Δευτερο τευχος

ISSN 2459-3435

Μάθε για το Παιδί Ιανουάριος – Απρίλιος 2016 τεύχος 2 ΤΟ 1ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ ΒΓΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Erasmus+ /KA1 – Κινητικότητα / 2015-1ΕL01-KA101-013567

Αναγνώστου Βασιλική Γαροφαλάκη Θέμις – Μελίνα Μυκονιάτη Άννα

ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΟΥ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ, ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΖΩ, ΤΟ ΑΓΑΠΩ Καλιακάτσου Αντωνία

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ!!!... Φαμέλη Κάλυ

ΒΙΑ ΕΓΩ; ΟΧΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ Αργυρίου Αθηνά ΟΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ Αντωνάκη Γεωργία Ασπιώτη Ειρήνη Μπαλάσογλου Γ. Αθανασία

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ PROJECTS

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντελεστές ……………………………………………………………………….……………….…..σελ.3

Εισαγωγικό Σημείωμα………………………………………………………………….….……..σελ.5

Προδιαγραφές ……………………………………………………………………………………………………...……….. σελ. 6

 ΤΟ 1ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ ΒΓΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Erasmus+ /KA1 – Κινητικότητα / 2015-1-ΕL01-KA101-013567 Αναγνώστου Βασιλική, Γαροφαλάκη Θέμις-Μελίνα, Μυκονιάτη Άννα …………………..σελ. 7

2

 ΟΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ Αντωνάκη Γεωργία, Ασπιώτη Ειρήνη, Μπαλάσογλου Γ. Αθανασία ………………………σελ. 17

 ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΟΥ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ, ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΖΩ, ΤΟ ΑΓΑΠΩ Καλιακάτσου Αντωνία………………………………………………………………………………….…………..…σελ. 31

 ΒΙΑ ΕΓΩ; ΟΧΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ! Αργυρίου Αθηνά…………………………………………………………………………………. ………..………………σελ. 49

 ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ!!!... Φαμέλη Κάλυ……………………………………………………………………………………………………..…….….σελ. 60

Επιτροπές για το Περιοδικό «Μάθε Για Το Παιδί» Επιμελήτρια Έκδοσης Μέλλου Ελένη (PhD), τ. Σχολική Σύμβουλος Συντακτική Ομάδα Αντιπάτη Γιάννα (MSc), Νηπιαγωγός, Υποψήφια Διδάκτωρ Αργυρίου Αθηνά, Νηπιαγωγός Ασπιώτη Ειρήνη (MEd), Νηπιαγωγός Γατσογιάννη Αντωνία (MΕd), Νηπιαγωγός Καλή Άννα Μαρία, φοιτήτρια Παιδαγ. Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Καλιακάτσου Αντωνία, Νηπιαγωγός Κλαύδιος Λωράν, Νηπιαγωγός Μαργέτη Ιωάννα, Νηπιαγωγός Μπαγτζή Αικατερίνη (MA), Νηπιαγωγός Νάκου Αλεξάνδρα (MEd), Νηπιαγωγός

3

Παλαιοκρασά Ειρήνη (MEd), Νηπιαγωγός Παπαδοπούλου Άννα (MA), Νηπιαγωγός Σεϊτανίδου Θεοδώρα, Νηπιαγωγός, υπεύθυνη Συντακτικής ομάδας Σκαπινάκη Υπατία, Νηπιαγωγός Στουπάκη Ελευθερία, Νηπιαγωγός Τσίρμπα Παναγιώτα, Νηπιαγωγός Φιλιπποπούλου Μαριάννα, Νηπιαγωγός Επιστημονική Ομάδα Αγαλιανού Ολυμπία (PhD), Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής και Χορού, Μουσικοπαιδαγωγός Αθανασίου Παναγιώτης (MSc, PhD), Ιατρός Ρευματολόγος Βερβέρης Χαράλαμπος (PhD), Περιβαλλοντολόγος, Εκπαιδευτικός Βορύλλα Βέρα (MEd), Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας, υποψήφια Διδάκτωρ Γουργιώτου Έφη, Επίκουρος Καθηγήτρια Π.Τ.Π.Ε. Πανεπιστημίου Κρήτης Ηλιοπούλου Ιφιγένεια (MPhil, PhD), Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Καζέλα Κατερίνα (PhD), Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Κάντζου Νίκη (MEd), Νηπιαγωγός, Συγγραφέας, υποψήφια Διδάκτωρ Καψάλης Γιώργος (MEd, PhD), Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Κεφαλάκη Μαρία (MEd), Νηπιαγωγός, υποψήφια Διδάκτωρ

Κώστογλου Ιφιγένεια (MSc, MD, PhD), Ιατρός Ενδοκρινολόγος Λαμπίτση Βασιλική (PhD), Σχολική Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Μάλαμα Αναστασία (MSc, Reg. MBACP), Ψυχολόγος Μάνεσης Διονύσης (PhD), ΕΔΙΠ, ΕΚΠΑ Μίχου Αικατερίνη (PhD), Eπίκουρη Kαθηγήτρια στο Bilkent University Μοσχοβάκη Ελένη (MEd, PhD, CPsych), Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Παναγάκος Ιωάννης (PhD), Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Παπαδάκης Μάριος (MD, PhD, MBA), Χειρουργός Παπαχρίστου Ευτυχία (MA, MSc), Νηπιαγωγός, Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Γλώσσας Παυλίδης Γεώργιος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας Παυλίδου Ευτέρπη (MD, PhD), Παιδίατρος - Παιδονευρολόγος Ρογάρη Γεωργία (PhD), Σχολική Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης Σπύρου-Βαγή Ευφροσύνη (MEd), Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Σταυριανός Κυριάκος, Αναπληρωτής Καθηγητής Π.Τ.Π.Ε. Πανεπιστημίου Κρήτης Στελλάκης Νεκτάριος, Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Α.Π.Η. Πανεπιστημίου Πάτρας Σφυρόερα Μαρία, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τ.Ε.Α.Π.Η Ε.Κ.Π.Α. Ταχματζίδης Ιωάννης (PhD, CPsychol, AFBPsS, MBA), Δάσκαλος, Ψυχολόγος Τσιλιμένη Τασούλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

4

Φουστάνα Αγγελική (PhD), Πανεπιστήμιο Αθηνών Χιουρέα Ουρανία (PhD), τ. Σχολική Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Φιλολογική Επιμέλεια Αντωνίου Ασπασία, Φιλόλογος Ζέρβα Άννα, Φιλόλογος Καρεκλά Ελευθερία, Φιλόλογος Πάππος Απόστολος, Φιλόλογος, Νηπιαγωγός Χάρου Ελένη, Φιλόλογος συνταξιούχος Χορηγοί Καλαμάρας Δημήτρης (MSc), Δίκτυο και Επικοινωνίες (Net and Communication) (T.C.I. Services) Ποθητάκης Γεώργιος (MSc), επιχειρηματίας (Εκτυπωτική Εταιρεία On Demand)

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

5

Το ηλεκτρονικό περιοδικό που ξεφυλλίζετε αυτή τη στιγμή είναι η συνέχεια του τρίτομου συλλογικού έργου, με γενικό τίτλο «Βοήθημα Εκπαιδευτικού Μικρών Παιδιών. Θεωρία και Πράξη», που επιμελήθηκε η τ. Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Ανατολικής Αττικής, Μέλλου Ελένη (PhD) (1ος τόμος, «Διαχείριση Προβλημάτων στο Νηπιαγωγείο για την Ομαλή Μετάβαση στο Δημοτικό», 2ος τόμος, «Γνωστικά Αντικείμενα – Αξιολόγηση» και 3ος τόμος, «Projects και Δημιουργικότητα»). Πληροφορίες θα βρείτε στο ιστολόγιο, http://mathegiatopaidi.blogspot.com. Μερικά χρόνια πριν η Σχολική Σύμβουλος επισκεπτόμενη τα Nηπιαγωγεία της περιφέρειάς της διαπίστωνε συνέχεια τις ανάγκες των εκπαιδευτικών και βλέποντας τις εργασίες, τις καλές πρακτικές και τα projects των νηπιαγωγών, πρότεινε την καταγραφή τους. Την πρόταση αυτή την έκανε και σε άλλους εκπαιδευτικούς, Σχολικούς Συμβούλους, Καθηγητές Πανεπιστημίων, γιατρούς, όπως και φορείς που σχετίζονται με το παιδί. Έτσι το 2012 κυκλοφόρησε το παραπάνω τρίτομο συλλογικό έργο. Το έργο αυτό τυπώθηκε με χορηγίες ιδιωτικών σχολείων και η πρώτη του έκδοση ενισχύει οικονομικά το Μη Κερδοσκοπικό Εθελοντικό Οργανισμό για Παιδιά, «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Ωστόσο, επειδή τα κείμενα που συλλέχθηκαν ήταν πολλά περισσότερα απ’ όσο θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στους τρεις τόμους, αποφασίστηκε να δημιουργηθεί ένας τέταρτος τόμος και να αναρτηθεί στο παραπάνω blog. Χορηγός για τη δημιουργία του τέταρτου τόμου είναι η Εκτυπωτική Εταιρία On Demand. Έχετε τη δυνατότητα να κατεβάσετε δωρεάν και να διαβάσετε τα κείμενα αυτά στο πεδίο «Τέταρτος Τόμος». Το παραπάνω έργο, το οποίο έχει την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, έχει δοθεί δωρεάν σε όλα τα Δημόσια και Ιδιωτικά Νηπιαγωγεία της Ανατολικής Αττικής που ήταν αρμόδια Σχολική Σύμβουλος η Μέλλου Ελένη (PhD). Παρουσιάστηκε μέχρι τώρα πέντε φορές σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια «Ο Πλάτων», το Υπουργείο Παιδείας, τον Παγκρήτειο Σύλλογο Ιδιωτικών Παιδικών Σταθμών, την Ιερά Μητρόπολη Κυθήρων και Αντικυθήρων και την Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας. Με αφορμή τις παρουσιάσεις, πραγματοποιούνται επιμορφωτικές ημερίδες, όπου εισηγητές είναι συγγραφείς του έργου. Συμμετέχουν εκπρόσωποι από το Μη Κεδροσκοπικό Εθελοντικό Οργανισμό για Παιδιά, «Το Χαμόγελο του Παιδιού», οι οποίοι διαχειρίζονται και τα έσοδα από τις πωλήσεις του έργου, που λαμβάνουν χώρα σε κάθε ημερίδα. Το Περιοδικό «ΜΑΘΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ», του οποίου χορηγοί είναι η Εκτυπωτική Εταιρεία On Demand και T.C.I. Services, είναι η συνέχεια όλων των παραπάνω δράσεων και αναρτάται κάθε τετράμηνο στο ιστολόγιο: http://mathegiatopaidi.blogspot.com. Τα άρθρα θα πρέπει να ακολουθούν τις σχετικές προδιαγραφές του Περιοδικού και να αφορούν την Υγεία, την Προστασία και την Εκπαίδευση του Παιδιού. Απευθύνεται σε όλους όσοι ασχολούνται με μικρά παιδιά - εκπαιδευτικούς, γονείς και φοιτητές. Γενικά, το περιοδικό στηρίζεται σε όλους εσάς που ενδιαφέρεστε να μάθετε αλλά και να γράψετε για το παιδί. Καλή σας ανάγνωση! Η υπεύθυνη Συντακτικής Επιτροπής Σεϊτανίδου Θεοδώρα, Εκπαιδευτικός

ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΜΑΘΕ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΔΙ» Παρακαλούμε να προσέξτε ιδιαίτερα τις οδηγίες συγγραφής ώστε να υπάρξει ομοιομορφία στα κείμενα:

 τίτλος (κεφαλαία), μέγεθος γραμματοσειράς για τον τίτλο: 14 pt  όνομα / ονόματα συγγραφέων / e-mail  περίληψη (μέχρι 300 λέξεις): 10 pt  λέξεις κλειδιά (5-6 λέξεις): 10 pt  ακολουθεί το κείμενο  κειμενογράφος: Microsoft Word  σελίδα: Α4 (210 Χ 297)  διαμόρφωση περιθωρίων σελίδας (πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά): 2,5 cm χωρίς υποσέλιδα, κεφαλίδες και αρίθμηση των σελίδων  γραμματοσειρά: Times New Roman  μέγεθος γραμματοσειράς για το κείμενο: 12 pt  στυλ μορφοποίησης: Bold για έμφαση και Italics για παράθεση ατόφιας φράσης στο κείμενο  διάστημα μεταξύ σειρών: μονό  έκταση τελικού κειμένου: έως 10 σελίδες μαζί με τη βιβλιογραφία, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο, που μπορεί να περιέχουν έως 5-6 φωτογραφίες τοποθετημένες μέσα 6 στο κείμενο.  εμφάνιση βιβλιογραφικών αναφορών στο κείμενο: με αναφορά στο όνομα των συγγραφέων αλφαβητικά, π.χ. Gandini, (2001), Κουτσουβάνου, (1996), Mellou, (1993).  Η παρουσίαση των Βιβλιογραφικών Αναφορών, για να υπάρχει ομοιομορφία, θα πρέπει να γίνεται αλφαβητικά και να έχει τον εξής τρόπο παρουσίασης των συγγραφέων: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Gandini L., (2001), Χώροι εκπαίδευσης και φροντίδας, στο C. Edwards, L. Gandini & G. Forman (Eds), Reggio Emilia: Οι χίλιες Γλώσσες των παιδιών Προσχολικής Ηλικίας, Αθήνα: Πατάκης. Κουτσουβάνου Ε., (1996), Ο Χώρος του Νηπιαγωγείου και οι Διαδικασίες Μάθησης και Διδασκαλίας, Αθήνα: Οδυσσέας.

Mellou E., (1993), The relationship Between Dramatic Play and Creativity in Young Children, Unpublished PhD thesis (School of Education of Bristol University, Bristol).

ΤΟ 1ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ ΒΓΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Erasmus+ /KA1 – Κινητικότητα / 2015-1-ΕL01-KA101-013567 Αναγνώστου Βασιλική (MSc), Νηπιαγωγός – vasanag@yahoo.com, Γαροφαλάκη Θέμις – Μελίνα, Νηπιαγωγός – melinagarofalaki@yahoo.com, Μυκονιάτη Άννα, Νηπιαγωγός– mykoniati.anna@gmail.com

7

Περίληψη: Για το σχολικό έτος 2015-2016 οι εκπαιδευτικοί του 1ου Νηπιαγωγείου Βούλας σχεδίασαν και υλοποίησαν το ευρωπαϊκό project με τίτλο «Το 1ο Νηπιαγωγείο Βούλας βγαίνει για μάθημα στη φύση», κρίνοντας απαραίτητη τη διεύρυνση της επαφής που έχει σε καθημερινή βάση η εκπαιδευτική ομάδα με τη φύση, μέσω της οποίας θα αναπτυχθεί η δημιουργικότητα, θα βελτιωθεί η υγεία των εκπαιδευτικών, των μαθητών, αλλά και των οικογενειών τους, που η συνεχιζόμενη οικονομική και κοινωνική κρίση έχει καταβάλλει ψυχολογικά και σωματικά. Η εκπόνηση του project αυτού βασίστηκε στη θεωρητική και πρακτική γνώση που προέκυψε από συμμετοχή εκπαιδευτικού του σχολείου μας σε σεμινάριο στην Ισλανδία με θέμα «Outdoor arts and crafts» που διοργανώθηκε από τον ευρωπαϊκό φορέα Cursus Iceland, ο οποίος εξειδικεύεται στη διδασκαλία στο φυσικό περιβάλλον και την ένταξη φυσικών υλικών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η διδακτική ομάδα αναζήτησε εναλλακτικές πρακτικές, που δεν απαιτούν ακριβό εξοπλισμό για να ενσωματωθούν στο καθημερινό πρόγραμμα, αλλά αξιοποιούν φυσικούς πόρους. Η αξιοποίηση των καλών καιρικών συνθηκών του ελληνικού κλίματος, των φυσικών υλικών από τους χώρους πρασίνου και την παράκτια ζώνη της Βούλας, της περιοχής στην οποία βρίσκεται ο οργανισμός μας, καθώς και η αξιοποίηση εθελοντικής προσφοράς εργασίας και αρωγής από τις οικογένειες των μαθητών μας που μαστίζονται σε αρκετά μεγάλο ποσοστό από την ανεργία, δίνουν νέα κίνητρα για μάθηση, δράση και χαρά. Με τους μαθητές οργανώθηκαν διδασκαλίες στη φύση, δραστηριότητες με θεατρικό παιχνίδι, κουκλοθέατρο, εικαστικές δημιουργίες στον αύλειο χώρο του σχολείου μας και το φυσικό περιβάλλον της πόλης μας. Επιπλέον στα πλαίσια του project συνεργαστήκαμε με το 6ο Νηπιαγωγείο Βούλας και το Νηπιαγωγείο Διλόφου Βάρης θέλοντας να διευρύνουμε τις δράσεις μας και να εντάξουμε σ’ αυτές περισσότερους εκπαιδευτικούς και μαθητές. Λέξεις κλειδιά: Erasmus+, 1ο Νηπιαγωγείο Βούλας, περιβαλλοντικό πρόγραμμα, φύση

Εισαγωγή Η διδακτική ομάδα του Nηπιαγωγείου για τη σχολική χρονιά 2015- 2016, συνεχίζοντας την ενεργή συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα, επέλεξε την υλοποίηση του project με τίτλο «Το 1ο Νηπιαγωγείο Βούλας βγαίνει για μάθημα στη φύση» στα πλαίσια του προγράμματος Erasmus+, καθώς κρίνει ότι στη δύσκολη σημερινή ελληνική οικονομική συγκυρία είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί ένα project, που μέσα από την επαφή με τη φύση, θα προάγει την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, τη βελτίωση της υγείας και της φυσικής κατάστασης, και θα προσφέρει ψυχική ανάταση στους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές, αλλά και τις οικογένειες τους, τους οποίους η συνεχιζόμενη κρίση έχει καταβάλλει ψυχολογικά και σωματικά. Η εκπόνηση του project αυτού βασίστηκε στη θεωρητική και πρακτική γνώση που προέκυψε από συμμετοχή εκπαιδευτικού του οργανισμού μας σε σεμινάριο με θέμα «Outdoor arts and crafts» που διοργανώθηκε από τον ευρωπαϊκό φορέα Cursus Iceland, ο οποίος εξειδικεύεται στη διδασκαλία στο φυσικό περιβάλλον και την ένταξη φυσικών υλικών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι το προσωπικό του σχολείου μας ήρθε σε επαφή με καλές πρακτικές, που αφορούν τη διδασκαλία στον ανοιχτό αέρα και στο φυσικό περιβάλλον και ήδη εφαρμόζονται σε εκπαιδευτικά συστήματα της Βόρειας Ευρώπης. Για την υλοποίηση του project χρησιμοποιήθηκε η ομαδοσυνεργατική και παιδοκεντρική μέθοδος διδασκαλίας, μέσω των οποίων οι μαθητές βρίσκονται στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και εργάζονται σε ομάδες. Το project είχε διάρκεια 12 μηνών, χρόνος επαρκής για την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων του και τη σωστή διάχυση της αποκτηθείσας γνώσης.

1. Σκοπός – Στόχοι

8

Γενικότερος σκοπός του προγράμματός μας ήταν η συστηματική επαφή των παιδιών με τη φύση μέσα από οργανωμένες δράσεις στο ανοιχτό εξωτερικό περιβάλλον… με τον ουρανό για στέγη είτε στη φύση, είτε στην πόλη. Η διδακτική ομάδα στοχεύει στην αναζήτηση εναλλακτικών πρακτικών, που δεν απαιτούν ακριβό εξοπλισμό για να ενσωματωθούν στο καθημερινό πρόγραμμα, αλλά αξιοποιούν φυσικούς πόρους. Η αξιοποίηση των καλών καιρικών συνθηκών του ελληνικού κλίματος, των φυσικών υλικών από τους χώρους πρασίνου και την παράκτια ζώνη της Βούλας, της περιοχής στην οποία βρίσκεται ο οργανισμός μας, καθώς και η αξιοποίηση εθελοντικής προσφοράς εργασίας και αρωγής από τις οικογένειες των μαθητών μας που μαστίζονται σε αρκετά μεγάλο ποσοστό από την ανεργία, δίνουν νέα κίνητρα για μάθηση, δράση και χαρά. Επιπλέον στους στόχους του project είναι η αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών των σημερινών Eλλήνων μαθητών, που παρουσιάζουν συχνά φαινόμενα παχυσαρκίας και άλλα προβλήματα υγείας, λόγω της υπερβολικής καθιστικής ζωής. Για την επίτευξη αυτών των στόχων αποκτήθηκαν καινοτόμες ιδέες και δράσεις από την ενεργή συμμετοχή στην επιμόρφωση, ιδέες που εμπλούτισαν το πρόγραμμα σπουδών του οργανισμού μας και έδωσαν νέα ώθηση για μάθηση και δημιουργία. Πέρα από την κύρια δραστηριότητα συμμετοχής στην επιμόρφωση με θέμα «Outdoor arts and crafts», οργανώθηκαν συναντήσεις με το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων του Nηπιαγωγείου, τη Σχολική Σύμβουλο Προσχολικής Αγωγής της 54ης Περιφέρειας Προσχολικής Αγωγής, την Επιτροπή Παιδείας του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, τις εκπαιδευτικούς του 6ου Νηπιαγωγείου Βούλας και του Νηπιαγωγείου Διλόφου Βάρης, καθώς και άλλους φορείς της τοπικής κοινωνίας με τους οποίους συνεργαστήκαμε σε όλη τη διάρκεια του project. Με τους μαθητές οργανώθηκαν διδασκαλίες στη φύση, δραστηριότητες με θεατρικό παιχνίδι, κουκλοθέατρο, εικαστικές δημιουργίες στον αύλειο χώρο του σχολείου μας και το φυσικό περιβάλλον της πόλης μας.

2. Δραστηριότητες Πριν τις δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν στην αυλή, οργανώθηκαν κάποιες γωνιές σ’αυτή. Ήδη από την προηγούμενη χρονιά, είχε οριοθετηθεί με χρωματιστά ξυλάκια ο λαχανόκηπός μας, στον οποίο είχαμε καλλιεργήσει μαρουλάκια, καρότα και κρεμμύδια με «φύλακα» το σκιάχτρο μας. Φέτος εκεί σπείραμε σιτάρι, που και πάλι φρόντιζαν τα παιδιά και παρακολούθησαν την εξέλιξή του μέχρι το θερισμό, είτε σε οργανωμένες δραστηριότητες με όλη την ομάδα συγκεντρωμένη εκεί, είτε ελεύθερα κατά τη διάρκεια του διαλλείματος. Επίσης στην αυλή μας υπάρχει κιόσκι που μας διευκόλυνε να μαζευόμαστε εκεί κατά τις ζεστές μέρες. Άλλες φορές πάλι επιλέγαμε να δουλέψουμε κάτω από τη σκιά των δέντρων. Ανάλογα με το θέμα μας, κάθε φορά μεταφέραμε έξω τα υλικά μας, π.χ. καλάθια για να μαζέψουμε φύλλα δάφνης και να φτιάξουμε δάφνινο στεφάνι, τραπέζια, μουσαμάδες, πινέλα, χρώματα για εικαστικές δημιουργίες κ.ά.. Συνήθως δεν μεταφέραμε έξω καθίσματα, γιατί είναι εύκολο να καθόμαστε στον τάπητα ή στο χορτάρι του κήπου. Για τις ελεύθερες δραστηριότητες του διαλείμματος, σε έναν θάμνο, που χρησιμοποιούσαν ήδη τα παιδιά για να μπαίνουν μέσα και να παίζουν, βάλαμε παράθυρο και πόρτα και δημιουργήσαμε το «θαμνόσπιτό» μας (βλέπε φωτ. 1)

Φωτ.1: Το θαμνόσπιτο της αυλής μας

9

Ανάλογα με το θέμα μας, τη διάθεση και τις επιθυμίες της ομάδας των μαθητών και των εκπαιδευτικών βγαίναμε για οργανωμένη δραστηριότητα στα πλαίσια του ωρολόγιου προγράμματος αντί για την τάξη, έξω στην αυλή, είτε όλοι μαζί, είτε χωρισμένοι ανά τμήμα, ολοήμερο και κλασικό. Άλλες φορές επέλεγε μια μικρή ομάδα μαθητών να εργαστεί σε τραπέζι ή καβαλέτο έξω από την αίθουσα (κοντά στα παράθυρα και την πόρτα που οδηγεί στην αυλή, ώστε η νηπιαγωγός να έχει επαφή μαζί τους), το οποίο λειτουργούσε σαν προέκταση της τάξης, κατά τις ελεύθερες πρωινές δραστηριότητες. Μάθημα στην αυλή μας Μαθηματικά:  Ομαδική απεικόνιση σχημάτων με φύλλα φθινοπωρινά στον τάπητα της αυλής (βλέπε φωτ. 2).

Φωτ. 2: Τρίγωνο από φθινοπωρινά φύλλα

 

Ποσότητες πολλά – λίγα, ανισότητες με καρπούς Αριθμοί με οικοδομικό υλικό



Κουτσό – μετράμε μέχρι το οκτώ



Προσθέσεις – αφαιρέσεις με φυσικά υλικά



Αρίθμηση με κομμάτια φρούτων για να παρασκευάσουμε ατομικά φρουτοσουβλάκια

Γλώσσα:  Αφήγηση παραμυθιών σε διάφορες γωνιές του κήπου μας 

Σύνδεση μύθων με τα δέντρα της αυλής μας, π.χ. Παραμύθι για την ελιά κάτω από το δέντρο της ελιάς (Το δώρο της θεάς Αθηνάς από την ελληνική μυθολογία)



Γραφική αναπαράσταση διαφορετικών γραμμάτων με φυσικά υλικά στον τάπητα



Γραφή της φράσης «Ήρθε η Άνοιξη» με πεσμένα φύλλα βουκαμβίλιας (βλέπε φωτ.

3).

10

Φωτ. 3: Γράφουμε «Ήρθε η Άνοιξη» 

Προφορική περιγραφή έργων του Μουσείου Παιδικής Τέχνης (Χρήση σχετικής μουσειοσκευής) στο υπαίθριο μουσείο φωτογραφίας που στήθηκε στην αυλή (βλέπε φωτ. 4).

Φωτ. 4: Υπαίθριο Μουσείο Φωτογραφίας Φυσικές επιστήμες:  Παρατήρηση φυσικού περιβάλλοντος – Ήχοι, μυρωδιές, υφές (π.χ. συγκεντρωθήκαμε σε κύκλο στην αυλή και ακούσαμε προσεκτικά τους ήχους, μυρίσαμε το χαμομήλι, το γιασεμί, τη δάφνη κ.α., αγγίξαμε τα δέντρα μας και με κηρομπογιές σε χαρτί που βάλαμε πάνω στον κορμό τους πήραμε το αποτύπωμά τους)

11



Έρευνα και καταγραφή συμπερασμάτων (π.χ. συλλογή και καταγραφή διαφορετικών φύλλων όπως πευκοβελόνες, φύλλα κουτσουπιάς κ.ά., καταγραφή των αλλαγών στα δέντρα μας ανάλογα με την εποχή)



Σπορά σιταριού στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο του κήπου μας, παρατήρηση της ανάπτυξης του και της εξέλιξης του από πράσινο σε κίτρινο, θερισμός



Πειράματα για τον αέρα, παρατήρηση της δύναμης του αέρα στα παιχνίδια με τις αυτοσχέδιες σαΐτες, λειτουργία ανεμοδείκτη



Πειράματα με το νερό σε λεκάνες διάσπαρτες στην αυλή, παρατήρηση ιδιοτήτων νερού, τήξη και πήξη του νερού με καινοτόμα ιδέα: Παγώσαμε νερό, που είχαμε προηγουμένως χρωματίσει σε μεγάλα δοχεία, και φτιάξαμε στην αυλή μας χρωματιστό γλυπτό πάγου (βλέπε φωτ. 5).

Φωτ. 5: Γλυπτό από χρωματιστά κομμάτια πάγου

Φυσική αγωγή:  Διεξαγωγή αγώνων: μπάσκετ, τρέξιμο, σκυταλοδρομία 

Ομαδικά παραδοσιακά παιχνίδια (π.χ. Αλάτι ψιλό αλάτι χοντρό, Λύκε λύκε είσαι εδώ, Φύγε φύγε ποντικάκι κ.ά.)



Γαϊτανάκι στις απόκριες



Κινητικά παιχνίδια με υλικό φυσικής αγωγής (π.χ. αυτοσχέδιες διαδρομές με κώνους, τούβλα, στεφάνια που τα παιδιά έπρεπε να περάσουν από πάνω, από κάτω, ανάμεσα κ.λ.π.)

Δημιουργία και έκφραση: Μουσική, θέατρο, Εικαστικά  Τραγούδια και μουσικοκινητικά παιχνίδια με τη συνοδεία μουσικών οργάνων (συνεργασία με γονέα μουσικό που έπαιζε φλάουτο και μεταλλόφωνο για μουσικοκινητικά παιχνίδια από το βιβλίο Μουσικής Αγωγής Α’ Δημοτικού και τα βιβλία της Μαρίας Κυνηγού-Φλάμπουρα) 

Θεατρικό παιχνίδι σε διάφορες γωνιές του κήπου οργανωμένο από τις νηπιαγωγούς ανάλογα με το θέμα μας κάθε φορά (π.χ. όταν δουλεύαμε για τον αέρα, παίξαμε τον άνεμο που μας παρασέρνει κ.ά.)



Συμβολικό παιχνίδι στο ειδικά διαμορφωμένο θαμνόσπιτο, στο οποίο φτιάξαμε χρωματιστή πόρτα και παράθυρο από φυσική κάνναβη (υλικό που χρησιμοποιούν οι υδραυλικοί). Τα παιδιά το χρησιμοποιούσαν ελεύθερα κατά τη διάρκεια του διαλλείματος, όπως χρησιμοποιούν αντίστοιχα το κουκλόσπιτο της τάξης κατά τις πρωινές ελεύθερες δραστηριότητες. Μόνα τους οργάνωναν το παιχνίδι τους, μεταφέροντας κάποιες φορές κουζινικά από την τάξη και μπαίνοντας μέσα σ’αυτό.



Χειροτεχνίες με θησαυρούς του κήπου (κολάζ με φύλλα και κομμάτια φλοιού δέντρων, καδράκια με άνθη και καρπούς, ομαδικό στεφάνι με φύλλα από τη δάφνη της αυλής)



Ομαδικό γλυπτό με χρωματιστά κομμάτια πάγου



Ζωγραφική με διαφορετικές τεχνικές στη σκιά των δέντρων μας π.χ. μεταφέραμε το καβαλέτο έξω, στρώσαμε μουσαμάδες κάτω και φτιάξαμε δέντρα πιτσιλώντας χρώματα με παλιές οδοντόβουρτσες, δουλέψαμε με δακτυλομπογιές με φθινοπωρινές αποχρώσεις κάτω από τα φθινοπωρινά δέντρα κ.ά..



