İŞ HUKUKU
1
LÜTFEN TELEFONLARINIZI KAPATINIZ..!
2
ÖĞRENİM HEDEFLERİ Bu dersin sonunda katılımcılar; İş hukukunun temel amaç ve ilkelerini tanımlar, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ulusal mevzuatı tanımlar, İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin organizasyonunu analiz eder, İş sağlığı ve güvenliğinde yasal yetkililerin rollerini açıklar,
3
ÖĞRENİM HEDEFLERİ İşverenin
İş sağlığı ve güvenliği konusunda sorumluluklarını ve işin düzenlenmesine ilişkin hükümleri sıralar. Sosyal güvenlik alanında, iş güvenliği uzmanın ve tarafların sorumlulukları ile çalışanların haklarını( sigortalılık, sağlık nedeni ile raporlu olunan günler, sağlık yardımları, maluliyet, emeklilik ve diğer yardımlar) belirler. Hukuksal başvuru yöntemlerini gösterir.
4
5
1- İŞ HUKUKU İşçi; Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir.
5
1-İŞ HUKUKU
İşveren: işçi çalıştıran gerçek ya da tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir.
6
1-İŞ HUKUKU
İşveren Vekili: İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin, bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur.
7
1-İŞ HUKUKU Alt işveren: Bir işverenden işyerinde yürüttüğü mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya işletmenin gerekleri ile teknolojik nedenle uzmanlık gerektiren asıl işin bir bölümünde iş alan kimselerdir.
8
1-İŞ HUKUKU Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi; Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal ya da hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde ya da asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir.
9
2) İŞVERENİN HAKLARI 1- İşçi ödünç verilebilir 2- Kısa çalışma ödeneği 3- Geçerli nedenlerle işçi çıkarma 4- Toplu işçi çıkarma İşveren, başvuru yapmak suretiyle işçilerine kısa çalışma ödeneğinden yararlandırabilir. Bu durumda işveren işçilerini 3 ay süreyle kaybetmemiş olur. 10
2- İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
a) İşveren, işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorundadır. İşveren, sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi amaç ve çalışması içinde olacaktır. 11
2- İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
b) İşveren, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin alınmasında aşağıdaki genel prensiplere uyacaktır: 1) Risklerin önlenmesi, 2) Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi, 3) Risklerle kaynağında mücadele edilmesi, 12
2- İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ 4) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için, özellikle işyerlerinin tasarımında, iş ekipmanları, çalışma şekli ve üretim metodlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi,
13
2- İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ 5) Teknik gelişmelere uyum sağlanması, 6) Tehlikeli olanların, tehlikesiz ya da daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi,
14
2- İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
7) Teknolojinin, iş organizasyonunun, çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliştirilmesi,
15
2- İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ 8) Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi, 9) İşçilere verilmesi.
uygun
talimatların
16
2-İŞVERENİN SORUMLULUKLARI İşçilerin bilgilendirilmesi İşçilerin görüşlerinin alınması ve atılımlarının sağlanması İşçilerin eğitimi
17
3-İŞVERENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI İş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almayan işverenler hukuki, idari ve cezai bakımdan sorumlu tutulabilirler.
18
3-İŞVERENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI İşverenin iş akdinden doğan iş güvenliği önlemlerini alma borcunu düzenleyen özel hukuk kuralı Eski Borçlar Kanununun 332. maddesinde yer almıştır.
19
3-İŞVERENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI Bu kurala göre: “İş sahibi, akdin hususi halleri ve işin mahiyeti noktasından hakkaniyet dairesinde kendisinden istenebileceği derecede, çalışmak dolayısıyla maruz kaldığı tehlikelere karşı icap eden tedbirleri ittihaza ve münasip ve sıhhi çalışma mahalleri... tedarikine mecburdur”. Görüldüğü gibi, anılan hüküm işverence hakkaniyet dairesinde işletme tehlikelerine karşı gereken önlemleri alma ve işçilere sağlığa uygun çalışma yeri sağlama görevlerini yüklemektedir. 20
3-İŞVERENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI İşverenin kamu hukukuna dayanan iş güvenliği önlemlerini alma borcunu düzenleyen ana kural ise İş Kanununun 77. maddesinde öngörülmüştür.
21
3-İŞVERENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI Buna göre “İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler.”
22
3-İŞVERENİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI “ Yine aynı maddeye göre ” işverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar.”
