Money Mechanism 2008 by DIGITAL PUBLISHING

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΕΤΟΣ 18Ο ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2009

Τα παθήµατα των ξένων έδωσαν στους έλληνες τραπεζίτες το πολύτιµο φιλί της εµπειρίας. Ακριβή τους γνώση ότι οι παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες είναι αυτές που µπορούν να στηρίξουν τη διατηρήσιµη ανάπτυξη. Μία έκδοση αφιερωµένη στη µεγάλη περιπέτεια των αγορών που αναδεικνύει τη διαχρονική αξία των Basics!

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2009

ΕΤΟΣ 18Ο ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ

Θεοφάνους 19, 115 23 Αθήνα Τηλ.: 210 64 01 850 Fax: 210 64 24 850 email: a@allmedia.gr web: www.economics.gr/allmedia/epilogi.asp ή www.επιλογη.gr

EΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ & ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Tηλ. 210 64 01 849 email: sindromes@allmedia.gr ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ Tηλ. 210 64 01 850 email: logist@allmedia.gr ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΛΛΩΝΙΑΤΗΣ, ΛΟΥΚΑΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΣ, ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΝΔΡΙΑΝΕΣΗΣ, ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΠΕΡΝΑΡΑΚΟΥ, ΕΛΛΗ ΚΟΝΤΟΝΑΣΙΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΡΔΕΡΑΣ, ΣΙΜΟΣ ΚΟΣΜΕΤΑΤΟΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΣ, ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ, ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΛΟΣ, ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΡΙΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΗΓΑΣ, ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΟΓΚΑΣ

Στόχος των κυβερνήσεων στον κόσµο να αποτρέψουν την αγορά αρκούδας να γίνει αγορά πολικής αρκούδας. Του Κ. Καλλωνιάτη

Έπεσε το προσωπείο της αισιοδοξίας για συνέχιση της ανάπτυξης Ποιες οι νέες ισορροπίες; Του Α. Λιβιεράτου

Οι κεντρικοί τραπεζίτες µειώνουν τα επιτόκια χωρίς να καταφέρνουν να αναθερµάνουν την οικονοµία. Της Ε. Παπαϊωάννου

Ογδόντα χρόνια µετά την κρίση του 1929, το φάντασµα µιας µεγάλης ύφεσης πλανιέται πάνω από την υδρόγειο. Του Γ. Ρήγα

Ντόµινο εξελίξεων στα χρηµατιστήρια και την πραγµατική οικονοµία. Από το επιτελείο των ΜτΧ

Μικρά τα περιθώρια για µέτρα ενίσχυσης της ελληνικής οικονοµίας. Από το επιτελείο των ΜτΧ

Ποια τα νέα δεδοµένα εάν υιοθετηθεί η πρόταση για κατάργηση της Τειρεσίας; Του Γ. Μούργελα

Η επισ τροφή σ την παραδοσιακή τραπεζ ική σηµατοδοτεί την ισχύ των ικανών για τους έλ ληνες τραπεζίτες. Του Χ. Κώνστα

Πόσο οχυρωµένες είναι κεφαλαιακά οι τράπεζες για να αντιµετωπίσουν την κρίση; Του Ν. Γεωργικόπουλου

Οι πρωτοβουλίες του φθινοπώρου του 2008 θα συνιστούν το µεγαλύτερο πείραµα στην επιστήµη της άσκησης µακροοικονοµικής πολιτικής και πρακτικής σε εθνικό και σε υπερεθνικό επίπεδο. Του Π. Καπόπουλου

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΜΑΡΙΝΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΛΙΤΣΑ ΦΡΑΓΚΟΥ, ΦΛΩΡΑ ΛΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ ΑΡΛΕΤΑ ΖΙΩΓΚΑ ART DIRECTOR ALLMEDIA CREATIVE ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Α. ΠΑΠΑΔΕΑ, Μ. ΚΟΥΦΟΥΔΑΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ALLMEDIA ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ A.E. Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, µερική ή περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχοµένου του εντύπου µε οποιονδήποτε τρόπο, µηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλον, χωρίς πρoηγούµενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόµος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. Τιµή πώλησης: 7 €

Παγκόσµια Οικονοµία

ΣΥΝΤΑΞΗ Tηλ. 210 64 01 852 email: press@allmedia.gr ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Tηλ. 210 64 23 688 email: marketing@allmedia.gr

Editorial

Banks Insight

42 2 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΕΤΟΣ 18Ο ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Doing business with banks 92

Ο Σ. Ιωαννίδης, υπεύθυνος για το «Παρατηρητήριο Επιχειρηµατικότητας» του ΙΟΒΕ, πιστεύει ότι το ελληνικό επιχειρείν χαρακτηρίζεται από χρόνιες παθογένειες. Συνέντευξη στον Γ. Ρήγα

96 Η αγορά επιχειρηµατικών δανείων διατηρεί τη δυναµική της. Του Γ. Ρήγα

Investment Time 128 Ο Μίνως Ζοµπανάκης, πατέρας των κοινοπρακτικών δανείων στην Ευρώπη, είναι ίσως ένα από τα πιο κατάλληλα πρόσωπα στη χώρα να µιλήσει για τους ξένους αλλά και τους εγχώριους κλυδωνισµούς της εποχής. Συνέντευξη στη Θ. Μελίδου

132 Ο Δηµοσθένης Αρχοντίδης, private banker της Eurobank εκτιµά ότι αυτό που αναδεικνύεται ως επιτοµή των διδαγµάτων από την τρέχουσα ύφεση των αγορών είναι το αίτηµα για οι κοδόµ ησ η ορθότερου r i sk perception. Συνέντευξη στον Γ. Ρήγα

100 Ο Δ. Δηµόπουλος, γε ν. δ/ ντής εταιρικής τραπεζικής της ΕΤΕ εκτιµά ότι συντονισµένα οι τράπεζες πρέπει να µεθοδεύσουν τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων.

104 Ο Κ . Β αρ λ α µ ί τ ης, δ/ν τ ής ανά π τ υξ ης αγορών µι κρών επιχειρήσεων και επαγγελµατιών της Εµπορικής Τράπεζας αναλύει ποιες είναι σήµερα οι επιλογές των µικροµεσαίων επιχειρήσεων.

108 Ο Δ. Βασιλάκος, δ/ντής της Διεύθυνσης Ναυτιλιακών Εργασιών της ΕΤΕ χαρτογραφεί τις δυσκολίες της ναυτιλίας στους σηµερινούς χαλεπούς καιρούς.

110 Φρένο βάζουν τα νοικοκυριά σ τα νέα δάνεια, µε την πτώση στα στεγαστικά να είναι µεγάλη. Του Γ. Ρήγα

112 Τ η ν ε π ι κ ο ι ν ω ν ι α κ ή το υ ς στρατηγική αναπροσαρµόζουν οι ελληνικές τράπεζες ως αποτέλεσµα των εσωτερικών τους αλλαγών για την αντιµετώπιση της ύφεσης. Του Δ. Κορδερά

116 Η ε γ χ ώ ρ ι α ασ φ α λ ι σ τ ι κ ή αγορά διάγει µια από τις κρισιµότερες περιόδους της ιστορίας της. Θα καταφέρει να ισορροπήσει; Των. Γ. Ρήγα και Κ. Ζοπουνίδη 4 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

128

136

Τα τελευταία 20 χρόνια, σε όλες τις κρίσεις, η τέχνη αποτελούσε ένα ισχυρό καταφύγιο σταθερότητας. Όµως στην πρόσφατη κρίση, οι µεγάλοι οίκοι δηµοπρασιών είδαν την έλλειψη ενδιαφέροντος να απειλεί ακόµα και τα µεγαλύτερα ονόµατα της τέχνης. Του Σ. Κοσµετάτου

148 Στην εποχή της ύφεσης οι τράπεζες που ταυτίζονται µε τις τελευταίες τεχνολογίες της ψηφιακής εποχής έχουν ήδη ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα καθώς είναι σε θέση να προσφέρουν στους καταναλωτές µοναδικά προνόµια και υπηρεσίες. Του Σ. Κοσµετάτου

156 Ο Γιώργος Παπασταµατίου, γεν. δ/ντής της Mellon Οικονοµικές Υπηρεσίες επισηµαίνει ότι σήµερα περισσότερο απαραίτητα από ποτέ είναι τα συστήµατα διαχείρισης απαιτήσεων.

158 Ο Κ . Σ τ ε ρ ι ά δ η ς , F u s i o n Middleware Sales Consulting Team Leader της Oracle Ελλάς, εξηγεί γιατί ο µόνος τρόπος να επιβιώσει ένας οργανισµός στο µεταβαλλόµενο περιβάλλον, είναι η προσαρµογή µέσω της αλλαγής.

132

EDITORIAL

ΛΙΓΟΙ ΗΤΑΝ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΝΑ ΧΡΟΝΟ πριν προέβλεπαν ότι τα πράγµατα θα δυσκόλευαν τόσο πολύ για την παγκόσµια οικονοµία. Σήµερα, σε γενικευµένο συναγερµό, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσµο σπεύδουν να στηρίξουν τις απειλούµενες, µε βαθιά ύφεση, οικονοµίες. Το προσωπείο της ευφορίας των προηγούµενων ετών, που όµως έκρυβε τους σπόρους του κακού, δίνει τη θέση του στο προσωπείο της περισυλλογής, της προσγείωσης στην πραγµατικότητα των συνεπειών της κρίσης. Όµως και αυτό το προσωπείο κρύβει τις διεργασίες για µία νέα τάξη πραγµάτων: - Με αυστηρότερη εποπτεία που θα βάζει φρένο στην παντοδυναµία των αγορών. - Με µεγαλύτερη συµµετοχή και λόγο των αναδυόµενων γιγάντων και των αναπτυσσόµενων χωρών στις διεργασίες για τη νέα αρχιτεκτονική του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού, και όχι µόνο, συστήµατος. Οι ισορροπίες αλλάζουν. Στο Bretton Woods κυρίαρχη δύναµη ήταν η Αµερική. Σήµερα απέναντί της έχει την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους αναδυόµενους πόλους της παγκόσµιας οικονοµίας. Οι διεργασίες για ένα ασφαλέστερο µέλλον έχουν µακρύ δρόµο ακόµη.

ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΚΡΙΘΗΚΕ Μέσα από την κρίση αναδεικνύεται το νέο πρόσωπο της οικονοµίας και µέσα από αυτό το επόµενο. Μέσα από την αέναη διαδικασία της δηµιουργικής καταστροφής. Όπου ο κόσµος µαθαίνει από τα λάθη του και προχωρά µπροστά. Με αυτές τις σκέψεις η οµάδα των Μηχανισµών επέλεξε τη σύνθεση της διπλανής σελίδας για εξώφυλλο. Όταν όµως εστιάσαµε στην Ελλάδα επικράτησαν άλλες σκέψεις. Ποιες είναι αυτές; Η Ελλάδα βρίσκεται σήµερα στη δίνη της κρίσης, το ίδιο και οι τράπεζες, ο αιµοδότης της οικονοµίας. Ο αιµοδότης αυτός παραµένει σχεδόν αλώβητος, µε την ενίσχυση και του πακέτου ρευστότητας της κυβέρνησης, καθώς η στρατηγική του δεν περιλάµβανε τις σειρήνες της εύκολης ανάπτυξης µε στήριγµα τα «επικίνδυνα» εργαλεία των αγορών. Οι ελληνικές τράπεζες µέσα σε ένα περιβάλλον που αλλάζει ραγδαία, δείχνουν να έχουν τη δυναµική να ξεπεράσουν τα προβλήµατα της συγκυρίας, µέσα και από τις κατάλληλες δοµικές αλλαγές. Έτσι, επιλέξαµε το εξώφυλλο µε τους Έλληνες τραπεζίτες, που στο τιµόνι της ατµοµηχανής της οικονοµίας, κρατούν τις τύχες της ανάπτυξης στα χέρια τους. Ευαγγελία Παπαϊωάννου

6 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

��

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 7

8 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Εποχή παγετώνων; Μέχρι πρότινος τις κυβερνήσεις του κόσµου απασχολούσε η υπερθέρµανση του πλανήτη και η κλιµατική αλλαγή και λιγότερο η υπερθέρµανση των χρηµαταγορών. Για το περιβάλλον ο κίνδυνος παραµένει, στις χρηµαταγορές όµως η φούσκα έσκασε. Και τώρα πρώτη προτεραιότητα τους είναι η αναθέρµανση των οικονοµιών τους. Σε ένα συνασπισµό για να αποτρέψουν την αγορά αρκούδας να γίνει αγορά πολικής αρκούδας. Του ΚΩΣΤΑ ΚΑΛΛΩΝΙΑΤΗ

εταξύ Σεπ τεµβρίου και Νοεµβρίου 2008 σηµειώθη κε µία δραµατ ι κ ή α λ λαγ ή σε π λαν ητ ι κό επίπεδο: η χρηµατοπιστωτική κρίση που εκδηλώθηκε ανοιχτά ένα χρόνο πριν - µε αφετηρία την πτώση της αµερικανικής αγοράς ακινήτων - ως κρίση της αγοράς τιτλοποιηµένων ενυπόθηκων δανείων χαµηλής εξασφάλισης και µετατράπηκε ακολούθως, µετά την άνοιξη του 2008, σε γενική κρίση των αγορών (ακινήτων, µετοχών, εµπορευµάτων, νοµισµάτων και αναδυόµενων οικονοµιών), υπέστη µία ακόµη σοβαρότερη µετάλ λαξη: µετατράπηκε σε παγκόσµια συστηµική κρίση τραπεζών και οικονοµιών υποχρεώνοντας σε πρωτοφανή µέτρα νοµισµατικής και δηµοσιονοµικής παρέµβασης σε ΗΠΑ, Ευρώπη, Ιαπωνία, Κίνα, Ρωσία κ.α. Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε τόσο µεγάλη κρατική παρέµβαση στο τραπεζικό σύστηµα

και την πραγµατική οικονοµία. Το µέγεθος και ο συντονισµένος χαρακτήρας της κρατικής (και πληθωριστικής είτε µέσω δηµοσίων ελλειµµάτων είτε µέσω έκδοσης τραπεζικού χρήµατος) αυτής ενίσχυσης αντανακλά όχι µόνο την έκταση και το βάθος της πρωτόγνωρης κρίσης που σήµερα αντιµετωπίζουµε, αλλά και τον πανικό των κεντρικών αρχών µπροστά στον κίνδυνο µιας αλυσίδας τραπεζικών χρεοκοπιών και µιας νέας Μεγάλης Ύφεσης ανάλογης ή και χειρότερης αυτής της δεκαετίας του ’30. Σε ένα περιβάλλον όπου τα 2/3 των αναπτυγµένων οικονοµιών έχουν ήδη διαβεί το κατώφλι της ύφεσης, όπου οι αναδυόµενες οικονοµίες η µία µετά την άλλη εγκαταλείπονται από ξένα κεφάλαια και στρέφονται στο ΔΝΤ για βοήθεια (όταν δεν έχουν τη δυνατότητα να στηρίξουν µόνες τους την οικονοµία όπως η Κίνα) και όπου η ηγετική πλανητική δύναµη (ΗΠΑ) αντιµετωπίζει συνθήκες κατάρρευσης του τραπεζικού συστήµατος (βλ Citigroup) και της βιοµηχανίας της (βλ αυτοκινητοβιοµηχανίες GM, Ford, Chrysler), διεθνείς οργανισµοί, κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις δεν φοβούνται αυτή καθεαυτή την έλευση της ύφεσης ή τον αποπληθωρισµό που µπορεί να τη συνοδέψει. Φοβούνται τον

ΕΠΙΛΟΓΗ 9

παρεπόµενο κίνδυνο της πιστωτικής και οικονοµικής κατάρρευσης υπό το βάρος των τεράστιων συσσωρευµένων χρεών δύο δεκαετιών. Η δραµατική επιτάχυνση της κρίσης το τελευταίο δίµηνο και η µετάδοσή της σε όλα τα µήκη και πλάτη του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος και της πραγµατικής οικονοµίας ακυρώνει και υποχρεώνει σε συνεχή αναθεώρηση όλες τις επίσηµες προβλέψεις για την «ανάπτυξη» των επόµενων ετών και αποκαλύπτει την µέχρι τούδε αδυναµία των πολιτικών αύξησης της τραπεζικής ρευστότητας να αναθερµάνουν την οικονοµική δραστηριότητα. Το τραπεζικό σύστηµα παραµένει σε πλήρη παραλυσία φοβούµενο τις νέες εκρήξεις χρεοκοπιών στην πιστωτική και επιχειρηµατική αγορά, δανείζει µε το σταγονόµετρο και ακριβότερα, ενώ διακρατεί χρήµα για την αντιµετώπιση των δικών του ανοιγµάτων και δυνητικών επισφαλειών. Όταν η µεγαλύτερη τράπεζα στον κόσµο τελεί υπό εθνικοποίηση (300 δις δολ από την αµερικανική κεντρική τράπεζα για άµεση ή έµµεση στήριξη της Citigroup το ενεργητικό της οποίας ανέρχεται σε 2 τρισ), οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι πολλαπλάσια εκτεθειµένες στη κρίση των αναδυόµενων αγορών και οι επόµενες υποψήφιες αγορές-θύµατα είναι αυτές των εταιρικών οµολόγων, των πιστωτικών καρτών και των συνθετικών οµολόγων, όταν δηλαδή η κρίση είναι σε πλήρη εξέλιξη, ποιο χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα θα δανείσει χρήµατα επιστρέφοντας στη λογική του business as usual;

Συναγερµός στις κυβερνήσεις Αντιλαµβανόµενες, λοιπόν, οι κυβερνήσεις πως οι ενέσεις ρευστότητας και κεφαλαιακής στήριξης των τραπεζών δεν διοχετεύονται στη πραγµατική οικονοµία η οποία ασφυκτιά από πιστώσεις, αποφάσισαν να στηρίξουν απευθείας το εισόδηµα και τη ζήτηση για να αποφύγουν την παγίδα ρευστότητας (φαύλος κύκλος όπου οι καταναλωτές αποταµιεύουν αντί να καταναλώνουν προσδοκώντας ακόµη χαµηλότερες τιµές λόγω της ύφεσης, µε συνέπεια κάµψη της ζήτησης, των τιµών, των µισθών και της απασχόλησης και νέα µείωση της ζήτησης και της οικονοµικής δραστηριότητας κ.ο.κ.). Προκειµένου να αποτρέψουν φαινόµενα αλυσιδωτών επιχειρηµατικών χρεοκοπιών και βαθιάς ή παρατεταµένης ύφεσης προχώρησαν παγκοσµίως - αλλού περισσότερο αλλού λιγότερο - σε συµπληρωµατικά των τραπεζικών ενισχύσεων πακέτα στήριξης των χαµηλών εισοδηµάτων, των µικρών επιχειρήσεων και της απασχόλησης µέσω δηµοσίων επενδύσεων. Βεβαίως, η αναλογία κρατικών ενισχύσεων προς τις

ο τραπεζικό σύστηµα παραµένει σε πλήρη παραλυσία φοβούµενο τις νέες εκρήξεις χρεοκοπιών στην πιστωτική και επιχειρηµατική αγορά, δανείζει µε το σταγονόµετρο και ακριβότερα, ενώ διακρατεί χρήµα για την αντιµετώπιση των δικών του ανοιγµάτων και επισφαλειών.

οικονοµίες είναι υποπολλαπλάσια αυτής προς τις τράπεζες. Στη περίπτωση των ΗΠΑ, η κυβέρνηση προτίθεται να παράσχει πάνω από 7,8 τρις δολ χρήµατα των φορολογουµένων για τη διάσωση του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, ποσό που αναλογεί στο 50% του ΑΕΠ της. Από αυτά, τα 3,2 τρισ. έχουν ήδη δεσµευτεί για χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα παντός τύπου, σε µία επιχείρηση διάσωσης που όµοιά της δεν έχει υπάρξει από την εποχή του New Deal της δεκαετίας του ’30. Στα µέσα Νοεµβρίου ο εβδοµαδιαίος δανεισµός που χορηγούσε η κεντρική τράπεζα, η Fed, ξεπερνούσε 1900 φορές τον µέσο εβδοµαδιαίο δανεισµό που πρόσφερε στα τρία προηγούµενα της κρίσης χρόνια! Πρόκειται, φυσικά, για κολοσσιαία νούµερα που ξεπερνούν κάθε φαντασία και δεν έχουν ανάλογο στην ευρωπαϊκή και ασιατική ήπειρο, µέχρι στιγµής τουλάχιστον. Υποδηλώνουν, δε, δύο πράγµατα: πρώτο, ότι το αµερικανικό χρηµατοπιστωτικό σύστηµα βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου και, δεύτερο, ότι η αµερικανική κυβέρνηση δεν προτίθεται να το αφήσει να πέσει. Η εκλογή νέας αµερικανικής ηγεσίας σε συνδυασµό µε τη δεδηλωµένη πολιτική βούληση στήριξης της κλονιζόµενης αµερικανικής οικονοµίας και τον διεθνή συντονισµό (βλ G20) ενίσχυσης τραπεζών και οικονοµιών προκάλεσε ένα νέο κύµα σχετικής αισιοδοξίας και την ανάκαµψη των διεθνών χρηµατιστηριακών αγορών (16-18% το τελευταίο 10ήµερο του Νοεµβρίου). Έπονται νέες µειώσεις επιτοκίων και συµπληρωµατικά πακέτα ενισχύσεων που ενδεχοµένως να διαµορφώσουν ακόµη καλύτερο κλίµα στις αγορές. Ένα ανοδικό ράλι τιµών εν µέσω µιας µακροχρόνια πτωτικής αγοράς είναι πολύ πιθανό. Πολύ

ΕΠΙΛΟΓΗ 10

περισσότερο που έρχεται µετά από διαγραφή 23 τρισ. δολ χρηµατιστηριακής αξίας, κάµψη 40% περίπου στις αξίες των επιχειρήσεων παγκοσµίως και τη χρεοκοπία τριών από τις µεγαλύτερες επιχειρήσεις της Wall Street. Ωστόσο, θα πρόκειται περί απλού χρηµατιστηριακού αντικατοπτρισµού. Τίποτα στην ουσία δεν αλλάζει, εκτός από την επιβράδυνση της ταχύτητας µε την οποία βυθιζόµαστε στη κρίση. Οι ενέσεις ρευστότητας στις τράπεζες δεν επιλύουν τα προβλήµατα φερεγγυότητας και κακών χρεών που πολλές αντιµετωπίζουν, όπως οι ενισχύσεις στα εισοδήµατα και τις επιχειρήσεις δεν θα αποτρέψουν το τελικό ξεκαθάρισµα της αγοράς από τις ζηµιογόνες πρακτικές και τις προβληµατικές επιχειρήσεις. Η ύφεση είναι ήδη παρούσα και οι άνωθεν παρεµβάσεις δεν θα την ξορκίσουν, απλώς θα απαλύνουν προσωρινά τον πόνο που κοµίζει επιβραδύνοντας τις αναγκαίες επιχειρηµατικές προσαρµογές και, άρα, καθιστώντας συγχρόνως µακρύτερη τη διάρκειά της. Οι παρεµβάσεις αποσκοπούν στην ευκολότερη κοινωνική και πολιτική αποδοχή της κρίσης (µεγαλύτερο διάστηµα συνειδητοποίησης και αντίδρασης), όχι στην αποτροπή της. Λειτουργούν ως αµορτισέρ, εάν όµως δεν είναι καλά σταθµισµένες και

στοχευµένες, εκτός από το να επιβραδύνουν, συχνά περιπλέκουν τις υφεσιακές διαδικασίες.

