Aqjol PDF 30082018

КОНСТИТУЦИЯ КҮНІ ҚҰТТЫ БОЛСЫН! Ж

Jambyl oblystyq qoǵamdyq-saıası gazet

АҺАН Д

А

BІRІŃDІ, QAZAQ, BІRІŃ DOS, KÓRMESEŃ, ІSTІŃ BÁRІ BOS. (ABAI).

және

Сарысу ауданы

Мойынқұм ауданы

ЖАМБЫЛДА

Мойынқұм

Шу ауданы

Талас ауданы

Төле би

Жаңатас Қаратау

Жамбыл облыстық қоғамдық-саяси газет

Жамбыл ауданы

Меркі ауданы

Байзақ ауданы

Т.Рысқұлов ауданы

Аса

Құлан

Жуалы ауданы

Қордай ауданы Қордай

Меркі

Бауыржан Момышұлы

№100-101 (18594-18595), Beısenbі, 30 tamyz, 2018 jyl

ak-jol-taraz@rambler.ru

www. aqjolgazet.kz

ПРЕЗИДЕНТ

АҚОРДА

БҰЛ ҚҰЖАТ МЕМЛЕКЕТІМІЗДІ ҚАЛЫПТАСТЫРЫП, ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗДІ НЫҒАЙТТЫ

ЯДРОЛЫҚ СЫНАҚТАРҒА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ КҮНІН БЕЛГІЛЕУГЕ ҚАЗАҚСТАН БАСТАМАШЫ БОЛҒАН

Л

Е ЕК

Т

НД ЖАҺА

А

=АҚШ Ұлттық әуе-ғарыш агенттігі мамандарының мәліметінше, жерге мөлшері Хеопс пирамидасынан үлкен астероид жақындап келеді. Астероид Жерден 4 миллион 800 мың шақырым қашықтықта ұшып өтеді. Бұл Жерден Айға дейінгі қашықтықтан 13 есе көп.

=ИТАЛИЯ Елде 75-ші Венеция кино фестивалі басталды. Онда 21 туынды сынға түседі. Шара Д.Шазелланың «Айдағы адам» картинасымен ашылмақ. Бұл фильм айға ең алғаш ұшырылған адам Нил Армстронг туралы.

=ЖАПОНИЯ Елде робот жүргізетін такси сынақтан өтуде. Мақсат – 2020 жылғы Олимпиадада қаланы жолаушы тасымалының ерекше түрімен қамтамасыз ету. Сондайақ бағасы едәуір қолжетімді болмақ.

=БОЛИВИЯ Елдегі 1900 жылы туған әлемдегі ең қарт әжей Д.Флорес Потосидің таулы аймағында мал шаруашылығымен және көкөніс өсірумен айналысады. Ол өзінің ұзақ өмір сүруінің құпиясы табиғи және сапалы тағамдарды ішіп-жегенінде дейді.

=АРМЕНИЯ «Royalsys Engineering» компаниясы мен «Калашников» концерні келісімге қол қойды Енді Арменияда Калашников автоматының «АК-12», «АК-15» модельдері құрастырылады.

Д БЫЛ ЖАМ

А

=ТАРАЗ

Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Республикасының Конституциясы күніне арналған халықаралық конференцияға қ ат ы су ш ы л а рм е н ке зд е с т і . Мемлекет басшысы Қазақстанға

келіп, Конституция күнін бірге мерекелегені үшін жиынға қатысушыларға ризашылық білдірді, сондай-ақ көптеген халықаралық сарапшылар қатысқан бұл конференция

НЫШТАРЫ

құқықтық мемлекет құру жөнінде ілім-білім алмасуға зор мүмкіндік бергенін атап өтті.

– Біз конституциялық құрылым ісіндегі ынтымақтастық пен өзара тәжірибе алмасу мүмкіндігін

АЗИАДАН ҚҰРМЕТПЕН ҚАРСЫ ЗОР ЖЕРЛЕСТЕРІ

Есет ДОСАЛЫ

Индонезия елінде өтіп жатқан Азия ойындарында каратэдо спортынан алтын медаль алған Гузалия Гафурова Таразға оралды. Сары құрлық додасының чемпионын әуежайдан жамбылдық спортшылар, жанкүйерлер, БАҚ өкілдері құрметпен қарсы алды. Жеңімпаздың құрметіне арналған салтанатты жиынды облыс әкімдігі дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Нұрбол Жүніс беков ашып, Гуза лияның қайсарлығына тоқталды. «Облыс спорты ардагерлері» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Жанысбек Әшімов Гузалияның Азия ойындарының екі дүркін жеңімпазы екеніне, каратэ-до спорты бойынша елімізде рекордтық нәтижеге қол жеткізгеніне тоқталып, толайым табыс тіледі. Чемпионның анасы Нұралия Сапарханова қызының жеңісі барша қазақстандықтардың жеңісі екенін айтып өтті. Облыстық каратэ-до федерациясының президенті Марат Стамқұлов, Гузалияның жеке бапкері Дулатбек Құсбеков жеңістің оңай келмейтінін айтып, ел үмітін ақтаған чемпион қызға ризашылықтарын білдірді. Мұнан соң Гузалия Гафурова сөз алып, өзіне қолдау білдірген облыс әкімдігі дене шынықтыру және спорт басқармасына, каратэ-до федерациясына, бапкерлеріне, жанкүйерлеріне алғысын жеткізді. Салтанатты шарадан кейін Гузалия Гафурова БАҚ өкілдерімен тілдесті. Азиадада қабырғасын жарақаттап алған спортшының жағдайын сұрадық.

– Жарақат алғаным рас. Әуелі Өзбекстан, содан кейін Иран спортшысын ұтқанмын. Жартылай финалда Вьетнам спортшысына қарсы кездесуде үш қабырғам сынды. Бірақ жеңіске жеттім. Финалда қытайлықты ұттым. Жарақатым ауыр болса да, намысты қолдан бермей, чемпион атанғаныма қуаныштымын, – деді чемпион ойын ортаға салып. (Азия ойындары туралы топтаманы 12-беттен оқисыздар).

Жалғасы 2-бетте.

АТА ЗАҢ, СЕНСІҢ АЗАТТЫҒЫМНЫҢ АЙҒАҒЫ, ДАРХАН ЕЛІМНІҢ БАС ҚҰЖАТЫ БОП ТАНЫЛҒАН. АРМАНДАР БҮГІН ОРЫНДАЛҒАН КҮН ОЙДАҒЫ, ТӘУБЕ ЕТІП СОҒАН, ЖАРЫЛАМ МЕН ДЕ АҒЫМНАН. АТА ЗАҢ, СЕНСІҢ, АР-ОЖДАНЫМ ДА НАМЫСЫМ, ЕРЛІГІМЕ ДЕ, ЕЛДІГІМЕ ДЕ СҮЙЕУСІҢ. БАҒЫТ-БАҒДАР БОП БОСТАН ЕЛІМНІҢ БАҒЫ ҮШІН, ТҰРАСЫҢ ДӘЙІМ, СОНДЫҚТАН СЕНІ СҮЙЕМ ШЫН. ТАМЫРЫН ТАРТЫП, ӨЗЕКТЕС БОЛЫП ӨЗІҢМЕН, ӨР ҚАЗАҚСТАНЫМ ДАҢҒЫЛ ЖОЛДАРҒА БАСТАДЫ. ТУРАЛЫҒЫҢДЫ, ӘДІЛДІГІҢДІ СЕЗІНГЕН, ДАМЫЛДАП ДАЛАМ, ТЫНШЫДЫ КӨҢІЛ АСПАНЫ.

=БАЙЗАҚ Бәйтерек ауылдық округіне қарасты Сарыкемер мектеп-гимназиясында жасөспірімдерге арналған интерактивті тақта, жобалаушы, аудио жүйе сияқты заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған ІТ сынып ашылды. Аса ауылындағы Б.Момышұлы, Б.Бесбаев атындағы орта мектептерге мектеп-гимназиясы, Ю.Гагарин атындағы орта мектепке мектеп-лицей статусы берілді.

=САРЫСУ Ауданда барлығы 900 педагог жаңартылған білім мазмұны бойынша біліктілігін арттыру курсынан өтті.

=Т.РЫСҚҰЛОВ Ақыртөбе ауылында мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында 50 орындық «Аяулым» балабақшасы ашылды. З.Тойбекованың бастамасымен салынған нысанның жалпы құны – 21 миллион теңге.

АЙБАРЛЫ ЗАҢЫМ, АЙДАРЛЫ ЗАҢЫМ, АЙБЫНЫМ, ҚҰДАЙДАН СОҢҒЫ ҚОРҒАНЫМ СЕНСІҢ ТӨРДЕГІ. БАЯН ЕТІЛГЕН ӨЗІҢДЕ БАРЛЫҚ БАЙЛЫҒЫМ, ЗАЙЫРЛЫ ЖҰРТТЫҢ ҰСТАНЫМДАРЫ ДА ЗЕРДЕЛІ. ӨЗІҢ БАР КЕЗДЕ САҚТАЛАР МӘҢГІ ТЕҢДІГІМ, ӨТТІ ҒОЙ БАСТАН ДАУЫЛПАЗ ДӘУІР НЕ ТҮРЛІ. ТЫНЫШТЫҒЫМНЫҢ КҮЗЕТШІСІНДЕЙСІҢ СЕН БҮГІН, ЖЕТІ ЖАРҒЫНЫҢ ЗАҢДЫ ЖАЛҒАСЫ СЕКІЛДІ. КОНСТИТУЦИЯМ! ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫМ! ҚАҒИДАМ! БОЙТҰМАРЫМСЫҢ ЖАН ТҮКПІРІНДЕ ТАҒЫНҒАН! ҚАРА ОРМАН ХАЛҚЫМ БҰЛЖЫТПАЙ БІРДЕЙ БАҒЫНҒАН, АЙНАЛДЫМ СЕНДЕЙ, АЙНАЛДЫМ, АТА ЗАҢЫМНАН! Талас ауданы.

Т Ә У Е Л С І З Е Л Д І Ң Т Е Ң Д Е С СІ З Н Ы С А Н Д А Р Ы

Елінен безген

ер болмас, Көлінен безген

қаз болмас. ОБЛЫСТЫҚ МӘСЛИХАТТА

МАРАПАТТАЛДЫ

«БЕЙБІТШІЛІК ҚАБЫРҒАСЫНЫҢ» БЕЙНЕСІ БӨЛЕК, ТАҒЫЛЫМЫ МОЛ Ақтөбе облысы әкімдігі Е л о рд а н ы ң 2 0 ж ы л д ы ғ ы н а орай Астанаға «Бейбітшілік қабырғасы» монументін сыйлады. «Бейбітшілік» сөзі 51 тілде жазылған нысанның құны – 1,8 миллиард теңге, ол Тәуелсіздік алаңындағы «Қазақ елі» монументінің маңына тұрғызылған. Ақтөбе облысы әкімдігінің өкілдері Бейбітшілік қабырғасы монументінің өңірлік компаниялар мен кәсіпкерлердің қаражатына салынғанын айтады. Бұл кешен металл мен тастан жасалған, төрт бөліктен құралған. Монументтің ұзындығы – 11 метр, ені – 18,4 метр, биіктігі – 17,5 метр. Монументтің қабырғалары

Қалада тұңғыш рет «Auto fest Taraz-2018» шоуы өтті. Оған 3 мыңға жуық жүргізуші қатысып, темір тұлпарларымен қайталана бермейтін көріністерді көрсетті.

=ЖАМБЫЛ

Ата Заңым айбарым! Үміт БИТЕНОВА, ақын.

ИОНЫ П М Е Ч ІН К Р Ү Д І К Е Ң АЗИАДАНЫ Ы Д Л А Р О Е ІН Р Е Ж Н А Ғ У Т ЫҢ АЛТЫН ЖҮЛДЕГЕРІНАЛДЫ

жоғары бағалаймыз. Құнды кеңестер мен ұсынымдар үшін ризашылық білдіреміз, – деді Қазақстан Президенті.

Жыр-шашу

МЕ

М

Қазақстан Президенті Ядролық сынақтарға жалпыға бірдей тыйым салу туралы шарт ұйымы Дайындық комиссиясының атқарушы хатшысы Лассина Зербомен кездесті. Мемлекет басшысы кездесуде Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық ісқимыл күні өтіп отырғанына тоқталып, бұл күнді белгілеуге Қазақст анның баст амашы болғанын айтты.

– Бәрі де 1991 жылғы 29 тамызда әлемдегі ең ірі ядролық сынақ алаңының жабылуынан басталған болатын. Содан кейін Невадада және басқа да полигондарда сынақтар тоқтатылды. Біз ядролық қаружарақтан бас тарттық және соның арқасында антиядролық қозғалыс көшбасшыларының қатарына қосылдық, – деді Н.Назарбаев. Л.Зербо Қазақстан Президентімен кездесудің осы күні өтуінің символдық мәнін атап өтіп, өзі жетекшілік ететін ұйымның жер бетіндегі ядролық сынақтарға қарсы тұру және бейбітшілікті сақтау жолында күш жұмылдыра беретінін мәлімдеді. Мемлекет басшысы кездесу соңында Қазақстанның антиядролық бастамаларына үнемі атсалысып жүргені үшін Л. Зербоға алғыс білдірді.

ТА МАҚ

Gazet 1922 jyldyń 1 mamyrynan shyǵady

– болат. Оны тұрғызу кезінде 1 200 тонна гранит қолданылған. Аумағы 6 000 шаршы метрден а с а д ы . Мо н ум е н т м а ң ы н д а Тәуелсіздік сарайы мен «Шабыт» ұлттық университеті орналасқан. Авторлардың сөзіне қарағанда, жоба Президенттің «Бейбітшілік.

XXI ғасыр» манифесі идеясынан туған. Сондықтан да монументті таныстыру салтанаты 29 тамыз – Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне белгіленіпті. Мұның алдында Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Бейбітшілік қабырғасын» ашуға арналған іс-шараға қатысқан болатын.

Облыстық мәслихаттың хатшысы Б.Қарашолақовтың өкімімен Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңының 19-бабы 3-тармағының 7) тармақшасын негізге ала отырып, көпжылдық жемісті еңбегі, қоғамдық өмірге белсене араласқаны үшін және Қазақстан Республикасының мемлекеттік мерекесі Конституция күніне орай: «ТДС-СтройПроект» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басқарушы директоры – Джиенбаев Марат Димитрович, «Бином» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің сылақшысы – Елғондин Ғани Бахытжанұлы, Жамбыл облыстық сотының судьясы – Есенбай Абай Ерғалиұлы, зейнеткер, Мойынқұм аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы – Қалыбаев Жамбыл Қалыбайұлы, «Компания инве ст МК» жауапкершілігі шектеулі серікте стігінің директоры – Қожамқұлов Сатбай Несіпбекұлы, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Қоғамдық денсаулық сақтау комитетінің Жамбыл облысы қоғамдық денсаулық сақтау департаментінің ұйымдастыру-әдістемелік жұмыс, автоматтандырылған басқару жүйесі және мемлекеттік тілді дамыту бөлімінің басшысы – Ширяева Жанна Адиловна Жамбыл облысының Құрмет грамотасымен марапатталды.

2

SAIASAT

30 тамыз, 2018 жыл

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

ПРЕЗИДЕНТ

БҰЛ ҚҰЖАТ МЕМЛЕКЕТІМІЗДІ ҚАЛЫПТАСТЫРЫП, ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗДІ НЫҒАЙТТЫ (Басы 1-бетте) Елбасы тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстандағы конституционализмнің даму тарихына тоқталды.

– 1995 жылғы көктемде бір топ заңгер ғалымдармен бірлесіп, б і з ге қ а н д а й Ко н с т и ту ц и я қабылдау қажеттігін талқыладық. Мен өзім еліміз үшін қолайлы ережелерді іздестіру мақс атымен Еуропаның, А м е р и ка м е н А з и я н ы ң 2 0 елінің конституцияларын жете зерттедім. Себебі біз басқа мемлекеттің Конституциясын сол күйінде көшіріп ала алмаймыз. Осылайша, 1995 жылғы желтоқсанда жалпыхалықтық референдумда азаматтарымыздың б а с ы м к ө п ш і л і г і қ ол д а ғ а н Конституцияны қабылдадық. Бұл құжат бүгінде біздің өмірімізге арқау болып, мемлекетімізді қалыптастырып, тәуелсіздігімізді нығайтып отырған негізгі заңға а й н а л д ы . Ко н с т и ту ц и я м ы з уақыт т а лабына с ай үнемі

реформаланып, жетілдірілуде. Мәселен, өткен жылдың басында мен Президенттің бірқатар өкілеттіктерін Парламент пен Үкіметке олардың дербестігін әрі жауапкершілік аясын кеңейте отырып қайта бөлу жөніндегі конституциялық реформаға бастамашы болдым, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы Қазақстанның Негізгі заңның жоғары заңдық күшін қамтамасыз ету барысында құқық үстемдігін орнықтыру саясатын мақсатты түрде жүргізіп отырғанына тоқталып, еліміздің әлемдік аренадағы жетістіктері оның халықаралық беделін және Конституциямызда белгіленген бейбітсүйгіш сыртқы саяси қағидаттарымыздың тиімділігін көрсететінін атап өтті.

– Қазақстанның жетістіктері халықаралық қоғамдастық тарапынан мойындалғаны айдан анық. Біз ширек ғасыр ішінде экономикамызды 22 есеге өсіріп, қазақстандықтардың тұрмыс сапасын жақсарттық.

Жұртшылық өздерінің діни салтын еркін ұстанып, өз ана тілінде сөйлей алатын, сондай-ақ

мәдениетін сақтайтын көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет құрдық. Биыл Астанада өтетін

Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VI съезі соның дәлелі, – деді Қазақстан Президенті.

АТА ЗАҢ – АЙБАРЫМЫЗ

Жанғазы АХМЕТ

тұғыры нығайды, басқару тетігі бір жүйеге келді. Ата Заң біздің барлық саяси-экономикалық, әлеуметтік реформалардың қайнар бастауына айналды. Елбасымыз айтқандай, «Конституция – кемел келешегіміздің кепілі». Сондықтан б ұ л к ү н н і ң ма ң ы з ы б и і к , м ә н і б ө л е к , мәртебесі ерекше. Қазақстан бүгінде әлемдегі қалыптасқан, құрметті және абыройлы мемлекет. Еліміз әлемнің аса дамыған 50 елінің қатарына қосылды. «Қазақстан-2030» Стратегиясын мерзімінен бұрын іске асырды. Саяси партияларды демократиялық жолмен таңдау еркіндігіне қол жеткізді. Қос палаталы кәсіби Парламент жасақталды. Ата Заңымыз азаматтық қоғам институттарын нығайтуға жол ашты. Жергілікті мәслихаттардың қызмет аясын кеңейтті. Маңызын арттырды. Мемлекеттік билік органдарының халық алдындағы жауапкершілігі күшейтілді. Бүгінде әлемге бейбітшілік пен келісімнің кілтін ұсынатын елордамызды тұрғыздық. Осы жылдары әлемнің 138 елімен дипломатиялық қарымқатынас орнаттық. Біріккен Ұлттар Ұйымы, ЮНЕСКО және Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы сияқты ірі халықаралық ұйымдарға мүше болдық. Төрелік еттік. ТМД елдері ішінде алғаш рет халықаралық «ЭКСПО-2017» көрмесін өткізіп, жасампаз әлеуетімізді әйгіледік, – дей келе Ерқанат Нұрбапаұлы тәуелсіздік жылдары өңіріміздің өркендегенін және соңғы уақытта экономикалық-әлеуметтік дамуда бірқатар

рөл құқық үстемдігін сақтауды көздейтін конституциялық әділет органдарына тиесілі екенін айтты. Жиынға Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің төрағасы Қ.Мәми, Ә з е р б а й ж а н Ре с п убл и ка с ы Ко н с т и т у ц и я л ы қ с о т ы н ы ң т ө р а ғ а с ы Ф . Абд ул л а е в , Алжир Халық Демократиялық Республикасы Конституциялық кеңесінің төрағасы М.Меделчи, А р м е н и я Ко н с т и т у ц и я л ы қ сотының төрағасы Г.Товмасян, Б ол г а р и я Ко н с т и ту ц и я л ы қ сотының төрағасы Б.Велчев, Латвия Республикасы Ко н с т и т у ц и я л ы қ с о т ы н ы ң төрағасы И.Зиемеле, Ко н с т и т у ц и я л ы қ ә д і л с о т жөніндегі дүниежүзілік конференцияның Бас хатшысы Ш.Дюрр, Еуразиялық Экономикалық одақ сотының төрағасы Ж.Бәйішев, Қазақстан Р е с п у бл и к а с ы П р е з и д е н т і Әкімшілігі басшысының орынбасары Ә.Рақышева қатысты.

«КИЕЛІ ҚАЗАҚСТАН»: ТАРАЗ – ТАРИХ АЙНАСЫ»

КОНСТИТУЦИЯ ЕЛІМІЗДІҢ ТҰҒЫРЫН НЫҒАЙТЫП, БАСҚАРУ ТЕТІГІН ЖҮЙЕЛЕДІ Кез келген өркениетті мемлекеттің өз Ко н с т и ту ц и я с ы б ол а д ы . Е л д і ң с а я с и , экономикалық және әлеуметтік тұрақтылығы көп жағдайда сол Конституцияның, яғни негізгі заңның дұрыс жұмыс істеуіне байланысты болмақ. Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда бүкілхалықтық референдумда қабылданған. Сонда Қазақстан халқы бірауыздан жаңа Конституцияның қабылдануына дауыс беріп, өзінің тарихи таңдауын жасаған еді. Осылайша 30 тамыз – Конституция күні болып бекітілді. Кеше айтулы мемлекеттік мерекеге орай «Баласағұн» орталық концерт залында салтанатты жиын өтті. Оған облыс басшысы Асқар Мырзахметов және облыс әкімдігі, басқарма басшылары мен қызметкерлері, саяси партиялар, қоғамдық, этномәдени бірлестіктер мен жастар ұйымдарының өкілдері, білім, ғылым, өнер қайраткерлері қатысты. Алдымен сахнада Қазақстан Республикасының мемлекеттік Туы көтеріліп, Гимн ойнатылды. Шараның алғысөзінде облыс әкімінің орынбасары Ерқанат Манжуов азат елдің Ата Заңының маңызы мен тарихына то қ т а л ы п , ж и н а л ғ а н д а рд ы м е р е ке м е н құттықтады.

– Осыдан 23 жыл бұрын «Біз, ортақ тағдыр біріктірген Қазақстан халқы» деп басталатын Ата Заңымыз – әрбір азаматтың конституциялық құқығын танытатын құжат қабылданды. Онда 130-дан астам этнос пен 17 діни конфессия өкілдері бейбіт ғұмыр кешіп жатқан бөлінбес елдің тұтастығы айқындалды. Конституция ережелерін басшылыққа ала отырып, Ұлы Далада жаңа мемлекет, жаңа қоғам, жаңа экономика құрылды. Еліміздің мемлекеттік

Халықаралық сарапшылар Қазақстанға шақырғаны үшін Нұрсұлтан Назарбаевқа алғыс білдіріп, Конституция күнін мерекелеу түрлі институттар арасындағы қатынастарды реттеудің берік негізі әрі құқықтар мен бостандықтарды қорғаудың кепілі саналатын ең маңызды құжаттың мәні зор екенін айғақтайтынын атап өтті.

– Ко н с т и т у ц и я к ү н і н м е р е ке л еу а з а м ат т а р д ы ң , соның ішінде жастардың а р а с ы н д а ко н с т и ту ц и я л ы қ қ ұ н д ы л ы қ т а рд ы д ә р і п т е п , таратуға бағытталған тәрбиелік сипаттағы өркениет белгісі саналады. Сондай-ақ қоғамдық үйлесімділікті, тыныштық пен тұрақтылықты жүзеге асыру жолындағы ұмтылыстың бағыты дұрыс екенін көрсетеді, – деді Алжир Халық Демократиялық Республикасы Конституциялық кеңесінің төрағасы М.Меделчи. Соңында Мемлекет басшысы конституциялық заңдылықты қамтамасыз ету ісіндегі негізгі

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы аясында өңірімізде жүзеге асып жатқан жұмыстар жеткілікті. Атқарылып жатқан шаралардың болашақ ұрпақ үшін маңызы зор. Есімі елімізге белгілі ғалымдардың қатысуымен Тараздағы «Достық» үйінде өткен «Киелі Қазақстан: Тараз – тарих айнасы» атты ғылыми-тәжірибелік конференциясында да тың ойлар қозғалып, жаңа зерттеулер арқылы қазақ елінің тарихы өте тереңде екенін айғақтап жатқаны мақтанышпен айтылды. Жиынды облыс әкімдігі ішкі саясат басқармасының басшысы Берік Құрманғали ашып, конференцияға келген қонақтарды таныстырып, мәжілісті жүргізіп отырды.

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ АРҚЫЛЫ АДАМ ТҰЛҒАСЫ АЛҒА ШЫҚСА Есет ДОСАЛЫ

нәтижелі көрсеткіштерге қол жеткенін айтып өтті. Оның айтуынша, қазіргі таңда жалпы өңірлік өнім көлемі 265,0 миллиард теңгені құрап, 8,4 пайызға өскен. Қысқа мерзімді экономикалық индикатор 106,9 пайызды құраса, өнеркәсіп саласында өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда, өсім 9,3 пайызға жеткен.

Бұл саладағы оң динамикаға Индустриялықинновациялық даму мемлекеттік бағдарламасы аясында іске қосылған кәсіпорындар да өз үлесін қосуда. Ағымдағы жылдың жеті айында бұл кәсіпорындармен 13,0 миллиард теңгенің өнімі өндірілді. Биылғы жылы осы бағдарлама аясында құны 16,9 миллиард теңгені құрайтын 8 инвестициялық жобаның іске асырылуы жоспарланып, 947 жаңа жұмыс орны ашылады деп күтілуде екен. С о н д а й - а қ ау ы л ш а р у а ­ш ы л ы ғ ы н д а есепті мерзімде 74,5 миллиард теңгенің өнімі өндіріліп, өсім 3,8 пайызды құраса,

жалпы құрылыс жұмыстарының көлемі 51,7 миллиард теңгені құрап, 10,5 пайызға артқан. Өзге де салаларда оң өзгерістер жетерлік.

– Барлық жоғары көрсеткіштерге қоғамдағы тыныштық пен бейбітшіліктің арқасында жетіп отырмыз. Ең бастысы – Ата Заңымыздың арқасында халықтың әл-ауқаты артып, тұрмыс-тіршілігі түзелді. Экономикалық әлеуетіміз еселеп артты. Индустрияландыру стратегиясы қабылданды. Осылайша, еліміз өркендеу мен өсудің үшінші жаңғыруына аяқ басты. Алдымызда әлемдегі аса дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылу мақсаты, «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы мен Ұлт жоспары – Бес институционалдық реформаны іске асыру міндеттері тұр. Ата Заңды құрметтеу – ұлттың ұлы парызы. Сіз бен біздің құқығымызды қорғайтын Конституцияның әрбір сөзін бұлжытпай орындау – әрқайсымыздың міндетіміз. Сонда ғана алдағы алар асуымыз әрдайым асқақ болады. Ардақты ағайын, елдік пен өрліктің, адалдық пен татулықтың, ар мен намыстың кепілі болған Конституциямыз ғұмырлы, елдігіміз мәңгі болсын! Ата Заңды ардақ тұтқан еліміз өркендей берсін! – деді Е.Манжуов. Сонымен қатар салтанатты жиын барысында облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Жомарт Рүстембеков, М.Х.Дулати атындағы ТарМУ «Қазақстан халқы Ассамблеясы» кафедрасының меңгерушісі, философия ғылымдарының кандидаты Парида Мамедова, «Дарын» мектеп-интернатының қазақ тілі пәнінің мұғалімі Базарбай Дүйсенбаев сөз алып, жиналғандарды Конституция күнімен құттықтап, мерекенің тағылымы туралы ойларын ортаға салды. Шара соңы Кенен Әзірбаев атындағы облыстық филармония өнерпаздары әзірлеген концерттік бағдарламасына ұласты. Олар патриоттық сарын­дағы ән мен күйден шашу шашып, тыңдармандарды бір серпілтті. Суреттерді түсірген Ақәділ РЫСМАХАН.

Сейітжан ІЛИЯС, облыс әкімдігі мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының «тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау және қалпына келтіру дирекциясы» мекемесінің директоры: – Бүгінгі күні облысымызда 3 мыңнан астам тарихи-мәдени ескерткіш бар. Олардың 711-і мемлекеттік, 25-і республикалық, 5-еуі халықаралық деңгейде қорғалған. ЮНЕСКО-ның «Бүкіләлемдік мәдени мұра» тізбесіне облыстан Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан Ақтөбе (Баласағұн), Құлан, Қостөбе қалашықтары және Ақыртас сарай кешені енгізілген. Елбасының Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы негізінде Мәдениет және спорт министрлігі «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасын жүзеге асыру мақсатында Ұлттық музей жанынан «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығын құрып, «Қазақстанның киелі жерлерінің картасы» жобасын бекітті. Өткен жылдың қазан-қараша айларында облыс көлемінде «Археологиялық экспедиция» ұйымдастырылды. Экспедиция барысында «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жо б а с ы н ы ң т і з і м і н е е н г і зу ү ш і н

е с ке рт к і ш т е рд і ң е р е к ш е л і г і м е н құндылығына қарай бірқатар тарихимәдени нысандар туралы мәліметтер Ұлттық музей жанындағы «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығына жолданды. Аталған орталықтағы ұлттық сарапшылар кеңесі «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасының тізіміне 8 жалпыұлттық және 27 өңірлік деңгейдегі ескерткіштерді енгізді. Берік ӘБДІҒАЛИ, «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығының басшысы: – «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы аясында киелі жерлерді анықтау шарасының екінші кезеңін талқылау үстіндеміз. Бұл жерде бір жағдайға баса көңіл бөліп, түсініп алғанымыз жөн. Кейбіреулер мұны ескерткіштерге арналған бағдарлама д е п о й л а й д ы . Б і р а қ б ұ л же рд е бірінші мәселе – адам. Ескерткіштер емес, адам! Ескерткіштерді зерттеу арқылы табылған рухани құндылықтарымызбен, терең тарихымызбен адамдарды рухтандыру. Қазіргі таңда адамдардың санасында материалдық құндылық басым болып кетті. Елбасы осыны аңғарып, рухани құндылықты алға шығарып отыр. Бұл жерде қазақстандықтардың санасын рухани құндылықтарға бұру, көпшіліктің мәдениетке, тарихымызға қызығушылығын ояту – басты мақсат. Бір өңірдегі тарихи құндылықты өзге өңірдің жас өрендері, жастары б і л у і т и і с . С о н д ы қ т а н с ол т ү с т і к облыст ардан оңтүстікке, батыс облыстан шығысқа облыстық білім басқармалары арқылы оқушылардың

саяхаттары ұйымдастырыла бастады. Қазақ хандығы тарихымыздың бергі жағы емес пе? Шыңғыс ханнан, Сақ, Сарматтар дәуірінен бергі тарихымыз зерттеліп, зерделенуі тиіс. Әділ бағасын алуы шарт. А й ма н Д О С Ы М БА Е ВА , Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры: – Әулиеата өңіріне 1987 жылдан бері зерттеу жүргізіп келемін. Қаратау, Сарысу, Талас, оның ішінде Ақкөл, Билікөл, Берікқара аумақтарын тегіс зерделедік. Тәңірқазған, Бөріқазған далаларынан ежелгі дәуірдің құндылықтары көп

кездесіп отыр. Меркі жерінен «Қызыл кітапқа» еніп кеткен жәдігерлерді іздеп таптық. Біз жер атауларын, топонимдер мен рулық таңбаларды зерттейміз. Жартасқа қашалып жазылған таңбалар бар. Ол қашан жазылды, неге қашалып жазылды? Осының барлығы анықтауды қажет етеді. М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің бірінші проректоры Асқар Абдуалы бастаған экспедиция биыл өңірлерді аралаудың екінші кезеңін өткіздік. Экспедиция құрамында белгілі ғалымдар, зерттеушілер, профессор-оқытушылар болды. Сондықтан бұл экспедицияның жұмысы тиімді болды деп ойлаймын. Өзім де Астанаға үлкен олжамен қайтып бара жатырмын. Өмірзақ ОЗҒАНБАЕВ, «Қазақстан Республикасы ардагерлер ұйымы» орт а лық кеңе сі төрағасының орынбасары: – Адамзат дамуының 25 мың жылдығы арасында қазақ халқының ми сауыты дами түскенін әлем ғалымдары дәлелдеп отыр. Америка Құрама Штаттары бүкіл әлем бойынша ең сұлу халықты анықтап, зерттеу жүргізіпті. Ең сұлу халық қазақтар екен. Осындай сұлу, ақылды халық ұрпағына не қалдырды? Біздерге бабалар қалдырған мол мұра бар. Осы кезге дейін оған мән бермей келдік. Енді оған ерекше екпін түсірдік. Қазір біздің жас ұрпақ тегіс компьютердің алдында отыр. Ащы тарих, тұщы тарихтан хабары жоқ. Жас отбасылар жылаған сәбиіне емізік береді немесе ұялы телефон беріп жұбатады. Баяғыдай бесік жыры,

әжелер әлдиі деген жоқ. Отарлау саясаты арғы тегімізді ұмыттырмақ болды. Ұмыттыра алған жоқ. Біздер – бабалар өмірін жалғаушылармыз. Тараз – киелі, қасиетті мекен. Ежелде Қытай мен Араб әскері соғысқанда тараздықтардың Араб жағына шығып, жеңісті жеделдеткенін білесіздер. Ислам діні осы Таразда қанат жайғаны сіздерге мәлім. Бұл барша қазақтың рухын оятатын тарихи жеңіс. Осы өлкеде Керей мен Жәнібек хандар Қазақ хандығын құрды. Жеті атадан аспай руластар үйленбейтін қастерлі дәстүріміз бар. Мысыр – 27, Самарханд 25 ғасырлық тарихымен мақтанса, қарт Тараздың да 20 ғасырдан астам тарихы бар екені баршамызға мақтаныш. Біздің Ақыртас сарай кешені әлі де лайықты бағасын ала алмай отыр. Оның құндылығы Мысырдың кереметтерінен кем емес. Ақыртас кешенін қалпына келтіруде Тәкен Молдақыновтың зор еңбегі барын айта кеткен жөн. Алдағы уақытта Ұлы Жеңістің 75 жылдығын тойлаймыз. Сырт елдерде қалған жауынгерлер бейітін іздестіру – маңызды іс. Осы орайда жамбылдық Әли Бекқұлыұлының ерен ізденіс, тынымсыз еңбегін айта кеткенім әділдік болар. Ол сонау Ресей, Украина қалаларына дейін барып, батыр жауынгерлеріміздің зиратын тауып жатыр. Мәшһүр Жүсіп деген данышпан кісі: «Құдай – адамның жүрегінде. Алған жарың жақсы болса, жұмақ отбасыңда. Алғаның шайпау болса, тозақ та отбасыңда» деген екен. Әр отбасына жақсылық, береке тілеймін! * * * Бұдан кейін «Қазархеология» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің директоры Жұман Смаилов, М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің бірінші проректоры Асқар Абдуалы, Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті «Қазақстан тарихы» кафедрасының меңгерушісі Бақытжан Жүрсінбаев, Тараз инновациялықгуманит арлық университетінің «Шерхантану» орталығының директоры Айнұр Кембаева сөз сөйлеп, ойларын ортаға салды. Кейіннен «Қасиетті Қазақстан» ғ ы л ы м и - з е рт т еу о рт а л ы ғ ы н ы ң басшысы Берік Әбдіғали бірқатар жамбылдық зиялы қауым өкілдерін Алашорда үкіметі мен Алаш автономиясының 100 жылдығына арналған естелік медальмен марапаттады. Марапатталғандардың ішінде жазушылар Елен Әлімжан, Несіпбек Дәутайұлы, Мақұлбек Рысдәулет мәдениет саласының ардагері Тәкен Молдақынов және тарих ғылымдарының докторы Асқар Абдуалы бар. Сондай-ақ облыстық тарихи-өлкетану музейіне «Қазақтың этнографиялық категориялар ұғымдары мен атауларының дәстүрлі жүйесі» атты көптомдықтың 5 томы ұсынылды. Тараз қаласы.

