Voorbij materialen

HOE ZONNIGE KEMPEN WERKT AAN DUURZAAMHEID EN CIRCULARITEIT

BEELD: JOREN DE WEERT

Al bij de oprichting van Zonnige Kempen is duurzaamheid het uitgangspunt van de woningcorporatie uit Vlaanderen. Op hun website is te lezen: "Zonnige Kempen wil uitmunten in een ecologisch verantwoord, zuinig en efficiënt beleid. We gaan selectief om met de bouwomgeving, gebruiken duurzame technologieën en sensibiliseren ook onze bewoners en ons personeel tot duurzaam werken, wonen en leven." Expert duurzaamheid en technieken Joris van der Flaas en algemeen directeur Anneleen Eelen zeggen niet voor niks dat duurzaamheid in het DNA van Zonnige Kempen zit. Deze duurzame gedachte komt in veel projecten expliciet naar voren.

Tekst Ad Straub en Peter Hoogeweg

Zonnige Kempen is opgericht in 1963 en is daarmee de jongste sociale woonmaatschappij in Vlaanderen. De corporatie biedt mensen met een laag inkomen goede en betaalbare woningen aan, zowel in de huur- als koopsector. Door in te zetten op duurzaam bouwen en wonen creëren ze een duidelijke meerwaarde voor zowel de huurder, die een comfortabele woning met lage energierekening krijgt, als voor de gemeenschap: door minder eindige, natuurlijke bronnen te verbruiken en minder schadelijke stoffen uit te stoten. Duurzaamheid zit in het DNA van de organisatie. De woningcorporatie is een voorbeeld in Vlaanderen en deelt graag haar expertise. Zonnige Kempen kijkt breed naar duurzaamheid en circulariteit. Een vastomlijnde definitie heeft de woningcorporatie dan ook niet, want de organisatie wil niet beperkt worden in het nastreven van haar ambities.

Ambassadeurs

Een voorbeeld van een duurzaam project is de deelname aan het TRIME-project, een Europees project dat bewoners van sociale woningen helpt om hun energieverbruik te verminderen en tegelijkertijd het binnenklimaat te verbeteren. In dit project leidde de corporatie twaalf zogenaamde 'Energie Ambassadeurs' op. Deze ambassadeurs begeleidden meer dan 100 gezinnen in Berlaar, Booischot, Ramsel, Herenthout en Vorselaar naar een duurzamer huishouden. Via kleine ingrepen in het dagelijkse handelen werd een energiebesparing gerealiseerd, zonder aan comfort in te boeten. Met dit initiatief verdiende de corporatie in 2017 de ‘Beste praktijkprijs’.

Daarnaast gaat Zonnige Kempen met de deelname aan de coöperatieve vennootschap Aster samen met 39 andere Vlaamse sociale huisvestingsmaatschappijen de strijd aan met energiearmoede. Met een investering van 231 miljoen euro over vier jaar worden er 647.767 zonnepanelen op 58.433 gebouwen geïnstalleerd. Zonnige Kempen levert haar bijdrage met 27.609 zonnepanelen. Op deze manier kunnen sociale huurders besparen op hun energiefactuur. En in het Interreg NWE project CHARM laat Zonnige Kempen zien dat circulair (ver)bouwen mogelijk is. Samen met hun partners Kamp C, Rotor en W2 Architecten (een samenwerkingsverband tussen de architecten Hans Barbier en Eduard Maes) heeft de transformatie van de eigen huisvesting handen en voeten gekregen op basis van hergebruik en circulariteit.

Circulair hoofdkantoor

Het bouwproject CHARM bevat het hoofdkantoor van de Zonnige Kempen en twee appartementen die zij verhuren. Het vizier stond vanaf de start op circulair en is een modern voorbeeld van ‘practice what you preach’. Het kantoor is modern, multi-inzetbaar en comfortabel. De plattegrond van het kantoor is zo ontworpen dat in de toekomst het kantoor ook opgedeeld kan worden in verschillende woningen. Maar het kan ook verhuurd worden als bedrijfsruimte(n) aan derden of gebruikt worden door huurdersgroepen. Die flexibiliteit is een andere dimensie van de duurzaamheidsgedachte van Zonnige Kempen. De constructie is gebouwd om minimaal 100 jaar te staan, maar tegen die tijd is de functie wellicht helemaal

CIRCULAIR BOUWEN Om de bouwsector mee te nemen in de transitie naar een duurzame samenleving heeft Kamp C een integrale visie rond circulair bouwen ontwikkeld: zeven pijlers tonen hoe we de bebouwde omgeving verregaand kunnen verduurzamen en innoveren. Kamp C is een innovatief centrum op dit gebied en won in 2020 een Europese Procura+ Award in de categorie ‘Sustainable Procurement of the Year’.

Goed huurderschap zien we ook als element van circulariteit.

ANNELEEN EELEN

veranderd. Dus moet het makkelijk converteerbaar zijn. Bij het ontwerp van de constructie is dan ook rekening gehouden met de mogelijke veranderingen in het toekomstig gebruik.

