4__

4

www.akjolgazet.kz

12 наурыз, 2016 жыл

н е г н і с ү т н і т е р і д ұ қ ң і д з ө с Қара Қарақат БОЗТОРҒАЙ АЙ

Ардақ ҮСЕЙІНОВА, Й «Ақ жол». Шынын айту керек, «Ғұмырдария» балалар мен жасөспірімдер орт а лығының ұйытқысымен өтетін тін дəстүрлі р е с п у бл и к а л ы қ « Ж ы р л а й д ы жүрек» байқауы уы талай өнерлі жастың талабын бын шыңдап, ңд , шын дарындарды ндарды анықтауға мүмкіндік дік АҚ

ҰРП Е ӘН

Жастықтың оты жалындап, Жас жүректе жанған шақ. Талаптың аты арындап, Әр қиянға салған шақ. АБАЙ..

Салтыменен сыпайы қыз баланың, Қарамаймын десем де жүз қарадым. Басқа жанмен көргенде мен өзіңді, Жүрек сыздап қайғыдан мұз боламын. Мен де сені еріксіз қызғанамын... Қызғаныштан қанымда қызған ағын, Қызуындай шөлейтті тұз даланың. Қыр гүліндей қызығып өтем саған, Құзар шыңдай мызғымас мұзбалағым, Мен де сені еріксіз қызғанамын... Көңілімді əйгілеп көз жанарым, Көлгірсуден жоқ, сірə,өзге амалым. Кездескенде шарасыз күйге түскен, Жан дүниемнің толқынын сез қарағым! Мен де сені еріксіз қызғанамын...

ТАҒАМ МЕН ТАЛҒАМ

Жыр параққа сыр айтып мұң шағамын, Жаныма егіз өзің боп ізгі адамым. Жалқы сырым өзіңді қызғанамын, Өзге сырым айтпай ақ сізге мəлім...

Р А С

ЕГЕР

КОВ Е Б Л Ұ

13

ЫЗ НАУР

ДІҢ НІ ЕР

-ГЕ Ы 50

УАҚЫТ ЖӘНЕ ҰЛАН

Р ЕДІ

ТОЛА

ЖАС

КҮ

СҚ

Т РЫ А Р Й А

ДЕ Қ

ДА

ЫЗ М А Т Р

ЕН ЖҮРГ

өлеңдеріне жазылған əндерді орындауда шеберліктерін байқатып жат с а, екіншісі жырларын мəнерлеп оқумен дараланады. Менің шəкіртім Қарақат «Көркем сөз» номинациясын жеңіп алып, бірінші дəрежелі дипломмен марапатталды. Ол ақынның «Досым саған сенемін» жəне «Арманым тіріл, көз ілген» өлеңдерін оқып, көрерменнің көзайымына айналды», – дейді Қарақаттың мұғалімі Айнұр Балықбаева. Қ а р а қ ат т ы ң ө н е р ə л е м і н е жасаған алғашқы қадамы сəтті болды. Балғын өнерпаздың бұдан да үлкен байқауларда бағы жана берсе екен деп тілейміз! Талас ауданы.

ТЕЛЕФОНҒА ТЕЛМІРГЕННЕН, ТАЗА АУАДАҒЫ СЕРУЕН АРТЫҚ

Айман НАЙЗАБАЕВА, ТИГУ-дің магистранты.