23
a-İşverenlerin Sorumluluğun Kapsamı ve Bu Sorumlulukta Kusurun Rolü İşyerinde yukarıda belirtilen kurallara uyulmaması nedeniyle iş kazası ve meslek hastalığına maruz kalan, bu yüzden zarara uğrayan işçi ya da ölümü halinde hak sahipleri işverenden tazminat talep edebilirler.
24
a-İşverenlerin Sorumluluğun Kapsamı ve Bu Sorumlulukta Kusurun Rolü Soruna iş kazalarının önlenmesi açısından yaklaşıldığında kusur sorumluluğu ilkesinin üstünlüğü açıkça görülecektir. Gerçekten işverenleri iş güvenliği önlemlerini almaya sevk edecek husus, bu önlemleri aldıkları, başka bir deyişle kusursuz oldukları oranda ödüllendirilmeleri ve tazmin sorumluluğundan kurtulmalarıdır.
25
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar Maddi Tazminat Manevi Tazminat Destekten Yoksunluk Tazminatı Rücu Tazminatı
26
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar MADDİ TAZMİNAT Borçlar Yasasının 46. maddesine göre; cismani zarara uğrayan kimsenin, iş göremezlik ölçüsünde çalışmasının aksayacağı ve bu nedenle maruz kalacağı zarar ve ziyanın, kendisini çalıştırandan talep edebileceği hükme bağlanmıştır.
27
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar Meslekte kazanma gücü kayıp oranı ne olursa olsun, bu kayıp karşılığı olan zarar ve ziyanın işverenden talep edilmesi mümkündür. Çünkü, Sosyal Sigortalar Kurumu yardımları ile kazaya uğrayan işçinin tüm zararı ve kaybı karşılanamamaktadır.
28
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar
MANEVİ TAZMİNAT İş kazası sonucu cismani zarara uğrayan işçinin ya da ölümlü iş kazalarında işçinin ailesinin çektiği acı, elem ve izdıraplar için hakim takdiri ile manevi tazminat tutarı belirlenir ve işverene ödettirilir.
29
30
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar
Destekten Yoksunluk Tazminatı İş kazası ya da meslek hastalığı sonucu meydana gelen ölümlerde ise, ölen işçinin desteğinden yoksun kalan kişiler tarafından işveren aleyhine destekten yoksunluk tazminat davası açılabilir.
31
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar Bu kişiler tarafından işverenden tazminat talep edilebilmesi için, Borçlar Yasasının 45.maddesine göre, hayatta iken destek durumunda olan işçinin ölümü ile, yardım gören kişilerin para ile ölçülebilecek bir zarara uğramış olmaları gerekmektedir.
32
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar Rücu Tazminatı İşveren işçinin yaralanması ya da ölümü halinde desteğinden yoksun kalanların sosyal sigorta tarafından karşılanmayan zararlarını yukarıda görüldüğü gibi tazmin etmek durumundadır.
33
b-İşveren Tarafından Ödenecek Tazminatlar SSK’nın 26. maddesine göre: "İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı ya da işçilerin sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi veyahut suç sayılabilir bir hareketi sonucu olmuşsa, Kurumca sigortalıya ya da hak sahibi kimselerine yapılan ya da ilerde yapılması gerekli bulunan her türlü giderlerin tutarları ile gelir bağlanırsa bu gelirlerin 22 nci maddede belirtilen tarifeye göre hesaplanacak sermaye değerleri toplamı sigortalı ya da hak sahibi kimselerin işverenden isteyebilecekleri miktarlarla sınırlı olmak üzere Kurumca işverene ödettirilir". 34
c-İşverenlerin İdare Sorumluluğu ( işi Durdurma- İşyerini Kapatma) İş güvenliğini sağlamak amacıyla işin durdurulması ve işyerinin kapatılmasına ilişkin hukuki düzenlemeler İş Kanununun 79. maddesi ile İşyerlerinde İşin Durdurulmasına ve İşyerinin Kapatılmasına Dair Yönetmelikte yer almıştır.