Υπάρχει ανάλογο προηγούµενο; Η σηµερινή κρίση δεν συγκρίνεται µε καµία απλή µεταπολεµική ύφεση. Μόνο µε τον ιαπωνικό αποπληθωρισµό της δεκαετίας του ’90 και τη Μεγάλη Ύφεση του ’30 µπορεί να συγκριθεί, περιπτώσεις µακροχρόνιας οικονοµικής κρίσης όπου, όπως και σήµερα, προκάλεσε η διάρρηξη κάποιας χρηµατοπιστωτικής φούσκας (µετοχές και ακίνητα). Και εδώ ακόµη υπάρχουν, ωστόσο, σηµαντικές διαφορές µε συνέπεια να µην αποτελούν ακριβή οδηγό για την έκβαση της τρέχουσας κρίσης. Για παράδειγµα, ο πανικός της δεκαετίας του ’30 που ακολούθησε το χρηµατιστηριακό κραχ του ’29 µε την άτακτη φυγή των καταθετών από τις τράπεζες και την αλυσίδα τραπεζικών χρεοκοπιών µείωσε το αµερικανικό ΑΕΠ κατά 15% µέσα σε λίγα χρόνια και εκτίναξε την ανεργία στο 25%. Όµως, τότε δεν υπήρχαν µηχανισµοί ασφάλισης των τραπεζικών καταθέσεων και κεφαλαίων όπως σήµερα το FDIC, οπότε µία αδι-

ΕΠΙΛΟΓΗ 12

12 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

άπτωτη συρρίκνωση των ισολογισµών εξελισσόταν σε µείωση της προσφοράς χρήµατος και φαινόµενα αποπληθωριστικής οικονοµικής κατάπτωσης. Επίσης, το δολάριο ήταν συνδεδεµένο µε τον χρυσό, οπότε η Fed δεν είχε τη δυνατότητα να παράγει ατελείωτους όγκους χρήµατος από το πουθενά όπως κάνει σήµερα, πληµµυρίζοντας τον κόσµο µε δολάρια. Επίσης, στη δεκαετία του ’90, η ιαπωνική κυβέρνηση αύξησε τα επιτόκια της σε µία προσπάθεια να ξεφουσκώσει τις υπερτιµηµένες αγορές µετοχών και ακινήτων. Οι αγορές αυτές έπεσαν, συγχρόνως όµως ανατιµήθηκε πολύ το γεν περιορίζοντας τη δυνατότητα όσων είχαν χρέη σε γεν να τα ξεπληρώσουν την ίδια ώρα που υποχωρούσαν οι τιµές των περιουσιακών τους στοιχείων. Μολονότι αυτό δείχνει να προσοµοιάζει µε ότι συµβαίνει σήµερα στις ΗΠΑ, υπάρχει µία σοβαρή διαφορά: το δολάριο ανατιµάται όχι λόγω µιας νοµισµατικής αναδίπλωσης που προκάλεσε η Fed - στη πραγµατικότητα η Fed µειώνει τα επιτόκια και επεκτείνει πολ λαπλά την προσφορά χρήµατος - αλλά εξαιτίας της ανάγκης περιορισµού των χρεών

δεν υπήρξε από πλευράς κεντρικών τραπεζών πολιτική µαζικής διοχέτευσης ρευστότητας στις αγορές, όπως συµβαίνει σήµερα προετοιµάζοντας το έδαφος για ένα νέο µεγάλο κύµα πληθωρισµού. Βεβαίως, η Ιαπωνία τελικά αντέστρεψε την νοµισµατική πολιτική της προκαλώντας το περίφηµο carry trade στο γεν, το φθηνό χρήµα αντί να τροφοδοτήσει την εγχώρια ζήτηση διοχετεύτηκε στις υψηλότερες αποδόσεις ξένων τίτλων που σήµερα µε την αποµόχλευση ρευστοποιούνται. Στο σηµείο αυτό υπάρχει, ίσως, µία οµοιότητα µε την έννοια ότι ο νέος όγκος πληθωριστικών δολαρίων που δηµιουργεί η Fed για να λύσει το πρόβληµα ρευστότητας µπορεί να διοχετευτούν τελικά και πάλι σε τίτλους του εξωτερικού υψηλότερων αποδόσεων. Σε κάθε περίπτωση η τρέχουσα κρίση είναι µοναδική, ακριβώς επειδή ενσωµατώνει σε επίπεδο οικονοµικής και νοµισµατικής πολιτικής την εµπειρία των προηγούµενων δύο µεγάλων κρίσεων αλλοιώνοντας την πιθανή εξέλιξη των πραγµάτων. Καταλήγοντας πρέπει να τονίσουµε (α) πως το µεγαλύτερο πρόβληµα είναι ο µεγάλος όγκος χρεών από τα οποία η λύτρωση συνε-

OΤΑΝ Η ΜΕΓΑΛYΤΕΡΗ ΤΡAΠΕΖΑ ΣΤΟΝ ΚOΣΜΟ, η Citigroup, τελεί υπό εθνικοποίηση, οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι εκτεθειµένες στην κρίση των αναδυόµενων αγορών και οι επόµενες υποψήφιες αγορέςθύµατα είναι αυτές των εταιρικών οµολόγων, των πιστωτικών καρτών και των συνθετικών οµολόγων, ποιο χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα θα δανείσει χρήµατα επιστρέφοντας στη λογική του business as usual;

(αποµόχλευση) µέσω της ρευστοποίησης ξένων περιουσιακών στοιχείων (µετοχές, οµόλογα κ.λπ.) που είχαν αγορασθεί τα προηγούµενα έτη µε δανεικά. Η διαδικασία αυτή βρίσκεται ήδη κοντά στο τέλος της, εξ ου και οι προβλέψεις νέας υποτίµησης του δολαρίου στις συνθήκες υψηλού νοµισµατικού πληθωρισµού που προκαλεί η Fed. Εξάλλου, πρέπει να λάβουµε υπόψη µας (α) πως ο Ιάπωνας καταναλωτής υπήρξε και µέγας αποταµιευτής, γεγονός που του επέτρεψε να επιπλεύσει καλύτερα σε δύσκολους οικονοµικά καιρούς και (β) πως ο ιαπωνικός εξαγωγικός τοµέας παρέµεινε ισχυρός σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 απασχολώντας πολλούς Ιάπωνες και λειτουργώντας ως µαξιλάρι στην ύφεση. Σε καµία από τις δύο παραπάνω µεγάλες κρίσεις

πάγεται αναγκαστικά σειρά εταιρικών χρεοκοπιών, (β) πως δεν έχει ακόµη συζητηθεί και επιλυθεί το πρόβληµα αλλαγής του µη λειτουργικού πλέον, λόγω δολαρίου, διεθνούς νοµισµατικού συστήµατος και (γ) πως ο συντονισµός των πολιτικών δεν είναι ουσιαστικός παρά µόνον σε ότι αφορά το timing, αφού η σύνθεση και δοσολογία των µέτρων ποικίλλει αναλόγως της δυνατότητας κάθε οικονοµίας και της αντίληψης των αρµοδίων για τη χάραξη της οικονοµικής πολιτικής. Για όλους αυτούς τους λόγους η κρίση θα είναι µακροχρόνια και ιδιαιτέρως επώδυνη για όλους. Ταχύτερα θα εξέλθουν από αυτήν όσοι διακρίνουν το βάθος και τη βαρύτητά της αναγνωρίζοντας την ανάγκη της λιτότητας και των απαραίτητων προσαρµογών. Μαγικά µέσα για να βγούµε από την κρίση δεν υπάρχουν.

ΕΠΙΛΟΓΗ 14

14 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Νέο Bretton Woods

ή νέες αξίες;

Το προσωπείο της αισιοδοξίας για συνέχιση της ανάπτυξης έπεσε, µε τις διεργασίες για την ανάδειξη νέων ισορροπιών του καπιταλισµού να έχουν ξεκινήσει. Του ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΥ

16 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

πό καιρό τώρα, ο γράφων εκπ λήσσεται µε την «έκπ ληξη» πλήθους υπευθύνων, οι οποίοι «αιφνιδιάστηκαν» µε την παρεµβολή στην καθηµερινότητα, µέσα σε ελάχιστο χρόνο, της κρίσης του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Υποδεχόµενοι το 2008, κατά τη µέγιστη πλειοψηφία τους οι πολίτες του κόσµου έβλεπαν ένα καινούργιο χρόνο προέκτασης των προηγουµένων, πλήρη ελπίδων, κατανάλωσης και ευηµερίας. Και όµως για πολλούς, που έβλεπαν λίγο πιο πέρα και λίγο περισσότερο σε βάθος, υπήρχαν όλες οι ενδείξεις µιας επερχόµενης καταιγίδας. Η τεχνική ανάλυση του φαινοµένου θα αργήσει ακόµη και οι πάµπολλες παρουσιάσεις, κυρίως στα ΜΜΕ, έχουν σκοτίσει το µυαλό µας και συσκοτίσει την πραγµατικότητα. Τα ερωτήµατα είναι πελώρια. Πώς είναι δυνατόν µέσα σε λίγους µήνες να «φτωχύνουν» εκατοντάδες εκατοµµύρια πολιτών που τοποθέτησαν τις ελπίδες τους για το µέλλον, στο µέλλον των επιχειρήσεων; Πώς είναι δυνατόν αιφνιδίως να απειλούνται ή να έχουν αγωνία για το εργασιακό τους µέλλον εκατοντάδες εκατοµµύρια εργαζοµένων, ανάµεσα τους να βρίσκονται µελλοντικοί άνεργοι; Πως είναι δυνατόν η ελπίδα απόκτησης στέγης και η σχετική διαδικασία να µετατρέπονται σε εφιάλτη από τη µια µέρα στην άλλη; Ποιοι είναι οι υπεύθυνοι, οι τραπεζίτες, οι πολιτικοί, οι δανείζοντες και δανειζόµενοι, οι οικονοµολόγοι, οι σπεκουλαδόροι; Η απάντηση είναι: ΟΛΟΙ, σε διαφορετικό βαθµό βέβαια ο καθένας, ανάµεσα τους θύτες και θύµατα. Η περιρρέουσα αισιοδοξία των πολλών, η καλλιέργεια της µε περισσή επιπολαιότητα από, είτε πράγµατι αισιόδοξους παραγωγούς είτε προαγωγούς κάθε είδους, από τον καλοπροαίρετο βιοµήχανο νέας τεχνολογίας και τον διαφηµιστή του, µέχρι τους «µασκαράδες» traders και brokers, υιούς της απληστίας και τροφίµους της µαταιοδοξίας. Όλοι, ακόµη και οι γνωρίζοντες, δεν ήθελαν να βλέπουν τους κινδύνους αλλά προτιµούσαν να τους υποβαθµίζουν.