И Е Х СІ У Р

Ж

ы дағ а ныны орт ни а д у ау ндағ руха ы с н Ш в аты ында й л а н лкен а ғ о оқы əкір ң арас л і б аолып, ү əкіров С.Ш тепті ə р б и е дық б . С.Ш рдагер н мек і м - т мұрын стырдыптің а в а м е ен ын, м й ма қпай т ə л атуға ымда мекте е н б а е иевам тың п ы е н ы орн ара ұй орта Б е й с ыба лд айрат ына ?» дісіні та , қайм сқаша н е іс-ш ндағы ə н е н а Сат ның Қ шаһар зды. үрг Бұл к , – деп , ол ба і л е т і н ж еп , ол: « дық» Егер ке с н аға т аты а з ы Д Лəйл қушы емей к туғы сады. т і р үг нде е н рке ке н. ба ұ с т ға лімі т үш о і – С кінді лік жа т т е п , деп йлікке өзіміз қорғаға ы н а м ген Ə кен ес р с з мұ ге оза мекен а мүммеуші н з е р ларын л і т і ү а в қ ө й б з е ш ға ашы у ж а жас ү нда ба з із ң т с бір гілік йтуын иев де ғ а с ы ақала е , б ұ н а а у с л ы і н т Ма еу і м ы а стазы д а , а өзіне у орн ке р с мəң ып қа адал о қ и ттеу м т с е д б і т к е ы н е а к ш қ лж о в ү емияс ң ұ й т қ а н деп сы о да а бар ан Н.Мо қ с а н ен зер м . Ə й л ы п л д а р а р – ы р о О а м», ас ы да. л ры а н а з а с акадй р ат т ы д і ж Бұғ Ж е л т ітап п а р д ы а ш ы 8 6 ж ы асынд н і о ы д т к ы ғ л ы қ 84рек Қ ож ұрылы , Қ а п ө т у д і е 001 ж расын ы ң 4 0 қал теге и ше д 2 ша а т т ң ке р і м ет-қ е с і п а т а г е л рне қ қ а шə л і т о т т а 1 9 елогоршын ө ə ул е ті ы б у н р л н л л ы ы а т ы Б н у с ы қор С е й і ағы сə е н б і р к ү н і но р Ж а- ж а й д д і а Қ а й ж а р ы р ы п ма қ сөлкесі, р бор д а ғ ы о қ ы ғ а н қ О с ы ур əске ат ы а р ы е н атыд е р і м т ы н е к т м ə н ө н і м е ы а р п с т о а т қ м р м а . л ғ а к а е Алм і м г е р а т о л . П р о ғ ы п , а т ы - ж кевич жо қ ейдің Ан бірг д е А л н д а қ дерек қпанд , о қ и зға л асқ қ о л ы нің ш с тпе ə н е ы ып, 13 а с ы ң а н йымы р ат ə у е т ы с т р Р у д қ т а ғ т р ы ж и ы ме р А н о Қай ы 0 ж рла а ж лто Қай т а р ы и н с т н жол н биыл«Барм ысып, Ж е л д ы м е а н ы алатын ан 3 о с п а а е в қ д е о л ректо с лыс т бые үші ы ң а о м ж б м з н қ а д р б і р р ы е р а С н г а р ы іо е, ұр О т а і н д і р -ақ: « қ ұ р стаста а түсу рнасы масын тар құ дағы д е с қ қ а һ ің есім нда қ д а 1 3 с нен р т ы р л е а рл а ң қ а н ы ковт олы ғ а н тын ү і у л т О к н а е те да Х ұлбе ік ж б ол тола мір м. ті ық білг тол абар» ?» бағ беков салды д е г і ө ерді қ Ерл т і р і уге с ы л л Р ілі. ы «Х ырым ысқұ іздеу ə с ке р іметт ы қ ығ . з ы м сы е г бел а н б о дің жа бау рат Р рына т т ы ң гі мəл а м ат т а а р лі анық с ғ р Қай даста Қ а й р а е зінде і м а з ы бард б ол ызда е қ а йберген ретіліпл р ң й ы у құр м – ент к е й м ə л -жұрт əңгіге ү х з на т т ы а ру нан с ы қы п о й ы студ л ге б үсу. Ел несі м лары еді. а й р а ыларғшашы мызд ұтқарыан мен н ап , е аша т і, бей е сақта Қ санш нда қызы ан қ налғ , қ ыра көз олын жи йық о ж и ларын ң есімрегінд т л а а а п же ласа н қар втің қ алаңғ шыд Ұ Ұ қыр ратты ың жү а а о , е Б І, ет Ал а жатқ мабек ығып күнг м ы з «үш Қай азақт и н ТЕГн е л қ Қ ш ы ы ш д р е ы ү с а ə А г р н А е с б алы бег тер, ау ы аға лігу ə қ. м шы ен У ғасы ігі ы с т жағ ып, мін«Жігіт с а қ , д у т аст ына і нынан імд нің ба дение а ан Мəкан оқи тан к ə р е а ы і ə ы л в а : д ы м қ М ықо ағ ш аз қа тарға ш ы д п үн оқс ақс дан бөлі к л ң н қыр с од 1 елт і, Қаз у ау мыту удандыүл Ха д а с б е ң жас к ү н г е »,– де рыны ді. Біз н Кеңе қ, 199 м Ж ш Ш у а а а і к . ы д л тер сі. те ү ш жетед ңшыла лған е 5 жасы ғанда- йынқұ ап ады дерді беков, əриям , Ж о аттард ров ерт налис мүше м з о л о т р 2 ы і а л м а р б в а М ң і ұ р қ е т Зəуі р ы ғ п» т беп тың й т ан М пте өп Жу ғыны с е е ек аза .