35
c-İşverenlerin İdare Sorumluluğu ( işi Durdurma- İşyerini Kapatma) İş Kanununun anılan maddesine göre, bir işyerinin tesis ve tertiplerinde, çalışma yöntem ve şekillerinde, makine ve cihazlarında işçilerin yaşamı için tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar işyerlerini iş sağlığı ve güvenliği bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiş, bir işçi ve bir işveren temsilcisi ile Bölge Müdüründen oluşan beş kişilik bir komisyon kararıyla, tehlikenin niteliğine göre iş tamamen ya da kısmen durdurulur ya da işyeri kapatılır. 36
d-İşverenlerin Cezai Sorumluluğu Hukukumuzda İşverenlere Önel Verilmesine ve Cezai Kovuşturmanın Başlatılmasına İlişkin Düzenleme
37
38
d-İşverenlerin Cezai Sorumluluğu Hukukumuzda işverenlere iş güvenliği konusunda cezai kovuşturmanın başlatılmasına ilişkin yasal süreç, 5690 sayılı yasa ile onaylanan Sanayi ve Ticarette İş Teftişi Hakkındaki 81 sayılı uluslararası sözleşmenin 13 ve 17. maddeleri ile İş Teftişi Tüzüğünün 22. maddesinde düzenlenmiştir. Bu kurallara göre, müfettişlerce iş güvenliği mevzuatını ihlal eden işverenlere eksiklerini tamamlamaları için mutlaka bir önel verilmesi zorunlu değildir. 39
d-İşverenlerin Cezai Sorumluluğu Mevzuat böyle bir durumda iş müfettişlerine derhal cezai kovuşturma sürecini başlatma yetkisini tanımaktadır. Ancak, müfettişler cezai kovuşturmaya geçmek yerine önel verilmesini iş güvenliği açısından daha yararlı görürlerse, bu yola gitmek hakkına da sahiptirler. Ne var ki, eğer mevzuatta yasal kovuşturmaya geçilmeden önce, önel verilmesi zorunluluğu getirilmişse, müfettişler bu hükümlere uyacaklardır. 40
4) Çalışam Sürelerine İlişkin (Tam ve Kısmi Süreli) İlişkin Hükümler Çalışma süresi Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir.
Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.
41
5)İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Cezai Yaptırımları 4857 sayılı İş Yasası, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlere aykırılık halinde uygulanacak para cezalarını yeniden düzenlemiştir.
42
5)İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Cezai Yaptırımları Bu cezalara yasanın 105 maddesinde yer almaktadır. Buna göre yasanın 78. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tüzük ve yönetmeliklerdeki hükümlere uymayan işveren ya da işveren vekiline alınmayan her iş sağlığı ve güvenliği önlemi için 200 TL para cezası verilir. Alınmayan önlemler oranında izleyen her ay için aynı miktar para cezası uygulanır.
43
5)İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Cezai Yaptırımları 79. maddesi hükmüne aykırı olarak faaliyeti durdurulan işi izin almadan devam ettiren, kapatılan işyerlerini izinsiz açan, 80. maddesinde öngörülen iş sağlığı ve güvenliği kurullarının kurulması ve çalıştırılması ile ilgili hükümlere aykırı davranan;
44
5)İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Cezai Yaptırımları 82. maddesine aykırı olarak iş güvenliği ile görevli mühendis ya da teknik eleman görevlendirme yükümlülüğünü yerine getirmeyen, işveren ya da işveren vekiline 500 TL para cezası verilir.
45
5)İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Cezai Yaptırımları Aynı yasanın 88. ve 89. maddelerinde öngörülen yönetmeliklerde gösterilen şart ve usullere uymayan işveren ya da işveren vekiline ise 1000 TL para cezası verilmektedir.
46
6-İşveren Vekilinin Sorumluluğu İşveren vekilinin, işveren adına hareket ederken yaptığı işlemler nedeniyle işçilere karşı hukuki sorumluluğu yoktur.
47
6-İşveren Vekilinin Sorumluluğu Buna karşılık, işveren vekili, iş mevzuatından doğan yükümlülüklerini yerine getirmediği takdirde cezaların kişiselliği ilkesi gereği cezai bakımdan sorumludur.
48
6-İşveren Vekilinin Sorumluluğu Bu hususu düzenleyen İş Kanununun 2. maddesinin 5. fıkrasında " Bu Kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır. " anlatımına yer verilmiştir. Aynı şekilde işveren vekili idari (para cezalarının) yaptırımların da muhatabıdır.