3

EKONOMIKA

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

30 тамыз, 2018 жыл

Баймаханбет АХМЕТ Еңбек өнімділігі деп алынған өнім көлемінің оны дайындауға жұмсалған еңбек үдерістеріне қатынасын айтамыз. Оның деңгейі белгілі бір уақыт ішінде өндірілген өнім санымен де анықталады. Еңбек өнімділігін арттыру ұлттық табыстың молыға түсуінің де кепілі. Осы тұрғыдан алғанда Мемлекет басшысының «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәс екеге қабілеттілік» атты Жолдауында атап көрсетілгендей, инновацияны қолдау және оның үлгілерін дереу жүзеге асыру – өте қажет. Шын мәнінде де өндірісте, ауыл шаруашылығында болсын озық құралдар, автоматтар, роботтар, жасанды интеллектілер көптеп қолданылса, қыруар уақыт үнемделіп, үстеме өнім алуға болары ешқандай талас туғызбас. Алайда нақты өмірде автоматтар мен роботтарды былай қояйық, өңірлердегі нақты қолданыстағы техникалық құралдардың өзі 75 пайызға ескірген. Бұл көп іске қолбайлау болуда. Әсіресе еліміздің ауыл шаруашылығы саласындағы еңбек өнімділігі дамыған мемлекеттермен салыстырғанда, 12 есеге төмендігі де осыған байланысты. Мұндай жағдай біздің облысымызда да бар. Жуырда бір жиында сала мамандары жоғарыда ат ап ө т і л ге н м ә с е л е а зд а й , тағы да бір «дөңбектің» алдан шыққандығын қынжыла айтысты. Ол өңірдегі кәсіпкерлік нысандары қатары көбеймегенімен, олардың құрамындағы нәтижесіз еңбекпен қамтылғандар санының күрт өсіп кетуіне қатысты. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы статистикалық мәліметтерге сәйкес салада еңбек өнімділігі бір адамға шаққанда 5 9 0 0 - 6 0 0 0 т е ң ге к ө л е м і н д е қалыптасқанын айтады. Бұл тұрғыдағы көрсеткіш соңғы екі жылды қоса алғанда 97 пайызды құрағаны анықт а лған. Яғни өңірлер арасында ең төменгі көрсеткіш бізде. Ал бұл мөлшер республика бойынша 1 636 мың теңгені құрайды. Осылай облыстың аудандарында нәтижесіз жұмыспен қамтылған азаматтардың ауыл шаруашылығы саласына үздіксіз

жолданып, жұмысшылар санының көбеюіне байланысты салада еңбек өнімділігі айтарлықтай төмендеуде екен. «Қаңбақтан қашып, дөңбекке жолыққанның» кері, баяғы. Мұның жайын сол жолы облыс әкімінің орынбасары Мәден Мұсаев тарата айтып, түсіндіріп

өндірілген өнімнің құнын айтарлықтай төмендетуде. Соның нәтижесінде басқа салаларда жетістікке жеткенімізбен, дәл осы мәселеде еліміз бойынша ең төменгі көрсеткішті иеленіп отырмыз. Бұдан кім ұтты, кім ұтылды?» деп аудан басшыларына аталмыш істі жедел түрде тексеріп,

жүргенін ескерсек, олай деп кесіппішіп айту да қиын. Жастардың да дүниенің кетігін тауып, кірпіші болып қаланғысы келеді-ақ. Алайда жоғары оқу орнында оқуы үшін де, жұмысқа тұруы үшін де, тіпті өз бетінше жеке кәсіпкерлік ісін бастауы үшін де ақша керек. Көбісі шай-пұл табудың жолында.

те берді. Оның айтуынша, бүгінде облыста бір мәселені – жұмыссыздықты жабуды ауыл шаруашылығы саласына жүктей салу мәселесі қалыптасып отыр. Мысалы, 2016 жылы Жамбыл ауданында бір жылдың ішінде ауыл шаруашылығы с а ласы еңбеккерлерінің саны 8 мыңнан 13 мыңға, Жуалыда 8900-ден 13 мыңға, Қордайда 23 мыңнан 32 мыңға, Т.Рысқұловта 5 мыңнан 11, 5 мыңға, Таласта 4 мыңнан 6 мыңға, Тараз қаласында 1 мыңға өсті деп, көбейтіліп көрсетілген. Ал қолда бар ма лдың с аны да, өндірістің өнімділігі мен табыстылығы да артпаған, еш өзгеріссіз сол қалпында. Бұдан кейін саладағы еңбек өнімділігі тұрғысында не айтуға болады? Мәден Тоқтарбайұлы: «Баржоғы бір жылдың ішінде о с ы н ш а м а а д а м д ы ау ы л шаруашылығы саласына әкеліп тоғыта салу еш абырой әпермесі анық. Міне, бұл жағдай өңіріміздің ауыл шаруашылығы саласында

зерделеуді, кемшіліктерді түзеуді, қажет болса ауыл шаруашылығы басқармасының басшысын төрағасы етіп белгілеп, жұмысшы тобын құруды да ұсынған еді. Осы ретте сала жұмысшыларының қайда, қандай ауыл шаруашылығы құрылымында жұмыс істейтіні, жұмыс берушілермен жасасқан еңбек шарты бар-жоқтығы, сондайақ зейнетақы қорына, әлеуметтік салыққа аударымдардың жасалу жайы қатаң сүзгіден өткізілуі қажет-ақ сияқты. Шынында да бұл қоғамымыздағы шешімін күткен күрделі мәселелердің бірі болып қалып отыр. Ал базбір агроқұрылымдар басшыларының өзі үшін тиімді боларын ойлап, малын аз-мұз ғана ақшаға адам жалдап бақтыруы қай жағынан да заңсыз екені дәлелдеуді қажет етпес. Жа л п ы ө ң і р і м і з д е е ң б е к ресурстары тиімді пайдаланылуда ма, осы? Мыңдаған оқу бітірген жастарымыз мамандығына сай жұмыс таба алмай сабылумен

Содан да жастардың мектепті бітірген бойда мейрамханаларды жағалайтыны үйреншікті көрініске айналды. Облыста бүгінде жүзге жуық ірі мейрамхана бар екен. Ал оларда 500-дей адам ғана нақтылы тіркеліп, жалдамалы жұмысшы ретінде нәпақа айырып жүр. Тіркелмегендері қаншама! Базбір дерек көздерінде мейрамханаларда жастар түскі сағат 14.00-ден түнгі сағат 2-3-ке дейін жұмыс істейтіні, тәуліктік еңбекақылары 1500 теңге көлемінде ғана екені айтылады. Әрі даяшы жастарға қойылар талап та қатаң. Оларды қожайындары көбінесе заңсыз жұмыс күші ретінде пайдалануда. А л з а ң д ы л ы қ қ а с ә й ке с б ұ л мәселеде мейрамхана қожайыны мен жұмысшы жастар арасында міндетті түрде еңбек шарты жасалынуға тиіс. Жастар ақша табу үшін не істемей жатыр? Бүгінде жедел дамып келе жатқан Оңтүстік Ко р е я д а ж ұ м ы с ш ы к ү ш і жетіспейтіндіктен, ондағы

зауыт, фабрикалар басшылары ең қиын, денсаулыққа зиянды учаскелерде арзан, тиімділігі үшін сырттан барған мигранттарды (дені қазақстандықтар екен) пайдаланады екен. Қырық мыңдай қазақстандықтар сонда жүр. «Қыс жайлы болса, ақбөкеннің Арқадан ауып несі бар?» демекші, шаруашылық ісін жүргізетін алуан меншіктегі сан салалы құрылым басшылары жылы қабақ танытып, заңды талаптарды сақтап, тұрақты жұмыстармен қамту жайы жүйелі жолға қойылар болса, жастардың жұмыс іздеп шетелдерге аттануына тоқтам салынар еді-ау! Оның үстіне қазіргі уақытта ауыл-аймақтағы жұмыссыз жүрген жастарға мемлекет тарапынан қыруар қамқорлық жасалуда. Өзіңнің жеке кәсіпкерлік ісіңді ашып, жермен, мал өсірумен а й н а л ы с а с ы ң б а , м а р ха б ат. Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту ісін былай қояйық, бір ғана ауыл шаруашылығы саласының өзінде қаншама мемлекеттік бағдарлама жұмыс істейді десеңізші! Азынаулақ тиын-тебен үшін мұхит асудың не қажеті бар, ендеше. Өзге мемлекеттің емес, өз еліміздің гүлденіп, өркен жаюына үлес қосу бір абыройлы іс емес пе? Мысалы, өңірімізде жастар мал шаруашылығында жұмыс істеуден іргесін аулақ салмас үшін агроқұрылымдар басшылары малшылық, бақташылық кәсіппен а й н а л ы су ғ а к ө п т е п т а рт ы п , оларға 100 мың теңгеден аса айлық жалақы беріп, тиісінше еңбек шартын, еңбек жағдайын жасасуына, олардың кезекті еңбек демалысына шығуына, зейнетақы қорларына аударым жасалуына, еңбек қауіпсіздігі сақталуына, т а ғ ы б а с қ а л а р ы н а қ ат ы с т ы заңды талаптарды бұлжытпай сақтауына болады ғой. Бұған ешқандай кедергі де жоқ. Бұлай етсек, бұл тұрғындарды нәтижесіз емес, нәтижелі жұмыспен қамту болып шығады әрі өңірдегі еңбек өнімділігі артып, жұмыспен қамту көрсеткіштерінің едәуір жақс аруына нақты ықпалын тигізеді емес пе? Баршамыз болып ойланып, шешерлік бір өзекті мәселе, міне, осы болып тұр. Бұл жөнінде сіз не дейсіз, әлеумет!

КӘ

ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІ ҚАЙТСЕ АРТАДЫ?

С

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮШІНШІ ЖАҢҒЫРУЫ: ЖАҺАНДЫҚ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІК ІП

К

ІК К Е Л ЕР

– КЕҢ ӨРІС

ШАҒЫН НЕСИЕЛЕУДІҢ ШАРАПАТЫН КӨРГЕНДЕР КӨП

Облыстық кәсіпкерлер палатасы мен облыс әкімдігі қаржы басқармасының бірлескен жарғылық қоры негізінде құрылған «Атамекен-Тараз» шағын несие ұйымының өз жұмысын бастағанына екі жыл толып отыр. Жалпы шағын несиелеу ауыл шаруашылығын, елді мекендерді, моно және шағын қалаларды дамытуға өз септігін тигізуде. «Ұйым тарапынан былтыр 109 азамат 461 миллион теңгенің несиелік қаражатымен қамтылды. Оның ішінде құрылымымыздың жарғылық қоры есебінен 226,5 миллион теңге 30, «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламасы аясында 235 миллион теңге 79 адамға берілді. Қаржының басым бөлігі мал шаруашылығы, сондай-ақ балық өсіру, омарта шаруашылығы, жол жиегіндегі сервис нысандарын салу, шағын наубайхана, аспаздық цехтар ашу, ет, сүт өнімдерін қайта өңдеу бағыттарына бөлінді», – дейді «Атамекен-Тараз» шағын қаржы ұйымының директоры Серікхан Сабырханов. Бүгінде мемлекет тарапынан да фермерлерді қолдау бар. Ауылдағы игілікті істерге мол септігін тигізіп жатқан мемлекеттік бағдарламалар да жетерліктей. Алайда кәсібін жаңа бастағандар үшін мұндай мүмкіндік әр кезде де қолжетімді бола бермейді. Соған байланысты палата жанынан қаржы ұйымы ашылып, ол «Атамекен» ҰКП-нің шағын несие беру бағдарламасын нақты жүзеге асыру үстінде. Өңіріміздегі шағын және орта кәсіпкерлік ісін дамытуды көздейтін қаржыландыру ұйымында екінші деңгейлі банктерде жұмыс жасау біліктілігіне ие тәжірибелі мамандар қызмет етеді. Мұнда қаржылық талдау жүргізуде ішкі және реттеуші, сондай-ақ кепілдікті қамтамасыз ету, сараптама жүргізу, мониторингілеу талаптары қатаң сақталады. Бұл берілген несиелердің қайтарылмау тәуекелін айтарлықтай төмендетуге септесуде. Айта кету керек, аталған ұйым тарапынан ынта танытушы кәсіпкерлерге 2018 жылдың алғашқы 6 айында 70 миллион теңгеге жуық несие қаражаты берілді. «Қаржыландырылған жоба иелерінің қатарында бал арасын өсіру, денсаулық сақтау салаларында кәсіпкерлік ісін бастағандардың да көптігі қуантады», – дейді ұйым басшысы. «Атамекен-Тараз» шағын несие ұйымы құрылған сәттен бастап бүгінгі күнге дейін төлеу мерзімі өтіп кеткен немесе берешегі болуы мәселесі туындаған жобалар тіркелген емес. Жыл соңына дейін құрылым тарапынан тағы да 63 жобаны қаржыландыру жоспарланып отыр.

«Aq jol-Аqparat».

ӨҢІРЛІК КОММУНИКАЦИЯЛАР ҚЫЗМЕТІНДЕ

ДӘРІ-ДӘРМЕК ЖЕТКІЛІКТІ МЕ? Жанғазы АХМЕТ Бүгінгі таңда облыста 407 фармацевтикалық нысан жұмыс істейді. Сондай-ақ дәрілік заттар өндірісімен айналысатын «Дала-фарм», «Эко-фарм», «Super-parm» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері мен Биологиялық қауіпсіздік мәселелерін ғылыми-зерттеу институты бар.

БАҒДАРЛАМА ЖӘНЕ БҰҚАРА

«БИНОМНЫҢ» БЕКТӨБЕДЕГІ ЗАУЫТЫ ЖЫЛЫНА 30 МЫҢ ТЕКШЕ МЕТР ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ҚАЖЕТТІ ІРІ ПАНЕЛЬДЕР ӘЗІРЛЕУ ӘЛЕУЕТІНЕ ИЕ

«Қазақстан – 2050», «Қолжетімді баспана – 2020», «Нұрлы жер», «Бизнестің жол картасы – 2020», басқа да мемлекеттік бағдарламалардың орындалуына облыс көлемінде өзіндік үлесін қосып жүрген кәсіпорындардың бірі – «Бином» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Жиырма жылдық бай тәжірибесі бар кәсіпорынның бұл міндеттерді еңсеруде мүмкіндігі зор. Өйткені панельді үй құрылысына қажетті темір бетон бұйымдары, қоршаулар, блоктар мен ғимараттарды жабуға арналған шатырлар серіктестіктің өз зауытынан шығарылады. Осы тұрғыда аталған компанияның үй құрылысы комбинаты­ ның атқарушы директоры Кеңесхан Аралбаевпен аз-кем сұхбаттасқан едік.

– Кәсіпорынның қазіргі әлеуеті қандай?

– Біздің зауыт үй жабдықтарын шығаруға арна лған. Бүгінде, әсіресе ірі панельдерді көптеп дайындаудамыз. Оларды стандартты үлгіде ғана емес, салынып жатқан баспананың қабырға өлшемдеріне қарай да түрлі қалыпта шығара аламыз. Бұйымдарымыздың барлығы да сараптамадан өтеді. Кәсіпорнымыз толық қуатында жұмыс істеген жағдайда жылына 30 мың текше метр тұрғын үйге қажетті ірі панельдер әзірлеу әлеуетіне ие. Нақтырақ айтсам, 80 пәтерлі 5 қабатты үйдің 7-еуін тұрғызуға мүмкіндігіміз бар. Қазіргі таңда жылдық жүктеліміміз 80 пайызды құрап отыр. Жыл соңына дейін оны 90 пайызға жеткізу жоспарымызда бар.

– Бүгінгі таңда құрылысы аяқталған және салынып жатқан тұрғын үйлер қанша?

– Жа м б ы л ауд а н ы н ы ң орталығы Аса ауылында былтыр 1 үй мемлекеттік бағдарламалар бойынша тұрғызылып, пайдалануға берілген. Биыл да аталмыш елді мекенде дәл осы жоба аясында 18 пәтерлік үш қабатты құрастырмалы үйдің құрылыс жұмыстары жалғасуда. Сондай-ақ Тараз қаласындағы Сүлейменов көшесінің аяқ жағынан ірі панельді 7 үй салу көзделген еді. Оның былтыр 3-еуін бітіріп бердік. Қалған 4 баспананың 2-еуін салып жатырмыз. Бірінің әрлеу жұмыстары жүргізілуде, екіншісінің

қабырғасын көтеріп қойдық. Ал қалған екі үйді жаңа жылға дейін бітіру жоспарда бар. Бұлар да 18 пәтерлі үш қабатты үйлер. Демек, тұрғындар сұранысына да сай. Жалпы олардың кез келген үйдің 4-5-қабаттарындағы пәтерлерге деген қызығушылығы жоқ. Бағасына келсек, 1 шаршы метрі – 110 мың теңге көлемінде.

– «Нұрлы жер» бағдарламасы бойынша салынып жатқан үйлер жайлы да айта отырсаңыз.

– Былтыр Сүлейменов көшесінің соңынан ірі панельді 4 үй осы «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында тұрғызылды. Әр шаршы метрі 120 мың теңгеге бағаланды. Олар әрқилы көлемде. Ең азы 81, одан көбірегі 114, 125 және 227 шаршы мет рді құрайды. Соңғысы екі қабатты, ол облыстық перинаталдық орталықтың арт

жағына орналасқан. Бастан-аяқ жабдықтап, дайындап қойдық. Әйтсе де ол сол маңайға тасжол енді төселіп, ал су-құбыр, газ және

басқа да инфрақұрылым жүйелері әлі тартылып бітпегендіктен, қолданысқа берілген жоқ.

– Айтуыңызға қарағанда, мұның бәрі ірі панельді үйлер көрінеді. Ал монолитті үйлер салынуда ма?

– Шілде айында ғана «Арай» алабынан 80 пәтерлік 5 қабатты 1 үйді пайдалануға тапсырдық.

15-шағын ауданнан да дәл осындай көлемде көп қабатты үй салып жатырмыз. Ол қазан айына таман тұрғындар игілігіне беріліп қалады. Ал 13-шағын аудандағы тағы бір 60 пәтерлік 5 қабатты үйді жыл соңына дейін беру көзделуде.

– Д емек, барлық үйдің құрылысы биыл бітеді. Ал келер жылға қандай жоспарларыңыз бар?

– Тараз қаласындағы «Зербұлақ» көлі маңынан 36 пәтерлі 9 қабатты үй саламыз деген мақсатымыз бар. Қазір оның сметалық-жобалық сызбалары сараптамадан өтіп жатыр. Құжаттама дайын болса, жұмысқа кірісуге әзірміз. Сол сияқты «Бәйтерек» шағын ауданының 6 жер

телімінде үй құрылысын жүргізу көзделуде. Жоғарыдан қарағанда доғалданып салынған баспаналар бар ғой онда. Тапсырысқа сәйкес,

енді солардың ортасынан бір ғана кіреберісі болатын көп қабатты үйлер саламыз.

– Облыс аумағында бүгінде құрылыс жүргізетін біраз компанияны білеміз. Алайда сіздер алғашқы үштіктің құрамында, тіпті алдыңғы

қатарда тұрсыздар. Компания мәртебесін көтеру оңай соқпаған шығар?

– Қазір ел үй сатып аларда таңдау жасай алады. Олардың тарапынан баспананың бағасы, орналасқан аумағы мен сапалылығына айрықша мән берілуде. Бір байқағанымыз, былтыр салған баспаналарымыздың бәрі де тез өтті. Сапасымен қоса уақытпен санаспай тапсырыстарды мерзімінен бұрын бітіруіміз де серіктестік мәртебесін арттырып отыр дей аламын. С ебебі ірі панельден құрастырсақ та, монолитпен құйсақ та құрылыс нысандарын белгіленген мерзімінен бұрын пайдалануға тапсырып жатырмыз. Мысалы, 80 пәтерлі 5 қабатты монолитті үйдің іргетасын құюдан бастап есігі алдындағы көгалдандырылуына дейін баржоғы 6-7 ай жетті де тұрды. Егер ірі панельді үй тұрғызар болсақ, оған небәрі 4-4,5 ай ғана уақыт кетеді. Сондай-ақ ол бойында жылу сақтайтын, суыққа төзімді әрі сапалы болып келеді. Сондықтан көпшілік көңілінен шығып отырмыз деп ойлаймын.

– Әңгімеңізге рахмет! Сұхбаттасқан Альмира ОМАРОВА.

Дегенмен өңіріміздегі 365 елді мекеннің тұрғындарының 46 пайызы ғана дәріханамен қамтылған. Жалпы ауылдарда 167 дәріханалық ұйым қызмет көрсетеді. Бұл мәліметті өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитетінің облыс бойынша департаментінің басшысы Мадина Шыналиева мәлімдеді. Мадина Сейділдәқызы өз сөзінде ағымдағы жылдың 8 айында жеке және заңды тұлғалардың өтініштері бойынша 32 тексеру жүргізілгенін тілге тиек етті.

– Департамент мамандары облыстағы дәріханалар мен медициналық ұйымдарды тексеру кезінде анықталған бұзушылықтарды жою бойынша 12 нұсқаулық беріп, 17 әкімшілік іс қозғалды. Нәтижесінде 2 260 700 теңге көлемінде айыппұл салынды. Олар алдағы уақытта толық көлемде өндіріліп, республикалық бюджеттің кірісіне алынбақ. Жалпы 2018 жылға арналған Бірыңғай дистрибьютор тізімінде 1192 дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың атауы бар. Оның ішінде стационарлық көмекке – 1002, амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге арналғаны – 494. Департамент «Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің ақпараттық жүйесі» бағдарламасы бойынша республикалық және жергілікті бюджеттер қаражаты есебінен тұрғындарды амбулаториялық деңгейде тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемінде дәрі-дәрмектермен қамтамасыз етеді. Тіркеуге алынған белгілі бір созылмалы ауруларды емдеу және мамандандырылған емдік өніммен қамтамасыз ету мақсатында қолға алынған бағдарлама медициналық және дәріханалық ұйымдарда әрбір пациенттің мемлекет кепілдігімен берілетін дәрілік заттардың нақты алуын қадағалауға мүмкіндік береді. Айталық, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде амбулаториялық деңгейде белгілі бір аурулармен (жағдайлармен) және мамандандырылған медициналық өнімдермен, тұрғындарды дәрілік заттармен қамтамасыз етуге жыл басынан 22 тамызға дейінгі кезеңде 2 490 759 455,55 теңге жұмсалды, ол 69 пайызды құрады, – деді Мадина Шыналиева. Департамент басшысы облыста дәрі-дәрмек және медициналық мақсаттағы бұйымдарға баға белгілеу үшін 4 жақты Меморандумға қол қойылғанын айтады. Меморандум аясында дәрілік заттардың және медициналық мақсаттағы бұйымдардың бағасын тұрақтандыру, өзара түсіністік және айқындық принциптерін негізге ала отырып, дәрілік заттарға және медициналық мақсаттағы бұйымдарға үстеме бағаны төмендету бойынша жұмыстар қолға алынбақшы. Департаменттің бастамасымен облыста дәріханалық ұйымдармен тиісті фармацевтикалық тәжірибені міндетті енгізу бойынша түсіндіру жұмыстары жүргізілген. Бүгінде облыста жұмыс істеп отырған 302 дәріхананың 27-сі тиісті сертификаттарын алып үлгеріпті.

4

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

EL MEN ES

30 тамыз, 2018 жыл

Көсемәлі СӘТТІБАЙҰЛЫ, жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Алашта Абайдан асырып сөз айтқан ақын бар ма екен, сірə?!. Сол сөз сүлейінің «Сегіз аяқ» деп аталатын өлеңін қазақ біткен түгел жаттап алып, алқалы жиындарда айтып жүрсе ғой, шіркін! «Неге?» дейсіз бе? Себебі оның əр жолы өнеге, əр жолы ақыл мен нақылға толы. Əй, бірақ мұны құнттайтын адам қайда?!. Ақын өлең-толғауын неге «Сегіз аяқ» деп атаған? Өйткені оның сегіз жолдан тұратын əр шумағынан білім мен білікке деген іңкəрлікті, тəлім мен тəрбиеге деген құлшынысты аңғарып, өсек пен өтірікке, сөзуар, білгіштікке жаны қастығын түсінесіз. Сөзуар, білгіш, Законшік, көргіш Атанбақ – мақсұт, мақтанбақ. Жасқанып, қорқып, Жорғалап, жортып, Именсе елің баптанбақ, Қарғағанын жер қылмақ, Алдағанын зор қылмақ. «Атадан алтау, анадан төртеу, жалғыздық көретін жері жоқ» ақын бола тұрып ел ішіндегі аузымен «жүретін» ағайындарынан түңіліп, «сөзімді ұғар елім жоқ, моласындай бақсының, жалғыз қалдым – тап шыным» деп, таусылады. Хош, қорықты елің, Қорқытқан сенің Өнерің қайсы, айтып бер. Ел аңдып сені, Сен аңдып оны, Қылт еткізбей бағып көр. Ойнасшыл қатын болса қар, Аңдыған ерде қала ма ар? Ағайынының аузын аштырмай, «үстіңнен арыз жазамын» деп, өзінше «доқ» көрсетіп, «қорқытып» алмақ болатын адамдардан Абай сол кезде-ақ түңіліпті. Арызқойлар да ақымақ емес, момын жұрттың өздерінен өлердей қорқатынын жақсы біліп алған. «Бəледен машайық қашыпты», «Тек жүрсең, тоқ жүресің» деген мақалға жүгінетін басшылар кеңсесіне келген бəлеқорлардың сұрағанын беріп, «басына ақ құйып» шығарып салатыны да белгілі. Сөйтіп, білімі мен білігі өзінен əлдеқайда төмен «қызыл көз» бəлелерге жік-жаппар боп жатқандары. Ондайда дос, бауыр, аға, əпке, іні, қарындас санап жүрген жақындары да арызқойлардың жағына шығып, сатып кететінін де білмейді емес, біледі. Көмексіз көзің, Бір жалғыз өзің Баға алмай басың сандалар. Бауырыңа тартқан, Сырыңды айтқан Сырласың сырт айналар. Ол қаны бұзық ұры-қар, Қапысын тауып сені алар. Мінекей, қоғамның дауасыз дертіне айналған арызқой, заңқой, сөзуарлар туралы Абайдан асырып та, тауып та айту мүмкін емес. Ақынның есті елге ұран боп кеткен «Біріңді, қазақ, бірің дос, көрмесең, істің бəрі бос» деген ұлы сөзі де осы «Сегіз аяғында» айтылады. Бірақ сол қазақ бірін-бірі дос тұтып жүр ме? «Бар болсаң көре алмайтын, жоқ болсаң бере алмайтын» ағайын, ебі келсе қолына қалам-қағазын алып бір-бірінің үстінен арыз жазуға оқталып тұрған жоқ па? Кезінде батыр Бауыржан Момышұлының үстінен де арыз жазған жалақорлардың ұрдажық ұрпақтарының жаны сірі, жүрегі мұздан жаралғандары əлі де бар ғой, кімді аясын?!. Осыдан тура 57 жыл бұрын «Қазақ əдебиеті» газетінде Баукең жайлы «Советтік моральға жат қылық» деп аталатын мақаласымақ жарияланды. Базбір жатыпатарлар бір елдің атын бүкіл жаһанға бір өзі танытқан, көзінің тірісінде-ақ аңызға айналған Бауыржан Момышұлының да «жүнін жығып» алғысы келіп, маңғаз болмысқа қарата мораль «оқымақ» болды-ау сонда. Сол «данышпандар» осыдан жарты ғасыр бұрын не депті, оқиықшы.

«СОВЕТТІК МОРАЛЬҒА ЖАТ ҚЫЛЫҚ Жақында біз пединституттың екінші курсы студентінің анасына жазған хатын оқыдық. «Маматай!.. əкем білгенін істеп кетті ғой. Енді өз бетінен жарылғасын... Біз де бірдеме қылып күн көрерміз. Өзімізгеөзіміз берік болайық». Бұл – тірі жетім болған баланың өкінішті жүрегінен өксіп шыққан ыза мен күйініш сөзі. Ол көрген қорлық, шеккен жападан жастайынан дертті болған байғұс анасына басу айтпақ болады. Ана мен баланы осынша қайғы уына малып, өзегін өртеген кім? Ол – жазушы Бауыржан Момышұлы. Ж . Б . 1 9 4 1 ж ы л д ы ң б а с ке з і н д е Момышұлына тұрмысқа шықты. Бірақ неке кітабына тіркелген жоқ. Момышұлына керегі де сол еді. «Соғыс кезінде Бауыржанның «жаным, күнім» деп жазған хаттарын неге сақтамадым екен» деп, Ж. əлі күнге дейін өкінеді. Ол кезде өз жүрегінің барлық махаббат, мейірімін ешбір қалтқысыз, іркіліссіз, алаңсыз арнаған жас ана өзі сүйген адамының ішкі бір қалтарысында қара тастай қатқан арамдық, мұздай суық ызғар жатқанын сезбеп еді. Жақсы атағы ел аузына ілініп жүрген жақын адамының жер соқтырып кетерін, соған дəті жетерін сүйген жары да, жалғыз ұлы да білмеген-ді, ойламаған-ды. Момышұлы 1953 жылы əйелі мен баласын осылай тастап кетті. Бір жағынан əке күйігі, бір жағынан тұрмыс тапшылығы ананың да, баланың да арқасына аяздай батты. Бірақ оған жаны ашыған, қайырылып қараған əке жоқ. Үй ішінен айырылған соң, Момышұлы өнер қуып, оқып жүрген өрімдей жас Ж. Қ-ға үйленді. Бірақ оның да көргені бақыт емес, қорлық болды. Ақыры оны да тастады. Арын аяққа басты. Өмірін өксітіп, өшпес өкініш дағын қалдырды. Жақында Момышұлы үйлі-баранды болып отырған филармония артисткасы Баубекова Кəмеш дегенді «алып қашты». Кəмештің артында 14 жасар Шапиғасы, 12 жасар Кемелі мен кішкентай қызы Мақпал – үшеуі бірдей шырылдап қалды. Бірақ опасыз ана кетсе де, балалардың қасында қамқор əке бар еді. Жазықсыз жас сəбилерін ол мəпелеп бағыпқағар. Тек кішкентай Мақпалдың түн ортасында ұшып түрегеліп:

! ң е к у а Б н қайра

«Мама, мама!» деп жылағаны-ақ батады. Бірақ сəби жүрегінің қан жылағанын қарабет əйел мен оны арбаған алдамшы Б ау ы р ж а н қ а й т с і н , п ы с қ ы р ы п т а қарамайды. Біздің идеалымызға жат, осы заманның Дон-Жуаны өз баласын аямағанда, біреудің баласын қайтсін! Жаңа қосылған «жас иіс» «ерлі-зайыпты» екеу баяғы ақсүйектерше «неке қияр» бал айын ұзақ саяхатқа арнап, Қырымның оңтүстік жағасында рахаттанып демалып жатты. Фактілер осындай. Бұл оқиға күллі Алматы жұртшылығының ызасын келтіріп отыр. Бауыржанның басқа əйелдері де болған деседі. Бірақ осынау жұртқа мəлім фактілердің өзі де оның көріксіз сиқын айқын ашып көрсетпей ме?! Мом ы ш ұ л ы – ф е од а л д ы қ ə д е т ғұрыптың шырмауындағы адам. Ол советтік талай семьяның тыныштығы мен бақытына қол сұқты. Ол талай ана мен баланың көз жасына қалды, олардың адамшылық арын аяққа басты. Жасы елуден асса да бір орынға тұрақтамай, қайта-қайта «төсек жаңғыртып», білгенін істеп жүр. «Адамдардың мінез-құлқына жұртшылық тарапынан көңіл бөлуді жəне талап қоюды күшейту қажет, – деп атап көрсетті Н. С. Хрущев жолдас жаңа Программа туралы баяндамасында. – Неге десеңіздер, жаман қылықтарды і с т еу ш і л е р д і ң к ө п ш і л і г і қ а й с ы б і р кол л е к т и вт і ң , қ а й с ы б і р ұ й ы м н ы ң мүшелері, кəсіподақтардың, комсомолдың, колхоздардың, мəдени-ағарту одақтары мен қоғамдарының мүшелері, ал кейде тіпті партиямыздың мүшелері болып табылады. Социалистік қоғам құрылысының нормалары мен ережелерін бұзушыларға қарсы күресу үшін жұртшылықтың моральдық ықпалы мен беделін неғұрлым белсене пайдалану керек». А л Б ау ы р ж а н М о м ы ш ұ л ы – коммунистік ұлы партиямыздың мүшесі. Соған қарамастан, ол өзінің советтік моральға жат қылықтарымен коммунист деген жоғары атаққа кір келтірді. Б і з бу р ж у а з и я л ы қ - ф е од а л д ы қ идеологияның мұндай көріністеріне қарсы мейлінше батыл, мейлінше қатал күрес жүргізуге міндеттіміз. Мұндай ескіліктің сарқыншақтарынан арылмай, қайта соның етегінен айырылмауға тырысып жүрген адамдарды, бет-жүзіне, атақ-даңқына қарамастан, қоғамдық тезге салуға тиіспіз. Ескі қанаушылық құрылыстың қалдықтарын түгел жойып болдық деу қате. Ескілік сарқыншақтары əлі де жойылып біткен жоқ, ондай сарқыншақтар, əсіресе сын мен өзара сын, принципті, батыл күрес болмаған жерде өріс ала береді. Советтік семья мемлекет өмірінде үлкен роль атқарады. Ол – коммунизм құрылысшысының моральдық кодексінің жоғары принциптерін жүзеге асырып жатқан тамаша қоғамымыздың мықты бір буыны. Советтік семьяның

«Маған партия билетін адамдар берді, ал махаббатты Құдай берді».

Бауыржан Момышұлы.

іргесін шайқалтып, берекесін бұзғандарға кешірім жасамай, қатаң шара қолдануымыз қажет. Шақпақ АРТЫҚБАЕВ, 1926 жылдан КПСС мүшесі, Шəріп ӨТЕПОВ, 1928 жылдан КПСС мүшесі. («Қазақ əдебиеті», 1 желтоқсан 1961 жыл). Баукең өзі туралы жазылған бұл мақаланы газет жарыққа шыққан соң бір-ақ біледі. Ол туралы былай деп жазып кетіпті. Баукең қолтаңбасының мəнерін бұзып, мəнін кетірмес үшін мысалды өзі жазып қалдырған орыс тілінде беріп отырмын.

«1 декабря 1961 года. Я спал. Меня разбудила она.