Κρίση αξιών ή ανθρώπινες αδυναµίες; Και βέβαια οι πολλοί που οι ελπίδες τους υπερπηδούσαν τη φωνή της λογικής παρασυρόµενοι, ανθρώ-

πινο το λάθος, από ψευδαισθήσεις όπως π.χ. οι δανειολήπτες κατοικίας που ήθελαν να πιστεύουν ότι η αξία της νεοαποκτηθείσας στέγης θα τους παρείχε, συνεχώς αυξανόµενη, µε κατάλληλους χειρισµούς την ασφάλεια αποπληρωµής του χρέους. Δεν υπάρχει ποινολόγιο για την αισιοδοξία ή τις προσδοκίες και κατά συνέπεια και καταλογισµός ευθυνών εκτός από τους συνειδητούς παίκτες του συστήµατος. Το φόντο της κακοτυχίας δεν είναι οι «technicalities», στις οποίες θα αναφερθούµε, εν συντοµία, αλλά η κρίση αξιών, γι’ αυτό και η κρίση πονάει σε βάθος. Δεν λησµονείται ατιµωρητί η σύνεση των «µεγάλων» και η επιβαλλόµενη σωφροσύνη των µικρών και πολλών. Δεν τιµάται ατιµωρητί η εκτίµηση των άπληστων αναρριχητών και ο θαυµασµός της προκλητικής ευηµερίας των «τζιπάτων», των «σκαφάτων» και των «πισινάτων», όπως κατατάσσει τους «επιτυχηµένους», φίλος ερασιτέχνης ανθρωπολόγος, πιστός του αποφθέγµατος «ότι είναι νόµιµο είναι και ηθικό», πορευόµενων χωρίς το βάρος στοιχειώδους ηθικής στάσης. Γιατί µέσα από αυτή την αντίληψη ζωής προκύπτουν οι technicalities της οικονοµίας. Η κρίση δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, όταν γίνεται άκριτα αποδεκτή η θεωρία της συνεχούς ανάπτυξης. Βέβαια δεν µπορεί να ξεχνάει κανείς ότι αυτή προσέφερε, µέσα σε πενήντα χρόνια, ανέσεις που γεύονταν µόνο οι πλούσιοι σε πολίτες µε µέσο ή ακόµα και µε µικρό εισόδηµα µετά τον πόλεµο. Ο δρόµος προς την κρίση ήταν προδιαγεγραµµένος, και η κρίση ίσως και αναγκαία, αν τελικά συνεισέφερε στον εξορθολογισµό της κατανάλωσης και την απόρριψη ξεπερασµένων παραγωγικών µονάδων... και το παραπάνω δεν είναι µοραλισµός αλλά ρεαλισµός. Είναι γνωστό ότι ο καπιταλισµός είναι από τη φύση του, ως σύστηµα, ασταθής. Κατά τον Κέυνς… «η αστάθεια οφείλεται, εν µέρει, στο γεγονός ότι οι επενδυτές αντί να προβαίνουν σε φωτισµένες και κοινωνικά ωφέλιµες επενδύσεις, προοριζόµενες να νικήσουν τις σκοτεινές δυνάµεις του χρόνου, αντιθέτως αναζητούν τον πλουτισµό τους, το ταχύτερο δυνατόν, σε βάρος των άλλων»... Βέβαια η σηµειολογία της λέξης επενδυτές είναι ίσως χαρακτηριστική, κατ’ εξοχήν, της αστάθειας. Περιλαµβάνει, τον επενδύοντα µεσο-µακροπρόθεσµα και τον σπεκουλαδόρο της ηµέρας. Αν π.χ. στο χρηµατιστήριο η επένδυση ήταν κάτι σαν τον «γάµο» όπου το «διαζύγιο» είναι µεν δυνατό όχι όµως απλή διαδικασία της

ΕΠΙΛΟΓΗ 17

PHOTO: ΕΡΑ /ΑΠΕ

Ο Ντοµινίκ Στρος-Καν (δεξιά) είναι πολύ επιφυλακτικός στις σκέψεις για δηµιουργία ενός συστήµατος έγκαιρης προειδοποίησης κρίσεων, ένα σύστηµα «προαναγγελίας θυέλλης». Προτιµά να επαναπαυθεί στον προορισµό του ΔΝΤ να παράγει αναλύσεις και συστάσεις και να δανείζει σε χώρες σε κρίση. Προς το παρόν συστήνει χαµηλότερα επιτόκια στον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ (αριστερά).

ρουτίνας αλλά µια άλλη σοβαρότερη διαδικασία (µια ιδέα του Κέυνς), τότε οι τοποθετήσεις θα ήταν µονιµότερες και η αστάθεια περιορισµένη. Και αν, θα συµπλήρωνε ο γράφων, λειτουργούσαν παράλληλα δύο χρηµατιστήρια (ή δύο συνεδριάσεις ηµερησίως στο µοναδικό), ένα µε βάθος χρόνου και ένα για τους σπεκουλαδόρους ίσως η ισορροπία από ασταθής θα µπορούσε να είναι ακόµα και αδιάφορη. Προς το παρόν, και προσωρινά, έχει επιβληθεί η απαγόρευση της ηµερήσιας σπέκουλας, όπου µάλιστα δεν χρειάζεται χρήµα, αλλά αρκεί η εµπιστοσύνη του χρηµατιστή. Η οικονοµική θεωρία είναι προϊόν µιας δεδοµένης διαρρύθµισης της παραγωγής και των συνθηκών διαβίωσης, της κοινωνικής διάστρωσης κ.α. αλλά οι αποφάσεις βραχυπρόθεσµα λαµβάνονται από άτοµα ή µικρότερες κοινωνικές οµάδες... Ο Κέυνς γράφει... «σε αυτό το πλαίσιο, η αλληλεπίδραση τριών βασικών ψυχολογικών παραγό18 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ντων»... καθορίζει το επίπεδο απασχόλησης και το εθνικό εισόδηµα (προϊόν)... «Είναι η ψυχολογική τάση προς κατανάλωση, η ψυχολογική στάση προς τη ρευστότητα και η ψυχολογική εκτίµηση της µελλοντικής απόδοσης των κεφαλαίων»... Και σήµερα βρισκόµαστε σε µια µεταβατική περίοδο από την πρώτη στη δεύτερη µε την ελπίδα να περάσουµε σε µια αισιόδοξη τρίτη. Η επιθυµία για όλο και περισσότερη κατανάλωση στην τελευταία δεκαετία, ακόµη και άχρηστη, είναι, ή καλύτερα ήταν, το πρόβληµα. Και επειδή το πρόβληµα δεν επιλύεται µε ευχολόγια, η «αυτορυθµιζόµενη αγορά», σκαιότατα το θέτει ενώπιον µας προς επίλυση. Το φάρµακο που λογικά προβάλλεται είναι ρυθµίσεις (regulations) στην οικονοµική δραστηριότητα και στενή παρακολούθηση της λειτουργίας της. Έτσι οι κ. κ. Σαρκοζί και Μπράουν µιλούν για ένα (δεύτερο) Bretton Woods αλλά διερωτάται κανείς αν ξέρουν για ποιο πράγµα µιλούν ή αν απλώς συνθηµατολογούν.

PHOTO: ΕΡΑ /ΑΠΕ

Οι συµφωνίες του Bretton Woods ουσιαστικά επέβαλαν την οικονοµία του δολαρίου και της Wall Street, η οποία πια ευθέως αµφισβητείται από τους ισχυρούς της Ευρώπης και, εκ των πραγµάτων, από τις περιπέτειες των αγορών. Εδώ, ο Γάλλος πρόεδρος, Νικολά Σαρκοζί και η καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ σε περίπατο στο Παρίσι.

Από το Pearl Harbor στο Bretton Woods Λίγες µέρες µετά το Pearl Harbor, ο πρόεδρος Ρούζβελτ δίνει εντολή στον υπουργό Οικονοµικών Μοργκεντάου να αρχίσει να µελετά την αναδιοργάνωση του Παγκόσµιου Οικονοµικού Συστήµατος. Ακόµη νωρίτερα o Κέυνς µε τους συνεργάτες του, συσκέπτονται για τη χρηµατοδότηση του πολέµου αφενός και αφετέρου την αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισµό του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, του παγκοσµίου εµπορίου και φυσικά την ανοικοδόµηση του κόσµου που δεν έχει ακόµα καταστραφεί! Στις 8 Σεπτεµβρίου 1941, ανεξάρτητος, µη αµειβόµενος, σύµβουλος του υπουργείου Οικονοµικών διανέµει, κατά τη συνήθεια του, δύο προτάσεις προς τους οµολόγους του για κριτική.

Είναι η «Post-War Currency Policy» και η «Proposals for an International Currency Union». Σε πρόλογο γράφει... «Το να πιστεύει κανείς ότι υπάρχει ένας µηχανισµός αυτορρύθµισης, που λειτουργεί χωρίς προσκόµµατα, που συντηρεί την ισορροπία αρκεί µόνο να έχουµε εµπιστοσύνη στις µεθόδους του «Laissez Faire» είναι µια δογµατική χίµαιρα που αγνοεί εντελώς την ιστορική εµπειρία και δεν βασίζεται σε καµία στέρεα θεωρία»... Αυτό το κείµενο είναι η αρχή των διαβουλεύσεων που θα καταλήξουν στις συµφωνίες του Bretton Woods, παραµορφωµένο τελικά λόγω των αµερικανικών αντιδράσεων. Και µέχρι να φτάσουµε µέχρι εκεί (Οκτώβριος 1944) µεσολάβησαν πέντε επανεκδόσεις κατά τη διάρκεια των συζητήσεων µε τον Αµερικανό αρµόδιο, τον υφυπουργό Harry Dexter White.

ΕΠΙΛΟΓΗ 19

PHOTO: ΕΡΑ /ΑΠΕ

σταση» των οργανισµών που προέκυψαν από τις συνθήκες του Bretton Woods, της Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Γκόρντον Μπράουν ζητά από Παγκόσµιας Τράπεζας (ΠΤ) και του Διετην Κίνα και τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες να συνδράθνούς Νοµισµατικού Ταµείου (ΔΝΤ). Αµµουν το ΔΝΤ δηλώνοντας ότι έτσι θα έχουν και λόγο στους φότεροι οι οργανισµοί έχουν πέσει από πολυεθνικούς οργανισµούς. Όµως µια ανακατανοµή της καιρό σε ανυποληψία και πολλοί έχουν ισχύος στον διεθνή οργανισµό συναντά αντιδράσεις, καθώς προτείνει τη διάλυση τους ή τη συγχώήδη οι Αµερικανοί δηλώνουν ότι η Ευρώπη έχει δυσανάλογα νευση τους σε µία πιο σύγχρονη και πιο µεγάλη αντιπροσώπευση σε ψήφους, υπονοώντας ότι οποιαδήποτε αλλαγή δεν µπορεί να είναι σε βάρος των ΗΠΑ. ευέλικτη ενότητα, αφού περιοριστεί και το προσωπικό τους. Η Παγκόσµια Τράπεζα» ιδρύθηκε για να βοηθήσει στην ανοικοδόµηση, σήµερα όµως, µετά από χρόνια αποτυχιών διατηρεί 10,000 καλοπληρωµένους υπαλλήλους και ενεργεί περισσότερο ως γραφείο συµβούλων παρά ως τράπεζα, καθώς ακόµα και µικρά κράτη, που έχουν ανάγκη, αποφεύγουν να ζητήσουν τη βοήθεια της που συνοδεύεται συνήθως από ανόητες προϋποθέσεις. (βλ. και ΕΠΙΛΟΓΗ, Μηχανισµοί του Χρήµατος 2007). Το Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο βρισκόταν πρόσφατα σε τέτοιο σηµείο απαξίωσης ώστε δεν ήταν σε θέση να πληρώσει τους µισθούς των εργαζοµένων και πρότεινε προς τούτο την πώληση ράβδων χρυσού από τα αποθέµατα του, γεγονός όµως που προϋποθέτει τη συµφωνία του 85% των ψήφων των µετόχων του, κάτι δύσκολο. Η κρίση έφερε πελάτες στο ΔΝΤ, την Ουγγαρία, την Ουκρανία, την Τουρκία, την Πολωνία και άλλους. Αυτή τη φορά µε τη πείρα των αποτυχιών από τις προϋποθέσεις του Consensus της Ουάσιγκτον, το Δ.Σ. συζητεί την αλλαγή του συνταγολογίου (F.T. 30/10/08), την παροχή δηλαδή, άνευ όρων, βοΟ τελευταίος, ένας περίεργος άνθρωπος, αλλά µε στέήθειας στο πενταπλάσιο της quota του ενδιαφεροµένου. ρεες οικονοµικές γνώσεις, δόκτορας του Harvard, ακαδηΌµως χρειάζεται επιπλέον κεφάλαια, και αυτά µπορούν µαϊκός διδάσκαλος, αντίπαλος µάλλον, παρά συνοµιλητής να έλθουν µόνο από χώρες του περσικού κόλπου. Ο κ. του Κέυνς. H τελική διαµόρφωση του µελλοντικού οικονοΜπράουν µετέβη εκεί και προσπάθησε... µικού καθεστώτος προέκυψε από διεργασίες τριών περίπου ετών, µε συνδιαλεγόµενους ουσιαστικά µόνο δύο, τις ΗΠΑ και το Ην. Βασίλειο, µε πλήρη επικράτηση των απόΑναζητήσεις για ένα νέο κόσµο ψεων των πρώτων, που επεδίωξαν και επέβαλαν τελικά την οικονοµία του δολαρίου και της Wall Street, χωρίς κάτι Ο Νικολά Σαρκοζί ζητά από το ΔΝΤ να αναλάβει τον τέτοιο βέβαια να θεσµοθετηθεί εµφανώς... Κατά συνέπεια ρόλο του ρυθµιστή του διεθνούς χρηµατοπιστωτικού συόταν µιλά κανείς για «Bretton Woods 2», µε τον βαθµό του στήµατος και του επιθεωρητή των νοµισµατικών περιπεεπείγοντος που επιβάλλει η σηµερινή κρίση, είναι εκτός τειών του κόσµου. Όµως ο Στρος Καν, διευθυντής του Ταπραγµατικότητας. Και φυσικά λείπει ο Διευθυντής της Ορµείου, πρώην υπουργός Οικονοµικών της Γαλλίας, βλέχήστρας, ο Τζον Μέιναρντ Κέυνς… πει διαφορετικά τα πράγµατα σε συνέντευξη του στους Σε συνάρτηση µε τα παραπάνω προβάλλεται η «ανάF.T. (8-9/11/08)... «Η διάσκεψη των G20… είναι απίθανο