49
6-İşveren Vekilinin Sorumluluğu İşveren vekilinin sorumluluğunun doğabilmesi için kendisine verilen görevi yürütebilecek, duruma göre teknik, hukuki ya da idari alanda gerekli ehliyet ve bilgiye sahip olması zorunludur. İşverenin sırf kendisini sorumluluktan kurtarabilmek amacıyla iş mevzuatından doğan yükümlülüklerini bu konularda bilgisiz ve yetersiz işveren vekillerine bırakması kabul edilemez. 50
7-İşçilerin Hakları 1475 sayılı eski İş Yasası, işverenin iş güvenliği önlemlerini almaması halinde işçinin başvurabileceği imkanı düzenleyen özel bir hükme yer vermemişti. O nedenle bu yasa döneminde işçilerin ancak yasanın genel fesih hükümlerinden yararlanabileceği ve iş akdini derhal feshedebileceği kabul edilmekteydi. (1475 sk. 16/II.a, e).
51
7-İşçilerin Hakları 4857 sayılı yeni İş Yasası bu konuda, eski yasada bulunmayan özel bir düzenleme getirmiş bulunmaktadır. Buna göre, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından işçinin sağlığını bozacak ya da vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçi, iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilmektedir. Söz konusu talep üzerine kurul aynı gün acilen toplanarak kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar da işçiye yazılı olarak bildirilir. 52
7-İşçilerin Yükümlülükleri
İşçiler, makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda kullanmalıdır 53
7-İşçilerin Yükümlülükleri Aynı şekilde kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı da doğru kullanmak ve kullanımdan sonra muhafaza edildiği yere geri koymak zorundadır. İşyerindeki güvenlik donanımlarının kurallara uygun olarak kullanımına, keyfi olarak çıkarılmamasına ve değiştirmemesine de özen göstermelidir.
54
8-İş Güvenliği Uzmanının Yetkileri İş güvenliği uzmanı, bağımsız çalışma ilkesi uyarınca bu Yönetmelik hükümlerinin yerine getirirken hiçbir şekilde engellenemez, görevini yapmaktan alıkonulamaz.
55
8-İş Güvenliği Uzmanının Yetkileri İşyerinde çalışanların yaşamı ile ilgili yakın tehlike oluşturan bir husus tespit ettiğinde derhal üst yönetimi bilgilendirerek işin geçici olarak durdurulmasının sağlar.
56
8-İş Güvenliği Uzmanının Yetkileri
Üretim planlamalarında karar alma sürecine katılır. Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme,araştırma ve çalışanlarla görüşme yapar. Gerektiğinde konu ile ilgili kurum ya da kuruluşlar ile işbirliği yapar. 57
9-İş Güvencesi İş güvencesi, iş ilişkisinin sürekliliğini sağlamak ve iş ilişkisinin korunması bakımından işini kaybetme korkusu yaşayan işçinin keyfi fesihlere karşı korunmasını sağlayan yollardandır.
58
9-İş Güvencesine İlişkin Genel Esaslar İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri ya da işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir.
59
9-İş Güvencesine İlişkin Genel Esaslar İşyerinde çalışan işçi sayısı: a) 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin, b) 101 ile 300 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçinin, c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin İşine 17 nci madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte ya da farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır.
60
9-İş Güvencesine İlişkin Genel Esaslar Birinci fıkra uyarınca yapılacak bildirimde işçi çıkarmanın sebepleri, bundan etkilenecek işçi sayısı ve grupları ile işe son verme işlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleşeceğine ilişkin bilgilerin bulunması zorunludur.
61
9-İş Güvencesine İlişkin Genel Esaslar Bildirimden sonra işyeri sendika temsilcileri ile işveren arasında yapılacak görüşmelerde, toplu işçi çıkarmanın önlenmesi ya da çıkarılacak işçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın işçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır. Görüşmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir.
62
9-İş Güvencesine İlişkin Genel Esaslar İşverenlerin akdi feshetmeleri halinde geçerli bir neden gösterme zorunluluğu belirsiz süreli hizmet akdi ile çalışan işçiler için geçerlidir. Bu nedenle sürekli hizmet akitleri ile süreksiz işlere ilişkin akitlerde akdin feshinde geçerli bir neden gösterme zorunluluğu bulunmamaktadır
63
10-Sendikaların Sorumluluğu Sendikalar Yasası gereğince, sendikaların amacı, üyelerinin hak ve menfaatlerinin korunmasıdır. Ancak unutulmaması gerekir işçilerin en önemli sosyal hakları sağlıklı bir ortamda , tehlikelerden uzak olarak yaşamaktır. Bu nedenle sendikaların imzalayacakları toplu iş sözleşmelerine koyacakları hükümler ile bu amacın gerçekleşmesine yardımcı olabilirler.