– Міне, алғын, С. иттік істепті, – этими словами она показала мне свежий номер газеты «Қазақ əдебиеті». Она была возмущена до предела. Я ей сказал, что ничего неожиданного не случилось. Все это проделки М., а на остальных не стоит обижаться. Пошел в Союз Писателей, все смотрели в окна. Когда я поднялся в вестюбиль, там стояли пять-шесть писателей, кольцом окружая коптированного секретаря С. Ш. Со всеми поздаровался за руку и, задержав руку С. Ш. сказал: – Из всех твоих произведений самое талантливое – это твоя сегодняшняя статья. Все рассмеялись... Как прилетел в Москву, Г.М. позвонил Г. К. и другим членам редколлегии и добился снятия моей статьи (рассказ) из «Литературной газеты». Начались всякие хулиганские звонки к нам домой». Міне, қаһарман қолбасшы ретінде қазақ халқының атын шығыс пен батыс елдеріне танытқан мақтанышымызға еліміздегі «сөзуар, білгіштер мен законшік, көргіштер» иттік (Баукеңнің үйіндегі апамыздың сөзі – К.С.) жасады. Сонда дейміз-ау, Абайды боқтап, жұдырық ала жүгірген, Бауыржанды жамандап мақала жазғандардың ұрпақтары бірін-бірі аяйды дейсіз бе? Жоқ, аямайды. Бастары қосыла қалса «Үстінен арыз жазайық!» дейді. Оларға аға болып ақыл айтатындар «Қойыңдар, ұят болады» деудің орнына «Дұрыс, жазыңдар! Қайтер екен...» деп, айтақтап тұрады. Міне, Абайдың «Сегіз аяғында» бастан-аяқ ашына айтылатын шер мен шеменнің бір сыры осы! «Тарихыңа топырақ шашсаң, болашақ саған тас атады» деген сөзді авар ақын Расұл Ғамзатов дұрыс айтып кеткен. Сол тұстағы Бауыржандай көзі тірі тарихына топырақ шашқандарға болашақ тас атты. Топырақ шашқандардың аты-жөндерін ешкім де еске алмайды, ал батыр Бауыржанның əрбір мерейтойын халық мемлекеттік деңгейде

атап өтіп жатыр. Кітаптары том-том болып басылып жатыр. Архивтері аршылып, бұрын жарияланбаған тың мақалалары, ойлары, күнделіктері жарыққа шығып жатыр. «Қазақ əдебиетіне» жарияланған өзі туралы бəлелі мақаланы да сақтап қойған екен, Баукеңнің архивінен, міне, ол да сопаң етіп шыға келді. Бадамша сақаудың «монологі» сияқты Баукең туралы күлді-көмеш бірдеңеге «Шақпақ Артықбаев, 1926 жылдан КПСС мүшесі, Шəріп Өтепов, 1928 жылдан КПСС мүшесі» деп қол қойған мораль оқығыштар кімдер? Олар неге біреулердің айтқанымен жүріп, айтағына ерді? Өз ой-пікірі жоқ, мəңгүрт адамдай «жаз» дегендердің «айтағына» еріп жаза салатын, «қол қой» дегендерге еріп қол қоя салатындай соншама қор болып жаратылғандары несі? Ал жазды. Ал қол қойды. Ал «мораль» оқыды. Бірақ одан не шықты? Қазақтың батыр Бауыржанын мұқата алды ма? Қайта халықтың өз батырына деген махаббаты одан бетер үдей түскен жоқ па?!. Сол тұстағы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы «Дұрыс жазыпсыңдар, əп, бəрекелді» деді ме? Қазақстан коммунистерінің съезінде Баукеңнің «моральға жат қылығын» сынап-мінеп, мəселесін қарады ма? Жоқ, ондай əңгімені абыз-тарихтың аузынан ести қойған жоқпыз. Ал осындайды өзінің арам мақсат-мүддесіне орай пайдаланып, «қанды басың бері тарт» деп шыға келетін біреулер болса, ондай жағдай Баукеңнің махаббатына партиялық тұрғыдан жаза беру туралы сын жазуға нұсқау беріп отырған Қазақстан Жазушылар одағының бастауыш партия ұйымының деңгейінде ғана болған шығар. Басқадай бас жарып, көз шығаратын дерек пен дəйек жоқ. Дерек пен дəйек тұрмақ, коммунистік партияңыздың өзі шаңырағы ортасына түскен кеңес өкіметімен бірге жоқ болып кетті емес пе?!. Сонда қалған не? Қалған Баукеңнің батыр бейнесі, аңыз болып кітаптан-кітапқа, ауыздан-ауызға, ұрпақтан-ұрпаққа көшкен бірбеткей мінезі. Коммунистер қазақтан мінезсіз халық жасағысы келген. Сондықтан қазақтың мінезді ұлдарын өсірудің орнына, есебін тауып өшіріп отырған. Баукеңнің ешкімге де, ешнəрсеге де бас имейтін көкжал мінезі үшін отаршыл империя оған өшіге қараған. Соның салдарынан Баукеңе Алматы қалалық əскери комиссариатының басшысы деген қызметті де көп көрген. Содан кейін қалған Баукеңнің асыл сөздері. Сөздерінің артында арыстанша ақырып өзі тұрды. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев КСРО-дағы «жылымықты» тиімді пайдаланып, ер Баукеңе Кеңес Одағының Батыры деген атақты дер кезінде алып берді. Сөйтіп іштен шыққан шұбар жыландар бар, империялық иықтылар бар, бəрі жабылып жүріп жүндегісі келген халық батырының абыройын аспанға

бір-ақ шығарды. Ал анау 1926 жылдан КПСС мүшесі Шақпақ Артықбаев пен 1928 жылдан КПСС мүшесі Шəріп Өтеповті бүгінде ешкім білмейді. Тарих та, ұрпақ та ондайларды керексініп жатқан жоқ. Ал біреулердің айтақтауымен батыр Баукеңді қаралаған коммунистер жазған арызды Баукеңнің өзі былай деп баяндап береді. «Менің шығарған өлеңім бар. Ол: «Өзім батыр, жазушы атағым бар, Көп қатын алды деген шатағым бар...» деп келеді» дейтін батыр Баукеңнің жазбасында моралист-коммунистер жазған оқиғаны мүлде басқа қырынан танып, білуге болады. Баукең өміріне көрік, жанына серік болған жарларын жек көре тұрып жақсы көрді, жақсы көре тұрып жек көрді. Бұл, əсіресе коммунистер жазған сын мақалаға арқау болған Ғайникамал туралы жазбаларында көп кездеседі. Бірде «Біраздан соң Ғайникамал «Қазақ вальсін», «Черные глаза, черные ресницаларды» айтып берді» немесе «Ғайникамал тарелканы алып, балық етін сүйегінен тазартып, менің алдыма қойғанда, отырғандар таңғалды. «Əйел теңдігін өзіміз осылай таптасақ, еркектерден не күтуге болады» деген көзқарасты сезген Ғайникамал «Бауыржан балық жей білмейді» деп жылы лебіз білдірсе, енді бірде «порядочный əйелде үш қасиет болуы керек. 1-ші қасиет – байын күте білу; 2-ші қасиет – үйін ұстай білу, 3-ші қасиет – бала-шағасын тəрбиелей білу. Осы үшеуі жоқ əйел – əйел емес. Жеңгеңде осы үшеуінің біреуі де жоқ. Чем это объясняется? Это объясняется вполне естественно. Она эстрадная актриса по профессий. Сол школа бұл кісіні қатты бүлдірген. Эстрада дейтіннің өзі глупая вещь. ... Содан кейін бұл кісі 3-4 ай командировкада жүреді ғой. Сөйтіп жүргенде үйден хабар, байдан хабар, баладан хабар болмайды» деп қатты кетеді. Бірақ «ат айналып қазығын табады» демекші, батыр жүрегі бəрібір сол кісінің жанына жалау болып жүргенін қалайды. Міне, осы Ғайникамалмен қалай танысқанын Баукең жіпке тізгендей былай баяндапты. Жазбаны оқи отырып, кезіндегі «Ойбай, аттан! Баукең біреудің қатынын курортқа алып қашып кетіпті» деген сөздің – өсек, мақаланың – жалған байбалам екеніне көзіңіз жете түседі. «Я ее впервые встретил осенью 1936 года. Ей было 16 лет. Училась она в хореографическом училище. Она жила в соседней квартире, где я останавливался, приезжая в отпуск с Дальнего Востока. Через два года я ее увидел в трамвае. Она была накрашена, размалевана, на голове у нее была одета шапка из куницы не то в форме казахской шапки, не то в форме боярки.

– Она недавно вышла замуж за сороколетнего с расчетом, – шепнула мне соседка. Зима 1943 года. Мы стояли под холмом. Она приехала в составе казахстанской бригады. Впервые мы познокомились там. Самостоятельно она приезжала дважды ко мне с ночевками. В свой приезд в Алма-Ату зимой 1944 г. мы продолжили свое знакомство и встречи, почти каждый вечер не то у нее, не то у Жусупбека. Раннею осенью 1954 года она неожиданно приехала ко мне в Калинин, прожила три дня. После демобилизаций прибыл в Алма-Ату.

1956 год. Две-три случайные встречи на улицах. Она позвонила ко мне из больницы. Через три дня неожиданно вечером пришла сама. Мы не могли поговорит, так как дома была Музей апа с детьми. Через день поехали в Талгар и обратно. Через два дня вечером пришла. Осталась ночевать. У нее было очень тяжелое состояние – 240 ударов. Частое-частое сердцебиение было слышно на довольно большом расстоянии.

Она была беспомощна и беззащитна. Я предложил ей поехать к своим детям, отдохнуть, успокоиться, подумать насчет интересов остальных четырех, найти общий язык с мужем. При возможности съездить на курорт. Время и отдых, возможно, улучшать ее здоровье и сгладят их взаимоотношения. А уход из дома – это поступок весьма крайний и вынужденный, когда нет другого выхода. ... Она сказала, что муж оскорбляет ее, бьет. Она отказалась поехать домой. Я ее положил спать. «Я хочу умереть здесь, на твоих руках», сказала она почти в полузабытьи. Сердце ее сильно колотило. Я ночью не спал». Баукеңнің Ғайникамал туралы сырларының бұл бір пұшпағы ғана. Нағыз шындыққа көз жеткізе түсу үшін Баукеңнен қалған мұраға үңілу қажет. Тағдыры тұйыққа тірелген Ғайникамалды хал үстінде жатқанда қанатының астына алып, соңындағы үйелмелі-сүйелмелі қыздарын туған қыздарындай бауырына басуы тек қана Баукең сияқты үлкен жүректі адамдарға тəн қасиет екенін ойлап тəнті боласың. Бірақ əлсіз əйелге қамқорлық жасаймын деген ақ-адал ниетін басқалай түсінгендер арыз бен өсекті қарша боратып, «Артымызда Мəскеу» атты кітабын жоспардан сыздыртып тастайды. Белгілі əртіс Ш.Мусинмен оның ауру əйелі мен балалары туралы əңгімелеспек болған ниетіне де біреулер кедергі жасайды. Мына жолдарды оқыған кезде басқалардың қандай көңіл-күйде болатынын қайдам, өзімнің көңілім босап кетті. «Пришли дети. Она их встретила холодно. Не обнимала их, не целовала их. Казалось, была к ним равнодушна. (Видимо отцовские черты на их лицах оттолкнули ее). Маленькая Макпал раздеваясь, сказала: – Мама, пойдемте домой. Он больше не будеть ругать и бить вас. Дети были очень плохо одеты. У Макпал ботинки кашу просили, у нее были мокрые ноги. Кемель был обут в резиновые тапочки. У Шапиги старенькие брезентовые туфли... Сразу же тут же одели и обули в привезенные для них из Москвы одежду и обувь. Они повеселели.

– Вот все это для вас купил Ата, – сказала она, подавая им чай. Дети с самого начало не отчуждались от меня. Они жили у нас два дня. Искупались, переоделись, резвились... Я заметил, что они трое все были зашибленными, но я не брезговал ими. Потом Мусин потребовал их к себе. Тон требования был угрожающим. Старшие после уроков забегали к нам под разными предлогами, а Макпал Мусин не пускал.

– Макпал так вчера плакала. Хотела пойти сюда. К маме хочу, и все, – как-то сказала Шапига. Это я услышал случайно. Я всегда уходил в кабинет и никогда не мешал их свиданям. Мусин попросил, чтоб Макпал жила у нас. Мы ее приняли. Аккуратно отводили в детсад и приводили обратно. Приходилось часто ездить за нею на такси так как она (мать) не могла ходить пешком в зимние вечера». Ұлы тұлғалардың талайлы тағдыры, отбасы жəне нақсүйерлері туралы ізденудің, жазудың кез келген қаламгер тəуекел ете бермейтін өз қиындығы бар. Өйткені нақты деректен бейхабар ағайындар əрқалай айтады. Адастырады. Бірақ жаудан да, даудан да беті қайтпаған қайран да қайран қайсар Баукең бүгінгі ұрпақтары шындықты айта алмай бүгежектемесін дегендей бізге көмек қолын өзі созып кетіпті. «Анау айтты, мынау айтты» деген өсекке малданып, босқа арамтер болмасын дегені шығар. Ақиқатты ғана айтып, шындықты ғана жазғанды пір тұтып өткен Баукең туралы бүгін де тек қана ақиқат айтылып, шындық жазылуы тиіс. Осы ретте мына мысалды да біле жүрудің артығы болмас деп ойлаймын. Өйткені сол кездегі жағдайдың «Қазақ əдебиеті» газетінің 1961 жылғы 1 желтоқсандағы санында жазылған сын мақалада айтылғандай болмағанын Баукеңнің өз қызындай боп кеткен Шапиға: – Менің анам атамен 17 жасында Алматыда танысыпты. Бұл соғысқа дейін болған, Бауыржан ол кезде ұзын бойлы, сымдай тартылған, көзі оттай жарқылдаған, əскери киінген, қыз-қырқындардың ортасында танымал болған офицер екен. Мамам ол кезде əртістік қызметін енді бастапты, ал Бауыржанды Қиыр Шығысқа жібергенде мамам онымен бірге кете алмаған. Өйткені үйде жұмысы, қызметі бар, сосын анасы мен бауырын баққан. Бірақ бір-бірін сүйіп қалғандықтан, кездесуге, тіпті, соғыс кезінде де мүмкіндік тапқан. Соғыстан кейін Бауыржан бірнеше рет үйленді, бірақ оның ең алғашқы нағыз махаббаты менің анам болды. Кейін Бауыржан Момышұлына біржола кетті. Менің ата-анамның ажырасуы үлкен жанжал тудырды. Момышұлына партия жүйесі бойынша жеке ісіне жазылған сөгіс берді. Жазушылар одағындағы партия жиналысына шақырып, мəселенің мəнісін түсіндір дегенде Бауыржан: «Маған партия билетін адамдар берді, ал махаббатты Құдай берді» депті. Сөйтіп атам мен анам көз жұмғанша 12 жыл бірге өмір сүрді, – деп жазады кейін. «Қатыгез», «қатал» деп жазғандардың сөзін жоққа шығарғандай Баукең Шапиғаны оқуға түсіріп, шығармашылық жолына бағыт-бағдар беріп отырған. Екеуі əкелі-балалы сырлас жандарға айналған. Əртүрлі жаман əдеттерді «індет», «жегі» ауруларына теңеп жатамыз. Сол сияқты арызқойлық та ел арасындағы қауіпті «дерттің» бірі. Əркім өзіне ұнамаған адамның үстінен арыз жаза берсе қоғам не болады, халық қандай күйге түседі? Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бір жолы бір лауазымды қызметкер туралы «Ол сендерге ұнамайды екен деп қызметінен алып тастай алмаймын ғой» деген болатын. Осы сөздің астарында үлкен біліктілік жатыр. Жұмыс істемейтін адам ғана қателеспейді. Жұмыс істеген соң азды-көпті қателіктер болады. Сол үшін «Үстінен арыз жазайық» деушілер мен «Дұрыс, жазыңдар» деп оларды қолдап, «үрит, соқ» деп отыратындардан сақ болған абзал-ау. Ал арызқойлар əр ауылда, əр қалада бар. Бір емес, бірнешеу боп ұйымдасып алуы да мүмкін. Бірақ салқынқанды ақылға салып, салмақтап қараса, арыз жазғандар мен солардың арыз-шағымдарына арқау болған азаматтардың болмыстары мен бейнелері, білімдері мен біліктері, өз ісіне деген ынталары мен шеберліктері жер мен көктей алшақ. Біреуі иілмейтін емен сықылды тек қана биіктерге ұмтылса, екіншілері күнбағысша еңкейіп күнкөргендер ме деп қаласың. Ең бастысы, ер Баукең өле-өлгенше өз биігінде қала білді. Бір қызығы, кейін арада біраз жыл өткен соң, Баукеңнің үстінен сын мақала ұйымдастырғандардың бірі оны өз мемуарында мақтап жазды. Тараз қаласы.

5

TABIǴAT

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

30 тамыз, 2018 жыл

САН ТҮРЛІ ОРТАДА ӨЗІМ АЙТЫП-ЖАЗЫП ЖҮРГЕНДЕЙ, ТЕК БІЗДІҢ ОҢТҮСТІКТІҢ ЖАМБЫЛ, ТҮРКІСТАН ОБЛЫСТАРЫНЫҢ ҚЫЗЫЛҚҰМЫНДА МЕКЕНДЕЙТІН, ӘЛЕМДЕ ЕРЕКШЕ СИРЕК КЕЗДЕСЕТІН ҚҰМ БҮРКІТІНІҢ ЖОЙЫЛА БАСТАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ТӘУЕЛСІЗДІК АЛҒАН ЖЫЛДАРДАН БАСТАП «ӘЛДЕБІР ЖАҒДАЙМЕН ҚОЛҒА ТҮСУІ МҮМКІН-АУ» – ДЕП, ҚҰМ БҮРКІТІН ІЗДЕП АЛМАТЫ, ҚАРАҒАНДЫ, ШЫМКЕНТ ЗООБАҚТАРЫНА КӨП БАРУШЫ ЕДІМ... ТІПТІ БІР ЖЫЛДАРЫ МӘСКЕУДЕГІ «ҚҰС БАЗАРЫ» ДЕЙТІН АТАҚТЫ, БАРША ӘЛЕМГЕ АЯН БАЗАРҒА БАРЫП ҚАЙТҚАНЫМ ДА БАР...

ҚҰМ БҮРКІТІНЕ

т а м а з а н а ғ л о б р о қамқ

Жапар САТЫЛҒАНОВ, этнограф, құсбегі.

Қ

ұм бүркі­т інің ізін кесіп жүрген бір с апарымда теледидардан, жүгіртпе жолдан көргенім құм бүркіт-ау деп Шымкент зообағына арнайы іздеп барсам, мен сабылып іздеп жүрген, құм бүркітінің бір жас тірнегі көп құстармен торда қамаулы тұр екен. Үлкен талдың биігінде, кәдімгі «Ақсу-Жабағылы» қорығында тіршілік ететін ақ желке, кіші сарша бүркіт тұқымдас отыр. Төменде өңкей кезқұйрық, тазқара, жұртшы сияқты құсбегілікке үш қайнаса сорпасы қосылмайтын құстардан қалған сүйек-саяқты жемтік қып тұр. Ал құм бүркіт тірнегі жалғыз, оңаша таза самал есетін, тордың жел жағына биік талға қонақтап ойға шомғандай қимылсыз отыр екен... Көзіме оттай басылды... Айналдырып алыстан қарасам, шалғы-қауырсындары ұйпаланып, мұнда оңайлықпен келмегенін анық аңғартты. Құстың екінші жағына шығып едім, құм бүркіті аса текті, сезімтал ғой, менің өзіне көңіл аударғанымды байқады ма, «Ал көрсең көр, мен де осында келдім... Жағдайым осы, не шараң бар?» дегендей қарсы қарап тапжылмады. Кішкене бұтамен құстың топшысын, теңеурін, жембасар саусақтарын құйрығының әр тал қауырсындарын мұқият қарап шықтым, әйтеуір аман екен... «Уһ» деп тынысым ашылғандай, жан-жағыма қарасам, жастау жігіт қасыма келіп тұр...

– Сіз осында жұмыс істейсіз бе? – дедім.

– Иә.

– Мына құстарды бағып-күтушісіз бе?

– Жоқ, басқа адам, не бопты? – деді ол маған таңырқай қарап, жақтырмаған пішінмен.

– Қыранды сасық, өлексе жейтін, жаман құстардың ішіне қоюға бола ма? Мына құс, – деп құм бүркітін көрсетіп, – әлемдегі тек біздің өңірде өсіп-өнетін, әлі ғылыми зерттелмеген өте бағалы, киелі бүркіттің тұқымы. Тұрған жері мынау! Аяушылық, жақсыны, тектіні бағалау деген қайда?

– деп едім, әлгі маған өкпелей қарап теріс айналып, әлдене деп ашулана бұрқылдап кетіп қалды. Енді не істеу керек? Абыржып тұрғанымда, бағанадан менің бар «тірлігімді» бақылап тұрса керек, қасыма егде жастағы бір қарт кісі келіп: – Бауырым, бәрін көріп-естіп тұрмын. Бұл – зообақ, қалалық ә к і м ш і л і к ке қ а р а й д ы . Жа ң а ғ ы әңгімелерді соларға айтқаның дұрыс болар. Егер ешкім құлақ аспаса, облыс әкімінің қабылдауына бар не хат жаз. Сонда мүмкін бағалы қыранды құтқарарсың, – деп кетіп қалды. Мен әуелі зообақ директорына жолыққым келіп еді. Таба алмадым. Содан құстар бөліміне жауапты жастау әйелге жолығып, мән-жайды айтып едім.

– Мен тамағын беремін, күнде суын құямын, басқасын білмеймін ғой, бастықтар шешеді бәрін. Бірақ біздің бастық алдағы он күнде бола қоймас, жануарлар шаруасымен іссапарға кетті, – деді. Сонымен басым салбырап, қала әкімінің тап өзіне баруды ойлап, Шымкент қаласының әкімдігіне келсем, тіпті сыртқы дәлізден де кіргізбеді. Қабылдау уақыты келесі айда. «Үй туралы, жер туралы, жалақы туралы мәселе болса, жағдайды жазып, кеңсе бөліміне өткізіп кет. Өздері жауап жазады» деп, шығарып салды. Мен енді «шешінген судан тайынбас» дегендей, не де болса осынау орындардың бәрінің жетекшісі сол кездегі Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Асқар Мырзахметовке кіруді ойлап, әрекет жасап көріп едім, ол кісінің де қабылдауы келесі айда екен. Бірақ менің не шаруамен келгенімді естіген тіркеуге қабылдайтын азамат: «Сіздікі мүлдем басқа шаруа екен ғой, басқа облыстан келіп тұрсыз, негізі зообақ қалаға қарайды. Мұндай шаруаны олар қажет деп санамас. Сондықтан меніңше қала әкіміне де, облыс әкіміне де мән-жайды баяндап хат жазыңыз. Қала әкімі болмаса да, облыс әкімінен бір хабар болатын шығар. Бұл кісі мұндай ұлттық құндылыққа ұсақтүйек деп қарамайды», деп қуантты. Мен хайуанаттар бағына қайта келіп, бәрін көріп, біздің көне Таразда зообақ

ойға жетеледі. Ел тізгінін ұстаған шенеуніктердің көбі мұндайға көңіл бөлмейді. Олар үшін бағананың басында отырған қыран да, қарға да бір. Бәрін басқаша түсініп адамды ренжіткен де кездері бар. Сондай бір басымнан өткен жағдайды әлі ұмытқан емеспін. әуелсіздік елімізге жаңа келіп, ел-жұрт көшін түзей а лмай жүрген жылдары қазақ да ласының қырандарына құмар араб елдерінің құсқұмарлары бізге көп келетін. Оларға аумалы-

Т

келгендері де болған. Тіпті жанжақтан қыспаққа алып, жалтарар жер қалмағанда, сол арабтарды сұңқар да, түкте жоқ елсізге апарып, адастырып қашып кеткенмін. Келесі күні олар елден қуылып жатты... Сол кезде совхоз директорлары болып қызмет атқарған Әшілхан Сатыбалдиев, Тайқазы Баялиев, Әзизхан сияқты ағаларымыз: «Бәріміз құлдық ұрып, күтіп отырған, ешкімді менсіне қоймайтын тәкаппар араб шейхтарын жүректерің дауалап ауылдан аластап, қуып шығуға қалай батылдарың

БІР ТАҢҒАЛАРЛЫҒЫ, ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ ӘКІМІНЕН ЕМЕС, ҚАЛАЛЫҚ ЗООБАҚТАН «ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ӘКІМІ АСҚАР МЫРЗАХМЕТОВКЕ ҚЫРАН ҚҰСТЫҢ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ ЖАЗҒАН ХАТЫҢЫЗ ОБЛЫС ӘКІМІНІҢ НҰСҚАУЫМЕН БІЗГЕ ТАПСЫРЫЛДЫ. ЕНДІ ҚАШАН КЕЛЕСІЗ, ӨЗІМІЗ КҮТІП АЛАМЫЗ, НЕ ІСТЕУ КЕРЕК ЕКЕНІН АҚЫЛДАСАЙЫҚ», ДЕГЕН ХАБАР АЛЫП, АСЫҒЫС ЖОЛҒА ШЫҚТЫМ.

төкпелі, өтпелі кезеңде жергілікті жердегі биліктегілердің өзі қалай қарсылық жасаудың жол-жобасын білмегендіктен, көбіне бізді «оққа байлағандай» шарасыз жағдайға қалдырып, көп қинайтын. Бірде қолдарында тілдей «Қазақстандағы туризмді дамытуға, танысуға келген», деген қағазы бар бір топ араб ауылға

барды?! Әй бұл бір жағы қазақ жерінің осындай да иелері бар екенін барша шетелдіктерге танытатын болды», – деп сан мәрте айтып, жымиятын. Иә, бұл біріншіден, сол тұстағы қай жағынан да қаруланған араб шейхтарына сол кезде материалдық деңгейіміз төмен тұрса да, намысы биік қазаққа тән, қанымызға сіңген

темір тордың таза ауа келер жел жағына тұрып алыпты. Есте сақтау қабілеті өте мықты құс қой, мүмкін таныды ма, әлде құлағына таныс дауыс жетті ме, маған бұрылып аша бұтаққа қарсы қарап отырды. Жанары сондай өткір. Қыран қимылына таңғалған зообақ бастығы: – Мынау қолдағы құс сияқты жуас қой, енді не қажет? – деді. Бала бүркіттің дене қауырсындарына алақозы сияқты ақ қанаттар шыға бастапты. Байқауымша, қыран бала күнінде-ақ әлдебір жағдаймен қолға түсіп өспей қалған. Әлі жетілмегені көрініп тұр. Жақсы күтімде болса, тез-ақ алақозы боп өсері анық. Осы мәселені ойлаған мен: – Бұл бүркітті қолына ұст ап қондыратын адам бар ма? Ыңғайлы жігіт болса, – деп едім. Зообақ бастығы Сейділда: – Бар ондай жігіт. Жылқы тектестер бөлімін басқарады, қазір шақыртамын, – деп арамызға ер тұлғалы шабандоз, көкпаршы Сейілбек деген жігітті ертіп келді. Байқаймын, не қиындық болса да тайсалатын жігіт емес, өршіп тұр.

– Не айтасыз, бәріне көмектесемін, – деп қуантты.

– Ал енді бұл құсқа алдымен аяқбау байлап, томаға кигізіп, биялаймен қолға алып көрейік, асау құс қой, байқа, – деп әлгі Сейілбек екеуміз қыранға аяқбау байлап, томаға кигізіп, биялаймен құмбүркітті қолыма қондырдым. Міне,

– Әй, сен бұрыннан осы күнді күтіп жүрген сияқтысың ғой, құстың атын да келісіп алғандай қойдың, – деп маған қараған. Шындығында қауырсындарының әр жерінен ақ қанат өсіп келе жатқан бұл бүркітке «Ақ қанат» деп ат қою маған қатты ұнады.

– Сейілбек, құсың құтты болсын, аты да өзіне лайықты болды, – деп Сейілбекті арқасынан қағып едім.

– Аға, енді қолымда қыраным бар, жылқылар бөлімін басқарамын, атым бар, соңымнан ілесіп жүрер тазым жоқ қой, – демесі бар ма?

– Інім, – дедім мен Сейілбекке, – қазақтың ұлттық құндылығын сақтау, қыран қасиеті жолында ешнәрсені аяп қалар мен емеспін. Сонау Арқада өсетін екі аққұмай тазыны тауып беру менің мойнымда. Тек мына құсты ренжітпей, жақсы қара, – дедім.

– Қолдан келгенді аямаймыз. Бұл хайуанаттар бағы аумағында қазақы дәстүрге сай киіз үй тігіп, қымыз сапырып, мама ағашқа ат байлап, тұғырға қыран қондырып, салтсанамызды дәріптеуге тер төкпекпіз, – деді Сейділда. Қыранды біраз қолға алып жуасытқан соң, саптаяққа ет турап салып, қыранға жегізіп, қолайлы орынға жеке қойып, сол күні бар арманым орындалғандай, алаңсыз ұйықтаған едім. Сол хайуанаттар бағында мен Сейілбекке қыран баптаудың біраз қыр-сырын үйретіп, бірнеше күн болдым. Біз қарақұстар арасынан ажыратып алған әлгі қыран күн сайын кескін-келбетін түзеп, әлденіп, шын қыранға айналып келе жатты... е н ау ы л ғ а қ а й т а р д а Сейілбек: – Аға, мына биялай, томағалар бізде қалады ғой, маған аманат. Өзім басқасын тігіп аламын, бір келгенде алып кетерсіз, – деген.

– Ой, не айтып тұрсың? Бізде ондай бақай есеп болмайды. Бәрі сенікі, ағаңнан Ақ қанатқа, саған, хайуанаттар бағына аз сыйлық деп түсін, – деп құшақтап, арқасынан қағып едім, жігіттің жүрегі толқып: – Аға, сіздің арқаңызда бағалы, қасиетті Туымыздың тұлғасында тұрған қыранды қайғысынан құтқардық. Рахмет! – деді.

– Жоқ, бұл әкім құтқарған қыран деп айт. Естелік өзгеге үлгі, үлкен тарих боп қалсын. Мұндай Шәкәрім, Абай қолына қондырған киелі құс Семей экология орталығында да болған. Олар бәрін басқаша түсініп, біздің ұсынысымызды еш қабылдамады. Не шара? Киелі құс, сасық жерде қор боп қалды, амал жоқ. Барын бағаламаған бақытсыз деген сол. Ал сіздерге көп рахмет! Әкім құтқарған қырандарыңыз аман болсын, – деп Шымкент хайуанаттар бағынан қуанышпен аттанған едім... Арада екі ай өткенде, Сейілбек Мойынқұмға арнайы келіп, мен Арқадан әкелген екі аққұмай тазыны зообаққа алып кетті... Менің осы бар тірлігімді бақылап жүрген бір үлкен кісі: «Осы көп еңбегіңе не ақы алдың?» – дегенінде мен: «Табиғатты саудаға салғанның рахымы болмайды!» – деп едім.

М

болмағанына қатты өкіндім. Әлгі қыран мені танығандай, көлденеңдеп, менен көз алмай көп қарады. Келесі күні амалсыз қош айтып, Мойынқұмға келген соң, Шымкент қаласының әкіміне, Оңтүстік Қазақстан облысының әкіміне хат жаздым. Бір таңғаларлығы, Шымкент қаласының әкімінен емес, қалалық зообақтан «Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Асқар Мырзахметовке қыран құстың жағдайы туралы жазған хатыңыз облыс әкімінің нұсқауымен бізге тапсырылды. Енді қашан келесіз, өзіміз күтіп аламыз, не істеу керек екенін ақылдасайық», деген хабар алып, асығыс жолға шықтым. Шу қаласынан пойызға мініп, Шымкент қаласына түнгі 23.30-да түссем, зообақ қызметкерлері күтіп тұр екен. Түннің бір уағына дейін көз ілген жоқпын. Облыс әкімі арнайы нұсқау беріп, табиғатқа, оның бір «баласы» ұлттық өнеріміздің құндылығының бір келбеті – қыранға жанашырлық көрсеткені, менің тілегімді шын сезіммен түсініп, ой бөлгені көп

келді. Жоғарыдан нұсқау болса керек, әлгілерді үш совхоз 3 үй тігіп күтті. «Ұлттық өнеріңмен т аныстыр» деген соң қолыма қыран бүркітімді қондырып, мен де бардым. Өзім 1 миллион гектар аймақты алатын қорғалым директорымын, қолыма құс қондырып келген мені олар өте жылы қабылдап, орталарына отырғызып, әңгіме барысында «Қай жерде сұңқарлар көп?» деген сұрақты ж а н - ж а ғ ы м н а н ж ауд ы р ғ а н . А л сұңқар – айрықша қорғауға алынған Қазақстанның «Қызыл кітабына» жазылған өте бағалы құс. Кеңес одағының өзінде ондай «Қызыл кітапқа» жазылған аң-құсты суретке түсіру үшін де арнайы рұқсат керек. Онсыз әрекет қылмыстық жауапқа тартылатын заңсыз болып шығады, осы заңдылықты мен араб шейхына айтқанымда ол қатты ашуланып: «Онда не үшін бұл жерде отырмыз? Кетеміз», – дегенде, ағаларымыздың «Қарағайдың басында отыратын құс үшін шетелдіктерді ренжітеміз бе?!» деп түсінбестік танытып маған қарсы

қазақи тектілігімізбен көрсеткен қарсылығымыздың белгісі деп ойлаймын. Екіншіден, дәл осындай шақтарда, намыс-жігер жауапкершілігі бар қандай да табиғат саласының қызметкерлері өз міндетін терең сезініп, өршіл мінез көрсетіп, елінің, ұлтының абыройын бәрінен биік қоюы заңды міндеті болу керек! Олай болмаған жағдайда, табиғат қорғау қызметкерлерінің табиғатты қорғау саласында қызмет атқаруға адами құқығы жоқ! Ал зообақтарда бәрі басқаша, қарауындағы аңқұстың жай-күйінен хабардар, тегін, тағылымын, ортадағы орнын айыра алатын жүрегі жылы азаматтар болуы шарт! онымен мен келесі күні зообаққа келіп, Шымкент хайуанатт ар бағының директоры Сейділда Жұбаев екеуміз жыртқыш құстардың ірілері тұратын темір торлы қоршауға бардық. Қарасам, әйтеуір құм бүркітінің тірнегі аман тұр екен. Сасық жыртқыштарға қарамай, бөлек, мен әуелде көргендей,

С

ғажап! Әлгі құс еш қарсылық көрсетпей бәріне көніп тұр. Сейілбекке: – Бұл енді сенің құсың болады. Жаман құстардың ішінде қамкөңіл болып әбден жасып, өлер болыпты, бұны бөлек қоятын жеке орын тап, – дедім.

– Мұнда бар, – деп Сейілбек жеке қоршаулы үй орнындай бөлмені көрсетті.

– Жақсы, бұл орын жалғыз құсқа жарайды. Бұл құс енді сенің бүркітің болады, қолыңа қондыршы, – деп Сейілбектің биялай киген қолына қыранды отырғызып едім, Сейілбек: – Рахмет, аға! Мұндай қолға қыран қондыру бақытына бірінші рет кенеліп отырмын, – деп, қыранды ары-бері алып жүріп, қанатынан сипап, қатты қуанды.

– Рахметті сен маған емес, мен саған осы киелі қыранды өлім халінен құтқарып, өз дәрежесіне жеткізгенде айтамын. Ал енді құсыңа ат қою керек, – дегенімде Сейілбек ойланбастан: – Бұл бүркітімнің аты Ақ қанат, Ақ қанат болады, – деді. Хайуанаттар бағының директоры Сейділда Жұбаев:

Мойынқұм ауданы.

6

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

30 тамыз, 2018 жыл

30 тамыз - Қазақстан Республикасының Конституциясы күні

АСЫЛЫНДАЙ ҚАДІРЛЕЙДІ ЕЛ СЕНІ, ЕЛ ЖӘНЕ ЕЛБАСЫ

БІЗ

– ҚА

ЗАҚС ТАНДЫҚТАРМЫЗ!

Қазақстан - біртұтас мемлекет ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ - ПРЕЗИДЕНТТІК БАСҚАРУ НЫСАНЫНДАҒЫ БІРТҰТАС МЕМЛЕКЕТ.

ЫНТЫМАҚ ҰЙЫТҚЫСЫ Анна ВУНДЕР, неміс ұлтының өкілі:

Біздің бақытымыздың кілті – татулығымызда. Елімізді мекендеген 130 этнос пен 46 діни қауымдастықтың арасында ешқандай да келіспеушілік, дүрдараздық жоқ. Мысалы мен – Сарысу ауданы Саудакент ауылының тумасымын. Ұлтым неміс болғанымен, қазақы қаймағы бұзылмаған ауылда есейіп, жергілікті тұрғындармен біте қайнасып өмір сүрдік. Содан да шығар, қазақы салт-дәстүрді кішкентайымнан бойыма сіңіріп өстім. Әсіресе қонақжайлықты үйрендім. Біздің осындай берекелі тіршілігіміздің, бірлігіміздің негізгі кепілі – Қазақст ан Республикасының Конституциясы екендігі сөзсіз. Неге десеңіз, Ата Заң – ұлтаралық татулықтың алтын діңгегі. Қазақстан – зайырлы мемлекет. Айқара ашылған құшағына, кең қолтығына сан тағдырлы сан мыңдаған ұлтты біріктіріп жатыр. «Береке бастауы – бірлік» демекші, ел басына күн туып, ер етігімен су кешкен қиын-қыстау замандарда киіз туырлықты қазақты ұлт ретінде сақтап қалған бірлігі мен ынтымағы десек, артық айтқанымыз емес. Достық пен ынтымақ бар жерде береке мен ырыс болары айдан анық. Ауызбірлік пен түсіністік бар жерде жемісті тірлік те бар. Достық пен татулықтың арқасында бүгінде мемлекетіміз өркендеп, ілгері басып келеді. Бейбітшілік – біздің басты байлығымыз. Оны көздің қарашығындай сақтауға тырысуымыз керек.

ТАТУЛЫҚ – ТІРЕГІМІЗ Наталья ЧИСТЯКОВА, орыс ұлтының өкілі: «Көп ұлтты болуымыз – біздің байлығымыз, мақтанышымыз. Тату елге тыныштық орнайды, бейбiт елде ғана береке болады» деп Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, Қазақстан – өзінің геосаяси орналасуы мен этникалық құрылымы жағынан ерекше көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет екені белгілі. Дүниежүзінің саяси картасында өз елінде тұрып жатқан өзге ұлт өкілдерінің мәдениеті мен рухани құндылықтарының сақталып, олардың материалдық әл-ауқатының дамуына жағдай жасап отырған елдер сирек кездеседі. Солардың бірегейі – Қазақстан. Ата Заң – әр мемлекеттің алтын қазығы десек, біздің елімізде де осы басты құжат қаншама ұлтты бір арнаға ұйыстырып отырған темірқазық іспетті. Елбасымыздың сарабдал саясаты қазақстандық әлеуметтің барлық ұлттық топтарына жағдай жасауға бағытталған. Республикамызда ұлттық мәдени орталықтар өз қызметтерін сәтті атқарып отырғандығы осының айғағы.

30 тамыз – тек Конституция күні ғана емес, әрбір қазақстандықтар үшін Отанға деген сүйіспеншілік пен патриоттық сезімін көрсететін жалпы ұлттық келісімнің мерекесі. Ендеше осындай мызғымас татулығымыздың теңдессіз мерекесі берекеге ұласып, ортақ Отанымыздың іргесі берік, еңсесі биік болуы жолында аянбай еңбек етейік!