ΕΠΙΛΟΓΗ 20

20 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

να παραγάγει µια σηµαντική αλλαγή πορείας της παγκόσµιας οικονοµίας».. (και επαληθεύτηκε). Συγκρίσεις µε το Bretton Woods είναι απίθανο να γίνουν... «Τα πράγµατα δεν πρόκειται να αλλάξουν από τη µια µέρα στην άλλη. Το Bretton Woods πήρε δύο χρόνια προετοιµασίας. Πάρα πολλοί µιλούν για ένα σύστηµα Bretton Woods 2. Οι λέξεις ακούγονται όµορφα αλλά δεν πρόκειται να δηµιουργήσουµε µια νέα διεθνή συνθήκη»... Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ευελπιστούν ότι το G20 θα επιτύχει θεαµατικές λύσεις, παρέχοντας νέες δυνατότητες στο ΔΝΤ, άλλα ο κ. Στρος Καν δεν συµµερίζεται τις απόψεις τους χωρίς την παρέµβαση της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ. Ο διευθυντής του ΔΝΤ είναι πολύ επιφυλακτικός στις σκέψεις για δηµιουργία ένος συστήµατος έγκαιρης προειδοποίησης κρίσης, ένα σύστηµα «προαναγγελίας θυέλλης»... «Άκουσα αντιφατικά πράγµατα»... «Δεν νοµίζω ότι µπορούµε να έχουµε ένα µηχανικό σύστηµα µε κόκκινα και πράσινα φώτα και ενίοτε, σε µια χώρα, το φως από πράσινο να γίνεται κόκκινο».. Ο κ. Στρος Καν λέει ότι το ΔΝΤ µπορεί να χρησιµοποιήσει την εµπειρία του στις εκτιµήσεις καταστάσεων και τη συµπαράσταση σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Αντίθετα µε τις απόψεις πολλών ότι το ΔΝΤ µπορεί να γίνει παγκόσµιος χρηµατοπιστωτικός σύµβουλος, υπογραµµίζει ότι το Ταµείο θα

οιοι είναι υπεύθυνοι για την κρίση, οι τραπεζίτες, οι πολιτικοί, οι δανείζοντες και δανειζόµενοι, οι οικονοµολόγοι, οι σπεκουλαδόροι; Η απάντηση είναι: ‘Ολοι. Σε διαφορετικό βαθµό βέβαια ο καθένας, ανάµεσα τους θύτες και θύµατα. Όλοι, ακόµη και οι γνωρίζοντες, δεν ήθελαν να βλέπουν τους κινδύνους. αντισταθεί στην ανάληψη ενός ρόλου τέτοιου είδους λέγοντας ότι ο προορισµός του είναι να παράγει αναλύσεις και να δανείζει σε χώρες σε κρίση. Παρόλο που τα χρηµατοκιβώτια είναι γεµάτα χρήµα δεν βλέπει ότι το IMF µπορεί να αντιµετωπίσει ύστερα από τόσα χρόνια παραµερισµού, κρίση αυτού του µεγέθους. Από την άλλη µεριά ο κ. Μπράουν κάλεσε την Κίνα και τους πετρελαιοπαραγωγούς να συνδράµουν το Ταµείο και δήλωσε ότι έτσι θα έχουν και λόγο στους πο-

λυεθνικούς οργανισµούς. Ο κ. Στρος Καν βρίσκει καλοδεχούµενο ένα τέτοιο χρήµα, δεν έχει όµως την πρόθεση να ξανανοίξει το θέµα ψήφων στο ΔΝΤ. Το περίπλοκο σύστηµα των quotas αναµορφώθηκε πρόσφατα ύστερα από ένα χρόνο συζητήσεων, όπου η Γαλλία και το Ηνωµένο Βασίλειο προέβαλαν σκληρή αντίδραση στην αλλαγή... Ο κ. Στρος Καν συµπληρώνει... «Το σύστηµα κατανοµής των ψήφων προσδιορίζεται από µια περίπλοκη φόρµουλα. Δεν προτίθεµαι να ζητήσω αλλαγή του»... Βέβαια θα είναι τουλάχιστον περίεργο να συνεισφέρουν χρήµατα οι έχοντες, παραµένοντες θεατές στη διαχείριση τους. Και η διατήρηση κεκτηµένων προνοµίων του παρελθόντος, ενός κόσµου που δεν υπάρχει πλέον, είναι άλλη µια υπόµνηση της ανάγκης αναθεώρησης της αρχιτεκτονικής του οικονοµικού συστήµατος, .

Μόνη διέξοδος η ενίσχυση των τραπεζών Όσο και να προσπαθεί κανείς δεν βρίσκει ακόµα µια συγκροτηµένη πρόταση εκτός από την επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, που παρουσιάζει όµως και προβλήµατα και ανησυχίες για τους κινδύνους που µπορεί να προκύψουν από τη διαχείριση του κρατικού πακέτου ενίσχυσής τους από τους «τραπεζίτες». Από την πληθώρα αναλύσεων θα πρέπει να ξεχωρίσει κανείς τις προτάσεις του κ. Στίγκλιτζ, Nobel της Οικονοµίας, αλλά και γνώστη των οργανισµών που αναφέρθηκαν. Έχει προ πολλού αναφερθεί στα προβλήµατα που έχουν προκύψει, σε γλώσσα προσπελάσιµη από το ευρύ κοινό µε πρόσφατα βιβλία του που είχαν απήχηση. Ο κ. Στίγκλιτζ προβάλλεται τελευταία ως αναλυτής και εισηγητής προτάσεων. Σε ξεχωριστό από άποψη πυκνότητας κείµενο στο TIME (26/10/08) αναλύει τις αιτίες της κρίσης αναφερόµενος όµως µόνο στο τεχνικό µέρος, και υποδεικνύει µέτρα που θεωρεί αναγκαία για την ανάκαµψη και οµαλή λειτουργία του συστήµατος. Δεν είναι εδώ ο χώρος να µεταφέρει κανείς το κείµενο, όµως ο γράφων δεν αντέχει να µην κάνει ένα σχόλιο. Ο κ. Στίγκλιτζ περιορίζεται µόνο στις τεχνικές πλευρές του προβλήµατος, π.χ. αναφερόµενος στις αιτίες γράφει ότι τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε οφείλονται κατά µεγάλο µέρος στον συγχρονισµό της απορρύθµισης (deregulation) µε τα χαµηλά επιτόκια δανεισµού (το φθηνό χρήµα), και µέχρις εκεί. Αλλά η απορρύθµιση δεν κατέφθασε αυτοµάτως, ούτε τα επιτόκια προέκυψαν από κάποιο computer. Άνθρωποι τα αποφάσισαν και τα προώθησαν, αγνοώντας, θα έλεγε κανείς επιδεικτικά, τις ανθρώπινες αδυναµίες και την οποιαδήποτε ηθική αξιολόγηση. Και το πρόβληµα είναι εκεί και γι’ αυτό είναι δύσκολο να επιλυθεί.

ΕΠΙΛΟΓΗ 22

22 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Χαµηλό Βαροµετρικό Ο ανεπτυγµένος κόσµος σε ύφεση, οι αναπτυσσόµενες χώρες επιβραδύνουν και οι κεντρικοί τραπεζίτες µειώνουν τα επιτόκια χωρίς να καταφέρνουν να αναθερµάνουν την οικονοµία. Tης ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

ύσκολη χρονιά αναµένεται το 2009. Όλοι οι διεθνείς Οργανισµοί αναθεωρούν συνεχώς προς τα κάτω τις προβλέψεις τους για την ανάπτυξη σε παγκόσµια κλίµακα. Οι Ηνωµένες Πολιτείες, η Ευρώπη και η Ιαπωνία θα κινηθούν µε αρνητικούς ρυθµούς το 2009, µε την ανάκαµψη (όχι για όλους) να αναµένεται από το 2ο εξάµηνο του έτους. Χαρακτηριστικό µιας εικόνας που επιδεινώνεται, είναι το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέβλεπε στασιµότητα για την Ευρωζώνη το 2009. Οι προβλέψεις του ΟΟΣΑ, περίπου ένα µήνα αργότερα, στα τέλη Νοέµβριο, µιλούν για αρνητικό ρυθµό ανάπτυξης, 0,6%. Για τις ΗΠΑ προβλέπεται υποχώρηση του εγχώριου προϊόντος κατά 0,9% το 2009 και στην Ιαπωνία σχεδόν στασιµότητα (-0,1%). Και µάλιστα, ο ΟΟΣΑ, βασίζει τις προβλέψεις του σε ακόµα χαλαρότερη νοµισµατική πολιτική συστήνοντας νέα µείωση του βασικού επιτοκίου της αµερικανικής κεντρικής τράπεζας στο 0,5% στις αρχές του 2009 και της ΕΚΤ στο 2%, από το 1% και 2,5% αντίστοιχα τον Δεκέµβριο 2008. Για το επιτόκιο του δολαρίου προβλέπει σταδιακή άνοδο από τα τέλη του 2009 για να φτάσει το 2,5% στα τέλη του 2010 ενώ για το επιτόκιο του ευρώ προβλέπει διατήρηση στο 2% ως τα µέσα του 2010 µε άνοδο στο 2,5% στα τέλη του έτους. Οι επιπτώσεις της κρίσης στις χρηµαταγορές και το black out στις πιστώσεις που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers τον Σεπτέµβριο 2008

24 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

κινητοποίησαν τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσµο που έσπευσαν να στηρίξουν τη ρευστότητα των τραπεζών τους ώστε να συνεχίσουν να τροφοδοτούν µε πιστώσεις την οικονοµία. Όπως όµως αποδεικνύεται αυτό δεν αρκεί. Και τώρα εξετάζουν µέτρα ενίσχυσης της πραγµατικής οικονοµίας, όπως µειώσεις φόρων και ενισχύσεις των οικονοµικά ασθενέστερων, αλλά και άνοδο των δηµοσίων επενδύσεων (µέτρο όµως όχι άµεσα αποτελεσµατικό). Η ένταση της κρίσης γίνεται εµφανής από το γεγονός ότι από τις τέσσερις µεγαλύτερες οικονοµίες του πλανήτη, οι τρεις το 2009 θα βρίσκονται σε ύφεση. Οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Γερµανία θα έχουν αρνητική ανάπτυξη ενώ η τέταρτη, η Κίνα, θα συνεχίσει να αναπτύσσεται µε υψηλούς, αλλά χαµηλότερους, ρυθµούς. Αντίστοιχα υψηλοί, αλλά επιβραδυνόµενοι, ρυθµοί ανάπτυξης προβλέπονται για την Ινδία και σε µικρότερο βαθµό τη Βραζιλία και τη Ρωσία. Με τις τιµές των κατοικιών να υποχωρούν (πιο ευάλωτες είναι οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Ισπανία και η Ιρλανδία), τις επιχειρηµατικές επενδύσεις σε ύφεση, καθώς οι όροι χρηµατοδότησης γίνονται πιο αυστηροί, το επιχειρηµατικό κλίµα στο ναδίρ, το 2009 θα αποτελέσει έτος δοκιµασίας για τις περισσότερες ανεπτυγµένες οικονοµίες. Και έτος ανατροπών, καθώς η νοµισµατική πολιτική θα αποδεικνύεται ανεπαρκής για να πυροδοτήσει το φιτίλι της ανάκαµψης και οι κυβερνήσεις θα στρέφονται σε κεϋνσιανού τύπου συνταγές για την τόνωση της οικονοµίας: αύξηση των δηµοσίων δαπανών και µείωση των φόρων για να προλάβουν τα χειρότερα και η ύφεση να διαρκέσει µόνο το 2009. Και αυτό ισχύ-

Ρυθµός ανάπτυξης

2008 2009

2010

Παγκόσµια οικονοµία

3,7

2,2

...