Παρατήρηση των διαφορετικών εποχών και ταυτόχρονη εικαστική απεικόνισή τους. Παρατηρήσαμε διαφορετικά δέντρα, αλλά κυρίως εστιάσαμε σε μια κουτσουπιά που έχουμε στον κήπο μας με τη βοήθεια ενός τετράγωνου πλαισίου και την παρακολουθήσαμε διαδοχικά πως αλλάζει το φθινόπωρο, πως μένουν γυμνά τα κλαδιά της τον χειμώνα, πόσο όμορφα ροζ – μωβ άνθη βγάζει την άνοιξη και πως είναι τα φύλλα της και οι καρποί της το καλοκαίρι.



Ομαδική τρισδιάστατη φιγούρα «η κυρά του Φθινοπώρου» με φθινοπωρινά φυσικά υλικά, καρπούς, φύλλα, κλαδιά από τον κήπο μας και κορδέλες, που συναρμολογήσαμε πάνω σε κορμό από μακριά χάρτινα ρολά, τα οποία προηγουμένως ντύσαμε με καφέ χαρτί του μέτρου (βλέπε φωτ. 6).

12

Φωτ. 6: H «Κυρά του Φθινοπώρου» 13



Θεατρική παράσταση «Ο σπόρος της ειρήνης» με οικολογικό και φιλειρηνικό περιεχόμενο ανοιχτή στους γονείς. Πρόκειται για διασκευή του ομώνυμου παραμυθιού από τις εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες που παρουσιάστηκε στην αυλή μας από όλα τα παιδιά του σχολείου μας μαζί. Ήταν μια παράσταση ανοιχτή στους γονείς, ουσιαστικά ήταν η γιορτή λήξης του προγράμματος.



Έκθεση ατομικών αφισών με ζωγραφιές από διάφορες δράσεις και εξορμήσεις για τα μαθήματά μας στη φύση, που πραγματοποιήθηκε στην αυλή του σχολείου μας ανοιχτή στους γονείς και φίλους την ημέρα της παραπάνω θεατρικής παράστασης.

3. Εξορμήσεις στις ζώνες πρασίνου και στην παράκτια περιοχή του Δήμου ΒάρηςΒούλας-Βουλιαγμένης Εξόρμηση στους κήπους της παραλίας της Βούλας (20-11-2015). Κινητικά παιχνίδια στον κήπο (Παιχνίδια εμπιστοσύνης σε ζευγάρια, ελεύθερες κυβηστήσεις στο χορτάρι, ομαδική αναπαράσταση του ήλιου με τα σώματα των παιδιών για ακτίνες κ.ά.) αφήγηση παραδοσιακού παραμυθιού (Η κυρά Καλή και οι δώδεκα μήνες), συλλογή θησαυρών της φύσης στο «σακούλι του φυσιοδίφη» του κάθε παιδιού. Το κάθε νήπιο μάζεψε ελεύθερα ό,τι ήθελε στο σακούλι του (π.χ. πεσμένα φύλλα, καρπούς, πετρούλες) και έκανε μ’αυτά ελεύθερο κολάζ στο σχολείο. Εξόρμηση στο Ναό Απόλλωνος Ζωστήρος στην παραλία του Αστέρα στη Βουλιαγμένη (15-1-2016). Παρατήρηση του Ναού, αναπαράσταση αρχαίου ελληνικού μύθου «Ο Ερμής και ο Απόλλωνας» (από την ελληνική μυθολογία) με ανάλογη ενδυμασία και μουσική υπόκρουση αρχαίας λύρας που φέραμε από το Νηπιαγωγείο (βλέπε φωτ. 7). Παιχνίδι διελκυστίνδας (τράβηγμα σκοινιού από δύο αντίπαλες ομάδες) στην παραλία. Δεν ήταν

ανοιχτή η εξόρμηση στους γονείς, αλλά τους παρουσιάσαμε αργότερα ψηφιακό υλικό από τις δραστηριότητες.

14 Φωτ. 7: «Ο Ερμής και ο Απόλλωνας» στο Ναό Απόλλωνος Ζωστήρος Εξόρμηση στα γλυπτά της ακτής Βουλιαγμένης (26-2-2016). Παρατήρηση και αναπαράσταση των γλυπτών που είναι διάσπαρτα στους κήπους της ακτής. Κινητικά παιχνίδια με τούλια και κορδέλες π.χ. δέσαμε τούλια σε δέντρα και τα παιδιά περνούσαν από κάτω ή ακολουθούσαν με κλειστά μάτια τη διαδρομή ψηλαφώντας τα υφάσματα. Εξόρμηση στα ψηφιδωτά στην πλατεία Δόγκα στη Βούλα (6-4-2016). Παρατήρηση και ερμηνεία των επιδαπέδιων ψηφιδωτών. Ατομική εικαστική απεικόνισή τους σε χαρτί.

4. Συνεργασία με άλλα Νηπιαγωγεία Επίσκεψη στο Νηπιαγωγείο Διλόφου Βάρης που γειτνιάζει με δάσος (11-5-2016). «ΛύκεΛύκε είσαι εδώ;» ομαδικό παιχνίδι με όλα τα παιδιά και των δύο Νηπιαγωγείων. Δραματοποίηση του παραμυθιού «Ο ψεύτης βοσκός» (από τους μύθους του Αισώπου) με μαντήλια και καπέλα για όλα τα παιδιά. Συνεργάστηκαν οι μαθητές και εκπαιδευτικοί και των δύο σχολείων. Οι νηπιαγωγοί έκαναν την αφήγηση και βοηθούσαν, και όλα τα παιδιά συμμετείχαν παίζοντας ρόλους π.χ. ο βοσκός στο βουνό, τα πρόβατά του, οι βοσκοί στο καφενείο του χωριού, οι γυναίκες στις αυλές τους, ο λύκος κ.λ.π.. Επίσκεψη του 6ου Νηπιαγωγείου Βούλας στην αυλή του σχολείου μας (22-4-2016). Ομαδικό τραγούδι «Τα κάλαντα του Λαζάρου» και ανταλλαγή στεφανιών φτιαγμένα από φυσικά υλικά και λουλούδια.

5. Επισκέψεις προσώπων στο σχολείο Επίσκεψη γονέα, κατασκευή και πέταγμα χαρταετού στην αυλή

Επίσκεψη γονέα-εικαστικού, αναμείξεις χρωμάτων και εικαστικές δημιουργίες στον κήπο Επίσκεψη γονέα-μουσικού, μουσικοκινητικά παιχνίδια με τη συνοδεία φλάουτου και μεταλλόφωνου Επίσκεψη γονέα, όργωμα και σπορά σιταριού στον λαχανόκηπό μας 6. Αξιολόγηση του project

15

Τα παιδιά μετά από κάθε δραστηριότητα στη φύση αποτύπωναν τη δραστηριότητα σε μεγάλο ατομικό χαρτί το οποίο στο τέλος πλαστικοποιήσαμε και μοιράσαμε σαν αφίσα αναμνηστική του προγράμματος. Σε όλη τη διάρκεια των δραστηριοτήτων έξω στη φύση έδειχναν ενθουσιασμό και αξίζει να σημειωθεί ότι συμμετείχαν με ενθουσιασμό σ’αυτές όλοι οι μαθητές, ακόμα και αυτοί που κάποιες φορές δυσκολεύονται να αυτοπειθαρχήσουν στις δραστηριότητες μέσα στην τάξη, καθώς έξω είχαν όλοι μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Η συμμετοχή στο πρόγραμμα έδωσε μεγάλη χαρά στις νηπιαγωγούς και τα παιδιά, μιας και διάνθισε το ημερήσιο πρόγραμμα με δράσεις σε υπαίθριους χώρους και μας έδωσε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τη φύση και να γνωρίσουμε τον τόπο μας. Οι μαθητές μας εξέφραζαν ανυπομονησία για τις επόμενες δράσεις στη φύση, δείχνοντας μας πόσο απολάμβαναν την επαφή τους με το φυσικό περιβάλλον. Επιπλέον τα ίδια τα παιδιά παρακίνησαν τις οικογένειές τους να ξαναπερπατήσουν στις διαδρομές των εξορμήσεων μας, κάτι που είχε θετικό αντίκτυπο σε όλους τους συμμετέχοντες. Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε σε φοιτήτριες του ΤΕΑΠΗ που έκαναν στο σχολείο μας πρακτική άσκηση, στο σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, στο σύνολο των γονέων του Νηπιαγωγείου, στη Σχολική Σύμβουλο, σε ημερίδα στο Δημαρχείο Κορωπίου για το σύνολο των εκπαιδευτικών προσχολικής αγωγής Ανατ. Αττικής και από παντού απέσπασε πολύ θετικά σχόλια. Υπήρχε άψογη συνεργασία με τους γονείς, τους συναδέλφους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και την επιτροπή παιδείας του δήμου Βάρης-Βούλας –Βουλιαγμένης. Ο πρόεδρος της επιτροπής παιδείας του δήμου, εμπνευσμένος από το πρόγραμμα Erasmus+ που υλοποιήσαμε, προχωράει στην αναδιαμόρφωση παλιάς παιδικής χαράς σε χώρο μάθησης για σχολικές δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον. Ο αντίκτυπος του project ήταν σημαντικός, καθώς η γνώση νέων παιδαγωγικών μεθόδων ενεργοποίησε τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, ενέπνευσε δημιουργικά και εμψύχωσε ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα. Μακροπρόθεσμα συμβάλλει στην αλλαγή στάσεων που βελτιώνουν το εκπαιδευτικό πλαίσιο διδασκαλίας και την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου, ενώ ταυτόχρονα προάγει την υγεία της ομάδας. Τέλος μέσα από το σχέδιο αυτό το Nηπιαγωγείο μας θα συνεχίσει να επιδιώκει διαρκή βελτίωση και αναβάθμιση του παρεχόμενου εκπαιδευτικού έργου με ευρωπαϊκή διάσταση, καθώς και ενεργή συμμετοχή σε στρατηγικές συμπράξεις με ευρωπαϊκούς φορείς, συμπράξεις που έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες όλης της εκπαιδευτικής κοινότητας. ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναγνώστου Β., (2012), Γνωρίζοντας την Ευρώπη με προγράμματα Comenius, στο Ε. Μέλλου (Επιμ.), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη (τόμος 3ος, Projects και Δημιουργικότητα, σελ. 71-78) (mathegiatopaidi.blogspot.com).

Beames S., Higgins P. & Nicol R., (2012), Learning Outside the Classroom – Theory and Guidelines for Practice, Oxon: Routledge.

Eustice V. & Heald C., Outdoor Play, Warwickshire: Scholastic Publications.

Godfrey S., (1992), Environmental Activities, Warwickshire: Scholastic Publications.

Καραϊσκου Χ., (2006), Η κυρά-Καλή και οι δώδεκα μήνες, Εκδόσεις Διάπλαση. Κυνηγού-Φλάμπουρα Μ., (1999), Τραγουδώ και γυμνάζομαι, Εκδόσεις Ερμής. Κυνηγού-Φλάμπουρα Μ., (2006), Μουσικά ρυθμικά και κινητικά παιχνίδια, Εκδόσεις Διάπλαση. Μέλλου Ε., (Επιμ.) (2012), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη (Τόμος 3ος [Projects και Δημιουργικότητα] και Τόμος 4ος [mathegiatopaidi.blogspot.com]). Μuller G., (2014), Στον λαχανόκηπο με τον παππού και τη γιαγιά, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο. Πιν Ίζ., (2001), Ο σπόρος της ειρήνης, Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες.

Ross A., (1998), Environmental Studies, Warwickshire: Scholastic Publications. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ www.cursusiceland.com, www.laboratoriodelcittadino.org, www.paysage-patrimoine.eu

16

ΟΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ

Αντωνάκη Γεωργία, Νηπιαγωγός antonakig@yahoo.gr Ασπιώτη Ειρήνη (MEd), Νηπιαγωγός savvas03@otenet.gr Μπαλάσογλου Γ. Αθανασία, Νηπιαγωγός, απόφοιτος ΠΜΣ ΤΕΕΑΠΗ Παν/μίου Πατρών abalasoglou@sch.gr Περίληψη: Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται project με θέμα τους Δεινόσαυρους που υλοποιήθηκε στο 3ο Νηπιαγωγείο Κρυονερίου κατά το σχολικό έτος 2015-2016. Το project αυτό αναδύθηκε από τα παιδιά, χωρίς να έχει προβλεφθεί στον ετήσιο σχολικό προγραμματισμό. Παράλληλα στο πλαίσιο του προγράμματος υλοποίησης αυτού έγινε προσπάθεια εναρμόνισης των ενδιαφερόντων των παιδιών με τους στόχους του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) για το Νηπιαγωγείο. Τα αποτελέσματα της δράσης αναδεικνύουν τη σημαντικότητα της μεθόδου project ως μια ποιοτικής εκπαιδευτικής διαδικασίας για τη μάθηση και την ανάπτυξη των παιδιών, καθώς και για την επίτευξη στόχων του αναλυτικού προγράμματος. Λέξεις κλειδιά: project, δεινόσαυροι, παλαιοντολόγος, απολίθωμα, αποτύπωμα, ηφαίστειο.

Εισαγωγή

17

Οι δεινόσαυροι αν και έχουν εξαφανιστεί εδώ και χιλιάδες χρόνια αποτελούν αντικείμενο μελέτης εξάπτοντας τη φαντασία σε μικρά παιδιά και μεγάλους. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρείς τα παιδιά να μιλούν και να εκφράζουν απόψεις για ζώα που δεν έχουν συναντήσει ποτέ. Ακόμη, πιο ενδιαφέρον και συναρπαστικό είναι για τα ίδια τα παιδιά να συλλέγουν πληροφορίες γνωρίζοντας ότι δεν θα τα συναντήσουν ποτέ. Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τους δεινόσαυρους. Για τη μελέτη μας αυτή ακολουθήσαμε τη μέθοδο project. Η μέθοδος project ανήκει στις ομαδικές ανοιχτές μεθόδους διδασκαλίας όπου η συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών είναι ισότιμη. Στηρίζεται στη βιωματική, συνεργατική, επικοινωνιακή και πολυαισθητηριακή προσέγγιση της γνώσης (Ματσαγγούρας, 2000, Χρυσαφίδης, 1998). Τα στάδια ενός project είναι η αρχή, η ανάπτυξη και η ολοκλήρωση. Τα στάδια αυτά μπορούμε να τα αναπτύξουμε σε επιμέρους κομμάτια και να αναφερθούμε στον αρχικό προβληματισμό, στον προγραμματισμό, στη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων, στην αξιολόγηση και τέλος στην παρουσίαση του project. Όλα τα παραπάνω θα σας τα παρουσιάσουμε στην εργασία μας αυτή, προσδοκώντας να σας μυήσουμε στον κόσμο των μικρών παιδιών που «σκαρφίζονται» υπέροχες δραστηριότητες όταν ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν νέες γνώσεις.

1. Προβληματισμός/Αφόρμηση Η αφορμή για να ασχοληθούμε με τους δεινόσαυρους μας δόθηκε από το συνεχόμενο ενδιαφέρον, τις καθημερινές αναφορές και τα αυθόρμητα παιχνίδια των παιδιών που σχετίζονταν με τα εντυπωσιακά αυτά μεγαλόσωμα ζώα του παρελθόντος. Ένας παράγοντας, ακόμη, που συνετέλεσε στην απόφαση εκπόνησης αυτού του προγράμματος είχε να κάνει με την αριθμητική υπεροχή των αγοριών στη σύνθεση του Nηπιαγωγείου μας. Η απόφασή μας έγινε δεκτή με ιδιαίτερο ενθουσιασμό από τα παιδιά και κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον τους για τέσσερις περίπου μήνες.

2. Προγραμματισμός και Διεξαγωγή Διδακτικών Δραστηριοτήτων Αρχικά, ζητήσαμε από τα παιδιά να μιλήσουν για τους δεινόσαυρους, να παρουσιάσουν και να εκφράσουν τις πρότερες γνώσεις τους μέσα στην τάξη. Έγινε καταγραφή των ιδεών και γνώσεων των παιδιών σε ιστόγραμμα, ώστε να επιβεβαιώσουμε και να εμπλουτίσουμε αυτές

τις γνώσεις μέσα από τη μελέτη μας για τους δεινόσαυρους και στο τέλος του project να έχουμε τη δυνατότητα αξιολόγησης της διαδικασίας. Σχηματοποιήσαμε το project μας και τα παιδιά κλήθηκαν να συμμετάσχουν στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό επιλέγοντας τα ίδια, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά τους, τις δραστηριότητες με τις οποίες θα ήθελαν να ασχοληθούν. Τέλος, καταγράφηκαν και αυτές οι ιδέες/δραστηριότητες των παιδιών σε ιστόγραμμα, (βλέπε ιστόγραμμα) ώστε να ανατρέχουμε, όποτε αυτό ήταν αναγκαίο.

Να ψάξουμε σε: βιβλία, περιοδικά & ΗΥ

18

Τι θέλουμε να μάθουμε: Πού ζούσαν & πώς; Τι έτρωγαν; Πόσο μεγάλοι & άγριοι ήταν; Τα είδη & τα ονόματά τους. Πού βρέθηκαν τα κόκαλά τους; Πώς πέθαναν; Ποιος τα βρήκε;

Να δούμε: ταινίες, ντοκιμαντέρ & DVD

δεινόσαυροι

Να κάνουμε έκθεση & να καλέσουμε γονείς & αδέλφια

Να γράψουμε γράμμα στον παλαιοντολόγο

Να επισκεφθούμε: μουσεία δεινοσαύρων μέσω ΗΥ

Να ζωγραφίσουμε & να κατασκευάσουμε

Να παίξουμε παιχνίδια, να δραματοποιήσου με ρόλους: (δεινοσαύρων & παλαιοντολόγων)

Ιστόγραμμα

Σκοπός: Να εκφράσουν ελεύθερα τις γνώσεις τους και να συνειδητοποιήσουν ότι ο γραπτός λόγος είναι αναπαράσταση του προφορικού. Στόχοι:  Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους.  Να συμμετέχουν σε συζητήσεις.  Να βελτιώσουν και να εμπλουτίσουν τον προφορικό τους λόγο.  Να υιοθετήσουν τις βασικές συμβάσεις ανάγνωσης του αλφαβητικού συστήματος γραφής.  Να ακούσουν και να κατανοήσουν απλά κείμενα που κάποιος τους διαβάζει φωναχτά.

     

19

Να αναγνωρίσουν οικείες λέξεις μέσα στα κείμενα. Να αναγνωρίσουν τις διαφορετικές μορφές του γραπτού λόγου. Να διατυπώσουν απορίες. Να οργανώσουν τις γνώσεις τους. Να διευρύνουν τις γνώσεις τους για τους ζωικούς οργανισμούς του παρελθόντος. Να κατανοήσουν γενικά στοιχεία από τη σχέση προφορικού-γραπτού λόγου.

Στη συνέχεια τα παιδιά σκέφτηκαν να φέρουν στο σχολείο βιβλία, αντικείμενα, παιχνίδια και ταινίες που θα τα βοηθούσαν να μελετήσουν τους δεινόσαυρους. Τα βιβλία τοποθετήθηκαν στη βιβλιοθήκη μας, ενώ για τα υπόλοιπα κατασκευάσαμε τη δεινοσαυρόκουτά μας. Με αυτό τον τρόπο θέλησαν να μοιραστούν με τους συμμαθητές τους τις γνώσεις και τα παιχνίδια τους. Σημαντικό ρόλο έπαιξε ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του Nηπιαγωγείου μας. Σκοπός: Να οργανώσουν το εποπτικό υλικό τους, να καλλιεργήσουν ένα κλίμα συνεργασίας με τους συμμαθητές τους και να μοιραστούν γνώσεις και αντικείμενα. Στόχοι:  Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους.  Να περιγράψουν αντικείμενα.  Να εξηγήσουν και να ερμηνεύσουν.  Να αναπτύξουν ικανότητες συνεργασίας.  Να κατανοήσουν την αξία της ομαδικής εργασίας και της ομαδοσυνεργατικής ανακάλυψης.  Να συνειδητοποιήσουν τη μοναδικότητα τους αλλά και να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές, σεβόμενοι τους άλλους.  Να μάθουν να παίρνουν πληροφορίες από διάφορες πηγές.  Να χρησιμοποιήσουν τη βιβλιοθήκη της τάξης και να κάνουν συγκεκριμένες επιλογές βιβλίων.  Να εντοπίσουν τα στοιχεία ενός βιβλίου.  Να ταυτίσουν τον υπολογιστή με μια μηχανή που βοηθάει τον άνθρωπο στην εργασία και στην εκπαίδευσή του. Έχοντας καταγράψει τις ιδέες, τις γνώσεις και τις δραστηριότητες που πρότειναν τα παιδιά και έχοντας διαμορφώσει τη βιβλιοθήκη και τη δεινοσαυρόκουτα μας, προχωρήσαμε στην υλοποίηση των παρακάτω δράσεων και δραστηριοτήτων. i.

Αλληλογραφία με έναν παλαιοντολόγο.

Κατά τη διάρκεια της καταγραφής των πρότερων ιδεών των παιδιών το πρώτο θέμα που απασχόλησε τα παιδιά ήταν από πού γνωρίζουμε για την ύπαρξη των δεινοσαύρων. Κάποιο παιδί αναφέρθηκε στους επιστήμονες και έτσι αναζητήσαμε ποιοι είναι αυτοί και πώς ονομάζονται. Με παρότρυνση των εκπαιδευτικών ξεκινήσαμε να αλληλογραφούμε με έναν Παλαιοντολόγο, τον οποίο τα παιδιά θεωρούσαν υπαρκτό πρόσωπο κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Με τον ευρηματικό αυτό τρόπο ξεκίνησε μια υποτιθέμενη επικοινωνία. Σκοπός: Να κατανοήσουν τα παιδιά τη συμβολή της επιστήμης και τη σημασία της γραφής ως μέσο επικοινωνίας. Στόχοι:  Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους και τους επιστήμονες που τους μελετούν.  Να βελτιώσουν και να εμπλουτίσουν τον προφορικό τους λόγο.

 

Να αναγνωρίσουν τις βασικές εκδοχές του γραπτού λόγου με βάση τα εξωτερικά τυπογραφικά χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο. Να συνειδητοποιήσουν ότι αυτές οι διαφορετικές εκδοχές μεταφέρουν μηνύματα με διαφορετικό τρόπο και χρησιμοποιούνται για διάφορους λόγους.

Ο παλαιοντολόγος, με τα γράμματα του, μας βοηθούσε όποτε ήταν αναγκαίο στη έρευνα μας στέλνοντας μας πληροφορίες, υλικό και ιδέες για κατασκευές, δραστηριότητες και παιχνίδια. Κατασκευές

ii.

Τα παιδιά εξέφρασαν την επιθυμία να κάνουν διάφορες κατασκευές παίρνοντας ιδέες κάποιες φορές και από τον παλαιοντολόγο, όπως:  Το αυγό του δεινόσαυρου (βλέπε φωτ. 1).

20

Φωτ. 1: Το αυγό του δεινόσαυρου

      

Δεινόσαυρους με φαντασία από πλαστελίνη. Δεινόσαυρους με φαντασία από χάρτινα πιάτα. Ιπτάμενους δεινόσαυρους. Δεινοσαυροταυτότητες. Σκελετούς δεινοσαύρων με φαντασία από μακαρόνια. Μάσκες δεινοσαύρων. Δεινοσαυροπεριβάλλον σε μακέτα, (βλέπε φωτ. 2).

Φωτ. 2: Δεινοσαυροπεριβάλλον.

21

Σκοπός: Να αναπτύξουν ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική δημιουργία καθώς και την επιθυμία να συμμετέχουν σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες και να χρησιμοποιήσουν την τέχνη σε συνδυασμό με άλλες τους δραστηριότητες. Στόχοι:              

Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους και το φυσικό τους περιβάλλον. Να παρατηρήσουν και να προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν το περιβάλλον με πολλούς τρόπους, χρησιμοποιώντας ποικίλα υλικά. Να πειραματιστούν με διάφορα υλικά και χρώματα, να επινοήσουν διάφορες τεχνικές και να τις εφαρμόσουν για να σχεδιάσουν και να ζωγραφίσουν. Να σχεδιάσουν και να συνθέσουν διάφορα σχήματα και μορφές. Να κόψουν υλικά και να αναπτύξουν την λεπτή κινητικότητα τους. Να πλάσουν και να μορφοποιήσουν. Να δημιουργήσουν αιωρούμενα αντικείμενα. Να χρησιμοποιήσουν με πολλούς τρόπους διάφορα υλικά για να κάνουν μικροκατασκευές, εξασκώντας τη λεπτή κινητικότητα. Να αναπτύξουν τη γλώσσα, την επικοινωνία και να αξιοποιήσουν την τεχνολογία ανάλογα. Να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους. Να επιλέξουν και να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά διάφορα υλικά. Να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν από κοινού. Να αναπτύξουν την αισθητική τους αντίληψη και έκφραση. Να δημιουργήσουν πολλαπλής φύσης καλλιτεχνικά δημιουργήματα.

iii.

Ζωγραφική

Τα παιδιά κλήθηκαν να ζωγραφίσουν και να απεικονίσουν όσα γνώριζαν (πρότερες γνώσεις) και όσα είχαν μάθει για τους δεινόσαυρους απαντώντας εικαστικά στα ερωτήματα:  Τι γνωρίζω για τους δεινόσαυρους;  Πώς θα ήμουν αν ήμουν δεινόσαυρος;  Πώς φαντάζομαι ένα ηφαίστειο;  Τι μου άρεσε περισσότερο από τους δεινόσαυρους; (ελεύθερη ζωγραφική). Σκοπός: Να εκφράσουν γνώσεις, ιδέες και συναισθήματα μέσα από την τέχνη, να κατανοήσουν και να αναπαραστήσουν τις γνώσεις που απέκτησαν.

22

Στόχοι:  Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους.  Να αναπτύξουν ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική δημιουργία καθώς και την επιθυμία να συμμετέχουν σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες.  Να χρησιμοποιήσουν την τέχνη σε συνδυασμό με άλλες δραστηριότητες.  Να παρατηρήσουν και να προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν το περιβάλλον με πολλούς τρόπους, χρησιμοποιώντας ποικίλα υλικά.  Να πειραματιστούν με διάφορα υλικά και χρώματα για να σχεδιάσουν και να ζωγραφίσουν.  Να σχεδιάσουν και να συνθέσουν διάφορα σχήματα και μορφές.  Να κόψουν και να κολλήσουν υλικά για να αναπτύξουν την λεπτή τους κινητικότητα.  Να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα τους.  Να επιλέξουν και να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά διάφορα υλικά.  Να αναπτύξουν την αισθητική τους αντίληψη και έκφραση. iv.

Επιτραπέζια/επιδαπέδια παιχνίδια

Τα επιτραπέζια παιχνίδια προσέλκυσαν πολύ το ενδιαφέρον των παιδιών. Εξέφρασαν την επιθυμία τους για τέτοιου είδους παιχνίδια με θέμα τους δεινόσαυρους και εμείς δεν είχαμε παρά να τα επινοήσουμε με τη βοήθεια του παλαιοντολόγου. Τα παιδιά εμπλούτισαν τα παιχνίδια αυτά και με ένα επιδαπέδιο παιχνίδι, το λαβύρινθο. Έτσι ενδεικτικά κατασκευάστηκαν:  Σκελετός δεινόσαυρου.  Σύνθεση με τη λέξη ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΣ/δεινόσαυρος.  Αριθμογραμμή δεινοσαύρων.  Παζλ με διάφορες εικόνες πλαστικοποιημένες.  Φυτοφάγοι και σαρκοφάγοι.  Τα δεινοσαυροφωνήεντα.  Σχολείο δεινοσαύρων.  Φυτοφάγοι και σαρκοφάγοι στο λαβύρινθο. Κάθε παιδί επέλεγε μία φιγούρα δεινόσαυρου και περπατούσε μαζί με αυτή πάνω στον λαβύρινθο, ξεκινώντας από την αρχή και καταλήγοντας στο τέλος όπου εκεί ο κάθε δεινόσαυρος κατάφερνε να κατακτήσει κάτι διαφορετικό. Ένας μικρός δεινόσαυρος έπρεπε να βρει τους γονείς του, ένας φυτοφάγος να φτάσει στο δάσος για να βρει τροφή ή ένας σαρκοφάγος να βρει τα αυγά του κ.λ.π.. Το παιδί που έπαιζε έπρεπε να προσανατολιστεί σωστά, ώστε να μην πέσει πάνω σε τοίχους ή σε ανοίγματα με σαρκοφάγους δεινόσαυρους. Μια άλλη παραλλαγή ήταν όταν κάθε παιδί θεατής έδινε από μία εντολή στο παιδί –

παίχτη π.χ. «1 βήμα δεξιά ή 2 βήματα αριστερά» βοηθώντας ή μπερδεύοντάς το (βλέπε φωτ. 3). Σκοπός: Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους με παιγνιώδη και διασκεδαστικό τρόπο.

23 Φωτ. 3: Φυτοφάγοι και σαρκοφάγοι στο λαβύρινθο.

Στόχοι:           

Να αναπτύξουν, να βελτιώσουν ή να διατηρήσουν στρατηγικές δεξιότητες (συμπεριφοράς, συγκέντρωσης προσοχής, οπτικοκινητικές, πειθαρχία, συνεργασία, αδρή και λεπτή κινητικότητα). Να ακούσουν και να κατανοήσουν οδηγίες και κανόνες παιχνιδιών που κάποιος τους διαβάζει φωναχτά. Να προβληματιστούν και να ερευνήσουν ποικίλες καταστάσεις. Να οικοδομήσουν σταδιακά την έννοια των αριθμών. Να ερμηνεύσουν γενικά στοιχεία του κόσμου που τα περιβάλει μέσα από διαδικασίες παρατήρησης και περιγραφής, σύγκρισης, ταξινόμησης, αντιστοίχισης, σειριοθέτησης και συμβολικής αναπαράστασης. Να διατυπώσουν απορίες, να θέσουν προβλήματα και να προβληματιστούν για την επίλυσή τους. Να οργανώσουν και να επεκτείνουν τις γνώσεις τους σχετικά με τους αριθμούς. Να κατανοήσουν απλές χωροταξικές σχέσεις. Να διερευνήσουν το χώρο και να προσανατολιστούν. Να αναπτύξουν την κινητικότητα τους. Να αποδεχτούν την τήρηση κάποιων κανόνων.



Να αναπτύξουν σταδιακά θετικές στάσεις για συνεργασία, αλληλοαποδοχή και αλληλοϋποστήριξη. Γρίφοι

v.

Τα παιδιά λατρεύουν να λύνουν γρίφους, γι΄αυτό και δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων. Έτσι ετοιμάστηκαν:  Γρίφοι δεινοσαύρων.  Γρίφοι με τα είδη των δεινοσαύρων. Σκοπός: Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους με παιγνιώδη και διασκεδαστικό τρόπο. Στόχοι:      

24

Να αναπτύξουν, να βελτιώσουν ή να διατηρήσουν δεξιότητες συγκέντρωσης και προσοχής. Να ακούσουν και να κατανοήσουν απλά κείμενα που κάποιος τους διαβάζει φωναχτά. Να προσανατολιστούν στο χώρο. Να αναπτύξουν την κινητικότητα τους. Να αποδεχτούν την τήρηση κάποιων κανόνων. Να αναπτύξουν σταδιακά θετικές στάσεις για συνεργασία, αλληλοαποδοχή και αλληλοϋποστήριξη. Πατούσα δεινοσαύρου

vi.