БАУЫРМАЛ ЕЛДІҢ БАСТЫ ҚҰЖАТЫ Леля УЗДЕНОВА, қарашай-балқар ұлтының өкілі: Бұл күнде мемлекеттік саясаттың беріктігі мен ашықтығы нәтижесінде еліміздегі өзге ұлт өкілдері бейбіт күннің аясында тату-тәтті тұрмыс кешуде. Өйткені Қазақстан Республикасының Конституциясында айқын көрсетілгендей, барлық азаматтардың құқығы бірдей. Қазақстан – зайырлы мемлекет. Айқара ашылған құшағына, кең қолтығына сан тағдырлы сан мыңдаған ұлтты біріктіріп отыр. Қасиетті қазақ жері – 130 ұлт пен ұлыстық мекені. Сол жүз отыз ұлт әр тарапқа тартса, әрқайсысы өз білгендерін жасаса, тірек ұлтқа жаны ашымаса, не болады? От пен өрттің ортасында қалмаймыз ба? Бүгінде қазақ жерінде тұрақтаған әрбір диаспора қазақ ұлтының қас-қабағына қарап отыр. Мемлекетті құраушы халықтың сөзін сөйлейді, амандығын тілейді. Неге? Өйткені жомарт жұрт өзінің айналасына топтасқан өзге халыққа тізе батырмай, татулықта, ынтымақта күн кешуде. Әрине, ынтымақтың ұйытқысы – Ата Заң. Иә, «Бірлік – берекеге, береке – мерекеге жеткізеді», деп дана қазақ айтқандай, әрдайым өзара түсіністігіміз артып, ынтымағымыз жараса берсін. 30 тамыз – Конституция күні құтты болып, татулығымыз нығая түссін!

Қазақстан Республикасы Конституциясының 2-бабы.

Сембек СЕЙДӘЗІМОВ, облыстық қоғамдық кеңестің хатшысы, «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпазы. Біздің қысқа мерзімде біртұтас мемлекет атануымыздың өзі халқымыздың тұтастықты ту етіп, ауызбіршілікті сақтауының арқасы дер едім. Қазақстан өз Конституциясында жазылғандай, бір ғана азаматтығы бар, біртұтас басқару және құқықтық жүйесі бар құрылым құра білді. Ата Заңымыз бүгінде мемлекеттіліктің барлық институттарын құрып, экономикамыздың нарықтық жолға түсуіне, халықтың әл-ауқатын жаңа деңгейге көтеруге, мемлекеттік шекарамызды айқындап, елдің тұтастығы, жердің бүтіндігін қамтамасыз етуге негіз болып отыр. Қ а з а қ с т а н д ы қ т а р д ұ р ы с т а ң д ау ж а с ауд ы ң , т ә уе л с і зд і кт і ң а л ғ а ш қ ы жылдарындағы экономикалық-әлеуметтік және саяси қиыншылықтарды бірлесе еңсере білудің арқасында қазір әлем мойындаған мемлекеттер қатарына қосылды. Өткен жылы конституциялық реформа жүргізіліп, еліміздің с аяси өмірінде түбегейлі өзгерістер орын алғаны белгілі. 2017 жылдың наурыз айында Елбасы «Қазақстан Ре спубликасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойып, Президент кейбір өкілеттіліктерін Үкімет пен Парламентке берді. Осыдан 27 жыл бұрын 29 тамызда Қазақстан әлемде тұңғыш рет ядролық қарудан бас тартып, Президент Жарлығымен Семей сынақ полигоны жабылғаны баршаға мәлім. Осы бір батыл қадамның нәтижесінде ел тәуелсіздігінің қауіпсіздігіне әлемнің іргелі мемлекеттері кепілдік берді. Кейін арада төрт жыл өткенде дәл осы тамыз айында мемлекеттілігіміздің заңды кепілі – Конституциямыз қабылдануы тарихи сәйкестік. Ата Заңымыздың қабылдануы – тәуелсіз

мемлекет қа лыпт а с т ы р уд а ғ ы жасалған түбегейлі бетбұрыс еді. Себебі жаңа Қазақстанды құруға ескі тоталитарлық жүйе кедергі келтірді. Шаруашылық жүргізу мен басқарудың ескі тәсілдері халықты «өкімет асырайды» дейтін бұрынғы ұғымнан арылта алмады. Көпшіліктің бойын билеген «саналы» енжарлықты жеңу үшін мүлдем жаңа жүйені таңдау керек болды. Президент Нұрсұлтан Назарбаев тәуелсіздіктің бетбұрыс кезеңдерінде Мемлекет басшысы ретінде, әсіресе экономикалық және саяси дамудың үлгілерін талдау мәселесіндегі біліксіздікке қатаң қарсы тұра білді. Ешкімнің ойына келмеген және де бәріне бірдей ұнамауы мүмкін бірақ өміршең шешімдерді қабылдады. Бұл туралы Елбасы кезінде: «Кейде адамдарды еркінен тыс қазір барғысы келмейтін, бірақ объективті түрде баруға тиіс жаққа жетелеуге тура келді», – деп айтқан. Осылайша біз 1995 жылы Конституциямызды қабылдап, әлемге унитарлы мемлекет екенімізді мәлімдедік. Жедел қайта құрылымдау процесін бастап, біртұтас ел болудың қамын жасадық. Жалпы дүниежүзіндегі мемлекеттік құрылыс нысанын біртұтас, федеративтік және конфедеративтік түрге бөлуге болады. Соның ішінде әкімшілік-аумақтық бірліктерден құралғаны – унитарлы, яғни біртұтас, ал

СЫ – ЕР НАМЫ Ы С Ы НАМ АТА ЗАҢ АЯСЫНДА: ЕЛ

Құқығымыздың қорғалуын қамтамасыз етеді

Тәуелсіз еліміздің ең қастерлі құндылығы – Ата Заң. Конституциямызда қазақстандық әр тұрғынның еркіндігі, бостандығы кеңінен қамтылған. Еліміздің Конституциясы 23 жылдан бері мемлекетіміздің дамуына қалтқысыз қызмет етіп келеді. Мәселен, Конституцияның 13-бабының бірінші тармағында «Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы» – деп көрсетілген. Ал 18-бапта «Әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар» – деп айқын жазылған. Ата Заңның бұдан да өзге тармақтарынан өзімізге қажеттіліктің барлығын тауып, өмірімізде пайдаланып келеміз. Мен ел намысын қорғаған спортшымын. Самбо күресінен ересектер және ардагерлер арасында алты мәрте әлем чемпионы атандым. Әлемнің талай айтулы мемлекеттерінде сынға түсіп, Отанымның намысын қорғап, жеңіске жеттім. Сол сәттегі толғанысым мен тебіреніске толы әсерімді сіздерге айтып жеткізудің өзі қиын. Ел намысын лайықты қорғай білгенімді мақтан етемін. Осы жеңісті жолдардың барлығында еліміздің Конституциясының пәрмені мен ықпалы бар. Біздің жеңісті жолымызды бірқатар талантты інілеріміз жалғап, көк Байрағымызды көкте желбіретіп жүргені – ерекше қуаныш. Ата Заң – айбынымыз. Ол кез келген адамның қорлануына, құқығының тапталуына жол бермейді. Қайта әр қазақстандықты қолдап, қорғап, қамқорлық көрсетеді. Оны барлық тұрғындар сезініп жүргені анық. Тәуелсіз мемлекеттің өрлеуге басқан әр қарышты қадамына қуанамыз. Бұл өркендеу – Көшбасшымыз Елбасының ерен еңбегінің жемісі. Көшбасшыға ілесе білген, дамудың жолына лайық болып, талпынып келе жатқан әрбір отандастарымыздың абыройлы қадамы деп білемін. Сондықтан әлем алдындағы айбынымыздың асқақтай беретініне мен сенемін. Конституция күнімен барша жамбылдықтарды құттықтаймын! Алмас МҰСАБЕКОВ, Қазақстанның еңбек сіңірген спортшысы, самбо күресінен алты дүркін әлем чемпионы.

дербес бірліктерді қамтитын және оны құрайтын бөліктер мемлекеттік суверенитеттің бірқатар белгілеріне ие одақтас мемлекетті федерация деп атайды. Конфедерация – бірлескен саяси, әскери немесе басқа да мақсаттар үшін құрылған уақытша сипатқа ие одақтас мемлекет. Мемлекеттің біртұтас құрылымында үкіметтен бастап жеке аумақтардың билік органдарына дейінгі аралықтағы жоғарғы билік органдарының біртұтас жүйесі қалыптасқан. Ортақ Конституцияға бағынады, басқару және сот жүйесі де біртұтас, ортақ азаматтық және тең құқық сақталады. Унитарлы елде жекелеген аймақтардың азаматтығына жол берілмейді. Мәселен, Ресейде Татарстан тұрғыны – өз автономиясының және федерацияның азаматы. Бізде қай өңірде туып-өссе де тек Қазақстан азаматы саналады. Мемлекеттік құрылымның осы түрі биліктің пәрменді тетіктерін жасақтауға, біртұтас экономикалық, салық және кедендік

кеңістікті орнатуға септігін тигізеді, білім беруді, денсаулық сақтауды және басқа да әлеуметтік бағдарламаларды іске асыруды үйлестіруге мүмкіндік туғызады. Бұл өз кезегінде биліктің жергілікті органдарына айтарлықтай кең экономикалық және әкімшілік өкілеттіктер береді. Жергілікті әкімшілік басшысы – әкім, сол аумақтың экономикалық даму жоспарын әзірлейді, өңірдегі өкілетті орган – мәслихатпен бірлесе отырып жергілікті бюджетті қалыптастырады және оны орындайды. Коммуналдық меншікті басқару және кадрлық мәселелерді шешу – өңір басшысына жүктелген міндеттердің бірі. Еліміздің Конституциясына сәйкес, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдерін Премьер-

Министрдің ұсынуымен Президент, ал жергілікті жерлердегі қала және аудан әкімдерін сол облыстардың әкімдері тағайындайды. Осындай орталықтандыру атқарушы органдардың ортақ мемлекеттік саясат жүргізуін қамтамасыз етеді. Аймақ басшылары тек орталықтың саясатын жүргізуге ғана емес, сонымен қатар өз тұрғындарының мүдделерін қорғауға міндетті. Қазақстан біртұтас мемлекет болғандықтан, өңірлердің тез экономикалық дамуына жағдай тудыру мақсатында жекелеген өңірлерде еркін экономикалық а й м а қ т а р қ ұ ру т ә ж і р и бе с і ке ң і н е н қолданылады. Үкімет белгілі бір өңірлер қиын қаржылық жағдайда қалған жағдайда оларға көмек көрсетуге міндетті. Өйткені экономикадағы орын алған қарқынды құрылымдық өзгерістер мен сыртқы нарықтағы қолайсыз ахуалдар мұндай жағдайлардың туындау себебіне айналуы мүмкін. Жалпы унитарлы мемлекеттерде ірі өнеркәсіп орындары жұмыс істемей тұрған және тұрғындардың өмір сапасы соған байланыста анықталатын қалалар мен елді мекендерге атқарушы билік өз қорларынан көмек көрсетіп отырады. Мемлекет саясаты өндіріс орындарын дұрыс орналастыру мен ұйымдастыруға, азаматтардың экономикалық, әлеуметтік және мәдени мүмкіндіктерінің бірдей болуын және олардың қай жерде өмір сүріп отырғандарына қарамастан өмір сүру деңгейлерін теңестіруді қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс. Мемлекет басшысының қандай саясат жүргізуіне және таңдаған бағытына сәйкес саяси құрылым, саяси жүйе, саяси билік түрі қалыптасатыны белгілі. Ал оның нәтижелі болуы елдің ішкі тұрақтылығының сақталуына байланысты. Басқарудың біртұтас жүйесін біртұтас халық қана жүзеге асыра алады. Қазақстанның да жаңа мемлекеттіліктің іргесін қалаудан бастап, мемлекеттік құрылыстағы, әлеуметтік-экономикалық дамудағы, елдің қоғамдық өмірін кезеңкезеңімен демократияландыру бағытында қазақстандық жолды қалыптастыруының сыры – қазақстандықтардың татулықты ту етіп, жұмылған жұдырықтай бір болуында.

ЕЛДЕГІ ЕҢБЕК Н І К Р Е : А Д Ң АЯСЫН АТА ЗА

ӨҢІР ӘЛЕУЕТІН ӨЗІМІЗ КӨТЕРУІМІЗ КЕРЕК

Биыл қазан айында серіктестігіміздің құрылып, жұмыс істей бастағанына 31 жыл толады екен. Бұл, әрине, аз уақыт емес. Осы аралықта бірқатар әлемдік қаржы дағдарысын бастан өткердік. Десек те сол қиындықтың бәрінде еңбегімізбен еңсеріп, бүгін де елге танылып отырмыз. Өнімдеріміздің барлығы мемлекеттік, еуропа лық және халықаралық стандарттарға сәйкес сапа сертификатымен шығарылады. Тіккен бұйымдарымызға сұраныс жоғары. Кәсіпорнымыз алғашында кооператив ретінде құрылып, кейін бірлестікке, бертінде серіктестікке айналдырылды. Фабрикамызда балаларға, ересектерге арналған қыстық және жаздық сырт киімдер, спорт, құрылыс, медицина және басқа да салалардың арнайы киімдері, о қ у ш ы л а р ғ а а р н а л ғ а н м е кт е п формасы тігіледі. Киімдер ең аз дегенде 5-8 жылға шыдас береді. Ал егер спорттық киімдерді біртұтас қылып тіктіргісі келетін мектептерден тапсырыстар түсіп жатса, ұжымның бұл талабын да орындап, көтерме бағамен ұсынамыз. Бұдан бөлек көрпе, көрпеше, жастық, төсек орын тыстары, қонақ үйлер тоқымасы, сүлгілер, іште киетін тәпішкелер, тіпті балабақшаға арналған төсек жабдықтарына дейін дайындай аламыз. Бізден тауар сатып алушылардың көбісі кейін тұрақты тұтынушымызға да айналып кетеді. Неліктен олай десеңіздер, өндіріс ісінде мақта, зығыр сынды еш қо спасы жоқ 100 пайыз табиғи талшықтардан жасалған бөз, сәтен, мақта, жартылай зығыр, микроталшықты маталар пайдаланылады. Оларды арнайы тапсырыспен аламыз, ешқайсысы базарларда сатылмайды. Мәселен, сәтен матадан тігілген киімді 1518 жылға дейін пайдалануға кепілдік бар, жартылай мақта-зығыр матасында ол мерзім 30 жылды құрайды. Қолданатын маталарымыз ұйпаланбайды, оңбайды, шуымайды

және оларды жуған соң үтіктеудің де қажеті жоқ. Тұтынушыларымыздың, әсіресе әйел қауымының уақыттарын үнемдеуіне мұның көп септігі тиюде. Осы тұрғыда айта кететін бір мәселе – тек қазақстандық табиғи өнімдерді ғана қолданатын болсақ, денсаулығымызға еш қатер төнбес еді. Өйткені синтетика араласқан киімді кигенде адамдардың иммундық жүйесі нашарлап, түрлі ауруларға шалдығу қаупі туындайды екен. Тігін бұйымдарымыздың с ап а л ы л ы ғ ы н а қ ат ы с т ы м ы н а жайтты да айта кеткен орынды. Биыл облыстық тұтынушылар құқығын қорғау департаменті біздің арнайы рұқсатымызды ала отырып, Тараз қаласында жұмыс істеп тұрған екі дүкеніміздің бірінен өздері қалаған дүниені сатып алып, сынақтан өткізген болатын. Сынама нәтижесі еліміз аумағы бойынша бекітілген барлық талаптарға сәйкес өнімдер шығаратынымызды дәлелдеп берді. Көп жылдан бері лицензиялы маталар шығаратын, сапа сертификаты бар әлеуетті комбинаттармен бірлесе ж ұ м ы с і с т е п ке л е ж ат ы рм ы з . Сондықтан өнімдеріміз сенімді, сапалы әрі арзанға түседі. Мұны білетін тұтынушыларымыздың

фабрикамызға, тіпті ауылдардан іздеп келетіндері де бар. Ал Қытайдан әкелінетін төсек жапқыштары тігілетін матаның 1 мет рі 50 теңгеге бағалануы үшін денсаулыққа пайдасы жоқ шикізаттардан дайындалатынын да ұмытпағанымыз жөн. Егер арнайы құралдар көмегімен өлшесеңіздер, аталған маталардан радиоактивті заттар бөлінетінін де байқау қиын емес. Сол сияқты синтепондар да қауіпті. Қазір түрлі дерттің дендеп тұрғанының бір себебі – осы. Ал мұндай бұйымдарды сіз базарлардан алғанда бар жауапкершілік өзіңізге жүктеледі. Біз сияқты арнайы орындардан сатып алсаңыздар, тауарлардың сапалылығына кепілдік бар. Себебі кез келген кәсіпорын өз мәртебе деңгейін көтеру үшін қолға алған ісіне аса ұқыптылықпен қарайды. Ақау табылып жатқан жағдайда бұл туралы тұтынушылар бізге кез келген уақытта хабарлау мүмкіндігіне де ие. Мұның тамақ өнімдерін, құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындарға да қатысы бар. Халыққа қолжетімді болсын деген мақсатпен ұжымымыз 2-3 жыл бұрынғы бағаны әлі ұстанумен келеді.

Ал шетелдерден тасымалданатын киімдердің бағасы біздікімен шамалас немесе 25 пайызға дейін төмен болғанымен, олар 3 айдан кейін-ақ тоза бастайды. Ата Заңымызда еліміздің ең басты байлығы адам екені тайға таңба басқандай анық жазылған. Соған сәйкес қоғамымызда әрбір азаматтың қай ұлттан, қандай діннен, қайсы топтан шыққанына қарамастан, бәрінің құқығы тең саналады. Мемлекет басшысының «Конституциямыз қабылданған күннен бастап, тағдыр тоғыстырған көп ұлтты халқымыздың татулығы мен тұрақтылығына тұғыр болып келеді» деген сөзі осыны растайды. Мәселен, біздің әулетте түрлі ұлт өкілдері бар. Ата-әжем осында тұрды. Мұнда әкем туған. Өзімді нағыз қазақстандықпын деп есептеймін. Сондықтан мен, бауырларым мен туған-туыстарым – барлығымыздың Қазақстаннан тысқары кететін ойымыз жоқ. Жамбыл жерінде тұрып, еліміздің, оның ішінде облысымыздың экономикасын көтеруге атсалысып, «Қазақстанда жасалған» өнімдер қатарын молайта беруге атсалыса береміз. Ол үшін әрбір тұрғын сауда жасаған кезде өз-өзіне « Ме н ж а м б ы л д ы қ т ауа рд ы а лдым ба?» деген с ауа лды қойып үйренсе, бұл жергілікті әлеуметтің әлеуетін көтеруге едәуір ықпал етер еді. Мен өзім Қырғыз Республикасының киімін кимеймін, Қытайдың асын ішпеймін, Ресейдің шұжығын жемеймін! Өңір экономикасының өрлеуіне өзіміз осылай да қолдау білдіре аламыз. Бұл ешқашан да естен шықпауға тиіс. Любовь ПОПОВА, «Айвенго» ЖШС-ның директоры, облыстық жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары қауымдастығының төрайымы.

7

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

30 тамыз, 2018 жыл

30 тамыз - Қазақстан Республикасының Конституциясы күні

АТА ЗАҢЫМ – ӘДІЛДІКТІҢ ӨЛШЕМІ! АТА ЗАҢ АЯСЫНДА: АДАМНЫҢ ҚАДІР-ҚАСИЕТІ

і с е р і ж е ш я и ц у Констит

ХАЛЫҚТЫҢ ТАРИХЫ МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫМЕН БІРГЕ ДАМИДЫ. ХХ ҒАСЫРДЫҢ АЯҒЫ МЕН ХХІ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ – БҰЛ ЕУРАЗИЯ ҚҰРЛЫҒЫНДА ЕРКІН, ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ПАЙДА БОЛҒАН КЕЗЕҢІ. СОЛАРДЫҢ АРАСЫНДА ЕГЕМЕНДІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЕРЕКШЕ ОРЫН АЛАДЫ. ӘЛЕМДІК САЯСИ КАРТАДА ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТ РЕТІНДЕ АЯҒЫНАН ТІК ТҰРЫП, ТЕРЕЗЕСІ ТЕҢ САЯСИ, ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР ОРНАТЫП, ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ҚАУЫМДАСТЫҚҚА КЕҢІНЕН ТАНЫЛДЫ. ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ 26 ЖЫЛДАН АСТАМ УАҚЫТЫ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛ ЖЕТКІЗГЕН ТАБЫСТАРЫ, СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ САЯСАТТАҒЫ БАҒЫТЫ ӨРКЕНИЕТ БИІГІНЕ КӨТЕРІЛДІ.

Конституция – көптің киелі сөзі Мейрамбек ТӨЛЕПБЕРГЕН, облыстық кәсіподақтар бірлестігінің төрағасы.

Біздің түйіндеп айтып отырған бұл ойларымыз әрбір қазақстандықтың жүрегінде мақт аныш ұялат ады. Ке зінде б о д а н д ы қ т а н бостандыққа қадам басқан жаңа тұрпатты мемлекеттің күрделі уақытын бастан кешкен отандастарымыз енді артта қалған тарихи сәттердің бәрін де екшеп, егемендіктің елең-алаңында есте қалған оқиғаларға ой жіберіп қарауы да құрметті іс. Өйткені ғасырлар бойы аңсаған азаттықтың баянды болуы мақсатында Қазақстанның даму жолының таңдап алынуы еш талассыз Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев салған тың жол болатын. Жаңа Қазақстанды құру жолы, яғни жас мемлекеттің демократия сынағынан өту кезеңі де оңай болған жоқ. Қоғамдық өмірде саяси реформалар жасаудың қатып-семіп қалған қағидасы жоқ шығар, бұл арада тұтас бір мемлекет пен оның халқының тағдырына жауапты ұлы тұлғаның өзін уақыт туғызатынын Тұңғыш Президенттің көшбасшылық қасиеттерінен көріп, сезіп, куә болған ұрпақ, ол – біздер. Елдіктің қиын бір белесі – саяси орнықтылықты байыптай алатын халықтың қалай өмір сүруіне бірден-бір кепіл бола алатын Конституцияның

РБ ТЫ ӨМІ Т А У Қ А АТА ЗАҢ А ЯСЫНДА: Б

қабылдануы еді. Тұңғыш Конституция 1993 жылдың 28 қаңтарында қабылданды. Бұл шын мәнінде тарихи оқиға еді. Сонымен бірге уақыт өзгеріп, демократия талаптары едәуір күшейіп, тұңғыш Конституциямыздың өзінде кемшіліктер көп ұзамай көріне бастады. Ең бастысы, саяси қайраткерлер мен сарапшылар жазып өткеніндей, Негізгі Заңның әлеуметтік-экономикалық және саяси үдерістерден қол үзіп қалғандығы анық байқалды. Бұл басқа да қажетті талаптар мен келешекке жол ашуға тиісті саяси ақыл-ой арнасы жаңа Конституция жобасын жасауға итермеледі. Бағыт-бағдарлар ретінде белгіленген түбегейлі қағидаттар Негізгі Заңның рухын танытып тұруы аса маңызды саналды. Сонымен, 1995 жылы 30 тамызда республикада бүкілхалықтық референдум өтіп, нәтижесінде Қазақстанның қазіргі кезеңде қолданыстағы жаңа Конституциясы қабылданды. Содан бергі жылдар бойы сол Конституция қазақ елінің Ата Заңы болып қызмет етіп келеді. Өркенді өзгерістердің бәрі Ата Заңның аясында жүзеге асуда. Барлық кезеңде халықтың жеңісі үшін қуанып, туған елімен биікке қол жеткізген Нұрсұлтан Назарбаевтың «Еліміздің өркендеуі мен өрлеуінің негізі – Конституция. Мемлекетіміздегі экономикалық қуаттылық пен саяси тұрақтылықтың негізі де – Конституция. Конституцияның орнықтылығы – елдің орнықтылығының кепілі. Сондықтан оның әрбір әрпіне құрметпен қарауымыз керек» деп атап көрсетуі Ата Заңның қадір-қасиетін жете ескеру тұрғысында айтылған.

А ЯН Ы

Гүлденсе ауыл, гүлденеміз бәріміз

Жыр алыбы Жамбыл атамыздың өз заманының заңын сыйлайтынын аңғартып оның басты мән-маңызын «Бақытты өмір кезінде бар әлемде теңі жоқ бақытты бала туады» деп бір-ақ ауыз өлең жолына сыйғызып, шабыттана жырына қосқан еді. Біз де тәуелсіз еліміздің Ата Заңын дәл осылайша сүйіп, құрметтеуге тиіспіз. Өйткені біздің күллі өміріміз, не істеп, не қоюға құқымыз бар екені бір ғана осы заңның бойында әдемі өрілумен тұр. Қабылданғанына жиырма жылдан астам уақыт өткен басты заңымыз аясында елімізде жүзеге асырылып жатқан өркенді істердің өзіміз де тікелей куәсі болумен келеміз. Әсіресе ауылдардың гүлденіп, көркейе түскені қуантады. Бүгінде жолдар төселіп, көшелері жарықтандырылып, ауызсу мен «көгілдір отынына» дейін тікелей үйлеріне жеткізіліп берілуімен ауылдықтар тірліктерін түзеп, бақуатты өмір сүруде. Жас ұрпақтың қамы үшін жаңадан салынған балабақшалар мен мектеп ғимараттары қаншама?! Кезінде айтулы композитор Ш. Қалдаяқов «Қарабөгет талға бай, Құмөзегім малға бай» деп әніне қосқан ауылымыздың да әлеуметтік және мәдени жағдайы жаман емес. Құмөзек, Қарабөгет, Сарыөзек елді мекендері Қарабөгет ауылдық округіне қарайды. Округ бойынша 369 отбасында 1688 адам тұрады. Әр ауылда мектеп, медпункт, пошта, кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Осылардың ішінде А. Байтұрсынов атындағы орта мектептің сыртқы, ішкі көріністері ерекше көз тартады. Әсіресе мектеп алдындағы аса ұқыптылықпен егілген алуан гүлдер көздің жауын алады. Төрт немерем де осы мектепте оқып жүр. Ең кішкентайы бастауыш, ал одан ересектері жоғары сыныптарда. Келінім Рина Ибраева ұйымдастырушы-педагог, ал өзім мектептің ата-аналар кеңесінің мүшесі ретінде жас ұрпақтың сапалы білім, саналы тәрбие алуына қолғабыс жасаумен жүрген жайым бар. «Болашақтың кілті – білімде» дейміз ғой. Сондықтан мектеп жасынан жақсы тәрбие, үлгілі өнеге алған ұл-қыздарымыздың ертеңгі күні бір-бір мамандықтың иесі атанып, ауылымыздың одан әрі гүлденіп, көркейе түсуіне өзіндік үлестерін қосатынына бек сенімдімін. Айтпақшы, биыл ҚР Конституциясы күнімен тұспа-тұс мектептерде жаңа оқу жылының қоңырауы сыңғыр қағатын болады. Осыған байланысты барша облыс тұрғындарын қос мерекемен құттықтаймын. Ата Заңымыздың егемен елімізге төгілген шуағы молая бергей! Гүлбаршын БОПЫШБАЕВА, зейнеткер. Қарабөгет ауылы, Мойынқұм ауданы.

Кемел келешектің кепіліне айналған баянды Ата Заң Қазақстанды Президенттік Республика деп жариялауы басқарудың нақ осы нысаны оңтайлы болып табылғанын да уақыт көрсетіп берді. Қоғамның саяси-экономикалық жүйелерін ойдағыдай реформалауға барынша жағдай жасады. Тәуелсіз Қазақстанның жарқын беттері осы Ата Заң әперген заң үстемдігінің нәтижесінде жазылды. Құқықтық сипатынан басқа Конституция маңызды әлеуметтік-саяси мәнге ие. Оның терең мағынасы мемлекеттің де, қоғамның да одан әрі дамуы үшін құқықтық негізді қалыптастыруында. Әлемдік тәжірибеде Конституция өз табиғаты мен мән-мағынасында шынайылыққа және уақыттың өзгерісіне сезімталдықпен жауап беретін тірі орган деп санайды. Ол негізгі жалпыадамзаттық және демократиялық құндылықтарды бекітеді әрі осы қағидаттарды қастерлеп, құрметтеу арқылы адамдар мәдениетін қалыптастырады. Ашығын айтсақ, біздің халқымыз өз тағдырын өзі шешетін, өзінің даму жолын өзі таңдайтын тарихи кезеңге қадам басқан сәттен бастап Ата Заңның барлық қыр-сырын, ізгілігі мен құндылығын, шынайы кепілді тұстары мен саяси тірегін, демократияның ең жақсы идеяларын қамти келе, адам құқықтары мен бостандықтарын алға қойған талаптарын терең түсіне отырып, егеменді мемлекетіміздің қалыптасуына өз үлестерін қосу мүмкіндігі мен тізгінді тұтқасына ие болды. Ата Заңды әзірлеу барысында әлемдік демократиялық тәжірибе мен Қазақ

мемлекеттілігінің көп ғасырлық тарихы әрдайым есте болғаны анық. Мәселен, Ата Заңның 17-бабында «Адамның қадір-қасиетіне қол сұғуға болмайды» деп жазылған. Бұл өмірде әрбір адамның қадір-қасиеті оны сыйлау мен құрметтеуден танылады десек, ал олардың қоғам игілігін арттырып, адал да берекелі еңбектерімен, кісілік үлгі-өнегесімен, отбасылық жарқын іс-әрекетімен көрінсе, әрине, жақсы адамдардың өздері қоғам байлығына айналады. Тәуелсіздік жылдары ішінде Елбасының бастамасымен «Мәдени мұра», «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасының саяси-мәдени әрі ұлттық тәрбиесі адамдардың өздерін танытуға, өткен тарихтың озық дәстүрін жаңғырта отырып, әлемдік мәдениетке үлес қосу міндеттері, біздің жаңа заман тұрпатында адамдар тәрбиелеу әрі ата-баба аманатына адал болу жолында қызметімізге зор серпін беріп, шын мәнінде елдік, ұлттық, болмысымызға жасампаздық сипат алып келді. Ал 20-баптың 1-тармағында «Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады» деген қағидаттың арқасында қоғамдық пікірдің құндылықтары адамдардың білімді, мәдениетті болмысының тынысын ашуға, өз көзқарастары көкжиегін кеңейтуге және шығармашылық ізденістеріне зор мүмкіндіктер беріп отыр. Сөз бостандығы мен ой еркіндігі адам қадір-қасиетінің айнасы емес пе? Конституция туралы айтқанда, Елбасының «Халық – биліктің қайнар көзі, Конституция – көптің киелі сөзі» деген тағылымы әрдайым ойда тұрады.

АТА ЗАҢ АЯСЫНДА: АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫ Тәуелсіздігіміздің тұғырлы болуы – еліміздің барша жарқын жетістіктерінің қайнар бастауына айналған Конституциямыздың жемісі. Жиырма үш жылдың ішінде Ата Заңымыз халқымыздың бірлігінің және тұтастығының кепіліне айналды. Болашақта да елдігімізді сақтап, керегемізді кеңейтуге ықпал ете беретініне сенім мол.

23 жыл бұрын 30 тамызда еліміздің Ата Заңы өмірге келді. Қазақстан тарихында бұл күн халқымыздың тарихи шешім қабылдап, еліміздің құқықтық өміріндегі жасампаз жаңа дәуіріне қадам басқан күні ретінде қалды. Содан бері тәуелсіздігіміздің тірегіне айналған Ата Заң мемлекет пен қоғамда орын алып отырған барлық саясиэкономикалық, әлеуметтік реформалардың ілгері басуына ықпал ететін қуатты күшке ие болды.

саяси партияларының пропорционалды өкілеттік негізінде партиялық тізім бойынша Мәжіліс сайлауына түсуіне жол ашты. 2007 жылы Ата Заңға енгізілген демократиялық өзгерістер арқылы бірқатар билік уәкілеттігі Парламентке өтті, яғни құзыреттік міндеттер қайта бөлінді. Парламенттің қос палатасы Президент Н.Ә.Назарбаевтың Конституцияға өзгерістер енгізу туралы ұсынысын қолдап дауыс беріп, осы жылы 21 мамырда арнайы заң қабылданды. Парламенттің рөлі күшейіп, мемлекеттік басқаруға жаңа үлгі – президенттікпарламенттік басқару жүйесіне негізделген еді. Жаңа өзгерістерге сәйкес, Парламент жаңа

АТА ЗАҢ – АЙБЫНЫМЫЗ Арман ОРАЗАЛИЕВ, облыстық ішкі істер департаментінің бастығы, полиция полковнигі.

Еліміздің Конституциясында адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі делінген. Сонымен қатар әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы. Тұғындардың Конституциямызда белгіленген баптарға сәйкес, әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар және ол тегін көрсетілетінін айтқым келеді. Сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның б а с т ы қ ұ қ ы қ т ы қ қ ұ ж ат ы – ә л е м д е г і жалпыадамзаттық құндылықтарды дәріптейтін ең үздік 50 Конституцияның бірі. Бұның өзі Ата Заңымыздың әлеуетінің зор екенін білдіреді. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Қазақстан жолы» атты кітабында Ата Заңымыз қабылданған кезең туралы: «Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін бізге бүгінгі өмір шындығымен және алдағы уақытпен бірге қадам басып, өткен ұрпақтың іс-тәжірибесі мен жарқын болашаққа деген сенімді жинақтаған Негізгі Заң қажет болды. Тәуелсіз Қазақстанның Конституциясы ашық және демократиялық қоғам орнатудың негізгі принциптерін баянды етуге тиіс болатын», – деп жазды. Конституция тәуелсіз мемлекет ретінде дамуымызға жол ашты. Мемлекеттік

құрылымдар алдына нақты міндеттер қойылды. Жалпы қоғамдық жүйенің тұтастай бөлігін қамтыған құжат тәуелсіз еліміздің тұғырын нығайтты. Ата Заңымызда адам құқықтары толықтай қорғалған. Сонымен қатар онда «Адам және Азамат» атты ІІ бөлімінде халықтың құқықтық, әлеуметтік, саяси тұрғыда толықтай қорғалатыны көрсетілген. Осы бөлімнің 12-бабында «Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айырыла алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік-құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады», деп жазылған. М е м л е ке т т і г і м і з д і ң н е г і з і б о л ғ а н Ата Заңымыз азат еліміздің айбарлы арнамысының қорғаушысы әрі қолдаушысына айналды. Басқару мен билік жүйесін белгілеп, құқықтық жүйені қалыптастырды. Президент Н.Ә.Назарбаевтың еліміздің конституциялық даму кезеңі жайлы: «Жалпы таным тәжірибесі және соның ішінде Қазақстанның мемлекеттікқұқықтық дамуы елдің конституциялық қалыпт асу т арихынсыз жаңа тәуелсіз мемлекеттің конституционализм теориясы да болмайтындығын үйретеді» деген сөзі тәуелсіздік тарихындағы Конституцияны қабылдау қандай зор мәнге ие болғанын көрсетеді.

1995 жылы қабылданған Конституция – тұңғыш рет бүкілхалықтық талқылауға түскен тәуелсіз еліміздің тарихындағы бірінші құжат. 1998 жылы 7 қазанда Қазақстан Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Жаңа өзгерістер мен толықтырулар қос палата қызметінің мерзімі, депутаттардың сайлануы, Үкімет мүшелерінің құзыреті шегінде анағұрлым кең дербестік беру, әкімдерді сайлау тәртібін бекіту мәселелеріне қатысты болды. Бұл өзгерістер еліміздің

өкілеттікке ие болудың арқасында Үкімет құрамын жасақтау, сондай-ақ қажет кезінде үкімет мүшелері – министрлерді кері шақырып алу және атқарушы билік органдарына бақылау жасау құқына ие болды. Заң шығарушы ұйымға реформаларға тиісті заңнамалық база қалыптастырумен қатар, мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыруға да бақылау жасау мәртебесі берілді. Ел дамуының жаңа белестерінде Ата Заңға бірнеше рет өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп отырғаны мәлім. Конституциялық реформалар кезеңі туғанын Елбасы: «Мен жұмыс барысында қоғамның бір орнында тұрмайтынын, жаңа сан қилы сапалық деңгейлерге көтерілетінін, кез келген мемлекеттік шешімдер мен құжаттар да ерте ме, кеш пе, бәрібір уақыт талабынан қалып қоятынын ойладым. Ондай кептен қоғам мен мемлекет өмірінде болып жатқан шын өзгерістерді бейнелеуге тиісті Конституцияның да қашып құтыла алмайтындығы даусыз. Сондықтан да кез келген елдегі конституциялық процесс Конституцияның қабылдануымен тоқтап қалмайды. Әлеуметтік-экономикалық және саяси процестердің құқықтық кепілдемесі қоғамдағы өзгерістер қарқынына ілесіп қана қоймай, алға озып отыруға тиісті», деп атап көрсеткен еді сол кезде. Ата Заңымыз қоғам мен мемлекеттің құқықтық бағыт-бағдарының қандай жағдайда болу керектігін көрсетті. Қазақстан Республикасы Конституциясы 23 жыл бойы ел азаматтары мен мемлекеттің құқықтық өмірінің мазмұнын айқындап, жүйелі түрде қызмет атқарып келеді. Мемлекеттің құрылымы және оның даму жолдарын айқындайтын басты құжатқа айналды.