Шəк дың о əн . əрі ізгі се боздақ қалма м алғ мекте нда к ке да о с ыа ж ділхандирект ж а н Еақ жүр лы С ындар ның о і й г і п аны ы ы а л е е н ы н лға ы ш зі бі ндағ соң ект лы ауд к е н а с ы н т Ə йінің а қ ы т екілді 06 ж ас ақ уданы здің т у м ы ғ ы ң а й ө и а і ж ғ а Ш ү н Б ов с н 20 пте қ ңыр ың ауыл лды , сол тур қ. б з , ө о қ и оцен Шу иев алы м е е е ша лы он ірлік л жы жүріп беру рысты ғы ы ң ыо қ с а н еген дры екен– м ейдазы ілігім а мект ен еді. сменд у тур тық о й Б н а ы і ы о С , ж аны ік. қ е л т ов д ауы ін», С еуш орт ізілг т Ры е аш амат сып с і м г е т ы н д м қ ақ б к ауд ен ед -тарты втің е шешу ров ат де білі ен дем ндағы сы өтк і Бола бөлм тіп, аз е й - н а н Ж ен Уакісінің ы мүм кейін б к о тің п и н м т к в н к і у ө тысы лбе айлы ен К езде сімі е а ы р аты əйра гі əкім найы көрсек. л р л а н т е п ын о н Ə ді с ө ор о б н к е т б ы к ұ к у а р ш е т е й е п а ы і ғ е қ а ң ү а ы с і о ң лік м кезд дан қолд кер д а м т амас м. ст Сіз у уш ал з Б дег рсы ған ны Қ.Р с елен к Бір қо сыл рманы қ о р ғ аровтыңт о қайланыан еді. уге қа сатын ан Ая ол кез хан сол ажай мызға та кету о қ с а н бас болды ң мə йініре ктеп қ Қаһа т ы ң аназа а қ с а , б тталғ өткіз ң рұқ . Шуд лді. С Темір уге ұр сы л т қою ер ны ай со , кеш орды іздік гі ке ст рі өткіз е н мұсыны қанын л ы жет ат ас себепк уд а н ы ғ и е в Ке та ме Халы а й р а т Қож , М ы қ о в а т к е а п а ы к т қ б ғы де і. Рек ра өт сқарт мини раны ə м е т н е ор дасы . Қ керім н ы ң Қ а д болат аны 1 ж а т а ыруғ Ш у Ж а ор а л д ы Сейіт ы ғ ы і кб а й , Тас жан, дед ен ша бай А ризм іс-ша с ы Д і рл і г і өп т 2 0 0 ғасын іске ас о р а й а х а н асында т л й р а в р к ж р а тазы д ы а о ы а ал ы ны ае Бе үл База не ту о сы п , а н а б ə м ды. К сі қаб еріп, о ы ғ ы н к і м і Қемей қ о р т а ұс б а н л и е в , Нүпб ибек Ш сынд ігі ə р а ы ов ен ме өт ы л д г і ə ен С д а ғ ы т а е й д а нхан Қал ур зин нділ ң п порт ж анбет т а н ы т ке н А сыйл ай бөл к с с ма ғ л і к С айма еков, Ақм белс е ы н ы 5 ж з д е енг т ы н ы л і р і к ама аж тН кəрб бе к ы ң л а р н д а й До еу ш і ва ғ а Б жолд да мұр ул е ен 4с о л к ет жерле ко в а е г і з ж ə с д с к Ің а лды тт ар д а у о с ы здік. ра лб д е ма н б а е йтуға дасын е з і ннті Əр ы н . і Қай ы с қ ұ п е н о л н Қ а ма қ о л д а а к р і с т е қ о т е м А е аз е н с ы н қол ж і м д ң ып лім а л а атқа Қ . Рк т е п с а р доц с м р қ а еге бар май бі ы қ а й ының е е с кее Қайр п е ме . а а əтиж л і е ы л д з ы ң з ы с т н ы н Ə 6 ж у р ы а ұ шылд р ат т ститу е б і р е кезінд е м е ң д а р д а Қ а й ин н т тіру р і ң ғ ы 1 9 9 3 н ас а ң ы н и» а с е ы с 1 а р ле б ылы қ а ш етте і м д а ш қ Тө құр қ о в ə р ілер б м ұ ғ а л а л а ң ғ « У а ергеушы н а е р д і «Т « М с е н д