Ανάμεσα στα αντικείμενα που έφεραν τα παιδιά στο σχολείο ήταν και διάφοροι πλαστικοί δεινόσαυροι. Άλλοι μεγάλοι και άλλοι μικροί. Τα παιδιά θέλησαν να μελετήσουν το μέγεθος των δεινοσαύρων. Αφού συλλέξαμε πληροφορίες από βιβλία και από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή κατανοήσαμε το μέγεθος των δεινοσαύρων και ότι δεν θα μπορούσαμε να έχουμε έναν δεινόσαυρο στη τάξη λόγω μεγέθους. Μπορούσαμε όμως να έχουμε την πατούσα του, να μελετήσουμε τα μεγέθη και να συγκριθούμε με αυτή. Σκοπός: Να βιώσουν και να εξερευνήσουν κάποια χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες τους για αριθμητικές εφαρμογές μέσα στα όρια των ικανοτήτων τους. Στόχοι:     

Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους. Να αρχίσουν να κατανοούν τη σημασία της παρατήρησης. Να αναγνωρίσουν τη χρησιμότητα ορισμένων εργαλείων και οργάνων για τη συλλογή πληροφοριών και να εξοικειωθούν με τη χρήση τους. Να προβληματιστούν και να ερευνήσουν ποικίλες καταστάσεις, να στηριχτούν σε προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες, να κάνουν απλές υποθέσεις και να καταλήξουν σε σχετικά συμπεράσματα. Να οικοδομήσουν σταδιακά την έννοια των αριθμών.

    

Να ερμηνεύσουν γενικά στοιχεία του κόσμου που τα περιβάλει μέσα από διαδικασίες παρατήρησης και περιγραφής, σύγκρισης, ταξινόμησης, αντιστοίχισης, σειριοθέτησης και συμβολικής αναπαράστασης. Να διατυπώσουν απορίες ή να θέσουν προβλήματα και να παράγουν κατάλληλο για την επίλυση των προβλημάτων υποστηρικτικό υλικό. Να μετρήσουν χρησιμοποιώντας αυθαίρετες ή συμβατικές μονάδες μέτρησης. Να εμπλουτίσουν τη γλώσσα με λέξεις που συνδέονται με τα μαθηματικά. Να βιώσουν και να εξερευνήσουν κάποια χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου. Βαλιτσάκι παλαιοντολόγου.

vii.

Από την αλληλογραφία που είχαμε με τον παλαιοντολόγο πήραμε ιδέες για δραστηριότητες που αρχικά δεν είχαμε σκεφτεί. Μια από αυτές ήταν να δημιουργήσουμε το δικό μας βαλιτσάκι με τα κατάλληλα εργαλεία. Σε αυτό μας βοήθησε και η βιβλιογραφία μας. Σκοπός: Να διερευνήσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους και τους επιστήμονες που μελετούν τα ζώα και το περιβάλλον του παρελθόντος. Στόχοι:

25

      

 viii.

Να κατανοήσουν την αξία της ομαδικής εργασίας και της από κοινού ανακάλυψης. Να συνεργαστούν για να επιτευχθεί ένας κοινός στόχος. Να μοιραστούν γνώσεις και καινούργια αντικείμενα. Να περιγράψουν αυτά τα αντικείμενα και τη λειτουργικότητά τους. Να εξηγήσουν και να ερμηνεύσουν. Να μάθουν βασικούς κανόνες υγιεινής και προστασίας. Να αρχίσουν να αναγνωρίζουν τη σχέση της επιστήμης με την καθημερινή ζωή, να αναγνωρίσουν τη χρησιμότητα απλών μηχανών και επινοήσεων στη ζωή μας, να ακολουθήσουν τους κανόνες ασφαλείας και να χρησιμοποιήσουν ασφαλή υλικά και μέσα. Να εξοικειωθούν με βασικές ερευνητικές διαδικασίες. Απολιθώματα.

Αφού δημιουργήσαμε το δικό μας βαλιτσάκι παλαιοντολόγου ήμασταν έτοιμοι για την πρώτη μας ανασκαφή για απολιθώματα. Γίναμε και εμείς παλαιοντολόγοι με τη βοήθεια του επιστήμονα ο οποίος μας έστειλε ένα δέμα. Στο δέμα υπήρχε ένα «κομμάτι γης» από πηλό με «οστά δεινοσαύρων» (βλέπε φωτ. 4).

Φωτ. 4: Απολιθώματα. Σκοπός: Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους και να διευρύνουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους και τη δουλειά των παλαιοντολόγων.

26

Στόχοι:  Να περιγράψουν, να εξηγήσουν και να ερμηνεύσουν.  Να αρχίσουν να κατανοούν τη σημασία της παρατήρησης.  Να αναγνωρίσουν τη χρησιμότητα ορισμένων εργαλείων και οργάνων για τη συλλογή πληροφοριών και να εξοικειωθούν με τη χρήση τους.  Να προβληματιστούν και να ερευνήσουν ποικίλες καταστάσεις, να στηριχτούν σε προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες, να κάνουν απλές υποθέσεις και να καταλήξουν σε σχετικά συμπεράσματα.  Να οικοδομήσουν σταδιακά την έννοια των αριθμών.  Να ερμηνεύσουν γενικά στοιχεία του κόσμου που τα περιβάλει μέσα από διαδικασίες παρατήρησης, περιγραφής, σύγκρισης, ταξινόμησης, αντιστοίχισης, σειριοθέτησης και συμβολικής αναπαράστασης.  Να βιώσουν και να εξερευνήσουν κάποια χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου.  Να διαχειριστούν και να χρησιμοποιήσουν νέα υλικά.  Να μετρήσουν χρησιμοποιώντας αυθαίρετες ή συμβατικές μονάδες μέτρησης.  Να εμπλουτίσουν τη Γλώσσα με λέξεις που συνδέονται με τα Mαθηματικά. ix.

Αποτυπώματα.

Μετά τα απολιθώματα και την παρατήρηση της πατούσας ήρθε η σειρά για τα αποτυπώματα. Τα παιδιά κλήθηκαν να δημιουργήσουν αποτυπώματα με τις πατούσες των πλαστικών δεινοσαύρων σε πλαστελίνη και πηλό. Σκοπός: Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους και να διευρύνουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους. Στόχοι:  Να περιγράψουν, να εξηγήσουν και να ερμηνεύσουν.

    x.

Να διαχειριστούν και να χρησιμοποιήσουν νέα υλικά. Να πλάσουν, να μορφοποιήσουν και να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα τους. Να χρησιμοποιήσουν με πολλούς τρόπους διάφορα υλικά για να κάνουν μικροκατασκευές. Να τυπώσουν κα να δημιουργήσουν γλυπτά σχέδια. Ηφαίστειο.

Συλλέγοντας πληροφορίες για τους δεινόσαυρους η αρχική μας γνώση ότι έχουν εξαφανιστεί επιβεβαιώθηκε. Σειρά είχε τώρα να ανακαλύψουμε γιατί εξαφανίστηκαν. Οι πληροφορίες μας μέσα από βιβλία και ταινίες έκαναν λόγο, μεταξύ άλλων, για την ύπαρξη ηφαιστείων που επηρέασαν τη ζωή των δεινοσαύρων και συνετέλεσαν στην εξαφάνισή τους (βλέπε φωτ. 5).

27

Φωτ. 5: Ηφαίστειο Αφού μιλήσαμε για τα ηφαίστεια και είδαμε εικόνες στον ηλεκτρονικό υπολογιστή κάναμε ένα πείραμα με αναπαράσταση έκρηξης για να κατανοήσουμε πώς γίνεται η έκρηξη ενός ηφαιστείου. Σκοπός: Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους και να γνωρίσουν φυσικά φαινόμενα και τις συνέπειες τους στο περιβάλλον. Στόχοι:  Να εξοικειωθούν με βασικές ερευνητικές διαδικασίες.  Να εξερευνήσουν κάποια χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου.  Να αρχίσουν να κατανοούν τη σημασία της παρατήρησης, των πειραμάτων και της περιγραφής για τη μελέτη υλικών και φαινομένων.  Να πειραματιστούν με απλές μηχανές και εφευρέσεις.  Να προβληματιστούν και να ερευνήσουν ποικίλες καταστάσεις, να στηριχτούν σε προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες, να κάνουν απλές υποθέσεις και να καταλήξουν σε σχετικά συμπεράσματα.  Να βιώσουν και να εξερευνήσουν κάποια χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου.

Παιχνίδι ρόλων.

xi.

Τα παιδιά μαθαίνουν παίζοντας, γι’ αυτό και δεν θα μπορούσε να λείψει μια τέτοια δραστηριότητα. Μέσα από το παιχνίδι ρόλων τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες φυτοφάγων και σαρκοφάγων δεινόσαυρων. Η τάξη μεταμορφώθηκε σε δεινοσαυροπεριβάλλον, όπως στις ταινίες που είχαμε παρακολουθήσει. Σκοπός: Να εκφραστούν μέσα από το δραματικό παιχνίδι, να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα τους, να γνωρίσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο και να εκφραστούν με τον αυτοσχεδιασμό και τη μίμηση. Στόχοι:        

28

Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους. Να συνυπάρξουν, να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν από κοινού με τους συμμαθητές τους. Να επιλέξουν και να χρησιμοποιήσουν γνώσεις που απέκτησαν, αλλά και διάφορα υλικά και αντικείμενα με δημιουργικό τρόπο. Να αναπτύξουν την αισθητική τους αντίληψη και έκφραση. Να αναπτύξουν και να εξασκήσουν την κινητικότητας τους. Να αναπτύξουν τη σωματική τους δραστηριότητα. Να αποδεχτούν και να συμφωνήσουν στην τήρηση ορισμένων κανόνων ασφαλείας. Να αναπτύξουν σταδιακά θετικές στάσεις για συνεργασία, αλληλοαποδοχή και αλληλοϋποστήριξη. Τραγούδια.

xii.

Μια ακόμη δραστηριότητα που επέλεξαν τα παιδιά ήταν να ακούσουν τραγούδια για δεινόσαυρους. Δυστυχώς δεν είχαμε πολλές επιλογές αλλά αυτό δεν μας πτόησε. Βρήκαμε ένα τραγούδι με Ελληνικούς στίχους, στο οποίο τα παιδιά έκαναν δικές τους προσθήκες και ένα με Αγγλικούς στίχους, το οποίο τα παιδιά το χόρεψαν και οι εκπαιδευτικοί το χρησιμοποίησαν σαν μουσική επένδυση στην ταινία που δημιούργησαν και προέβαλαν κατά την διάρκεια της έκθεσης που διοργάνωσαν με την ολοκλήρωση του project. Σκοπός: Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τους δεινόσαυρους με διασκεδαστικό τρόπο. Στόχοι:   

Να αναπαράγουν μουσικά ακούσματα με διάφορους τρόπους. Να αναπτύξουν σταδιακά εκτίμηση προς τα μουσικά ακούσματα και να τα απολαμβάνουν τραγουδώντας και διασκεδάζοντας. Να εκφράσουν τη γνώμη τους και τα συναισθήματα τους για διαφορετικά μουσικά ακούσματα.

Το project μας έκλεισε με τη διοργάνωση έκθεσης δεινοσαύρων. Όλο το υλικό που παράχθηκε και δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του project εκτέθηκε στην τάξη μας την οποία διαμορφώσαμε κατάλληλα σε εκθεσιακό χώρο για να δεχτεί τους γονείς και όσους κάλεσαν τα παιδιά με προσκλήσεις που κατασκεύασαν τα ίδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της έκθεσης τα παιδιά, φορώντας τα καρτελάκια του ξεναγού που είχαν ετοιμάσει, ανέλαβαν τα ίδια να ξεναγήσουν και να παρουσιάσουν τα εκθέματά τους στους επισκέπτες. Οι εκπαιδευτικοί δημιούργησαν μια μικρή ταινία με φωτογραφίες των παιδιών

από το project η οποία προβαλλόταν κατά τη διάρκεια της έκθεσης. Στην πρόσκλησή μας ανταποκρίθηκαν όλοι με ενθουσιασμό.

3. Αξιολόγηση και Παρουσίαση του project

29

Η αξιολόγηση μας στηρίχθηκε στην μελέτη των ιστογραμμάτων που δημιουργήσαμε με τα παιδιά, στο υλικό που παραγάγαμε και στην επιτυχή έκθεση που διοργανώσαμε. Ανατρέχοντας στα ιστογράμματα επιβεβαιώσαμε, ανατροφοδοτήσαμε και εμπλουτίσαμε τις πρότερες γνώσεις μας για τους δεινόσαυρους και τις δράσεις και δραστηριότητες που αρχικά είχαμε καταγράψει. Το υλικό που παραγάγαμε κρίθηκε ικανοποιητικό από όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία, ενώ και η έκθεσή μας άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις σε όλους. Αναλυτικότερα, σε όλη τη διάρκεια του project τα παιδιά συμμετείχαν ενεργά σε συζητήσεις και ανέπτυξαν τον προφορικό τους λόγο εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο τους. Ενθαρρύνθηκαν να γράψουν όπως μπορούσαν και ήρθαν σε επαφή με διάφορα είδη έντυπου γραπτού λόγου. Ανέπτυξαν την δημιουργικότητα τους και πειραματίστηκαν με διάφορα υλικά. Ήρθαν σε επαφή με τις μεθόδους των φυσικών επιστημών μέσα από τα πειράματα. Ενθαρρύνθηκαν να δουλέψουν ατομικά, στην ολομέλεια και σε ομάδες εργασίες. Κατανόησαν και εμπλούτισαν μαθηματικές έννοιες όπως ο αριθμός, η ταξινόμηση, η σειριοθέτηση κ.λ.π.. Γενικά, η πορεία του project κρίθηκε ιδιαίτερα θετική από παιδιά, εκπαιδευτικούς και γονείς. Οι στόχοι μας επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό και τα παιδιά αποκόμισαν πολλές καινούριες πληροφορίες για τους δεινόσαυρους. Παρήχθη πλούσιο υλικό από τα παιδιά, ενώ οι διδακτικές δραστηριότητες απεδείχθησαν ευφάνταστες και δημιουργικές. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούμε στην αμέριστη βοήθεια που μας προσέφεραν οι γονείς οι οποίοι ανταποκρίθηκαν σε ό,τι τους ζητήσαμε. Παιδιά, εκπαιδευτικοί και γονείς αποτελέσαμε μια ενιαία ομάδα και φέραμε σε πέρας το project με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

4. Επίλογος Η μέθοδος project αποδείχθηκε για ακόμη μια φορά ως η καλύτερη μέθοδος διερεύνησης της θεματικής μας για τους δεινόσαυρους. Το ενδιαφέρον των παιδιών κρατήθηκε αμείωτο, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του project, αλλά και μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς. Τα παιδιά ανέτρεχαν στην δεινοσαυρόκουτά μας, η οποία έγινε μέρος των γωνιών της τάξης μας, κατά τις ώρες των ελεύθερων δραστηριοτήτων. Παιδιά και εκπαιδευτικοί αποζημιωθήκαμε με την επιλογή μας να ασχοληθούμε με τους δεινόσαυρους. ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ Bilgrami S., (2006), Ανακαλύπτω τος δεινόσαυρους, Αθήνα: Σαββάλας.

Casalis A., (2002), Δεινόσαυροι. Γιατί εξαφανίστηκαν; Αθήνα: Στρατίκης. Γκλιάου-Χριστοδούλου Ν. & Γουργιώτου Ε., (2005), Interdisciplinairess in the Curriculum of Nursery School: An example of thematic approach of the key-concept “evolution”», στο Ν. Γκλιάου Χριστοδούλου, Πρακτικά από το 2nd International Conference Hsci 2005 Hands on Science: Science in a changing Education (σελ.

319-324), Ρέθυμνο (2005, 13-16 Ιουλίου), Πανεπιστήμιο Κρήτης. Γουάιντερ Ζόεφελντ Κ., (2011), Δεινόσαυροι, Αθήνα: Κοπελιάδης.

Dargent N., (2008), Ιστορίες με δεινόσαυρους, Αθήνα: Μεταίχμιο. Δαφέρμου Χ., Κουλούρη Π. & Μπασσαγιάννη Ε., (2007), Οδηγός Νηπιαγωγού, Αθήνα: ΟΕΔΒ.

Delelandre B., (2009), Η απίθανη εγκυκλοπαίδεια Larousse: Δεινόσαυροι, Αθήνα: Μεταίχμιο. Μάθιους Ρ., (2010), Το βιβλίο των δεινοσαύρων, γίνε ειδικός στα απολιθώματα, Αθήνα: Μίνωας.

Malam J., (2007), Δεινόσαυρος, Αθήνα: Πλατύπους.

Martin O., (2006), Κυνηγοί δεινοσαύρων, Αθήνα: Ερευνητές. Ματσαγγούρας Η., (2000), Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, Αθήνα: Γρηγόρης.

McCall G., (2011), Δεινόσαυροι, Αθήνα: Καρακώτσογλου. Μέλλου Ε., (Επιμ.) (2012), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη (Τόμος 3ος [Projects και Δημιουργικότητα] και Τόμος 4ος [mathegiatopaidi.blogspot.com]). Μπάρι Κ., (χ.χ.), Η προϊστορική ζωή, Αθήνα: ΑΣΕ. Ντιμέντ Τ., (χ.χ.), Προϊστορικά ζώα, Θεσσαλονίκη: ΑΣΕ. Παπαιωάννου Γ. & Μαστροδήμα Σ., (2012), Περπατάει ή πετάει; Έρπεται ή κολυμπάει; Ο Κορνήλιος ο κροκόδειλος οδηγός και ο κόσμος των ζώων μαγικός, στο Ε. Μέλλου (Επιμ.), Βοήθημα Εκπαιδευτικών Μικρών Παιδιών. Θεωρία και Πράξη. Projects & Δημιουργικότητα, 3ος τόμος, 207-216, (mathegiatopaidi.blogspot.com).

Parker S., (2006), Δεινόσαυροι, το πλήρες βιβλίο, Αθήνα: Σαββάλας.

Stickland H., (2005), Δεινόσαυροι…πολλοί δεινόσαυροι! Αθήνα: Σαββάλας. ΥΠΕΠΘ, (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Wood J., (1993), Ηφαίστεια, Αθήνα: Ερευνητές. Χρυσαφίδης Κ., (1998), Βιωματική-Επικοινωνιακή διδασκαλία. Η εισαγωγή της μεθόδου project στο σχολείο, Αθήνα: Gutenberg.

30

ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΟΥ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ, ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΖΩ, ΤΟ ΑΓΑΠΩ Καλιακάτσου Αντωνία, Νηπιαγωγός kaliakant@yahoo.com Περίληψη: Το σώμα μας αποτελείται από τα μέρη του, τα όργανά του, που καθένα έχει τη δική του χρησιμότητα, αλλά και όλα μαζί αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Αυτό το σύνολο είμαστε εμείς ο εαυτός μας. Με το σώμα μας επικοινωνούμε, αισθανόμαστε, κινούμαστε, αναπνέουμε, ζούμε. Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία να γνωρίσουν το σώμα τους, τις λειτουργίες και τις δυνατότητές του, ώστε να το αγαπούν και να έχουν θετική εικόνα για αυτό. Επίσης, πρέπει να το φροντίζουν και να το προστατεύουν μέσα από σωστές συνήθειες που θα τις ακολουθούν σε όλη τους τη ζωή. Όταν τα παιδιά αλλά κι εμείς οι μεγάλοι νιώθουμε υγιείς και όμορφα για τον εαυτό μας σίγουρα ζούμε καλύτερα. Λέξεις κλειδιά: σώμα, πρόσωπο, αισθήσεις, συναισθήματα, υγεία, άσκηση, διατροφή

1. Αφόρμηση

31

Στην αρχή της σχολικής χρονιάς παίξαμε παιχνίδια γνωριμίας βασισμένα στα χαρακτηριστικά μας και κάναμε κατασκευές και ζωγραφιές με θέμα τον εαυτό μας για να γνωριστούμε καλύτερα και να καταλάβουμε ότι ο καθένας είναι μοναδικός. Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες προέκυψαν ερωτήσεις των παιδιών όπως «γιατί ψηλώνουμε;», αλλά και συζητήσεις με βάση τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους «αν δε φάμε το φαγητό μας θα αρρωστήσουμε». Αυτό αποτέλεσε μια ευκαιρία να ασχοληθούμε με το θέμα. Επίσης το φθινόπωρο με τα χρώματα, τις μυρωδιές και τους ήχους του μας έδωσε την αφορμή να μιλήσουμε για τις πέντε αισθήσεις και να ξεκινήσουμε ένα project για το σώμα.

2. Στόχοι Να γνωρίσουν το σώμα τους μέσα από ψυχοκινητικές δραστηριότητες. Να αναγνωρίσουν και να κατονομάσουν τα μέρη του σώματος και πού χρησιμεύουν. Να μάθουν τα εσωτερικά όργανα του σώματος και πώς λειτουργούν. Να πειραματιστούν με τις αισθήσεις τους. Να εκφραστούν μέσα από την κίνηση, την παντομίμα και τον αυτοσχεδιασμό. Να συνειδητοποιήσουν ότι μέσα από το σώμα τους εκφράζουν συναισθήματα. Να μάθουν για τα μικρόβια και τις ασθένειες και να εξοικειωθούν με τον γιατρό. Να αποκτήσουν σωστές διατροφικές συνήθειες. Να ακολουθούν τους κανόνες υγιεινής. Να αντιληφθούν τη σπουδαιότητα της σωματικής άσκησης. Να φροντίζουν και να προστατεύουν το σώμα τους. Να αγαπήσουν το σώμα τους και τον εαυτό τους και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Να δημιουργήσουν τα δικά τους έργα τέχνης και να έρθουν σε επαφή με έργα καλλιτεχνών εμπνευσμένα από το ανθρώπινο σώμα. Να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και να συνεργαστούν. Να κάνουν συγκρίσεις και να βγάζουν συμπεράσματα.. Να παίρνουν πρωτοβουλίες και να αποφασίζουν. Να εκφράζουν τις εμπειρίες και τα βιώματά τους.

3. Μεθοδολογία

Η μέθοδος project που ακολουθήσαμε προσεγγίζει τη γνώση μέσα από τις εμπειρίες και τα βιώματα των μαθητών. Η μάθηση ξεκινάει από τα ενδιαφέροντα των παιδιών και το περιβάλλον τους. Επίσης στηρίζεται στην ενεργή συμμετοχή και στη λήψη πρωτοβουλιών από τα παιδιά και ταυτόχρονα καλλιεργεί τη συνεργασία και ένα επικοινωνιακό κλίμα μεταξύ τους. Βασιστήκαμε στη διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας, η οποία μας έδωσε τη δυνατότητα να ερευνήσουμε το θέμα σε βάθος, αντιμετωπίζοντάς το σαν μια ολότητα και αξιοποιώντας με τα παιδιά πολλούς γνωστικούς τομείς.

4. Δραστηριότητες

32

Γνωρίζω το σώμα μου και τα μέρη του: Τα παιδιά παρατήρησαν τον εαυτό τους σε έναν καθρέφτη. Είμαστε όλοι ίδιοι; Μιλήσαμε για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που έχει ο καθένας και κατονομάσαμε τα μέρη του σώματός μας. Μαθηματικά - Φτιάξαμε έναν πίνακα διπλής εισόδου, στον οποίο η οριζόντια στήλη έχει τέσσερα μάτια, σε καφέ, μαύρο, μπλε, πράσινο χρώμα και η κάθετη τα ονόματα των παιδιών. Κάθε παιδί εντόπιζε στον πίνακα το όνομα του και σημείωνε τι χρώμα μάτια έχει.

- Μετρήσαμε το ύψος μας στο αναστημόμετρο και ζυγιστήκαμε στη ζυγαριά. Καταγράψαμε τα δεδομένα. Έχουμε όλοι το ίδιο βάρος και ύψος; Βγάλαμε τα συμπεράσματά μας.

- Μετρήσαμε τα μέρη του σώματος και φτιάξαμε πίνακα, στον οποίο αριστερά υπήρχε μια εικόνα με ένα μέρος του σώματος και δεξιά ο σωστός αριθμός.

- Κάναμε αντιστοιχίσεις. Αντιστοιχίσαμε μια κάλτσα σε ένα πόδι, ένα γάντι σε κάθε χέρι.

- Κόψαμε παλάμες και πατούσες από χαρτόνι σε διάφορα χρώματα και κάναμε ζευγάρια. Γλώσσα - Ρωτήσαμε τα παιδιά τι γνωρίζουν για το σώμα τους και τι θα ήθελαν να μάθουν έγινε συζήτηση κατά την οποία μοιράστηκαν τις γνώσεις που ήδη κατέχουν: «πρέπει να πίνουμε γάλα για να ψηλώσουμε», «αν τρώμε πολύ θα παχύνουμε».

- Ο καθένας είναι ξεχωριστός και για αυτό το κάθε παιδί έφτιαξε την ταυτότητά του στην οποία ζωγράφισαν το πρόσωπό τους, έβαλαν το δαχτυλικό τους αποτύπωμα και έγραψαν το ύψος και το βάρος τους.

- Σε πίνακα αναφοράς με τα μέρη του σώματος τα παιδιά ταίριαξαν τις καρτέλες με τη σωστή λέξη.

- Μάθαμε εκφράσεις όπως «άλλα τα μάτια του λαγού και άλλα της κουκουβάγιας», «το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται», «το στόμα του στάζει μέλι» «δε χωράνε δυο πόδια σε ένα παπούτσι», τις οποίες ζωγράφισαν τα παιδιά.

- Διαβάσαμε το βιβλίο «πόσο μ’ αρέσει ο εαυτός μου» της Τρέις Μορόνι και συζητήσαμε πόσο αγαπάμε το σώμα μας και πόσα πράγματα κάνουμε με αυτό. Τι μας αρέσει πιο πολύ στο σώμα μας; Μουσική Αγωγή - Τα παιδιά έτρεχαν γύρω από τα στεφάνια με τη συνοδεία μουσικής. Όταν σταματούσε λέγαμε ένα μέρος του σώματος και το παιδί το ακουμπούσε μέσα στο στεφάνι.

- Με τη συνοδεία μουσικής μεταμορφωθήκαμε σε ρομπότ, σε γίγαντα, σε αεροπλάνο, σε μαριονέτα, σε μπαλόνι και κινηθήκαμε στο χώρο.

- Μάθαμε το τραγούδι «κεφάλι, ώμοι, γόνατα και δάχτυλα ποδιών», κάνοντας τις αντίστοιχες κινήσεις. Φυσική αγωγή - Παίξαμε το παιχνίδι ο αρχηγός. Κάθε παιδί με τη σειρά γίνεται αρχηγός και αγγίζει ή κουνάει ένα μέρος του σώματός του και τα υπόλοιπα πρέπει να κάνουν το ίδιο (Βασσάλου & Μπάστα, 2005).

- Πάνω σε σχοινιά που σχημάτιζαν στο πάτωμα ευθεία και καμπύλη γραμμή, αλλά και σχήματα κύκλο, τετράγωνο, τρίγωνο κάναμε διαδρομές στο χώρο. Στη συνέχεια τα παιδιά σε ζευγάρια περπάτησαν μια διαδρομή, ακουμπώντας ο ένας στον ώμο, στον αγκώνα, στο κεφάλι του άλλου.

- Κάναμε παιχνίδια για την αμφιπλευρικότητα. Τα παιδιά κρατούσαν στεφάνια για τιμόνια και οδηγούν στο χώρο, στρίβοντάς τα μια αριστερά μια δεξιά και στη συνέχεια πατάγανε μια φρένο με το αριστερό πόδι και γκάζι με το δεξί (Βασσάλου & Μπάστα, 2005).

- Παίξαμε με τα χρώματα. Φτιάξαμε κύκλους σε κόκκινο, πράσινο, μπλε και κίτρινο χρώμα. Κάθε χρώμα αντιπροσώπευε μια κίνηση. Το κόκκινο κρατάω το κεφάλι, το πράσινο αγγίζω τα δάχτυλα των ποδιών, το μπλε χαϊδεύω την κοιλιά μου και το κίτρινο χτυπάω παλαμάκια. Κάθε φορά που σήκωνα την κάθε κάρτα έπρεπε να κάνουν τη σωστή κίνηση. Εικαστική Αγωγή - Φτιάξαμε το περίγραμμα του σώματος ενός παιδιού.

- Φτιάξαμε τυπώματα παλάμης. Θεατρική Αγωγή - κουκλοθέατρο -Τι θα έλεγαν τα μέρη του σώματός μας αν μίλαγαν; Κόψαμε πατούσες από χαρτί κανσόν βάλαμε χαρακτηριστικά προσώπου και παίξαμε κουκλοθέατρο με αυτοσχέδιους διαλόγους, με θέμα «δυο πατούσες λένε τα νέα τους» (βλέπε φωτ. 1).

33

Φωτ. 1: Κουκλοθέατρο με πρωταγωνιστές πατούσες που έκοψαν τα παιδιά Οι πέντε αισθήσεις: Γεύση: Με αφορμή τα φθινοπωρινά φρούτα που κόψαμε και δοκιμάσαμε στην τάξη, τα παιδιά έφεραν και άλλα πράγματα να δοκιμάσουμε τη γεύση τους, όπως λεμόνι, κακάο, μέλι, κρακεράκια. Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Δοκιμάσαμε τα διάφορα τρόφιμα που έφεραν τα παιδιά και διαπιστώσαμε ότι δεν έχουν όλα τα φαγητά την ίδια γεύση. Ομαδοποιήσαμε τις γεύσεις σε γλυκιά πικρή αλμυρή και ξινή.

- Μιλήσαμε για τη γλώσσα που είναι το όργανο που μας βοηθάει να καταλάβουμε τη γεύση. Στη γλώσσα υπάρχουν οι γευστικοί κάλυκες, οι οποίοι είναι πολλά και μικρά αισθητήρια γεύσης. Οι γευστικοί κάλυκες στο μπροστινό μέρος της γλώσσας ανιχνεύουν τις γλυκές γεύσεις, μπροστά και πλάγια ανιχνεύουν τις αλμυρές, πίσω και πλάγια τις ξινές και πιο πίσω τις πικρές. Μαθηματικά

34

-Φτιάξαμε κολάζ, στο οποίο κολλήσαμε φωτογραφίες τροφών ομαδοποιημένες ανάλογα με τη γεύση τους. Γλώσσα - Διαβάσαμε το βιβλίο «Γεύομαι» (Suhr,1998) και μάθαμε πληροφορίες μέσα από το κείμενο και τις εικόνες.