64
10-Sendikaların Sorumluluğu Ayrıca sendikaların işçilere en yakın örgütler olması nedeniyle, işyerlerindeki önlemlerin ciddi olarak uygulanıp uygulanmadığını kontrol edebilmeleri mümkündür. Bu da sendikaların denetiminin, devletin denetiminden daha süratli olması nedeniyle tehlikelerin ortadan kaldırılmasında zaman kazandıracaktır.
65
10-Sendikaların Sorumluluğu a-Sendikaların Eğitim Görevi Ülkemizde iş güvenliği konusundaki birikimsizlik ve iş güvenliği bilincinin yeterli düzeyde oluşmamış bulunması sonucu işçilerde de kurallara uyma alışkanlığının yerleşmediği oldukça yaygın bir biçimde gözlenmektedir. Bir çok işyerinde özellikle koruyucu malzeme kullandırılması konusunda işçilerin ihmali ile karşı karşıya kalınmaktadır. 66
10-Sendikaların Sorumluluğu Yukarıda belirttiğimiz gibi, işverenler yalnız koruyucu malzeme bulundurmakla yetinmeyecekler, her türlü mesleki tehlike bu arada kişisel koruyucuların kullanılması konusunda işçileri eğitecek ve uyaracaklardır. Ayrıca işyerinde iş güvenliği kurallarına uyulup uyulmadığını devamlı izleyecek ve denetleyeceklerdir.
67
10-Sendikaların Sorumluluğu Ne var ki, koruyucu malzeme kullanılmasının üretimi aksatıcı nitelikte görüldüğü bazı işyerlerinde, bunların kullanılması konusunda sorumlular ısrar etmemekte ya da ısrara rağmen işçilerin direnmesi söz konusu olabilmektedir.
68
10-Sendikaların Sorumluluğu Öte yandan bazı araştırmalara göre iş kazalarının büyük bir bölümü makinelerden değil kişisel davranışlardan doğmaktadır. Bu gerçekler göz önünde tutulduğunda işçilerin iş güvenliği konusunda eğitilmesinin yaşamsal önemi kendiliğinden ortaya çıkar.
69
10-Sendikaların Sorumluluğu b-İş Güvenliği Konusunda Toplu İş Sözleşmelerinden Yararlanılması İş güvenliği mevzuatı hükümlerini işyerinin özelliğine göre aynen yineleyen nötr normlar işyeri sorumlularını uygulayacakları kuralları ve alacakları önlemleri sürekli olarak hatırlatacak, uyarıcı nitelik taşıyacaktır.
70
10-Sendikaların Sorumluluğu b-İş Güvenliği Konusunda Toplu İş Sözleşmelerinden Yararlanılması Daha önemli olarak, sendika temsilcileri ile işyerindeki tek tek her işçi iş güvenliği konusunda alınması gereken önlemleri toplu sözleşmeden öğrenecek, çalışma içinde bunların uygulanıp uygulanmadığını sürekli denetlemek olanağına sahip olacaktır.
71
10-Sendikaların Sorumluluğu b-İş Güvenliği Konusunda Toplu İş Sözleşmelerinden Yararlanılması İş güvenliği mevzuatının muhtemel eksik yönleri toplu iş sözleşmesi hükümleri ile telafi edilebilir, bu alandaki işyerinin özelliklerine uygun yeni bilimsel ve teknik gelişmelerin çalışma yaşamına yansıması sağlanabilir.
72
11-İş Kazası ve Meslek Hastalığının Hukuki Yapısı Yasal bir tanımı olmasa da gerçekleşen kazaların hangi hallerde Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası olarak nitelendirilebileceği anılan kanunda düzenlenmiştir.
73
11-İş Kazası ve Meslek Hastalığının Hukuki Yapısı Söz konusu hükme göre sigortalıyı zarara uğratan olayın, işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, çocuğa süt vermek için ayrılan zamanlarda ya da işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeler esnasında gerçekleşmesi halinde bir iş kazasının meydana geldiği kabul edilir (SSK.11).
