بەڵێ ی من بۆ سەربەخۆیی نیشتیمانێکی پر سەروەریە
بەڵێ
باڵوكراوەیەكی تایبەت بە ڕیفراندۆمە لەالیەن یەكێتی ئافرەتانی كوردستان دووهەفتە جارێك دەردەچێت چوارشەممە 2017/8/30
ژمارە ()4
)No:(4
Wednesday 30/8/2017
بارزانی :ڕیفراندۆم مافی هەموو تاكێكی کوردستانە
بارزانی :ئیتر گه‌لی كوردستان ده‌یه‌وێ له‌گه‌ڵ عێراق ببێت ه دوو دراوسێی باش
ڕۆژی دووشـــەممە 21ی 8ی 2017لـــە هۆڵی شەهید ســـەعد عەبدوڵاڵ لەشاری هەولێر بەڕێـــز مەســـعوود بارزانی ســـەرۆكی هەرێمی كوردســـتان له میانـــه‌ی زنجیـــره دیداره‌كانی تایبه‌ت به پرســـی ریفراندۆم و ســـه‌ربه‌خۆیی كوردســـتان له‌گـــه‌ڵ ژماره‌یه‌كـــی زۆری نوێنه‌رانـــی ســـه‌ندیكاو رێكخـــراوه پیشـــه‌یی و جه‌ماوه‌ریه‌كانـــی هه‌ریمـــی كوردســـتان و چاالكوانـــی بواره جیاجیاكانی پرســـه مه‌ده‌نی و مرۆیـــه‌كان كۆبۆوه.. سه‌رۆك مەســـعود بارزانی ،لەو کۆبوونەوەیەدا رایگەیانـــد ،عێراق شکســـتی هێنـــاوە لەوەی
بتوانێـــت کوردســـتان وەکـــو هاوبەشـــێکی راســـتەقینە قەبـــووڵ بـــکات و زیاتـــر لـــە 4500گونـــدی وێران کرد ،وێڕای پرۆســـەی تەعریبکـــردن ،گەلـــی کوردی ئەنفـــال کرد و بـــە چەکـــی کیمیاویـــش چەنـــد ناوچەیەکی کوردســـتانی بۆردومان کرد” ،تەعریب تا 15 کیلۆمەتری باشـــووری هەولێـــر ھاتبوو و زیاتر بەرەو ســـەرەوە دەھات“. ســـەرۆکی هەرێمـــی کوردســـتان لـــە بارەی پێشـــێلکردنی دەســـتووری عێراقیشـــەوە روونـــی کـــردەوە ،کـــە لـــە دوای 2003 لەگـــەڵ جەالل تاڵەبانی ،ســـکرتێری گشـــتیی
سەربەخۆیی مافی هەموو گەلێكە
بەپێـــی داتـــا و ئامارەكان و ســـەرچاوەکان، تـــا ئێســـتا لـــە دنیـــا 109واڵت و گـــەل و نەتـــەوەی جیاجیـــا ریفراندۆمیـــان بـــۆ جیابوونـــەوە ئەنجامـــداوە ،لـــەو ڕێژەیـــەش تەنیـــا پێنـــج واڵت كەوتوونەتە پێش ســـاڵی 1945و ئەوانـــەی تـــر ســـەرجەمیان لـــە دوای وەســـتانی جەنگـــی دووەمـــی جیهان و هەڵوەشـــاندنەوەی ئیمپراتۆریـــەت و واڵتانـــی ئەوروپـــا لـــە واڵتانـــی ئاســـیا و ئەفەریقـــا ئەنجـــام دراوە و گـــەالن ســـەربەخۆیییان بەدەســـت هێناوە ،یـــان لە واڵتـــی یەكەمیان
جیـــا بوونەتەوە ،بـــەاڵم ئەمە لـــە كاتێكدایە دوای جەنگـــی یەكەمـــی جیهانیـــش ،لـــە ئەوروپا زۆرێـــك لە ئیمپراتـــۆرەكان لە یەكتر هەڵوەشـــانەوە و ئەوانەی پێشـــتر دەسەاڵتی خۆبەڕێوەبەرییـــان هەبـــوو و ئیمپراتـــۆرەكان خســـتیانە ســـەر ســـنوورەكانیان دووبـــارە گەڕانەوە بۆ گەیشـــتن بە مافی ســـەربەخۆیی خۆیـــان و دەوڵەتیان ڕاگەیانـــد بەپێی داتای ریفراندۆمی بۆ ســـەربەخۆیی 109 ،ریفراندۆم بۆ ســـەربەخۆیی ئەنجام دراون و لەو ژمارەیە 56یـــان دەنگی پێویســـتیان هێناوە و خەڵك
یەکێتیـــی نیشـــتمانیی کوردســـتان چوونـــە بەغـــدا و بڕیـــاری مانەوەیان لەگـــەڵ عێراق دا و بەشـــداربوون لە نووســـینەوەی دەستووری عێـــراق ،بەاڵم حکومەتی عێـــراق نزیکەی 55 ماددەی دەســـتووری عێراقی پێشـــێل کردووە، کە زۆرینـــەی گەلی عێـــراق دەنگـــی پێداوە، هاوکات هـــەردوو پێکهاتەی عەرەبی ســـووننە مەزهـــەب و گەلـــی کوردســـتانیش پەراوێـــز خر ا ن . ســـه‌رۆك مەســـعود بارزانـــی دووپاتیشـــی کـــردەوە ،کورد هەوڵـــی زۆری داوە بۆ ئەوەی واڵتێکـــی فیدرالـــی لە عێراق بنیـــات بنرێت و
لە 2004کە ســـوپای عێـــراق دامەزرایەوە، ســـێ لیوای رێکخراوی پێشـــمەرگە خرانە سەر ســـوپای ئەو واڵتە ،ئەوکات رێـــژەی کورد لە ســـوپای عێراق 40%بوو ،بەاڵم ئێســـتا ئەو رێژەیە سفرە. ســـەرۆکی هەرێمـــی کوردســـتان ئامـــاژەی بەوەش کـــرد ،چەند جارێـــک رایانگەیاندووە، ئەگـــەر عێراق لـــە پێشـــێلکردنی دەســـتوور بـــەردەوام بێـــت ،ئـــەوا هەرێمی کوردســـتان بەشـــێک نابێـــت لـــە عێـــراق ،چونکـــە ســـەرکردایەتی کوردســـتان لەســـەر بنەمـــای هاوبەشـــی لـــە بڕیـــار گەڕایەوە بەغـــدا” ،خۆ
لە رادیۆی ل2
ئێمـــە لـــە جەنگێکـــدا ئەســـیر نەبوویـــن تا ویســـتی خۆیـــان بســـەپێنن“ و ئیتـــر گەلی کوردســـتان دەیەوێ لەگەڵ عێـــراق ببێتە دوو دراوســـێی باش. ســـه‌رۆك بارزانـــی باســـی ڕیفراندۆمـــی ســـەربەخۆیی کوردســـتانی کرد و ســـەبارەت بەوانەی دەڵێن کاتـــی ئەنجامدانی ریفراندۆمی ســـەربەخۆیی گونجـــاو نییـــە ،رایگەیانـــد ،با ئـــەوان پێشـــنیازی کاتێکی گونجـــاو بکەن و بەدیلەکانیـــان بخەنـــەڕوو. ســـەرۆکی هەرێمی کوردستان راشـــیگەیاند، ئەگەر ئەوانـــەی داوای دواخســـتنی ریفراندۆم
دەکـــەن و ھیـــچ بەدیـــل و ئەڵتەرناتیڤێکـــی بەھێزتریـــان نییـــە ،بـــا داوای دواخســـتنی ریفرانـــدۆم نەکەن ،چونکـــە ئێمە دوای ناخەین ”ئێمـــە گاڵتە بـــە میللەتی خۆمـــان ناکەین و ئـــەوە مەحاڵە. ســـه‌رۆك مەســـعود بارزانـــی داوای لـــه نوێنه‌رانـــی ســـه‌ندیكاو رێكخراوه پیشـــه‌یی و جه‌ماوه‌ریه‌كنـــی کـــرد خەڵـــک تێبگەیەنـــن و پرۆسەی ریفراندۆمی ســـەربەخۆیی کوردستان روون بکەنـــەوە ،چونکـــە ســـەربەخۆیی کوردســـتان زۆربـــەی کێشـــە ناوخۆییەکانـــی ئیســـتای کوردســـتان چارەســـەر دەکات. ســـەرۆکی هەرێمـــی کوردســـتان ئامـــاژەی بـــەوەش کـــرد ،کـــە تەنیـــا وادەی ئەنجامدانی ریفرانـــدۆم لـــە کۆبوونـــەوەی 2017\6\7 راگەیەنـــدراوە ،ئەگینـــا بڕیـــاری ئەنجامدانـــی ڕیفراندۆمـــی ســـەربەخۆیی کوردســـتان "هـــی ئـــەو ڕۆژە نەبووە" هەموو الیەنـــەکان چەندین ســـاڵە باســـی ئەو بابەتە دەکـــەن و هەموویان لەســـەری کـــۆک بـــوون .ســـه‌رۆك مەســـعود بارزانی ڕەتی کردەوە ریفراندۆمی ســـەربەخۆیی کوردســـتان هـــی حزبێـــک یان تاکە کەســـێک بـــێ و رایگەیانـــد” ،ڕیفرانـــدۆم هـــی هەمـــوو گەلـــی کوردســـتانە و ئەوانەی ئـــەو بڕیارەیان دا ،ســـەروەریەکی گەورەیـــان بـــۆ خۆیـــان و کوردســـتانیش تۆمارکرد .هەموویـــان بەیەکەوە بـــوون و لـــە هەمـــوو کوردســـتانیش بوون.