- Τι σημαίνουν οι εκφράσεις όπως, «η γλώσσα κόκαλα δεν έχει, και κόκαλα τσακίζει», «η γλώσσα του κόβει σαν ψαλίδι», «δε βάζει γλώσσα μέσα του»; - Ζωγραφίσαμε το αίνιγμα για τη γλώσσα «ανοίγω το κλουβί κι η τρυγόνα κελαηδεί, τι είναι»; Όσφρηση: Είπαμε με τα παιδιά ότι η όσφρηση συνεργάζεται με τη γεύση, για αυτό κι όταν είμαστε κρυωμένοι δεν καταλαβαίνουμε τη γεύση του φαγητού μας. Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία -Τα παιδιά έφεραν στην τάξη ξύδι, άρωμα, κανέλα, πορτοκάλι, ρίγανη για να τα μυρίσουμε. Πειραματίστηκαν με την όσφρησή τους. Κάποιες είναι ευχάριστες και κάποιες δυσάρεστες. Γλώσσα - Διαβάσαμε το βιβλίο «Μυρίζω» (Suhr, 1998) και αντλήσαμε πληροφορίες για την όσφρηση και τη μύτη μας. Οι μυρωδιές που δε φαίνονται, πιάνονται από ένα υγρό, τη βλέννα και μετά τα αισθητήρια οσμής μαζεύουν τα αόρατα σωματίδια που αποτελούν τις μυρωδιές και στέλνουν μήνυμα στον εγκέφαλο.

- Καταγράψαμε σε ένα χαρτί τις μυρωδιές που μας αρέσουν και αυτές που δεν είναι ωραίες.

- Μάθαμε τις εκφράσεις «χώνει τη μύτη του παντού», «τρέχει η μύτη του». Ακοή: Μια μέρα που έβρεχε πολύ καθίσαμε ήσυχα να ακούσουμε τον ήχο της βροχής. Ρωτήσαμε τα παιδιά με ποιο όργανο ακούμε. Τα παιδιά απάντησαν «με τα αυτιά» συμπληρώνοντας «ότι με τα αυτιά ακούμε και μπουμπουνητά και αυτοκίνητα αλλά και μουσική». Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Κάναμε πειράματα με τους ήχους. Ένα παιδί έκλεισε τα μάτια και έπρεπε να μαντέψει τον ήχο ανάμεσα από ένα τύμπανο, ένα χαρτί που σκίζεται και νερό που χύνουμε σε ένα ποτήρι.

- Μιλήσαμε για την αίσθηση της ακοής, για το αυτί που είναι το όργανο με το οποίο ακούμε και μέσα από εικόνες μάθαμε τα μέρη του: το εξωτερικό τμήμα του αυτιού, που πιάνει τους ήχους και από μια τρύπα μπαίνουν σε ένα τούνελ στο τέλος του οποίου υπάρχει το ακουστικό τύμπανο. Αυτό, καθώς και τρία κοκαλάκια, τα οστάρια πάλλονται από τους ήχους και ο κοχλίας στέλνει μήνυμα στον εγκέφαλο που μας λέει τι ακούμε. Μελέτη περιβάλλοντος - Φυσικές επιστήμες - Είπαμε ότι ο ήχος είναι κίνηση και πειραματιστήκαμε βάζοντας φακές πάνω σε ένα τύμπανο το οποίο χτυπήσαμε. Διαπιστώσαμε ότι οι φακές κουνιούνται.

- Κάναμε πειράματα διάκρισης ήχων. Βάλαμε σε τέσσερα γυάλινα μπουκαλάκια χρωματιστό νερό σε διαφορετική στάθμη και τα χτυπήσαμε με την μπακέτα. Ακούμε ότι οι ήχοι είναι διαφορετικοί. Παρατηρώντας τα μπουκάλια, βγάλαμε το συμπέρασμα ότι οι ήχοι δεν είναι ίδιοι, γιατί άλλα περιέχουν περισσότερο κι άλλα λιγότερο νερό. Γλώσσα - Διαβάσαμε το βιβλίο «Ακούω» (Suhr, 2004) - Μάθαμε τη φράση «από το ένα αυτί μπαίνει και από το άλλο βγαίνει». Μουσική Αγωγή -Παίξαμε διάφορα μουσικά όργανα, όπως μεταλλόφωνο, τύμπανο, ντέφι, μαράκες τα κατονομάσαμε και πειραματιστήκαμε με τους διάφορους ήχους. Όραση: Με αφορμή το ουράνιο τόξο, μιλήσαμε για τα χρώματα και αναρωτηθήκαμε πως βλέπουμε τόσα πολλά χρώματα. Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Μιλήσαμε για τα μάτια, που είναι το όργανο με το οποίο βλέπουμε. Τα μάτια είναι σαν ένας φακός φωτογραφικής μηχανής, μέσα στον οποίο μπαίνει φως.

- Παρουσιάσαμε εικόνες με μάτια και το εσωτερικό του ματιού και μιλήσαμε για τα μέρη του. Η ίριδα είναι ο χρωματιστός κύκλος και η κόρη είναι μια τρύπα από την οποία μπαίνει το φως. Η κόρη αλλάζει μέγεθος ανάλογα με το φως που μπαίνει στο μάτι, μεγαλώνει όταν μπαίνει λίγο φως και μικραίνει όταν είναι έντονο. Στον αμφιβληστροειδή χιτώνα σχηματίζεται η εικόνα όσων βλέπουμε, αλλά ανάποδα. Ο εγκέφαλος την επεξεργάζεται κι έτσι βλέπουμε την εικόνα κανονικά. Τα βλέφαρα προστατεύουν τα μάτια μας. Μελέτη περιβάλλοντος - Φυσικές επιστήμες - Εντοπίσαμε τα χρώματα του ουράνιου τόξου και στο περιβάλλον μας και τα ονομάσαμε. Κάναμε μίξεις χρωμάτων και παρατηρήσαμε τα αποτελέσματα.

- Επίσης παίξαμε με μεγεθυντικούς φακούς και παρατηρήσαμε διάφορα αντικείμενα με αυτούς. Πως βλέπουμε τα αντικείμενα μεγαλύτερα ή μικρότερα; - Παίξαμε με τη σκιά μας. Κλείσαμε τα φώτα, ώστε να είναι όσο το δυνατό πιο σκοτεινή η τάξη. Ανάψαμε τον προβολέα και είδαμε τη σκιά μας στον τοίχο. Πως δημιουργείται η σκιά; Το φως διαδίδεται ευθύγραμμα, αλλά όταν συναντήσει ένα αδιαφανές σώμα, δημιουργεί σκιά. Τα παιδιά αυτοσχεδίασαν με τις σκιές του, φτιάχνοντας ανθρωπάκια και ζωάκια. Γλώσσα - Διαβάσαμε το βιβλίο «Βλέπω» (Suhr,1998) - Μάθαμε το αίνιγμα «δυο αδελφάκια αγαπημένα το ένα το άλλο ποτέ δε βλέπει, τι είναι; Τα μάτια» - Συζητήσαμε για τη σημασία των φράσεων «μαύρα μάτια κάναμε να σε δούμε» «έχω τα μάτια μου δεκατέσσερα», «άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας». Εικαστική Αγωγή -Κόψαμε από χαρτόνι το σχήμα του ματιού και μέσα ζωγραφίσαμε μια εικόνα που μας αρέσει (Βασσάλου & Μπάστα, 2005) (βλέπε φωτ. 2).

35

Φωτ. 2: Χειροτεχνία ματιού Αφή: Στο τέλος μιλήσαμε για την αφή. Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Τα παιδιά έφεραν παιχνίδια από το σπίτι. Τα ακουμπήσαμε, τα χαϊδέψαμε και νιώσαμε με την αφή μας την υφή τους. Άλλα είναι μαλακά όπως τα αρκουδάκια και άλλα σκληρά όπως τα αυτοκινητάκια.

- Μιλήσαμε για τα χέρια μας με τα οποία αντιλαμβανόμαστε την υφή των διάφορων πραγμάτων. Το δέρμα έχει κάποια μικρά «πλασματάκια» που λέγονται αισθητήρες αφής. Όταν αγγίζουμε κάτι τα νεύρα στέλνουν μήνυμα στον εγκέφαλο. Τι είναι αυτό που αγγίζουμε.

- Επίσης με τα χέρια καταλαβαίνουμε πότε κάτι είναι κρύο ή ζεστό και κάναμε πειράματα, βάζοντας σε ένα ποτήρι χλιαρό νερό και σε ένα άλλο νερό με παγάκια και τα αγγίξαμε. Τι άλλο είναι ζεστό και τι κρύο; Ρωτήσαμε τα παιδιά αν κάτι είναι πολύ καυτό πρέπει να το ακουμπάμε ή είναι επικίνδυνο; - Παρατηρήσαμε τα δάχτυλά μας και συμπεράναμε ότι δεν είναι όλα τα ίδια. Έχουν και διαφορετικά ονόματα: ο αντίχειρας, ο δείκτης, ο μέσος, ο παράμεσος και ο μικρός. Γλώσσα - Διαβάσαμε το βιβλίο «Αγγίζω» (Suhr, 1998).

- Μάθαμε και ζωγραφίσαμε την φράση «το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο».

- Τα παιδιά έγραψαν με δαχτυλομπογιές το αρχικό γράμμα του ονόματός τους.

- Μάθαμε τις φράσεις «κρύβεται πίσω από το δάχτυλό του» και «δεν κουνάει το δάχτυλό του», τις παίξαμε με κινήσεις και μάθαμε τι σημαίνουν.

- Φτιάξαμε ένα πίνακα, ο οποίος στα αριστερά απεικόνιζε το όργανο του σώματος και δεξιά τα παιδιά έγραψαν την αντίστοιχη αίσθηση.

- Εντοπίσαμε τα αρχικά γράμματα κάθε αίσθησης «η όραση αρχίζει από ο», «η αφή από α». Μαθηματικά - Ταξινομήσαμε τα παιχνίδια σε δυο κουτιά. Στο ένα τοποθετήσαμε αυτά που είναι μαλακά και στο άλλο αυτά που είναι πιο σκληρά και στη συνέχεια τα καταγράψαμε σε δυο λίστες που τις κολλήσαμε στα κουτιά.

- Πόσα δάχτυλα έχουμε; Τα παιδιά μέτρησαν τα δάχτυλά τους και είπαμε ότι το κάθε χέρι έχει πέντε και τα δυο μαζί δέκα. Στη συνέχεια κόψαμε δυο παλάμες και πάνω σε κάθε δάχτυλο γράψαμε τους αριθμούς από το ένα ως το δέκα (βλέπε φωτ. 3).

36

Φωτ. 3: Χειροτεχνία περίγραμμα παλάμης με αρίθμηση - Μετρήσαμε τις αισθήσεις και είπαμε ότι είναι πέντε, μαθαίνοντας το αντίστοιχο αριθμητικό σύμβολο.

- Φτιάξαμε κάρτες που έδειχναν δυο μάτια, μια μύτη, μια γλώσσα, δύο αυτιά, δύο χέρια και κάρτες με αριθμούς. Τα παιδιά έπρεπε να αντιστοιχίσουν κάθε όργανο με το σωστό αριθμό.

- Φτιάξαμε τόμπολα, η οποία αποτελούνταν από πέντε κάρτες που έδειχναν τα όργανα μάτια, μύτη, γλώσσα, χέρια, αυτιά και από πέντε κάρτες που έδειχναν ένα ουράνιο τόξο, ένα λουλούδι, μια τούρτα, ένα αρκουδάκι και ένα τύμπανο, τις οποίες τα παιδιά έπρεπε να ταιριάξουν. Εικαστική Αγωγή -Δημιουργήσαμε ομαδικά ένα δέντρο με τυπώματα παλάμης .

37

Τα Εσωτερικά όργανα του σώματος Ο εγκέφαλος Γλώσσα, Μελέτη Περιβάλλοντος – Βιολογία -Παρουσιάσαμε στα παιδιά μια κούκλα από γκρι χαρτόνι με ζωγραφισμένες τις πτυχές του εγκεφάλου, αλλά με μάτια μύτη και στόμα και τους είπαμε ότι είναι ο εγκέφαλος. Ξεκίνησε ένας διάλογος όπου ο εγκέφαλος έκανε ερωτήσεις στα παιδιά «γνωρίζετε που κατοικώ»; «σε τι σας βοηθάω»; «Ποια είναι η δουλειά μου»; Τα παιδιά έδιναν απαντήσεις «είσαι μέσα στο κεφάλι μας», «μας βοηθάς να σκεφτόμαστε». Μέσα από αυτό το διάλογο δόθηκαν πληροφορίες στα παιδιά για τις λειτουργίες του εγκεφάλου όπως ότι δίνει εντολή στα πόδια στα χέρια να κινηθούν, ότι μας βοηθάει να μιλάμε, να αισθανόμαστε. Εικαστική Αγωγή -Τα παιδιά έφτιαξαν από χαρτόνι που έκοψαν τη δική τους κούκλα εγκέφαλο και τη στερέωσαν σε γλωσσοπίεστρο. Οι πνεύμονες Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Τα παιδιά ξάπλωσαν πάνω στο χαλί και πήραν βαθιές ανάσες. Ένιωσαν τον αέρα να φουσκώνει και να ξεφουσκώνει τους πνεύμονές τους. Κουβεντιάσαμε για το ταξίδι του αέρα. Τα παιδιά μας είπαν ότι ο αέρας μπαίνει στο σώμα μας από το στόμα και τη μύτη. Μετά είπαμε ότι μέσα από ένα σωλήνα στο λαιμό μας πηγαίνει στους πνεύμονες.

- Παρατηρήσαμε εικόνες που απεικονίζουν τους πνεύμονες και συζητήσαμε με τα παιδιά, πόσοι είναι οι πνεύμονες, ότι τους χρειαζόμαστε για να αναπνέουμε και ότι απορροφούν οξυγόνο.

- Κάποιο παιδί ανέφερε ότι «αν δεν αναπνέουμε δε μπορούμε να ζήσουμε» και με αφορμή αυτό μιλήσαμε για τη σημασία της αναπνοής και του οξυγόνου στον άνθρωπο.

- Εκτός από τον άνθρωπο ακόμα και τα φυτά χρειάζονται οξυγόνο κι έτσι πειραματιστήκαμε με δυο γλαστράκια. Το ένα το αφήσαμε έξω πάνω σε ένα τραπέζι και το άλλο δίπλα του, αλλά κλεισμένο σε ένα βάζο με καπάκι. Αναρωτηθήκαμε αν θα ζήσει αυτό που είναι κλεισμένο στο βάζο χωρίς και βγάλαμε τα συμπεράσματα μας σε λίγες μέρες που το είδαμε να μαραίνεται. Η καρδιά Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Την ώρα της χαλάρωσης είπαμε στα παιδιά να βάλουν το χέρι τους στο σημείο της καρδιάς. Τι νιώθουν τι ακούν; Όλα τα παιδιά γνώριζαν ότι είναι η καρδιά τους που χτυπάει.

- Μιλήσαμε για το σχήμα της καρδιάς. Τα παιδιά γνωρίζουν την καρδιά με το γνωστό σε όλους μας σχήμα.

- Ρωτήσαμε τα παιδιά που βρίσκεται η καρδιά κι αφού μας έδειξαν στο στήθος, δώσαμε κάποιες πληροφορίες για το μέγεθος, ότι είναι σαν μια κλειστή γροθιά, ότι χτυπάει συνέχεια και ότι χρησιμεύει στο να στέλνει το αίμα μας σε όλο το σώμα.

- Δείξαμε μια εικόνα όπου δείχνει το ταξίδι που κάνει το αίμα μέσα από «κόκκινους και μπλε δρόμους». Εξηγήσαμε ότι η καρδιά στέλνει το αίμα μέσα από τους κόκκινους δρόμους που λέγονται αρτηρίες σε όλο το σώμα για να του δώσει οξυγόνο και τροφή. Έπειτα τα άχρηστα υλικά γυρνάνε από τους μπλε δρόμους που λέγονται φλέβες πίσω στην καρδιά (Βασσάλου & Μπάστα, 2005). Μουσική Αγωγή -Τα παιδιά αναπαράγουν τον χαρακτηριστικό χτύπο της καρδιάς με το στόμα και μετά το χτυπάμε και στο τύμπανο. Μελέτη περιβάλλοντος – Γεωγραφία Φτιάξαμε στο πάτωμα με κόκκινα και μπλε σκοινιά διαδρομές που αναπαριστούσαν τις φλέβες και τις αρτηρίες. Σε ένα κεντρικό σημείο βάλαμε μια καρδιά που κόψαμε από χαρτόνι.

38

Ένα-ένα παιδί ξεκινούσε από την καρδιά, περπατούσε στο κόκκινο σκοινί, στις αρτηρίες, και μετά επέστρεφε στην καρδιά πατώντας στο μπλε σκοινί, στις φλέβες. Εικαστική Αγωγή Με αφορμή ένα παιδί που μας είπε ότι «με την καρδιά αγαπάμε», κόψαμε από κόκκινο κάνσον μια καρδιά, μέσα στην οποία ζωγραφίσαμε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο και τη στολίσαμε. Το αίμα: Αφού ήδη μιλήσαμε για τις αρτηρίες και τις φλέβες, μιλήσαμε για το αίμα που κυκλοφορεί μέσα από αυτές σε όλο το σώμα. Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία Τι χρώμα έχει; Ποια είναι η σύστασή του; Που χρησιμεύει; Μέσα από αυτές τις ερωτήσεις είπαμε με τα παιδιά ότι το αίμα είναι κόκκινο υγρό που μεταφέρει τροφή και οξυγόνο στο σώμα μας. Το αίμα μας έχει τριών ειδών «ανθρωπάκια» που κάνουν διαφορετικές δουλειές: τα ερυθρά αιμοσφαίρια που μεταφέρουν οξυγόνο, τα λευκά αιμοσφαίρια που καταπολεμούν τα μικρόβια και τις ιώσεις και τα αιμοπετάλια που πήζουν το αίμα όταν κάνουμε πληγή. Φυσική Αγωγή Παίξαμε ένα παιχνίδι όπου κάποια παιδιά ήταν τα ερυθρά, κάποια τα λευκά αιμοσφαίρια και άλλα τα αιμοπετάλια. Με το χτύπημα του τύμπανου στο ρυθμό του χτύπου της καρδιάς τα ερυθρά μετέφεραν το οξυγόνο στην καρδιά, η οποία ήταν στο πάτωμα στο κέντρο της τάξης. Όταν χτυπάγαμε το ντέφι σήμαινε συναγερμός και τα λευκά έπρεπε να πολεμήσουν τα μικρόβια. Όταν χτυπάγαμε στο τύμπανο ένα δυνατό ξαφνικό χτύπο, σήμαινε ότι είχαμε ατύχημα και τα αιμοπετάλια αναλάμβαναν να κλείσουν την πληγή. Εικαστική Αγωγή Τα παιδιά ζωγράφισαν το παραπάνω θεατρικό παιχνίδι. Το στομάχι: Μετά το φαγητό ρωτήσαμε τα παιδιά αν γνωρίζουν που πηγαίνει η τροφή όταν την τρώνε και την καταπίνουνε. Τα παιδιά μας είπαν ότι πηγαίνει στην κοιλιά και «όταν πεινάμε η κοιλιά γουργουρίζει». Μελέτη περιβάλλοντος – Βιολογία Δείξαμε μια εικόνα με το πεπτικό σύστημα και μιλήσαμε για το ταξίδι της τροφής. Το φαγητό όταν το καταπίνουμε μπαίνει σε ένα σωλήνα που τον λένε οισοφάγο και φτάνει στο στομάχι. Το στομάχι πολτοποιεί την τροφή. Μετά πηγαίνει στο λεπτό έντερο, από όπου το αίμα παίρνει τις θρεπτικές ουσίες και τις πηγαίνει στο συκώτι. Αυτό που περισσεύει και είναι άχρηστο, πηγαίνει στο παχύ έντερο και όλες τις άχρηστες ουσίες τις αποβάλλουμε στην τουαλέτα. Γλώσσα - Διαβάσαμε το βιβλίο «Μάκης ο ενζυμάκης και η μάχη στο στομάχι» (Ράσελμαν, 1996).

- Φτιάξαμε πίνακα αναφοράς για τα εσωτερικά όργανα που μάθαμε, όπου τα παιδιά αντιστοιχούσαν την καρτέλα με τη λέξη στο αντίστοιχο όργανο.

- Μετρήσαμε τα γράμματα που έχει κάθε λέξη και βρήκαμε ότι οι λέξεις εγκέφαλος οι πνεύμονες έχουν από εννέα γράμματα και είναι οι πιο μεγάλες.

- Μάθαμε φράσεις όπως «μυαλό κουκούτσι», «έχει καρδιά μάλαμα», «έχει γερό στομάχι».

- Παίξαμε κρυπτόλεξο, όπου τα παιδιά έπρεπε να βρουν μέσα σε ανακατεμένα γράμματα τις λέξεις εγκέφαλος, καρδιά, πνεύμονες, στομάχι.

- Κόψαμε τις λέξεις με τα εσωτερικά όργανα σε συλλαβές και τα παιδιά τις έβαλαν στη σωστή σειρά σχηματίζοντας ολόκληρη την λέξη.

- Φτιάξαμε το αλφαβητάρι του σώματος με τα εσωτερικά όργανα, αλλά και όλα τα υπόλοιπα μέρη του. Εικαστική Αγωγή Τα παιδιά ζωγράφισαν τα ενζυμάκια που «δουλεύουν» μέσα στο στομάχι μας. Κανόνες υγιεινής: Οι συνηθισμένες κάθε χρόνο ιώσεις μας έδωσαν την ευκαιρία να μιλήσουμε για τις ασθένειες αλλά και τους κανόνες υγιεινής. Τα παιδιά είναι μια ηλικιακή

39

ομάδα που αρρωσταίνει πολύ συχνά και τις μέρες που υπήρχαν πολλές απουσίες συζητήσαμε, αναρωτηθήκαμε που είναι οι φίλοι μας και δεν έρχονται σχολείο. Τα παιδιά είπαν ότι είναι άρρωστοι. Προβληματιστήκαμε πάνω στο θέμα και ρωτήσαμε αν γνωρίζουν γιατί το σώμα μας αρρωσταίνει. Γλώσσα - Τα παιδιά περιέγραψαν στην ομάδα την τελευταία φορά που αρρώστησαν και τα συναισθήματα που είχαν.

- Τι νιώθουμε όταν πονάει το κεφάλι; (πονοκέφαλο), όταν πονάει ο λαιμός; (πονόλαιμο), έτσι μάθαμε σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τον πόνο.

- Διαβάσαμε το βιβλίο «Τα μικρόβια δεν είναι για να τα μοιραζόμαστε» (Βέρντιγκ, 2007).

- Μέσα στα πλαίσια αυτά φτιάξαμε μια αφίσα με τους κανόνες υγιεινής, την οποία υπέγραψαν όλα τα παιδιά και την κολλήσαμε στην εξώπορτα για να ενημερώνονται όσοι έρχονται στο σχολείο.

- Μάθαμε την έκφραση «η καθαριότητα είναι η μισή αρχοντιά». Συζητήσαμε τι σημαίνει.

- Για να είναι το σώμα μας καθαρό πλένουμε μόνο τα χέρια μας; Τα παιδιά μας είπαν ότι πριν κοιμηθούν κάνουν μπάνιο. Αν πηγαίναμε για ψώνια τι θα αγοράζαμε για το μπάνιο μας; Γράψαμε μια λίστα με προϊόντα φροντίδας του σώματος για την επίσκεψη μας στο σούπερ μάρκετ, όπως σαπούνι, ψαλιδάκι νυχιών, σαμπουάν, σφουγγάρι.

- Δημιουργήσαμε ένα ποιηματάκι- σύνθημα μαζί με τα παιδιά «πλένω τα χέρια μου για να είναι καθαρά, τρώω φαγητά υγιεινά, κοιμάμαι το βράδυ πολύ καλά και διώχνω τα μικρόβια μακριά». Μελέτη περιβάλλοντος-Βιολογία -Με αφορμή το βιβλίο είπαμε ότι τα μικρόβια είναι παντού στον αέρα αλλά και στο σώμα μας και σε ό,τι αγγίζουμε. Είναι αόρατα και μπορεί να μην είναι όλα επικίνδυνα, όμως πολλές φορές μας κάνουν και αρρωσταίνουμε. Τι νιώθει το σώμα μας όταν είμαστε άρρωστοι; Έχουμε πυρετό, πόνους, κάνουμε εμετό.

- Στη συνέχεια είπαμε τους κανόνες που πρέπει να τηρούμε για να είμαστε υγιείς. Τα παιδιά ήδη γνώριζαν ότι χρειάζεται να ακολουθούμε μια σωστή διατροφή, ότι πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας πριν το φαγητό και να κοιμόμαστε νωρίς το βράδυ για να ξεκουράζεται το σώμα μας.

- Πλύναμε τα χέρια μας τραγουδώντας το τραγούδι των γενεθλίων για να καταλάβουν τη διάρκεια που πρέπει να τα πλένουν για να είναι καθαρά.

- Επίσης συζητήσαμε για τη σημασία της ξεκούρασης και του νυχτερινού ύπνου. Όταν κοιμόμαστε τι βλέπουμε; Μιλήσαμε για τα όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας. Θεατρική Αγωγή -Τα παιδιά έκαναν αναπαράσταση με κινήσεις του σώματος διάφορες δραστηριότητες που κάνουν την ημέρα και μόλις χτύπαγε το τύμπανο φόραγαν τις πιτζάμες έπλεναν τα δόντια και ετοιμάζονταν για ύπνο. Εικαστική Αγωγή -Τα παιδιά ζωγράφισαν όπως φαντάζονταν τα μικρόβια. Μαθηματικά Φτιάξαμε ένα επιτραπέζιο από χαρτόνι που το χωρίσαμε σε δώδεκα τετράγωνα και πάνω γράψαμε τους αριθμούς από το ένα ως το δώδεκα. Το ονομάσαμε «πόσο προσέχω το σώμα μου;». Χρειαστήκαμε δύο ζάρια και ένα πιόνι. Κάθε παιδί έριχνε τα ζάρια και ανάλογα με το άθροισμα των αριθμών πήγαινε στο αντίστοιχο κουτί με το πιόνι. Στη συνέχεια έβρισκε την κάρτα που είχε τον ίδιο αριθμό με το τετράγωνο. Αυτή η κάρτα είχε μια ερώτηση σχετική με τους κανόνες υγιεινής και τις σωστές συνήθειες, όπως «πλένεις τα χέρια σου πριν το φαγητό;» «τι ώρα κοιμάσαι το βράδυ;» «τι τρως για πρωινό;» Κάθε «σωστή» απάντηση επιβραβευόταν με ένα αστεράκι. Στο τέλος μετρήσαμε πόσα αστέρια είχε συγκεντρώσει το κάθε παιδί.

40

Διατροφή: Ήδη μέσα στους κανόνες υγιεινής μιλήσαμε για τη σημασία της υγιεινής διατροφής και πόσο συμβάλλει στην καλή μας υγεία. Παρόλα αυτά ασχοληθήκαμε λίγο περισσότερο με τη διατροφή, διότι αρκετά παιδιά έτρωγαν ανθυγιεινές τροφές κατά το πρωινό τους. Γλώσσα – Διαβάσαμε το βιβλίο «Μια φορά ήταν η κολοτούμπα» (Μαντούβαλου, 1994) και με αφορμή αυτό μιλήσαμε για τις κατηγορίες των τροφών και πόσο σημαντικό είναι για το σώμα μας να παίρνει τα θρεπτικά στοιχεία από όλες τις τροφές.

- Βάλαμε στο πάτωμα χάρτινα πιάτα που στο πάνω μέρος είχαν κολλημένο ένα γράμμα της αλφαβήτας και κάρτες με τροφές. Τα παιδιά έπρεπε να μοιράσουν τις τροφές στα πιάτα με βάση το αρχικό τους γράμμα. Έτσι στο πιάτο με το «μ», έβαλαν τις εικόνες με το μήλο, το μέλι, το μαρούλι, το μανταρίνι.

- Διαβάσαμε το βιβλίο «Οι Θησαυροτροφές» (Τερκεσίδου, 2006).

- Σε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε τις συνήθειες των παιδιών και να τα ενθαρρύνουμε να καταλάβουν την αξία ενός υγιεινού πρωινού γεύματος, τους δώσαμε ένα φύλλο όπου έγραφε κάποιες επιλογές για πρωινό (όπως τοστ και χυμό, γιαούρτι και κουλουράκι, ψωμί με βούτυρο και μέλι και γάλα, γάλα με δημητριακά, μπανάνα και κρακεράκια, σπιτικό κέικ και πορτοκαλάδα, αυγό) και τις ημέρες της εβδομάδας. Τα παιδιά αντέγραψαν, με τη βοήθεια των γονιών τους, δίπλα από κάθε μέρα το πρωινό που τους άρεσε και ,αφού το έφεραν στο σχολείο ,συζητήσαμε τις επιλογές τους. Μαθηματικά - Κόψαμε εικόνες τροφών και τις κολλήσαμε σε ένα χαρτόνι, στην κατηγορία στην οποία ανήκουν: γαλακτοκομικά, όσπρια, ζυμαρικά, κρεατικά, φρούτα, λαχανικά.

- Φτιάξαμε καρτέλες με εικόνες από διάφορες τροφές και τις ομαδοποιήσαμε σε υγιεινές και ανθυγιεινές.

- Παίξαμε ένα παιχνίδι όπου το κάθε παιδί διάλεγε στην τύχη μια κάρτα που εικόνιζε μια τροφή. Αν ήταν υγιεινή την κόλλαγε πάνω σε ένα περίγραμμα σώματος που είχαμε στο πάτωμα. Αν ήταν βλαβερή, την πέταγε σε ένα καλάθι.

- Παίξαμε ένα επιτραπέζιο που δημιουργήσαμε με τα παιδιά. Σε ένα μεγάλο χαρτόνι χωρίσαμε είκοσι τετράγωνα μέσα στα οποία τα παιδιά ζωγράφισαν διάφορες τροφές, υγιεινές και μη. Το πρώτο τετράγωνο ήταν η αφετηρία και το τελευταίο το τέρμα. Τοποθετήσαμε τέσσερα πιόνια στην αφετηρία. Το κάθε παιδί που έπαιζε έριχνε το ζάρι και προχωρούσε τόσα τετράγωνα, όσα έλεγε ο αριθμός. Αν έπεφτε σε υγιεινή τροφή προχωρούσε άλλα δύο τετράγωνα, αν έπεφτε σε ανθυγιεινή πήγαινε πίσω δύο. Όποιος έφτανε πρώτος στο τέρμα ήταν ο νικητής (βλέπε φωτ. 4).

Φωτ. 4: Επιτραπέζιο υγιεινής διατροφής

41

Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Τι έχουν μέσα οι τροφές που είναι τόσο πολύτιμο για το σώμα μας; Τα παιδιά απάντησαν οι βιταμίνες. Συζητήσαμε λοιπόν για τα θρεπτικά στοιχεία που έχουν τα τρόφιμα και που μας βοηθάνε. Τα φρούτα και τα λαχανικά έχουν πολλές βιταμίνες οι οποίες έχουν διαφορετικά ονόματα, βιταμίνη A, D, C, E, B1, B2, K. Οι φακές, το κρέας και το αυγό έχουν σίδηρο, το γάλα ασβέστιο.