74
12-İş Kazası Oluşturan Haller Sosyal Sigortalar Kanununa göre, sigortalının işyerinde bulunduğu sırada uğramış olduğu kaza iş kazasıdır (SSK.11.A/a). Bu ifadeden hareketle işçilerin işyerinde bulundukları sırada uğradıkları kazalar her ne sebeple olursa olsun Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılır.
75
12-İş Kazası Oluşturan Haller Kanunda sınırlayıcı bir ifadeye yer verilmediğinden bunun herhangi bir istisnası yoktur. Kazanın iş süresi içinde olup olmaması da bu anlamda iş kazasını etkileyen bir faktör değildir. Dinlenme süresi içinde dahi olsa işçiyi zarara uğratan her olay, işyerinde olmak şartıyla, iş kazası olarak değerlendirilip sosyal sigorta yardımları yapılır.
76
12-İş Kazası Oluşturan Haller Tür hukukunda işyerinde gerçekleşen kazanın iş kazası olarak değerlendirilebilmesi için yürütülen işle bir bağlantısının olması aranmaz. Kazanın işyerinde gerçekleşmesi halinde kanun bu olayı iş kazası olarak değerlendirir.
77
12-İş Kazası Oluşturan Haller Nitekim yüksek mahkeme, işyerinde çalışmakta olduğu sırada dışarıdan atılan bir kurşunla ölen işçinin durumunu Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası olarak değerlendirmiştir.
78
12-İş Kazası Oluşturan Haller Aynı şekilde, işyeri yatakhanesinde kalmasına işverence izin verilen işçinin meydana gelen deprem sonucu ölmesinde Yargıtay olayı iş kazası olarak nitelendirmiştir. Hemen belirtmekte yarar vardır ki, iş kazası için varlığı aranan işyerinde bulunma şartının kaza anında olması gerekli ve yeterli kabul edilmelidir.
79
12-İş Kazası Oluşturan Haller İşyerinde meydana gelen bir kazada kusurun büyük çoğunluğunun işçide olması, olayın iş kazası sayılmasını engellemez. Nitekim yüksek mahkeme, işyerinde hayvan kesimi yaparken kendi kusuruyla bıçağı bacağına saplayarak ölen sigortalının durumunu, iş kazası sonucu ölüm olarak değerlendirmiştir.
80
12-İş Kazası Oluşturan Haller Zararı gerçekleştiren sebebin işverenin dışında doğal bir olay ya da üçüncü bir kişinin fiili olması, işyerinde gerçekleşmiş olayın Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında iş kazası sayılmasına engel olmaz.
81
12-İş Kazası Oluşturan Haller Ayrıca bu olaylarda oluşan kazanın, yapılan iş ya da işverenin iş güvenliği önlemlerini almama eylemi ile doğrudan ilgisi de aranmaz. İşyerinde gerçekleşen zararın, zarar verici olaydan kaynaklanıyor olması yani uygun nedensellik bağının bulunması yeterlidir.
82
12-A-Bireysel İş Hukuku Anlamında İş Kazası Sosyal Sigortalar Kanunu anlamındaki iş kazası ile bireysel iş hukuku anlamındaki iş kazası arasındaki fark, yüksek mahkemenin bir kararında ortaya konulmuştur: ” Bir olayın iş kazası bulunmasının (sayılmasının) Sosyal Sigortalar Kanunu bakımından sonuçları ile işveren aleyhine açılan tazminat davası bakımından sonuçları aynı değildir.
83
12-A-Bireysel İş Hukuku Anlamında İş Kazası İş kazası olan olay, diğer koşullarda gerçekleştiğinde doğrudan doğruya yasada belli sigorta yardımlarının yapılmasını gerektirdiği halde işveren aleyhine açılan tazminat davasında ise, işverenin sorumluluğu için işyerinde ve işverenle ilişkili olmasıyla uygun neden sonuç bağının bulunması gerekir.”
84
12-A-Bireysel İş Hukuku Anlamında İş Kazası Yargıtayın bu kararından da anlaşılacağı gibi iş güvenliği mevzuatı ile işverene yüklenen ödevlerin gerektiği gibi yerine getirilmemesinden doğan kaza, bireysel iş hukuku anlamında iş kazasını oluşturur ve işverenin işçiye karşı sorumluluğunu doğurur. Bu nitelikteki kazalar Sosyal Sigortalar Kanunu anlamındaki İş kazalarına oranla daha dar kapsamlıdır.