بۆ ل2
گەرمیان ئەنفال و بیابانی عەرعەر لەبیرناكات
ل3
مافی چارەی خۆنووسین و ڕەوشی مافەكانی ئافرەتان لە كەركوك
ل3
ریفراندۆم باشترین هەنگاوی سەربەخۆییە
ل4
بە بەڵێ بـــۆ ســـەربەخۆییان هەڵبـــژاردووە، 53ی تریـــش دەنگی پێویســـتیان نەهێناوە، خەڵكـــی دژی ســـەربەخۆبوون دەنگیان داوە. لـــە نێـــو ئـــەو 56نەتـــەوە و گرووپەی كە لـــە ریفراندۆم دەنگـــی پێویســـتیان بەڵێ بۆ ســـەربەخۆییان لێ كەوتووەتەوە 43 ،واڵتیان گەیشـــتوونەتە ســـەربەخۆیی و هەندێك لەوانە سیاســـەتی ئەمری واقیعیان ســـەپاندووە و لە كۆتادا واڵتـــان یان هەندێ لە واڵتـــان دانیان پێدا نـــاون ،هەندێكیشـــیان هەرچەند دەنگی پێویســـت لە ڕیفراندۆمەكان بۆ ســـەربەخۆیی
دراوە ،بـــەاڵم تا ئێســـتە ســـەربەخۆ نەبوون. هەروەهـــا لـــەو 109ڕیفراندۆمـــەی ئەنجام دراون 90 ،لـــەو ریفراندۆمانە لەالیەن واڵتانی دنیـــاوە دانیـــان پێـــدا نـــراوە و دووی تریش لەالیـــەن چەنـــد واڵتێـــك دانی پێدا نـــراوە و 17یـــان دانیان پێـــدا نەنراوە .ئەمســـاڵیش لـــە واڵتـــی ئەمەریكا ناوچـــەی پێتـــرۆ ریكا ریفرانـــدۆم بۆ ســـەربەخۆیی ئەنجـــام بدات و دەیەوێ لەژێر دەســـتی ئەمەریـــكا دەربچێت، هەرێمـــی كەتەلۆنیـــاش لـــە 17ئەیلـــوول/ ســـێپتێمبەری ئەمســـاڵ دووبـــارە ریفراندۆم
دەكەن و بـــژاردەی جیابوونەوە لە ئیســـپانیا دەخەنە بەردەم خەڵكی ناوچەكە ،پێشـــبینی دەكـــرێ لە ســـكۆتالندیش بەڕێـــوە بچێ ،بە فەرمـــی لە 2018دوورگەیەكی ژێر دەســـتی فڕەنســـا لە نێو زەریـــای ئەتڵەســـی بەناوی "نیوكالیدنیـــا" ریفرانـــدۆم بـــۆ ڕزگاربـــوون و ســـەربەخۆیی ئەنجام دەدەن .ئـــەوەی گرنگە بریاری گەڵ بۆ ریفراندۆم یاخود دیموکراســـی راســـتەوخۆ لـــە ٢٥ئەیلـــول بـــە بەڵـــێ بۆ ئەوەیە لە کێشـــەکانی ناوە خـــۆ عێراق دوور کەوینـــەوە ،بۆ ئـــەوەی لە واڵتێکی شکســـت
خـــواردوی سیاســـی وئابـــوری و کۆمەاڵیەتی جیـــا ببینەوە. ڕیفراندۆم باشـــترین شـــیوازە بۆ وەرگرتنی رای گەلـــی کوردســـتان ،بۆیە لەســـەر هەموو چیـــن و توێژێکـــی کۆمەڵـــگای کوردســـتان بـــه پیکهاتـــه کانه وه پێویســـتە پشـــتگیری ریفرانـــدۆم بکات،لـــە ٢٥ئەیلـــول دەنـــگ بە بەڵـــێ بـــدات تـــا خوێنـــی شـــەهیدانمان بە فیرۆنەچێـــت ،خەباتـــی چەندیـــن ســـاڵەی نەتەوەی کـــورد و تورکمان بـــگات بەئامانج.