- Υπάρχουν όμως τροφές που είναι βλαβερές για τον οργανισμό μας και πρέπει να τις αποφεύγουμε. Ποιες είναι αυτές οι τροφές; Γιατί δεν πρέπει να τις τρώμε; Τα παιδιά καταναλώνουν αρκετές ανθυγιεινές τροφές τις οποίες μας ανάφεραν, όπως τα πατατάκια, τις καραμέλες, τα αναψυκτικά. Εικαστική Αγωγή - Φτιάξαμε κολάζ κολλώντας σε ένα μεγάλο χαρτόνι τροφές, αφού πρώτα τις χρωματίσαμε. Κάτω από κάθε τροφή γράψαμε και το όνομα της βιταμίνης, το σίδηρο και το ασβέστιο που περιέχει.

- Φτιάξαμε κολάζ με την πυραμίδα της διατροφής. Το νοσοκομείο και ο γιατρός. Πολλά παιδιά την εποχή των ιώσεων πήγαν στο γιατρό και μας μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους. Γλώσσα – Πως λέγεται ο γιατρός που πηγαίνουν τα παιδιά; Όλοι γνώριζαν τον παιδίατρο. «Μας ακούει με τα ακουστικά», «μας κάνει εμβόλια», «μας δίνει φάρμακο», ήταν μερικές από τις απαντήσεις στη συζήτηση που έγινε.

- Μάθαμε και ζωγραφίσαμε την παροιμία «ένα μήλο την ημέρα το γιατρό τον κάνει πέρα» και «σπίτι που το βλέπει ο ήλιος δεν το βλέπει ο γιατρός».

- Μιλήσαμε για τη σύνθετη λέξη «παιδίατρος», η οποία αποτελείται από το «παιδί» και «γιατρός» και ζητήσαμε από τα παιδιά να σκεφτούν κι άλλες σύνθετες λέξεις με το συνθετικό γιατρός όπως οδοντίατρος, κτηνίατρος. Γνωρίζουμε άλλα ονόματα γιατρών; Πως λέγεται ο γιατρός που θεραπεύει την καρδιά, τους πνεύμονες, τα αυτιά και το λάρυγγα; Καταγράψαμε όλα τα ονόματα γιατρών σε ένα χαρτί.

- Διαβάσαμε το βιβλίο «Δε φοβάμαι το νοσοκομείο» (Γιαννίκου, 1997). Θεατρική Αγωγή: Αποφασίσαμε να φτιάξουμε το δικό μας νοσοκομείο.

- Τα παιδιά έγραψαν σε μια ταμπέλα από χαρτόνι «Νοσοκομείο».

- Έφεραν κουτιά από φάρμακα από το σπίτι τους και εργαλεία γιατρού (όπως στηθοσκόπιο) από παλιά παιχνίδια. Φτιάξαμε ένα θερμόμετρο από χαρτόνι και μάθαμε ότι η φυσιολογική θερμοκρασία είναι μέχρι 37.

- Τοποθετήσαμε στο νοσοκομείο μπλοκάκια σημειώσεων, στα οποία το παιδί που έπαιζε κάθε φορά το γιατρό έγραφε μια συνταγή με φάρμακα, αντιγράφοντας από τα κουτιά που ήδη υπήρχαν.

- Παίξαμε θεατρικό παιχνίδι στο οποίο τα παιδιά μοιράστηκαν ρόλους: «γιατρός», «νοσοκόμες», «ασθενείς», «οδηγοί ασθενοφόρου». Το ασθενοφόρο, τέσσερις καρέκλες η μία πίσω από την άλλη, όπου τα παιδιά έγραψαν τη λέξη «Ασθενοφόρο» και την κόλλησαν πάνω. Μόλις τα παιδιά άκουγαν το κουδούνι, σήμαινε ότι κάποιος είναι πολύ άρρωστος και πρέπει να πάει στο νοσοκομείο. Ο οδηγός οδήγησε το ασθενοφόρο και μετέφερε τον άρρωστο στο νοσοκομείο. Οι νοσοκόμες τον ξάπλωσαν του έβαλαν θερμόμετρο και είπαν στο γιατρό τη θερμοκρασία. Ο γιατρός με τη σειρά του τον εξέτασε και του έγραψε τα φάρμακα που θα πάρει. Μουσική -Ακούσαμε το τραγούδι «το τσιφτετέλι της γρίπης» από τη Λιλιπούπολη.

42

Στοματική υγιεινή Γλώσσα - Διαβάσαμε με τα παιδιά το βιβλίο ο «Σοκολάκης και η Ζαχαρούλα Τρυποδόντη» (Ράσελμαν, 2014). Τι συμβαίνει στα δόντια μας όταν τρώμε γλυκά; Τι περιέχουν τα γλυκά που καταστρέφουν τα δόντια μας; Ακολούθησε συζήτηση, όπου τα παιδιά μοιράστηκαν τις γνώσεις τους.

- Διαβάσαμε τη «Δόνα τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας» (Τριβιζάς, 2001). Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία - Δείξαμε στα παιδιά την εικόνα ενός δοντιού και είπαμε ότι αποτελείται από τρία μέρη: τη μύλη, που είναι το μέρος που φαίνεται, τη ρίζα που κρατάει το δόντι όπως η ρίζα των φυτών στο χώμα και ο αυχένας που ενώνει τη μύλη με τη ρίζα. Το άσπρο μέρος του δοντιού λέγεται αδαμαντίνη και προστατεύει το εσωτερικό που λέγεται οδοντίνη.

- Επίσης είπαμε ότι δεν κάνουν όλα τα δόντια τις ίδιες δουλειές. Τα μπροστινά δόντια λέγονται κοπτήρες και κόβουν την τροφή. Πιο δίπλα είναι οι κυνόδοντες που είναι πιο μυτεροί και κόβουν κι αυτοί ακόμα πιο καλά. Στο πίσω μέρος είναι οι γομφίοι που δουλειά τους είναι να μασάνε καλά το φαγητό.

- Τι πρέπει να κάνουμε μετά το φαγητό για να μη χαλάνε τα δόντια; Όλα τα παιδιά γνώριζαν καλά ότι τα γλυκά έχουν ζάχαρη και ότι πρέπει να πλένουμε τα δόντια μας με οδοντόβουρτσα και οδοντόκρεμα.

- Ένας εχθρός των δοντιών είναι η τερηδόνα. Μιλήσαμε για αυτόν τον εχθρό των δοντιών. Εμφανίζεται όταν δεν πλένουμε τα δόντια μας. Η τροφή που μένει στο στόμα, δημιουργεί μικρόβια που δε φαίνονται και κάνουν τρύπες στα δόντια. Μουσική -Ακούσαμε και τραγουδήσαμε το τραγούδι «ο μπαμπάς μου με ρωτάει» από την «επιστροφή του τεμπέλη δράκου», το οποίο μιλάει για ένα παιδάκι που έφαγε πολλά γλυκά και για αυτό θα πάει στον οδοντογιατρό. Φυσική Αγωγή -«Θα σε πιάσει η τερηδόνα» ήταν ένα παιχνίδι που παίξαμε, στο οποίο ένα παιδί είναι η τερηδόνα και τα υπόλοιπα παιδιά δόντια. Με το χτύπημα του τυμπάνου η τερηδόνα κυνηγάει τα δόντια, αυτά τρέχουν να μπουν μέσα στα στεφάνια και, με κινήσεις των χεριών, κάνουν πως βουρτσίζουν τα δόντια τους. Μαθηματικά

Τοποθετήσαμε στο πάτωμα κάρτες με διάφορες τροφές και τα παιδιά έκαναν ομαδοποιήσεις σε τροφές που έχουν ζάχαρη και αυτές που δεν έχουν. Φτιάξαμε πίνακα όπου τα παιδιά έγραψαν και ζωγράφισαν τις τροφές που αποφεύγουμε για να έχουμε δόντια γερά. Εικαστική Αγωγή Κόψαμε ένα δόντι από άσπρο χαρτόνι κάνσον στο οποίο ζωγραφίσαμε μάτια, μύτη και στόμα (βλέπε φωτ. 5).

Φωτ. 5: Κατασκευή δοντιού από χαρτόνι

43

Άσκηση: Για να είμαστε υγιείς είναι απαραίτητο να γυμνάζουμε το σώμα μας. Με αφορμή κάποια παιδιά που πηγαίνουν ποδόσφαιρο και κολυμβητήριο αναφερθήκαμε στην αξία της καθημερινής άσκησης. Φυσική Αγωγή -Τοποθετήσαμε στο πάτωμα εικόνες από διάφορα αθλήματα. Συζητήσαμε με τα παιδιά πως τα λένε και ποια αθλήματα γνωρίζουν. Γλώσσα - Φτιάξαμε πίνακα με τα αθλήματα και τα παιδιά έγραψαν το όνομα τους κάτω από το άθλημα που τους αρέσει. Κάναμε καταμέτρηση των προτιμήσεων.

- Τα παιδιά που ήδη κάνουν κάποιο άθλημα μας μίλησαν για την εμπειρία τους και πόσο το διασκεδάζουν. Τονίσαμε ότι άσκηση είναι βέβαια ο αθλητισμός, αλλά επίσης είναι και το περπάτημα, το ποδήλατο και τα παιχνίδια με μπάλα και σκοινάκι. Έτσι όλα τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να μας πουν για τη βόλτα στο πάρκο, για το ποδήλατο και τη μπάλα που παίζουν με τους φίλους τους. Μελέτη περιβάλλοντος - Βιολογία -Γιατί είναι σημαντική άσκηση για το σώμα μας; Τα παιδιά μας είπαν «γινόμαστε δυνατοί». Είπαμε λοιπόν στα παιδιά ότι η γυμναστική δυναμώνει τους μυς του σώματος, βοηθάει να κυκλοφορήσει το αίμα σε όλο το σώμα και γεμίζει το σώμα με οξυγόνο. Φυσική Αγωγή -Τοποθετήσαμε στην αυλή μια μπασκέτα και κάποιο παιδί έφερε δίχτυα για να παίζουμε ποδόσφαιρο. Ορίσαμε μια εβδομάδα αθλητισμού και κάναμε οργανωμένες ασκήσεις στην αυλή με μπάλες, στεφάνια, κώνους και άλλο ψυχοκινητικό υλικό. Κάναμε σκυταλοδρομίες, διαδρομές ανάμεσα από κώνους με κίνηση «σλάλομ», διαδρομές με εμπόδια που έπρεπε να πηδήξουν, μπόουλινγκ με κορίνες, σχεδιάσαμε αριθμούς στα πλακάκια της αυλής και παίξαμε κουτσό, οργανώσαμε αγώνες καλαθοσφαίρισης και ποδοσφαίρου.

-Δώσαμε ένα δίπλωμα αγώνων σε κάθε παιδί, επιβραβεύοντας τη συμμετοχή, την προσπάθεια και το ομαδικό πνεύμα που είχε στη διάρκεια των αγώνων. Μαθηματικά - Μετρήσαμε στεφάνια και κάναμε αντιστοιχίσεις, μιλήσαμε για τακτικούς αριθμούς (πρώτος, δεύτερος, τρίτος) αλλά και για τα σχήματα, τους κώνους, το κυκλικό σχήμα που έχουν τα στεφάνια, τα παραλληλόγραμμα τουβλάκια που χρησιμοποιήσαμε για εμπόδια, τα

πλακάκια που είναι τετράγωνα και γράψαμε τους αριθμούς για το κουτσό, την μπάλα που είναι σφαίρα.

- Κάναμε πίνακα, στον οποίο καταγράψαμε αριθμητικά τα αποτελέσματα, δηλαδή πόσες κορίνες έριξε το κάθε παιδί στο μπόουλινγκ, πόσα καλάθια έβαλε στο μπάσκετ (βλέπε φωτ. 6).

Φωτ. 6: Πίνακας με αποτελέσματα αγώνα μπόουλινγκ Το σώμα μου λέει «όχι»: Με αφορμή το διαπληκτισμό μεταξύ παιδιών κρίναμε απαραίτητο να συζητήσουμε πως πρέπει να προστατεύουμε το σώμα μας και τον εαυτό μας.

44

Γλώσσα - Ρωτήσαμε πως μπορεί να νιώθει ένα παιδί όταν ένας φίλος του τον χτυπάει και γιατί. Τα παιδιά μας απάντησαν «λυπημένος γιατί πονάει και στεναχωριέται». Μας μοιράστηκαν τα βιώματα τους, όταν κάποιο άλλο παιδί τα έσπρωξε ή τα πείραξε στο διάλειμμα και πόσο άσχημα αισθάνθηκαν. Μιλήσαμε για τα άσχημα αγγίγματα στο σώμα μας και ότι, όταν συμβαίνουν, πρέπει να λέμε όχι και να μιλάμε σε κάποιον μεγάλο. Τα καταγράψαμε σε χαρτί, βάζοντας πάνω τον τίτλο «Όχι». Όμως υπάρχουν κι ευχάριστα αγγίγματα που μας κάνουν να νιώθουμε όμορφα. Όλα τα παιδιά ανέφεραν το φιλί και την αγκαλιά της μαμάς. Καταγράψαμε ό,τι μας είπαν, βάζοντας τον τίτλο «Ναι».

- Διαβάσαμε το βιβλίο «Το σώμα μου είναι δικό μου» (Pro familia, 2012) και με αφορμή αυτό συζητήσαμε πόσο ξεχωριστό και σημαντικό είναι το σώμα για τον κάθε άνθρωπο και ότι ανήκει μόνο στον ίδιο.

- Διαβάσαμε το βιβλίο «Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε» (Αγκάσι, 2007), κάναμε συζήτηση για το πόσο όμορφα πράγματα μπορούμε να κάνουμε με τα χέρια μας, χωρίς να πληγώνουμε τους φίλους μας και τα καταγράψαμε σε μεγάλο χαρτί.

- Επίσης διαβάζοντας το βιβλίο «Δεν πάω πουθενά με ξένους» (Γκάισλερ, 2010) μας δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε με τα παιδιά ότι αν κάποιος είναι άγνωστος δεν επιτρέπουμε να μας αγγίξει, ούτε να πάμε κάπου μαζί του. Εικαστική Αγωγή Τα παιδιά ζωγράφισαν μια ζωγραφιά που δείχνει ένα ευχάριστο άγγιγμα από κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο. Θεατρική Αγωγή - δραματοποίηση Επίσης δραματοποίησαν ανά ζευγάρια γεγονότα από την καθημερινότητά τους, όπου κάποιος συμμαθητής τα ενοχλεί. Ο ένας χαλάει μια ζωγραφιά ή παίρνει απότομα το παιχνίδι του και ο άλλος πρέπει να του πει «όχι» και όταν λέμε «όχι» είπαμε στα παιδιά ότι κοιτάζουμε τον άλλο στα μάτια και η φωνή μας είναι κοφτή και σταθερή. Μυθολογία Μελέτη περιβάλλοντος - Ιστορία

Διηγηθήκαμε το μύθο του Ασκληπιού από το βιβλίο «Θεότητες και Ήρωες» (Καπούτση, 2007). Σύμφωνα με το μύθο ο θεός Απόλλωνας αγάπησε τη βασιλοπούλα Κορωνίδα. Αυτή όμως παντρεύτηκε τον Ίσχυ, γεγονός που θύμωσε πολύ τον Απόλλωνα και τους τιμώρησε σκληρά. Όχι όμως και το μωρό που είχε στα σπλάχνα της η Κορωνίδα και ήταν γιος του Απόλλωνα, το οποίο το έδωσε στον Κένταυρο Χείρωνα να τον μεγαλώσει στο Πήλιο. Εκεί ο Ασκληπιός έμαθε από τον Κένταυρο γιατρικά που θεράπευαν τον κόσμο κι έγινε μεγάλος γιατρός. Όμως όταν ζωντάνευε ακόμα και νεκρούς θύμωσε ο Άδης και ο αδερφός του ο Δίας έριξε στον Ασκληπιό έναν κεραυνό για να τον σκοτώσει. Θεατρική Αγωγή - δραματοποίηση Τα παιδιά δραματοποίησαν την ιστορία και ζωγράφισαν ό,τι τους άρεσε περισσότερο. Μελέτη περιβάλλοντος - Ιστορία Επίσης δείξαμε μια εικόνα από το γλυπτό της Υγείας και είπαμε στα παιδιά ότι για τους Έλληνες στην αρχαιότητα η Υγεία αποτελούσε μια θεότητα, στην οποία έδωσαν μορφή με αυτό το άγαλμα. Τα παιδιά παρατήρησαν ότι η Υγεία είναι γυναίκα.

45

Σώμα και τέχνη Γλυπτική Εικαστική Αγωγή –Γλώσσα - Κολλήσαμε στο ταμπλό εικόνες με κυκλαδικά ειδώλια, το άγαλμα του Δία, του Δισκοβόλου, αλλά και πιο σύγχρονα γλυπτά όπως «τον άνθρωπο που περπατάει» και «τον άνθρωπο που δείχνει» του Τζιακομέτι, και την «κεκλιμένη γυναίκα» του Μουρ. Παρατηρήσαμε τις εικόνες με τα αγάλματα και τα γλυπτά και ρωτήσαμε τι δείχνουν, από τι είναι φτιαγμένα, τι χρώμα έχουν, ποιος τα έφτιαξε, που μπορούμε να τα δούμε.

- Συζητήσαμε με τα παιδιά για τα αρχαία αγάλματα – ότι είναι φτιαγμένα από γλύπτες στην αρχαιότητα και ότι οι αρχαίοι Έλληνες τα έφτιαξαν γιατί θαύμαζαν το ανθρώπινο σώμα. Μπορούμε να τα δούμε από κοντά σε μια επίσκεψή μας στο μουσείο.

- Διαβάσαμε τον «Μικρό Ερμή» (Τριβιζάς, 2001).

- Τι θα γινόταν αν τα αγάλματα ζωντάνευαν; Τα παιδιά άφησαν τη φαντασία τους ελεύθερη και μας είπαν ιδέες όπως «ο δισκοβόλος έριξε πολύ μακριά το δίσκο και έφτασε σε μια άλλη χώρα, όμως νίκησε στους αγώνες και πήρε βραβείο». Μελέτη περιβάλλοντος - Φυσικές επιστήμες Μιλήσαμε για το υλικό που είναι φτιαγμένα τα αγάλματα. Κάποια είναι από μάρμαρο, κάποια από χαλκό. Μελέτη περιβάλλοντος – Ιστορία Στη συνέχεια παρατηρήσαμε τις διαφορές ανάμεσα στα αρχαιοελληνικά αγάλματα και τα πιο σύγχρονα. Τα παιδιά μας είπαν ότι οι άνθρωποι στα γλυπτά του Τζιακομέτι είναι πολύ λεπτοί. Εικαστική Αγωγή Αποφασίσαμε να φτιάξουμε αγαλματάκια από πηλό και να τα τοποθετήσουμε σε ένα τραπέζι και το ονομάσαμε «γωνιά του Μουσείου». Θεατρική Αγωγή - δραματοποίηση - Παίξαμε τον «γλύπτη». Ένα παιδί υποδυόταν τον γλύπτη και τα υπόλοιπα παιδιά ήταν τα αγάλματα που τους έδινε μορφή.

- Ένα-ένα παιδί έκανε με το σώμα του την κίνηση ενός αγάλματος από αυτά που έβλεπαν στο ταμπλό και τα υπόλοιπα έπρεπε να μαντέψουν ποιο είναι. Πληροφορική Εκτυπώσαμε κι άλλες εικόνες με αγάλματα από τον υπολογιστή και κάναμε μια έκθεση. Μουσική Αγωγή Ακούσαμε το τραγούδι «Μες στο μουσείο» από τη Λιλιπούπολη. Ζωγραφική Εικαστική Αγωγή

46

-Δείξαμε στα παιδιά τον πίνακα «Τζοκόντα» του Da Vinci και «Προσωπογραφία κοριτσιού» του Νίκου Χατζηκυριάκου- Γκίκα. Παρατηρήσαμε ότι στους πίνακες βλέπουμε μόνο το πρόσωπο και όχι ολόκληρο το σώμα και είπαμε στα παιδιά ότι οι πίνακες αυτοί λέγονται προσωπογραφίες. Κάναμε περιγραφή των προσώπων, αν είναι αγόρια ή κορίτσια, και των χαρακτηριστικών τους όπως το χρώμα των ματιών, τη μύτη, το στόμα, τα μαλλιά.

- Παρουσιάσαμε κι άλλους πίνακες ζωγραφικής εστιάζοντας στην έκφραση του προσώπου και τα συναισθήματα. Φτιάξαμε μια γωνιά με έργα τέχνης κυρίως του Γιώργου Ιακωβίδη όπως «το κτένισμα», «η κοιμισμένη ανθοπώλις», «ο μικρός καστανάς», «η χωριατοπούλα» αλλά και την «κραυγή» του Μουνκ και τη «μάσκα του φόβου» του Κλεέ και ρωτήσαμε τα παιδιά τι βλέπουν. Μετά από την περιγραφή των προσώπων, τα παιδιά μας είπαν ότι κάποιοι είναι χαρούμενοι και κάποιοι λυπημένοι. Γλώσσα - Διηγηθήκαμε τις ιστορίες των προσώπων που εικόνιζαν τα έργα τέχνης και αναρωτηθήκαμε τι τους έχει συμβεί, που μένουν, ποια είναι τα ονόματά τους.

- Πως είναι τα χαρακτηριστικά του προσώπου ανάλογα με το πως νιώθουμε; Είναι το ίδιο όταν είμαστε χαρούμενοι, το ίδιο όταν είμαστε θλιμμένοι, θυμωμένοι ή φοβισμένοι; Τα παιδιά μας είπαν ότι όταν χαιρόμαστε το στόμα γελάει και φαίνονται τα δόντια, όταν λυπόμαστε τα μάτια μας κλαίνε, όταν θυμώνουμε είμαστε άσχημοι κι όταν φοβόμαστε ανοίγουμε το στόμα. Με αφορμή λοιπόν ότι το πρόσωπό μας εκφράζει την ψυχική μας διάθεση επεκταθήκαμε και σε δραστηριότητες για τα συναισθήματα.

- Τι μπορούμε να κάνουμε όταν νιώθουμε κάποια ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα; Να μιλήσουμε για αυτά και να τα γράψουμε σε ένα χαρτί. Για να μην χαθούν φτιάξαμε τα κουτιά των συναισθημάτων και τα βάζαμε μέσα. Το κάθε κουτί είχε γραμμένη τη λέξη ενός συναισθήματος και τον αντίστοιχο πίνακα ζωγραφικής που το απεικονίζει.

- Γράψαμε ένα εικονογραφημένο λεξικό των συναισθημάτων. Κάθε σελίδα είχε τη λέξη με το συναίσθημα και από κάτω τα παιδιά ζωγράφισαν ένα πρόσωπο με την αντίστοιχη έκφραση. Εικαστική Αγωγή - Το κάθε παιδί έφτιαξε τη δική του προσωπογραφία με κηρομπογιές.

- Επίσης φτιάξαμε πρόσωπα από όσπρια και ζυμαρικά. Μαθηματικά Κόψαμε τις προσωπογραφίες και τις πλαστικοποιήσαμε, φτιάχνοντας παζλ. Θεατρική Αγωγή Μάντεψε πως νιώθω; Τα παιδιά κρατήσανε μπροστά από το πρόσωπό τους μια κορνίζα από χαρτόνι και γίνονται προσωπογραφίες. Ανάλογά με την έκφραση που πήραν, τα υπόλοιπα παιδιά μάντεψαν το συναίσθημά τους.

5. Αξιολόγηση Το θέμα με το οποίο ασχοληθήκαμε είχε αφετηρία τα βιώματα των παιδιών. Το σώμα τους, τα μέρη του και οι λειτουργίες του είναι ο εαυτός τους και αυτό αποτέλεσε βασική προϋπόθεση ώστε το project να διαρκέσει όλο το χρόνο και τα παιδιά να μη χάσουν το ενδιαφέρον τους. Τα παιδιά ήδη είχαν κάποιες γνώσεις πάνω στο θέμα,αλλά απέκτησαν και καινούριες που τα εντυπωσίασαν. Ορίσαμε μια μέρα όπου θα εκθέταμε τα έργα μας και θα συζητούσαμε για το σώμα μας κι όλα όσα ανακαλύψαμε για αυτό όλη τη χρονιά. Μέσα από ερωτήσεις σε μορφή παιχνιδιού αναπτύχθηκε ένας διάλογος μέσα από τον οποίο διαπιστώσαμε ότι τα παιδιά γνώρισαν πολλά πράγματα που ακόμα τους κέντριζαν το ενδιαφέρον. Η ανάγνωση των βιβλίων που επιλέχθηκε για την επεξεργασία του θέματος, άρεσε πολύ στα παιδιά. Την ημέρα βιβλίου την αφιερώσαμε στα αγαπημένα βιβλία που διαβάσαμε στην τάξη και τα παιδιά επέλεξαν πολλά από αυτά που διαβάσαμε κατά τη διάρκεια του project για το σώμα.

Στην αρχή της χρονιάς είχαμε φτιάξει «το κουτί του κεφιού» και κάθε φορά που θέλαμε να παίξουμε διαλέγαμε ένα παιχνίδι. Τα παιδιά επέλεξαν πολλές φορές το παιχνίδι που αναπαραστήσαμε τα ερυθρά, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια, αλλά και την τερηδόνα που κυνηγούσε τα δόντια, και διασκέδασαν πολύ. Επίσης ζήτησαν να παίξουν ξανά τα αθλήματα στην αυλή. Το νοσοκομείο παρέμεινε όλο το χρόνο και αποτέλεσε μόνιμη γωνιά στην τάξη, διότι άρεσε στα παιδιά να παίζουν στις ελεύθερες δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες με τα συναισθήματα κέντρισαν πολύ το ενδιαφέρον των παιδιών και αποτέλεσαν κίνητρο για να εκφραστούν στη γωνιά της συζήτησης πιο πολλά παιδιά. Επίσης επιτεύχθηκαν πολλοί στόχοι μέσα από το ΔΕΠΠΣ και πιο συγκεκριμένα: Τα παιδιά μοιράστηκαν εμπειρίες καλλιεργώντας τον προφορικό λόγο, έμαθαν παροιμίες και εκφράσεις, άκουσαν ιστορίες, αναγνώρισαν λέξεις και γράμματα από πίνακες αναφοράς με μέρη και όργανα του σώματος και γλωσσικά παιχνίδια. Εμπλούτισαν το λεξιλόγιό τους με νέες λέξεις όπως «αιμοπετάλια», «αρτηρίες» και γνώρισαν αρκετές σύνθετες όπως «παιδίατρος», «πονόλαιμος». Μέτρησαν μέρη του σώματος, έκαναν ομαδοποιήσεις αντιστοιχίσεις, έμαθαν για τη συμμετρία του σώματος, έκαναν συγκρίσεις. Πειραματίστηκαν με τις αισθήσεις τους, έμαθαν για τα όργανα και τις λειτουργίες του σώματός τους, απέκτησαν καλύτερες διατροφικές συνήθειες, απέκτησαν γνώσεις για τις θρεπτικές ουσίες των τροφών, αναγνώρισαν την αξία της άσκησης και έμαθαν πώς να προσέχουν και να προστατεύουν τον εαυτό τους. Εκφράστηκαν μέσα από τη δραματοποίηση παραμυθιών, παίζοντας κουκλοθέατρο, συμμετέχοντας σε μουσικοκινητικές δραστηριότητες, παίζοντας με μουσικά όργανα. Δημιούργησαν ομαδικά κολάζ, χειροτεχνίες και ήρθαν σε επαφή με έργα τέχνης γλυπτών και ζωγράφων που εμπνεύστηκαν από το ανθρώπινο σώμα.

47 ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγκάσι Μ., (2007), Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε, Αθήνα: Μεταίχμιο. Ανωγιαννάκη Κ., (2012), Γνωρίζω το σώμα μου μέσα από την τέχνη, Αθήνα: Μεταίχμιο. Βασσάλου Π. & Μπάστα Σ., (2005), Παίζω, ερευνώ και μαθαίνω το σώμα μου, Αθήνα: Κέδρος. Βέρντικ Ε., (2007), Τα μικρόβια δεν είναι για να τα μοιραζόμαστε, Αθήνα: Μεταίχμιο. Γιαννίκου Κ., (1997), Δε φοβάμαι το νοσοκομείο, Αθήνα: Μοντέρνοι Καιροί. Γιαννίκου Κ., (1997), Δε φοβάμαι τον οδοντογιατρό, Αθήνα: Μοντέρνοι Καιροί. Γκάισλερ Ν., (2010), Δεν πάω πουθενά με ξένους, Αθήνα: Ψυχογιός. Καλιακάτσου Α. & Λεοντάρα Α., (2013), Υγιεινή διατροφή και διατροφικές συνήθειες, στο Ε. Μέλλου, (Επιμ.), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη, 4ος Τόμος (ηλεκτρονικός στο mathegiatopaidi.blogspot.com), σελ. 263-278. Καλιακάτσου Α., (2015), Ελάτε να παίξουμε παιδιά... Παιχνίδια καινούργια και παλιά, Μάθε για το Παιδί (ηλεκτρονικό περιοδικό αναρτημένο στο mathegiatopaidi.blogspot.com), 1ο τεύχος, σελ. 63-74. Κάντζου Ν., (2011), Ο Ντετέκτιβ της τέχνης, Αθήνα: Δίπτυχο. Καπούτση Σ., (2007), Θεότητες και ήρωες, Αθήνα: Διάπλαση. Κουρμούση Ν., (2013), Βήματα για τη Ζωή, οδηγός μαθημάτων, Αθήνα: ΣόκοληΚουλεδάκη.

48

Μαντούβαλου Σ., (1994), Μια φορά ήταν η κολοτούμπα, Αθήνα: Καστανιώτης. Μέλλου Ε. (Επιμ.), (2012), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη, 3ος Τόμος, Projects και Δημιουργικότητα (mathegiatopaidi.blogspot.com), Αθήνα: Αυτοέκδοση. Μορόνι Τ., (2011), Πόσο μ’ αρέσει ο εαυτός μου, Αθήνα: Μεταίχμιο. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α., (2010), Φως Σκιά Θέατρο Σκιών, Αθήνα: Μένανδρος. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α., (2010), Ανακαλύπτω τους ήχους, Αθήνα: Μένανδρος. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α., (2014), Φυσική Αγωγή, Αθλήματα, Αθήνα: Μένανδρος. Παυλοπούλου-Κασιωτάκη Α., (2014), Αγωγή υγείας, Πρώτες βοήθειες, Αθήνα: Μένανδρος.

Perez M., (2009), Πειράματα με φως και νερό, Αθήνα: Σαββάλας. Πετκανοπούλου Μ., (2014), Παίζουμε; Αθήνα: Καλειδοσκόπιο.

Pro familia, (2012), Το σώμα μου είναι δικό μου, Αθήνα: Ψυχογιός. Ράσελμαν Α., (1996), Ο Μάκης ενζυμάκης και η μάχη στο στομάχι, Αθήνα: Άμμος. Ράσελμαν Α., (1997), Οι δερματούληδες στο ταψί του ήλιου, Αθήνα: Άμμος.

Russelman Α., (2014), Σοκολάκης και Ζαχαρούλα Τρυποδόντη, Αθήνα: Αιώρα. Ρόιστον Α., (2011), Γιατί πλένω τα χέρια μου; Κύπρος: Πάργα. Ρόιστον Α., (2011), Γιατί βουρτσίζω τα δόντια μου; Κύπρος: Πάργα. Ρώσση -Ζαΐρη Ρ., (2010), Η Ντανιέλα λέει όχι, Αθήνα: Ψυχογιός.

