БІР АДАМ ЖӘНЕ БҮКІЛ ҒАЛАМ
Ң І Д И Р А В И Д А Р СТ Ы С А К П СКРИ
БІЛ ІМ
Антонио Страдиваридің есімі жүзжылдықтар өтсе де, өз ісінің құпиясын өзімен бірге ала кеткен тұлғалар қатарынан саналады. Ғасырлар өтсе де оның құпиясын ешкім де шеше алмады. Тек оның жасаған скрипкалары періштелер əуезіндей, жүзжылдықтарды жалғап, жыл өткен сайын құнын арттыра түсуде. Заманауи ғылым мен жаңа технологиялар да шебердің қолынан шыққан саз аспабының ерекшелігін таба алмауда. Сондықтан болар, оның төңірегінде адам айтса нанғысыз аңыз əңгімелер айтылады. Бала күнінде Антонио Страдив Страдивари музыка əуеніне есі кете елітетін еді. Ол жүрегінен шыққан ЫМ Л а əуенді айтып жеткізбек болғанда, ҒЫ айналас айналасындағылардың күлкісін ЕН тудыры қана қоятын. Сондайтудырып М бал ақ, баланың тағы бір ерекше жақсы көретін ісі қалтасынан та үнемі тастамай жүретін кішкентай бəкісіме қолына түскен ағашты бəкісімен ойып, бұйым жасайтын. Оны Он ата-анасы сол үшін де ағаш шеберлігі мамандығын алуға алу ықпал етті. Антонио ағаш шеберлерімен атағы ат шыққан солтүстік Италияның Кремона л ат ы н а т а й то р и қаласында қ туып-өсті. Ол ның а н и я с ы н жас ауда. О тке п м о өскен ө қала «шеберлер к е і » и s с с е а m й қ e шаһары» ш аталатын еді. ыш жү аратын er Syst н e r P o w дан қозға лтқ мде жылу шығ ін тəжірибеде s a Ол сондай қалада L « л қ р е ы а е л ы д и т ө т тұратынын біліп, қатты м ат е р өлшек т и ку т й көп к ымалар Ко н н е к ы ең мықты ншалық, тори дың кішкене б у арқылы ұңғ шабыттанды. ш Өз ісіне, ғ о л б а с а т , и т ы п ң і скрипка с жасауға деген н т абиға ың тығыздығ талған матер суды ысыты н и з н а н литр бе өлікті ынтасы арта түсті, ң құрамы ания бүгінде сəуле арқылы руда. ы м 8 п іл к ы да 2 ат ақты шеберлерден ие. Ком оның лазерлі үйесін ойласт ің бір грамын кəдімгі жең ігін 100 ссабақ алды. 1655 жылдан ы л , д ж ө п м й і к а у и р р р р і г а о т т д 8 л өткіз А Антонио синьор Аматидің сқа ке рінше, аттың и, адам Роберт қозғалы андардың пікі Демек, бұл з еген сөз. Яғн ында маман ш е бе р ха н а с ы н д а т ə л і м д й . м а і і а д д ж е е М л ін ет алд алды. Бастапқыда барып кел, ады. Бұ тауға ж с бар көр қуаты ыр бойы қуат аттайтын бол өндірі шау шауып кел ретінде жүрген ол н е м у с ын рет қ алар Аматидің Ама неге ескі ағаштар бір ға жатқан бір-ақ абрик мен қан-жоса қ болған ішектерді жылда йвс айтады. а р г р е й в с ф ге бет бұрып қолданатынына қолдан таңғалатын еді. Харгре д а й - а қ , Х шілігі торий көп Сон Страдивари Страдив оның сырын жылдар ң ы н ы р өткен соң бір-ақ білді. орында ізеді. Сондай Сондай-ақ, жылдар өте келе жетк итальянды итальяндық бала əлемдегі ең қымбат, теңдесс теңдессіз саз аспабын жасаған тұлғаға тұлға айналды. Оның есімі музыка муз əлемінде аңыз болып ЖАРАТ А ЫЛЫС ЖӘНЕ ЖАҺ тарады. т АН Страдивари жасаған скрипкалар алғашқы жылдары, яғни XVII ғасырда 166 кремон лиріне сатылса, (шамамен 700 доллар), 300 жылдан соң аукциондарда əрқайсысы 4-5 миллион долларға сатылды. Ст р а д и ва р и д і ң е ң алғаш үйренген ісі саз аспабының ішегін жасау болды. Амати шебердің үйінде оны жас қозының ішегінен жасайтын еді. Антонио жас малдың ішегін иісі өткір суда (ол кейіннен соның сабын суынан жасалған қышқыл е ке н і н б і л д і ) ж у ы п , кептіріп,
А Д Л Ы Ж 0 10 . . . Т Е Р Қ А БІР-
тартатын. Ол тəжірибе жинай жүріп саз аспабының ішегін жасауға кез-келген малдың ішек-қарыны жарай бермейтінін, ең мықты материал, ол – орталық жəне оңтүстік Италияда өскен 7-8 айлық қозы-лақтардың ішегі екенін білді. Ішектің əуезі малдың жайылған аймағына, ішкен суына, сойылған мерзімі мен одан да басқа түрлі нəрселерге байланысты болды. Келесі кезекте Страдивари саз аспабының ағашын таңдауды үйренді. Мұнда да адамға түсініксіз сырлар баршылық еді. Мысалы, ағаштың түрі қандай болғаны маңызды емес, оның қандай дыбыс шығаратыны маңызды еді. Сондай-ақ, бір ағаштың діңі бірнеше түрлі дыбыс беретінін де шебер ерекше ескерді. Амати шəкірті Ст радивариге ағаш таңдаудың сырларымен бөлісе отырып, аспаптың үстіңгі бөлігін шырша ағашынан, ал астыңғы бөлігін үйеңкіден жасау керектігін үйретті. Сондай-ақ, ең əдемі «əн салатын шыршалар» швейцариялық Альпіде деп таныды. Кремондық шеберлер сол жақтың ағаштарын қолданатын болған.