مونا قه‌هوه‌چی
سەربەخۆیی ئاواتی لەمێژینەی گەلەکەمانە بۆیە دەنگی ئێمە بەڵێ یە
2
چوارشەممە 2017/8/30
پاشماوەی الپەڕەی یەك
ســـه‌رۆك بارزانی لـــە کۆبوونەوەکەیدا لەگـــەڵ نوێنه‌رانی ســـه‌ندیكاو رێكخراوه پیشـــه‌یی و جه‌ماوه‌ریه‌كانـــی هه‌ریمـــی كوردســـتان و چاالكوانـــی بـــواره جیاجیاكانی پرســـه مه‌ده‌نی و مرۆیه‌كان رایگەیانـــد ،کـــە لـــە 1925خەڵکی کوردســـتان لـــە ڕاپرســـی کۆمەڵـــەی گەالنـــدا بڕیاری دا لەگـــەڵ عێراق بێت، بـــە مەرجێک هاوبەش بن لـــەم واڵتەدا. ســـەرۆکی هەرێمی کوردســـتان ئاماژەی بـــە قوربانیەکانی گەلی کوردســـتان لە ســـەردەمی رژێمی بەعســـی عێراق کرد و رایگەیاند 12 ،هـــەزار گەنجی فەیلی لـــە 18تا 30ســـاڵی رابـــردوودا بێ سەروشـــوێن کران ،کـــە دوای رووخانی
ژمارە ()4
بارزانی :ڕیفراندۆم مافی هەموو تاكێكی کوردستانە
رژێمەکـــە لەســـاڵی ،2003دەرکەوت ئـــەو کـــوردە فەیلیانـــە و هەندێـــک لە بارزانییـــەکان لە ناوچەکانی عەکاشـــات و قائیـــم لە پارێـــزگای ئەنبـــار چەکی کیمیاویان لەســـەر تاقـــی کراوەتەوە. ســـه‌رۆك مەســـعود بارزانـــی باســـی لێبووردەیـــی گەلـــی کوردســـتانی کرد، کـــە هەرچەندە ســـوپای عێـــراق هەموو ناوچەکانی کوردســـتانی تێکـــدا ،بەاڵم گەلـــی کوردســـتان لـــە دوای راپەڕینی بەهـــاری ،1991کـــە دوو فەیلەقـــی ســـوپای عێراق خۆیان رادەستکردەوە، ”تۆڵەی نەکـــردەوە و بەڕێزەوە“ ئەوانی نـــاردەوە عێراق. ســـەرۆکی هەرێمی کوردستان هه‌روه‌ها
دڵنیام نەخێری تۆ کاتییە
رایگەیانـــد ،دەســـەاڵتدارانی بەغدا هەر کاتێـــک بزانـــن بەهێـــز بوونەتـــەوە، دەســـت بە دژایەتیکردنی کوردســـتان دەکەنـــەوە ،نموونەشـــی بـــە هەوڵدان بـــۆ جێگیرکردنی ســـوپای عێـــراق لە قەرەتەپە لە ســـاڵی 2008هێنایەوە، کـــە پێشـــتر رێککەوتـــن کرابـــوو هەر کاتێـــک ســـوپای عێـــراق رێکخرایەوە، هێـــزی پێشـــمەرگە لـــەو ناوچەیـــە بکشـــێتەوە ،بـــەاڵم ئەوان دەســـتیان بە هەڕەشـــەکردن لە پێشـــمەرگە کرد ”ئێمـــەش گوتمان مـــادام بـــەو زمانە بدوێـــن ،ئێمە ناکشـــێینەوە“. ســـه‌رۆك مەســـعود بارزانـــی باســـی فەرهەنگـــی دژایەتیکردنی کوردســـتانی
لـــە عێـــراق کـــرد و ڕایگەیانـــد، گەلـــی کوردســـتان کێشـــەی لەگـــەڵ رێککەوتنـــەکان و ســـوپای عێـــراق نییـــە ،کێشـــەی لەگـــەڵ فەرهەنگـــی دژایەتیکردنـــی مافەکانـــی گەلـــی کوردســـتان هەیـــە ،کـــە دواهەمینیان بڕینـــی بەشـــە بودجـــە و قوتـــی هاوواڵتییـــان بـــوو ،کە بە هاوشـــێوەی کارەســـاتەکان ئەنفـــال و کیمیابارانـــی د ا نا . هەروەک ســـه‌رۆك بارزانـــی رایگەیاند، حکوومـــەت وپەرلەمانـــی عێـــراق گەیشـــتنە ئەو ئاســـتەی دژایەتیکردنی کوردســـتان ،کە بڕیار بەپێـــی بنەمای زۆرینـــە و کەمینـــە بـــدەن ،کـــە بەم
بنەمایەش گەلی کوردســـتان هەمیشـــە دۆڕاو دەبێـــت” ،چونکـــە ئـــەوان بـــە زۆرینـــە هەرچـــی بیانـــەوێ ،لێمانـــی دەســـەننەوە“. ســـەرۆکی هەرێمی کوردستان جەختی لـــە مافی ســـەربەخۆیی و بڕیـــاردان لە چارەنـــووس لەالیەن گەلی کوردســـتان کـــردەوە و رایگەیانـــد ،هەرگیز واڵتانی جیهـــان ســـەربەخۆیی ناکەنـــە دیاریی بـــۆ کوردســـتان و مافیش دەســـەندرێ و نادرێ. ســـه‌رۆك بارزانی ترســـی خـــۆی لەوە نیشـــان دا ،کە ئەگەر دۆخی کوردستان بەمشـــێوەیەی ئێســـتا بمێنێتـــەوە، ئەگـــەری پەالماردانـــی ســـوپای عێراق
بـــۆ ناوچە کوردســـتانییەکان هەیە ،کە زیاتـــر لـــە 1500پێشـــمەرگە گیانی خۆیـــان لەپێنـــاو رزگارکردنەوەیانـــدا بەخشی و شـــەهیدبوون” ،ئەو کاتە بە چ ڕووێـــک ڕووبەڕووی خانـــەوادەی ئەو شـــەھیدانە دەبینەوە؟“. ســـەرۆکی هەرێمـــی کوردســـتان راشـــیگەیاند ،دروســـتبوونی دەوڵەتی کوردســـتان دەبێتـــە ئەمـــری واقیع و واڵتـــان قبووڵـــی دەکەن ،نموونەشـــی بـــە فیدرالیەتـــی عێراق هێنایـــەوە ،کە کەس بـــە قەد پـــۆل برێمـــەری حامی مەدەنیـــی ئەمریـــکا لـــە عێـــراق دژی فیدرالی نەبـــوو” ،بەاڵم ئەمـــری واقیع بـــوو“ و بـــە ناچـــاری قەبووڵـــی کرد.
لە لـــە چوارچێـــوەی بەرنامەکانـــی رادیـــۆی هێلیـــن دەنگـــی یەکێتی ئافرەتانی کوردســـتان کە لە ســـەر شـــەپۆلی 103.6پەخـــش دەکات، میوانانـــی بەرنامـــەی بـــەرەو ریفرانـــدۆم لـــە بەشـــێکی گفتوگۆکانیان و دەربـــارەی رۆڵی ئافـــرەت ڕای خۆیـــان دەردەبرن:
زۆرینەی خەڵکی کوردســـتان وا پـــەروەردە نەکراوە ،کە لە ناخـــەوە بێ ویژدان بێـــت بەرامبەر خاکی خـــۆی کە دەڵێین ویـــژدان ،چونکە پرۆســـەی ریفراندۆم و ســـەربەخۆیی وابەستەی ویژدانە دڵنیـــام کاتێـــک رۆژی دەنگـــدان دێـــت و تـــۆش بـــۆ پراکتیزە کردنـــی مافی سرووشـــتی خـــۆت بـــەرەو ســـندوقی دەنگـــدان دەڕۆیت لـــەو کاتەی لیســـتی دەنگدانەکە وەر دەگریـــت و قەڵەمەکەت دەگریتە دەســـت ناتوانیت یەکســـەر نەخێر هەڵبژێریـــت ،ناخت پێت دەڵێت ئاوڕێـــک لە رابردوو و قوربانیدانـــی خەڵکی کوردســـتان بدەوە پێش ئـــەوەی بڕیار بدەی. بیرێک لەو هەموو نەهامەتیەی بەسەر گەلەکەتدا هاتووە بیرێک لە ژێر دەستەیی و بەعس بیرێک لە ئەنفال ،کیمیا باران ئاوارە بوون و ئازار و ئەشکەنجە بیرێک لە دایکی جگەر سووتاو بیرێک لە هاوژینێکی خێر لە خۆ نەدیو بیرێک لە منداڵێکی هەتیوو ئێستا کاتی دەنگدانە بـــەاڵم بە ویژدانێکی ئاســـوودەوە دڵنیـــا دەبیتەوە کە (بەڵێ) ی تۆ زۆر شـــت دەگۆڕێت (بەڵێ) ی تۆ ئازار و برینەکان ساڕێژ دەکات (بەڵێ) ی تۆ رێگە لە گەندەڵکاران و تێکدەران دەگرێت
جوان یونس رۆژبەیانی
دكتـــۆر محەمـــەد عەلی – گوتەبێـــژی فراكســـیۆنی زەرد لە پەرلەمانی كوردســـتان دەلێت: ڕیفرانـــدۆم نەبابەتی هیچ حیزبێكی سیاســـییە و نه موزایەدە و نە شـــەڕ فڕۆشـــتنە، هەركـــەس ئەیکاتن بۆ كوردســـتانە ،گۆڕان و کۆمەڵیش وا بۆیان باشـــترە بەشـــداری ریفراندۆم بکەن.
چیـــا هەرکـــی _ كارگێرلقی 16ی پارتـــی دیموكراتـــی كوردســـتان ،دڵنیایـــە کـــە خەڵک بـــۆ ڕۆژی دەنگدانی لە ،9_25بەگەرمووگوڕیەکـــی زۆرەوە بەگەنـــج و پیـــرەوە بـــەرەو ســـندوقەکانی دەنگدان دەچن و بەهەمـــوو دەنگیان و بەئـــاالی کوردســـتانەوە هاوار دەکـــەن بەڵـــێ بـــۆ ڕیفراندۆم بەڵـــێ بـــۆ ســـەربەخۆیی، ئەوکاتـــە شـــەقامی کـــوردی هەمـــووی دەگەشـــێتەوە.