Suhr M., (2004), Ακούω, Αθήνα: Μοντέρνοι καιροί.

Suhr M., (1998), Μυρίζω, Αθήνα: Μοντέρνοι καιροί.

Suhr M., (1998), Αγγίζω, Αθήνα: Μοντέρνοι καιροί.

Suhr M., (1998), Βλέπω, Αθήνα: Μοντέρνοι καιροί.

Suhr M., (1998), Γεύομαι, Αθήνα: Μοντέρνοι καιροί. Τερκεσίδου Λ., (2006), Οι θησαυροτροφές, Αθήνα: Άγκυρα. Τριβιζάς Ε., (2001), Η Δόνα τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας, Αθήνα: Καλέντης. Τριβιζάς Ε., (2001), Ο μικρός Ερμής, Αθήνα: Μίνωας. Χιούιτ Σ., (2011), Το πεπτικό μου σύστημα, Κύπρος: Πάργα. Χιούιτ Σ., (2011), Η καρδιά και οι πνεύμονές μου, Κύπρος: Πάργα. Χιούιτ Σ., (2011), Ο εγκέφαλός μου, Κύπρος: Πάργα.

ΒΙΑ ΕΓΩ; ΟΧΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ! Αργυρίου Αθηνά, Νηπιαγωγός argyriouathina@yahoo.gr

Περίληψη: Η σχολική βία και ο εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών έχει προκαλέσει το έντονο ενδιαφέρον γονέων και εκπαιδευτικών λόγω των ανησυχητικών διαστάσεων που έχει πάρει στις μέρες μας. Στη χώρα μας τα ποσοστά εμφάνισής του αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς. Λόγω των σοβαρών συνεπειών που επιφέρει στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών και στην ψυχοκοινωνική τους εξέλιξη, χρήζει άμεσης και συλλογικής αντιμετώπισης. Το σχολείο, ανταποκρινόμενο στο κάλεσμα της σύγχρονης εκπαιδευτικής πράξης, οφείλει να λειτουργήσει σε επίπεδο πρόληψης. Όσο πιο νωρίς ξεκινά η παρέμβαση τόσο το καλύτερο. Σε αυτό το πλαίσιο η βαθμίδα του Νηπιαγωγείου αποτελεί την ιδανική αφετηρία, πριν ακόμη εμφανιστούν προβλήματα συμπεριφοράς που μπορεί να εξελιχθούν σε πιο σοβαρά προβλήματα βίας και επιθετικότητας. Στη βάση αυτή, το σχολικό έτος 2014-2015 εκπονήθηκε στο 3ο Νηπιαγωγείο Βάρης Πρόγραμμα Αγωγής Ψυχικής Υγείας στα πλαίσια των Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων Δ/νσης Α/θμιας Εκπ/σης Αν. Αττικής 2014-2015. Το πρόγραμμα είχε ως βασική θεματολογία την πρόληψη της Ενδοσχολικής Βίας μέσα από την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών, την καλλιέργεια κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων και την καλλιέργεια δεξιοτήτων επίλυσης συγκρούσεων. Λέξεις κλειδιά: ψυχική ανθεκτικότητα, ενσυναίσθηση, ατομική και κοινωνική ταυτότητα, αυτοεκτίμηση, αποδοχή, διαχείριση συναισθήματος, επικοινωνία.

1. Στόχοι 49

Ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας o Ανάπτυξη θετικής αυτοαντίληψης – αυτοεκτίμησης. o Διαμόρφωση και ενίσχυση ατομικής και κοινωνικής ταυτότητάς των νηπίων. o Ανάπτυξη αισθήματος ομαδικότητας και συναισθηματικής επικοινωνίας. Καλλιέργεια κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων o Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθήματος. o Κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων – ενσυναίσθηση. o Υιοθέτηση θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς. Καλλιέργεια δεξιοτήτων επίλυσης συγκρούσεων o Στρατηγικές ελέγχου θυμού. o Διαχείριση συγκρούσεων και επιθετικής συμπεριφοράς – επίλυση διαφωνιών.

2. Δραστηριότητες Καλώς ήλθες Σάκη: Την τάξη μας επισκέπτεται ο Σάκης Δεινοσαυράκης (κουκλίτσα κουκλοθέατρου). Είναι καινούριος στη γειτονιά και θέλει να μας γνωρίσει. Φέρνει για τα παιδιά ένα ιδιαίτερο δώρο, ένα κουτί που έχει μέσα την εικόνα του πιο σημαντικού και ξεχωριστού ανθρώπου στον κόσμο. Όμως το κάθε παιδί πρέπει να δει αυτή την εικόνα κρυφά χωρίς να δουν οι άλλοι και χωρίς να το μαρτυρήσει. Η συνθήκη αυτή δημιουργεί έντονη προσμονή και γέλιο, ειδικά όταν τα παιδιά αντικρίζουν το πρόσωπό τους μέσα στο κουτί, αφού εκεί υπάρχει στην πραγματικότητα ένας καθρέφτης. Όταν έχουν κοιτάξει στο κουτί όλα τα παιδιά ο Σάκης τους ζητά να περάσουν στη διπλανή μεγάλη αίθουσα να καθίσουν σε κύκλο. Η δασκάλα πετά σε κάθε παιδί ένα μπαλάκι εκείνο το πιάνει, σηκώνεται και μας λέει ποιο είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο που είδε μέσα στο κουτί. Κάθε παιδί ομολογεί πως είδε

50

τον εαυτό του και παρουσιάζεται στην ομάδα (και στον Σάκη) λέγοντας το όνομά του και συνοδεύοντας την παρουσίαση με μια κίνηση που το ίδιο θεωρεί ότι το χαρακτηρίζει. Το δώρο του Σάκη είναι πολύ ιδιαίτερο…. μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι κάθε ένας από εμάς είναι πραγματικά ένα πολύ σημαντικό και ξεχωριστό άτομο. Ο Σάκης αποχαιρετά την παρέα δίνοντας σε κάθε παιδί ένα φιλάκι λέγοντας: «θα δώσω ένα φιλάκι στη φίλη μου τη … που είναι ένα πολύ ξεχωριστό παιδί» κ.τ.λ.. Έπειτα αποσύρεται σε ένα ψηλό ράφι της τάξης. Από εκεί θα μας βλέπει, θα συμμετέχει όποτε τον καλούμε και ... θα προσέχει το σχολείο μας όταν όλοι θα έχουμε φύγει για το σπίτι μας. Είμαι εγώ: Κάθε ένας από εμάς είναι πράγματι μοναδικός και ξεχωριστός. Αυτό ισχύει και για τους μεγάλους. Για αυτό και κάθε άνθρωπος έχει μια ταυτότητα που του τη δίνει η αστυνομία και εκεί γράφει σημαντικές πληροφορίες. Η νηπιαγωγός δείχνει την ταυτότητά της και διαβάζει στα παιδιά τις πληροφορίες. Εξηγεί ότι στα παιδιά δεν δίνουν ταυτότητα μέχρι να μεγαλώσουν, αλλά αν θέλουν μπορούμε να φτιάξουμε τις δικές μας. Μοιράζει ένα φύλλο στα παιδιά όπου κολλούν τη φωτογραφία τους, γράφουν τα όνομα και το επίθετό τους. Προκειμένου να καταγράψουν τη διεύθυνσή τους η νηπιαγωγός ανιχνεύει αν τα παιδιά γνωρίζουν αυτό τον όρο. Αποδεικνύεται ότι δεν γνωρίζουν τι σημαίνει και έτσι τους εξηγεί ότι όλα τα σπίτια βρίσκονται μπροστά σε κάποιο δρόμο. Αυτός ο δρόμος για να τον ξεχωρίζουμε έχει ένα όνομα και το σπίτι μας έχει ένα μοναδικό αριθμό δίπλα στο όνομα αυτό. Έτσι μπορεί να μας βρει εύκολα και ο ταχυδρόμος. Το όνομα αυτό βρίσκεται γραμμένο σε μια μπλε ταμπέλα με λευκά γράμματα έξω από το σπίτι μας. Τα παιδιά αναλαμβάνουν να εντοπίσουν την ταμπέλα με τη διεύθυνσή τους, να την καταγράψουν και να το σημειώσουν στην ταυτότητά τους. Πώς διαφέρω από τους άλλους; Μετρώ το ύψος μου. Σε χαρτί μέτρου στον τοίχο η νηπιαγωγός βοηθά τα παιδιά να καταγράψουν το ύψος τους βάζοντας με μαρκαδόρο μια κουκίδα, πάνω σε αυτήν κάθε παιδί κολλά τη φωτογραφία του και τραβά με τη βοήθεια της δασκάλας μια κάθετη γραμμή προς το έδαφος. Έτσι βλέπει το ύψος του οπτικά και συγκρίνει με αυτό των άλλων παιδιών (σύνδεση με Μαθηματικά). Μετρώ το βάρος μου. Κάθε παιδί ανεβαίνει στη ζυγαριά και καταγράφει τον αριθμό που παρουσιάζεται. Έπειτα η δασκάλα τοποθετεί τα νούμερα σε πίνακα διπλής εισόδου με αύξουσα τάση, ώστε να δημιουργηθεί διάγραμμα με την καμπύλη ύψους της τάξης. Το διάγραμμα ουσιαστικά καταγράφει τα αποτελέσματα της σύγκρισης όσον αφορά στο βάρος των παιδιών (σύνδεση με Μαθηματικά). Ζωγραφίζω τον εαυτό μου. Κάθε παιδί κολλά μια φωτογραφία του σε χαρτί Α3, ζωγραφίζει με πινέλο σώμα, χέρια και πόδια. Στη συνέχεια ολοκληρώνει τα χέρια με τυπώματα με τις παλάμες του και τα πόδια με τυπώματα από τις πατούσες του. Κάθε ζωγραφιά είναι διαφορετική και μοναδική αφού όλα τα ζευγάρια χεράκια και ποδαράκια είναι μοναδικά. Πώς είμαι φτιαγμένος; Διαβάζουμε ένα βιβλίο με εικονογράφηση σχετικά με το ανθρώπινο σώμα. Βλέπουμε το εσωτερικό παρατηρώντας μια αληθινή ακτινογραφία. Νιώθουμε την αναπνοή μας: Καθόμαστε στο έδαφος σε κύκλο και ξαπλώνουμε. Τοποθετούμε στην κοιλιά μας ένα χαρτομάντιλο και φουσκώνουμε όσο πιο πολύ μπορούμε την κοιλίτσα μας για να το ανεβάσουμε ψηλά (διαφραγματική αναπνοή). Βάζουμε το χαρτομάντιλο ανοιχτό στο πρόσωπό μας. Εισπνέουμε πάλι φουσκώνοντας την κοιλιά μας, κρατάμε για λίγο την αναπνοή μας και μετά φυσάμε δυνατά τον αέρα με το στόμα μας. Προσπαθούμε να φυσήξουμε όσο πιο ψηλά μπορούμε το χαρτομάντιλό μας (Η άσκηση αυτή βοηθά τα παιδιά να αντιληφθούν την αναπνοή τους και το ότι μπορούν να την ελέγξουν). Νιώθουμε την καρδιά μας: Σηκωνόμαστε όρθιοι στον κύκλο, βάζουμε μια ζωηρή μουσική και… χοροπηδάμε όσο αντέχουμε. Όταν σταματήσουμε βάζουμε τα χέρια στο σημείο της καρδιάς μας και αισθανόμαστε το χτύπο της. Στη συνέχεια ζωγραφίζουμε το περίγραμμα ενός παιδιού σε χαρτί του μέτρου σε φυσικό μέγεθος και ζωγραφίζουμε πάνω και μέσα σε αυτό τα όργανα του σώματος που γνωρίσαμε (εξωτερικά χαρακτηριστικά, μάτια, μύτη αφτιά κ.τ.λ. και εσωτερικά όργανα π.χ. καρδιά, φλέβες – αρτηρίες, στομάχι, οισοφάγος, πνεύμονες, κ.τ.λ.). Γίνεται ομαδική εργασία, άλλα

παιδιά αναλαμβάνουν να ζωγραφίσουν, άλλα να γράψουν με αυθόρμητη γραφή ταμπελίτσα που υποδεικνύει ποιο είναι το κάθε ένα όργανο. Αγαπώ και προσέχω τον εαυτό μου: Η νηπιαγωγός δείχνει στα παιδιά καρτέλες με εικόνες χωρισμένες σε 3 κατηγορίες: Α) Εικόνες που δείχνουν σωματική φροντίδα: καθαριότητα, σωματική άσκηση, προληπτικό ιατρικό έλεγχο, εμβολιασμό… συζητάμε και αποφασίζουμε να: o Εντάξουμε τη σωματική άσκηση στη ρουτίνα του Νηπιαγωγείου μας. Μια μέρα την εβδομάδα τα παιδιά έρχονται στο σχολείο με φόρμα και αθλητικά παπούτσια και να κάνουμε γυμναστική (η δράση αυτή διαρκεί έως το τέλος της σχολικής χρονιάς και γυμναζόμαστε κάνοντας τζόκινγκ στην αυλή, αερόμπικ μέσα στο σχολείο, απλές ασκήσεις ενόργανης γυμναστικής, σουηδική γυμναστική, και γνωρίζουμε διάφορα αθλήματα με παιγνιώδη τρόπο). Συνεργαζόμαστε με αθλητικό φορέα της τοπικής αυτοδιοίκησης. o Προσέχουμε τις ασθένειες. Μαθαίνουμε για το ταξίδι των μικροβίων. Βλέπουμε σε μεγέθυνση στο διαδίκτυο εικόνες μικροβίων και… ζωγραφίζουμε τα δικά μας μικρόβια τα οποία ονομάζουμε ανάλογα με την ασθένεια που επιφέρουν (τα παιδιά… αυτοσχεδιάζουν και δημιουργούν)… και για να μην ξεχαστούμε τοιχοκολλούμε οδηγίες πλυσίματος των χεριών πάνω από τους νιπτήρες στις παιδικές τουαλέτες!

51

Β) Εικόνες που δείχνουν επικίνδυνες ενέργειες για τα παιδιά π.χ. αναμμένο σίδερο, χημικά καθαριστικά, σπίρτα, αναμμένες οικιακές συσκευές – φούρνος που μαγειρεύει, ηλεκτρικές πρίζες. Τα παιδιά καταθέτουν τις απόψεις τους και επιχειρηματολογούν. Γ) Εικόνες που δείχνουν πιθανά ατυχήματα (π.χ. χαρταετός στα σύρματα, παιχνίδι με μπάλα στο δρόμο, σκαρφάλωμα σε έπιπλα κ.τ.λ.). Τα παιδιά περιγράφουν τις εμπειρίες τους. Στο τέλος της δραστηριότητας η εικόνα του σώματος που έφτιαξαν τα παιδιά μαζί με τις καρτέλες αυτές αναρτώνται στον πίνακα της τάξης για να θυμόμαστε όσα μάθαμε. Στην ενότητα αυτή θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν δράσεις σχετικά με τη διατροφή μας. Στη δική μας περίπτωση αυτή την ενότητα είχαμε ήδη επεξεργαστεί με τα παιδιά πριν την έναρξη υλοποίησης του προγράμματος οπότε δεν χρειάστηκε να την επαναλάβουμε. Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου: Παρατηρώ τον εαυτό μου. Με αφορμή το παραμύθι, Ο Αυτιάς (Goschke, 2009), γίνεται συζήτηση σχετικά με το πρόβλημα του ήρωα (δεν του άρεσαν τα μακριά αυτιά του γιατί τον εμπόδιζαν να παίξει κάποια παιχνίδια). Στο τέλος της ιστορίας ο ήρωας καταλαβαίνει ότι τα αυτιά του είναι που τον κάνουν να ξεχωρίζει και να έχει ικανότητες που δεν τις έχουν οι άλλοι. Τι έχει ο καθένας από εμάς που τον κάνει να ξεχωρίζει από τους άλλους; Με τη βοήθεια του καθρέπτη κάθε παιδί παρατηρεί τον εαυτό του και περιγράφει τι βλέπει: Είμαι ο/η…. και μπορώ να …….., ή ξέρω να….. στη συνέχεια προσπαθούμε για λίγο να γίνουμε κάποιος άλλος και παίζουμε το παιχνίδι του καθρέφτη. Το ένα παιδί παριστάνει τον εαυτό του και το άλλο τον καθρέφτη του. Το παιδί καθρέφτης κάνει ακριβώς ότι και το άλλο παιδί (κινήσεις σώματος, γκριμάτσες, αλλά όχι ήχο). Το παιχνίδι γίνεται λίγο πιο δύσκολο (παιχνίδι του καθυστερημένου καθρέφτη): Το ένα παιδί κάνει μια κίνηση ή γκριμάτσα και στη συνέχεια κάνει μια δεύτερη. Όσο εκτελείται από το παιδί που παίζει τον εαυτό του η δεύτερη κίνηση, ο καθρέφτης καθυστερημένα εκτελεί την προηγούμενη (άρα πρέπει όχι μόνο να παρατηρεί αλλά και να θυμάται). Όταν το παιχνίδι έχει ολοκληρωθεί από όλα τα παιδιά ακολουθεί συζήτηση όπου τίθεται από την νηπιαγωγό το ερώτημα: πως νιώσατε που προσπαθήσατε να γίνετε κάποιος άλλος; Όλες οι απαντήσεις είναι αποδεκτές καθώς ο στόχος της δράσης είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιληφθούν τη μοναδικότητά τους. Δες τι μπορώ να κάνω: Η ομάδα κάθεται σε κύκλο. Η νηπιαγωγός κυλάει μια μπάλα σε όποιο παιδάκι επιλέγει κι εκείνο σηκώνεται, έρχεται στο κέντρο του κύκλου, παρουσιάζεται (είμαι ο ... και μπορώ να κάνω...), δείχνει στην ομάδα μια κίνηση που το χαρακτηρίζει (άλλα

52

παιδιά έδειξαν τρέξιμο επί τόπου, κάποια κορίτσια κινήσεις μπαλέτου, κάποια παιδιά κινήσεις καράτε κ.τ.λ.). Η ομάδα σηκώνεται και προσπαθεί να επαναλάβει ότι έδειξε το παιδί αυτό. Πώς μπορώ να κινηθώ; Τα παιδιά κινούνται ελεύθερα στο χώρο. Στις παύσεις της μουσικής παγώνουν σε όποια αστεία πόζα θέλουν και η νηπιαγωγός επιλέγει μια από αυτές για να την μιμηθούν όλα τα παιδιά. Στο τέλος, μπαίνουμε σε σχηματισμό κύκλου. Κάθε παιδί με τη σειρά δείχνει ένα δικό του τρόπο μετακίνησης στο χώρο και η ομάδα τον μιμείται με συνοδεία μουσικής. Τι μπορώ να κάνω με τα χέρια μου; Διαβάζουμε το βιβλίο, Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε (Αgassi M., 2007) και ακολουθεί συζήτηση πάνω σε αυτό. Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε με τα χέρια μας; Τα παιδιά καταθέτουν τις ιδέες τους, οι προτάσεις τους καταγράφονται σε ατομικό φυλλάδιο ανοιχτού τύπου όπου ζωγραφίζουν το περίγραμμα των χεριών τους, το διακοσμούν όπως θέλουν και σε ειδικό πλαίσιο πάνω στο χαρτί γράφουν με αυθόρμητη γραφή την πρότασή τους. Αν ήμουν ζωάκι θα ήμουν... επειδή: Τα παιδιά εντοπίζουν ένα χαρακτηριστικό του εαυτού τους που θα μπορούσε να ταυτιστεί με κάποιο ζωάκι. Σε ένα καλαθάκι τοποθετούν μια καρτέλα όπου έχουν γράψει τα ονόματά τους. Η νηπιαγωγός τραβά στην τύχη ένα και διαβάζει το όνομα του παιδιού. Το παιδί αυτό έρχεται στη μέση του κύκλου και μας λέει τι ζωάκι θα μπορούσε να είναι και γιατί. Στη συνέχεια τραβά αυτό το όνομα του επόμενου παιδιού από το καλαθάκι (πρέπει και να το διαβάσει φυσικά, με τη βοήθεια πάντα του πίνακα αναφοράς ονομάτων των παιδιών της τάξης). Τα παιδιά με τη βοήθεια της νηπιαγωγού εντοπίζουν στο διαδίκτυο εικόνες των ζώων που επέλεξαν, η δασκάλα τις τοποθετεί σε έγγραφο word και τις εκτυπώνει. Τοποθετούνται σε πίνακα απλής εισόδου, κάθε παιδί γράφει το όνομά του δίπλα στο ζωάκι του και η νηπιαγωγός λειτουργεί ως γραφέας που καταγράφει το λόγο για τον οποίο τα παιδιά διάλεξαν το συγκεκριμένο ζώο (π.χ. διάλεξα τη μαϊμού γιατί μπορώ να σκαρφαλώνω). Ο πίνακας (βλέπε φωτ. 1) αναρτάται για όσες μέρες προκαλεί το ενδιαφέρον των παιδιών στην τάξη. Τα παιδιά καταγράφουν την επιλογή τους σε φυλλάδιο με αυθόρμητη γραφή .

Φωτ. 1: Αν ήμουν ζωάκι…

Τα μαγικά γυαλιά μας. Η δραστηριότητα αυτή αφορά την αντίληψη από το παιδί της κοινωνικής του ταυτότητας, δηλαδή τη συνειδητοποίηση της εικόνας που οι άλλοι έχουν σχηματίσει για αυτό. Με αφορμή το βιβλίο, Τα μαγικά γυαλιά της Λίζας (Schwarz, 2002), η νηπιαγωγός μοιράζει σε κάθε παιδί ένα ζευγάρι χάρτινα γυαλιά από χρωματιστό κανσόν, λέγοντάς τους ότι μοιάζουν με τα γυαλιά της Λίζας και βοηθούν να βλέπουμε τα πράγματα πιο καθαρά. Επειδή όμως είναι μαγικά όταν τα φοράμε βλέπουμε μόνο θετικά και καλά πράγματα στους άλλους. Έτσι ένα σακουλάκι με καρτέλες ονομάτων παιδιών ξεκινά και πηγαίνει από χέρι σε

χέρι δεξιόστροφα του κύκλου με τη συνοδεία μουσικής. Όταν η μουσική σταματά το παιδί που κρατά το σακουλάκι επιλέγει μια καρτέλα. Διαβάζει το όνομα του παιδιού που είναι γραμμένο και η ομάδα φορώντας τα μαγικά γυαλιά της βλέπει τρία θετικά πράγματα για το παιδί αυτό. Η νηπιαγωγός σημειώνει τα σχόλια σε χρωματιστά χάρτινα μπαλόνια. Εκτυπώνει φωτογραφίες των παιδιών. Δημιουργούμε την αφίσα με τα προτερήματά μας. Παρουσιάζω τον εαυτό μου στην ομάδα: Κάθε παιδί γίνεται για δύο μέρες βοηθός της δασκάλας, αναλαμβάνοντας διάφορες ευθύνες. Στη διάρκεια των ημερών αυτών, με τη βοήθεια των γονέων τα παιδιά παρουσιάζουν τον εαυτό τους στην ομάδα. Η δράση γίνεται δύο φορές την εβδομάδα και έχει διάρκεια περίπου 1 ώρα. Τα παιδιά ετοιμάζουν από την προηγούμενη μέρα με τη βοήθεια των γονέων μια κατασκευή (κολάζ) με φωτογραφίες τους από διάφορες σημαντικές στιγμές της ζωής τους ή στιγμές που θα ήθελαν να μοιραστούν με τους συμμαθητές τους. Επίσης φέρνουν αγαπημένα παιχνίδια ή αντικείμενα με ξεχωριστή σημασία και τα παρουσιάζουν στην ομάδα. Οι γονείς συμμετέχουν και με τη φυσική τους παρουσία, βοηθούν τα παιδιά και απαντούν – μαζί με το παιδί τους – σε ερωτήματα που θέτουν τα νήπια (π.χ. αν έκλαιγε πολύ όταν ήταν μωρό, με τι ασχολείται όταν φεύγει από το σχολείο, από πήρε το όνομά του και τι σημαίνει κ.τ.λ.), τραγουδούν νανουρίσματα που έλεγαν στα παιδιά τους όταν ήταν μικρά, χορεύουμε όλοι μαζί το αγαπημένο τραγούδι του παιδιού τους, παίζουμε με τα παιχνίδια που έφεραν κ.τ.λ. (Κουρμούση, 2013). Στο τέλος της παρουσίασης το παιδί λαμβάνει από την ομάδα δίπλωμα αγάπης και αποδοχής (βλέπε φωτ.

2).

53

Φωτ. 2: Δίπλωμα αγάπης

Κι όμως εγώ μπορώ: Τα παιδιά κάθονται στο έδαφος σε κύκλο. Μια μπάλα κινείται δεξιόστροφα του κύκλου από το ένα παιδί στο άλλο με τη συνοδεία μουσικής. Στην παύση της μουσικής (τη ρυθμίζει η νηπιαγωγός) το παιδί που κρατά τη μπάλα μοιράζεται με την ομάδα δύο πράγματα που μπορεί να καταφέρει και είναι περήφανο για αυτό. Η νηπιαγωγός καταγράφει τις απαντήσεις τους. Στη συνέχεια δίνει στα παιδιά φυλλάδιο ανοιχτού τύπου όπου ζωγραφίζουν αυτά τα δύο πράγματα και εξηγούν με αυθόρμητη γραφή ποια είναι αυτά. Αυτός είμαι εγώ: Τα παιδιά κατασκευάζουν το ατομικό τους βιβλίο. Μέσα σε αυτό περιλαμβάνονται πληροφορίες που καταγράφει κάθε παιδί με αυθόρμητη γραφή σε ανοιχτού τύπου φυλλάδια, όπως π.χ. όνομα, επίθετο, ονόματα γονέων, διεύθυνση, προτιμήσεις σε φαγητά, παιχνίδια, φωτογραφίες που έχουν επιλέξει τα παιδιά κάτω από τις οποίες γράφουν λεζάντες για να εξηγήσουν λεπτομέρειες σχετικά με αυτές (πότε τραβήχτηκε, τι κάνουν στη συγκεκριμένη φωτογραφία, με ποιούς είναι κ.τ.λ.).

54

Τα συναισθήματά μου: Προσεγγίζουμε τα βασικά συναισθήματα: Αγάπη, φόβος, χαρά, λύπη, θυμός. Στόχος είναι η αναγνώριση των δικών μας συναισθημάτων και του τρόπου με τον οποίο εκφράζονται σε διάφορες περιστάσεις, η κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων και των συμπεριφορών που αυτά κινητοποιούν και τη διαχείριση των δύσκολων συναισθημάτων όπως ο φόβος και ο θυμός. Εδώ θα περιγράψουμε δραστηριότητες για τα πιο δύσκολα στη διαχείρισή τους συναισθήματα: το φόβο και το θυμό. ΦΟΒΟΣ: Μετά την ανάγνωση σχετικού βιβλίου ακολουθεί συζήτηση στην ολομέλεια όπου τα παιδιά περιγράφουν το συναίσθημα του φόβου, καθώς και περιστατικά στα οποία φοβισμένα. Πρότειναν τρόπους διαχείρισης του φόβου. Κάθε ένας από εμάς μοιράστηκε με την ομάδα τι είναι αυτό που φοβάται πιο πολύ. Ακούστηκαν ενδιαφέρουσες προτάσεις αντιμετώπισης του φόβου: «όταν φοβάμαι φωνάζω τη μαμά ή τον μπαμπά μου, κρύβομαι κάτω από το κρεβάτι μου, κάνω δυνατό θόρυβο π.χ. χτυπώ το ξύλο του κρεβατιού μου, κλαίω δυνατά, φωνάζω με δυνατή φωνή, τραγουδάω δυνατά, ανάβω το φως, αγκαλιάζω το αρκουδάκι μου, κουκουλώνομαι με την κουβέρτα μου…». Στη συνέχεια κάθε παιδί κατέγραψε σε λευκό χαρτάκι αυτό που φοβάται πιο πολύ. Σχηματίσαμε κύκλο και στη μέση βάλαμε ένα τεράστιο χάρτινο τσουκάλι. Με τη συνοδεία μουσικής χορεύαμε όλοι γύρω από το τσουκάλι και όταν σταματούσε η μουσική η νηπιαγωγός έδινε μια ξύλινη κουτάλα σε ένα παιδί, εκείνο ερχόταν στο κέντρο του κύκλου, φώναζε δυνατά το φόβο του και τον έριχνε στο τσουκάλι λέγοντας τα μαγικά λόγια. Έπειτα το ανακάτευε καλά. Στο τέλος φτιάξαμε ομαδικό κολάζ με τα χαρτάκια μας, με το τσουκάλι, τους φόβους μας, αλάτι, λάδι, πιπέρι και λαχανικά. ΘΥΜΟΣ: Με αφορμή περιστατικό σύγκρουσης ανάμεσα σε δυο παιδιά η ομάδα είχε την ευκαιρία να μιλήσει για το συναίσθημα του θυμού. Διαβάσαμε σχετικό βιβλίο και εστιάσαμε στο πως ανταποκρίνεται το σώμα μας όταν θυμώνουμε: τα μάτια μας γουρλώνουν, η καρδιά χτυπά δυνατά, το στόμα μας σφίγγει και τα δόντια μας το ίδιο, το δέρμα μας γίνεται κόκκινο, η αναπνοή λαχανιάζει, νιώθουμε όλο αυτό να δυναμώνει σαν ένα μπαλόνι που φουσκώνει συνεχώς και στο τέλος σκάει με δύναμη. Ο Σάκης ο Δεινοσαυράκης μοιράστηκε με τα παιδιά τις εμπειρίες του και μας έμαθε τεχνικές ελέγχου του θυμού. ΑΝΑΠΝΟΕΣ ΚΑΙ ΧΑΛΑΡΩΣΗ: o Το μπαλόνι: με τα χέρια ενωμένα μπροστά στο στήθος φουσκώνουμε ένα μπαλόνι αργά (καθώς φυσάμε τα χέρια απομακρύνονται από το στήθος αλλά δεν χωρίζονται) και το ξεφουσκώνουμε πριν σκάσει επίσης αργά (τα χέρια επανέρχονται σταδιακά κοντά στο στήθος). Η αναπνοή μας φουσκώνει την κοιλίτσα μας. o Η βρύση: τα χέρια ενωμένα τεντώνονται μπροστά στη εισπνοή και στην εκπνοή έρχονται πίσω ενώ ο αέρας βγαίνει από το στόμα σφυρίζοντας, σαν να σφίγγουμε μια βρύση που κάνει θόρυβο. o Το κουλουράκι: τα χέρια είναι δεμένα μπροστά το ένα χιαστί πάνω από το άλλο με τις παλάμες ενωμένες. Εισπνέουμε κουλουριάζοντας τα χέρια στο στήθος και εκπνέουμε ξεκουλουριάζοντάς τα προς τα έξω. o Το βιβλιαράκι της ηρεμίας: τεχνικές εκτόνωσης της έντασης μέσα από μιμητική όπως μας υποδεικνύον οι εικόνες του σχετικού βιβλίου (δαγκώνω ένα σκληρό καρότο, στύβω με όλη μου τη δύναμη ένα λεμόνι, πηδώ δυνατά σε μια νερολακούβα ώστε όλο το νερό της να πεταχτεί έξω, ρουφώ την κοιλιά μου και προσπαθώ να περάσω μέσα από ένα στενό φράχτη, προσπαθώ να διώξω μια μύγα από το πρόσωπό μου χωρίς να χρησιμοποιώντας μόνο τους μυς του προσώπου κ. ά.) Πώς νομίζετε ότι νιώθω; Τα παιδιά φέρνουν εικόνες από περιοδικά που δείχνουν διάφορα συναισθήματα. Τις βάζουμε σε σακούλι και κάθε παιδί με τη σειρά του τραβά μια εικόνα... περιγράφει πως νομίζει ότι νιώθει ο εικονιζόμενος και γιατί (τι μπορεί να του έχει συμβεί;). Ταξινομούμε τις εικόνες σε ομάδες συναισθημάτων και φτιάχνουμε ομαδικό κολάζ όπου

κάθε παιδί κατασκευάζει ένα συννεφάκι με τη σκέψη του ήρωα (όπως στα κόμικς) την οποία καταγράφει με αυθόρμητη γραφή. Το καταφύγιό μου: Διαμορφώνουμε σε ήσυχο σημείο της τάξης μας το καταφύγιό μας (βλέπε φωτ. 3), ένα χώρο όπου κάθε παιδί μπορεί να αποτραβηχτεί για να ηρεμήσει και να διευθετήσει τα συναισθήματά του. Δεν επιτρέπεται να μπει σε αυτόν κανένας άλλος χωρίς την άδεια εκείνου που τον χρησιμοποιεί. Το παιδί μπορεί να παραμείνει εκεί για όσο θέλει κάνοντας δραστηριότητες που έχουν συμφωνηθεί από πριν στην ολομέλεια ότι μπορούν να βοηθήσουν. Στον τοίχο του καταφύγιου υπάρχουν αναρτημένες εικόνες που βοηθούν το παιδί να αναγνωρίσει το συναίσθημα που βιώνει, να επιλέξει τεχνική αναπνοής, να ασχοληθεί με τη δραστηριότητα που το βοηθά να ηρεμήσει και να επιλέξει τον τρόπο διαχείρισης του προβλήματος που θεωρεί πρόσφορο.