Ανεπτυγµένες οικονοµίες

1,4

-0,4

1,5

Πηγή: ΔΝΤ, ΟΟΣΑ

ει για τη Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Βρετανία, την Ιαπωνία, την Κίνα και άλλες. Γιατί στην παρούσα φάση οι µειώσεις επιτοκίων δεν αρκούν, καθώς η κρίση εµπιστοσύνης στις τράπεζες δεν επιτρέπει τη µετάδοση της χαλαρότερης νοµισµατικής πολιτικής στην οικονοµία.

Η εικόνα στην Ελλάδα Στο περιβάλλον αυτό η Ελλάδα αντιµετωπίζει µεγάλες προκλήσεις. Με περιορισµένα περιθώρια άσκησης επεκτατικής πολιτικής, λόγω του υψηλού δηµοσίου χρέους και των ελλειµµάτων, µε υψηλό εξωτερικό έλλειµµα, (που ίσως µεγαλώσει ακόµη πιο πολύ από το 15% του ΑΕΠ καθώς η κρίση πλήττει τη ναυτιλία διεθνώς και τις εισπράξεις από αυτή αλλά και τον τουρισµό), µε αρνητικό διεθνές περιβάλλον για τις εξαγωγές της και αυξανόµενο κόστος δανεισµού, βαδίζει προς επιβράδυνση. Όπως χαρακτηριστικά τόνισε ο επίτροπος Αλµούνια παρουσιάζοντας τις προτάσεις του για την ενίσχυση της οικονοµίας των χωρών µελών της ΕΛΛΑΔΑ Ρυθµός ανάπτυξης της Ελλάδας Πηγή: ΟΟΣΑ

2008

2009

2010

3,2

1,9

2,5

ΕΕ, χώρες µε ελλείµµατα κοντά στο όριο του 3% του αεπ και υψηλά εξωτερικά ανοίγµατα, έχουν πολύ περιορισµένα περιθώρια ενίσχυσης της οικονοµίας από τον κρατικό προϋπολογισµό. Το 1,5% του αεπ που προβλέπει το σχέδιο ενίσχυσης της οικονοµίας της ΕΕ (περίπου 3 δισ. ευρώ) είναι δυσβάστακτο για την Ελλάδα. Το υπουργείο Οικονοµίας εκτός από τη µείωση κατά µια µονάδα του κεντρικού φορολογικού συντελεστή φυσικών προσώπων και των εταιρειών στο 24%, εξετάζει την αύξηση των δηµόσιων επενδύσεων, τη διεύρυνση των κοινωνικών µεταβιβάσεων και την επίσπευση της εκταµίευσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων για την ενίσχυση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Με τον ρυθµό ανάπτυξης να υποχωρεί στο 2,7% το 2009, σύµφωνα µε το Υπουργείο Οικονοµίας, ή στο 1,9% κατά τον ΟΟΣΑ, τις επενδύσεις σε στασιµότητα (µετά από άνοδο µόλις 0,1% το 2008 θα αυξηθούν 1,5% το 2009) και την ιδιωτική κατανάλωση να χάνει τη δυναµική της (καθώς ο δανεισµός των νοικοκυριών γίνεται δυσκολότερος και ακριβότερος) το 2009 θα είναι έτος αυξηµένων προκλήσεων για το Υπουργείο Οικονοµίας. Ο ρυθµός ανάπτυξης πάντως παραµένει υψηλότερος από των περισσότερων οικονοµιών της Ευρωζώνης, µε ουσιαστική ανάκαµψη να αναµένεται από το 2010.

ΕΠΙΛΟΓΗ 25

Η.Π.Α. Ιδιαίτερη δύσκολη περίοδος για την αµερικανική οικονοµία. Η κατανάλωση υποχωρεί, το ίδιο και οι επενδύσεις και η ανεργία αυξάνεται. Τις µαζικές παρεµβάσεις της κεντρικής τράπεζας, της Fed, για ενίσχυση της ρευστότητας και κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών, θα ακολουθήσει δηµοσιονοµικό πακέτο ενίσχυσης της οικονοµίας. Η υποχώρηση της αγοράς κατοικίας, η καρδιά του προβλήµατος, συνεχίζεται (τον περασµένο Οκτώβριο η µείωση των τιµών έφθανε το 11%) όπως και η αβεβαιότητα για την αξία των τίτλων στους ισολογισµούς των τραπεζών. Η σταθεροποίηση των τιµών των ακινήτων αποτελεί προϋπόθεση για την εξοµάλυνση της κατάστασης για τους καταναλωτές και τις τράπεζες. Η αµερικανική κεντρική τράπεζα, σε µια ύστατη προσπάθεια να σταθεροποιήσει την οικονοµία, αποφάσισε στα τέλη Νοεµβρίου να διαθέσει 800 δισ. δολάρια για την αγορά τίτλων τραπεζών ώστε να διευκολυνθεί η ροή δανείων προς ιδιώτες και µικρές επιχειρήσεις. Θα αγοράσει τιτλοποιηµένα στεγαστικά δάνεια 600 δισ. δολ. ενώ θα διαθέσει 200 δισ. για την αγορά τίτλων βασισµένων σε δάνεια για αγορά αυτοκινήτου, πιστωτικές κάρτες και επιχειρηµατικά δάνεια. Μέσα στο 2008 χάθηκαν 1,9 εκατ. θέσεις εργασίας στην αµερικανική οικονοµία.

Ρυθµός ανάπτυξης της αµερικανικής οικονοµίας

2008

2009

2010

1,4

-0,9

1,6

Πηγή: ΟΟΣΑ

26 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ 26

Ρυθµός ανάπτυξης

Ευρωζώνη

2008

2009

2010

Ευρωζώνη

1,0

-0,6

1,2

Γαλλία

0,9

-0,4

1,5

Γερµανία

1,4

-0,8

1,2

Ιταλία

-0,4

-1,0

0,8

Ισπανία

1,3

-0,9

0,8

ΕΕ-27

1,4

0,2

1,1

Με τις µεγάλες οικονοµίες της σε ύφεση το σκηνικό για την ευρωπαϊκή οικονοµία είναι συννεφιασµένο το 2009. Η Γερµανία θα έχει αρνητικό ρυθµό ανάπτυξης, επηρεαζόµενη και από την υποχώρηση των εξαγωγών, το ίδιο και η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Αρνητική ανάπτυξη προβλέπεται για την Ιρλανδία. Η Ιρλανδία, η Ισπανία και το Ηνωµένο Βασίλειο πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση στην αγορά ακινήτων. Ουσιαστική ανάκαµψη δεν αναµένεται πριν από τα µέσα του 2010, και αυτό υπό την προϋπόθεση της εξοµάλυνσης της κατάστασης στις χρηµαταγορές. Η ανεργία αυξάνεται. Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισαν στα τέλη Νοεµβρίου να ενεργοποιήσουν ένα δηµοσιονοµικό πακέτο ενίσχυσης των οικονοµιών των χωρών µελών ύψους 200 δισ. ευρώ, που αντιστοιχεί σε 1,5% του συλλογικού αεπ της ΕΕ. Το πακέτο περιλαµβάνει επιτάχυνση της εκταµίευσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων, φορολογικές ελαφρύνσεις, ενίσχυση κλάδων σε κρίση, όπως η αυτοκινητοβιοµηχανία και οι κατασκευές, ενισχύσεις για επενδύσεις από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και χαλάρωση των περιορισµών του Συµφώνου Σταθερότητας για τα δηµόσια ελλείµµατα. Τα κεφάλαια θα προέλθουν κατά το µεγαλύτερο µέρος τους, 170 δισ. ευρώ, από τους εθνικούς προϋπολογισµούς ενώ 15 δισ. θα προέλθουν από τον κοινοτικό προϋπολογισµό και 15 δις. από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Αναγνωρίζοντας τη διαφορετική δηµοσιονοµική κατάσταση κάθε χώρας, αφήνει στις κυβερνήσεις να επιλέξουν το καταλληλότερο µίγµα πολιτικής αλλά και το µέγεθος των µέτρων ενίσχυσης των οικονοµιών τους. Μέχρι στιγµής η γαλλική κυβέρνηση υπολογίζει ότι τα δηµοσιονοµικά µέτρα ενίσχυσης της οικονοµίας θα φθάσουν τα 26 δισ. ευρώ, η γερµανική τα 12 δισ., η ισπανική τα 40 δισ. ενώ της ιταλικής υπολογίζονται σε 6 δισ. ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα µείωσε το επιτόκιο της κατά 1,75 µονάδες σε διάστηµα 2 µηνών, στο 2,5% τον Δεκέµβριο 2008.

28 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Ηνωµένο Βασίλειο Πλήττεται ιδιαίτερα από την κρίση στις χρηµαταγορές, λόγω του εκτεταµένου χρηµατοοικονοµικού της τοµέα. Επίσης, πλήττεται από την κρίση στην αγορά κατοικίας, οι τιµές στην αγορά αυτή αναµένεται να υποχωρήσουν και άλλο, µε επιπτώσεις στην κατανάλωση καθώς επηρεάζεται η οικονοµική κατάσταση των νοικοκυριών, αλλά και στους ισολογισµούς των τραπεζών. Η κεντρική τράπεζα της χώρας µειώνει τα επιτόκια, κατά 2,5 µονάδες το τελευταίο δίµηνο, στο 2% τον Δεκέµβριο 2008, καθώς η οικονοµία επιβραδύνει δραµατικά για να εισέλθει σε ύφεση το 2009. Η κυβέρνηση υιοθέτησε ένα δηµοσιονοµικό πακέτο στήριξης της οικονοµίας 20 δισ. λιρών, το οποίο περιλαµβάνει µείωση του συντελεστή ΦΠΑ κατά 2,5 µονάδες στο 15%, φορολογικές ελαφρύνσεις για τα ασθενέστερα στρώµατα του πληθυσµού και δαπάνες για έργα υποδοµής, σχολεία, οδικά έργα, κοινωνική στέγη κλπ. Μικρή ανάκαµψη προβλέπεται για το 2010.

Ρυθµός ανάπτυξης της βρετανικής οικονοµίας Πηγή: ΟΟΣΑ

Ιαπωνία

Σε ύφεση το 2009, καθώς, τα κυβερνητικά µέτρα ενίσχυσης της οικονοµίας (πακέτο 52 δισ. δολ.) δεν αναµένεται να έχουν ιδιαίτερη επίπτωση στην οικονοµική δραστηριότητα, σύµφωνα µε τον υπουργό Οικονοµίας της χώρας αφορούν κυρίως εγγυήσεις δανείων και δεν αποτελούν νέο χρήµα. Η υποχώρηση των εξαγωγών, λόγω και της επιβράδυνσης της παγκόσµιας οικονοµίας, και της ανόδου του γιεν, αποτέλεσµα της αντιστροφής των carry trades καθώς τα επιτόκια υποχωρούν παγκοσµίως, επιδεινώνουν το σκηνικό. Ο κίνδυνος επανάκαµψης του αποπληθωρισµού είναι υπαρκτός, µε δεδοµένη την προοπτική υποχώρησης της κατανάλωσης και της παραγωγής. Η παγίδα ρευστότητας µε το σχεδόν µηδενικό επιτόκιο του γιεν (0,3%) επανέρχεται.