بەکر کەریم حسن بەڕێوەبەری گشتی پەروەردە دەلێت: یەکێکـــە لەوانـــەی کە پێی وایە شـــەرمەزاریەكی گەورەیە وە خیانەتێکی مێژوویشـــە بەنـــاو چاوی ئەو کەســـانەی کـــە لە بەرامبـــەر ڕیفراندۆم و دروســـت بوونی دەوڵەتی کوردی رادەوەســـتن و دەڵێن ئێســـتا کاتی ئـــەو ڕیفراندۆمە نیە
ئیســـماعیل محمـــد ،بەڕێوەبـــەری خانەی بەســـاالچوان لەو باوەڕەدایـــە به دەنگدان و پشـــتگیری کردنی ڕیفڕانـــدۆم ،ئێمەی کورد ژیـــان و گوزەرانمان زۆر بەرەو باشـــتر دەروات لەوەی کە ئێســـتا هەیە ،چونکە ســـەرجەم پێداویســـتیەکانمان بۆ دەســـتەبەر دەبێـــت ئەوکات زیاتـــر دەتوانین خزمـــەت بە کۆمەڵگای خۆمـــان بکەین.
لە پێناو گەیشتن بەتەواوی مافەکانی ئافرەت سەربەخۆیی هەڵدەبژێرین چوارشەممە 2017/8/30
گەرمیان ئەنفال و بیابانی عەرعەر لەبیرناكات
ژمارە ()4
3
14/4ی هەمووســـاڵێك فرمێســـك و الوانـــه‌وه‌ی تـــاز‌ه بـــووك و دایك ه كـــراس ره‌شـــه‌كانی گه‌رمیان هه‌موو كوردســـتان راده‌چله‌كێنێـــت ،ئه‌گـــه‌ر عیراقـــی بوون بۆ هه‌موو كوردســـتانییه‌ك ژێرده‌ســـته‌ی بێت ،ئه‌وا بۆ كه‌ســـوكاری ئه‌نفـــال ،مانه‌وه‌ی ه له‌گـــه‌ڵ بكـــوژو ئه‌وانـــه‌ی بوون ه هـــۆی ئـــه‌وه‌ی چه‌ندیـــن ســـاڵ ه ده‌رگای ماله‌كانیان بـــ ه كـــراوه‌ی به‌جێبێلن لـــ ه چاوه‌روانی گه‌رانه‌وه‌ی كه‌ســـوكاریان. ژمارەیـــەك لـــە ئافرەتانی قوربانی و ســـتەمدیدەی دەڤـــەری گەرمیان ڕاو ســـەرنجی خۆیان دەخەنە ڕوو ســـەبارەت بە گرنگی ســـەربەخۆیی كوردســـتان و هەوڵدان بۆ ســـەركەوتنی پرۆســـەی ڕیفراندۆم بە دەرەنجامێكی باش-:
ئا :ئەنجومەنی دەڤەری گەرمیانی (ی.ئا.ك) نەغـــەدە محەمەد -بەرپرســـی ئەنجومەنی دەڤـــەری گەرمیانـــی یەكێتـــی ئافرەتانی كوردســـتان لەســـەر پرســـی ڕیفرانـــدۆم د ە ڵێت : ئێمـــه بڕیـــار لـــه چارەنووســـی خومان دەدەیـــن و دەوڵەتـــی ســـه ربـــه خۆمان ده وێـــت به نـــاوی دەوڵەتی كوردســـتان، چونكه خـــاوه نی مێژوویەكیـــن پڕ لە خه بات وقوربانیـــدان ،لەپاش هەڵگیرســـانی چـــه ندیـــن شـــۆڕش وخاپـــوور كردنـــی هەزاران گونـــد وكیمیابـــاران وئەنفالكردن وئـــاواره بـــوون وئیســـتا خـــاوه نـــی هیزێكـــی ســـه ربازی بـــه هێـــز وئابووری خۆمانیـــن وخـــاوه نـــی باشـــترین پەیوه نـــدی نێودەوڵەتین له ســـایه ی سیاســـه تـــی حەكیمانـــەی جـــه نابـــی ســـه رۆك بارزانی ،بۆیه ئێســـتا باشـــترین دەرفەتە بۆ دروســـتبوونی دەوڵەت لـــه رووی زاتی وبابەتیـــەوە ،هـــه مـــوو جیهـــان چـــاوی له ســـه ر قارەمانێتـــی پێشـــمەرگەیە له
نەغەدە محەمەد رووبەرووبوونەوەی تێروریســـترین رێكخراو كـــه داعشـــە وســـه ركـــه وتنیـــان له م شـــەڕەدا وگەڕانـــەوەی به شـــێكی زۆر لە ناوچه كوردســـتانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان. ئـــەو دەســـتەیەی كـــه دژی پرســـی ریفراندۆمـــن رێـــژەی كەمینـــەن و وەكـــو
ئـــەوەن كوێریـــان بـــۆ بینایـــی خۆیـــان بوێت،لەمێـــژووی كـــورد ،هەمیشـــە ئـــەم دەنگە نەیارانـــە هەبوونە بەالم لەدەرەنجام شكستیان خواردیەوپاشـــانیش پەشیمانی بوونەتـــەوە ودلنیـــام هیـــج الیـــه نێكـــی سیاســـی لـــه كۆتاییـــدای دژی ریفراندۆم نابێـــت ،چونكه هیـــج الیه نێـــك ناچێتە ژێـــر ئـــەو بەرپرســـیاریە مێژووییـــەی كە رێگر بێـــت له درووســـت بوونـــی ده وڵه تـــی كوردســـتان ،چونكه میـــژوو ره حم بەكەس نـــاكات وپێویســـته له ســـەر هه موو الیەنەكان ملمالنێی سیاســـی تیكەڵی ی ئـــه م پرســـه نەتەوەییە نەكـــەن وهه ر لـــه ئێســـتاوه ئامـــاده باشـــی بكرێـــت بـــۆ چۆنیەتـــی دروســـتبوونی ده وڵه ت وبەڕێوەبردن وباشـــتر كردنـــی بژێوی خه ڵـــك وهەموو خـــه ڵكی كوردســـتان و به رچاو روونـــی هه بێت لـــه داهاتووی ئه م ده وڵـــه ته و ده بێت ئێمه ی ئافره ت كە گەورەتریـــن قوربانی زولم و ســـتەمەكانی
رووبار ئەحمەد ڕژێمـــی بەعســـین ئـــەو نەهامەتیانـــەی بەســـەر ئێمەی ئافـــرەت هـــات بەتایبەت لەگەرمیـــان لەبیـــری نەكەیـــن و گیانـــی ئازیزەكانمـــان لە رۆژی 25/9ئاســـوودە بكەیـــن و به(بەڵێ)كانمان لـــه دایكبوون ببەخشـــینە ده وڵـــه تی كوردســـتان ونه هێڵیـــن ئەو دەرفەتە وەك هەمیشـــە تێرور
بكر ێت . هەروەها رووبار ئەحمـــەد لەگەرمیان ڕای وایە: كوردســـتان بـــەزۆر قۆناغـــی ســـەخت و دژواردا تێپـــەڕی ،گەلێـــک قوربانی مەزنی داوە ،بۆیـــە هیـــچ وواڵت و الیەنێـــک و کەســـێک ناتوانێـــت مافی ســـەربەخۆیی گەلـــی کـــورد ڕەد بکاتەوە ،کوردســـتان ســـەربەخۆیی بـــە مافی ڕەوایـــی خۆیەتی دەزانێـــت و دەبێـــت بێتـــەدی ،زۆرێک لە وواڵتانـــی زلهێزیـــی جیهـــان پشـــتیوانی ســـەربەخۆیی هەرێمـــی کوردســـتانن وەک هەمـــوو گەالنێـــک کە مافی ســـەربەخۆیی یـــان هەبووە ،بۆیـــە ناکرێـــت چیتر کورد ژێردەســـتە بێت و یاری دەســـتی نەیاران بێـــت ،ئێمەی کـــورد بەهەمـــوو پێوەرێک لـــە عێـــراق جیابوینەتـــەوەو خاوەنـــی ســـەرچاوەی دارایی خۆمانیـــن و دەتوانین پشـــت بە داهاتـــی ناوخۆیی ببەســـتین و عێـــراق وەك دراوســـێ مامەڵـــەی لەگەڵ