Й

Қызғанамын

Т ҰЛ

ҚА

ҮКІЛІ ҮМІТ

туғызды. Жас жеткіншектерге өнер əлемінің əн айтумен ғана шектелмейтінін ұқтырды. Көркем əдеб əдебиетке құштарлығын оятып, ақынн ақынның аманатына құрметпен қ а р ауд ы ү й р е т т і . М ұ қ а ғ а л и мұрасына ад адал өнерпаздың бірі – Қарақат Төлеге Төлеген Қаратау қаласында тұрады. Ол – А А. Байтұрсынұлы атындағы гимназ гимназиясының озат оқушыларының бірі.

– Байқауда үздіктер бірнеше аталым бойынша анықта анықталатыны белгілі. Бірі Мақат аевтың

О

Жалпы, қоршаған ортаға жанашырлық – ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа, атадан балаға өсиет пен өнеге түрінде беріліп келе жатқан ізгі қасиет. Қазақта «Таза ауа – дертке дауа» деген сөз бар. Аурудың алдын алу үшін таза ауада серуендеу қажет. Бірақ, өкініштісі сол қазір көпшілігіміз сол уақытты серуенге қимаймыз. Есесіне сағаттап компьютерге, ұялы телефонға телміреміз. Оны ешкім жоққа шығара алмайды. Əсіресе, жастар күні-түні сол монитордың алдында отыруға əуес. Осының бəрі бала санасына, оның физикалық дамуына кері əсер етеді. Телефон немесе компьютер мониторының кескіндері адам көзінің көру өткірлігін нашарлатады. Мұны барлығы біледі. Десе де, монитордан көз алмайды. Тапжылмастан компьютер алдында от ы ру б ұ л ш ы қ е т т е рд і қ а ж ы т а д ы , омыртқаға зиян келтірмей қоймайды. Адам ағзасына төндірер қаупін айтпағанда, сананы улап, адами қарым-қатынастан шектейді. Əлеуметтік желі арқылы хат алысып сөйлесу – баланың айналасындағы адамдармен бетпе-бет сөйлесуіне де əсер етіп, сөйлеу мəдениетінен айырылады. Сондықтан болар, бос уақытын интернеттің алдында көбірек өткізетін жасөспірім тез шаршайды. Те л е ф о н ғ а т е л м і р г е н ш е т ау ғ а , серуендеуге көп шықсаңыз денсаулығыңызды жақсартып қана қоймай, табиғаттың қадірін түсінесіз. «Таза ауа жұтқаның, талай ғұмыр ұтқаның» дейді қазақта. Мəнісіне терең бойласаңыз, осы бір ауыз сөзде үлкен даналық жатыр. Осыданақ, таза ауаның денсаулыққа пайдасын бағамдай беріңіз. Əсия ƏЛДЕКЕЕВА, Жамбыл атындағы № 5 мектепгимназиясының бастауыш сынып мұғалімі. Тараз қаласы.

Тәбетіңіздің таңдауы не? ҮЙ ТАҒАМЫ, ӘЛДЕ «FAST FOOD»...

Басты байлық – денсаулық екеніне сау кезімізде мəн бере бермейміз. Сондықтан болар, денсаулығымызды қымбат емес, бірақ, өте қауіпті тағаммен улап жатқанымызды ойлана бермейміз. Зиян екенін біле тұрсақ та «Fast Food» сияқты тағам өнімдерін жиі пайдаланамыз. Хотдог, гамбургер, Сэндвич, КҒС, чизбургер, фри (қуырылған картоп) сынды барлық тағамдар «Fast Food» өнімдерінің қатарына кіреді. Деректерге сүйенсек, мұндай тағамдар ең алғаш Америкада 1920 жылдары пайда болған. Кейінірек, бұл тағам түрлерін өндіретін арнайы «White Castle», «McDonald’s» сынды компаниялары құрылған екен. Тоқсаныншы жылдары гамбургер кедейлерге арналған зиянды тағам ретінде бағаланып, оны қала көшелеріндегі үйсіз-күйсіз жүрген адамдарға сататын болған. Жалпы алғанда, «Fast Food» термині «жүгіріп жүріп қоректену» деген мағынаны білдіреді. Тез дайындалатыны – тұтынушылар үшін өте қолайлы. Жасыратыны жоқ, көпшілігіміз «Fast Food» зиянды екенін жақсы білеміз. Алайда, тамақ пісіруге уақыттың жетіспеушілігін алға тартып, өз-өзімізді алдаймыз. Ғалымдар фастфудты ұнатып жейтін адамдар психикалық жəне химиялық тəуелділікке ұшырағандар дейді. «Fast

Жоба жетекшісі: Ардақ ҮСЕЙІНОВА ardak_31@mail.ru

Food» «тұтқынына» айналғандар соңғы уақытта Тараз қаласында да көбейе түскен секілді. Бір көшенің бойында кем дегенде 3-4 «Fast Food»

дүңгіршектерінің жұмыс істеп тұруы соған дəлел болғандай. Сырттай бақылап қарасаңыз, олардың халыққа қызмет көрсету сапасының, тағамның дайындалу

тəсілінің əртүрлі екенін анықтай аласыз. Облыстық тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментінің балаларға білім беру жəне тағам

объектілерін санитарлық-гигиеналық қадағалау бөлімінің бас маманы Махфуза Əріпбайқызының айтуынша, фастфуд тағамдары адамда бар аурулардың

Маржан РАҚАЙ marzhan-rakai@mail.ru

қарқынды түрде үдеуіне түрткі болады екен.