Ρυθµός ανάπτυξης της Ιαπωνίας 30 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Πηγή: ΟΟΣΑ

2008

2009

2010

0,5

-0,1

0,6

2008

2009

2010

0,8

-1,1

0,9

Ρυθµός ανάπτυξης της Κίνας

2008

2009

2010

9,5

8,0

9,2

Πηγή: ΟΟΣΑ

Κίνα

Για πρώτη φορά την τελευταία πενταετία ο ρυθµός ανάπτυξης υποχωρεί κάτω από το 10%. Εργοστάσια κλείνουν καθώς η ζήτηση από το εξωτερικό υποχωρεί, και η κυβέρνηση προχωρά σε σηµαντική αύξηση των δηµοσίων δαπανών για έργα υποδοµής µε στόχο την ενίσχυση της ζήτησης. Στο κυριότερο εξαγωγικό κέντρο της χώρας, τη Shenzhen, έχουν χαθεί 50 χιλ. θέσεις εργασίας και η κυβέρνηση ανησυχεί για το ενδεχόµενο κοινωνικής αναταραχής στις περιοχές που πλήττονται µε δεδοµένο και το χαµηλό δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Η σηµαντική χαλάρωση της αγοράς κατοικίας (οι τιµές υποχωρούν σε ορισµένες περιοχές) και η µεγάλη επιβράδυνση των εξαγωγών βάζουν φρένο στη δυναµική της οικονοµίας. Οι διεθνείς οργανισµοί συστήνουν αλλαγή ισορροπιών µε µετατόπιση της έµφασης από τις εξαγωγές στην ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης, των επενδύσεων και της κατανάλωσης. Η κινεζική κεντρική τράπεζα µείωσε τέσσερις φορές το επιτόκιό της το τελευταίο τρίµηνο του 2008, µε πιο πρόσφατη τη µείωση κατά 1 µονάδα στα τέλη Νοεµβρίου, η µεγαλύτερη µείωση της τελευταίας δεκαετίας, στο 5,6%. Τα κυβερνητικά µέτρα ενίσχυσης της ζήτησης για να αντιµετωπισθούν οι επιπτώσεις της µειούµενης ζήτησης από το εξωτερικό φθάνουν τα 430 δισ. ευρώ. Υψηλότερος ρυθµός ανάπτυξης προβλέπεται για το 2010, µε την προϋπόθεση βέβαια της ανάκαµψης της παγκόσµιας οικονοµίας. Έχει τα υψηλότερα συναλλαγµατικά αποθέµατα στον κόσµο, προσεγγίζουν τα 2 τρισ. δολάρια, όµως ο ρυθµός αύξησής τους υποχωρεί σηµαντικά.

ΕΠΙΛΟΓΗ 31

Ινδία: Επιβράδυνση για τον αναδυόµενο ασιατικό γίγα-

ντα, µε ρυθµούς ανάπτυξης κοντά στο 7%. Το νόµισµά της δέχεται πιέσεις καθώς οι επενδυτές αναζητούν ασφαλέστερες τοποθετήσεις σε περιβάλλον κρίσης. Η κυβέρνηση της χώρας δεν ελέγχει τη δηµοσιονοµική κατάσταση, µε το έλλειµµα να αυξάνεται στο 10% του αεπ της χώρας, µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση της πιστοληπτικής ικανότητας χώρας. Αυτό έχει ως συνέπεια υψηλότερα επιτόκια, πιέσεις στο χρηµατιστήριο αλλά και κινδύνους για απώλεια εµπιστοσύνης των ξένων επενδυτών σε κρατικούς τίτλους. 2008

2009

2010

7,0

7,3

8,3

Ρυθµός ανάπτυξης της Ινδίας Πηγή: ΟΟΣΑ

Βαλκάνια Έτος δυσχερειών για τις µεγάλες οικονοµίες της περιοχής, Βουλγαρία και Ρουµανία, που πλήττονται από την κρίση στις χρηµαταγορές. Τα υψηλά εξωτερικά ελλείµµατα (22% του αεπ για τη Βουλγαρία και 13% στη Ρουµανία) σε περίοδο κρίσης όπως η τωρινή, αποτελούν πηγή ανησυχίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την περίπτωση της Ρουµανίας, που βασίζει την κάλυψή του σε αυξανόµενο βαθµό µε βραχυχρόνιους τίτλους, ενώ τα δηµόσια οικονοµικά της είναι ελλειµµατικά. Η Βουλγαρία έχει πλεόνασµα στα δηµόσια οικονοµικά της, και οι δύο χώρες όµως είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στο εξωτερικό περιβάλλον που επιδεινώνεται. Η τάση αποφυγής κινδύνου των ξένων επενδυτών στην παρούσα φάση θα µπορούσε να επηρεάσει τις εισροές κεφαλαίων µε τις οποίες καλύπτονται τα εξωτερικά τους ελλείµµατα.

32 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Ρυθµός ανάπτυξης

2008 2009

2010

Βουλγαρία

6,5

4,5

4,7

Ρουµανία

8,5

4,7

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Ρυθµός ανάπτυξης της Ρωσικής Οµοσπονδίας

Ρωσία

2008

2009

2010

6,5

2,3

5,6

Πηγή: ΟΟΣΑ

Έτος προσγείωσης θα είναι το 2009 για τη ρωσική οικονοµία. Ο ρυθµός ανάπτυξης θα υποχωρήσει στο 1/3 περίπου. Η υποχώρηση των τιµών του πετρελαίου και των βασικών µετάλλων βάζει τέλος στη δυναµική ανάπτυξη της ζήτησης. Το χρηµατοοικονοµικό της σύστηµα επλήγη ιδιαίτερα από τις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης στις χρηµαταγορές, καθώς οι επενδυτές απέσυραν µαζικά κεφάλαια από την οικονοµία της, στο πλαίσιο αναδίπλωσης από τις αναδυόµενες αγορές. Οι κινήσεις αυτές ήταν ιδιαίτερα αισθητές στο χρηµατιστήριο της χώρας, το οποίο οι αρχές σε ορισµένες περιπτώσεις έκλεισαν για να αποτρέψουν κατάρρευση. Ανάκαµψη προβλέπεται από το 2010.

ΕΠΙΛΟΓΗ 33

1 1. Το βάρος της αντιµετώπισης της σηµερινής κρίσης µοιραία πέφτει στις πλάτες του νέου Αµερικανού Προέδρου. Ένα δύσκολο στοίχηµα που πρέπει να κερδίσει ο Μπαράκ Οµπάµα. 2. Το New Deal, ένα σχέδιο δηµοσίων επενδύσεων, του Ρούζβελτ αποτέλεσε την άµπωτη στην πληµµυρίδα της «Μαύρης Τρίτης» της Wall Street, του 1929. 3. Λόγω του κραχ εκατοµµύρια άνθρωποι αντιµετώπισαν πρόβληµα επιβίωσης και αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα κρατικά συσσίτια. 2

1928 / 2008

The past comes back from the history dustbin

Το ηµερολόγιο έγραφε Τρίτη 29 Οκτωβρίου 1929. Ήταν η µέρα που θα πέρναγε στην Ιστορία ως η Μαύρη Τρίτη της αµερικανικής οικονοµίας, ήταν η µέρα που το χρηµατιστήριο της Νέας Υόρκης κατέρρευσε εξανεµίζοντας, ταυτόχρονα µε τις αξίες των µετοχών, τη φενάκη µιας διατηρήσιµης ανάπτυξης που στην πραγµατικότητα δεν είχε υπάρξει ποτέ. Πρωτοποριακές ιδέες και πρακτικές για ασύµµετρη παραγωγή πλούτου δεν επέδειξαν την απαιτούµενη ανθεκτικότητα και η εικόνα, που η µητρόπολη του καπιταλισµού είχε για τον εαυτό της, άλλαξε από τη µια µέρα στην άλλη. Ο σεισµός της Wall Street κλυδώνισε άµεσα την πραγµατική οικονοµία, επενδύσεις πάγωσαν, επιχειρήσεις και τράπεζες χρεοκόπησαν και αναρίθµητες θέσεις εργασίας χάθηκαν, δηµιουργώντας µια πρωτόγνωρα ζοφερή κατάσταση. Σήµερα, ογδόντα χρόνια µετά, το φάντασµα µιας µεγάλης ύφεσης πλανιέται και πάλι πάνω από την υδρόγειο καθώς για άλλη µια φορά ο κόσµος έχει εισέλθει σε µια οικονοµική δίνη που κανείς δεν γνωρίζει που θα καταλήξει. Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΗΓΑ

ΕΠΙΛΟΓΗ 35

Οι ουρανοξύστες του Μανχάταν από αδιαφιλονίκητο σύµβολο της ανάπτυξης µετατράπηκαν στο δηµοφιλέστερο βήµα για την ελεύθερη πτώση των κατεστραµµένων από το κραχ του ‘29 επιχειρηµατιών.

ολλοί αναλυτές επισηµαίνουν πως όλα όσα εκτυλίσσονται στις µέρες θα είναι σηµείο αναφοράς για τις γενιές που θα έρθουν. Στο µέλλον θα µιλάµε για τις περιόδους πριν και µετά τη χρηµατοπιστωτική κρίση του 2008, η ιστορία θα τέµνεται στο «σήµερα» και αυτό καταδεικνύει το µέγεθος των γεγονότων που συνειρµικά παραπέµπουν στο µεγάλο κραχ του 1929. Όµως τι ακριβώς συνέβη πριν 79 χρόνια; Πόσο µπορούν να θυµίζουν εκείνες οι µέρες τις σηµερινές; Που έγκεινται οι διαφορές και κατά πόσο µπορούν να εφαρµοστούν ανάλογες λύσεις; Για να απαντήσουµε σε αυτά τα ερωτήµατα οφείλουµε να ανατρέξουµε πίσω στο χρόνο, στις λεπτοµέρειες µιας άλλης εποχής. Μετά τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο ακολούθησαν στην Αµερική τα λεγόµενα roaring twenties. Ήταν µια περίοδος όπου σηµειώθηκε άνθηση σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της ζωής

από την οικονοµία και το εµπόριο µέχρι τη λογοτεχνία και το θέατρο. Ήταν µια εποχή καταναλωτικής άνθησης καθώς αυτοκίνητα, ψυγεία, ηλεκτρικές σκούπες, κουζίνες, ραδιόφωνα και πλυντήρια έκαναν την εµφάνιση τους ως είδη µαζικής κατανάλωσης. Μάλιστα, τότε άρχισε να εξελίσσεται ως επαγγελµατικός κλάδος η διαφήµιση. Επιπλέον εισήχθησαν πολλές µηχανικές καινοτοµίες προκαλώντας µειώσεις σε κόστος και τιµές. Ενδεικτικά, η περιστρεφόµενη κάµινος στην τσιµεντοβιοµηχανία και οι µύλοι πίεσης στη χαλυβουργία ανάγονται σε εκείνα τα χρόνια. Ένα κύµα αισιοδοξίας κατέκλυσε τους πάντες που αργά αλλά σταθερά απέκτησε τα χαρακτηριστικά ενός µαζικού ευφορικού επεισοδίου, ιδίως όταν η θετική αυτή ενέργεια έφτασε στο νότιο Μανχάταν και κατέκτησε το επενδυτικό κοινό της Wall Street. Τα πρώτα θετικά αποτελέσµατα ανατροφοδότησαν το αισιόδοξο κλίµα που άρχισε να διογκώνεται επικίνδυνα καθώς η ανάπτυξη ενδύθηκε έναν µανδύα πλασµατικής υπερανάπτυξης, πίσω από τον οποίο οι πάντες αρνήθηκαν να κοιτάξουν. Έτσι αυτό που ξεκίνησε ως µαζική ανατίµηση των µετοχών το 1924 εξελίχθηκε σε κούρσα υπερτίµησης την περίοδο 1928-29. Αποκαλυπτικό της επενδυτικής µανίας είναι το γεγονός ότι τον Νοέµβριο του 1928 έγιναν αγοραπωλησίες 5 εκατ. µετοχών και 11 µήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1929, ο αριθµός των µετοχών που άλλαξαν χέρια ανήλθε στα 13 εκατ. Και για να γίνει αντιληπτό µέχρι που µπορούσε να φτάσει η υπερτίµηση, αξίζει να αναφερθεί πως η µετοχή της RCA από τα 85 δολ. έφτασε κάποια στιγµή τα 420 δολ. Το χρηµατιστηριακό «θαύµα» δεν είχε στέρεες βάσεις και αρκούσε µια ρωγµή για να καταρρεύσει. Aυτό συνέβη την Πέµπτη 24 Οκτωβρίου, οπότε σηµειώθηκε απότοµη πτώση των τιµών των µετοχών. Eκείνη τη στιγµή προσπάθησαν να επέµβουν, µάταια όπως αποδείχτηκε, οι µεγάλοι Αµερικανοί τραπεζίτες, όµως η πτωτική τάση συνεχίστηκε και ο πανικός που επικράτησε οδήγησε στην ιστορική πλέον Μαύρη Τρίτη, µέρα που πωλήθηκαν 16 εκατ. µετοχές και οι υπεύθυνοι της Wall Street έκλεισαν το χρηµατιστήριο για να αποτρέψουν περαιτέρω απώλειες. Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική, από τη Μαύρη Τρίτη µέχρι τον Δεκέµβριο του 1932 περίπου 5.000 τράπεζες χρεοκόπησαν, η οικοδοµική δραστηριότητα µειώθηκε 80%, η βιοµηχανική παραγωγή υποχώρησε κατά 45%, ενώ 13 εκατ. άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους.