40 ЖАСТАҒЫ... АЛҒАШҚЫ ҚАДАМ Бала кезінен Николо Аматидің шеберханасында жұмыс істеп жүрген
Антонио ерте ме, кеш пе, өзінің жеке шеберханасын ашу керектігін түсінетін. Ол ойы тек 40 жасында жүзеге асты. Сол кезде ол бай көпестің қызы Франческа Феррабочимен үйленді. Франческа оған бес бірдей бала туып берді. Алайда, кейіннен Италияны жайлаған шешек ауруы шебердің жары мен бес бірдей баласын алып тынды. Осыдан кейін ол біраз уақыт іске кірісе алмай жүрген болатын. Бұл күйзелістен оны ата-анасыз қалған шəкірттерінің бірі шығарды. Барар жер, басар тауы қалмаған шəкірт Страдиваридің қасына қоныс аударып, оның ұлы болады.
дейін жүргізген ғылыми зерттеуінің нəтижесінде мынадай тұжырымға келген. Құдайдың құдіреттілігі – теңіз суларының арасына тартып қойған пердесі бар. Бұл перде екі теңіздің бір-бірімен араласуына бөгет болады. Алайда, екі теңіздің суының бір-біріне өтуіне бөгет болмайды. Сонымен қатар, əр теңіз не өзен суы өз ағысын, ағып өтетін жерінің химиялық құрамына сай қажет болғанды өткізетін, қажет болмағанды өткізбейтін екіжақты сүзгіш іспеттес. Өйткені бүкіл теңіз бен мұхит суларының өзіндік ерекшеліктері бар. Температурасы мен тұздылығының м ө л ш е р і н е қ а р а й , ж ə н д і кт е рд і ң айырмашылығына дейін əрбіреуі өзгеше бір əлемді бейнелейді.
Страдиваридің саз аспаптары шарап секілді, жылдар өткен сайын құндылығын арттыра беруде. Оның бүгінгі күнге жеткен туындыларының бағасы 500 мыңнан 5 миллион евроға дейін бағаланады. Тіпті, ол аспаптарға ешқандай баға жетпейді деген ортақ түсінік те бар. Бəлкім, сондықтан болар, Страдивари саз аспаптарын ұрлау оқиғалары да тарихта қалып жатыр. Соның бірі Николай II-нің атақшы музыка шебері Кошанскийге сыйға берген скрипкасы болды. Əлбетте, ол аспап сазгерге біржолата сыйға ұсынылмаған
60 ЖАСТА АЛТЫН ДӘУІРІ БАСТАЛДЫ Жасы алпысқа келген шеберлер құрметті демалысқа кетіп жатқанда,
Теңіз суын бөліп тұрған перде Таңғажайып құбылыс. Ақ теңіздің суы мен Атлант мұхитының суы бір-біріне араласпайды екен. Бұл екі су да негізгі ерекшеліктерін жоғалтпай, сақтайды. Кейін екі теңіз қосылған жерде судың бір-біріне араласуына бөгет болатын, белгісіз де көрінбейтін бір кедергі, перде бар екендігі анықталды. Бұған Ст амбул (Бо с фор) жəне Чанаккале (Дарданеллы) бұғаздарындағы судың екі жаққа қарай ағып жатқаны да мысал болады. Ақ теңіздің қою да ащы суы бұғаздың астындағы ағысы ретінде Қара теңізге қарай, ал Қара теңіздің тұщы суы бұғаздың үстінгі ағысы ретінде Ақ теңізге қарай құяды. Америкалық теңіз зерттеушісі, профе ссор Хеий ұзақ уақытқа
«СТРАДИВАРИДІ» 5 РЕТ ҰРЛАУ НЕМЕСЕ ҚҰНЫ 4 МИЛЛИОН ТҰРАТЫН СКРИПКА
М КҮ
М ӘН
Е
Ү НК
ІА
ДІК
ДА
Лос-Анджелесте Страдиваридің 3,5 миллион долларға бағаланған виолончелі ұрланады. Жалпы, мұндай жағдайлар көптеп кездеседі. Ал жапониялық «Nippon F o u n d a t i o n » ұ й ы м ы А н то н и о Страдиваридің əлемдегі ең қымбат «Леди Блант» аталатын скрипкасын ау к ц и о н ғ а ш ы ғ а р а д ы . Б ұ л с а з аспабы кемінде 10 миллион долларға бағаланып, 2008 жылы сол бағаға сатылады. «Леди Блантты» шебер 1721 жылы жасаған екен. Бұл итальяндық шебердің осы күнге дейін ең жақсы сақталған екі аспабының бірі саналады (екіншісі – «Мессия», Оксфордтағы мұражайлардың бірінде сақтаулы). Ол ақын Байрон Энн Бланттың немересінің атымен аталған. «Леди Блант» тек Страдиваридің емес, əлемдегі ең қымбат скрипка саналады.