Het kantoor heeft een groen dak. Hier wordt hemelwater wordt opgevangen, opgeslagen en gebruikt voor bewatering van het groen. Omwille van overstromingsgevaar is gekozen om zo goed als geen regenwater af te voeren, maar alles op te vangen en ter plaatse te gebruiken. Veel materialen zijn hergebruikt en kunnen na verloop van tijd wederom hergebruikt worden. Voorbeelden hiervan zijn: de vloeren, de bakstenen muren, tegels en het interieur. Uiteraard is het energieverbruik heel laag, het pand heeft een duurzaam ventilatiesysteem en een warmtepomp en is vanzelfsprekend goed geïsoleerd. Hierdoor werken de medewerkers van Zonnige Kempen er met plezier. Bovendien is het pand ook voor de (kandidaat)huurders een plek, waar ze terechtkunnen met hun vragen.

Inrichting circulaire project

Rotor heeft met W2 Architecten de volledige inrichting van het kantoor voor haar rekening genomen. Een architect die duurzaamheid hoog in het vaandel draagt, is van groot belang bij het design/ontwerp. Rotor heeft actief gezocht naar materialen uit transformatie- en sloopprojecten waarbij ze betrokken waren, die in het kantoor van Zonnige Kempen een tweede leven konden krijgen. De corporatie heeft de uitvoerende partijen vanaf de start meegenomen in het gedachtengoed en de ontwikkeling. “In dit geval hebben we zelf de uitvoerende partijen aangestuurd om de kwaliteit in de uitvoering te kunnen garanderen”, vertelt Joris van der Flaas, expert duurzaamheid en technieken. “Hoofdaannemers in België kunnen nu nog geen garanties geven op het werken met ‘tweedehands’ producten en materialen. Door de aansturing in eigen hand te houden, is dit ondervangen. De integratie van circulariteit gebeurt nog niet veel in de Belgische bouwwereld. Ons kantoor is één van de eerste circulaire kantoren in Vlaanderen. Voor toekomstige projecten willen we een pool van architecten en uitvoerende partijen maken, die circulariteit hoog in het vaandel hebben staan en uiteraard circulair werken. Dat betekent dat we in bouwteams gaan werken. Dat is tevens kostenefficiënter. De Belgische aanbestedingsregels laten dat ook toe, al is enige creativiteit wel noodzakelijk.”

Ambities in project Vinkenhof

In het renovatieproject Vinkenhof gaat Zonnige Kempen weer een stapje verder. Hier worden 54 woningen verduurzaamd middels ketenintegratie. Het project is bekend onder de vlag EnergieNeutraal LEvensloopbestendig Bouwen (ENLEB). In ENLEB wil men de woningeigenaar en de bouwsector bij elkaar brengen zodat energie-efficiëntie, energieopwekking en innovatie een gezamenlijke doelstelling wordt. In 9 wijken in Vlaanderen en Nederland zal onderzoek gedaan worden naar de behoeften van de bewoners, bijvoorbeeld via bewonersavonden. Vinkenhof is een van deze wijken.

Bij het renovatieproject zijn zes particulieren betrokken. Niet alleen wordt in de woningen uit de jaren zeventig de isolatie en ventilatie aangepakt, ook wordt binnen het project gefaseerde circulaire woningrenovatie toegepast. Hierbij wordt gekeken hoe materialen uit een woning na upcycling weer gebruikt kunnen worden in andere woningen van hetzelfde complex. In België is aan de buitenkant van de woningen nog vaak te zien of een woning een huurwoning is of een koopwoning. Daarom heeft Zonnige Kempen in dit project de extra ambitie toegevoegd om de sociale woningen op hetzelfde niveau te brengen als de particuliere woningen, zodat alle woningen dezelfde kwaliteit uitstralen. De ‘keukentafelgesprekken’ met de

Alle woningen in Vinkenhof krijgen dezelfde uitstraling middels een nieuwe buitengevel.

BEELD: JORIS VAN DER FLAAS.

bewoners zijn inmiddels gestart en de corporatie zet mede in op de trots en mede-eigenaarschap van haar huurders. Algemeen directeur Anneleen Eelen: “Goed huurderschap ziet Zonnige Kempen namelijk ook als element van circulariteit. Een woning die goed wordt onderhouden door woningcorporatie én huurder is immers een woning die langer bewoonbaar is. We willen een ‘materiaaluitwisselingsplatform’ opzetten voor onderdelen van bouwdelen. Huurders kunnen dan zelf circulair aan de slag door met gebruikte materialen hun woning te onderhouden. Zo worden duurzaam gedrag en zelfredzaamheid gefaciliteerd en gestimuleerd.”

Vlaanderen Circulair is het knooppunt en de inspirator voor de circulaire economie in Vlaanderen. Het is een partnerschap van overheden, bedrijven, middenveld en kenniswereld die samen actie ondernemen. De Nederlandse overheid zet ook in op transitie naar een circulaire economie. Wat betekent dat voor de Nederlandse (sociale) woningbouw? In de publicatie ‘Circulaire woningbouw in Nederland’ van Platform31 is een breed en divers overzicht van de stand van zaken, ontwikkelingen en suggesties voor vervolgstappen te vinden. Zowel voor partijen die nog aan het begin van circulair bouwen staan, als voor gevorderden die al stappen gezet hebben op dit gebied. Meer informatie is te vinden op www.platform31.nl/publicaties/ circulaire-woningbouw-in-nederland.