55

Φωτ. 3: Το καταφύγιο μου

Στο σχολείο είμαστε όλοι μια οικογένεια: Παίζουμε ομαδικά παιχνίδια μη ανταγωνιστικά με στόχο το δέσιμο και την υποστήριξη της ομάδας: ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΚΑΡΕΚΛΕΣ: Παίζουμε τις γνωστές σε όλους μουσικές καρέκλες με την εξής παραλλαγή: καθώς σε κάθε σταμάτημα της μουσικής αφαιρείται μια καρέκλα, σταδιακά μένουν όλο και λιγότερες οπότε περισσεύουν όλο και περισσότερα παιδιά. Η ομάδα είναι υπεύθυνη να προστατεύσει τα μέλη της που μένουν όρθια βρίσκοντας τους καταφύγιο στα πόδια των παιδιών που κάθονται. Κάθε φορά που το επιτυγχάνει κερδίζουν όλοι. Εάν δεν το καταφέρει, χάνουν όλοι και προσπαθούν ξανά. ΠΟΥΛΑΚΙΑ ΚΑΙ ΦΩΛΙΕΣ: Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες των τριών. Τα δυο παιδιά ενώνουν τα χέρια τους και σχηματίζουν τη «φωλιά» και το τρίτο είναι το πουλάκι. Η νηπιαγωγός φροντίζει ώστε να περισσεύει ένας αριθμός παιδιών – πουλιών χωρίς φωλιά. Τα πουλιά κινούνται με μουσική στο χώρο, στην παύση όμως τρέχουν να κρυφτούν από τον κυνηγό. Κανένα πουλάκι δε μένει χωρίς καταφύγιο… όλοι φιλοξενούνται ακόμα κι αν στριμωχτούμε… Ο κύκλος της φιλίας: Στο ταμπλό τοποθετείται ένας κύκλος από χρωματιστό χαρτόνι. Στην περιφέρειά του βρίσκονται στερεωμένες οι φωτογραφίες όλων των παιδιών, ενώ στο κέντρο υπάρχει μια καρδιά. Σε καθημερινή βάση τοποθετούνται στο κέντρο της καρδιάς οι φωτογραφίες παιδιών που είτε λείπουν λόγω ασθένειας ή κάποιου σοβαρού λόγου, είτε αισθάνονται την ανάγκη για υποστήριξη λόγω κάποιου έκτακτου συμβάντος (ένα χτύπημα που πόνεσε, μια μικρή αδιαθεσία...). Α) Τα παιδιά έχουν στη διάθεσή τους ένα κουτί διακοσμημένο με χαρτί περιτυλίγματος με χρωματιστές καρδιές. Μέσα υπάρχουν κάρτες με διαφορετικές εικόνες και ένα μήνυμα που είναι γραμμένο ακριβώς από κάτω (οι γλυκές κουβεντούλες: γίνε γρήγορα καλά, εύχομαι να πάνε όλα καλά, σε περιμένουμε να γυρίσεις, μας έλειψες πολύ, σε αγαπάμε κ.τ.λ.). Όταν

56

κάποιος συμμαθητής λείπει για σοβαρό λόγο, τα παιδιά γράφουν σε ειδικά διαμορφωμένο χαρτί γλυκές κουβεντούλες και τις βάζουν στο ταχυδρομικό κουτί της τάξης. Έτσι ο συμμαθητής μας ξέρει ότι τον σκεφτόμαστε και μας λείπει. Μία φορά την εβδομάδα ανοίγουμε την αλληλογραφία μας και η νηπιαγωγός διαβάζει τα μηνύματα και τα δίνει στους παραλήπτες. Οι παραλήπτες μοιράζονται με την ομάδα το συναίσθημά τους και φυλάσσουν το μήνυμα σε ειδικό χάρτινο φάκελο στο συρτάρι τους . Β) Σε περιστατικό όπου υπάρχει ανάγκη υποστήριξης η ομάδα σχηματίζει κύκλο της φιλίας, το παιδί που τη χρειάζεται κάθεται στο κέντρο και περιγράφει το πρόβλημα. Τα μέλη της ομάδας εκτελούν ένα προσυμφωνημένο τελετουργικό: βάζουν τα δύο χέρια στο σημείο της καρδιάς και παίρνουν όλοι μαζί τρεις βαθιές αναπνοές σε ένδειξη ότι συμπάσχουν. Έπειτα λένε ή τραγουδούν τα λογάκια ηρεμίας που το παιδί στο κέντρο του κύκλου έχει επιλέξει από πριν. Συνοδευτικά ένα άλλο παιδί μπορεί να του τρίβει τα χεράκια ή να του κάνει απαλό μασάζ στους ώμους. Τραγουδάμε όλοι μαζί ένα νανούρισμα και χρησιμοποιούμε ένα αντικείμενο για μετάβαση συναισθήματος (το αρκουδάκι της παρηγοριάς). Στο τέλος της δράσης το παιδί μεταφέρει το συναίσθημα που ένιωσε με την υποστήριξη της ομάδας. Το δέντρο της καρδιάς μας: Κάθε φορά που ένα παιδί προσφέρει βοήθεια σε συμμαθητή του, την καταγράφει σε ένα όμορφα διακοσμημένο χαρτάκι. Το χαρτάκι διπλώνεται και τοποθετείται σε ειδικό κουτί. Κάθε πρωί ανοίγουμε το κουτί και διαβάζουμε τις πράξεις βοήθειας στην ολομέλεια. Στη συνέχεια η νηπιαγωγός ή το παιδί που την έχει προσφέρει γράφει την πράξη πάνω σε χρωματιστή χάρτινη καρδούλα (διαφορετικού χρώματος για κάθε εβδομάδα). Η χάρτινη καρδιά αναρτάται πάνω στο δέντρο της καρδιάς μας (βλέπε φωτ. 4, 4α, & 4β) (κατασκευές φτιαγμένες από τα παιδιά). Δίπλα σε αυτό υπάρχει μια λίστα με ονόματα των παιδιών. Κάθε φορά που μια καρδούλα αναρτάται στο δέντρο, το παιδί βάζει ένα σημαδάκι δίπλα στο όνομά του. Στο τέλος της εβδομάδας κάθε παιδί που έχει καταγράψει τουλάχιστον δύο σημαδάκια επιβραβεύεται: έρχεται στο κέντρο της παρεούλας, του ανάβουμε ένα κεράκι και του τραγουδάμε όλοι μαζί είσαι τόσο καλός, και υποστηρικτικός, όλοι εδώ σε εκτιμάμε, και πολύ σ’ αγαπάμε (με την μελωδία του happy birthday). To παιδί σβήνει το κεράκι και η ομάδα επιβραβεύει χειροκροτώντας.

Φωτ. 4: Το κουτί της βοήθειας

4α: Το δέντρο της καρδιάς μας

4β: Πίνακας καταγραφής

Άλμπουμ - Η Σχολική μας Οικογένεια: Κατασκευή βιβλίου που περιλαμβάνει τόσες σελίδες όσες και τα παιδιά της τάξης. Σε κάθε σελίδα υπάρχει η φωτογραφία του κάθε παιδιού μέσα σε μια χάρτινη ροζ ή γαλάζια καρδιά για τα κορίτσια και τα αγόρια αντίστοιχα. Κάτω από τη φωτογραφία κάθε παιδί περιγράφει όπως μπορεί τον εαυτό του. Στην πίσω πλευρά της σελίδας όποιο παιδί θέλει γράφει γλυκές κουβεντούλες ή φιλοφρονήσεις για το παιδί που απεικονίζεται. Τα παιδιά έχουν πρόσβαση στο βιβλίο όλη τη διάρκεια της ημέρας. Διαχείριση συγκρούσεων – η μηχανή του χρόνου: Πρόκειται για μια κατασκευή (ένα χαλί) όπου τα παιδιά ανεβαίνουν ταυτόχρονα και απέναντι και κάνουν μαζί τα βήματα προς την λύση του προβλήματος (βλέπε φωτ. 5). Το χαλί είναι μαγικό και γυρίζει το χρόνο πίσω (όπως το rewind στο τηλεκοντρόλ) στο σημείο ακριβώς πριν τη σύγκρουση. Τα βήματα που ακολουθούνται είναι τα εξής:

o Μπαίνω στη μηχανή του χρόνου o Το φανάρι του θυμού με σταματά… αναπνέω και ηρεμώ… τεχνικές αναπνοής o Σκέφτομαι το φίλο μου που αγαπώ… εύχομαι κάτι καλό για αυτόν ή λέω μια γλυκιά κουβεντούλα o Ώρα για δράση... είμαι έτοιμος να προσπαθήσω o Δεν μου αρέσει όταν… Παρακαλώ … Το παιδί από την απέναντι μεριά απαντά «εντάξει, θα προσπαθήσω». Οι ρόλοι αντιστρέφονται ώστε και τα δύο παιδιά να μπορούν να πουν το παράπονό τους. o Μια αγκαλιά μας βγάζει από τη μηχανή του χρόνου. Τα παιδιά παίζουν παιχνίδια ρόλων με τη μηχανή του χρόνου. Στην παρεούλα δημιουργούν φανταστικές ιστορίες όπου οι δύο ήρωες συγκρούονται και μπαίνουν στη μηχανή για να διευθετήσουν το πρόβλημα. Η μηχανή του χρόνου μένει στη διάθεση των παιδιών και της νηπιαγωγού συνεχώς για τη διαχείριση περιστατικών σύγκρουσης μεταξύ των νηπίων στην καθημερινότητά μας.

57 Φωτ. 5: Η μηχανή του χρόνου

3. Η συμμετοχή των γονέων Πριν την έναρξη του προγράμματος υπήρξε επικοινωνία με τους γονείς και ενημέρωση, δεδομένου ότι οι δράσεις που επρόκειτο να εκπονηθούν αποσκοπούσαν τόσο σε εκμάθηση δεξιοτήτων όσο και διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφορών που έπρεπε να ενισχυθούν και πέρα από τα χρονικά όρια του προγράμματος του Νηπιαγωγείου. Στην πορεία του προγράμματος υπήρξε συχνή ενημέρωση μέσα από επιστολές που ενημέρωναν σχετικά με τις δράσεις που εκπονούνταν στην τάξη, υποδείκνυαν τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς μπορούσαν να ενισχύουν τους στόχους. Στο σπίτι επίσης ακολουθώντας κοινή στάση με το σχολείο, ζητούσαν την συμβολή τους με την παροχή υλικού προς επεξεργασία στην τάξη η ζητούσαν τη φυσική τους παρουσία στο χώρο του σχολείου σε μέρες και ώρες που καθορίζονταν έπειτα από κοινή συνεννόηση. Στη διάρκεια του προγράμματος οι γονείς παρακολούθησαν ενημέρωση σχετικά με θέματα σχολικής βίας από Το Χαμόγελο Του Παιδιού (εθελοντικός οργανισμός για παιδιά) αλλά και από τις νηπιαγωγούς. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο προκειμένου να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα του Προγράμματος Αγωγής Ψυχικής Υγείας, την έκταση του φαινομένου ενδοσχολικής βίας και την ανάγκη της πρώιμης παρέμβασης (κάτι που αποδείχτηκε πως δεν ήταν αυτονόητο αφού οι γονείς στην πλειοψηφία τους πίστευαν ότι το πρόβλημα δεν αγγίζει τη βαθμίδα του Νηπιαγωγείου). Στο τέλος της σχολικής χρονιάς έγινε παρουσίαση με προβολή DVD που περιελάμβανε φωτογραφίες από τις διάφορες φάσεις και δράσεις του προγράμματος καθώς

και σύντομα βίντεο που είχε τραβήξει η νηπιαγωγός. Το DVD δόθηκε στα παιδιά σαν αναμνηστικό αλλά και σαν υπενθύμιση των όσων έμαθαν.

4. Αξιολόγηση προγράμματος

58

Η αξιολόγηση των διαφόρων δράσεων του προγράμματος ήταν κυρίως διαμορφωτική και λάμβανε χώρα είτε στην ολοκλήρωση της κάθε δράσης (εφόσον επρόκειτο για σύντομες δράσεις) είτε επαναλαμβανόμενα σε τακτά χρονικά διαστήματα εφόσον επρόκειτο για δράσεις με μεγαλύτερη χρονική διάρκεια. Χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο η παρατήρηση των νηπίων στη διάρκεια του ημερήσιου προγράμματος με έμφαση στην αλλαγή της συμπεριφοράς των παιδιών σε διάφορα περιστατικά που προέκυπταν. Η νηπιαγωγός επίσης αξιολογούσε σε εβδομαδιαία βάση τη συχνότητα της συμμετοχής τους στις γωνιές που είχαν διαμορφωθεί ειδικά για τις ανάγκες του προγράμματος και παρέμβαινε τροποποιώντας και εμπλουτίζοντας το υλικό ώστε το ενδιαφέρον να παραμένει αμείωτο. Στο τέλος του προγράμματος μελετήθηκαν οι παραγωγές των παιδιών και αξιολογήθηκαν ως προς το πλήθος και το είδος τους (π.χ. πόσες γλυκές κουβεντούλες συγκέντρωσε κάθε παιδί, πόσες φορές προσφέρθηκε να βοηθήσει τους συμμαθητές του, πόσες φορές ζήτησε ή έδωσε υποστήριξη στον κύκλο της φιλίας, πώς αποτύπωσε στις εργασίες του τον εαυτό του...). Επίσης ζητήθηκε η γνώμη των γονέων σχετικά με τα αν τα παιδιά μετέφεραν στο σπίτι ή στις εξωσχολικές δραστηριότητες όσα μάθαιναν στο σχολείο. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος προσεγγίσαμε όλα τα αντικείμενα του Προγράμματος Σπουδών του Νηπιαγωγείου. Τα παιδιά εργάζονταν σε ομάδες επιδεικνύοντας πρωτοβουλία. Εμπλέκονταν ενεργά στις δραστηριότητες επιδεικνύοντας έντονο ενδιαφέρον. Οι διάφορες ρουτίνες και τελετουργικές δράσεις δημιουργήθηκαν από τα παιδιά, ενσωματώθηκαν στην καθημερινότητα της τάξης και χρησιμοποιήθηκαν από τα παιδιά σαν εργαλεία διαχείρισης συναισθημάτων μέχρι το τέλος της χρονιάς. Τα παιδιά έμαθαν να συνειδητοποιούν, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται αυτό που νιώθουν. Ήταν πρόθυμα να προσφέρουν τη βοήθειά τους στους συμμαθητές τους και να τη ζητούν εφόσον τη χρειάζονται. Ανέπτυξαν συναισθήματα ασφάλειας και ενσωμάτωσης. Υιοθέτησαν θετικές κοινωνικές συμπεριφορές εντός και εκτός της σχολικής τάξης, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας έδωσαν οι γονείς. Ανέπτυξαν θετική εικόνα για τον εαυτό τους, έμαθαν να δίνουν έμφαση στα θετικά στοιχεία των συμμαθητών τους και να δείχνουν κατανόηση και αποδοχή στις αδυναμίες τους. ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αgassi Μ., (2007), Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε (Κ. Κύρδη, μεταφ.), Αθήνα: Μεταίχμιο. Γκλιάου – Χριστοδούλου, Ν., (2014), Μάθηση μέσω επίλυσης προβλημάτων στο νηπιαγωγείο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο– Επιστημονικά άρθρα, ανακτήθηκε από: www.pischools.gr/content/index.php?lesson_id=300&ep=371 Γουργιώτου Ε., (2014), Διαχείριση προβλημάτων επιθετικής συμπεριφοράς στο νηπιαγωγείο, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ανακτήθηκε από: www.pischools.gr/content/index.php?lesson_id=300&ep=371 Δαφέρμου Χ., Κουλούρη Π. & Μπασαγιάννη Ε., (2007), Οδηγός Νηπιαγωγού, Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων.

Gosche J., (2009), Ο Αυτιάς (Μ. Παπαγιάννη , μεταφ.), Αθήνα: Πατάκης. Κάντζου Ν., Δαμηλάκη Ρ. & Λαμπρινέα Ζ., (2009), Ο κήπος των συναισθημάτων, Αθήνα: Δίπτυχο.

59

Κουρμούση Ν., (2013), Βήματα για τη ζωή, Αθήνα: Σοκόλης. Λάμπρου Κ., (2013), Ο Κύκλος Των Φίλων, στο Ε. Μέλλου (Επιμ.), Βοήθημα Εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία & Πράξη, Τόμος 4ος, σελ. 68-76, ανακτήθηκε από: http://blogs.sch.gr/symnip54/files/2013/10/o-kyklos-tvn-filvn.pdf Ματσόπουλος Α., (2009), Art of Crime Επιθετικότητα και βία στα σχολεία: στρατηγικές αντιμετώπισης, τ.11, ανακτήθηκε από : http://www.theartofcrime.gr/index.php?pgtp=1&aid=1247494497 Μέλλου Ε., (Επιμ.), (2012), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη (τόμος 1ος, 3ος και 4ος, [mathegiatopaidi.blogspot.com]). Μουαμελετζή Δ. & Ρήγα Ε., (2012), Αγάπη, μίσος, φόβος, θυμός, μέσα μου γίνεται χαμός, στο Ε. Μέλλου (Επιμ.), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία & Πράξη: Τόμος 3ος, Projects και Δημιουργικότητα (σελ 196 – 206), Αθήνα: Αυτοέκδοση. Παλτόγλου Α. & Σουρούνη Π., (2013), Γνωρίζω το θυμό μου, με τη χελώνα οδηγό μου, στο Ε. Μέλλου (Επιμ.), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών Θεωρία & Πράξη: Τόμος 4ος, σελ. 294-301, ανακτήθηκε από: http://blogs.sch.gr/symnip54/files/2013/10/gnvrizv-to-uymo-moy-me-th-xelvnaodhgo-moy.pdf Plummer D., (2014), Παιχνίδια αυτοεκτίμησης για παιδιά (2η εκδ.), Αθήνα: Πατάκης.

Schwarz B., (2002), Τα μαγικά γυαλιά της Λίζας (Ν. Κορτέσα, μεταφ.), Αθήνα: Καμπανάς. Τζελέπη – Γιαννάτου Ε. (Επιμ.), (2008), Θέματα διαχείρισης προβλημάτων σχολικής τάξης (Τομ. Β), Αθήνα: ΥΠΕΠΘ. Υπ. Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2011), Οδηγός Σχολικής και Κοινωνικής Ζωής για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση- οδηγός εκπαιδευτικού, Αθήνα: ΥΠΔΒΜ. Χατζηχρήστου Χ., Λαμπροπούλου Α. & Αδαμοπούλου, Ε., (2015), Ψυχική ανθεκτικότητα, Ανακτήθηκε από: www.connecting4caring.gr/node/413

ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ http://consciousdiscipline.com/shubert/shuberts-classroom.asp http://taniamanesikourou.blogspot.gr/search/label/%CE%92%CE%97%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%91 %20%CE%93%CE%99%CE%91%20%CE%A4%CE%97%20%CE%96%CE%A9%CE%97 https://astropeleki.wordpress.com/2013/02/11/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE% B9%CF%83%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE-%CE%BD%CE%BF3/ http://www.kimscounselingcorner.com/therapeutic-activities/fun-and-easy-to-makerelaxation-flip-books https://gr.pinterest.com/pin/190628996696988391/

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ!!!... Φαμέλη Κάλυ, Νηπιαγωγός kalifamel@yahoo.gr

Περίληψη: Όλα ξεκίνησαν στο Νηπιαγωγείο Αγίων Αποστόλων, ένα σχολείο κρυμμένο πίσω από τις καλαμιές, αόρατο πολλές φορές – λόγω θέσης – στον κόσμο, του οποίου πάραυτα θέλησε να γίνει κοινωνός και αρωγός… Πιο συγκεκριμένα θέλησε να γίνει κοινωνός και αρωγός των παιδιών του κόσμου, βάζοντας έτσι ένα λιθαράκι σ’ αυτό το δύσκολο εγχείρημα που λέγεται αλληλεγγύη… Στα πλαίσια αυτής της ιδέας στήθηκε στο μικρό μας σχολείο ένα πολυμορφικό εργαστήρι, «το εργαστήρι του Άγιου Βασίλη» όπως το αποκαλέσαμε, επηρεασμένοι σαφώς από τις επερχόμενες γιορτές των Χριστουγέννων! Στο εργαστήρι αυτό οι «βοηθοί του Άγιου Βασίλη», που δεν ήταν άλλοι από τα παιδιά του Νηπιαγωγείου, δούλευαν «νυχθημερόν» και με πολύ ζήλο για να κατασκευάσουν λογής-λογής καλούδια και να στήσουν ένα παζάρι - μια γιορτή στην οποία οι λίγοι καλούνται να συνεργαστούν, να δημιουργήσουν και να βοηθήσουν – εν κατακλείδι - τους πολλούς αλλά όχι και τόσο προνομιούχους… Παράλληλα οι βοηθοί συστήνουν και μια ορχήστρα, η οποία αρχικά θα παρουσιάσει τον «Μικρό τυμπανιστή» στα πλαίσια του παζαριού-εκδήλωσης των Χριστουγέννων και στην πορεία θα διασκευάσει και θα παρουσιάσει την ελληνική δική της εκδοχή του «We are the world» στα πλαίσια του καλοκαιρινού παζαριού-εκδήλωσης, το οποίο θα λάβει χώρα στο τέλος της χρονιάς… Λέξεις κλειδιά: Διαπολιτισμική Αγωγή, σεβασμός, διαφορετικότητα, αλληλεγγύη, συνεργασία

60

1. Αφόρμηση και σχεδιασμός δραστηριοτήτων Αφορμή για αυτήν την ιδέα, η οποία στη συνέχεια μετουσιώθηκε σε πράξη, υπήρξαν μερικές εικόνες - φωτογραφίες Παιδιών (σε μέγεθος Α3) από όλα τα μέρη του κόσμου ενός ημερολογίου της UNICEF!... Η νηπιαγωγός της τάξης έκοψε και πλαστικοποίησε τις εικόνες σε μια προσπάθεια αξιοποίησης του εν λόγω εποπτικού υλικού και στη συνέχεια ρώτησε τα παιδιά που ήθελαν να τις τοποθετήσουν… Μιας και οι τοίχοι μας ήταν γεμάτοι, καθότι είμαστε ένα μικρό Νηπιαγωγείο που διαθέτει μόνο μία αίθουσα, αποφασίστηκε να τοποθετηθούν πάνω στα τραπεζάκια εργασίας των παιδιών, έτσι ώστε κάθε φορά που θα κάθονταν εκεί να βρίσκονταν «παρέα» με ένα παιδί του κόσμου. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η επιλογή θέσης ήταν ελεύθερη κάθε φορά, γεγονός που έδινε την ευκαιρία στα παιδιά να συνυπάρξουν με όποιο παιδί του κόσμου επιθυμούσαν κάθε φορά. Κινητήριος δε δύναμη επιλογής υπήρξε και το διαφορετικό ζωάκι που κρατούσε στα χέρια του το κάθε ένα παιδάκι. Κάπως έτσι ξεκίνησε η ανάγκη μας για αυτό το διαπολιτισμικό ταξίδι – μέσα από τις φωτογραφίες – οι οποίες αποτέλεσαν τις πύλες για φανταστικές και μη περιπλανήσεις σε άλλες ηπείρους, σε διαφορετικούς τρόπους ζωής – ένδυσης – κουλτούρας – μουσικής – διατροφής – κατοικίας… Στη συνέχεια ακολούθησε τηλεφωνική επικοινωνία της νηπιαγωγού με το εκπαιδευτικό τμήμα της UNICEF και το πρόγραμμα «Σχολεία Υπερασπιστές των Παιδιών του Κόσμου» ήταν πλέον σε πορεία πλεύσης και το ανάλογο υλικό της UNICEF καθ’ οδών για το σχολείο μας. Τα όσα διαδραματίστηκαν από ‘κει και πέρα θα σας τα παρουσιάσουμε με λεπτομέρειες παρακάτω… Η εν λόγω δράση εμπίπτει στο διδακτικό αντικείμενο της «Μελέτης Περιβάλλοντος» και ειδικότερα στην διερεύνηση του Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος (Δαφέρμου, Κουλούρη

& Μπασαγιάννη, 2006) και στην ενότητα «Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη» Κοινωνική αλληλεπίδραση (Πρόγραμμα Σπουδών Νηπιαγωγείου, 2011). Αφόρμηση για το όλο εγχείρημα υπήρξαν οι εικόνες των παιδιών του κόσμου. Η εικόνα λοιπόν, που ως γνωστόν ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, πυροδότησε το ενδιαφέρον των παιδιών και κέντρισε την φυσική τους περιέργεια. Έτσι άρχισαν να αναπτύσσουν φανταστικές φιλίες με αυτά τα παιδάκια που ήταν καθημερινά στο άμεσο οπτικό τους πεδίο. Στη συνέχεια ήρθε να προστεθεί η άφιξη με το ταχυδρομείο του υλικού της UNICEF (βλέπε φωτ. 1), το οποίο παρουσιάστηκε στα παιδιά, συζητήθηκε με τα παιδιά, προβλήθηκε στον υπολογιστή της τάξης (το αντίστοιχο CD-ROM) και συμφωνήθηκε να το παίρνει κάθε δύο ημέρες ένα παιδί στο σπίτι του και να το μοιράζεται με την οικογένεια του.

61

Φωτ. 1: Υλικό της Unicef Κάπου σ’ αυτό το σημείο τέθηκε το ερώτημα: πώς θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε όλα αυτά τα όχι και τόσο προνομιούχα παιδάκια; Μέσω λοιπόν της τεχνικής της ιδεοθύελλας (καταιγισμός ιδεών) γεννήθηκε η ιδέα της οργάνωσης και της διεξαγωγής ενός παζαριού μιας γιορτής προσφοράς με δημιουργήματα της τάξης μας και αποδέκτες όλη την τοπική κοινωνία. Έτσι και έγινε… Ακολούθησε σχετική ενημέρωση των γονέων ότι αυτά τα Χριστούγεννα την θέση της καθιερωμένης γιορτής θα πάρει ένα παζάρι προσφοράς για τα παιδιά του κόσμου από εμάς! Εξηγήθηκε επίσης στους γονείς, τους οποίους θέλαμε αρωγούς στην όλη προσπάθεια, πως θα συμμετείχαν ενεργά και οι ίδιοι με διάφορους τρόπους:

 Φέρνοντας υλικά (άχρηστα και μη) έτσι ώστε να δημιουργήσουμε πρωτότυπες κατασκευές.  Λαμβάνοντας μέρος σε 3 συνολικά απογευματινά εργαστήρια με στόχο την ολοκλήρωση σύνθετων εργασιών καθώς και την τιμολόγηση των δημιουργημάτων.  Γνωστοποιώντας στην τοπική κοινωνία μέσω της αφίσας το γεγονός.  Λαμβάνοντας προσφορές από την τοπική κοινωνία για τον εμπλουτισμό του παζαριού. Το έδαφος λοιπόν ήταν πρόσφορο , η ομάδα είχε συσταθεί και έμενε να στηθεί ένα εργαστήρι - «το εργαστήρι του Αι-Βασίλη»- μέσα στην αίθουσα του Νηπιαγωγείου. Οι «βοηθοί» έπρεπε να δουλέψουν πυρετωδώς για έναν ολόκληρο μήνα, έτσι ώστε να ολοκληρωθεί το σύνολο των κατασκευών για το επικείμενο παζάρι!!!...