С Е М Е І К І Д М
Ғалымдар Мысырдағы Вади Сура ІІ үңгіріндегі алақан іздерінің құпиясын аштық деп мəлімдеді. О л а р ү ң г і р қабырғаларындағы кішкентай «қолдардың» іздері адамдікі емес деген тұжырымға келіп отыр. Ғалымдар көне суретшілер осындай суреттерді жануарлардың көмегімен салған дейді. Естеріңізде болса, Ливия шөліндегі Вади Сура ІІ үңгіріндегі тасқа салынған суреттер барын зерттеушілер 2002 жылы анықтаған болатын. Сол кезде суреттер 8 мыңнан астам жыл бұрын салынған деген болжам жасалған еді.
ІЗ
ШЕБЕРЛЕР ШАҺАРЫ
Антонио болса өзінің өлмес ме атын қалдырған скрипкасын ойлап табады. Скрипканың бұл нұсқасы оның «супер Страдивари» атануына ықпал етеді. Сөйтіп, алпыстан асқан шебердің алтын дəуірі басталып кетеді. Аңыз адам жасаған сол скрипкалардың құпиясы күні б ү г і н ге д е й і н белгісіз күйінде қалып отыр. Кейбіреулер оның жынперімен байланыс орнату арқылы осындай ғажайыпқа қол жеткізгенін а й т с а , е н д і б і р еул е р а с п ап жасалған ағаштар мен ішектерді зерттеумен айналысты. Шебер ағаш сыртын бояйтын түссіз бояуларға шеберханасының еденінде жатқан құрт-құмырсқалардың қоқысын қосу арқылы осындай дүниеге қол жеткізді дегендер де болды. Оның аныққанығына жеткісі келгендер аспаптың сыртындағы бояуды түгелдей кетіріп те көрген еді. Алайда, бой шымырлатар əуез сол қалпында ойнала берді. Страдивари даңқы дəуірлемей тұрған шақта оның ісіне қызығушылық танытқандар көп болмаған. Соның салдарынан шебердің жұмысы аса жария бола бермеді. Бір анығы, атақты тұлғаның еңбекқорлығы ешкімді бейжай қалдырмайтын. Ол өмірінің соңына дейін, яғни 93 жасқа жеткенше саз аспабын жасады. Антонио Страдивари 1100 саз а с п а б ы н ж а с а д ы д е ге н ə ң г і м е б а р . О н ы ң і ш і н д е с к р и п ка д а бар. Маэстроның еңбекқорлығы соншалық, ол жылына 25 скрипка жасап шығарушы еді. Салыстыру үшін айтар болсақ, бүгінде шеберлер жылына 3-4 аспап қана жасай алады. Алайда, бүгінгі күнге шебердің 630 немесе 650 саз аспабы ғана жеткен. Олардың саны нақты белгісіз, тек көбісі скрипка екені мəлім.
еді. Те к Р е с е й музыкасын əлемге таныту үшін уақытша ұсынылған болатын. Алайда, шетел асқан Кошанский төңкерістен кейін патша ə ул е т і н і ң қ ұ л ау ы н а байланысты Страдивари скрипкасын өз меншігі санайды. Алайда, тағдыр оны қатаң жазалап, ол өмірінің соңын қайыршылықпен ө т к і з е д і . Осылайша, « Ко ш а н с к и й » аталып кеткен скрипка бес рет ұрланады. Ал 2005 жылы Аргентинада Страдиваридің 1736 жылы жасаған, құны 4 миллион доллар тұратын скрипкасы, Венада атақты скрипкашы Христиан Альтенбургердің сейфінен 2,5 миллион евро тұратын скрипкасы ұрланған. Сондай-ақ, америкалық полиция 3,5 миллион долларға баға ланатын аспапты иелеріне қайтаруға көмектесті. 2004 жылы
Қабырғадағы суреттердің басым көпшілігі жануарлардікі болған соң, ғалымдар бұл орынды жануарлар үңгірі деп ат аған еді. Алайда, жануарлардың суреттерінен басқа
АЛАҚ А Н
№26 (26) 20 ҚЫРКҮЙЕК (СЕЙСЕНБІ), 2016 ЖЫЛ
үңгірдің қабырғаларында өте кішкентай алақан іздері бар екені анықталған.