بەهار سابیر بکرێت ،تەنهـــا داواکاریمـــان لەحكومەتی ناوەنـــد ئەوەیە بێتە دراوســـێ یەکی ئاڵەو گـــۆڕی ئابـــوری و بازرگانی. پرســـی ســـەربەخۆیی تەنها لە ئەستۆیی جەنابی ســـەرۆک نیە پێویســـتە هەمووان هەســـت بـــەو بەرپرســـیارێتیە بکـــەن و تـــاک بەتاکی کـــورد ســـەربەخۆیی بکەن
بـــە ئامانـــج و بە هیـــواوە لـــەم دەوڵەتە بڕوانـــن ،وەک هەمـــوو گەالنـــی جیهـــان ســـەربەخۆیی قوربانـــی دەوێـــت تەنهـــا دیاریـــەک نیە،بـــۆ بـــەدی هاتنـــی ئـــەو ئامانجـــە ڕۆڵ و ئـــەرک و ماندووبونـــی دەوێـــت زۆرمـــان بڕیـــوەو کەمـــان ماوە، بۆیـــە ئەرکێکـــی نیشـــتیمانی و ئەخالقیە هەمـــوو هێـــزو الیەنـــە سیاســـیەکان و تـــەواوی رێكخراوەكانـــی كۆمەڵگـــەی مەدەنـــی و کـــۆی دامـــەزراوە قەزایـــی و چاودێریەکان بەهەموو تونایان پشـــتگیری هەنگاوەکانـــی بەرەو ســـەربەخۆیی بکەن، تاکـــە هیواش کـــە هەیە ســـەربەخۆیی بۆ گەلـــی کـــورد فەراهـــەم بـــکات ،جەنابی ســـەرۆک بارزانیـــە ،بۆیە دەبێـــت هەموو تـــاك و گروپێـــك كـــە خـــۆی بەخاوەنی ئـــەم هەرێمە دەزانـــێ‌و لەخەمی ئایندەی نیشـــتیمانەكەمانە رێگـــه خۆشـــکەربێت بۆ بـــەدی هێنانـــی ئامانجەکەمـــان نەک بەربەســـت لە کۆتایدا دەخـــوازم هەمووان پێکـــەوە بـــۆ ســـەربەخۆیی کوردســـتان هەنـــگاوی جـــدی بنێین بەهار ســـابیر لـــە دەربەندیخان لەســـەر زەرورەتـــی دەوڵەتی كوردســـتان دەڵێت: لەشۆڕشـــە یەک لـــەدوای یە کـــە کانی کوردســـتاندا ھەمیشـــە ئافـــرەت زەرەرمە نـــدی یە کـــەم بووە کـــە قوربانـــی دابێ لـــە پێنـــاو ئـــەم نیشـــتمانە ،چونکـــە شـــه‌ھیدێک درابـــێ ھاوســـەرەکەی بـــووە یـــان باوک وبـــرای بووه یا رۆلـــه‌ی بووه. گـــەر الدێیەک خاپورکرابـــێ ماڵەکەی ئەو وێـــران کراوە ســـەرلە نوێ بە دەســـت و پەنجـــە ماندووەکانی بۆجارێـــک و دەیان جاردروســـتی کردۆتەوە ،لەگەڵ ئەوەشـــدا کاتێک برا یان ھاوســـەرەکەی پێشـــمەرگە
مافی چارەی خۆنووسین و ڕەوشی مافەكانی ئافرەتان لە كەركوك
وەك هەمـــووان ئـــاگادارن كە مافـــی چارەی خۆنووســـین یەكێكـــە لەو مافانـــەی گرێبەندی نەتـــەوە یەككگرتـــووەكان دانی پێـــدا ناوە بۆ ســـەرجەم نەتەوەكانی جیهـــان ،و ئەم مافە لە ڕێی گشـــت پرســـیەكەوە پراكتیزە دەكرێت كە ســـەرجەم چیـــن و توێژەكانی ئـــەو نەتەوەیە
بەشـــداری تێدا بكـــەن ،گەالنی كوردســـتان بە ناوچـــە كوردســـتانیەكانی دەرەوەی هەرێمەوە یەكێكە لەو گەلە ســـتەم دیدە و ژێردەســـتانەی كـــە ســـاڵەهای ســـاڵە دەناڵێنێت بە دەســـت حكومەتـــە یەك لـــە دوا یەكەكانـــی عێراقەوە و ئێســـتا بڕیـــاری داوە لـــە 25/9/2017 گشـــت پرســـی ئەنجـــام بـــدەن بچنـــە ســـەر ســـندوقەكانی دەنگـــدان و دەنـــگ بـــدەن بە (بەڵـــێ) تا چارەی خۆیان بە دەســـتی خۆیان بنووســـنەوە و چیتر ئەو زوڵم و ســـتەمە قبوڵ نەكـــەن و دەوڵەتێـــك دابمەزرێنـــن كە خەونی لـــە مێژینـــەی ســـەرجەم دانیشـــتوانی ئـــەم ناوچەیەیـــە ،مافەكانـــی ئافرەتان لـــە هەرێمی كوردستانی ئێســـتادا و ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێـــم جودان ،لە كوردســـتان مافی زیاتـــر دراوە بـــە ئافرەتان چ لە نـــاو خێزان و
چ لە نـــاو دەســـەاڵت و بەڕێوەبردنی هەرێمەكە یاخـــود حكومـــەت خـــۆ جێیەكانـــی هەرێمی كوردســـتان هەر بۆیـــە دەبینین یاســـای باری كەســـێتی ژمارە ()188ی ســـاڵی 1959ی عێراقـــی هەمـــوار كراوەتـــەوە لـــە هەرێمـــی كوردســـتان بە یاســـای ژمارە ()15ی ساڵی 2008كۆمەڵێـــك مافـــی بەخشـــیوە بـــە ئافرەتـــان كە لە یاســـاكەی عێراقـــدا نەهاتووە و تـــا رادەیەكی باش توانیوەتـــی دیاردەی فرە ژنی كـــەم بكاتەوە لـــە هەرێمەكـــە ئەمە جگە لە دەركردنی یاســـای توند و تیـــژی خێزانی و دروســـت كردنی شێڵتەر وبەشـــداری پێكردنی ئافرەتـــان لە ســـەرجەم كایەكانی دەســـەاڵتی سیاســـی و بەڕێوەبردن لە هەرێمی كوردستان، كـــە ئەمـــەش بـــەدی ناكرێـــت لـــە پارێزگای كەركوك و ســـەرجەم ناوچە كوردســـتانیەكانی
تـــری دەرەوەی هەرێـــم ،هەر بۆیـــە ئافرەتانی ناوچـــە كوردســـتانیەكانی دەرەوەی هەرێم بە گشـــتی و پارێـــزگای كەركـــوك بـــە تایبەتی لـــە 25/9دەنگـــدەدەن بـــە (بەڵـــێ) تـــا هیـــچ نەبێـــت ئـــەو مافانـــەی بـــۆ ئافرەتـــان لـــە هەرێمـــی كوردســـتان فەراهەم كـــراوە بۆ ئەمانیـــش فەراهـــەم بكرێـــت ،هەرچەنـــدە من دڵنیام بە ســـەركەوتنی (بەڵێ) لە پرۆســـەی گشـــت پرســـی و دامەزراندنی دەوڵەتی ســـەر بەخـــۆی كوردســـتان مافـــی زیاتـــر دەدرێـــت بـــە ئافرەتانی كوردســـتان بە شـــێوەیەك كە هاوتـــا بێـــت لەگـــەڵ مافـــی ئافرەتـــان كە لە ســـەرجەم جارنامەكانـــی مافی مرۆڤ و یاســـا نێوەدەوڵەتیەكانـــدا هاتووە.