85
12-A-Bireysel İş Hukuku Anlamında İş Kazası O nedenle bireysel iş hukuku anlamındaki her iş kazası Sosyal Sigortalar Kanunu anlamında da iş kazası sayılır. Buna karşılık SSK.11/A’da belirtilen hallerde gerçekleşen kazaların tümünü içermesi nedeniyle daha geniş kapsamlı olan Sosyal Sigortalar Kanunu anlamındaki her iş kazası, aynı zamanda bireysel iş hukuku anlamında iş kazası olarak nitelendirilemez.
86
12-B-Bireysel İş Hukuku Anlamında Meslek Hastalığı Meslek Hastalığı vurgusu hastalığı ciddi biçimde değişikliğe uğratır. “Bir” hastalığın etkenle ilişkisi kesin de olsa etkenin varlığının sorumlusu genellikle net olarak gösterilemez. Etkenin sağlık risklerini kontrol altında tutmakla görevlendirilen kişi yada kurumlar sorumlu tutulamayacak kadar geneldirler.
87
12-B-Bireysel İş Hukuku Anlamında Meslek Hastalığı Meslek hastalığında ise işle ilgili etkenin sağlık risklerini kontrol altında tutma görevi doğrudan işverene verilmiştir. Etkenin yol açtığı meslek hastalığının sorumlusu işverendir.
88
12-B-Bireysel İş Hukuku Anlamında Meslek Hastalığı İnsanın vücut bütünlüğünün, bir başkasının eylemi ile “istenerek” “öngörülebilir biçimde” yada “mesleki bilgi yetersizliği” nedeniyle bozulması cezai yaptırım konusudur.
89
12-B-Bireysel İş Hukuku Anlamında Meslek Hastalığı İşle ilgili etkenle kontrolsüz karşılaşma durumunda meslek hastalığı zararının oluşacağı öngörülebilir. Türk Ceza Kanunu kapsamında özgürlüğü bağlayan yaptırımlar söz konusu olabilecektir.
90
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı Nedensellik bağı, SSK anlamındaki iş kazası ile bireysel iş hukuku anlamındaki iş kazasını birbirinden ayıran en temel ölçüttür. Ancak bu ayrımın net bir şekilde ortaya konulabilmesi için nedensellik bağını ikiye ayırmakta yarar vardır.
91
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı
Bunlardan ilki “kaza-zarar” arasındaki ikincisi ise “kaza ile işverence yürütülen iş” arasındaki nedensellik bağıdır. Bunlardan ilk nedensellik bağı her iki tür iş kazası için de ön koşul durumundadır. Zira kaza ile zarar arasında nedensellik bağı olmadığı sürece olayı iş kazası olarak nitelemek mümkün değildir. 92
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı
Kaza ile zarar arasındaki nedensellik, işverenin sorumluluğu yani<bireysel iş hukuku anlamındaki iş kazası için yeterli değildir. Söz konusu sorumluluğun doğabilmesi için kazanın işverence görülen iş dolayısıyla ortaya çıkmış olması da gereklidir.
93
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı
Anılan kavram bazı içtihatlarda, kaza ile işveren ya da onun eylemi arasındaki nedensellik bağı olarak belirtilirken, bazılarında ise kaza ile işverenin iş güvenliği önlemlerini alma ve özen gösterme yükümüne aykırı davranışı arasındaki nedensellik bağı olarak vurgulanır.
94
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı
Benzer ifade farklılıklarına öğretide de rastlanır. Anılan ifade şekillerinin hepsi, işverenin sorumluluğunu doğuran kazayla işveren arasındaki uygun nedensellik bağının kurulması için kullanılabilecek niteliktedir.
95
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı
Kazanın, işverenin işiyle ilgili olup olmadığının tespitinde bir takım karinelerden yararlanılır. Bu karinelerin bulunduğu durumlarda aksi ispatlanmadığı sürece oluşan iş kazasının işle ilgili olduğunu düşünebilmek mümkündür.
96
12-A,B- 1-Nedensellik Bağı Buna göre aksi ispatlanmadığı sürece, kazanın işverenin yürüttüğü işin icrası sırasında ya da işverenin alması gereken tedbirleri almaması sebebiyle ya da iş süresi içinde gerçekleşmesi halinde veyahut yürütülen işin yarattığı tehlikenin sonucu olarak ortaya çıktığı hallerde işle kaza arasında nedensellik bağının bulunduğu kabul edilmektedir.
97
TEŞEKKÜRLER
98