= Алғашқы Қазақстан Конституциясы 1926 жылы 18 ақпанда КСРО құрылғаннан кейін 1925 жылғы РСФСР Конституциясы ескеріле отырып, ҚазАКСР Орталық Атқару Комитетінің қаулысымен түпкілікті редакцияда қабылданды. Өйткені бұл кезде Қазақстан РСФСР-дың бір бөлігі еді. Бұл негізгі заң басқару нысанын, мемлекеттік құрылысты, саяси режімді, мемлекеттік билік органдарының құрылымын, атқарушыөкім беруші органдарын бекітті. = 1937 жылдың 26 наурызында Кеңестердің Бүкілқазақстандық Төтенше Х съезінде қабылданған Қазақ КСР Конституциясы 11 бөлім мен 125 баптан тұрды. Ол жерде «КСРО Конституциясының 14-бабынан тыс Қазақ КСР өзінің егемендік құқықтарын толық сақтай отырып, мемлекеттік билікті өздігінен жүзеге асырады» делінген. = ІХ шақырылған республика Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс VII сессиясында 1978 жылы 20 сәуірде қабылданған Қазақ КСР Конституциясы кіріспеден, 10 бөлім, 19 тарау және 173 баптан тұрады. Конституцияға сәйкес, бүкіл Үкімет билігі жұмысшы, шаруа және еңбек интеллигенциясы таптарына жататын халықтың қолында болды. =1992 жылдың басында Н. Назарбаевтың бастамасымен Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі жаңа Конституцияның жобасын әзірлеу үшін конституциялық комиссия құру туралы қаулы қабылдады. =1993 жылдың 28 қаңтарында бір жылға жуық уақытта жасалған Конституцияның жобасы Жоғарғы Кеңестің сессиясында қаралған соң мақұлданып, заңды күшіне ие болды. = Негізгі заңның кіріспе бөлімінде Қазақстанның тәуелсіз, құқықтық мемлекет екендігі көрсетілді. Ол 4 бөлім және 21 тараудан тұрды. = 1993 жылғы Конституцияда жазылған құқықтық мемлекетті құруға бағытталған әрекеттерді жүзеге асыру мақсатында 1994 жылы елімізде құқықтық реформалардың бағдарламасы қабылданды. = 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Конституция – тұңғыш рет бүкілхалықтық талқылауға түскен тәуелсіз еліміздің тарихындағы бірінші құжат. Оның 1-бабының 2-тармағында республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму, қазақстандық патриотизм; мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешіледі деп көрсетілген. = 1998 жылғы 7 қазанда Қазақстан Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Жаңа өзгерістер мен толықтырулар қос палата қызметінің мерзімі, депутаттардың сайлануы, Үкімет мүшелерінің құзыреті шегінде анағұрлым кең дербестік беру, әкімдерді сайлау тәртібін бекіту мәселелеріне қатысты болды. = Конституцияға өзгерістер енгізу туралы 2007 жылғы 21 мамырда арнайы заң қабылданды. = 2017 жылы конституциялық реформаларға сәйкес Ата Заңның 20дан астам бабының тармақтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. = 2017 жылдың наурыз айында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға қол қойды.

8

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

JAD PEN JAŃǴYRYQ

30 тамыз, 2018 жыл

29 ТАМЫЗ – ЯДРОЛЫҚ СЫНАҚТАРҒА ҚАРСЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ІС-ҚИМЫЛ КҮНІ

ЖЫР-ЖАЗИРА

ҚОШ БОЛ, СЕМЕЙ ЯДРОЛЫҚ ПОЛИГОНЫ! НЕМЕСЕ ЕЛБАСЫНЫҢ ТАРИХИ ЖӘНЕ ПАЦИФИСТІК ЖАРЛЫҒЫНА 27 ЖЫЛ БОЛДЫ Биыл 29 тамызда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Семей ядролық полигонын жабу туралы тарихи жəне пацифистік Жарлығына 27 жыл толды. Семей ядролық полигоны бұрынғы КСРО-да ең алғышқы жəне ең ірі ядролық полигоны болған. Оны кеңес мемлекеттік құжаттарында Семей ядролық сынақ полигоны немесе СЯСП деп атады. Ресми атауы былай болған – 2-ші Мемлекеттік орталық сынақ полигоны (2 МОСП). Бұл полигонда кеңес кезінде ең заманға сай ядролық қаруы сақталған. Əлемде сондай əскери объектілер тек төртеу болған еді. Семей полигонының 50 жылдық тарихы – бұл бұрынғы Кеңес Одағының қару-жарақ шығарудағы жарыстың əлемдік тарихы. Бұл полигон біздің еліміздің жерінде жəне Семей (қазіргі Шығыс-Қазақстан) облысында, Семей қаласынан солтүстік-батыс жерінде (130 шақырым) орналасқан. Полигонның аймағы – 18500 км².

державалары əлемге тарап кеткен ядролық қарудың терроршылар үшін қолжетімді болу мүмкіндігіне алаңдады. 1992 жылдың басында жас тəуелсіз мемлекеттер ядролық қаруды бір жерден бақылау мəселесіне келісе алмағаннан кейін, олардың алаңдаушылығы тіпті күшейе түскен. Біздің аумағымыздағы ядролық əлеует проблемасының шешімі белгілі бір деңгейде – Ресей, Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Тəжікстан мен Армения арасында 1992 жылдың мамырында Ташкентте қол қойылған Ұжымдық қауіпсіздік келісіміне айтарлықтай əсер етті. Аталмыш алты елдің кез келгеніне төнген сыртқы агрессия қатері қалған қатысушылардың оған, кез келгені қажет болса, əскери көмек те беруге міндеттейтін. Сол 1992 жылдың мамыр айында үлкен Джордж Бушпен келіссөздер барысында, «ядролық мəселенің» еліміз үшін барынша пайдалы, оңтайлы шешімін табудың сəті түсті. Біздің дипломатиямыз əлемдегі аса ірі державаның Қазақстанды саяси тұрғыда толық мойындауына жəне бізбен жан-жақты экономикалық əріптестікке əзір болуына қол жеткізді. Осылайша əлем тарихында тұңғыш рет сыртқы саяси диалогта ядролық қаруға ие

, н і з ө с ң і н е н ө к , а д ң ы т р а т й а Жел н і з ө ң ы т х и р а т , а ғ м ұ қ н а ғ н ы Бұғ

Мәлібектің Сәті

АТА ЗАҢЫМ – АРЫМ

Қорғап жүрер кием, Ата Заңым – ием. Отанымның көзі, Алдыңда бас ием. Жанға айтқызбас зарын, Ата Заңым – арым. Туған елім менің, Мұрат, байлық, барым. Басымдағы бағым, Ата Заңым – тағым. Халқым тұрса аман, Болмас менде шағым.

Жарты жолда құлап, Тұрсаң өштің, жылап. Темір етік тебен, Болса да төз, шыдап.

Ұстары жоқ құзды, Асулар бар мұзды. Жамылғы етіп қарды, Төсенесің сызды. Кездессе егер боран, Ықтайтын жоқ қораң.

Менікі жер де, Менікі Ел де. Тəуелсіздік құт бол, Жайғасқан төрге.

МЕН МІНГЕН КЕМЕ

Халықтың құлы, Жоқ жиған пұлы, Тəуелсіз елдің Сөйлейді ұлы.

Керімсал ЖҰБАТҚАНОВ, Қазақ-Орыс халықаралық университеті «Рухани жаңғыру» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі.

Abai.kz

Қиыннан қашпай, Абдырап саспай. Білді ғой Ерім Ел-жұртты бастай.

Шапағын шашып, Күнім тұр алтын. Шаттанам тасып, Ырысты халқым. Еркін де азат, Күн сүйген қыран. Самғауы ғажап, Бақ көріп тұрам. Оюлы өрнек, Қазақы нышан. Жеткенбіз терлеп, Бақытты құшам. Қаратқан көкке, Құдірет кием. Тізерлеп, сөкпе, Етегін сүйем. ЕЛТАҢБАМ

Елтаңбам нұрдан, Көгінде аспан. Шаңырақ тұрған, Тұтас бір дастан. Ықпайтын зордан, Сəйгүлік тұлпар. Қанаты арман, Өмірге іңкəр. Сүйінер досым, Жұлдызым биік. Сөгер жоқ хошым, Қас тұрса күйіп. Ой кешем терең, Бақ қонар басқа. Ертеңім ерен, Тіл-көзім тасқа. ӘНҰРАНЫМ

Бойда күш серпін, Жер басам еркін. Келіп, көр бүгін, Даламның көркін.

Көсемін танып, Қоштады халық. Көшбасшы дана, Кемеңгер алып.

Қарасам туға, Аспанның өзі. Түсі ұқсас суға, Тіршілік көзі.

болу емес, керісінше, одан бас тарту маңызды тетікке айналды. 1993 жылдың ақпанында біз жаңадан сайланған АҚШ президенті Билл Клинтонның Мемлекеттік хатшы У.Кристоферге Қазақстанмен əріптестік мəселелерімен айналысу туралы тапсырма берген хатын алдық. Атап айтқанда, Б.Клинтон «Нанн-Лугар заңына сəйкес, АҚШ Қазақстанның ядролық қарудан азат болу процесіне көмектесу үшін қаржы бөлуге міндеттенетінін» жазыпты. Дегенмен АҚШ-тың Мемлекеттік хатшысы Қазақстанға келген кезде шахталардағы ядролық зымыран қондырғыларын жою жөніндегі келісімшартқа жылдам қол қойғызу үшін тізеге салмақ болды, мен оны тоқтаттым. Əрине, біз АҚШтың алаңдаушылығын түсіндік жəне өзім де келісімге қол қоюға дайын едім. Бірақ дəл мұндай стратегиялық шешім үшін Қазақстан не алады? Мен оның есесіне Қазақстанның экономикасын əртараптандыруға, қорғаныс кəсіпорындарын бейбіт мақсатқа пайдалануға жəне басқа да қажеттіліктерге керекті америкалық инвестициялардың келуін талап еттім. Жалпы, біздің АҚШ-пен арада экономикалық əріптестік жөніндегі мемлекетаралық келісіміміз жоқ болатын. Біз тек мұнай бизнесі ғана емес, басқа да америкалық бизнес түрлерінің Қазақстанға келуін қаладық. АҚШ үкіметі оған мүмкіндігінше септесуге тырысты. Ол үшін мемлекетаралық маңызды келісімдер керек болатын. Қысқасы, келісе алмадық. Сөйтіп, Кристофер риза болмай кетті. Мұндай жағдайларда АҚШ-қа пайдалы нəрселердің басқаларға да автоматты түрде пайдалы болатыны туралы америкалық элитаның ниеті заңды да. Бірақ маған өз елімнің мүддесін қорғау керек еді. Сөйтіп саналы түрде тəуекелге бардым. Бақытымызға орай, президент Б. Клинтон мен вице-президент А.Гор реалистік тұрғыда ойлайтын адамдар болатын. 1993 жылдың 10 желтоқсанында Жоғарғы Кеңес ядролық қару-жарақты таратпау туралы келісімшартқа қосылуға дауыс берді.

1994 жылдың 28 наурызында Борис Ельцинмен Қазақстан аумағында уақытша орналасқан Ст ратегиялық ядролық қарулар тура лы келісімшартқа қол қойылды. Келісімшартқа сəйкес, Ресей Қазақстанға ядролық шабуыл қатерінен қорғауға кепілдік берді. Қазақстанның басты артықшылығы – жаппай қырып-жоятын қару-жарақтың мол қорында емес, керісінше, ашықтықта, бейбітшілікте, саналы ой-сана мен моральдық беделде екенін біз о бастан жақсы сезіндік. Ол ядролық қарусыз мемлекетті жүздеген, тіпті мыңдаған оқтұмсығы бар мемлекеттерден де қауқарлы күшке айналдыра алатын. Ұзақ мерзімді ұлттық қауіпсіздікті нығайту үшін қатерлі қарудан бас тартудың мұндай саясаты барлық замандарда да өзгелерге үлгі болуға тиісті еді. Осылайша ядролық қарудан бас тарту біздің Отанымыздың қауіпсіздігін нығайтты. Өйткені бірқатар ядролық державалар – АҚШ, Ресей, Ұлыбритания (желтоқсан 1994 жыл) қауіпсіздік кепілдігін берді. Ядролық державалар, міндетте түрде Қазақстанның тəуелсіздігі мен шекараларын құрметтеуге, төтенше жағдайда əскери көмек көрсетуге дайын екендігін айтты. Ақпан айында 1995 жылы бұған Қытай үкіметі қосылды. Б і р қ а т а р ш е т е л д е р д і ң қ о л д ау ы м е н р е с п убл и ка д а б ұ р ы н ғ ы ə с ке р и - з е рт т еу и н ф р а қ ұ р ы л ы м ы н ко н в е р с и я б о й ы н ш а б а ғ д а рл а м а м е н ж ү з е ге а с ы рд ы . С е м е й ядролық полигоны орнына 1993 жылы Ұлттық ядролық орталығы (ҰЯО) құрылды: сонда 3 ғылыми-зерттеу институты жұмыс істейді – атом энергетикасы, геофизикалық зерттеулер, радиациялық қауіпсіздік жəне экология.

Аспанда бөрік, Өзімде ерік. Тəуелсіз таңды, Шаттандым көріп.

КӨРЕСІҢ ШЫҢНАН

ТУЫМДЫ СҮЙЕМІН

Ең алғашқы ядролық сынақ осы полигонда кеңес əскерлері 29 тамызда 1949 жылы өткізген еді. Бомбаның күші 22 килотоннадан тұрды. Бұл полигонда кемінде 468 ядролық сынақ жасалған еді. 1949 – 1962 жж. аралығында – 30 жерүсті жəне 88 ауада ядролық сынақтар өткізілді, олардың арасында бірінші термоядерное құрылғысы (12.08.1953) жəне əлемдегі алғашқы сутегі бомбасы (22.11.1955), 6 атом сынағы үлкен биіктікте жəне ғарышта өткізілген. Сынақ полигонның басқа жерде 340 жерасты сынағы өткізілді: тік ұңғымаларда жəне көлбеу туннельдерде. Құны бір ядролық жарылыс – 30 миллион кеңестік рубль. КСРО-да өндірілген 70 пайыз ядролық қаруды сынау Семей полигонында болған жəне ядролық қалдықтар біздің жерімізде 300-ге жуық. Полигон ең алдымен Қазақстанның жер, су, ауасына орасан зор нұқсан тигізді. Осылайша, Қазақстанның жеріне, фаунаға, флорасына, адамдардың денсаулығына ядролық жарылыстар үлкен залал жасады. Адамдарға бұрын болмаған аурулар əкелді. Науқастардың саны өсіп, қатерлі ісік, адам өлімі көбейді. Тек 1962 жылдан бастап, Семей жерінде радиацияға ұшыраған адамдарға медициналық тексерулер жүргізіле бастады.

1989 жылы ақпан айында бүкіл республикалық митингте бірінші кеңе стік антиядролық қозғалысы «Невада-Семей» құрылды. Оны ақын Олжас Сүлейменов басқарды. Қысқа мерзім ішінде бұл қозғалыс Семей ядролық полигоны жəне оның «жұмысы» туралы бүкіл Қазақстан жұртшылығына, одан кейін КСРО халқына, əлем жұртшылығына ащы шындық жеткізді. Осының арқасында кеңес басшылары алғаш рет дүниежүзінде ядролық мораторийін енгізді.

1989 жылы жоспарланған 18 Семей ядролық полигонында 11 атомдық жарылыс тоқтатылды. Екі жылдан кейін Елбасының Жарлығымен полигон толық жабылды. Тəуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап ядролық саясат – негізгі мəселелердің бірі ретінде күн тəртібінде тұрды. КСРО ыдырағаннан кейін, Қазақстан үш республиканың (Ресей, Украина жəне Қазақстан) бірі ядролық қаруы бар елге айналды. Тəуелсіздік алғаннан бері Қазақстан Республикасының Президенті табанды түрде елде ядролық қаруды жою саясатын жүргізді. Елбасы бұл күрделі жəне маңызды мəселе туралы өзінің «Тəуелсіздік дəуірі» атты фундаменталды еңбегінде былай деп əңгімелейді. Бəске ұзақ мерзімді ұлттық қауіпсіздік тігілді. Таразының бір басында, өзіміздің əскери қуатымыздың ресурсы ретінде ядролық əлеуетті сақтап қалу, ал екінші басында өзіміз үшін ядролық қарусыз болашақ таңдап, одан бас тарту арқылы бүкіл жер жүзіне біздің мақсатымыз күшімізді қару-жарақ жинаумен дəлелдеу емес екенін көрсету тұрды. Осылайша, Қазақстанның «ядролық мəселеге» байланысты таңдауы біржола шешілді: 1991 жылдың 29 тамызында мен Семей ядролық полигонын жабу туралы Жарлыққа қол қойдым. Алайда проблемалар көп еді. Сондықтан 1992 жылдың қазанында БҰҰ-да сөз сөйлегенде, мен осынау ажалдың апанын жапқанымызды, бірақ аймақты сауықтырып, зардап шеккендерді емдеу, нəрестелерді қатерден қорғау үшін мол қаржы керек екенін атап көрсеттім. Əлемдегі АҚШ, Ресей мен Украинадан кейін көлемі жағынан төртінші ядролық арсеналдың тағдыры туралы мəселе ашық күйінде тұрған. 1991 жылдың соңында республика аумағында 1216 ядролық оқтұмсық болды. Бұл сол кезде Ұлыбританияның, Франция мен Қытайдың оқтұмсықтарын қосып есептегеннен де көп болатын. Мен «ядролық қару-жарақ Қазақстанның аймақтағы ықпалын күшейтуге қабілетті» дейтіндердің пікіріне мүлдем келіспедім. Саясаткер ретінде ядролық мемлекет мəртебесі елге болмашы ғана артықшылық беретінін, есесіне болашақта үлкен сыртқы саяси проблемалар тудыратынын айқын түсіндім. Атап айтқанда, Ресей өзін КСРО-ның бірден-бір ядролық мұрагерімін деп есептеді, ал АҚШ пен басқа да батыс

Тілім бар өшпес, Асқақта үнім.

Табалап күліп, Арттарын түріп, Жүргендер қалды, Ит болып үріп. Бере алмайды жəрдем, Саған жолдас-жораң. Қайрат, жігер, ерік, Ақыл, білім – серік. Төзім, намыс, арың, Сенім болсын берік. Тəуекелге еніп, Тек өзіңе сеніп. Жолға шықсаң жеңдің, Бар азапқа көніп. Қолда тұрып күрек, Іздедің бе тірек. Қиындықтан қилы, Қорықты ма жүрек? Онда тағы тыңда, Шығу ерлік шыңға Елбасымыз тіккен, Басын осы сынға. Сондықтан да халық, Өз көсемін танып. Қаһарманым деді, Көшбасшысын алып. ТӘУЕЛСІЗ ЕЛІМ

Айтылар жырым, Бақ құшты қырым. Далама шашып, Елтаңбам нұрын.

Көрсеткен төбе, Мынау кім деме. Теңізге шықты, Мен мінген кеме. Теңізде жүзем, Маржанын сүзем. Төсіне қырдың, Жауһарын тізем. Қиындық кешкен, Кез кетпес естен. Тіктеліп еңсем, Көңілім өскен. Өрісте малым, Өскен бақ, талым. Татумен жүрмін, Еңбектің балын. Далама сайын, Кел, сыйым дайын Өзің көр көзбен Ел-жұрттың жайын. Түрілген түнім, Төбеде күнім. Ауылдан жетер, Жаһанға үнім.

Ашитын миың, Таусылмас жиын. Басылды бықсып, Күн өтті қиын. Сүрінбей сыннан, Жол салған тыңнан. Елімді əлі-ақ, Көресің шыңнан ШУЫМ ТҰР ТӨРДЕ

Мен білем, Шуым, Таласқа аға. Зұлқайнар уын, Шашпаған жаға. Мақтаным Шуым, Қазақтың төрі. Ел болып туын, Көтерген жері. Хандықты құрған, Жəнібек, Керей Елтаңбам нұрдан, Ұлтыма мерей. Түп қазық деген, Алты ұл Алаш, Бақ қонған төбең, Таласпа, талас. Жел айтар тыңда, Көненің сөзін.

Өмірім – мəнім, Тірлігім – сəнім Халық боп айтар, Ұранды əнім. Тыңдасам сөзін, Ашылар көзім. Оянып сəтте Қалғыған сезім. Əуенін тыңдап, Намысты шыңдап. Рухтанып өстім, Қонғандай шын бақ Адам ғой затым, Шықсын деп атым. Танысын əннен, Мойындап жатым. Жігерім – күшім, Танылар ісім. Арманы шексіз, Мені де түсін. ЕЛБАСЫМ

Достым мені тыңда, Қара анау шыңға. Шыққан жан жоқ əзір, Түсесің бе, сынға?

Тау, өзен, көлім, Қыр, жазық, белім. Менікі бəрі, Тəуелсіз елім. Жер асты кенім, Шығатын өнім Менікі бəрі, Тəуелсіз елім. Ауа мен желім, Малым мен төлім Менікі бəрі, Тəуелсіз елім.

АСҚАҚТА ҮНІМ

Халыққа орман, Мақсатты арман. Шықтық қой шықтық, Құрсаулы тордан. Жағып нұр шамын, Атқанда таңым. Рахат күй кешті, Болмысым, жаным. Жадырап күнім, Серпілді түнім.

Бұғынған құмға, Тарихтың өзін. Келіп көр көзбен, Жерімді жанат. Алабын кезсең, Бітірер қанат. Шуым тұр өрде, Қонған құт кие. Осынау жерге, Бар қазақ ие. Шу ауданы.

www. aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

9

QOǴAM

30 тамыз, 2018 жыл

ҰЛТ ПЕН ҰРПАҚ

ДІНІҢ ТҰРСЫН ДІН АМАН

ЖАСТАРЫМЫЗ ЖАТ АҒЫМНЫҢ «ЖЕМТІГІ» БОЛМАСЫН

ЕСІРТКІГЕ ТӘУЕЛДІЛІК – ЕССІЗДІК. ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІНІҢ «РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ПСИХИКАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ ОРТАЛЫҒЫНЫҢ» МӘЛІМЕТІНЕ СҮЙЕНСЕК, ЕЛІМІЗДЕ ТІРКЕУГЕ АЛЫНҒАН КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН – 156, 50-54 ЖАСТАҒЫ – 1427, 55-59 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ – 664, 60 ЖАС ЖӘНЕ ОДАН АСҚАН 362 НАШАҚОР БАР ЕКЕН. ЖАЛПЫ АЛҒАНДА, ОЛАРДЫҢ ОРТАША ЖАСЫ 47 ЖАСТЫ ҚҰРАҒАН. АЛ ОЛАР ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ ҚАРАЙ 3 ТОПҚА БӨЛІНЕТІН КӨРІНЕДІ.

Ерғали ҚАРТАЙҒАН

ЕСІРТКІҚҰМАРЛАР ЕМДЕЛЕ АЛА МА?

Альмира ОМАРОВА Біріншісіне 14-20 жас аралығындағы балалық шақтан өткен соң сыртқы орта жағдайларының өзгеруіне бейімделе алмай, біреудің жетегінде кеткендер енгізілген. Екінші топқа 20-30 жастағы материалдық жəне əлеуметтік жоспарлардың тым баяу жүзеге асырылатынына көндігі алмай, жүйкесі сыр бергендер жатады. Үшінші топтағылар – 3050 жас аралығындағы кісілер. Олар сырт көзге табысты адам болып көрінуі мүмкін, алайда өмірге көңілі толмау, қатты дағдарысқа ұшырау салдарынан есірткіге салынған. Нашақорлық, маскүнемдік, карта, басқа да құмар ойындарға əуестенушілік – адамның жаны мен тəнін бірдей азғындататын əдеттер. Есірткі пайда лану салдарынан адамның тұрмыстық жəне қаржылық жағдайы т ө м е н д е й д і . О н ы қ ол д а н у барысында ағзаның барлық мүшесі зақымданады: орталық жүйке жүйесі ми қызметінің б ұ з ы л у ы н а ə ке л ед і . С ө й т і п ашушаңдық, ұйқысыздық, бас аурулары пайда болады. Татпаса т ұ р а а л ма й , а з м ө л ш е рд е г і есірткіге бола ақша табу үшін қылмыс əлеміне қалай енгенін өздері де байқамай қалады. Та р а з қ а л а с ы н д а е с і рт к і ге құмарлықты емдейтін аурухана бар. Дəрігер Юрий Лукьяненконың наркологиялық-психотерапевтік орталығы – жекеменшік мекеме. Алғаш құрылған 1985 жылдан бергі басшысы Юрий Владимировичтің өзі екен. Еліміздің еңбек сіңірген дəрігері, КСРО денсаулық сақтау ісінің үздігі, Халықаралық кəсіби психотерапия академиясының дипломанты, жоғары санатты психотерапевт жəне психиатрнаркологқа мұндай медициналық ұйымды ашуына қоғамдағы келеңсіздіктердің түрткі болғаны анық. Айдың-күннің аманында есірткіге елітіп, есін жоғалтқандардың іс-əрекеті кімкімді де ойландырмай қоймас. Орт а лыққа маскүнемдіктен емделу үшін келетіндер кемінде 20 күн бойы ащы уыттан тазарып барып, қайырылғаны жөн. Дəрігердің айтуынша, 3 күнде ағза тазарып үлгермейді екен.

– Нашақор кемінде бір ай бойы есірткі қолданбауы тиіс. Ал мұндай төзімділік қайсыбірінің қолынан келмеуі мүмкін. Себебі құмарлық құрсауындағылардың ерік-жігері əлсіз болады. Сондықтан 4 апта үйде жүріп өздігінен қойып кету мүмкін емес. Оларды біреу қадағалап отыруы қажет не қатты бақылауда ұстап, бірге жүруі керек. Сондықтан біз басқа аймақтарда кездеспейтін, осында ғана қолданылатын ерекше əдіс – отбасылық қабылдау тəсілін ұсынамыз. Осылайша біздің мекеме аталмыш дертке шалдыққан науқас пен оған бас-көз бола алатын адамды да қатар жатқызып, емдік шараларына дайындайды. Бірақ ол арзан емес. 30 күнде отбасыңыздың өзіне де азық-түлік керек қой. Ішіпжемі, жатын орны, емделуін қатар ұсынғандықтан, бағасы да соған сай. Бір ескертетін жайт – əрбір науқас өзін ішімдікке немесе есірткіге тəуелді екенін мойындап, нақты сеніммен келсе ғана қабылдаймыз. Егер ондай ойы болмаса, өзін аурумын деп есептемесе, еңбектің зая кеткені. Мұндай жағдайда нəтижеге қол жеткізу мүмкін емес. Еліміз бойынша нашақорларды т ұ ң ғ ы ш р е т А . Д о вже н ко н ы ң күйзеліс-психотерапиялық əдісімен емдеу біздің мекемеде де қолға алынған. Талабымызға сəйкес, н ау қ а с қ о м а қ т ы қ а р ж ы м е н

емделетіндіктен, біз мемлекеттік тапсырыспен жұмыс жасамаймыз. Ал ондай жүйемен жұмыс істейтін мекемелерге науқастарды емдепжазу үшін 100 мың теңге көлемінде қаражат бөлінеді. Алайда 1-2 күн қоя салып келген емделушіге ол жеткіліксіз. Себебі оның миы əлі «шикі» қалпында тұрады. Аз ғана уақыт ем қабылдап шыға салғаннан оның ағзасы құлан-таза айықпайды. Құлқыны құрыған соң ескі жолға қайта соғады. Көп жағдайда жақындары жатқызып кете салысымен, заттарын жинастырып, сөмкесін асынып, тайып тұратындар да бар, – дейді бас дəрігер. Ке з і н д е б ұ л о бл ы с а р а л ы қ , республикалық дəрежесі жəне республика көлемінде емханасы, стационарлық бөлімшелері бар алғашқы емдеу мекемесі болған. Кейін жекеменшікке ауысты. Дүркіреп тұрған орталық сол уақытта ірі қалалардан филиалдарын ашқан. Бірақ тиімсіз болғандықтан,

бертін келе олар жабылыпты. Мұнда есірткі мен ішімдікке тəуелділікпен бірге түрлі ауру емделетіндіктен, соңғы 20 жылда Қазақстаннан басқа əлемнің түкпір-түкпірінен келіп ем қабылдайтын науқастар с а н ы к ө бе й м е с е , а з а й м а ғ а н . Нəтижесінде мекеме əр жылдары республикалық «Парыз» əлеуметтік б а й қ ау ы н ы ң к ү м і с ж ү л д е с і н иеленіп, Президент Н.Назарбаевтың арнайы дипломымен марапатталған.

2009 жылы орталық ұжымы «Жыл таңдауы», «Қыран» аймақтық тұтынушылар лигасының медицина саласы бойынша «Алтын көшбасшылар» аталымын иеленіпті. Бас дəрігерден осы мекемеде ем алып, қайта қатарға қосылғандар жайлы сұрадық. Сұрай жүріп кезінде дəл осы орталыққа жатып шығып, есірткіге деген тəуелділігінен а р ы л ғ а н А . е с і м д і а з а м ат қ а жолықтық. Аты-жөнін атамауды өтінген ол осыдан он шақты жыл бұрын ат алған медорт алықт а емделгенін айтты.

– Мен үшін уақыт өтіп жатыр деген ұғым жоқ еді, маған қажетті мөлшердегі есірткі болса жеткілікті болатын. Отбасы, бауыр, туыс деген түсінікті ұмытып, ата-анамның жабығып жүргенін аңғармадым. Осылай жылдар өтіп жатты. Өз отбасымды құруды ойламадым. Бірде менен үмітін үзе бастаған анам бауырына мəн-жайды айтып беріпті. Нағашым белді кəсіпкер болатын, əпкесінің жанашыры «Қажетті қаражатын төлеп берем, емдей алатын жер болса, қарат» деген соң, анаммен бірге келіп ем алдым. Бұл оңайға соқпады. Ең қиыны өз еркіңе қарсы тұру екен. Əйтеуір ем қонып, ел қатарына қосылдым», – деді А. есімді кейіпкеріміз жасөспірім

шағында жай ғана қызығушылықтан ылға бастап, адасқан 7 жылға жуық уақытын зая кетіргеніне өкініп. Қазір 35 жасқа келген ткіге тəуелді ол: «Ешкім де есірткіге болмаса екен» дейді. Оның көршісі Евгений де осы азапты жолда жүрген көрінеді.

– Оның есірткі пайдаланғанына қанша жыл өткенін білмеймін. Əйтеуір темір жолдың арғы бетіне көшіп барған біз оны 2013 жылдан танимыз. Содан бері отбасын жылатып, үйдегі бар мүлкін с атып жүргені. Отбасының ғана шырқын бұзып қоймай, өткен-кеткеннің де зəреқұтын қашырып бітті. Есірткіні тастағысы келетіні Евгенийдің əбден шаршап, азып-тозған жүзінен аңғарылады. Əйтсе де ерік-жігері оған жіпсіз байлаулы. Кейде əңгіме-дүкен құра қалсақ, айтатыны – қаралмаған жері

қалмапты. Бірақ қоя алмайды, қымбат клиникаларға баруға қалтасы көтермейді. Зиянды əрекеті болмаса, ағаштан түйін түйетін нағыз шебер өзі», – дейді А. жағдайы болса, оған көмек қолын созғысы келетінін айтып. Осындайда есірткі саудасымен айналысып, арам ойы жоқ, бейкүнə жандарды құрығына түсіретін пайдакүнемдерге лағынет айтқың келеді. Кейіпкеріміздің əңгімесі алдыңғы жылы пойызда сапарлас болған бір жолаушының айтқан оқиғасын есіме түсірді.

– 2006 жыл болатын. Астана қаласында анаша саудасымен айналыстым, – деп бастады ол əңгімесін. – Мектеп бітіре сала, отбасыма қолұшын беруді көздеп, жоғары оқу орнына түспестен «екі қолға бір күрек табылар» деген оймен Астанаға бардым. Бір таныс кісі: «Менің айтқанымды орындап

отырсаң болды, əр тапсырыстан уыстап ақша ұстайсың», – деді. Не істеу керегін бəрін мұқият түсіндірген «көкемнің» ұсынысын қабыл а лдым. Кейін бақс ам, көлеңкелі бизнес екен. Телефоныма тыным жоқ. Күн-түн демейтін «клиенттеріміз» сияқты мен де тəуліктің ме згілінен жаңыла бастадым. Негізі кірпіш зауытында жұмыс істейтін мені ата-анам басында баспанасы жоқ, тапқан-таянғаны пəтерақысы мен ішіп-жеміне жетпей қалар деп мазалай бермейтін. Ол жақтан тапқан айлығымды үйге саламын, арам жолмен тапқан ақшамды оңды-солды жаратып, қалағанымды емін-еркін сатып алып жүрдім. Күндердің бір күнінде мені үйретіп жүрген ауылдас ағамның соңына біреулер түсіп, құқық қорғау саласының қызметкерлеріне ұстап бермек болды. Шағым түскен соң қоя ма, тəртіп сақшылары менің де есігімді қақты. Тесіктен кім екенін көрген бойда аласұрып барлық дайындаған «өнімімізді» терезеден лақтырып тастадық. «Тап-таза» пəтерімізден ешнəрсе таппады. Қайтуға беттегенде біреуі еңкейіп кереуеттің астын қарады. Сөйтсек асығып жүргенде бір стақан анаша қалып кетіпті. Осылайша теріс жолмен тапқан табысымызды қарызданып, қауғаланып жатып, еселеп қайтаруға тура келді. Не анда, не мұнда жоқ, əйтеуір басымыз ауған жаққа қашып құтылдық. Сол кезде қанша стақандағы анашаны сыртқа лақтырдық. Ал қалып қойған біреуі ғана менің тағдырымды «шешіп» кетті. Егер ол болмағанда, мен сол қалпы теріс жолмен табыс тауып, өзім де нашақорлардың қатарында жүріп, осыған дейін талай жанның өміріне балта шабар едім. Сол «сабақтан» соң менің өмірім 180 градусқа өзгеріп, барды бағалап, жоққа сабыр қылып, тағдырыма бейжай қарамайтын болдым. Таңғала отырып, шүкір ететінім – Алла өмірімді жұдырықтай нəрсемен шешіп берді, өкінішім – кезінде талай нашақордың обалына қалдым, өзегімді өртейтіні де алдымнан шыққан қиындықтардың көбі солардың көз жасының қайтарымы шығар деген ой, – деді. Сапарласымыз бізден бір станса бұрын түсіп қалғандықтан, мен оны кейін қайта жолықтырмадым. Қанша қиналса да осы күніне алғыстан басқа айтары жоқ еді оның. Шүкір етпей қайтсін, бірінші кейіпкеріміз сияқты, оның да 7 жыл уақыты текке кететін еді. Бірақ темір тордың ар жағында... тіпті одан да көп болар ма еді, кім білсін?!

P.S. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің халықтың денсаулығына жəне адамгершiлiкке қарсы қылмыстар туралы 10-тарауының 259-бабында есiрткi немесе психотроптық заттарды заңсыз дайындау, өңдеу, иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту мен сатудың дəрежесіне қарай қылмыскер 3-7, 5-10, 6-12, 10-15, 15-20 жылға дейін қамауға алынады не мүлкі тəркіленіп, өмір бойы бас бостандығынан айырылатыны көрсетілген. Биыл 1 қаңтардағы наркологиялық есепке сəйкес, елімізде 24 883 нашақор тіркелген екен. Бұл бейресми көрсеткіштің 1/7-і десек, қателеспеспіз. Дүниежүзінде есірткіден жыл сайын 200 000 адам көз жұмады. Айта кететін тағы бір жай, «қараңғы түнектен шығамын» деген нашақордың 100-інің тек 10-ы ғана есірткіні қойып, жаңа өмір бастап кете алады. Оның өзі жанталасып, шын көңілімен ұмтылғанда ғана... Сондай-ақ СПИД-пен ауыратын науқастардың 80 пайыздан астамы – нашақор. «Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні» ХХІ ғасырдың дерті саналатын нашақорлық ешкімге еш уақытта ешқандай пайда əкелмеген, əкелмеді жəне əкелмейді де. Тараз қаласы.

Қазіргі таңда асыл діннің атын жамылып жүрген бүлікшілердің мəселесіне бүкіл əлем алаңдаулы. Алаңдамай қайтсін?! Бұндай теріс пиғылды ағымдардың алапат күшке айналып үлгергені соншалық, кезіндегі керегесі кең мемлекеттер бүгінде осындай топтардың араласуынан өзара қырқысып, тоз-тозы шығып, құрыпбітуге бет түзеді. Əлбетте өкінішті. Бұндай жат ағым өкілдерінің біздің елімізде де əрекет ете бастағаны ащы да болса шындық. Əрине, халықтың қауіпсіздігі қашанда қатаң бақылауда болады. Əйтсе де осыдан 2-3 жыл бұрын Ақтөбе жұртын дүр сілкіндірген жан түршігерлік лаңкестік əрекет босаңсуға əсте болмайтындығын ұқтырғандай.