سروە عبدالله
دەبـــوو حکومەتـــی بەعس بـــئ ویژدانانە لەزیندانەکانـــی خـــۆی بەنـــدی دەکـــرد و بەپەله‌کانـــی ھە ڵی دەواســـی .با ئێمەی ئافـــرەت یەک دەنگ بیـــن ،ھەموو ھەول و تواناکانـــی خۆمان بخەینە گـــەر لە پێناو مســـۆگه‌رکردنی ئاینـــدەی نەوەکانمـــان چونکـــە ھەمیشـــە بوینەتـــە قوربانـــی. دڵنیـــام ئـــەو رۆژانەمـــان لە بیـــر ناچێت کە دایک وخوشـــکەکانمان بـــە پەلەکانیان ھەڵدەواســـران لـــە زیندانەکانی بەعســـدا ھاوارو قیـــژەی دایکێـــک کـــە لە ســـوچی زیندانەکانـــی بەعســـدا لە ســـەر زەویەکی ســـارد و بـــێ جێگـــەو پۆشـــاک منداڵی
دەبـــوو! بـــە بەرچاویـــەوە منداڵەکەی کە جەرگـــی بـــوو ده‌رخـــواردی ســـه‌گه‌كانی نوگره ســـه‌لمان ده‌كرا .ئـــەم حکومەتەی ئێســـتای عێـــراق ھیـــچ جیاوازیەکـــی نیە لەگەل حکومەتی بەعســـی ئەو سەردەمە. کەواتـــە بائێمەی ئافرەت یـــەک دەنگ بین ھە مـــووھەوڵ و تواناکانمان بخە ینە گڕ لە پێناو مســـۆگەرکردنی ئایندەی نەوەکانمان بـــئ دوو دڵـــی لـــە ٩/٢٥بەشـــانازییە کی گـــەورەوە بچینـــە سەرســـندوقەکانی دەنگدان بەڵێ بۆســـەربەخۆی کوردســـتان بکەیـــن ئـــەوکات دەتوانیـــن وەاڵمێکـــی جەرگ بـــڕ بدەین بەناحـــەزان .
لە هەگبەی ئافرەتێك... كـــەش و هـــەوای گەرمـــی نـــاو پاس هیچـــی كەمتر نەبـــوو لە هـــی دەرەوە، تەنیـــا جیـــاوازی ئـــەوە بـــوو كـــە لـــە تیشـــكی هەتاوەكە دەیپاراستی .نەمزانی چـــۆن دانیشـــتم ،تەنیا ئەوەنـــدەم زانی كـــە ئـــەوەی لە تەنیشـــتی دانیشـــتووم ئافرەتێكـــە ،زۆر بە بێـــزاری گوتم" :ئای چەنـــد گەرمایـــە ،خەریكە دەســـووتێم"، بـــەاڵم پێدەچـــوو ئـــەو بـــەو گەرمایـــە بێـــزار نەبێـــت ،زەردەخەنەیەكی جوانی لێـــدا و گوتـــی ":خەڵكـــی ئێســـتا نـــە بەرگەی ســـەرما دەگـــرن ،نـــە گەرما!" منیـــش پێكەنیـــم و گوتم" :نـــا وانییە، بەس بەراســـتی ئەمســـاڵ زۆر گەرمایە"، ســـەیرێكی كردم و منیش لـــە چاوەكانی ڕامـــام ،چاوەكانی پڕبوون لە قســـە ،كە پێدەچـــوو حەز بـــكات باســـیان بكات و یەكێـــك گوێی بۆ بگرێـــت ،دواتر هەر لە بەر خۆیەوە دەســـتی كرد بە قســـەكردن و گوتـــی" :كچـــێ خـــۆ لە گەرمـــای بن پەرەمێـــز و غـــاز گەرمتر نییـــە ،كاتێك دەتەوێـــت نـــان بكـــەی .بـــەو گەرمایە هەمـــوو رۆژێـــك ئیـــش دەكـــەم و نان بـــۆ خەڵـــك دەكـــەم و ناچـــارم بژێوی ژیانی خـــۆم و منداڵەكانـــم دابین بكەم، جـــاری وایـــە ئەوەندە ماندووم شـــەو تا بەیانی لە بـــەر ئازاری جەســـتەم خەوم لێناكەوێـــت ،بـــەاڵم لەگـــەڵ ئەوەشـــدا هەمـــوو رۆژێـــك دوعـــا دەكـــەم خـــوا هێزم پێ ببەخشـــێت بۆ ئـــەوەی بتوانم منداڵەكانـــم پـــێ بگەیەنـــم ،خۆشـــترین رۆژی ژیانـــم ئەو رۆژەیە كـــە هەویرەكەم نانی جوانی لێ دێـــت و كڕیارەكانم رازی دەبـــن .ئەوەش بـــۆ من هەموو شـــتێكە كاتێـــك دەبینـــم منداڵەكانم دڵخۆشـــن، چونكـــە باوكیـــان لە پێناو كوردســـتاندا گیانی بەخت كـــرد ،منداڵەكانیشـــم ئەو
دیارییـــە جوانەن كـــە بـــۆ خزمەتكردن بـــۆ كوردســـتانێكی ئـــازادو ســـەربەخۆ پێیـــان دەگەیەنم و ئاواتی هاوســـەرەكەم دێنمـــەدی "....چـــاوم پڕ بوو لـــە ئاو و خـــۆم پێ نەگیرا و تونـــد لە ئامێزم كرد. لـــە پاســـەكە دابەزیـــم و رێـــی ماڵەوەم گرتـــە بەر ،حەزم دەكرد ئەو شـــانازییەم پـــێ ببەخشـــرێت كـــە قســـەی زیاتری لەگەڵـــدا بكەم و پێی بڵێم ":شـــانازیت پێوە دەكەم شـــێرە ژنی كوردســـتان كە چەند لە خۆبوردوانـــە و خۆراگرانە و بەو هەڵویســـتە پیـــرۆزەت خەبات لـــە پێناو ســـەربەخۆیی كوردســـتان دەكەی ،حەزم دەكـــرد پێی بڵێم " :دەنگی "بەڵێ "ی تۆ لـــە ریفراندۆم ،دەنگی هەزاران شـــەهیدی كوردســـتانە كـــە وەكـــو هاوســـەرەكەت لە پێنـــاو ئـــازادی كوردســـتان گیانیان بەخشـــیوە .نەمزانی چۆن ئـــەو رێگەیەم بڕی و گەیشـــتمە ماڵەوە ،بـــەاڵم ئەوەی بەالمەوە ســـەیر بوو هەســـتم بـــە گەرما نەدەكـــرد ،لەوانەیە لە بـــەر ئەوە بووبێت كە دڵنیابووم لـــەوەی گڕوتینی ریفراندۆم و دەنگـــدان بـــە "بەڵێ" ئەوەنـــدە زۆر و بـــەرزە كە هەســـت بە هیـــچ گەرمییەكی تـــر ناكەی.