2. Δραστηριότητες Παράλληλα με τις προετοιμασίες των κατασκευών διεξάγονταν και δραστηριότητες γνωριμίας με τα παιδιά του κόσμου:

62

Mέσω αφήγησης ιστοριών όπως: «Εικόνες από τα παιδιά της γης» (Beaumont & Pimont, 1999) με στόχο την γνωριμία των παιδιών με τις φυλές του κόσμου, τις ηπείρους ,τα πολιτιστικά, διατροφικά, ενδυματολογικά στοιχεία κ.ο.κ., καθώς και τη σύγκριση των ομοιοτήτων και των διαφορών στα πλαίσια της καλλιέργειας της μαθηματικής σκέψης. «Το δώρο της παπλωματούς» (Μπριμπό & Ντε Μάρκεν, 2002), με στόχο να αντιληφθούν τα παιδιά την αξία της προσφοράς και τον πλούτο που αποκομίζεις «δίνοντας». «Η χώρα με τους παράξενους ανθρώπους» (Ανδρικόπουλος, 2006), «Ο άνθρωπος με την κόκκινη μύτη» (Σέφλερ, 2002 - απόδοση Ρένα Ρώσση Ζαΐρη), με στόχο την αποδοχή της διαφορετικότητας και την μείωση πιθανού φόβου προς ό,τι διαφορετικό (διαχείριση φαινομένου ρατσισμού). «Το δέντρο που έδινε» (Σιλβερστάιν, 1998), «Η πετρόσουπα» (Muth, 2003), με στόχο την κατανόηση της ανιδιοτελούς προσφοράς. «Όλοι γεννιόμαστε ελεύθεροι, Παγκόσμια διακήρυξη των δικαιωμάτων των ανθρώπων με εικόνες» (Τριβιζάς, 2008), με στόχο την αναφορά στην έννοια και αξία των δικαιωμάτων. Τέλος, το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου: «Αν όλα τα παιδιά της γης» με στόχο την μέσω του έμμετρου λόγου καλλιέργεια της αδελφοποίησης των λαών και του πνεύματος ομαδικότητας και αλληλοϋποστήριξης (Διαπολιτισμική Εκπαίδευση). Εκμάθηση καλημέρας στις διάφορες γλώσσες του κόσμου (CD – Σύγχρονο Νηπιαγωγείο). Άκουσμα ιστοριών και παραμυθιών απ’ όλο τον κόσμο. Δραματοποίηση ιστοριών. Μουσικοκινητικά δρώμενα μέσα από τα οποία προέκυψε η ορχήστρα μας, η οποία παρουσίασε αρχικά τον μικρό τυμπανιστή με τη συνοδεία τυμπάνων την ημέρα διεξαγωγής του παζαριού των Χριστουγέννων, και στη συνέχεια τη διασκευή του «We are the world» με δικό μας στίχο (βλ. αφίσα-πρόσκληση) στα πλαίσια του παζαριού που διενεργήθηκε το καλοκαίρι. Παραθέτουμε παρακάτω τις δύο αφίσες-προσκλήσεις που δημιουργήθηκαν για το χριστουγεννιάτικο και το καλοκαιρινό μας παζάρι αντίστοιχα:

63

64

Κατασκευή ταυτότητας με στόχο την κατανόηση της έννοιας του εαυτού, καθώς και της μοναδικότητας του καθενός. Κατασκευές: Κατασκευάσαμε, Α. Στο εργαστήρι του Άη Βασίλη:  Στολίδια από κουκουνάρια  Στολίδια από μιμόζες  Στολίδια από CD  Ημερολόγια από ανακυκλώσιμο υλικό (ρολά από χαρτί υγείας και καπάκια από μπουκάλια νερού)  Κοσμήματα (μικρός πρίγκιπας και χορεύτρια)  Κεριά με τρίμμα κερί σε πολλούς χρωματισμούς  Συνθέσεις πάνω σε κομμάτια ελιάς  Στολιδάκια από πηλό με μαγνητάκι  Κάρτες  Μπάλες ντυμένες με την τεχνική της χαρτοπετσέτας  Άλμπουμ  Γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες

65

              

Β. Στο εργαστήρι του καλοκαιρινού παζαριού: Βεντάλιες με τα παιδιά του κόσμου Γιαπωνέζικα ντραμς – τυμπανάκια χειρός από κουτάκια «La vas qui rit» Παιδάκια και λουλουδάκια από πλαστικά καπάκια Παιδάκια από γύψο και πηλό (μαγνητάκια) Κεριά τα οποία στολίστηκαν με κοχύλια , πετρούλες και κορδόνια Κάδρα με εικόνες των παιδιών του κόσμου που εκτυπώσαμε Ανεμόμυλους σε σύνθεση με βάση ξύλου Βάζα με κοχύλια Γλαστράκια μέσα σε κιθάρες Ψάρια από CD (σκιάχτρα για τα δέντρα) Κοσμήματα (κολιεδάκια και βραχολάκια) με κινεζάκια Μπουκάλια με λικέρ στολισμένα με κοχύλια Ζωγραφισμένες γυάλες Ζωγραφισμένα μπλουζάκια Καδράκια με την τεχνική του ψηφιδωτού.

Επιπρόσθετα: Στα πλαίσια και των δύο παζαριών – εκδηλώσεων, τα παιδιά είχαν διαλέξει «πόστα» και έδιναν πληροφορίες στον κόσμο για τα δημιουργήματά τους (τρόπο κατασκευής – τιμή). Σε όλο αυτό το εγχείρημα είχαμε και την βοήθεια γραφίστα (με διαμεσολάβηση γονέα) για την διαμόρφωση και των δύο αφισών των παζαριών (τα κείμενα των οποίων επιμελήθηκε η νηπιαγωγός του τμήματος), οι οποίες τοιχοκολλήθηκαν στις περιοχές: Άγιοι Απόστολοι, Κάλαμος & Ωρωπός. Διεξήχθησαν επίσης τρία εργαστήρια γονέων, τα οποία συνέβαλαν στην ολοκλήρωση των κατασκευών καθώς και στην οργάνωση της όλης διεξαγωγής των παζαριών. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά, ενώ ξεκίνησαν να εργάζονται ατομικά, στην εξέλιξη των εργαστηρίων κατάφεραν να εργάζονται σε μικρές ομάδες (3-4 παιδιών) διαφορετικών ηλικιών (προνήπια – νήπια), για την διεξαγωγή σύνθετων κατασκευών όπως πχ τα ψηφιδωτά.

Το εργαστήρι δούλευε αρχικά μία κατασκευή κάθε μέρα, στην εξέλιξή του όμως λειτουργούσαν τέσσερα υπό-εργαστήρια, με διαφορετικό θέμα, στα οποία τα παιδιά είχαν την δυνατότητα να επιλέξουν το θέμα με το οποίο ήθελαν να ασχοληθούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι δόθηκε έμφαση στη χρήση ανακυκλώσιμων υλικών, έτσι ώστε να επαναπροσδιορίσουν τα παιδιά την αξία του «άχρηστου υλικού». Μέσα από αυτές τις δράσεις, φτάσαμε στα παζάρια μας (Χριστουγεννιάτικο [βλέπε φωτ.

2] και Καλοκαιρινό [βλέπε φωτ. 3]) τα οποία πλαισιώνονταν και από το υλικό της UNICEF, το οποίο μας είχε αποσταλεί ειδικά για αυτές τις εκδηλώσεις.

66

Φωτ. 2: Χριστουγεννιάτικο παζάρι Το Χριστουγεννιάτικο παζάρι μας τίμησε με την παρουσία της, εκτός των άλλων, και η τότε Σχολική μας Σύμβουλος. Στα πλαίσια του καλοκαιρινού μας παζαριού στήθηκε προβολέας (projector) ο οποίος προέβαλε φωτογραφίες και βίντεο από τις δράσεις όλης της χρονιάς, συνοδευόμενος από μουσική υπόκρουση σχετική με το θέμα του παζαριού όπως: «We are the world» «Είμαστε εμείς» (δική μας διασκευή) «Γίνε μαζί μου παιδί» «Imagine all the people»…

Φωτ. 3: Καλοκαιρινό παζάρι

67

Κλείνοντας θα ήθελα να αναφέρω κάτι που προέκυψε ενώ προετοιμάζαμε το καλοκαιρινό μας παζάρι και αποφασίσαμε να το ενσωματώσουμε στις δράσεις μας. Ανακοινώθηκε λοιπόν η διενέργεια διαγωνισμού περιβαλλοντικής φύσεως από το ΝΠΔΔ του Δήμου Ωρωπού, με θέμα «Μια δημιουργία με ανακυκλώσιμα υλικά». Έτσι και ’μείς έχοντας δουλέψει και εξοικειωθεί με την χρήση των υλικών αυτών φτιάξαμε την «Ανακυκλωσοπολιτεία» με ρολά χαρτιών υγείας, τηλεκάρτες, άχρηστους μαρκαδόρους, καπάκια μπουκαλιών και χίλια άλλα πράγματα κερδίζοντας το 2ο Βραβείο στα πλαίσια του Καλλικρατικού Δήμου Ωρωπού και το χρηματικό ποσό των πεντακοσίων ευρώ (500€). Πλαισιώσαμε δε και αυτή μας τη δράση με ανάγνωση ιστοριών σχετικών με την ανακύκλωση και την προστασία του περιβάλλοντος, όπως:  «Η ανακύκλωση και οι φίλοι της» (Τόλκα, 2007)  «Το βρωμοχώρι» (Ζαραμπούκα, 1977)  «Ξύπνα Ντενεκεδούπολη» (Φακίνου, 1979) και άκουσμα CD Ντενεκεδούπολης  «Ο Μπεν, η Μου και τα σκουπίδια» (Ζαραμπούκα – Οικολογία, 1999)  «Για να σώσουμε τη Φύση, Ανακύκλωση ας αρχίσει» (Μέλλου, 2007) Σφραγίσαμε το όλο θέμα με την ενεργή συμμετοχή μας στον καθαρισμό της παραλίας των Αγίων Αποστόλων, στα πλαίσια του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας του Περιβάλλοντος. Το όλο πρόγραμμα έλαβε χώρα βασισμένο στην βιωματική μέθοδο των σχεδίων εργασίας (project), σύμφωνα με την οποία ακολουθήθηκαν τα εξής τρία στάδια:  Αφόρμηση και σχεδιασμός δραστηριοτήτων  Διεξαγωγή δραστηριοτήτων  Διαρκής αξιολόγηση και επανατροφοδότηση της όλης δράσης Το όλο θέμα προσπάθησε να καλύψει τα περισσότερα, αν όχι όλα, διδακτικά αντικείμενα – μαθησιακές περιοχές. Το πρόγραμμα «Σχολεία Υπερασπιστές των Παιδιών του Κόσμου» στηρίχτηκε σε κάποιους άξονες βάσει των οποίων οδηγήθηκε στο τελικό αποτέλεσμα της διεξαγωγής παζαριού – εκδήλωσης. Οι άξονες αυτοί μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλους τομείς της σχολικής ζωής βελτιώνοντας την εκπαιδευτική διαδικασία καθώς και το τελικό αποτέλεσμα και είναι οι εξής:  Διαπολιτισμική προσέγγιση  Δράση προσφοράς και αλληλεγγύης Βιωματική προσέγγιση της μάθησης – εργαστήρια o Η δύναμη του συν-εργάζομαι (ομαδοσυνεργατική διδασκαλία)  Το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία

68

Πιο αναλυτικά:  Η διαπολιτισμική προσέγγιση οποιουδήποτε γνωστικού αντικειμένου συμβάλλει αδιαμφισβήτητα στην καλλιέργεια πνεύματος γνωριμίας, κατανόησης και αποδοχής του διαφορετικού και αποτρέπει κρούσματα ξενοφοβίας και ρατσισμού σε μια εποχή που η συνύπαρξη παιδιών διαφορετικών εθνικοτήτων σε μία τάξη είναι πλέον γεγονός. Στα πλαίσια της διεύρυνσης της εφαρμογής στον τομέα της γλώσσας, μέσω της διαπολιτισμικής προσέγγισης συστάθηκε ένα λεξικό με λέξεις που προτάθηκαν από τα παιδιά και τους γονείς και μεταφράστηκαν σε διάφορες γλώσσες.  Η καλλιέργεια στάσης και δράσης προσφοράς και αλληλεγγύης δεν αποτελεί απλά την κατάρτιση μιας γνώσης ή μιας δεξιότητας, αλλά ένα μάθημα ζωής που δύναται να διαμορφώσει τις προσωπικότητες του αύριο. Η βιωματική προσέγγιση της μάθησης μέσω της λειτουργίας ενός «ζωντανού» εργαστηρίου βοηθάει τα παιδιά να αναπτύξουν και να εξελίξουν δεξιότητες όπως αυτή της λεπτής κινητικότητας, του οπτικοκινητικού συντονισμού, της χρήσης εργαλείων και τεχνικών, της κοπτικής και κολλητικής, της σύνθεσης, να καλλιεργήσουν τη μαθηματική τους σκέψη (συγκρίσεις – ομαδοποιήσεις – ταξινομήσεις), να μάθουν βασικές πληροφορίες για τη σύσταση και τις ιδιότητες των υλικών και τέλος να αναπτύξουν την εικαστική τους αντίληψη. Η λειτουργία ενός εργαστηρίου θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε θεματική προσέγγιση ή σχέδιο εργασίας (project). o Η αναγνώριση της δύναμης του συν-εργάζομαι βοηθάει τα παιδιά να επιλέγουν και στο μέλλον αυτή την τόσο αποτελεσματική σύμπραξη με τον άλλο και να υιοθετούν πνεύμα ομαδικότητας. Στην προκείμενη δε περίπτωση, όπου σε αυτή την σύμπραξη υπήρξαν και γονείς, η αποκτηθείσα πλέον γνώση έχει εδραιωθεί πολύ καλύτερα. Η συνεργασία μπορεί να αποτελέσει μέσο βελτίωσης όλων των εργασιών που λαμβάνουν χώρα σε ένα Νηπιαγωγείο.  Το άνοιγμα του σχολείου μας προς τον «κόσμο» λειτούργησε αμφίδρομα καθότι ο δικός μας μικρόκοσμος (η τοπική μας κοινωνία) έσπευσε να προσφέρει στο Νηπιαγωγείο υλικό (βιβλία, παιχνίδια, παιδική χαρά) γεγονός που έμπρακτα αποδεικνύει πως δίνοντας κερδίζεις περισσότερα απ’ όσα αρχικά έδωσες. Μιας και ο απόηχος τέτοιων δράσεων λειτουργεί μακροπρόθεσμα θα ήθελα να παραθέσω πως στις αρχές του 2013 καθιερώθηκε ο θεσμός του δανεισμού – ανταλλαγής – δωρεών με υλικό που στεγάζεται σε ένα μικρό ξύλινο σπιτάκι, στο οποίο έχουν πρόσβαση όλα τα παιδιά (Νηπιαγωγείου και συστεγαζόμενου Δημοτικού). Το υλικό αυτό του μαγικού σπιτιού προσφέρεται από όλους για όλους καταδεικνύοντας έτσι πως η προσφορά έχει την δύναμη όχι μόνο να βοηθήσει αλλά και να αλλάξει τη στάση μας απέναντι στα πράγματα, κάνοντάς μας όλους-μεγάλους και μικρούς- να υιοθετήσουμε νέες πρακτικές. Η διοργάνωση τέτοιων τελικών δράσεων- όπως η έκθεση δημιουργημάτων στα πλαίσια παζαριού- μπορεί να εφαρμοστεί σε μία πληθώρα θεμάτων και σε συνεργασία με τους εκάστοτε φορείς που μπορεί να συνδέονται. Οι προϋποθέσεις που είναι αναγκαίο να πληρούνται για να υλοποιηθεί η δράση που παρουσιάστηκε είναι οι εξής:  Συνεργασία Νηπιαγωγείου – οικογενειών καθότι το όλο εγχείρημα είναι σχεδόν αδύνατο να υλοποιηθεί με τη δράση ενός και μόνο ατόμου.  Πολύ καλή οργάνωση του χώρου και των παρεχόμενων υλικών, έτσι ώστε να λειτουργεί απρόσκοπτα το εργαστήριο.  Εξοικείωση των παιδιών με την ακολουθία βημάτων, έτσι ώστε να ολοκληρωθεί μία κατασκευή.  Συνεχής τροφοδότηση της αποθήκης του «άχρηστου» υλικού του σχολείου (Γονείς και Παιδαγωγός).  Ποικιλία υλικών τα οποία αποτελούν έναυσμα για πρωτότυπες συνθέσεις και δημιουργίες.

 Καλλιέργεια παιδαγωγικού κλίματος – ατμόσφαιρας αντίστοιχου των στάσεων που θέλουμε να υιοθετηθούν.  Ύπαρξη μουσικής υπόκρουσης καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών.  Ύπαρξη αντίστοιχου με το θέμα υποστηρικτικού υλικού (βιβλία, CD, CD-Rom, παιχνίδια, εποπτικό υλικό).  Συνεχής επαφή με τον Φορέα (στην προκείμενη περίπτωση με την UNICEF).  Δυνατότητα ευελιξίας και στήριξης εναλλακτικών τρόπων «γιορτής» στον χώρο του Νηπιαγωγείου.

3. Αξιολόγηση

69

Κατά την εφαρμογή της εν λόγω δράσης εφαρμόστηκε η διαμορφωτική αξιολόγηση, σύμφωνα με την οποία εξήχθησαν τα εξής συμπεράσματα: Τα παιδιά ανέπτυξαν θετικές στάσεις απέναντι στους συμμαθητές τους και παρουσίασαν σταδιακή μείωση των επικριτικών σχολείων προς ό,τι έτεινε να διαφέρει. Αναπτύχθηκε η ικανότητά τους να βρίσκουν πρωτότυπες λύσεις (δημιουργική σκέψη) στα πλαίσια μίας κατασκευής και να διατυπώνουν προτάσεις για την αισθητική της εικόνα και για τη λειτουργική της χρήση. Εμπλουτίστηκε η γνώση τους για την ονομασία, τη σύσταση και τη χρήση των διάφορων υλικών, εργαλείων και τεχνικών μέσω της καθημερινής χρήσης τους. Ανέπτυξαν πρωτοβουλίες και άρχισαν να προτείνουν κατασκευές, τρόπους και υλικά για το παζάρι. Ευαισθητοποιήθηκαν έναντι των μη προνομιούχων παιδιών που παρατηρούσαν στις εικόνες, βιβλία και cd-rom και άρχισαν να δηλώνουν περήφανα πως: «εμείς θα κάνουμε παζάρι για να τα βοηθήσουμε». Καλλιεργήθηκε και εξελίχθηκε η δυνατότητα συνεύρεσης στην ίδια ομάδα και συνεργασίας τους με στόχο το βέλτιστο αποτέλεσμα. Άρχισαν να αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να δείξουν το πώς και το τι στα μικρότερα παιδιά (προνήπια) και όχι να τα υποτιμούν. Άρχισαν να φέρνουν υλικό από το σπίτι με στόχο τον εμπλουτισμό μιας σύνθεσης. Η ενεργητική συμμετοχή τους κατά τη διεξαγωγή των παζαριών τόνωσε την αυτοπεποίθηση τους. Αναπτύχθηκαν και βελτιώθηκαν οι δεξιότητες οπτικοκινητικού συντονισμού, λεπτής κινητικότητας και ελέγχου του ψαλιδιού… Αναπτύχθηκε η έννοια της ενσυναίσθησης (της κατανόησης της θέσης του άλλου), και κατά συνέπεια μειώθηκε η τάση υποβιβασμού και περιφρόνησης του άλλου. Η εμπλοκή των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία λειτούργησε ενισχυτικά και πολλαπλασιαστικά σε όλα τα επίπεδα. Η προαναφερθείσα δράση είχε ως σκοπό να ενισχύσει την κοινωνική διάσταση της μάθησης, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στο παιδί να αντιληφθεί ότι αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, μεγαλύτερου από την οικογένεια και το σχολείο του. Μέσω αυτού του εγχειρήματος το παιδί καλείται να αλληλεπιδράσει με τους συνομηλίκους του, έτσι ώστε να προσφέρει σε μία μεγαλύτερη της τάξης του ομάδα- αυτής των «Παιδιών όλου του κόσμου». Στηρίζεται δε όλο αυτό στην θεωρία που είναι γνωστή ως «παιδαγωγική της αλληλεπίδρασης» (Cresas, 1992). Το παιδί αλληλεπιδρά και συνεργάζεται, αναπτύσσει πρωτοβουλίες, βιώνει βήμα βήμα όλα τα στάδια της δημιουργίας χωρίς να ενισχύεται ο ανταγωνισμός. Στα πλαίσια του ανταγωνισμού η επιτυχία κάποιου προϋποθέτει ταυτόχρονα την αποτυχία των άλλων, μειώνοντας έτσι την ικανότητα των παιδιών να βλέπουν τους άλλους σαν φίλους και σαν πηγή θετικών αλληλεπιδράσεων και γνώσης (Bottery, 1990).

70

Το σχέδιο εργασίας βασίστηκε στην πεποίθηση ότι η μάθηση μέσω της δράσης, της συζήτησης, της εργασίας σε ομάδες, της επεξεργασίας ιδεών και εμπειριών βοηθά στην πληρέστερη κατανόηση (Gandini όπως αναφ. στο Helm & Katz, 2001). Πρόκειται για μια συμμετοχική διαδικασία, όπου τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από την αλληλεπίδραση τόσο με το φυσικό, όσο και με το κοινωνικό περιβάλλον (Vygotsky, 1997). Στα πλαίσια αυτά η κατάκτηση της γνώσης δεν αντιμετωπίζεται ως μια παθητική αλλά ως μια ενεργητική διαδικασία, κατά την οποία τα παιδιά οικοδομούν τη γνώση όταν εμπλέκονται ενεργά-μέσα δηλαδή από δική τους δραστηριότητα (Piaget, όπως αναφ. στο Δαφέρμου, Κουλούρη & Μπασαγιάννη 2006, Εισαγωγή). Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως το περιβάλλον μέσα στο οποίο έλαβε χώρα η εν λόγω δράση υπήρξε ένα περιβάλλον ευέλικτο, σύμφωνο με τις αρχές τις διαφοροποιημένης παιδαγωγικής, που επιτρέπει στον καθένα να χρησιμοποιεί τις δικές του μαθησιακές διαδρομές, τους δικούς του τρόπους και στρατηγικές κατάκτησης γνώσεων και απόκτησης δεξιοτήτων, τη δική του ιδιαίτερη «νοημοσύνη» (Σφυρόερα, 2004). Επιπρόσθετα, καθώς όλη η δράση έκανε χρήση πολυμορφικών μέσων διδασκαλίας (οπτικών, ακουστικών, κιναισθητικών, γλωσσικών και συνδυαστικών) είχε περισσότερες πιθανότητες να καλύψει μεγάλο μέρος των τύπων νοημοσύνης της ομάδας παιδιών του εν λόγω Νηπιαγωγείου (πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης, Gardner, 1983). Καινοτομία δε αποτέλεσε το γεγονός της παρουσίασης μιας εναλλακτικής μορφής γιορτών στο Νηπιαγωγείο πέραν του καθιερωμένου, γεγονός που δίνει μια νέα προοπτική στην παρουσίαση του συνολικού έργου που γίνεται στο Νηπιαγωγείο, πιο δημιουργική, πιο ανοικτή στην τοπική καθώς και στην ευρύτερη κοινωνία. Το όλο εγχείρημα παρουσιάστηκε σε ημερίδα που οργάνωσε η τότε Σχολική Σύμβουλος με τίτλο «Γιορτές στο Νηπιαγωγείο - Μια άλλη άποψη- Μια εναλλακτική πρόταση». Η διδακτική πράξη που ενσωματώνει στους κόλπους της το βίωμα, την ενεργό συμμετοχή του εκπαιδευομένου, είναι μία πράξη χαράς και όσα μαθαίνονται μέσα σε κλίμα χαράς έχουν πολλαπλάσια δύναμη και διάρκεια. Τα παιδιά αδημονούσαν να δημιουργήσουν στο «εργαστήρι του Άγιου-Βασίλη», ανέπτυξαν κώδικες επικοινωνίας και συνεργασίας, παρουσίασαν δείγματα συμπεριφοράς που ενείχαν σεβασμό και ενσυναίσθηση, και ανέπτυξαν την αυτονομία τους σε μεγάλο βαθμό. Το γεγονός ότι έφτασαν να εργάζονται σε ομάδες (νήπια – προνήπια) στα πλαίσια μιας ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, είναι πολύ σημαντικό καθότι, σύμφωνα με πορίσματα πολλών ερευνών, ο τρόπος αυτός της δουλειάς επιφέρει υψηλότερες επιδόσεις απ’ ότι τα ανταγωνιστικά προγράμματα. Σύμφωνα με τους Johnson & Johnson (1992), οι συνεργατικές προσπάθειες παρουσιάζουν υψηλότερη επίδοση και μεγαλύτερη παραγωγικότητα, καταλήγουν δε σε περισσότερη κοινωνική υποστήριξη και οδηγούν σε μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και ψυχική υγεία. Το διαπολιτισμικό πρόγραμμα το οποίο εκπονήθηκε συνέβαλλε τόσο στην καλλιέργεια δεξιοτήτων ατομικών και κοινωνικών όσο και στην διαμόρφωση στάσεων, όπως αυτή της προσφοράς και της αλληλεγγύης. Εμπλούτισε επίσης τον γλωσσικό κόσμο των παιδιών μέσα από την επαφή με τα σχετικά με το θέμα βιβλία, το γνωστικό τους υπόβαθρο μέσα από τις πληροφορίες που αντλήθηκαν από το εκάστοτε βιβλίο ή προβολή, και τέλος τους ψυχικούς και πνευματικούς τους ορίζοντες μέσα από τις αξίες και τα ιδανικά που ενέπνευσε και ως θεωρία αλλά κυρίως ως πράξη. Αποτέλεσε δε κίνητρο για τέτοιου είδους δράσεις μέσα στους κόλπους του σχολείου με την λειτουργία ενός πρωτοποριακού συστήματος δανεισμού ανταλλαγής -δωρεών με τη συμβολή όλων. Τέλος αποτέλεσε το μέσο για ουσιαστική αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών, τα οποία σταδιακά κατάφεραν να λειτουργούν ομαδικά με σκοπό την επίτευξη ενός κοινού στόχου και να μαθαίνουν επενεργώντας πάνω στα υλικά όλους αυτούς τους τρόπους μέσω των οποίων η μάθηση γίνεται ανακάλυψη και όχι στείρος μιμητισμός.

Η εφαρμογή του προγράμματος δεν αποτέλεσε ένα εύκολο εγχείρημα καθότι το μικρό μας Νηπιαγωγείο διαθέτει μόνο μία αίθουσα, η οποία μετατράπηκε μεν σε εργαστήρι αλλά καλούνταν καθημερινά να επιτελέσει και όλες τις άλλες λειτουργίες που απαιτεί ένα Νηπιαγωγείο (όπως αυτή της τραπεζαρίας για το δεκατιανό, του παιχνιδιού κ.ο.κ.). Με λίγη καλή θέληση και πολύ προσπάθεια και ευρηματικότητα (π.χ. κάναμε πικ-νικ την ώρα του δεκατιανού στα παγκάκια μας) καταφέραμε να προσπεράσουμε τις ελλείψεις και να λειτουργήσουμε όλοι (Νηπιαγωγός - Παιδιά - Γονείς) σαν μία ομάδα που εστίαζε περισσότερο στα θετικά παρά στα αρνητικά. Οι γονείς άρχισαν σταδιακά να νιώθουν ενεργά μέλη του σχολείου μέσω του προγράμματος, να προτείνουν πράγματα, να φέρνουν υλικά, να συστήνουν φίλους και συγγενείς που θα μπορούσαν να συνδράμουν και τέλος να νοιώθουν περήφανοι για όσα τους μεταβίβαζαν τα παιδιά τους από τις καθημερινές τους δράσεις. Οι σχέσεις έγιναν πιο ζεστές τα εργαστήρια γονέων που διενεργήθηκαν υπήρξαν εξαιρετικά βοηθητικά στην οργάνωση και το στήσιμο των παζαριών - το πρόγραμμα είχε γίνει υπόθεση όλων μας. Το γεγονός δε ότι μιλήσαμε για τα παιδιά όλου του κόσμου, τα δικαιώματα και τις ανάγκες τους έκανε τους γονείς που προέρχονταν από άλλες χώρες να νοιώσουν πιο ασφαλείς και αποδεκτοί στα πλαίσια της σχολικής κοινότητας, γεγονός που ενίσχυσε τη δράση και την προσφορά τους. Τελικά αυτό που όλοι έχουμε ανάγκη είναι η αποδοχή, ο σεβασμός και η αγάπη για να μπορέσουμε να ανθίσουμε και να καρποφορήσουμε δίνοντας έτσι τον καλύτερο εαυτό μας. Όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο λυρικότατος Οδυσσέας Ελύτης στο «Θαλασσινό Τριφύλλι»: «Μια φορά στα χίλια χρόνια γίνεται η αγάπη αιώνια, να ‘χεις τύχη να ‘χεις τύχη, κι η χρονιά να σου πετύχει». Κάπως έτσι νιώσαμε κι εμείς με το τέλος εκείνης της χρονιάς, τυχεροί κι αγαπημένοι.

71

ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA

72

Ανδρικόπουλος Ν., (2006), Η χώρα με τους παράξενους ανθρώπους, Αθήνα: Καλέντης.

Beaumont E. & Pimont M.R., (1999), Εικόνες από τα παιδιά της γης, Αθήνα: Μοντέρνοι καιροί.

Bottery, (1990), The morality of the school, London: Cassell. Γκότοβος Α., (2002), Παιδαγωγική Αλληλεπίδραση. Επικοινωνία και κοινωνική μάθηση στο σχολείο, Αθήνα: Gutenberg.

Cresas, (1992), Vers une pedagogie interactive,on n΄ apprend pas tout seul, Paris: INRP Δαφέρμου Χ., Κουλούρη Π. & Μπασαγιάννη Ε., (2006), Οδηγός Νηπιαγωγού, Αθήνα: Υ.Π.Ε.Π.Θ., Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ζαραμπούκα Σ., (1977), Το Βρωμοχώρι, Αθήνα: Κέδρος.

Gardner H., (1983), Frames of mind: The theory of multiple intelligences, New York: Basic Books.

Helm J.H. & Katz L.G., (2001), The project approach in early years, Teachers College Press: National –Louis Universtity.

Johnson D. & Johnson R., (1992), The role of cooperative learning, University of Minesota. Ματσαγγούρας Η., (2000), Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, Αθήνα: Γρηγόρης. Μέλλου Ε., (2007), Για να σώσουμε τη Φύση, Ανακύκλωση ας αρχίσει, Αθήνα: Αυτοέκδοση. Μέλλου Ε., (Επιμ.), (2012), Βοήθημα εκπαιδευτικού μικρών παιδιών. Θεωρία και Πράξη, (3ος τόμος, Projects και Δημιουργικότητα, και 4ος τόμος, στο, mathegiatopaidi.blogspot.com). Μπριμπό Τ. & Ντε Μάρκεν Γ., (2002), Το δώρο της παπλωματούς, Αθήνα: Άγκυρα.

Muth J., (2003), Πετρόσουπα, Αθήνα: Άγκυρα. Πρόγραμμα σπουδών Νηπιαγωγείου, (2011), 2o Μέρος – Μαθησιακές Περιοχές, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Σέφλερ Ο., (2002), Ο άνθρωπος με την κόκκινη μύτη, Αθήνα: Μίνωας Σιλβερστάιν Σ., (1998), Το δέντρο που έδινε, Αθήνα: Δωρικός. Σφυρόερα Μ., (2004), Διαφοροποιημένη Παιδαγωγική, Αθήνα: Υ.Π.Ε.Π.Θ. –Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τριβιζάς Ε., (2008), Όλοι γεννιόμαστε ελεύθεροι, Μεταμόρφωση Αττικής: Παπαδόπουλος. Τόλκα Μ., (2007), Η κυρία Ανακύκλωση και οι φίλοι της, Αθήνα: Λιβάνη.

Vygotsky L., (1997), Νους στην Κοινωνία. Η ανάπτυξη ανώτερων ψυχολογικών διαδικασιών (μτφ Μπίμπου Α. & Βοσνιάδου Σ.), Αθήνα: Gutenberg. Φακίνου E., (1979), Ξύπνα Ντενεκεδούπολη, Αθήνα: Καστανιώτης. Χρυσαφίδης Κ., (2000), Βιωματική – Επικοινωνιακή διδασκαλία. Η εισαγωγή της μεθόδου project στο σχολείο, Αθήνα: Gutenberg.

73