Beeldessay

Sociale architectuur

Space-S, Eindhoven, 12N Urban Matters, Urhahn, Inbo, voor Woonbedrijf

FOTO RUFUS DE VRIES

Martijn Blom

De woonopgave in Nederland staat eindelijk op de nationale agenda: het tekort aan betaalbare woningen wordt flink gevoeld en leidde zelfs tot het Woonprotest, met in Amsterdam meer dan 20.000 demonstranten. Ook het debat onder experts is hevig en soms scherp.

De vraag die mij bezighoudt, is of de architectuur zelf een antwoord zou kunnen geven op de urgente woonbehoefte.

Terwijl de beeldtaal van de architectuur in een enorme diversiteit verzeild is geraakt, lijken de primaire behoeftes vooral buiten het architectonisch veld te liggen: betaalbaarheid, gemeenschapszin, geborgenheid.

Wat is dan de agenda voor een sociale architectuur? Ik vond inspiratie in enkele recente woonprojecten.

Een selectie van 3 sociale woonprojecten voor een agenda van sociale architectuur

Space-S, Eindhoven, 12N Urban Matter, Urhahn, Inbo, voor Woonbedrijf

Aan Strijp S in Eindhoven staat een fors stedelijk wooncomplex, met 400 woningen, toch enigszins onopvallend te zijn. Het is stevig, maar niet uitgesproken. De blokken zijn gemaakt van baksteen, in verschillende bruintinten.

Al bij de start van het project, ontstond het voornemen direct met de bewoners om tafel te gaan. Er ontstond een proces dat zich op natuurlijke wijze op de bewoners en hun woonbehoeften richtte. Er ontstond ruimte om met elkaar naar slimme oplossingen te zoeken. Zo kon een geheel ontstaan waarin het binnenkomen, de gangen, de bergingen, dakterrassen, wasruimtes, werkruimtes, kleine winkels en het bin-

Space-S Eindhoven.

FOTO RUFUS DE VRIES

Woningen Zuiderheide, Hilversum, House of Architects + Urban Echoes. FOTO PETER TIJHUIS

nenterrein elk een bijdrage leveren aan de leefomgeving. Het wooncomplex als een sociaal systeem.

Met de bewoners werd een programma ‘ontdekt’ waarin bijvoorbeeld verschillende woningtypen gemengd zijn door het complex heen; die behoefte werd door de bewoners zelf geformuleerd. Er zijn ook loft-woningen gemaakt, waarin handige klussers hun eigen droomhuis konden realiseren. Er zijn zorgwoningen en studentenwoningen opgenomen. Een diverse gemeenschap met een sterke collectieve samenhang, door open te staan voor de wensen van de bewoners en deze wensen ook te durven realiseren. Woningen Nieuw Zuid/Saphira, House of Architects + Urban Echoes, Hilversum, voor Dudok Een woonblok, aan een rotonde, in Hilversum. Het valt niet meteen op, toch vraagt het op een subtiele wijze aandacht. Het gebouw heeft iets fels, rood of roze, het sprankelt. De hoofdvorm is eenvoudig, een blok, met verspringende balkons. Toch staat het stevig, rustig. Niet frivool, wel precies. De ramen verspringen heel subtiel en zijn wat weggedetailleerd, zodat de gevel beter uitkomt. De balkons hebben een geheel witte kleur, zodat ze goed afleesbaar zijn. Er is een daklijn, en een plint.

De gevel blijkt een grove, felrode baksteen, waarvan de witte voegen deels over de steen zijn ‘geveegd’. De kleur van baksteen en voeg lijken zich te mengen, tot een soort rood-roze ‘blend’. Maar het blijft

Woningen Zuiderheide, Hilversum, House of Architects + Urban Echoes. FOTO PETER TIJHUIS

De Berend, Overhoeks, Amsterdam-Noord, NL Architects. FOTO AISTE RAKAUSKAITE

in beweging, het blijft sprankelen, heel aantrekkelijk.

De bakstenen waterslag, een bijzonder detail dat heel goed past bij deze ambachtelijke gevel, blijkt tijdens het uitvoeringsproces te zijn ontstaan. In het proefstuk dat door de aannemer was voorbereid, hebben architect en metselaar samen dit detail vormgegeven. Onder druk van het budget, is een focus ontstaan op eenvoudige architectonische middelen, met een heel sterk resultaat. Betaalbaar wonen, ambachtelijk gemaakt, bescheiden. De Berend, Overhoeks, Amsterdam-Noord, NL Architects, voor Ymere

Het is bijna klaar. Het groen moet nog in de binnentuin, de straten eromheen zijn nog niet af. In de nieuwe wijk Overhoeks, waar aan het IJ de duurste woningen van Amsterdam staan, zijn nu enkele sociale woningblokken gekomen, onder opdrachtgeverschap van Ymere.

Hier is een dubbel blok ontworpen in een ultramodern handschrift: strak, ingetogen, kwaliteiten die zich niet meteen laten kennen. Balkons met stalen balustrades, die toch voor wat privacy en bedekking zorgen. Boven de balkons houten plafonds. Design-ribbels in het beton, messingkleurige kozijnen, glasvlakken van vloer tot plafond. Tussen de woonblokken een groene binnentuin. Ondergronds parkeren.

Het is atypisch: ultradesign voor de armen. Juist de sociale woningbouw in dit gebied is eigentijds vormgegeven. Het naastgelegen blok, ontworpen door Orange architects, is net zo verfijnd ontworpen. Ze versterken elkaar, zeker binnen het stedelijk

weefsel van bakstenen appartementenblokken dat de wijk Overhoeks gevuld heeft.

Sociale architectuur

Welke lessen, concepten, misschien waarden, kunnen we hieruit distilleren voor een agenda van sociale architectuur…

Het project Space-S toont aan dat ontwikkelen met de bewoners voor corporaties een succesvolle strategie kan zijn. In allerlei varianten is ruimte geboden aan de wensen van de bewoners, van loft woningen, tot menging van zorg-woongroepen met studenten en starters.

Het project Zuiderheide laat zien dat het ambachtelijke en de samenwerking tussen ontwerpers en bouwer tot echt bijzondere resultaten kan leiden. Betaalbaarheid is hier bereikt door de strategie van het ‘maken’.

Het project Overhoeks biedt geheel nieuwe stedelijke leefomgeving, in de beste Amsterdamse woningbouw traditie, waarin de gewone mensen een plek krijgen in de modernste blokken. Een ultieme uiting van respect, een daad van humaniteit.

Wat ik heel prettig vind, is dat deze betaalbare projecten, een ingetogen architectuur hebben, bescheiden zelfs. Dat maakt deze woongebouwen in mijn ogen alleen

De Berend, Overhoeks, Amsterdam-Noord, NL

Architects. FOTO AISTE RAKAUSKAITE maar sterker. De bewoner wordt bediend, ook in het beeld. Een beeld dat subtiel is, en daardoor tijdloos.

In de gesprekken die ik met de ontwikkelaars en architecten mocht voeren, werd duidelijk dat bij de zoektocht naar betaalbare woongebouwen, ‘het sociale’ als doel voorop stond, en het project niet zozeer een technisch of fysiek karakter had, maar eerder een zoektocht naar ‘waarden’.

Een van de ontwikkelaars introduceerde in het gesprek ‘dierbaarheid’. Daarin komen veel doelen samen: bescheiden, respectvol, de bewoner, het collectief, de leefomgeving. Dat kan toch een prachtige agenda voor ‘sociale architectuur’ zijn.