نەسرین حەسەن
4
چوارشەممە 2017/8/30
ژمارە ()4
بۆ پەيوەندى كردنsarwenmohamad4@gmail.com :
9/ 25ڕۆژی کەرنەڤاڵی سەربەخۆییە
پـــاش ئـــەوەی وابڕیـــارە لـــە 25 ی ســـیپتەمبەر ڕۆژی ئەنجامدانـــی ڕیفرانـــدۆم بێت لە کوردســـتان تا دێت پشـــتیوانیەکان وگەرموگوڕی جەماوەری زیاتر و بەجۆشـــتر دەبێـــت تادێت ئەو دەنگانـــەی دەیانووت نەخێـــر کز تر و بەرەو کاڵبوونەوە دەچێت،چونکە گەلی ئێمـــە وەک گەلێکـــی ســـتەمدیدە ئەو مێژووە تاڵ وســـەختە وەها بەســـانای لەبیـــر نـــاکات هەرچەند نـــاڕازی بێت هەرچەنـــد گلـــەی لـــەزۆر لەبابەتەکان هەبێـــت لـــەوە تێدەگەن کە ئـــەم ڕۆژە مێژووییـــە وەک جەژنی ڕاســـتەقینەی کـــوردان ببینـــن وبەوپـــەڕی حەماس و دڵگەرمـــی و جۆشـــەوە دەچنە ســـەر ســـندوقەکان وبەڵـــێ دەڵێن،میللەتێک کەهیـــچ کات ژێردەســـتەی و بەکـــەم ســـەیر کردنـــی قبـــووڵ نەکـــردووە وە ئێســـتاش کـــە گەلەکەمـــان لەبەردەم
ئـــەم ئەزموونەدایە پێشـــمەرگە ئاســـا دەبنە پارێـــزەری خوێنی شـــەهیدان و پارێـــزەری خاکی پیرۆزی کوردســـتان ودەســـتکەوتەکانمان ئەو ژمارە کەمەی خەڵکیـــش کـــە دژایەتـــی ڕیفرانـــدۆم دەکـــەن یـــان بۆچوونیـــان دەگـــۆڕن یانیش بینەری ســـەرکەوتنی ڕیفراندۆم دەبن وە بۆ هەمیشـــە بە شـــەرمەزاری ژیان دەکەن لەکوردســـتانی سەربەخۆدا چونکە مێـــژوو خۆی دەنوســـێتەوە وە نەنگییـــە کوردێـــک بە زمانـــی کوردی پـــاش ئەم هەمـــوو غـــەدرە مێژووییەی لەژێـــر دەســـەاڵتی کۆڵۆنیالســـتی بەرامبـــەری کـــرا هێشـــتا کار بـــۆ
پاراســـتنی یەکپارچـــەی عیـــراق بکات و بـــرا بچووکـــی و پلـــە دووی بە باش بزانێت کورد وەک میللەتێکی شـــکۆدار وخاوەن ئیرادە نابێت ئەم ســـەروەرییە لەدەســـت بدات لەپێناو بەرژەوەندیەکی مادیـــی یـــان پۆســـت و پلـــەو پایـــە جارێکـــی تـــر ببێتـــەوە بە شـــەریکی عیراق،عێراقێـــک ناتوانێـــت خـــۆی بەڕێوە ببـــات چ جای خۆشـــگوزەرانی بـــۆ کورد بێنێـــت ،واباشـــترە هەمووان چاو بکەنەوە باشـــتر درک بەو ڕاستییە بکـــەن کـــە شـــکۆتان زۆر پیـــرۆز ترو گرنگتـــرە لەو بەرژەوەندییە کەســـییەی هەتانە،وە دڵنیـــا بن بە دژایەتی کردنی
ڕیفـــرادۆم نـــەک لەکوردســـتان بێبەش دەبـــن لەم ســـەروەرییە زیاتـــر بچووک دەبنـــەوە لەچـــاوی دەســـەاڵتدارانی عیـــراق و ئەو وواڵتانەی بـــرا بچووکیان بـــۆ دەکەن،چونکە کەســـێک دژی ماف و خـــاک و پیرۆزییەکانـــی خـــۆی بێت هەرگیـــز نابێتـــە جێی متمانـــەی هیچ کەس بۆیـــە هێشـــتا زووە وەرنە ڕیزی نیشـــتمانپەروەران و ڕۆحی شـــەهیدان ئاســـوودە بکـــەن .لەئێســـتاوە بەڵێ بـــۆ 25/9بەڵـــێ بـــۆ کەرنەڤاڵـــی ســـەربەخۆی کوردستان.
تاڤگ ه مجید
سەربەخۆیی دەمانپارێزێت ســـەربەخۆیی مافـــی ڕەوای هـــەر گـــەل و نەتەوەیەكـــە .هـــەر یـــەك لەوانـــە بۆ مانەوەیـــان و پاراســـتنیان پێویســـتە ســـەربەخۆ بن ،واتە دەوڵـــەت پارێزەریان دەبێت .گەلی كوردســـتان بەدرێژایی مێژوو خەباتـــی بۆ ســـەربەخۆ بوونی كـــردووە. ئـــەو دەوڵەتانەی كە كوردســـتانی بە زۆر پێوە لكێنراوە هەمیشـــە زوڵم و زۆرداریان
لە چوارچێـــوەی دەوڵەتەكەیـــان بەرامبەر خەڵكـــی كوردســـتان كردووە .باشـــووری كوردســـتانیش لەوەتـــای بـــە عێراقـــی دەســـتكردە لكێنـــراوە بە درێژایـــی مێژوو تا ئێســـتاش بـــەردەوام تاوانـــی جۆراو و جۆر لەالیـــەن عێراقەوە بەرامبـــەر ئەنجام دراوە .چونكـــە ئـــەم دەوڵەتـــە لەســـەر ئەساســـی تائفـــی و مەزهەبـــی دامەزراوە
نەیانتوانیـــوە خاوەندارێتـــی پێكهاتەكانی بكات هـــەر پێكهاتەیـــەك هاتبێتە ســـەر حوكم هەوڵی چەوســـاندنەوە و لەناوبردنی پێكهاتەكانـــی تـــری داوە هەمیشـــە كورد زەرەرمەنـــدی یەكەم بـــووە چونكە كەمینە بـــووە لە عیـــراق بۆیە لـــە دوای ڕووخانی ڕژێمـــی بەعـــس ســـالی ٢٠٠٣كـــورد كە بەرپرسیاریەتیشـــی وەرگـــرت لـــە بەغدا نەیتوانـــی بەپێی پێویســـت مومارەســـەی دەســـەاڵتی خۆی بكات وە لە دەســـتووری عێـــراق دان بـــە مافەكانـــی نـــراوە بەاڵم جێ بەجێ نەكراوە هەمیشـــە ئاســـتەنگی بۆ دروســـت دەكـــرا ئەمەش لـــە ئەنجامی ئەو عەقڵیەتە شـــۆڤێنیەیە كـــە لە عێراق بوونی هەیە و بەردەوامـــە .بەمەش عێراق هێـــچ كات ئارامـــی بەخۆیـــەوە نابینێـــت و جێـــی متمانـــە نابێـــت بـــۆ پاراســـتنی كوردســـتان و هەموو كاتێك ئەگەری ئەوە هەیە لـــە كاتـــی بەهێزبوونـــی حكومەتی عێـــراق تاوانەكانی ئەنفـــال و كیمیاباران و بەعـــەرەب كردن و راگواســـتن و كاولكاری بەرامبـــەر بە كـــورد دووبـــارە بكاتەوە و جیهانیـــش بێ دەنگـــی هەڵدەبژێرێت وەكو پێشـــتر چونكە ئێمە ســـەربەخۆ نین وەكو بەشـــێك لـــە دەوڵەتی عێـــراق مامەڵەمان لەگـــەڵ دەكرێت .كاتێك ســـەدام حســـێن
كوەیتـــی داگیر كرد جیهانی لەســـەر هاتە وەاڵم و بەرگریان لێكرد،بۆ؟ چونكە كوەیت دەوڵـــەت بـــوو .كەواتە بۆ پاراســـتمان و ڕزگار بوونمـــان لـــە واڵتێك كە هەمیشـــە ســـەرچاوەی مەترســـی بـــووە بۆمـــان و واڵتێـــك كە چەندین ســـاڵە لەســـەر یەك لە ریزی مەترســـیدارترین پێنـــج دەوڵەتی جیهانـــە بۆ ئەمســـاڵیش ٢٠١٧لە ڕیزبەندی سێیەم مەترســـیدارترین دەوڵەتی جیهانە، پێویســـتە ســـەربەخۆ بین و لەرۆژی ٢٥ی ئەیلـــول بـــە بەڵێ دەنگ بە ســـەربەخۆیی دەدەیـــن و دژی زوڵـــم و زۆری ســـەدان ساڵە دەوەســـتینەوە و ڕۆحی شەهیدانمان ئاســـوودە دەكەیـــن .مێژوویەكـــی نوێ لە تۆمـــاری بزاڤی ڕزگاریخوازی كوردســـتاندا دەنوســـرێتەوە .دەبینـــە نموونەیەكی بااڵ لـــە دیموكراتخـــوازی لـــە ناوچەیـــەك كە لێوانلێـــوە لە دكتاتۆریەت و شـــەڕخوازی.