Жасыратыны жоқ, соңғы кездері баласы мешітке барып, намазға жығыла бастаса, ата-анасы кəдімгідей күдіктеніп, қорқатын жағдайға жетті. Себебі діннің атын жамылушы теріс пиғылдылардың көпке беймəлім қитұрқы əрекеттері ушығып тұр бүгінде. Осыдан кейін, үйдегі ата-ана түздегі баласы үшін қалай алаңдамасын? Елімізде болып жатқан осындай жайттар ата-бабамыздың үш ұйықтаса да түсіне кірмегені анық. Бұл ретте сауатты болсаң сан соқпайтының анық екенін айтқымыз келеді. Қалай десек те, жай жатқан елдің тыныштығын бұзатын бұндай бүлдіргі ағымдардың бетін қайтарып, екпінін басу оңай шаруа болмай тұр. Оны ешкім жоққа шығара алмайтыны белгілі. Сол себепті қазір мемлекет тарапынан діни экстремизм мен терроризмге қарсы батыл іс-шаралар қолға алынып жатқандығын айта кеткен жөн. Тиісінше, теріс пиғылды діни ағымдардың қоғамға зияны туралы үгіт-насихат та жиілей түсті. Бақсаңыз, жат ағымның жетегінде кеткендердің басым көпшілігі жастар екенін аңғару қиын емес. Өйткені түрлі ұйымдардың насихаттаушылары алдымен жастардың психологиясын улауға ден қоятыны дəлелденіп қойған. Əлгі білгіштер жасөспірімдермен қалай сөйлесу керектігін əбден меңгеріп алғаны да жасырын емес. Жұртқа терiс пиғылды дiни ағымдар туралы айтқанда, көбiне оның зияны, зардабы айтылады да, адамдардың, əсiресе жастардың осы ағымдардың жетегiнде кету себептерi ұмыт қалып жататыны бар. Осы тұста санамызда «Жастарымыз бұл жолға қалай түсті?» деген заңды сұрақтың қылаң берері сөзсіз. Біз осы сауалды Шу аудандық мешітінің бас имамы Аят Дыбысұлына қойған едік. Оның айтуына қарағанда, барлық бақытсыздықтың бастауы – имансыздық болса, имансыздыққа апарар алғашқы баспалдақ – сауатсыздық екен.

– « Ау ру ы н ж а с ы р ғ а н д ы ө л і м əшкерелейді» дейді ғой атам қазақ. Сол секілді, сіз айтып отырған жат ағымның жетегінде кеткен жастарды біздің қоғамда жоқ деп айта алмаймыз. Бұл əрине өте өкінішті. Жасыратын несі бар, біз де күнделікті өмірде кездестіріп жүрміз. Кейбіреулері ашықтан ашық мешітке келсе, енді бірі қазіргі заңнан се скене ме, əйтеуір, жасырынып жүргенді құп көреді. Солай жүрген ыңғайлы секілді көрінеді. Ал олардың сипатына келер болсақ, көп адамдар балағы мен сақалына жармасады. Құранда сақал өсірмеу керек, балақты кеспеу керек деген аят жоқ. Мəселен, сақалды əркім өзінің кескін-келбетіне қарай жарасымды етіп қойғаны абзал. Өзге ағымның жетегінде кеткендерді сыртқы көріністен гөрі наным-сеніміне мəн беріп қана ажыратуға болады. Демек, олармен сөйлесу, пікірлесу, сұрақ қою арқылы бірқатар дүниелерге көз жеткізе аламыз. Ал ол үшін діни білімнің қажеттігі айтпаса да белгілі ғой. Құранда ауыспалы мағынада түсінуге тура келетін аяттар бар. Адасқан адамдар сол аяттарды тура мағынасында түсініп, төңірегіндегілерге де сол қалпында жеткізеді. Одан халық арасында сан түрлі қарама-қайшылықты пікірлер

туындайды. Былайынша айтқанда іріткі салады. Сондықтан бұл жерде сауаттылықтың маңызы аса зор екенін айта кеткен жөн. Қазақта «дінді дүмше бұзады» деген сөз бар. Яғни бұл да сол сауатсыздыққа келіп тірелетін дүние», – дейді ол. Расында да, шала сауаттылықпен шалт бассаң, өміріңнің бір-ақ сəтте өзгеріп кетуі қиын емес. Оны дəлелдеудің де қажеті шамалы ғой. Бүгінгі таңда осы өзекті тақырыптың төңірегінде туындайтын түйткіл өте көп. Сондықтан өскелең ұрпақтың білімге ден қойғаны жөн секілді көрінеді. Тағы бір айта кететіні, жоғарыда қойылған «Жастарымыз бұл жолға қалай түсті?» деген сауалға сауатсыздықтан бөлек, тұрмыстық, отбасылық жағдайдың да өз əсерін тигізіп жатқандығын

көз көріп, құлақ естіп жүр. Оны да жасырып қала алмаймыз. Əсіресе ауылды жердегі жастардың жағдайы қиындау. Неге десеңіз, бүгінде ауылдағы жастардың дені күнкөріс қамымен қалаға ағылуда. Олар түрлі жұмыстарды арланбай атқарып, тұрмыс-тіршіліктің илеуіне түсіп кетеді. Осылайша, сауда орталықтарында жүк тасып, арба сүйретіп жүрген жастардың, замандастардың: «Мына ит тiрлiгiңдi таста, бiзге кел!» деп, жылы-жылы сөйлегендердiң соңына ерiп кетерi, олар ұсынған ақша мен жұмаққа илана қоятыны айтпаса да түсінікті. Тұрмысы төмен жəне шала сауатты бұндай жастардың санасы да қалғып-мүлгіп, өтірік пен шынды, жақсы мен жаманды, ақиқат пен ертегіні ажыратудан қалады. Бұл дəлелдеуді қажет етпейтін аксиома іспеттес. Мұндай иммунитеті əбден əлсіреген адамды əсіре діншілдерге жылы сөзбен арбап, өз қатарларына қосып алуы қиындық тудырмасы анық. Оны естіп, біліп жүрміз. Бұқаралық ақпарат құралдарынан осындай жат ағымдарды насихаттау үшін үлкен көлемде қаржы бөлінетіндігін де құлақ шалып қалады. Бəрінен бұрын бұндай топтардың қаржылық қолдау алатынына айрықша назар аудару қажет. Себебі жат ағым жетегіндегілердің айтқанына көніп, айдауына жегілу ең əуелі əлеуметтiк мəселелердiң қордалануынан, сананың төмендiгiнен, қандай жолмен болса да ақша табу қажеттiлiгi туғандықтан, дiни ағымдардың үгiт-насихатының күштiлiгiнен жəне басқа да себептерден туындайтыны түсiнiктi. Əлеуметтік теңсiздiктiң қамытын киiп, күйзелiп жүрген адамға «Бізге қосылсаң, көп ұзамай-ақ аузыңнан ақ май төгілетін күнге жетесің» десе, қай-қайсысы болса да ойланып қалары анық. Міне, осыданақ «Сананы тұрмыс билейдi» деген қағиданың шындығына көз жеткізуге болады. Жалпы, жат ағымдардың саяси ұстанымымен күрес жүргізу үшін алдын алу жұмыстарына мейлінше көбірек көңіл бөлу керек. Себебі біздің қоғам жымысқы саясатын астыртын жүргізіп отырған осындай діни топтардың «құрбанына» айналып жатқанын жасыра алмайтынымыз анық. Керісінше, оларға дəл осы жат ағымның «дəнін» егетін жеке адамдарға тосқауыл қою, жолдарын кесу, жастардың діни сауатын арттыру, осылайша азаматтарымызды жат пиғылдылардың əрекетінен қорғау өзектірек. Олардың қоғамымызға дендеп еніп, үлкен күшке айналып үлгергендігі осы сөзіміздің дəлелі болса керек-ті. Қалай болған күнде де сауатты адамның сан соқпасы белгілі. Түрлі діни ұйымдардың арбауына түспеу үшін де сананы білім нұрымен нұрландырған лəзім. Жастардың, жалпы адамзаттың психологиясы неғұрлым төзімді болса, соғұрлым іштен іріткі салып жүрген террорлық ұйымдар мен жат ағым өкілдеріне қарсылық көрсете алады. Бұл бағытта құзырлы мекемелер жұмыс жүргізіп жатыр. Əлі де ширата түссе, нұр үстіне нұр болмақ. Болашақ кілті жастардың қолында екенін əсте естен шығармаған лəзім. Шу ауданы.

ǴDARLAM A B E L A TE ТӨРТКҮЛ ӨР КҮЛ ДҮНИЕ ЖАҢАЛЫҚТАРЫ ТӨРІҢІЗДЕ

Дүйсенбі, 3 қыркүйек

Сейсенбі, 4 қыркүйек

Сəрсенбі, 5 қыркүйек

Бейсенбі, 6 қыркүйек

Жұма, 7 қыркүйек

Сенбі, 8 қыркүйек

Жексенбі, 9 қыркүйек

6.05 Қазақстан эстрада жұлдыздарының қатысуымен концерт 7.00 «TANSHOLPAN» 10.00 «HIT QAZAQSTAN» 10.55 «Apta». Ақпараттықсараптамалық бағдарлама 12.00 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 12.20 «Көңіл толқыны» 13.00 AQPARAT 13.15 «Туған үй». Телехикая 14.15 «Қыздарым үшін». Телехикая 15.15 «Сырғалым». Телехикая 17.00 AQPARAT 17.15 ELDEN HABAR 17.35 «MENIN QAZAQSTANЭM» 18.10 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 18.35 «ARNAIY JOBA» 19.00 «ТУҒАН ҮЙ». Телехикая 20.00 AQPARAT 20.55 «QAREKET» 21.50 ТҰСАУКЕСЕР! «ОТЫҢДЫ ӨШІРМЕ». Телехикая 22.50 «ҚЫЗДАРЫМ ҮШІН». Телехикая 23.50 «TUNGI STUDIO» 0.25 AQPARAT 1.15 Elden habar 1.30 «Hit Qazaqstan» 2.15 «Ертұғырыл». Телехикая 3.05 «Жаныңда жүр жақсы адам-2». Деректі фильм 3.30 «Qareket» 4.20 AQPARAT 5.10 «Arnaiy joba» 5.30 «TUNGI STUDIO»

6.05 Қазақстан эстрада жұлдыздарының қатысуымен концерт 7.00 «TANSHOLPAN» 10.00 «HIT QAZAQSTAN» 10.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 11.10 «Қызық екен...» 12.00 «Отыңды өшірме». Телехикая 13.00 AQPARAT 13.15 «Туған үй». Телехикая 14.15 «Қыздарым үшін». Телехикая 15.15 «Сырғалым». Телехикая 17.00 AQPARAT 17.15 ELDEN HABAR 17.30 «JAN JYLЭY». Әлеуметтік тележурнал 17.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 18.10 «QYZYQ EKEN...» 19.00 «ТУҒАН ҮЙ». Телехикая 20.00 AQPARAT 20.55 «QAREKET» 21.50 «ОТЫҢДЫ ӨШІРМЕ». Телехикая 22.50 «ҚЫЗДАРЫМ ҮШІН». Телехикая 23.50 «TUNGI STUDIO» 0.25 AQPARAT 1.15 Elden habar 1.30 «Hit Qazaqstan» 2.15 «Ертұғырыл». Телехикая 3.00 «Жаныңда жүр жақсы адам-2». Деректі фильм 3.30 «Qareket» 4.20 AQPARAT 5.10 «Jan jylэy». Әлеуметтік тележурнал 5.30 «TUNGI STUDIO»

6.05 Қазақстан эстрада жұлдыздарының қатысуымен концерт 7.00 «TANSHOLPAN» 10.00 «HIT QAZAQSTAN» 10.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 11.10 «Qyzyq eken...» 12.00 «Отыңды өшірме». Телехикая 13.00 AQPARAT 13.15 «Туған үй». Телехикая 14.15 «Қыздарым үшін». Телехикая 15.15 «Сырғалым». Телехикая 17.00 AQPARAT 17.15 ELDEN HABAR 17.30 «AGROQAZАQSTAN» 17.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 18.10 «QYZYQ EKEN...»

19.00 «ТУҒАН ҮЙ». Телехикая 20.00 AQPARAT 20.55 «QAREKET» 21.50 «ОТЫҢДЫ ӨШІРМЕ». Телехикая 22.50 «ҚЫЗДАРЫМ ҮШІН». Телехикая 23.50 «TUNGI STUDIO» 0.25 AQPARAT 1.15 Elden habar 1.30 «Hit Qazaqstan» 2.15 «Ертұғырыл». Телехикая 3.00 «Жаныңда жүр жақсы адам-2». Деректі фильм 3.30 «Qareket» 4.20 AQPARAT 5.10 «AgroQazaqstan» 5.30 «TUNGI STUDIO»

6.05 Қазақстан эстрада жұлдыздарының қатысуымен концерт 7.00 «TANSHOLPAN» 10.00 «HIT QAZAQSTAN» 10.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 11.10 «Qyzyq eken...» 12.00 «Отыңды өшірме». Телехикая 13.00 AQPARAT 13.15 «Туған үй». Телехикая 14.15 «Қыздарым үшін». Телехикая 15.15 «Сырғалым». Телехикая 17.00 AQPARAT 17.15 ELDEN HABAR 17.30 «JARQYN BEINE» 17.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 18.10 «QYZYQ EKEN...»

19.00 «ТУҒАН ҮЙ». Телехикая 20.00 AQPARAT 20.55 «QAREKET» 21.50 «ОТЫҢДЫ ӨШІРМЕ». Телехикая 22.50 «ҚЫЗДАРЫМ ҮШІН». Телехикая 23.55 «Көңіл толқыны» 0.15 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. МАТЧ ҚАРСАҢЫНДА. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 0.35 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. ГЕРМАНИЯ - ФРАНЦИЯ. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 2.45 «Ертұғырыл». Телехикая 3.35 AQPARAT 4.25 Elden habar 4.40 «Hit Qazaqstan» 5.30 «Jarqyn beine»

6.05 Қазақстан эстрада жұлдыздарының қатысуымен концерт 7.00 «TANSHOLPAN» 10.00 «HIT QAZAQSTAN» 10.55 «МЕРЕЙЛІ ОТБАСЫ» 11.10 «Qyzyq eken...» 12.00 «Отыңды өшірме». Телехикая 13.00 AQPARAT 13.15 «Туған үй». Телехикая 14.15 «Қыздарым үшін». Телехикая 15.15 «Сырғалым». Телехикая 17.00 AQPARAT 17.15 «SHAHMAT» 17.55 «MEN QAZAQPYN». Күнделік 18.10 «QYZYQ EKEN...» 19.00 «ТУҒАН ҮЙ». Телехикая 20.00 AQPARAT 20.55 «QAREKET» 21.50 «ОТЫҢДЫ ӨШІРМЕ». Телехикая 22.50 «ҚЫЗДАРЫМ ҮШІН». Телехикая 23.55 «Көңіл толқыны» 0.15 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. МАТЧ ҚАРСАҢЫНДА. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 0.35 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. ИТАЛИЯ - ПОЛЬША. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 2.45 «Ертұғырыл». Телехикая 3.35 «Достар» комедиясында 4.20 AQPARAT 5.10 «Hit Qazaqstan»

6.00 Әнұран 6.05 «Ulttyq arnada – umytylmas бnder» 7.25 «Айналайын». Телехикая 8.10 «Дара жол» 9.20 «Shahmat» 10.00 «# Мақпалшер Мақпалдың мақамды жырлары авторы. Мақпал Жұмабай» 11.00 «SHIPAGER». Тікелей эфир 11.35 «HIT QAZAQSTAN» 12.40 «BALANYN KONILI ...». Деректі драма 12.55 «Әзіл әлемі» 13.45 ТҰСАУКЕСЕР! «АЛЛАДИН». Мультфильм 15.20 ТҰСАУКЕСЕР! «ЖАНЫМ МЕНІҢ». Телехикая 18.05 «Жайдарман». Үздік әзілдер 20.00 «MINBER». Cаяси ток-шоу. Тікелей эфир 21.00 «MӘSELE». Әлеуметтік-сараптамалық бағдарлама. Тікелей эфир 21.40 «QAIYRLY KESH, QAZAQSTAN!» 23.35 «PARASAT MAIDANY» 0.15 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. МАТЧ ҚАРСАҢЫНДА. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 0.35 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. АНГЛИЯ - ИСПАНИЯ. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 2.45 «Достар» комедиясында 3.35 «Mәsele». Әлеуметтіксараптамалық бағдарлама 4.15 «Hit Qazaqstan» 5.10 «Balanyn konili...». Деректі драма 5.25 «Shipager»

6.00 Әнұран 6.05 «Qaiyrly kesh, Qazaqstan!» 7.40 «Айналайын». Телехикая 9.05 «AQSAЭYT» 9.30 «TANSHOLPAN». Таңғы ақпаратты-сазды бағдарлама 10.55 «DARA JOL» 12.10 ТҰСАУКЕСЕР! «РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ. АЛҒАШҚЫ ҚОРЫТЫНДЫЛАР». Деректі фильм 12.30 «ЖАҢА ҚОНЫС-3». Телехикая 13.40 «Күзде гүлдейтін ағаш» 15.30 ТҰСАУКЕСЕР! «ЖАНЫМ МЕНІҢ». Телехикая 17.20 «Өмірдің өзі новелла». Телехикая 18.30 «ULTTYQ ARNADA – UMYTYLMAS ӘNDER» 20.00 «APTA». Ақпараттық-сараптамалық бағдарлама. Тікелей эфир 21.05 «MEN QAZAQPYN». Мега жоба 22.25 «КӨҢІЛДІ ТАПҚЫРЛАР АЛАҢЫ» 0.15 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. МАТЧ ҚАРСАҢЫНДА. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 0.35 ФУТБОЛ. УЕФА ҰЛТТАР ЛИГАСЫ. ФРАНЦИЯ - НИДЕРЛАНД. ТІКЕЛЕЙ ЭФИР 2.45 «Dara jol» 3.50 «Aqsaэyt» 4.10 «Minber». Саяси ток-шоу 5.00 «Өмірдің өзі новелла». Телехикая 5.45 «Рухани жаңғыру. алғашқы қорытындылар». Деректі фильм

07.02 «Қалжың қоржыны» 08.00 «Әсем әуен» 08.30 «Өзін өзі тану» 08.40 Мультсериал «Тобот» 09.25 Мультсериал «Джамилля и Алладин» 10.10 Жаңа маусым!!! «Мен – чемпион» 10.40 «Джио научит» 11.00 Танцевальное шоу «Биле, Қазақстан!» 12.30 Телехикая. «Батыл жүрек» 14.00 Мегахит «Гнев титанов» 15.45 Телехикая. «Кеңесшілер» 18.30 «Қызық times» 19.30 «Жұлдызды жекпе-жек» 21.00 Ақпарат арнасы – «7 күн» сараптамалық бағдарламасы 22.00 Мегахит «Час пик» 23.40 Телехикая. «Батыл жүрек» 01.10 Жаңа маусым!!! «Мен – чемпион» 01.40 «Қызық times» 02.30 «Әсем әуен»

07.02 «Қалжың қоржыны» 08.00 «Әсем әуен» 08.30 «Самопознание» 08.40 Мультсериал «Тобот» 09.25 Мультсериал «Джамилля и Алладин» 10.10 Жаңа маусым!!! «Мен – чемпион» 10.40 «Дарындылар» 11.00 «Күй құдіреті» 11.30 «Кім мықты?» интеллектуалдық сайысы 12.30 Телехикая. «Батыл жүрек» 14.10 Кино. «Еще один день чтобы выжить» 16.00 Әкім Таразидің 85 жасқа толуына арналған деректі фильмі 16.30 Телехикая. «Қыз жолы» 19.30 «Жұлдызды жекпе-жек» 21.00 Информационный канал - аналитическая программа «7 күн» 22.00 Гала-концерт «Мерейлі отбасы»-2018 23.15 Мегахит «Час пик»-2 00.45 Телехикая. «Батыл жүрек» 02.15 Жаңа маусым!!! «Мен – чемпион» 02.45 «Әсем әуен»

07.02 «Хабарлайын» 07.30 «Тур де Хабар» 08.00 Жаңалықтар 08.10 «Кинокафе» 08.50 «Art global» 09.00 Новости 09.10 «Көрімдік» 09.50 «Джио научит» 10.10 Реалити-шоу «Символы нашей Родины» 10.40 «Күй құдіреті» 11.00 «Архитектура Казахстана» 11.30 «Мерейлі отбасы» күнделігі 12.00 Жаңалықтар 12.10 «Біздің назарда» 12.25 «Өмір жолы» 13.00 Новости 13.10 Телесериал. «Вишневый сезон» 15.00 Ток-шоу «Давайте говорить!» 15.45 «Подари детям жизнь» 15.50 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 16.20 Телехикая. «Зәуре» 18.00 «Астана жайлы 20 дерек» 18.10 Социальный проект «Спасаем жизни» 18.45 «Дарындылар» 19.00 Қорытынды жаңалықтар 19.30 Телехикая. «Кеңесшілер» 20.05 Телехикая. «Тығырық» 21.00 Итоги дня 21.30 В американском телесериале «Черный список» 22.15 Телехикая. «Қыз жолы» 22.55 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 23.30 Итоги дня 00.00 «Архитектура Казахстана» 00.30 Қорытынды жаңалықтар 01.00 «Жанды дауыс»

06.00 «Өз ойым» 07.00 Т/х «Элиф» 09.00 «Юрмала» 11.00 Т/с «Между нами девочками» 12.00 Х/ф «Иностранец» 14.00 Т/п «Реальная мистика» 15.00 «Өз ойым» 16.40 Т/х «31бөлімше» 17.20 «Себебі сен» 18.30 «Q-елі» 19.10 Т/х «Элиф» 20.10 Т/х «Тағдырым шешілген күн» 21.10 Т/х «Жаңа келін» 22.15 Т/с «Наше счастливое завтра» 00.20 Т/п «Реальная мистика» 01.10 Т/п «Смеяться разрешается» 02.20 «Айнаонлайн» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 Т/х «Қыздар арасында» 05.00 «Жеңіп көр!»

6.00 «ҚОС ЖҮРЕКТІҢ ЛҮПІЛІ». ҮНДІ ТЕЛЕХИКАЯСЫ 6.45 «САПА БАҚЫЛАУДА» бағдарламасы 7.05 «ТАМАША CITY» бағдарламасы 8.00 Телеканал «ДОБРОЕ УТРО» 11.00 «ПОЛЕ ЧУДЕС 12.00 «ҚАЛАУЛЫМ» бағдарламасы 15.00 «НА САМОМ ДЕЛЕ» 15.50 Премьера в многосерийном фильме «ИЩЕЙКА 2» 16.50 «ПУСТЬ ГОВОРЯТ» 18.00 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 18.45 «ПЕНДЕМІЗ ҒОЙ» бағдарламасы 20.00 «ГЛАВНЫЕ НОВОСТИ» 20.45 В многосерийном фильме «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 9» 22.35 «П@УТINA» бағдарламасы 23.25 «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 9». Продолжение 1.00 Ночной кинотеатр. «SПАРТА» 2.00 «П@ УТINA» бағдарламасы 2.45 «ПЕНДЕМІЗ ҒОЙ» бағдарламасы 3.40 «П@УТINA» бағдарламасы

07.05 «ОТВАЖНЫЙ И КРАСАВИЦА», мелодрама 07.50 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 09.00 «ЮРМАЛА» 11.10 «ДОМ С ЧЕРНЫМИ КОТАМИ», мелодрама 15.00 «КЕЛ, КЕЛІНІМ». Жаңа маусым! 18.00 «МҰҢАЙМА, НЕФИСЕ «. Түрiк телехикаясы 19.30 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы 21.00 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ 21.40 «ВОСТОЧНЫЕ СЛАДОСТИ-2», мелодрама 23.50 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 01.20 «БЫЛО ДЕЛО». Мебельная мафия 02.10 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 03.20-04.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы

06.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 07.00 Ризамын 08.00 «What’s Up?» 09.00 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 11.00 Кулинарная программа «Готовим с Адель» 11.30 Анимационный фильм «Три богатыря и Принцесса Египта» 13.00 Родители 14.00 Ералаш 15.00 «Келіндер бәйгесі» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 18.00 «Орел и Решка» 19.00 Сериал «Кухня» 20.00 Информбюро 21.00 «What’s Up?» 22.00 Сериал «Фазилет ханым» 00.00 Сериал «Сезім құдiреті» 02.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 04.00 Қазақша концерт

6.00 «Сырласу» ток-шоуы 7.00 «Отбасы» әзілсықақ жобасы 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.00 Союзмультфильм 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.20 «Абысындар» үнді телехикаясы 14.30 Программа «Tengeland» 14.45 «Profinance.Web» бағдарламасы 15.00 Тікелей эфир. «Ruh.kz» бағдарламасы 16.00 Сериал «Моя прекрасная няня» 17.20 Сериал «Женатики 2» 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 Жаңалықтар 20.30 Новости «20.30» 21.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Абысындар» үнді телехикаясы 0.00 «Қош келдіңіз!» жобасы 0.40 «Гүлдер шайқасы» телехикаясы 1.40 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 3.00 Жаңалықтар 3.30 Новости «20.30»

7.25 Әнұран 7.30 «Рауан» таңертеңгі ақпараттысазды бағдарлама 9.30 АПТА ЖАҢАЛЫҚТАРЫ 10.30 Телеблокнот 10.33 Телемаркет 10.35 Хабар. Тіл сақшысы 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.00 Музыка 12.20 Деректі фильм 13.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 13.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ / прямой эфир 13.30 Хабар. Атбегі 13.50 Телемаркет 13.55 Телеблокнот 14.00 Телехикая 15.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 15.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ 15.30 Көркем фильм 16.25 Аңдатпа 16.3017.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Музыка 17.50 Хабар. Бірінші студия/ прямой эфир 18.20 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 18.35 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ / прямой эфир 18.50 Телемаркет 18.55 Телеблокнот 19.00 Телехикая 19.50 Музыка 20.00 Хабар. Білім инновация 20.20 Алаш айтқан асыл сөз 20.30 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 20.55 Роликтер, анонстар 21.00 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ / прямой эфир 21.25 Роликтер, анонстар 21.30 Телемаркет 21.35 Музыка 21.50 Көркем фильм 22.55 Телеблокнот 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Музыка 0.00 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 0.25 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 0.55 Телеблокнот 1.00 Аңдатпа.Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

07.02 «Хабарлайын» 07.30 «Тур де Хабар» 08.00 Жаңалықтар 08.10 «Кинокафе» 08.50 «Астана жайлы 20 дерек» 09.00 Новости 09.10 Телехикая. «Тығырық» 10.00 «Ана мен бала» 10.50 Телехикая. «Қыз жолы» 11.30 «Мерейлі отбасы» күнделігі 12.00 Жаңалықтар 12.10 «Көрімдік» 12.25 Жаңа маусым!!! «Сана» 13.00 Новости 13.10 Телесериал. «Вишневый сезон» 15.00 Ток-шоу «Давайте говорить!»

15.50 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 16.20 Телехикая. «Зәуре» 18.00 «Народный контроль» 18.15 «Сильные духом» 18.30 «Bilim» 19.00 Қорытынды жаңалықтар 19.30 Телехикая. «Кеңесшілер» 20.05 Телехикая. «Тығырық» 21.00 Итоги дня 21.30 В американском телесериале «Черный список» 22.15 Телехикая. «Қыз жолы» 23.00 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 23.30 Итоги дня 00.00 «Сильные духом» 00.30 Қорытынды жаңалықтар 01.00 «Жанды дауыс»

07.02 «Хабарлайын» 07.30 «Тур де Хабар» 08.00 Жаңалықтар 08.10 «Кинокафе» 08.50 «Астана жайлы 20 дерек» 09.00 Новости 09.10 Телехикая. «Тығырық» 10.00 «Ана мен бала» 10.50 Телехикая. «Қыз жолы» 11.30 «Мерейлі отбасы» күнделігі 12.00 Жаңалықтар 12.10 «Біздің назарда» 12.25 «Өмір жолы» 12.55 Жаһандық саясат 13.00 Новости 13.10 Телесериал. «Вишневый сезон» 15.00 Ток-шоу «Давайте говорить!» 15.50 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 16.20 Телехикая. «Зәуре» 18.00 «Табиғатпен сырласу» 18.15 Документальный фильм. Станимир Стойлов 19.00 Қорытынды жаңалықтар 19.30 Телехикая. «Кеңесшілер» 20.05 Телехикая. «Тығырық» 21.00 Итоги дня 21.30 В американском телесериале «Черный список» 22.15 Телехикая. «Қыз жолы» 22.55 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 23.30 Итоги дня 00.00 «Табиғатпен сырласу» 00.20 Қорытынды жаңалықтар 00.50 «Жанды дауыс»

06.00 «Өз ойым» 07.00 Т/х « Себебі сен» 08.00 Т/х «Элиф» 09.00 Т/п «Смеяться разрешается» 11.00 Т/с «Между нами девочками» 12.00 Т/с «Наше счастливое завтра» 14.00 Т/п «Реальная мистика» 15.00 «Өз ойым» 16.40 Т/х «31бөлімше» 17.20 «Себебі сен» 18.30 «Q-елі» 19.10 Т/х «Элиф» 20.10 Т/х «Тағдырым шешілген күн» 21.10 Т/х «Жаңа келін» 22.15 Т/с «Наше счастливое завтра» 00.20 Т/п «Реальная мистика» 01.10 Т/п «Смеяться разрешается» 02.20 «Айнаонлайн» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 Т/х «Жаңа келін» 05.00 «Жеңіп көр!»

06.00 «Өз ойым» 07.00 Т/х « Себебі сен» 08.00 Т/х «Элиф» 09.00 Т/п «Смеяться разрешается» 11.00 Т/с «Между нами девочками» 12.00 Т/с «Наше счастливое завтра» 14.00 Т/п «Реальная мистика» 15.00 «Өз ойым» 16.40 Т/х «31бөлімше» 17.20 «Себебі сен» 18.30 «Q-елі» 19.10 Т/х «Элиф» 20.10 Т/х «Тағдырым шешілген күн» 21.10 Т/х «Жаңа келін» 22.15 Т/с «Наше счастливое завтра» 00.20 Т/п «Реальная мистика» 01.10 Т/п «Смеяться разрешается» 02.20 «Айнаонлайн» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 Т/х «Жаңа келін» 05.00 «Жеңіп көр!»

6.00 «ҚОС ЖҮРЕКТІҢ ЛҮПІЛІ». ҮНДІ ТЕЛЕХИКАЯСЫ 6.45 «САПА БАҚЫЛАУДА» бағдарламасы 7.10 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 8.00 Телеканал «ДОБРОЕ УТРО» 11.00 Премьера. «ЛЮБОВЬ ПО ПРИКАЗУ». Многосерийный фильм 12.00 «ҚАЛАУЛЫМ» бағдарламасы 15.00 «НА САМОМ ДЕЛЕ» 15.50 Премьера в многосерийном фильме «ИЩЕЙКА 2» 16.50 «ПУСТЬ ГОВОРЯТ» 18.00 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 18.45 «КЕШ ҚАЛМАЙЫҚ» бағдарламасы 20.00 «ГЛАВНЫЕ НОВОСТИ» 20.45 В многосерийном фильме «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 9» 22.35 «П@УТINA» бағдарламасы 23.25 «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 9». Продолжение 1.00 Ночной кинотеатр. «SПАРТА» 2.00 «П@УТINA» бағдарламасы 2.45 «КЕШ ҚАЛМАЙЫҚ» бағдарламасы 3.40 «П@УТINA» бағдарламасы

6.00 «ҚОС ЖҮРЕКТІҢ ЛҮПІЛІ». ҮНДІ ТЕЛЕХИКАЯСЫ 6.45 «САПА БАҚЫЛАУДА» бағдарламасы 7.10 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 8.00 Телеканал «ДОБРОЕ УТРО» 11.00 Премьера. «ЛЮБОВЬ ПО ПРИКАЗУ». Многосерийный фильм 12.00 «ҚАЛАУЛЫМ» бағдарламасы 15.00 «НА САМОМ ДЕЛЕ» 15.50 Премьера в многосерийном фильме «ИЩЕЙКА 2» 16.50 «ПУСТЬ ГОВОРЯТ» 18.00 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 18.45 «ПЕНДЕМІЗ ҒОЙ» бағдарламасы 20.00 «ГЛАВНЫЕ НОВОСТИ» 20.45 В многосерийном фильме «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 9» 22.35 «П@УТINA» бағдарламасы 23.25 «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 9». Продолжение 1.00 Ночной кинотеатр. «SПАРТА» 2.00 «П@ УТINA» бағдарламасы 2.45 «ПЕНДЕМІЗ ҒОЙ» бағдарламасы 3.40 «П@УТINA» бағдарламасы

07.05 «ОТВАЖНЫЙ И КРАСАВИЦА», мелодрама 07.50 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 09.00 «ВЕРНИТЕ МНЕ КРАСОТУ», реалити-шоу 10.20 «ПИСЬМА НА СТЕКЛЕ», мелодрама 12.20 НОВОСТИ 13.00 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 15.00 «КЕЛ, КЕЛІНІМ». Жаңа маусым! 18.00 «МҰҢАЙМА, НЕФИСЕ». Түрiк телехикаясы 19.30 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы 21.00 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ 21.40 «ВОСТОЧНЫЕ СЛАДОСТИ-2», мелодрама 23.50 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 01.20 «БЫЛО ДЕЛО». Пацаны 02.10 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 03.2004.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы

07.05 «ОТВАЖНЫЙ И КРАСАВИЦА», мелодрама 07.50 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 09.00 «ВЕРНИТЕ МНЕ КРАСОТУ», реалити-шоу 10.20 «ПИСЬМА НА СТЕКЛЕ», мелодрама 12.20 НОВОСТИ 13.00 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 15.00 «КЕЛ, КЕЛІНІМ». Жаңа маусым! 18.00 «МҰҢАЙМА, НЕФИСЕ «. Түрiк телехикаясы 19.30 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы 21.00 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ 21.40 «ВОСТОЧНЫЕ СЛАДОСТИ-2», мелодрама 23.50 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 01.20 «БЫЛО ДЕЛО». Первая жертва 02.10 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 03.20-04.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы

06.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 07.00 Информбюро 08.00 «What’s Up?» 09.00 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 11.00 Мультсериал «Маша и Медведь» 12.00 Сериал «Все тип-топ или жизнь Зака и Коди» 13.00 «Родители» 14.00 «Кухня» 15.00 «Келіндер бәйгесі» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 18.00 «Орел и Решка» 19.00 Сериал «Кухня» 20.00 Информбюро 21.00 «What’s Up?» 22.00 Сериал «Фазилет ханым» 00.00 Сериал «Сезім құдiреті» 02.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 04.00 Қазақша концерт

07.02 «Хабарлайын» 07.30 «Тур де Хабар» 08.00 Жаңалықтар 08.10 «Кинокафе» 08.50 «Астана жайлы 20 дерек» 09.00 Новости 09.10 Телехикая. «Тығырық» 10.00 «Ана мен бала» 10.50 Телехикая. «Қыз жолы» 11.30 «Мерейлі отбасы» күнделігі 12.00 Жаңалықтар 12.10 «Көрімдік» 12.25 «Алтын бесік» 12.55 Большая политика 13.00 Новости 13.10 Телесериал. «Вишневый сезон» 15.00 «Тайны. Судьбы. Имена» 15.50 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 16.20 Телехикая. «Зәуре» 18.00 «Народный контроль» 18.15 «Открывая Казахстан» 18.45 «Новое поколение» 19.00 Қорытынды жаңалықтар 19.30 Телехикая. «Кеңесшілер» 20.05 Телехикая. «Тығырық» 21.00 Итоги дня 21.30 В американском телесериале «Черный список» 22.15 Телехикая. «Қыз жолы» 23.00 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 23.30 Итоги дня 00.00 «Открывая Казахстан» 00.30 Қорытынды жаңалықтар 01.00 Телехикая. «Зәуре» 02.30 Қорытынды жаңалықтар

06.00 «Өз ойым» 07.00 Т/х « Себебі сен» 08.00 Т/х «Элиф» 09.00 Т/п «Смеяться разрешается» 11.00 Т/с «Между нами девочками» 12.00 Т/с «Наше счастливое завтра» 14.00 Т/п «Реальная мистика» 15.00 «Өз ойым» 16.40 Т/х «31бөлімше» 17.20 «Себебі сен» 18.30 «Q-елі» 19.10 Т/х «Элиф» 20.10 Т/х «Тағдырым шешілген күн» 21.10 Т/х «Жаңа келін» 22.15 Т/с «Наше счастливое завтра» 00.20 Т/п «Реальная мистика» 01.10 Т/п «Смеяться разрешается» 02.20 «Айнаонлайн» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 Т/х «Жаңа келін» 05.00 «Жеңіп көр!»

6.00 «ҚОС ЖҮРЕКТІҢ ЛҮПІЛІ». ҮНДІ ТЕЛЕХИКАЯСЫ 6.45 «САПА БАҚЫЛАУДА» бағдарламасы 7.10 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 8.00 Телеканал «ДОБРОЕ УТРО» 11.00 Премьера. «ЛЮБОВЬ ПО ПРИКАЗУ». Многосерийный фильм 12.00 «ҚАЛАУЛЫМ» бағдарламасы 15.00 «НА САМОМ ДЕЛЕ» 15.50 Премьера в многосерийном фильме «ИЩЕЙКА 2» 16.50 «ПУСТЬ ГОВОРЯТ» 18.00 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 18.45 «КЕШКІ КЕЗДЕСУ» бағдарламасы 20.00 «ГЛАВНЫЕ НОВОСТИ» 20.45 В многосерийном фильме «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 10» 22.35 «П@УТINA» бағдарламасы 23.25 «МЕНТОВСКИЕ ВОЙНЫ 10». Продолжение 1.00 Ночной кинотеатр.