– 2015-2016 жыл ара лығында осы тағам өнімдеріне байланысты облыс тұрғындары ешқандай арызшағым түсірмеді. Қазіргі кезде адам науқастанған жағдайда бірінші дəрігерге емес, өз бетінше емделудің жолын қарастырады. Сондықтан біз қадағалау жұмыстарын жоспардан тыс жүргізе алмаймыз. Жеке кəсіпкерлерге арналған кодекстің өзгеруіне жəне Елбасы Жолдауындағы тапсырмаға сəйкес, нормативтік құжаттардың өзгеруіне байланысты əзірге фастфуд асханаларына тексеру жұмыстары жүргізіліп жатқан жоқ. Тұрғындар арасынан шағым түскен жағдайда ғана біз тексеру жұмыстарын толықтай жүргізе аламыз, – дейді Махфуза Əріпбайқызы. Ауыра қалсақ, өз бетімізше емделу əдетіміз. Соның əсерінен аурулар асқынып кетеді. Өткен жылдың өзінде асқазан-ішек жолдары ауруларымен ауыратын 1,5 миллион адам тіркелген екен. Асқазан ауруларының қозуына к ү й з е л і с , уа қ т ы л ы т а ма қ т а н б ау, фастфудпен қоректену əсер етеді дейді мамандар.

– Фастфуд өнімдері əдеттенуді туғызып, осы тағам түрін жиі қолданатын

Эльвира ЖАРЫЛҚАСЫНОВА elvirkz@mail.ru

адамдар арасында асқазанның ойық жарасының пайда болуына əкеп соқтырады. Фастфудты дайындауда н ат р и й гл у т а мат ы , б оя ғ ы ш т а р , эмульгаторлар, тұрақтандырғыштар, дəмді жəне иісті күшейткіштер көптеп қолданылады. Фастфуд өнімдері адам организміне ешқандай пайда бермейді, өйткені ондай тағамда А, С, Д жəне Е витаминдерінің қажетті мөлшері жоқ деп санауға болады. Көпшілік жағдайда əртүрлі соустармен бірге беріледі жəне олар қатты шөлдетеді. Адам мүмкіндігінше əртүрлі тағамды тұтынуы керек. Соңғы жылдары цирроз, гастрит, ойық жарасы сияқты дертке шалдыққандар ауруханалар мен арнайы орталықтарға көп келеді. Олардың басым көпшілігі – жастар, – дейді облысымыздың бас гастроэнтеролог дəрігері Мейрамкүл Калисаева. Иə, денсаулығыңыз үшін тиімді тамақтанудың да маңызы зор екенін ұмытпаған абзал. «Ауру – астан» деген сөз бар қазақта. Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолы дұрыс тамақтану екенін ұмытпаңыз. Айша ЖАҚСЫБЕРГЕН, М.Х.Дулати атындағы ТарМУ-дың студенті.

ӘЛЕМ-ЖӘЛЕМ ӘЛЕМ *

«САНДИ ТАЙМС» ГАЗЕТІНІҢ ЖҮРГІЗГЕН ЗЕРТТЕУІНЕ ҚАРАҒАНДА ҰЛЫБРИТАНИЯНЫҢ МҰҒАЛІМДЕРІ ӨЗ ОҚУШЫЛАРЫНАН БІЛІМДІ ЕМЕС КӨРІНЕДІ.

* ПОЛЬШАНЫҢ АСТАНАСЫ ҚАЙ ҚАЛА ДЕГЕН СҰРАҚҚА БЕС МҰҒАЛІМНІҢ БІРЕУІ ҒАНА ЖАУАП БЕРЕ АЛҒАН. *

АЛ ГЕРМАНИЯНЫҢ АСТАНАСЫН АНКЕТАҒА ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ 27 ПАЙЫЗЫ ҒАНА ДҰРЫС АЙТА АЛҒАН. АЛ 47 ПАЙЫЗЫ АУҒАНСТАННЫҢ АСТАНАСЫН БІЛМЕГЕН.