ڕاژان جەعفەر
07504604250
ریفراندۆم باشترین هەنگاوی سەربەخۆییە
ریفرانـــدۆم مافێكـــی گەلـــی كـــوردە هەم لەرووی سیاســـیەوە هەم لەرووی یاســـاییەوە ،چونكـــە ئـــەم گەلـــە ســـاڵەهای ســـاڵە خەبـــات لەپێناوی ئازادی و ســـەربەخۆیی دەكات ،ئێستا كەســـانێك هـــەن دەیانەوێـــت رێگری یاســـایی بۆ دژایەتی كردنی ریفراندۆم بدۆزنـــەوە بـــەالم ســـەركەوتوو نابن، چونكـــە لەیاســـای نێودەوڵەتیـــەوە، مافـــی راپرســـی بـــۆ میللـــەت دراوە بـــۆ ئـــەوەی بڕیـــار لەســـەر پرســـە چارەنووســـزازەكان بـــدات ،ئـــەوەی گرنگە دەمەوێت شـــیبكەمەوە لەڕووی یاساییەوە پەیماننامەو ڕێككەوتننامەو جاڕنامـــە نێودەوڵەتییـــەكان بـــۆ ئەنجامدانـــی ریفرانـــدۆم زۆر گرنگـــە كە ئەوانـــە بەتەواوەتی ئـــەو مافەیان بەكـــورد داوە .واتـــا هەمـــوو مەرجە یاســـاییەكان بۆ هەرێمی كوردســـتان ئامـــادەن ئەركی هەمووانە بشـــتكیری ئـــەو پەیامـــە پیـــرۆزەی ســـەرۆكی هەرێمی كوردســـتان بكەیـــن ،چونكە ئەم رۆژە رۆژێكـــی مێژووییەو هەلێكی زیرینـــە دەبێـــت بەهەســـتیارانەوە دەنـــگ بە(بەڵـــی ) بدەیـــن ،دەنـــگ بۆ ســـەربەخۆیی هەرێمی كوردســـتان بدەیـــن هەروەهـــا شـــارەزایانی یاســـای نێودەوڵەتـــی پێیانوایـــە ئەو بڕیـــار و ڕێككەوتننامانـــەی نەتـــەوە یەكگرتووەكان جەختلـــەوە دەكەنەوە كەهێـــزی پابەندێتییە بـــۆ ئەوەی گەل یـــان هەرێـــم یا هـــەر پارچەیـــەك لە دەوڵەت ئـــارەزووی جیابونەوە بكات‌و ڕیفراندۆمـــی بۆ ئەنجامبـــدات ،ئەمەش دەبێتە پاڵپشـــتێك بـــۆ گەلی كورد بۆ بڕیاردانی ئەم پرســـە هەستیارە ،لەم ڕوەوە هەرێمـــی كوردســـتان دەتوانێت بڕیـــاری ریفرانـــدۆم بـــدات ،چونكـــە یاســـا نێودەوڵەتیەكان پشـــتگیری بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم پشـــتگیری سەدا ســـەدی ئەكەن ،ئەمـــەش وەاڵمێكە بۆ نەیارانـــی پرۆســـەی ریفرانـــدۆم كـــە دەیانەوێـــت رێگـــری بـــۆ ئەنجامدانی ئەم پرســـە دروســـت بكەن .هەروەها بەهیـــچ شـــێوەیەك حكومەتـــی ئێراق ناتوانێـــت ڕێگـــری دروســـت بـــكات چونكـــە لە دەســـتوری هەمیشـــەیی 2005ی عێراقـــدا بـــەم جـــۆرە بـــاس لـــەوە كـــراوە كـــە نەتـــەوەكان مافی بڕیاردانیـــان لەڕێگـــەی راپرســـیەوە دەبێـــت چونكـــە عێـــراق پابەندە بە یاســـای نێودەوڵەتی‌و ڕێككەوتننامەو
پەیماننامـــە نێودەوڵەتـــی‌و كارنامەی نەتـــەوە یەكگرتووەكانەوە ،بەو پێیەی عێـــراق ئەندامە لە رێكخـــراوی نەتەوە یەكگرتووەكانـــدا ،واتـــا حكومەتـــی ئێراقـــی ئەمـــرۆ دەیەوێـــت لەرێگەی خـــۆی نەتەوەیەكگرووەكانـــەوە بچەســـپێنت و لەبەر ئەوەش بەهەموو بڕیارێكی ئـــەوان ڕازییـــە .لەروویەكی تـــرەوە لە دەســـتوری عێراقـــدا هیچ دەقێكی ناچـــاری بـــۆ یەكێتی خاكی عێراق بەڕاشـــكاوی نەهاتـــووە ،بەڵكو ئـــەوە لـــە دیباجـــەی دەســـتوردا هاتووە ،پابەندبوون بەم دەســـتورەو‌ە یەكێتـــی خاكـــی عێـــراق دەپارێزێت، ئەمـــەش باشـــترین كارتی یاســـاییە لەبەردەم هەرێمی كوردســـتاندا چونكە دەســـتوری هەمیشـــەی ئێـــراق ئـــەو مافەی پێ بەخشـــیوە ،لەكاتێكدا هیچ كاتێـــك حكومەتی عێراقـــی ناتوانێت حاشا لەو بەندە دەســـتوورییە بكات، بۆیە سیاســـەتمەدارانی ئێراق ناچارن رێز لەئێـــرادەی ریفراندۆم بگرن و دان بەریفراندۆمەكـــەدا بنێنن. هەروەها عێراق هـــەردوو پەیماننامەی نێودەوڵەتی تایبـــەت بە مافەمەدەنی‌و سیاســـییەكان لە/16كانونـــی یەكەمی ،1966و پەیماننامـــەی نێودەوڵەتـــی تایبـــەت بـــە مافـــە ئابـــووری‌و كۆمەاڵیەتـــی‌و كەلتورییـــەكان" لـــە /16كانونـــی یەكەمـــی .1966بـــە بـــێ هیچ خۆگرییـــەك واژۆ كـــردووە، كەئەمیـــش رێگـــە بـــە میللەتـــان دەدات كەبڕیـــار لەســـەر ئاینـــدەی خۆیـــان بـــدەن ،واتـــا حكومەتـــی ئێراقـــی خـــۆی لەخۆیـــدا گشـــت بەو بەڵێنامانـــەی ئیمزاكـــردووە كە دەبێت دان بەمافـــی ئـــەو ریفراندۆمەدا بنێت وەك لە كۆتایی دیباجەی دەســـتوری هەمیشـــەیی ســـاڵی ()2005ی عێراقدا هاتـــووە "پێكهاتـــەو الیەنـــەكان بەئارەزوومەندانـــە چارەنوســـی خۆیان بـــە عێراقەوە گرێـــداوە ،"...ئەم دەقە یاســـاییە ،ئەو هەلەش دەرەخســـێنت كـــە هەرێـــم بـــە ئارەزوومەندانـــە لە عێراق جیـــا ببێتـــەوە ،هەركاتێكیش حكومەتـــی ئێراقـــی ئـــەم هەنگاوەی جێبەجـــێ نەكـــرد ،یاساناســـانی هەرێمی كوردســـتان دەتوانن لەرێگەی رێكخـــراوی نەتـــەوە یەكگرتووەكانەوە حكومەتـــی ئێـــراق ناچـــار بكەن.
دكتۆرە مەیادە نەجار