«SПАРТА» 2.00 «П@УТINA» бағдарламасы 2.45 «КЕШКІ КЕЗДЕСУ» бағдарламасы 3.40 «П@ УТINA» бағдарламасы

07.05 «ОТВАЖНЫЙ И КРАСАВИЦА», мелодрама 07.50 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 09.00 «ВЕРНИТЕ МНЕ КРАСОТУ», реалити-шоу 10.20 «ПИСЬМА НА СТЕКЛЕ», мелодрама 12.20 НОВОСТИ 13.00 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 15.00 «КЕЛ, КЕЛІНІМ». Жаңа маусым! 18.00 «МҰҢАЙМА, НЕФИСЕ «. Түрiк телехикаясы 19.30 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы 21.00 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ 21.40 «ВОСТОЧНЫЕ СЛАДОСТИ-2», мелодрама 23.50 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 01.20 «БЫЛО ДЕЛО». Людоед 02.10 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 03.2004.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы

06.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар 07.00 Информбюро 08.00 «What’s Up?» 09.00 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 11.00 Мультсериал «Маша и Медведь» 12.00 Сериал «Все тип-топ или жизнь Зака и Коди» 13.00 «Родители» 14.00 «Кухня» 15.00 «Келіндер бәйгесі» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 18.00 «Орел и Решка» 19.00 Сериал «Кухня» 19.50 «Лотерея LOTO 6/49» 20.00 Информбюро 21.00 «What’s Up?» 22.00 Сериал «Фазилет ханым» 00.00 Сериал «Сезім құдiреті» 02.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 04.00 Қазақша концерт

06.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар 07.00 Информбюро 08.00 «What’s Up?» 09.00 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 11.00 Мультсериал «Маша и Медведь» 12.00 Сериал «Все тип-топ или жизнь Зака и Коди» 13.00 Ералаш 14.00 «Кухня» 15.00 «Келіндер бәйгесі» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 18.00 «Орел и Решка» 19.00 Сериал «Кухня» 20.00 Информбюро 21.00 «What’s Up?» 22.00 Сериал «Фазилет ханым» 00.00 Сериал «Сезім құдiреті» 02.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 04.00 Қазақша концерт

6.00 «Ruh.kz» бағдарламасы 7.00 Жаңалықтар 7.30 Новости «20.30» 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.00 Союзмультфильм 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.20 «Абысындар» үнді телехикаясы 14.30 Программа «Profinance.Web» 14.45 «Tengeland» бағдарламасы 15.00 Тікелей эфир. «Ruh.kz» бағдарламасы 16.00 Сериал «Моя прекрасная няня» 17.20 Сериал «Женатики 2» 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 Жаңалықтар 20.30 Новости «20.30» 21.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Абысындар» үнді телехикаясы 0.00 «Қош келдіңіз!» жобасы 0.40 «Гүлдер шайқасы» телехикаясы 1.40 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 3.00 Жаңалықтар 3.30 Новости «20.30»

6.00 «Ruh.kz» бағдарламасы 7.00 Жаңалықтар 7.30 Новости «20.30» 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.00 Союзмультфильм 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.20 «Абысындар» үнді телехикаясы 14.30 «Ел аузында» бағдарламасы 15.00 Тікелей эфир. «Ruh.kz» бағдарламасы 16.00 Сериал «Моя прекрасная няня» 17.20 «Көріпкел» мистикалық драмасы 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 Жаңалықтар 20.30 Новости «20.30» 21.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Абысындар» үнді телехикаясы 0.00 «Қош келдіңіз!» жобасы 0.40 «Гүлдер шайқасы» телехикаясы 1.40 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 3.00 Жаңалықтар 3.30 Новости «20.30»

6.00 «Ruh.kz» бағдарламасы 7.00 Жаңалықтар 7.30 Новости «20.30» 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.00 Союзмультфильм 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.20 «Абысындар» үнді телехикаясы 14.40 Программа «Мамина школа» 15.00 Прямой эфир. Программа «Ruh.kz» 16.00 Сериал «Моя прекрасная няня» 17.20 «Көріпкел» мистикалық драмасы 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 Жаңалықтар 20.30 Новости «20.30» 21.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Абысындар» үнді телехикаясы 0.00 «Қош келдіңіз!» жобасы 0.40 «Гүлдер шайқасы» телехикаясы 1.40 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 3.00 Жаңалықтар 3.30 Новости «20.30»

7.25 Әнұран 7.30 «Рауан» таңертеңгі ақпаратты сазды бағдарлама 9.30 ЖАҢАЛЫҚТАР 9.55 НОВОСТИ 10.25 Телеблокнот 10.30 Телемаркет 10.35 Хабар. Өнер-зерде 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.00 Музыка 12.30 Деректі фильм 13.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 13.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ / прямой эфир 13.30 Хабар. Бірінші студия 13.50 Телемаркет 13.55 Телеблокнот 14.00 Телехикая 15.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 15.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ 15.30 Көркем фильм 16.25 Аңдатпа 16.30-17.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Музыка 17.55 Хабар. Алтын бесік 18.10 Хабар. Өрлеу 18.20 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 18.35 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ / прямой эфир 18.50 Телемаркет 18.55 Телеблокнот 19.00 Телехикая 19.50 Музыка 20.00 Хабар. Мәслихат мінбері 20.25 Алаш айтқан асыл сөз 20.30 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 20.55 Роликтер, анонстар 21.00 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ / прямой эфир 21.25 Роликтер, анонстар 21.30 Телемаркет 21.35 Музыка 21.50 Көркем фильм 22.55 Телеблокнот 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Музыка 0.00 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 0.25 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 0.55 Телеблокнот 1.00 Аңдатпа.Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

7.25 Әнұран.Аңдатпа 7.30 «Рауан» таңертеңгі ақпаратты сазды бағдарлама 9.30 ЖАҢАЛЫҚТАР 9.55 НОВОСТИ 10.25 Телеблокнот 10.30 Телемаркет 10.35 Хабар. Алтын бесік 10.50 Хабар. Өрлеу 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.00 Музыка 12.30 Деректі фильм 13.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 13.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ / прямой эфир 13.30 Хабар. Салмақты сөз 13.50 Телемаркет 13.55 Телеблокнот 14.00 Телехикая 14.50 Музыка 15.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 15.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ 15.30 Көркем фильм 16.25 Аңдатпа 16.30-17.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Музыка 17.50 Хабар. Бірінші студия / тікелей эфир 18.20 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 18.35 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ / прямой эфир 18.50 Телемаркет 18.55 Телеблокнот 19.00 Телехикая 19.50 Музыка 20.00 Хабар. Жомарт жүрек 20.25 Алаш айтқан асыл сөз 20.30 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.55 Роликтер, анонстар 21.00 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 21.25 Роликтер, анонстар 21.30 Телемаркет 21.35 Әулиеата әуендері 21.55 Көркем фильм 22.55 Телеблокнот 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Музыка 0.00 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 0.25 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 0.55 Телеблокнот 1.00 Аңдатпа.Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

7.25 Әнұран 7.30 «Рауан» таңертеңгі ақпаратты сазды бағдарлама 9.30 ЖАҢАЛЫҚТАР 9.55 НОВОСТИ 10.20 Күй күмбірі 10.25 Телеблокнот 10.30 Телемаркет 10.35 Обменный фонд 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.00 Музыка 12.30 Деректі фильм 13.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 13.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ 13.30 Хабар. Бірінші студия 13.50 Телемаркет 13.55 Телеблокнот 14.00 Телехикая 14.50 Музыка 15.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 15.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ 15.30 Көркем фильм 16.25 Аңдатпа 16.30-17.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Музыка 17.55 Хабар. 112 предупреждает...

18.10 Алаш айтқан асыл сөз 18.20 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР/ тікелей эфир 18.35 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ /прямой эфир 18.50 Телемаркет 18.55 Телеблокнот 19.00 Телехикая 19.50 Музыка 20.00 Хабар. Иман нұры 20.25 Алаш айтқан асыл сөз 20.30 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР/ тікелей эфир 20.55 Роликтер, анонстар 21.00 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ / прямой эфир 21.25 Роликтер, анонстар 21.30 Телемаркет 21.35 Хабар. Тілі бірдің тілегі бір 21.55 Көркем фильм 22.55 Телеблокнот 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Музыка 0.00 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 0.25 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 0.55 Телеблокнот 1.00 Аңдатпа. Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

07.02 «Хабарлайын» 07.30 «Тур де Хабар» 08.00 Жаңалықтар 08.10 «Кинокафе» 08.50 «Астана жайлы 20 дерек» 09.00 Новости 09.10 Телехикая. «Тығырық» 10.00 «Ана мен бала» 10.45 Телехикая. «Қыз жолы» 11.30 «Мерейлі отбасы» күнделігі 12.00 Жаңалықтар 12.10 «Art global» 12.25 Новый сезон!!! «Сана» 13.00 Новости 13.10 Телесериал. «Вишневый сезон» 15.00 «Тарих.Тағдыр.Тұлға» 15.40 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 16.10 Телехикая. «Зәуре» 17.45 «Менің арманым» 18.30 Деректі фильм. «Басты рөлде - Димаш Ахимов!» 19.00 Қорытынды жаңалықтар 19.30 Телехикая. «Кеңесшілер» 20.05 Телехикая. «Тығырық» 21.00 Итоги дня 21.30 Мегахит «Гнев титанов» 23.10 «Тағдыр тартысы» деректі драмасы 23.45 Итоги дня 00.15 «Дарындылар» 00.30 Қорытынды жаңалықтар 01.00 Телехикая. «Зәуре» 02.30 Қорытынды жаңалықтар

06.00 «Өз ойым» 07.00 Т/х « Себебі сен» 08.00 Т/х «Элиф» 09.00 Т/п «Смеяться разрешается» 11.00 «Q-елі» 11.50 «День аиста» 12.00 Т/с «Наше счастливое завтра» 13.50 Т/п «Реальная мистика» 15.00 «Өз ойым» 16.40 Т/х «31бөлімше» 17.20 «Себебі сен» 18.30 «Q-елі» 19.10 Т/х «Элиф» 21.10 Т/п «Удивительные люди» 23.10 Х/ф «Танцы насмерть» 01.10 Т/п «Реальная мистика» 02.10 «Айнаонлайн» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 Т/х «Жаңа келін» 05.00 «Жеңіп көр!»

6.00 «ҚОС ЖҮРЕКТІҢ ЛҮПІЛІ». ҮНДІ ТЕЛЕХИКАЯСЫ 6.45 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 7.45 «ЖҰМА УАҒЫЗЫ» 8.00 Телеканал «ДОБРОЕ УТРО» 11.00 Премьера. «ЛЮБОВЬ ПО ПРИКАЗУ». Многосерийный фильм 12.00 «ҚАЛАУЛЫМ» бағдарламасы 15.00 Премьера в фильме «БЛЕСТЯЩЕЙ ЖИЗНИ ЛЕПЕСТОК» 16.50 «ЖДИ МЕНЯ». КАЗАХСТАН 18.00 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 18.45 «ЗАҢ СӨЙЛЕСІН» бағдарламасы 20.00 «ГЛАВНЫЕ НОВОСТИ» 20.50 «ПОЛЕ ЧУДЕС» 22.00 В многосерийном фильме «МИЛЛИОНЕРША» 23.00 «П@УТINA» бағдарламасы 0.00 Ошибка! Ошибка связи.. Продолжение 2.15 «П@УТINA» бағдарламасы 3.00 «ЗАҢ СӨЙЛЕСІН» бағдарламасы 3.50 «П@ УТINA» бағдарламасы

07.05 «ОТВАЖНЫЙ И КРАСАВИЦА», мелодрама 07.50 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 09.00 «ВЕРНИТЕ МНЕ КРАСОТУ», реалити-шоу 10.20 «ПИСЬМА НА СТЕКЛЕ», мелодрама 12.20 НОВОСТИ 13.00 «КРАСНЫЙ УРОВЕНЬ», остросюжетная драма 15.00 «КЕЛ, КЕЛІНІМ». Жаңа маусым! 18.00 «МҰҢАЙМА, НЕФИСЕ «. Түрiк телехикаясы 19.30 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы 21.00 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ 21.40 «КРИМИНАЛЬНОЕ НАСЛЕДСТВО», остросюжетная мелодрама 01.20 «БЫЛО ДЕЛО». Шакалы 02.00 «ТАҒДЫР ҚОСҚАН АСЫЛ ЖАР». Үнді телехикаясы 03.00-04.00 «САҒЫНЫШ». Өзбек телехикаясы

06.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар 07.00 Информбюро 08.00 «What’s Up?» 09.00 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 11.00 Мультсериал «Маша и Медведь» 12.00 Анимационный фильм «Винни Пух. Рождественский Пух» 13.20 Ералаш 15.00 «Келіндер бәйгесі» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 Сериал «Қыздың жолы жіңішке» 18.00 Премьера! Айта берсiн 19.00 «What’s Up?» 20.00 Информбюро 21.00 КИНО. Мартин Фриман в фильме «Хоббит . Нежданное путешествие» 00.10 Forte Music Fest 2017. Финал 01.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 03.00 Қазақша концерт

6.00 «KazNet» ғаламторға шолу 6.40 Жаңалықтар 7.10 Новости «20.30» 7.40 Программа «Мамина школа» 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.40 «KazNet» ғаламторға шолу 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.20 «Абысындар» үнді телехикаясы 14.30 «Reporter ұсынады» бағдарламасы 15.00 Прямой эфир. Программа «Ruh.kz» 16.00 Сериал «Моя прекрасная няня» 17.20 «Көріпкел» мистикалық драмасы 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 Жаңалықтар 20.30 Новости «20.30» 21.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Абысындар» үнді телехикаясы 0.00 «Қош келдіңіз!» жобасы 0.40 «Гүлдер шайқасы» телехикаясы 1.40 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 3.00 Жаңалықтар 3.30 Новости «20.30»

7.25 Әнұран 7.30 «Рауан» таңертеңгі ақпаратты сазды бағдарлама 9.30 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 9.55 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 10.25 Телеблокнот 10.30 Телемаркет 10.35 Хабар. 112 предупреждает... 10.50 Алаш айтқан асыл сөз 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.00 Музыка 12.30 Деректі фильм 13.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 13.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ /прямой эфир 13.30 Хабар. Тілі бірдің тілегі бір 13.50 Телемаркет 13.55 Телеблокнот 14.00 Телехикая 14.50 Музыка 15.00 ТҮСКІ ЖАҢАЛЫҚТАР 15.15 ДНЕВНЫЕ НОВОСТИ 15.30 Көркем фильм 16.25 Аңдатпа 16.30-17.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Музыка 17.50 Хабар. Бірінші студия / тікелей эфир 18.20 КЕШКІ ЖАҢАЛЫҚТАР / тікелей эфир 18.35 ВЕЧЕРНИЕ НОВОСТИ / прямой эфир 18.50 Телемаркет 18.55 Телеблокнот 19.00 Телехикая 19.50 Музыка 20.00 Хабар. Денсаулық 20.25 Алаш айтқан асыл сөз 20.30 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 20.55 Роликтер, анонстар 21.00 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 21.25 Роликтер, анонстар 21.30 Телемаркет 21.35 Әулиеата әуендері 21.55 Көркем фильм 22.55 Телеблокнот 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Музыка 0.00 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 0.25 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 0.55 Телеблокнот 1.00 Аңдатпа. Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

КӨЗ ХИРУРГИЯ ОРТАЛЫҒЫ

Көз ауруларын анықтау жəне емдеу ● Лазермен көздің көруін түзету ● Миопия ● Гиперметропия ● Қылилық

● Шел басу (катаракта) ● Глаукома ● Факоэмульсификация (тігіссіз хирургия)

Лазерлік хирургия жəне көз қабағының операциясы Тараз қ., Абай даңғылы, №277 үй 8 (7262) 540-540, 541-444 e-mail:optimed@mail.ru +7 7766 540-540 optimed_taraz +7 7750 540-540 www.optimed.kz №15019408 мем. лицензия, 02.11.2015 ж. Жамбыл облысының денсаулық сақтау басқармасы берген

06.00 «Қыздар арасында» 07.00 «Алғашқы махаббат» 08.00 «Гу-гулет» 09.00 Т/с «Н2О:Просто добавь воды» 11.00 Х/ф «Танцы насмерть» 13.00 Т/п «Удивительные люди» 15.00 «Q-елі» 15.30 Т/х «Жаңа келін» 17.30 Концерт Ернара Айдара «Күнім сен сөнбеші» 20.00 «Шап, шаншар» 21.00 «Юрмала» 22.50 Х/ф «Плохие парни» 01.00 Х/ф «Последний рейд» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 «Қыздар арасында» 05.00 «Punk`d»

6.00 «ВНЕ ВРЕМЕНИ» ТЕЛЕХИКАЯСЫ 7.50 «БАСТЫ ЖАҢАЛЫҚТАР» 8.45 «ҰШҚАЛАҚ» бағдарламасы 9.00 «СМЕШАРИКИ. ПИН-КОД» 9.20 «СМЕШАРИКИ. НОВЫЕ ПРИКЛЮЧЕНИЯ» 9.30 Премьера в фильме «ПОСЛЕДНИЙ ДОВОД» 11.40 «ФАБРИКА ГРЕЗ» с Ольгой Артамоновой 12.00 «АНА ЖҮРЕГІ» ТЕЛЕХИКАЯСЫ 14.00 «П@УТINA+» бағдарламасы 14.50 «ВИДЕЛИ ВИДЕО?» 15.35 Премьера в многосерийном фильме «РОДНОЕ СЕРДЦЕ» 19.50 Смотрим вместе! «X FACTOR». Седьмой сезон 21.00 «BASTY BAGDARLAMA» 21.45 «КЕШКІ КЕЗДЕСУ» бағдарламасы 23.00 «П@УТINA+» бағдарламасы 0.00 В фильме «ОТДЕЛЬНОЕ ПОРУЧЕНИЕ» 2.05 «П@УТINA+» бағдарламасы 3.50 «ҰШҚАЛАҚ» бағдарламасы

07.05 «ЖАБАЙЫ АРА», көркем фильм 09.20 НОВОСТИ 10.00 «КРИМИНАЛЬНОЕ НАСЛЕДСТВО», остросюжетная мелодрама 14.00 «НАША ПРАВДА», реалити-шоу. Лучшее! 15.00 «БАСТЫ РӨЛДЕ ДИМАШ АХИМОВ». Деректі фильм 15.30 «АЛДАРАСПАН», ойын-сауық бағдарламасы 19.00 «МАХАББАТ ҚҰРБАНЫ», Өзбек киносы 20.30 «ДАУ-ДАМАЙСЫЗ». Жаңа маусым! 21.00 «БОЛЬШИЕ НОВОСТИ». Премьера!

22.00 «МИНИСТЕРСТВО ПРАВДЫ». Премьера!

23.00 «ДОМ НАДЕЖДЫ», мелодрама 02.40-05.00 «MAMMA MIA»

06.00 Информбюро 07.00 Ризамын 07.30 Анимационный фильм «Винни Пух. Рождественский Пух» 09.00 «What’s Up?» 10.00 Кулинарная программа «Готовим с Адель» 10.30 Дайджесты «Шаншар» 12.00 Фартовые деньги 12.30 КИНО. Мартин Фриман в фильме «Хоббит . Нежданное путешествие» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 Кино. (Кыргызстан) «Эл укпасын» 18.30 Анимационный фильм «Винни Пух. Весенние денечки с малышом Ру» 19.50 Анимационный фильм «Луни Тьюнз. снова в деле» 21.40 Фильм - Концерт «Әуендер жинағы» 23.30 «What’s Up?» 00.00 КИНО. Лиам Нисон в фильме «Звездные войны. Эпизод 2- атака клонов» 02.20 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 05.00 Қазақша концерт

6.00 «KazNet» ғаламторға шолу 7.00 «Әндер мен жылдар» концерттік бағдарламасы 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.00 Союзмультфильм 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.10 Программа «Tengeland» 12.25 Программа «Profinance.Web» 12.40 «KazNet» ғаламторға шолу 13.40 «Пысық күйеу жігіт» көркем фильмі 15.10 Мультфильм «Маша и Медведь» 16.20 Мини-сериал «Черный цветок» 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 «Біздің уақыт» ақпараттықсараптамалық бағдарламасы 20.45 Программа «Репортер представляет» 21.10 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Ел аузында» бағдарламасы 22.40 Тұрсынбек Қабатовтың концерті 1.10 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 2.40 «Сырты бүтін...» деректі драмасы

7.25 Әнұран 7.30 Концерттік бағдарлама 8.35 ҚОРЫТЫНДЫ ЖАҢАЛЫҚТАР 9.00 ИТОГОВЫЕ НОВОСТИ 9.25 Хабар. Первая студия 9.50 Хабар. Жомарт жүрек 10.15 Балаларға базарлық 10.30 Телемаркет 10.35 Хабар. Иман нұры 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.15 Хабар. Музей маржандары 12.30 Телеблокнот 12.35 Телехикая 13.30 Хабар. Бірінші студия 13.50 Телемаркет 13.55 Алаш айтқан асыл сөз 14.00 Көркем фильм 15.50 Музыка 16.25 Телеблокнот 16.29 АҢДАТПА 16.30-17.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Балаларға базарлық 17.55 Телеблокнот 18.00 Әулиеата әуендері 18.10 Хабар. Балақай 18.25 Хабар. Бірлігіміз жарасқан 18.45 Телеблокнот 18.50 Телемаркет 19.00 АПТА ЖАҢАЛЫҚТАРЫ 20.00 Хабар. Сіз не дейсіз? 20.40 Әулиеата әуендері 21.00 Деректі фильм 21.30 Телемаркет 21.35 Телеблокнот 21.40 Көркем фильм 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Телеблокнот 23.35 Концерттік бағдарлама 1.00 Аңдатпа, Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

06.00 «Қыздар арасында» 07.00 «Алғашқы махаббат» 08.00 «Гу-гулет» 09.40 М/ф «Элька» 11.00 Т/с «Между нами девочками» 15.00 «Q-елі» 15.30 Т/х «Жаңа келін» 17.30 Концерт «Ұлы дала бірлігі» 19.30 «Өнер қырандары» 20.30 «Q-елі» 21.00 Х/ф «Плохие парни» 23.30 Х/ф «Плохие парни 2» 02.30 «Айнаонлайн» 03.00 Т/х «Элиф» 04.00 «Қыздар арасында» 05.00 «Punk`d»

6.00 «ВНЕ ВРЕМЕНИ» ТЕЛЕХИКАЯСЫ 7.55 «BASTY BAGDARLAMA» 8.45 «ВОСКРЕСНЫЕ БЕСЕДЫ» 9.00 «ЛУЧШЕ ВСЕХ» 10.20 «КВН». Премьер-лига 12.15 «КЕШКІ КЕЗДЕСУ» бағдарламасы 13.30 «ҰШҚАЛАҚ» бағдарламасы 13.40 «П@УТINA+» бағдарламасы 14.35 «X FACTOR». Седьмой сезон 15.45 В многосерийном фильме Абая Карпыкова «ОХОТА НА ИЗЮБРЯ» 20.00 «АНАЛИТИКА» 20.55 «П@УТINA+» бағдарламасы 21.50 «АНА ЖҮРЕГІ» ТЕЛЕХИКАЯСЫ 0.00 Премьера. «КВН». ЛЕТНИЙ КУБОК - 2018 2.15 «П@УТINA+» бағдарламасы 3.00 «АНА ЖҮРЕГІ» ТЕЛЕХИКАЯСЫ 4.20 «ҰШҚАЛАҚ» бағдарламасы

07.05 «АЛТЫН КҮЗІМ, АРМЫСЫҢ!» 09.00 «ЮРМАЛА» 10.50 «ДОМ НАДЕЖДЫ», мелодрама 15.10 «КҮНІМ СЕН СӨНБЕШІ». Ернар Айдардың ән-кеші 18.20 «ЖАЛҒА АЛУШЫЛАР», Өзбек киносы 20.00 «АПТАП». Серік Жанболаттың өлшемі. Жаңа маусым! 21.00 «ПОРТРЕТ НЕДЕЛИ» с Артуром Платоновым 22.10 «СЛУГИ НАРОДА» 22.30 «НЕОБРАТИМОСТЬ». Премьера! 23.30 «НЕ ЕГИПТЕ МНЕ МОЗГИ», Премьера нового казахстанского кино! 01.00 «Я СТЕСНЯЮСЬ СВОЕГО ТЕЛА», медицинское реалити-шоу 02.3004.30 «MAMMA MIA»

06.00 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 07.00 Ризамын 07.30 Анимационный фильм «Винни Пух. Весенние денечки с малышом Ру» 09.00 «What’s Up?» 09.30 Фартовые деньги 10.00 Фильм - Концерт «Әуендер жинағы» 12.00 Кино. (Кыргызстан) «Эл укпасын» 14.20 «What’s Up?» 15.00 КИНО. Кэйтлин Стэйси в фильме «Вторжение. битва за рай» 16.00 «Лотерея 777»/ «Лотерея KENO» 16.10 КИНО. Кэйтлин Стэйси в фильме «Вторжение. битва за рай» 17.30 Анимационный фильм «Луни Тьюнз. снова в деле» 19.20 Анимационный фильм «Храбрая сердцем» 21.00 Премьера! «Супер шоу «I’m a Singer 2» 23.10 Алдараспан, Нысана, Шаншар әзілдері 04.00 Қазақша концерт

6.00 «KazNet» ғаламторға шолу 7.00 «Әндер мен жылдар» концерттік бағдарламасы 8.00 Мультфильм «Маша и Медведь» 9.00 Союзмультфильм 10.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 11.10 «Зехра» түрік телехикаясы 12.10 «Tengeland» бағдарламасы 12.25 «Profinance.Web» бағдарламасы 12.40 Тұрсынбек Қабатовтың концерті 15.20 Мультфильм «Маша и Медведь» 16.20 Мини-сериал «Черный цветок» 18.50 «Зехра» түрік телехикаясы 20.00 Информационно-аналитическая программа «Избранное за неделю» 20.45 Программа «Новый курс» 21.00 «Қыз кегі» түрік телехикаясы 22.00 «Той жыры» бағдарламасы. Мереке мен Арсен 22.30 Художественный фильм «Грех» 1.00 «Махаббат дерті» түрік телехикаясы 2.40 «Сырты бүтін...» деректі драмасы

7.25 Әнұран 7.30 Концерттік бағдарлама 9.20 Хабар. Сіз не дейсіз? 10.00 Хабар. Денсаулық 10.20 Хабар. Балақай 10.30 Телемаркет 10.35 Хабар. Бірлігіміз жарасқан 11.00 Балаларға базарлық 11.25 Телеблокнот 11.30 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 12.15 Хабар. Мәслихат мінбері 12.30 Телеблокнот 12.35 Телехикая 13.25 Балаларға базарлық 13.50 Телемаркет 13.55 Алаш айтқан асыл сөз 14.00 Концерттік бағдарлама 14.40 Көркем фильм 16.25 Телеблокнот 16.29 АҢДАТПА 16.30-17.10 Техникалық үзіліс 17.10 Аңдатпа 17.15 Балаларға базарлық 17.55 Телеблокнот 18.00 Әулиеата әуендері 18.20 Обменный фонд 18.45 Телеблокнот 18.50 Телемаркет 18.55 Алаш айтқан асыл сөз 19.00 Хабар. Атбегі 19.25 Межпрограммка 19.30 Хабар. Первая студия 20.00 Хабар. Балалық шақтың аспаны 20.30 Хабар. Салмақты сөз 21.00 Хабар. Тараз.кз 21.15 Музыка 21.30 Телемаркет 21.35 Телеблокнот 21.40 Көркем фильм 23.00 Сазды сәлем/ сазды құттықтау бағдарламасы/ 23.30 Телеблокнот 23.35 Концерттік бағдарлама 1.00 Аңдатпа, Әнұран 1.05 Арнаның жабылуы

Бағдарламада өзгерістер болуы мүмкін.

IQAZAN TA

JARNAMA

www.aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

ЦИФРЛЫҚ ҚАЗАҚСТАН

ЖАҢА ОҚУ ЖЫЛЫ ҚАРСАҢЫНДА

БАСПАСӨЗ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНЕ ДӘРІС ОҚЫЛДЫ Альмира ОМАРОВА Облыс əкімінің «Интернет кеңістігінде ақпараттық жұмысты жүргізу туралы» өкімін іске асыру мақсатында облыстық ішкі саясат басқармасының «Өңірлік коммуникациялар қызметі» мемлекеттік коммуналдық мекемесі мен «Қазақстан ауыл жастары» қоғамдық бірлестігі аймақтағы 10 ауданда оқыту семинарын ұйымдастырған болатын. Аталған іс-шараның қорытынды жиыны Тараз мемлекеттік педагогикалық университетінде өтті. Осы құжатқа сəйкес, енді облыс əкімдігі басқармалары, Тараз қаласы жəне аудан əкімдіктеріне өздерінің ресми сайттарын уақтылы жүргізіп, тиісті мекемелерге дер кезінде халықты шынайы ақпаратпен қамту жүктелді. Аталмыш бағыттағы жұмыстар бірқатар заңдармен қатар, «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасына сəйкес əзірленген нұсқаулықтар бойынша жүргізілетіндігі газетіміздің 18 тамыздағы №95 санында жазылған болатын. Алқалы жиынды ашқан облыстық ішкі саясат басқармасы басшысының орынбасары Берік Бегалиев: «Басқосуға

аудандардың ақпарат саласына жауапты мамандарын тағы да көрсін, білсін деп, қайтадан қатыстырып отырмыз. Себебі алдағы уақытта əлеуметтік желідегі парақша жұмысының рейтінгісі шығарылып, көрсеткіші төмен сайттар жария болып, оларға ескерту берілетін болады», – деді. Сөз кезегін алған «Қазақстан ауыл жаст ары» қоғамдық бірле стігінің төрағасы Ихтияр Мырзахметов пен Тараз қалалық жастар ресурстық орталығының басшысы Нұрлан Қанатов жиылған қауымға əлеуметтік желілерді, оның ішінде «Фейсбук» парақшасын дұрыс толтыртып, жүйелі жұмыс атқарудың қыр-сырымен таныстырды. Сондай-ақ жұмыс барысында кездесетін кедергілерді еңсеру жолдары мен соңғы ақпарат таратушылар жайлы тілге тиек етті. Ұйымдастырушылардың бірі «Өңірлік коммуникациялар қызметі» мекемесінің басшысы Жандос Смайыловтың пікіріне сүйенсек, семинардың ендігі бөлігі тəжірибе алмасуға арналмақ. Оны ірі қалалардан келетін білікті мамандар жүргізіп, түсіндіреді деп күтілуде. Тараз қаласы.

Жуырда облысымызда тұңғыш рет ТЕD форматында «Тamyz talks» ынталандыру бағытындағы шеберлік дəрісі өтті. Тамыз кеңесі қарсаңында өткен шара барысында əлемдегі беделді білім ордаларында оқып, орта білім беру бағытында табысты еңбек етіп жүрген тараздықтар жамбылдық ұстаздармен онлайн режімде тəжірибе бөлісті.

Педагогтердің басын қосқан бұл жиын Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру » мақаласындағы «Туған жер» бағдарламасы а я с ы н д а « Та р а з т ү л е г і » жобасы шеңберінде ұйымдастырылғанын айта кету керек. Əріптестер арасында к ə с і б и б а й л а н ы с о р н ату арқылы білім жүйесіндегі жаңашылдықтармен таныстыру, өзара еркін пікір алмасуды көздеген шараны белгілі журналист, жерлесіміз, «Болашақ» бағдарламасының түлегі Қанат Əуе сбай модератор болып, жүргізіп отырды. Онлайн дəрісте спикерлер педагогика саласында табысты

болудың жолдарын, тұлғаның қалыптасу процесіндегі тəрбие мен білімнің маңызы мен осы саладағы жаңа көзқарас, заманауи тың технологиялар турасында сөз қозғады. Конференцияға Кэмбридж университеті мен ТарМПУ түлегі Нұрмұхамед Досыбаев арнайы келсе, Британ аралдарындағы жерлесіміз Гүлмира Қанаева онлайн байланысқа шықты.

– Жастардың белсенділігін арттыру үшін ұстаздардың көшбасшылығын дамыту керек. Жиынға қатысушылар осыны ойға түйсе деймін. Себебі бұл шараға алыс аудандардан арнайы келіп қатысқан мұғалімдер бар. Басқосуда тұшымды ой айтылды, бала тəрбиесіне қатысты маңызды

мəліметтер қозғалды. Осы тұрғыдан алғанда бұл секілді тағылымды шаралардың жиі ұйымдастырылып тұрғаны а б з а л , – д ед і Кэ м б р и д ж университетінің түлегі Нұрмұхамед Досыбаев.

Жуалы ауданынан арнайы келген химия пəнінің мұғалімі Ғазиза Бозаева шеберлік дəрісінен үйренген əдіс-тəсілді тəжірибеде қолдану қажеттігін жеткізді.

– Мұғалімнің кəсіби біліктілігін арттыру диплом алғаннан кейін тоқтап қалмауы керек. Біздің алдымызда жай білім беру ғана емес, сонымен қатар өркениет көшіне жол бастайтын əрі ұлттық рухтағы біліммен сусындаған білімді, дарынды азаматтар тəрбиелеп шығару міндеті тұр. Ал ол үшін кəсіби шеберлікті дамыту, білімбілікті арттыру қажет. Бұл мəселелер мектеп алдында тұрған жауапты іс болмақ, – деді ол.

