3 minute read
10 dingen die jij nog niet wist over
Ze laten hun temperatuur zakken tot rond het vriespunt, houden zich op inventieve manieren warm of ze vertrekken naar warmer oorden. In de winter doen dieren bijzondere dingen. Natuurgids, educatief boswachter en voorzitter van IVN Barneveld Rien Brand legt uit hoe bijzonder die dingen zijn.
dingen die jij (misschien) nog niet wist over dieren in de winter
Winterslaap
Rien vertelt dat er een verschil is tussen winterslaap en winterrust: “Winterslaap is een fenomeen waarbij dieren hun temperatuur laten zakken tot rond de nul graden. Slangen en kikkers houden een winterslaap, maar ook bijvoorbeeld egels en vleermuizen. Zodra het kouder en eerder donker wordt vindt er een hormonale verandering plaats waardoor het dier inslaapt. Niet elke winterslaper slaapt maandenlang aan één stuk door. Vleermuizen bijvoorbeeld worden soms even wakker om te poepen, maar eten doen ze niet.”
Winterrust
Rien: “Bijvoorbeeld dassen, eekhoorns en beren gaan in winterrust. Als een dier in winterrust gaat daalt zijn temperatuur wel enkele graden, maar niet zo dramatisch als bij een winterslaap. De dieren worden af en toe wakker om hun voedselvoorraad aan te vullen of aan te spreken: even eten en dan weer slapen. Zo zorgt het dier ervoor dat hij in de winter, als er weinig voedsel is, zo min mogelijk energie verspilt.”
Egels van de regen in de drup
Rien vertelt dat het regelmatig voorkomt dat egels hun winterslaap niet overleven, omdat mensen ze met al hun goede bedoelingen van de regen in de drup helpen. “Een egel in winterslaap wordt ijskoud en wanneer mensen zo’n slapend dier vinden denken ze dat-ie dood is. Als je dus straks tijdens het opruimen van het blad zo’n een ijskoude egel in je tuin vindt, is het zaak hem als een baby onder te stoppen, onder het blad, op de plek waar je hem gevonden hebt.”
Trekvogels
Rien: “Als een vogel hier in de winter onvoldoende voedsel vindt trekt-ie weg. Het feit dat trekvogels naar warme oorden vliegen heeft meer te maken met voedselgebrek dan met de kou. Trekvogels gaan op zoek naar een plek waar ze voldoende kunnen foerageren zodat ze aangesterkt weer terug kunnen vliegen naar hun broedplaats.”
Van zachte zomerwormen naar harde winterzaden
Rien vertelt dat het lichaam en de vertering van veel vogels in de winter anders werkt dan ’s zomers: “De merel bijvoorbeeld, die is in de winter een zaadeter, maar in de zomer eet-ie vers voedsel: onder andere wormen. In de winter is hij in staat om structuurrijk voedsel als zaden te verwerken, terwijl hij in de zomer zachte wormen verteert.
Warmtrillende hommels
Rien: “Hommels zie je vaak al in het begin van de lente, als het nog erg koud is. Omdat een hommel zo veel beharing heeft kan hij, net zoals een vogel dat doet tussen zijn veren, warmte vasthouden. Maar wat een hommel ook kan is zijn vleugels loskoppelen van zijn vliegspieren. Zo kan hij zichzelf, door die spieren snel te bewegen, zonder dat hij gaat vliegen, warmtrillen.
Bevalling uitstellen
Rien vertelt dat er dieren zijn die hun bevalling kunnen uitstellen. “Dassen bijvoorbeeld. Die kunnen goed tegen de kou en bouwen hun burchten diep onder de grond. Maar als er te weinig voedsel is zijn de vrouwtjes in staat om de periode tussen hun eisprong en de bevalling te verlengen. Zo regelen ze zelf dat ze hun jongen ter wereld brengen op ’t moment dat dat verstandig is.”
IJsvogel
Hoewel zijn naam anders doet vermoeden, kan een ijsvogel niet tegen ijs. Rien: “Hij is niet goed bestand tegen de koude en leeft ’s winters in een holletje. Het grootste probleem is dat-ie bij bevroren water niet aan voedsel kan komen. Tijdens een strenge winter kan de populatie gemakkelijk halveren.”
Vastvriezen
Mensen vragen zich soms af hoe het kan dat watervogels op het ijs kunnen staan zonder vast te vriezen. Rien: “Bij bijvoorbeeld eenden en ganzen stroomt er relatief weinig bloed door de poten. Daardoor verliest de vogel niet veel warmte via zijn poten, ontstaat er geen condensvorming en vindt er dus ook geen bevriezing plaats.”
IJshaar
Hoewel ijshaar eruitziet als wintervacht van een dier, heeft het niets met dieren te maken. Ook is het geen paddenstoel, wat soms gedacht wordt. Rien: “Dit zeldzame fenomeen treedt op als schimmels in het hout vocht naar buiten persen. Dit naar buiten geperste vocht bevriest tot een structuur die eruitziet als de baard van de kerstman. Je moet veel geluk hebben om dit zeldzame natuurverschijnsel te zien: zodra het wordt aangeraakt, door een mens, een dier of door de zon, verdwijnt het.” ♦
rien Brand
Natuurgids, educatief boswachter en voorzitter IVN Barneveld