МИКРОҚАРЖЫ ҰЙЫМДАРЫН ЕСЕПТІК ТІРКЕУ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТЕРДІ КӨРСЕТУ ШЕҢБЕРІНДЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛАДЫ «Мемлекеттік қызметтер туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес, мемлекеттік қызмет – көрсетілетін қызметті алушылардың өтініші бойынша жеке тəртіппен жүзеге асырылатын жəне олардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруға, оларға тиісті материалдық неме се материалдық емес игіліктер беруге бағытталған жекелеген мемлекеттік функцияларды іске асыру нысандарының бірі болып табылады. «Микроқаржы ұйымдарын есептік тіркеу» мемлекеттік қызметі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Жамбыл филиалымен (бұдан əрі – Филиал) қағаз жəне электронды түрлерде тегін көрсетіледі. Бұл ретте, микрокредиттеу тетіктерін жетілдіруге, микрокредиттердің берілуіне бақылауды күшейту, микроқаржы ұйымдарының ашықтығын арттыру, бұқара халықтың микрокредиттерге қолжетімділігін қамтамасыз етуге, сондайақ микроқаржы ұйымдарының қызметін тұтынушылардың құқықт ары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған «Микроқаржы ұйымдары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан əрі – Заң) 2012 жылғы 5 желтоқсанда қолданысқа енгізілді. Микроқаржы ұйымы ретiнде т i р ке л м е г е н з а ң д ы т ұ л ғ а н ы ң ө з атауында «микроқаржы ұйымы» деген сөздердi, оның солардан туындайтын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi

жүзеге асыратындығын меңзейтін сөздерді немесе «МҚҰ» деген аббревиатураны пайдалануға құқығы жоқ екендігін атап өткен жөн. Микроқаржы ұйымы тізіліміне ену үшін заңды тұлға əділет органында мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден) өткен күннен бастап, бір жыл көлемінде Ұлттық Банктің аумақтық филиалында есептік тіркелуден өтуі қажет. Микроқаржылық қызметті көрсетуге ниет білдірген заңды тұлға Заңның 14-бабының 1-тармағына жəне ҚРҰБ Басқармасының 2012 жылғы 24 желтоқсандағы №386 бекітілген «Есептік тіркеуден өту жəне микроқаржы ұ й ы м д а р ы н ы ң т і з і л і м і н ж ү р г і зу қағидаларына» сəйкес Ұлттық Банктің аумақтық филиалына келесі құжаттарды ұсынады: 1) өтінішті; 2) жарғылық капиталдың төленгенін растайтын құжаттардың көшірмелерін, сондай-ақ меншікті капиталдың ең төменгі мөлшерінің сақталғаны туралы ақпаратты; 3) ішкі бақылау қызметі туралы ережені (бар болса); 4) микроқаржы ұйымы қызметінің стратегиясын, микроқаржы ұйымы б а ғ д а рл а н ғ а н н а р ы қ с е гм е н т і н і ң айқындамасын, қызмет түрлерін, маркетинг (клиентураны қалыптастыру) жо спарын, ұйымның қызметін қаржыландыру көздерін ашып көрсететін бизнес-жоспарды;

ҚАПЕРІҢІЗДЕ ЖҮРЕТІН МӘСЕЛЕ

ЖЕДЕЛСАТЫЛАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ҚАНДАЙ? Қазіргі уақытта еліміздегі қалалар мен қала типтес елді мекендерде заман талабына сəйкес көп қабатты ғимараттар мен тұрғын үйлердің саны жылдан-жылға артып келеді. Ғимараттар биіктей түскен сайын заманға лайықты жылдам əрі жайлы жеделсатылар да аса қажетті құралға айналуда. Бір сөзбен айтқанда, өркениет пен жеделсатыны бөліп жара алмайсыз. Дегенмен бүгінде жеделсатылардың жай-күйі жұртшылықты алаңдатып отырғанын да жасыра алмаймыз. Биылғы жылғы 4 сəуірде Ақтөбе қаласындағы шағын аудандардың біріндегі көп пəтерлі тұрғын үйде қайғылы жағдай орын алып, 1990 жылы дүниеге келген азаматша апатты жағдайдағы жеделсатыны пайдалану салдарынан жазатайым көз жұмғаны баршаға мəлім. Соңғы жылдары Астана мен Алматы қалаларының жеделсаты шаруашылықтарында жеделсатының төменге құлауымен байланысты апаттық жағдайлар жиі орын алуда. Күнделікті қолданылып жүрген жай ғана жеделсатының техникалық жағдайына мəн берілмеуі осылайша адам өміріне қауіп төнуіне əкеліп соқтырып отыр. Сондықтан бұл мəселеге бейжай қарауға болмайды. Мемлекет басшысының Астана қаласының əлеуметтікэкономикалық дамуы жəне Елорданың 20 жылдығын мерекелеуге дайындық барысы туралы 2018 жылғы 5 сəуірде өткен кеңесте берген тапсырмаларын іске асыру бойынша бақылауды бекітуге сəйкес, ҚР Үкіметіне облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының əкімдіктерімен бірлесіп, 2018 жылғы 1 желтоқсанға дейін елдің барлық өңірлерінде жеделсаты шаруашылығын жаңғырту жөнінде түпкілікті шаралар қабылдау, олардың тиісінше пайдалануын жəне арнайы қызмет көрсететін жеделсаты ұйымдарының қызметін бақылауды қамтамасыз ету жөнінде тапсырма берілген-ді. Аталған тапсырмаға сəйкес облыстық прокуратура Тараз қаласындағы халықтың жеделсаты шаруашылығын қауіпсіз пайдалану бойынша талдау жасап, бірқатар заң бұзушылық деректерін де анықтады. Осыған байланысты облыс əкімдігінің энергетика жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасы тарапынан арнайы жұмыс тобы құрылып, зерделеу жұмыстарын жүргізді. Нəтижесінде, Тараз қаласы жəне аудандардағы жеделсаты шаруашылығымен қамтылған нысандарда заң бұзушылық деректерін жою бойынша тиісті іс-шаралар жүзеге асырылды. Атап айтқанда, Сарысу ауданының орталық ауруханасында орналасқан жеделсатыға техникалық қызмет көрсетуге аурухана əкімшілігі тарапынан аттестат алынған кəсіпорынмен келісімшарт жасалып, техникалық куəландырудан өткізілді. Жалпы облыста 109 ғимарат 217 дана жеделсатымен қамтылған. Бүгінде соның ішінде 2 данасы жөндеуді, 18 данасы ауыстыруды талап етіп отыр. Осыған орай, басқарма басшылары жəне аудан əкімдері қауіпті нысанды анықтап, халықтың жеделсатыларды қауіпсіз пайдалану мүмкіндігін арттыру мақсатында жауапты қызметкерді (бөлім басшысын, бас маманын, сектор меңгерушісін) тағайындап, техникалық қызмет көрсетуге əр жылға қажетті қаражат қарастыру міндеті жүктелген. Қазіргі таңда жоғары қабаттарға тез жеткізетін жеделсатының көмегіне жүгінбейтіндер қатары аз. Алайда жеделсаты көпшілік үшін қауіп төндіруі əбден ықтимал. Мамандардың тұжырымына қарағанда, жеделсатының жарамсыз болып қалуына əсер ететін бірнеше себептер бар. Солардың ішіндегі ең бастысы – жеделсатыға белгіленген мөлшерден артық салмақты жүк салу. Мұндай жағдай жеделсатының тежеу қондырғысы мен канатының (тросының) мерзімінен бұрын тозуына əкеліп соқтырады. Егер жеделсатының ағымдық жөндеу жұмыстарына жіті көңіл бөлініп, пайдалану ережелері ұдайы сақталып отырса, оқыс жағдайлардың алдын алу мүмкіндігі де едəуір азайған болар еді. Нұрбай ТІЛЕГЕНОВ, облыс əкімдігі энергетика жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасы басшысының орынбасары.

5) өтініш берген күннің алдындағы күнгі жағдай бойынша құрылтайшылар (қатысушылар) туралы, атқарушы органның бірінші басшысы (мүшелері), бас бухгалтер (болған кезде) туралы мəліметтерді; 6) микрокредиттер беру қағидаларының көшірмесін; 7) «Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар жəне кредиттік т а р и хт ы қ а л ы п т а с т ы р у т у р а л ы » Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес жасалған ақпарат беру туралы шарттың көшірмесін жəне кредиттік тарихтарды қалыптастыру жəне оларды пайдалану жүйесінің қатысушыларына қойылатын талаптарға сəйкестігі туралы құжаттың көшірмесін; Заңның 14-бабы 1-тармағының 7) тармақшасында көзделген мемлекеттің қатысуы бар кредиттік бюромен – «Мемлекеттік кредиттік бюро» АҚ шарт жасасу үшін заңды тұлғаға «Кредиттік бюролардың, ақпарат жеткізушілердің жəне кредиттік есептерді алушылардың қ ы зм е т і н ұ й ы м д а с т ы ру ке з і н д е а қ п а р ат т ы қ - ком м у н и ка ц и я л ы қ технологияларды пайдалануға жəне ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2015 жылғы 27 мамырдағы №91 қаулысына сəйкес Ұлттық Банктің сəйкесінше қорытындысын алу қажет.

8) микроқаржы ұйымын есептік

тіркеуден өткізгені үшін алымның төленгенін растайтын құжатты береді. ҚРҰБ аумақтық филиалы есептік тіркеуден өту туралы өтінішті қарау нəтижесінде, құжаттардың толық пакетін ұсыну жəне олардың жоғарыда айтылған талаптарға сəйкестігі жағдайында, он бес жұмыс күні ішінде заңды тұлғаға оның микроқаржы ұйымдары тізіліміне енгізілгені туралы хабарлайды. Есептік тіркеуден бас тартылған жағдайда, микроқаржы ұйымы ретінде тіркелген заңды тұлға отыз жұмыс күні ішінде есептік тіркеуден өту жəне микроқаржы ұйымдарының тізілімін жүргізу қағидаларына сəйкес қайтадан өтініш беруге құқылы немесе атауын өзгерту не қайта ұйымдастыру не тарату туралы шешім қабылдауға міндетті. Уəкілетті орган қайта берілген өтінішті отыз жұмыс күні ішінде қарайды. Микроқаржы ұйымдарын есептік тіркеуден бас тарту: 1) ұсынылған құжаттар Заңның 14-бабының 1-тармағында белгіленген талаптарға сəйкес келмеген; 2) Заңның 14-бабының 1-тармағында көрсетілген құжаттарда көрсетілуге тиіс анық емес мəліметтер мен ақпарат берілген; 3) егер микроқаржы ұйымы əділет органдарында мемлекеттік тіркелген (қайта тіркелген) күнінен бастап бір жыл ішінде есептік тіркеуден өту туралы өтініш жасамаған; 4) егер микроқаржы

30 тамыз, 2018 жыл

ЕЛ АЙБЫНЫ

ТАРАЗДА ТҰҢҒЫШ РЕТ «ТAMYZ TALKS» ШЕБЕРЛІК ДӘРІСІ ӨТТІ Жанғазы АХМЕТ

11

JARNAMA

ұйымы басшысының немесе құрылтайшыларының бірінің өтелмеген немесе алып тасталмаған соттылығы болған, сондай-ақ уəкілетті орган осы микроқаржы ұйымын тізілімнен шығару туралы шешім қабылдағанға дейін бір жылдан аспайтын кезеңде тұлға бұрын микроқаржы ұйымының бірінші басшысы неме се құрылтайшысы болған; 5) Заңның 31-бабының 3-тармағында көзделген құжатт ар ұсынылмаған жағдайларда жүргізіледі. ҚР Ұлттық Банкінің интернетресурсында орналастырылған МҚҰ тізіліміне сəйке с, 2018 жылғы 29 маусымдағы жағдай бойынша Жамбыл облысында 2 МҚҰ тіркелген. Филиалмен көрсетілетін мемлекеттік қызмет көрсету тəртібі туралы толық ақпарат www.nationalbank.kz. интернет-ресурсында «Ұлттық Банктің мемлекеттік қызметтері» бөлімінде, сондай-ақ «электрондық үкімет» www. egov.kz веб-порталындағы «Бизнеске» бөліміндегі «Лицензиялау» бөлімшесінде орналастырылғанын қосымша хабарлаймыз. Мемлекеттік қызмет көрсету мəселелері бойынша бірегей байланыс орталығының телефондары: 8-800-080-7777, 1414. Гүлден АҚЫЛБЕКОВА, ҚР Ұлттық Банкі Жамбыл филиалының бас маманы.

АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІ АНТ ҚАБЫЛДАДЫ Альмира ОМАРОВА Қазақстан Республикасының Конституциясы күніне орай Б.Момышұлы атындағы «Жеңіс» саябағында қызметке жаңадан қабылданған азаматтық қорғау қызметкерлері ант қабылдады. Облыстық төтенше жағдайлар департаментінің «Өрт сөндіру жəне авариялық-құтқару жұмыстары қызметі» мекемесі ұйымдастырған салтанатты рəсім Мемлекеттік Əнұранның шырқалуымен басталды. Бұдан кейін облыстық төтенше жағдайлар департаменті бастығының орынбасары, азаматтық қорғау полковнигі Мақсат

Қосыбаев көпшілік қ ау ы м д ы Ат а З а ң күнімен құттықтай келе, жас мамандарға ақ жол тіледі. Алқалы жиынға, сондай-ақ азаматтық қорғау с а ласының ардагерлері, «Нұр Отан» партиясы мен облыстық ішкі саясат басқармасының өкілдері қатысып, қызметіне жаңадан қабылданғандарға өздерінің жылы лебіздерін білдірді. Шара барысында «Мəңгілік а лау » басына гүл шоқтары қойылып, Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерімізді еске алу мақсатында бір минут үнсіздік жарияланды. Өскелең ұрпақтың отансүйгіштік сезімдерін ояту мақсатында өткен жиында ант қабылдаған азаматтық қорғау саласының жас мамандары өздеріне көрсетілген мұндай құрмет үшін алғыстарын білдіріп, алдағы уақытта өз қызметтерін абыроймен атқаратындықтарын жеткізді. Тараз қаласы. Суреттерді түсірген Абылай ҚАНАЙ.

ШУ АУДАНЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ НАЗАРЫНА! Құрметті аудан тұрғындары! Жамбыл облысы əкімі аппаратының ұйымдастыруинспекторлық бөліміндегі облыс əкімінің Шу ауданына жауапты бас инспекторы 2018 жылғы 4-6 қыркүйек аралығында Тасөткел ауылы Алға, Төле би ауылдық округтерінде жергілікті тұрғындармен жəне шаруа қожалық өкілдерімен ауылдық округтің, ауыл тұрғындарының жағдайына қатысты мəселелерді талқылау мақсатында кездесулер өткізетіндігін хабарлаймыз. Кездесулердің өтетін орны жəне уақыты: - 4 қыркүйек, Тасөткел ауылы, Т.Рысқұлов атындағы орта мектебі, сағат 16.00-де ауыл тұрғындарымен, 17.00-де шаруа қожалық өкілдерімен кездесу; - 5 қыркүйек, Алға ауылдық округі, ауылдық клуб, сағат 11.00де ауыл тұрғындарымен, 12.00-де шаруа қожалық өкілдерімен кездесу; - 6 қыркүйек, Төле би ауылдық округі, «Нұр Отан» партиясы Шу аудандық филиалы ғимараты, сағат 11.00-де ауыл тұрғындарымен, 12.00-де шаруа қожалық өкілдерімен кездесу. Сіздерді кездесулерге белсенді қатысуға шақырамыз!

«ЖОМАРТ ЖҮРЕК» СЫЙЛЫҒЫ ӨЗ ҮМІТКЕРЛЕРІН ІЗДЕЙДІ «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында халықты, бизнес өкілдерін, меценаттарды, үкіметтік емес ұйымдар мен волонтерлерді ынталандыру, көтермелеу, азаматтардың белсенділігінің үздік тəжірибесін тарату, қайырымдылық қызметті, меценаттық пен мейірбандық идеяларын танымал ету мақсатында Жамбыл облысында ағымдағы жылдың қазан айында «Жомарт жүрек» сыйлығының лауреаттарын салтанатты құттықтау рəсімін өткізу жоспарлануда. «Жомарт жүрек» сыйлығының лауреаттары келесі номинациялар бойынша анықталады: «Жыл меценаты», «Туған өлке», «Жүректен-жүрекке», «Жыл тұлғасы», «Жылдың үздік ұйымы», «Ерен еріктілік», «Батыл жүрек». Толығырақ ақпаратты (ереже, байқауға қажетті құжаттар тізімі) uvp-zhambyl.kz электронды пошта жəне 43-71-70, 43-71-74 байланыс телефондары арқылы алуға болады. Аталған номинацияларға лайықты деп танылған азаматтар жөніндегі ақпаратты 2018 жылдың 17 қыркүйегіне дейін Жамбыл облысы əкімдігі ішкі саясат басқармасына (эл.пошта: uvp.jambyl@gmail. com, м/ж: Достық алаңы 1, 1-қабат, кабинет №3, №4) жолдау қажет.

«AQ JOL» - дың ЖАРНАМА ҚЫЗМЕТІ ТЕЛЕФОН/ФАКС: 8 (7262) 43-32-50 ak-jol-taraz@rambler.ru

12

ZERDE

30 тамыз, 2018 жыл

қа йт а р нда ы Ақ

ә з і л о с п а қ

www.aqjolgazet.kz ak-jol-taraz@rambler.ru facebook.com/akjolgazet/

Спорт

... кен е н

«ҚАЖЫМҰҚАН АЛМАТЫҒА КЕП ЖҮРГЕНДЕ...»

Бірде Шымкентте қазақтың мақтанышы, алаштың алыбы Қажымұқан Мұңайтпасовтың құрметіне республикалық айтыс өтеді. Жыр додасына Алматы облысының атынан Есенқұл Жақыпбек қатысады. Айтыстың соңында ақындарға жүлде тарату кезінде жүлдегерлер бір шумақтан өлең арнаған көрінеді. Кезегі келгенде өзінің алдында шыққан ұзын бойлы ақынның көтеріп кеткен микрофонына бойы жетпей қалған аласа бойлы Есенқұл Жақыпбек микрофонды төмендететін тетігін таба алмай жанталасып жатқанда халық оның әрекетіне ду күледі. Бойының аласалығына қапаланған Есенқұл сонда: «Дүние әттеген-ай, әттеген-ай, Бойымның микрофонға жетпегені-ай. Қажымұқан Алматыға кеп жүргенде, Бір түнеп апамызға кетпегені-ай», деген екен.

«АҚ ЖОЛДЫҢ» СПОРТ АЛАҢЫ

АЛИНА ӘДІЛХАНОВА – ЕКІ ДҮРКІН ЧЕМПИОН

нарық пен пар ық

Ауылдағы әжелердің әңгімесі

ен билетк іп, би -көкке р е б з ер уға сө ларға ерді ж т л құда ққан әншіл кезек ән ай лағын а р а д н н ы ұ а к ы л қ е р ж а з а н е ж а қ к ел рм п, ме асаба, збай мақта рнін, тыңда әрінің Қазеке е емес. ереке ғой, б қарынды – Әй, кемпір, жағдайың қалай? ғы р з й а а ы л р с О . е з . ен – Құдайға шүкір, шал екеуміз шалқып жүріп үргенд ың өзі бір мдыман. Өзін н шашты ғарды тқанына мәпы би!» дег регелді. ж ы ш н а п а ү зы л жатырмыз. тойғанкүйі шат-ш п жүрген ұ ды алып, ыбырл ағайын, жа жұрт өре т ре жаздаған лі тозып ж е й ә н а к а е – Балаларың жақсы қарайтын болғаны ғой? «Ал інен кейін йып жібе еген көңіл рынды сан а микрафо зды. Ұзын елкілд сүрініп, сұлай о з д – Қарағанда қандай, асты-үстімізге түсіп бәйек қтың с қ а аба сө ның еденін ды. Селкіл р әрі да бала қолынына отырғы ақ қалған. с а Ұржыалдырығын , кеще, бұл ғыны болады. Өздерің қалайсыңдар? ар ба ана » бастал іріне қы қа ып- бір жігіт д а х л с а н ә й б о а д а ы о т ә н т р Т л а и о ы т б – Өзіміз де сондай ғой. Бала мен келін бағып ыб бірп ар біткен аздады. «Өұялып, қол яғыңды ірі жұртты ті ас-ауқатқ ттап алған «жынд қарындар ылып бары атасымен, жатыр. Соған ризамыз. н ел үс ы судан ұр ғ ы і түсе жғым?», деп й салды. «А ла ма? Өм е е т о л н с с і м й ү а л а й е л м – Иә, заман өзгерді ғой. Балалар қарайтын болды. ащ да ба кенде еді. К қылы ріске таста абаның ойы деп әйелін Аздап көрсет ыршып түс, құдағиы құі. Өзін тәпОсы сенің қолыңдағы келін тентектеу дейтін еді. ң і кіребеіп жүрсең т жүресің», бының д й н н а р е і с қар құдасым иді жібе Күйеуін ертіп бөлек кетеді-ау деп ойлайтынбыз. жейде көтер п-қабынып рекең зайы енесі сып алып бтын Ұрекең ты салып – Ой, басылды ғой. Оны айтасың, анау үлкен а сүріні к болған Ұ қ жұпт биші санай ғаз майлы үр. баланың келіншегімен таласып қалыпты. Екеуі де е м і к е з «Кемпір шалды мен бағам, бағамын да бағамын» тәуір сіне бір қа ді «ұрып» ж», дегенді дейтін көрінеді. Қолдағы келін «айырылмаймын» желке ортада би кірлемейді қалып өз гі деп табандап отырып алған соң, «Ең болмаса қойыпесең жағаң ен. Демігіп ті. Үстелде г л т і е р т біреуін берші» деп жалыныпты. Құдайдың «Те ерден ес ра к н алып ы т о п л і е мұнысына да шүкір. біреу а жалп ет ымен үйд салып – Таласпағанда қайтсін, қазір кемпір-шал орнын мдіні табағ уыстырып тыржитып дегеніңіз құт болып тұр ғой. бар дә пакетіне а ан мұрнын ңдағы – Иә, бізден көріп жатқан зияны жоқ. Жастар келгенн әйелі бұғ перші алдыдағанша бір жаққа кетсе, баласын бағамыз, үйіне қараймыз. жатқа рады да: «Әйеуі қимыл и десе Ауылдағы табыстың үлкені зейнетақы емес пе? бір қа ы», деп кү ып алды. Б анағы Тіпті, тиіп-қашып істеген жұмысынан бірдеңе салатт елкені жұл ле десе қағ әйеліне алғанша өздерін де бағамыз. Бұрынғылар р и ә ң б з т і , ы і ң п т з і ө райы ын Ұржық і: «Күйеу е «Балаңды өскенше бағасың» дейді екен. Қазір а қ ы н с қа ылат ған көрші аздап сөзг балаларды өзің өлгенше зейнетақыңмен бағатын р й а қ қар нда отыр ен», деп естіп болдың ғой. к е ы ы жан билейді і, жауапт ы. «Ой, – Дұрыс қой. Нарыққа да рахмет, ауылдағы д ы жақс ақ болып е ырып қалд бен, кемпір-шалдың зейнетақысына қаратып, беделін з т п ө о т к п р а а м т көтеріп кеткен. Осы сен кемпір қу келіндердің н ұст байы п қуақы әзілін естідің бе? жағасыл ма, менің дан» баста реді, ұ й е б а б – Не депті о құрғырлар? бұл н «Қамаж ін билеп нері й е ө е – Олар не оңды сөз айтады дейсің. қасп інкеңе» д билейтін на ы г «Ауылдық жерде үйіңде екі сиыр баққанша, «Лез шсе жатып елсе бағас еп» кемпір мен шалды баққан артық» деп арақ і йренгіңіз к лімен «тіст ң отыр. күлетін көрінеді. күліп ұмытып р. Ү к», деп ті з айтуды сы а п б е д » – Ой, құрып кеткірлер! Есебі дұрыс. ісейі ндайда сө йтінін жақ ды. лсын а келгенін тырған бір л о е б к ы т ұт ме ео Мұ ыл айд Бізге шөп салмайды, астымызды алды. лыққа әкел ндемей құт толы «Той қ не үшін, қ ң. Тек төрдды. «Оның тазаламайды. Ай сайын сүт сатқаннан жақсын отағасы ү емпірі лық еді. Өзінің дей сабазығы ашылма лады ма, үй кем емес, зейнетақы деген дайын ақша т н т і к а т й е т л е б і к о а е а б к т д л . п і қ е н а б к ауға іп, қайтуғ ржық дың ар-ау», де тқа барды қарап е айтқалы к л кіріп тұр. Сосын айтып жүрген ғой н е а ү қ н і Т а н с р Ұ л ақ қа з бо тер ан дең үлге інбе ол қулар. ы осы а сұрап сол ғамбарымыен етті кө бұрқыратқлдында өзі, ға ңдай к на бәле бірл еді: «Пәшжатыр р к а ы ы т п с р т й н ы к – Әй, кемпір, қу келіндер ж екісі яңдады. А р. «Аудан й . «Мы лағаны со ы бергелі ңді ері ба ғайын! Па ол беру үл бүгінгі м л ы е е д Т и а т не десе о десін! Өліп қалмай тоқ », деп ой оғымбас кәстөмі іне а келе жаты , облыс, ө Оу, а лдыққа ж дінімізде ғымбасы й – ү а , т с у і е е балаларға табыстың көзі ңн елг сыл . Со пшы әйел тұр-а ң баласы ақырыпты деңнің артта ныс, ауданысын, жалпы ақырған деп й ы ысырадеген ғой. Айтын тірлікан кейін п, болып жүре тұрсақ болды да. а құдан оған бізді шарамыз, же п киіп ал», а л ш н т ы о м ә н а р б л н ы а ғ а ы т ү а к Қос кемпір қосыла құпт а орналасқ наққа шақ р мен ң бар соғымбасы а бөртіп, с ы с ы екен, сда. Кешке бйғам, үтіктеылдады. ы р л р ы об от күлді. ғой стауғ ір-бірін қо бір жырла ын қыза лғысын л і ы а з ы қ ө м д дайын н жуып қо ықтай зыр аз емес пе? н л ы е е ат тан і. Соның н алып, а ғарып са ен, дег ардың б гізіп, н ат құр жағасыіріліген ұршне? Қазір жген. үй иес қтың қолы н қағып шы көрді ме ек й қазақт нан ауыз титын, мәслих . Жаздағы ны и ы р ң с і е а л ы б б е с п м а ы а й м Қайыпназар а б әй т е д ы т ы ғ д й м й с ғ а о а а о ы – Ұржы , арқасына ң барлығы ақ айналма с арды ұлай болм деп сөзін б тқан – Соғ ы қыста... лмеймін. С амханада. л ШОТБАСОВ. а с с йтып ныстарды ішіне пыш ін», деп а и а б а с і қ р , – ж а і б й б д ? е е е ы е м л а м і с н е а Соғы аз-мазыңд а бермек, алдаңда д п ғой. Т , біразыныңне десе о де қ асты пайдБұдан дәстүр басы деген зіне қарай к ала: Байзақ ауданы.

– Ж амханад лтаңда, т лі жұлы м й ая асыды. , ө ті көре с р лі ы Ә і қ ғ й д ? е о ы е ә с ж р М р е а р й . қ е әй жаты бір пакет болсын, ә әлгі ы-ау болған Ұ йманасы т алам ба деп д е л л олар м қшаң болсаман, – деді а е ? қ к а зб мен мен ап қ а деп был ген н ме маймы Қазір да дейтін за өз ойын абыройда йін десе құл ай тепеңде ртең тағы шапан иеттерің қаді, әумин, – ңдап не барнный» і ң Е м ы Н е а е а й . л ғ л т ж н ү – а і ы л е л н , б д і е о а р ұ і с т б көтер ақ өзі анада еп қоя ай. бреме рақ ш лып, қ сы не қатты ды. Пакетінолсаңшы» д шаңырды қағып а ып жатты. . Қасық пен ап алғанд ейрамхана ? Қазір «сә да мейрамх . Ұржық ң д ы р а а б й і ы М а л д қ с с « о д т р – қор е қарап зат РОВ, қимы ! қайте ына қ астал қайы ұзаула а, жал ОМА ист. с елін ырар екен, ә ындығн гүж-гүж бсұрт қосыла ар қақпағы – Үйінұрт сиыры б шегі қысқа . Қазы-қарте түсті. о й р д ә о н л қ Жа елін ады ден .Ж Сода лар сарт- ды сусынд төгіле журна кім ша заман ды, – деп к киіне баст ндей көңіл баяу қы сіп, газ ен ш н і аны. ы у е й н н д н е г і а е у а р і н л л т а е ш ш той м демес рнына ке ананың і берушіл дай ке кір ыж етіп ер құйылып, р т о е Қ м и з ұ х м ы қы а сала б ләм- ның иісі м ай мейрам Соғымбас ар біркілдей ы ашыл тақанға бүлтыр. . Мұрт жая аңғарад ербейді. н қонақт ін сық с ғында ы. Ән а Д з а т а ө е ғ ж і л р л ң н ұ п е е а і і ү қ д б н н т і р а д и ө і езу тан аста ақ музык р-сабыр. Ж аумағалейуміне қарай бі ып тамақ жықтың ек і жайлана б с құда мен абы іне ассал ен бедел созып айт р а л і Ұ Б ң . ө бір йлығы м а, бірде п нып, к сияқты зшала ба рт майла сы келетін қысқа лек. Қырғы йсыңды» ы қ а ә айт «қанд да қолданып

Қазақта «Алтын шыққан жерді белден қаз» деген сөз бар. Сондықтан Индонезияның астанасы Джакарта қаласында өтіп жатқан Азия ойындарында ком а н д а л ы қ с ы н д а чемпион атанған көркем гимнастика шебері Алина Әділхановадан жекелей жарыста да алтын медаль күттік. Алина жанкүйерлерді қуанта білді. Ол жарыс барысында дайындаған бағдарламасын мінсіз орындап, өзінің шын мықты екенін айқындады. Айтулы аламанда төрт элемент бойынша топқа т ү с ке н қ а з а қ с т а н д ы қ спортшы шеңбер (обруч), доп, таяқ (булава) және таспамен (лента) өнер көрсетіп, жарысты т а м а ш а л ау ш ы л а рд ы ң ризашылығына бөленді. «Азия ойындарында командалық және жекелей сында топ жарғаныма қуаныштымын. Көңіл күйімді сөзбен айтып жеткізу қиын секілді. Екі

Бәрі «зың»

жебе

Фото

Дөңгелек пен дөңке

Көйлек қымбат базарда, Сөмке қымбат базарда. Дәптер, жабдық, сызғыштар, Оны да ал назарға. Әке, байқұс қалжырар, Теңгесін сонда қалдырар. Қымбат дегенге қарамай, Айдың күтсең тамызын, Балаң бәрін алдырар. Базарда тұр, бәрі «зың». Қанша балаң болса да, Киіндіру – парызың. Оу, әлеумет,ата-ана, Кімге айтады арызын? Ақтоты ЖАҢАБАЙ. Тараз қаласы.

Жамбыл атындағы №5 мектеп-гимназиясының алдындағы көлік жолында бір кілтипан бар. Осы жолмен көліктер ерсілі-қарсылы үздіксіз жүріп жатады. Бірақ дәл сол жерде кесілген талдың тұқыр дөңкесі тұр. Талай көліктің доңғалағына кедергі келтіріп тұрғаны анық. Ол ол ма, дәл сол жердегі асфальттің қақ ортасында тал өсіп тұр. Бұл тал қайдан пайда болғаны түсініксіз? Сол ағашқа талай көлік соқтығысқан да болар. Көлікті жаңадан жүргізіп жүргендерге, асығып жылдам келе жатқандарға әлгі талдың кедергі болатыны өтірік емес қой. Асфальттағы жалғыз талды кім қырқып тастайды? Дөңкені кім құртады? Дөңгелектерден обал болды-ау өзі... Тараз қаласы.

күнде екі алтын алдық. Ком а н д а л ы қ д од а д а , әрине, бәрі әріптестеріме де байланысты болды. Жекелей сында алтын меда ль а лғаныма әлі сене алар емеспін. Алтын жүлдені мойныма таққандағы эмоция өмір бойы есімнен кетпейтіні анық. Бастапқы кезде болмашы қателікке бой алдырдым. Осы сәтте мені бапкерім қолдап, бағдарламаның қалған бөлігін мінсіз орындауыма түрткі болды. Сол кезде бойымды дереу жинап, толқынысымды

басуға тырыстым. Бізге жанкүйер болған барлық отандастарыма, жаттықтырушылар құрамына зор алғысымды білдіремін. Азия ойындарына кіл мықтылар қатысты. Сондықт ан бұл жеңістің дәмі бөлек. Алдағы уақытта да ел намысын абыроймен қорғауға тырысамын», – дейді чемпион алғашқы әсерін тілге тиек етіп. Алина жекелей сында Өзбекстан және Қытай спортшыларының алдын орап, жеңістің биік тұғырынан көрінген-ді.

ҚОЛА, КҮМІС АЗ ЕМЕС, ДЕГЕНМЕН, ЖАҒДАЙ МӘЗ ЕМЕС

А Д А С А Л У А З Ұ Б Ы Д Ы Й Р А Ы Л И Й С О Т Т ЖҰР МХАНАДА А Р Й Е М

Басталмақ сабақ дүбірлі, Көбейтіп сыбыр-күбірді. Ата-ана біткен бала үшін, Базарға қарай жүгірді.

Спорт

DODA

сын-сықақ,

Әзіл әңгіме

Спорт

Индонезия астанасы Джакарта қаласында өтіп жатқан Азия ойындары қыза түсті. Сары құрлық аламанында қазақ спортшылары тағы да бірнеше медаль иеленді. Сейсенбі күні алғашқы медальді синхронды жүзу шеберлері қоржынға салды. Синхронды жүзудің дуэт бағдарламасы бойынша сынға түскен Екатерина және Александра Немич жұбы үздік үштіктен көрінді. Құрлық ойындарында жеңіл атлеттеріміз де ж ү л д ед е н т ы с қ а л ы п жатқан жоқ. 800 метр қашықтықта сынға түскен Маргарит а Мукашева күміс жүлдегер атанды.

4\400 мет рлік ара лас эст афет а додасында жарыс жолына шыққан Елена Михина, Светлана Го л е н д о в а , Д м и т р и й Коблов, Михаил Литвин үшінші орынға табан тіреді. Өкінішке қарай, бірқатар былғары қолғап шеберлеріміз Азиада аламанын ерте аяқтады. 56 килограмм салмақтағы Қайрат Ералиевтің сәтсіздігінен кейін 52 килограмм салмақ дәрежесіндегі Азат Махметов, 49 килограмм с а л м а қ т а ғ ы Те м і рт а с Жүсіпов, 60 килограмм с а л ма қ т а ғ ы С а мат ә л і Төлтаев, 64 килограмм салмақтағы Бекдәулет

Ибрагимов сынды сайыпқырандарымыз кезекті жекпе-жектерінде қарсыластарына есе

51 килограмм салмақта ел намысын қорғаған екі дүркін Әлем чемпионы Назым Қызайбай жүлдеден тыс қа лды. Д з юд о к ү р е с і н і ң шебері, жерлесіміз Елдос Сметовтен жанкүйерлер жүлде күткені белгілі.

60 килограмм салмақта бақ сынаған Елдос бірінші белде суінде қарсыласын жеңгенімен, екінші белдесуінде ауыр жарақат алып, жарысты ерте аяқтады. КХДР д зюдошысы Ан Джае Йонгпен күрескен Елдос қабырғасын жарақаттап алып, Джакартадағы ауруханалардың біріне

жіберіп а лды. Әзірге жамбылдық боксшылар жарап тұр. 69 килограмм салмақ дәрежесінде топқа түсіп жатқан Асланбек Шымбергенов Қырғыз Республикасының үкілі үміті Абдурахман Абдурахмановты ойсырата жеңс е, 75 килограмм салмақтағы Әбілхан Аманқұл тайпейлік Чиавей Каннан айласын асырды. Асланбек пен Әбілхан кем дегенде Азиаданың қола жүлдесін иеленіп тұр. Қолдағы қоланы алтынға айналдырса дейміз. Қыздар арасындағы аламанда да жағдай мәз емес. 60 килограмм салмақта сынға түскен боксшы Римма Волосенко,

жеткізілген. 48 килограмм салмақта қыздар арасындағы а ламанда татамиге шыққан Отгонцецег Галбадрах қола медаль иеленді. Ол үшінші орын үшін өткен белдесуде қытайлық Яо Сенді иппонмен жеңді.

66 килограмм салмақтағы Елдос Жұмақанов та қола жүлдегер атанды. Сондайақ велошабандоз Артем Захаров із кесу сайысында қола медальді еншіледі. Әзірге Азия ойындарында ел спортшылары қола, күміс медальді күреп алғанымен, а лтынымыздың аздығынан жағдаймыз мәз болмай тұр...

Топтаманы дайындаған Табиғат АБАИЛДАЕВ.

«Шөкеңнің шошаласының» «емайылы» мынандай:

Мекен-жайымыз: 080000, Тараз қаласы, Ы. Сүлейменов көшесі, 5, Баспасөз үйі

Меншік иесі: «ЖАМБЫЛ ОБЛЫСТЫҚ «АҚ ЖОЛ» ГАЗЕТІНІҢ РЕДАКЦИЯСЫ» ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІ Директор – Бас редактор

Көсемәлі СӘТТІБАЙҰЛЫ

tabi88@mail.ru

jon1318@mail.ru

eset.akjol@mail.ru

Телефондар/факс: бас редактордың қабылдау бөлмесі – (қаланың коды – 8-726-2) 43-17-07. Жарнама – 43-32-50

Газетіміздің келесі саны 4 қыркүйек, сейсенбі күні шығады.

Электрондық пошта: ak-jol-taraz@rambler.ru

Бас редактордың орынбасары – Алпамыс ҚАЗЫБАЕВ – 43-17-08

Мәдениет және спорт бөлімінің редакторы – Табиғат АБАИЛДАЕВ – 45-48-09

Сайт бөлімінің редакторы – Алмаз ОРМАНОВ – 43-17-13

Бас редактордың орынбасары міндетін атқарушы – Асхат РАЙҚҰЛ – 43-33-08 Жауапты хатшының міндетін атқарушы – Шынар САҒИЕВА – 43-50-73

Ақпарат және хаттар бөлімі редакторының міндетін атқарушы – Амангелді ӘБІЛ – 45-48-09

«ЖАМБЫЛ ОБЛЫСТЫҚ «АҚ ЖОЛ» ГАЗЕТІНІҢ РЕДАКЦИЯСЫ» ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІ

Бухгалтерия – 43-17-12

ЖСК KZ986017161000001080, БСК HSBKKZKX, СТН 211500070391, КБЕ 17, КНП 851, БСН 030940003725, «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ ИНДЕКСІ: ЖЕКЕ ЖАЗЫЛУШЫ ҮШІН – 65457, МЕКЕМЕ ҮШІН – 15457.

БӨЛІМДЕР: Саясат және әлеумет бөлімінің редакторы – Ардақ ҮСЕЙІНОВА – 43-33-08 Индустрия және инновация бөлімінің редакторы – Баймаханбет АХМЕТ – 43-31-62

Жарнама менеджері – Жүрсінгүл ЖАҚЫП – 43-32-50 Компьютер орталығының меңгерушісі – Жанна БЕЙСЕНҚҰЛОВА – 43-26-90 Фототілші – Ақәділ РЫСМАХАН – 43-17-11

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Меркі, Т. Рысқұлов аудандары – Ақылжан МАМЫТ – 87774222450 Шу, Мойынқұм аудандары – Ерғали ҚАРТАЙҒАН – 87474094194

Газеттің сайты: www.aqjolgazet.kz

Редакция авторлардың көзқарасы, жарнама мазмұны үшін жауап бермейді. Жарияланбаған хатқа жауап қайтарылмайды. А – материалдың жариялану ақысы төленген.

Газетті есепке алу туралы № 16859-Г куәлікті 2018 жылғы 22 қаңтарда Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрлігі берген.

Нөмірдің кезекші редакторы

Ардақ ҮСЕЙІНОВА, Табиғат АБАИЛДАЕВ

ТАРАЛЫМЫ: 17061 АПТАЛЫҚ ТАРАЛЫМЫ: 51183

Газет аптасына үш рет шығады. Газет редакцияның компью­терлік орталығында теріліп, беттелген. Қалыбы Жамбыл «Сенім» ЖШС баспа орталығында жасалып, көбейтілді. 080012, Тараз қаласы, Төле би көшесі, 22-үй. тел.: 43-32-83.

Тапсырыс 548