Από το χθες στο σήµερα Σε µια πρώτη σύγκριση, η σηµερινή κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική καθώς η κρίση δεν ξεκίνησε ως χρηµατιστηριακή αλλά ως χρηµατοπιστωτική. Το πρόβληµα προκλήθηκε µε την ευρεία χορήγηση στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου στην Αµερική και κυρίως µε την τιτλοποίηση και επανεπένδυση αυτών από τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα που τα εξέδωσαν. Με αυτόν τον τρόπο δηµιουργήθηκε µια αλυσιδωτή επένδυση µε εξαιρετικά ασταθείς βάσεις καθώς η εξυπηρέτηση των δανείων δεν ήταν εγγυηµένη και τελικά κάποια στιγµή το ποσοστό της µη αποπληρωµής τους ξεπέρασε ένα κρίσιµο µέγεθος µε αποτέλεσµα η αλυσίδα να σπάσει και το σαθρό επενδυτικό οικοδόµηµα να αρχίσει να καταρρέει. Η εµπιστοσύνη µεταξύ τραπεζών κλονίστηκε και η έλλειψη ρευστότητας που ήρθε στην επιφάνεια ήταν τέτοια που τραπεζικά και ασφαλιστικά ιδρύµατα κολοσσοί ουσιαστικά κήρυξαν πτώχευση. Το όλο πρόβληµα σταδιακά περνά στην πραγµατική οικονοµία σε ΗΠΑ και Ευρώπη παγώνοντας τις επενδύσεις και τις αγορές, τρελαίνοντας τους δείκτες των χρηµατιστηρίων και προκαλώντας απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας. Παρά το γεγονός ότι οι ιδιαίτερες συνιστώσες των δύο κρίσεων διαφέρουν, πολλά κοινά σηµεία µπορούν να εντοπιστούν ανάµεσά τους. Μάλιστα δεν περιορίζονται στις παρόµοιες συνέπειες και επιπτώσεις τους στον ευρύτερο κοινωνικό ιστό. Κοινός τόπος υπάρχει και στη συλλογιστική που τις προκάλεσε, όπως και σήµερα έτσι και το 1929 άνθρωποι που κατείχαν θέσεις κλειδιά προσπάθησαν να παράγουν υπερκέρδη, θέλησαν δηλαδή να καταργήσουν τα απλά µαθηµατικά και πολ λαπλασιάζον τας ουσιαστικά το µηδέν επιδίωξαν κέρδη εκατοµµυρίων. Προσωρινά οι ρηξικέλευθες αλχηµείες έµοιαζαν να αποδίδουν αλλά σε κάποιο σηµείο ακόµα και οι ίδιοι εµπνευστές τους παρασύρθηκαν από την αληθοφάνεια του δικού τους µύθου και, κινούµενοι από απληστία, ώθησαν την κατάσταση στα άκρα. Η ύβρις τους µοιραία προεξοφλούσε την πτώση, τόσο τη δική τους όσο και του συστήµατός τους. Και στις δύο περιπτώσεις η οικονοµική καινοτοµία µόχλευσε τη διόγκωση και την κατάρρευση. Το 1929 ήταν η χρηµατιστηριακή κερδοσκοπική µανία στη Wall Street, της οποίας την πραγµατική λειτουργία ελάχιστοι καταλάβαιναν. Σήµερα η «πρωτοπόρα» καινοτοµία συνίστατο στην τιτλοποίηση δανείων υψηλού ρίσκου σε πολύ µεγάλη έκταση.

ΕΠΙΛΟΓΗ 37

PHOTO: ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΟΓΚΑΣ

38 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Κύρια δόνηση ή προσεισµός; ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΩΤΤΗΣ Ο εµπειρογνώµονας της Παγκόσµιας Τράπεζας και

οµότιµος καθηγητής Μακροοικονοµικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών πιστεύει ότι το βάθος της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης µπορεί να είναι µεγαλύτερο από αυτό που σήµερα ζούµε. Ο καθηγητής που µεταξύ άλλων έχει διατελέσει γενικός γραµµατέας του υπουργείου Οικονοµίας βασίζει την ανησυχία του στο ότι σήµερα, σε σχέση µε το 1929, τρίζουν συθέµελα οι βασικοί πυλώνες του συστήµατος. Συνέντευξη στον ΓΙΩΡΓΟ ΡΗΓΑ

Πως οδηγηθήκαµε στο κραχ του 1929; Πως και γιατί η χρηµατιστηριακή ευµάρεια οδήγησε στην άβυσσο;

Εκείνη την εποχή, δεν υπήρχε κάποιο οργανωµένο σχέδιο ούτε εφαρµοζόταν κάποια ορθολογική αναπτυξιακή χρηµατιστηριακή πολιτική. Αυτό που συνέβη µπορούµε να πούµε πως ήταν στην πραγµατικότητα µια ανθυγιεινή κερδοφορία. Άνθρωποι µαζικά «επένδυαν» στο χρηµατιστήριο µε µοναδικό σκοπό τον εύκολο πλουτισµό. Οι περισσότεροι µάλιστα από αυτούς δρούσαν αποκλειστικά µε κερδοσκοπικά κριτήρια χωρίς να αντιλαµβάνονται την ιδιαίτερη λειτουργία της χρηµατιστηριακής αγοράς και έδειχναν να είχαν πιστέψει πως η άνοδος του γενικού δείκτη θα µπορούσε να συνεχίζεται αέναα. Έτσι, είχε επικρατήσει ένα επικίνδυνο και παράδοξο κλίµα ευφορίας το οποίο κανένας δεν τολµούσε να διαταράξει ή να κρούσει κάποιο κώδωνα κινδύνου. Ενδεικτικό του πόσο απροετοίµαστοι ήταν όλοι για µια κρίση και του πόσο κανείς δεν είχε προβλέψει όσα ακολούθησαν, ήταν το γεγονός ότι µέχρι τότε δεν υπήρχε καµία εγγύηση καταθέσεων. Για πρώτη φορά οι τράπεζες εγγυήθηκαν καταθέσεις µέχρι 10.000 δολ. µόλις το 1933 µε την ίδρυση της Federal Deposit Insurance Corporation. Αυτό που προκάλεσε την οικονοµική κατάρρευση πολλών επιχειρηµατιών µετά

το κραχ ήταν η δυνατότητα που µέχρι τότε παρείχε η Wall Street στους επενδυτές να αγοράζουν on margin, να αποκτούν δηλαδή µετοχές χωρίς ίδια κεφάλαια µε µόνο µια µικρή προκαταβολή. Τα κεφάλαια τους προέκυπταν συνήθως από δάνεια µε συγκεκριµένο επιτόκιο το οποίο υπολειπόταν πολύ σε σχέση µε τις αποδόσεις που ευελπιστούσαν να έχουν από τις χρηµατιστηριακές µετοχές. Την περίοδο της µεγάλης ανόδου το σύστηµα αυτό λειτουργούσε και κάποιος που δανειζόταν χρήµατα µε - ας πούµε - 5% και η µετοχή του ανέβαινε κατά 20% στο ίδιο διάστηµα, απολάµβανε ένα εύκολο καθαρό κέρδος 15%. Όσο µεγαλύτερο το κεφάλαιο, τόσο µεγαλύτερο και το κέρδος, όπως και το ρίσκο, αν και αυτό ελάχιστοι τα λάµβαναν υπόψη. Έτσι όταν µετά τη Μαύρη Τρίτη οι µετοχές ακολούθησαν πορεία ελεύθερης πτώσης, χιλιάδες επιχειρήσεις έχασαν µεγάλα κεφάλαια και βρέθηκαν µε υπέρογκα χρέη που αδυνατούσαν να εξοφλήσουν. Αµέσως µετά από τις επιχειρήσεις κατέρρευσαν τραπεζικά ιδρύµατα αφού τα δάνεια που είχαν εκδώσει δεν µπορούσαν πια να εξυπηρετηθούν και έτσι πέραν των µετοχών δεκάδες εκατοµµύρια δολάρια αποταµιεύσεων εξανεµίστηκαν. Το επόµενο στάδιο της κρίσης ήταν η έξαρση της ανεργίας που όξυνε περαιτέρω την κατάσταση αφού η έλλειψη

ΕΠΙΛΟΓΗ 39

ρευστού από τους πολίτες διατηρούσε τα προϊόντα στα ράφια αδιάθετα, αυξάνοντας και άλλο τον αριθµό των προβληµατικών επιχειρήσεων. Υπό ποιες προϋποθέσεις η σηµερινή κρίση παραπέµπει στη Μαύρη Τρίτη της Wall Street;

Καταρχάς, το κλίµα που προηγήθηκε πριν το κραχ θυµίζει λίγο την αδράνεια των υπεύθυνων, από τους οποίους κανένας δεν έδειξε σηµάδια ανησυχίας και συλλήβδην επικρότησαν φιλελεύθερες πολιτικές για να φτάσουµε στο σήµερα όπου όλοι µε πρώτο τον τέως επικεφαλής της Fed, Αλαν Γκρήνσπαν, µετανιώνουν για την απουσία ελεγκτικών µηχανισµών. Επίσης υπάρχουν φυσικά κοινές αναφορές ως προς τις συνέπειες, η χρηµατοπιστωτική κρίση προκαλεί έλλειψη ρευστότητας οπότε η ζήτηση µειώνεται, αυτό µε τη σειρά του επιφέρει µείωση στην προσφορά, δηλαδή µικρότερη παραγωγή αγαθών άρα και µικρότερες ανάγκες για εργατική δύναµη. Η ύφεση µε απλά λόγια γεννά ανεργία και βλέπουµε ήδη ότι οι αυτοκινητοβιοµηχανίες κάνουν περικοπές στο προσωπικό τους, είτε µε άµεσες απολύσεις, είτε µε χορήγηση στους εργαζοµένους τους υποχρεωτικών αδειών άνευ αποδοχών. Αυτά είναι τα πρώτα σηµάδια, αν δε η κρίση προχωρήσει και σε άλλους τοµείς όπως στον κατασκευαστικό θα δούµε πολλές χιλιάδες ανειδίκευτους ή ειδικευµένους εργάτες που απασχολούνται σε οικοδοµές να µένουν χωρίς δουλειά. Ο κίνδυνος διατάραξης του κοινωνικού ιστού είναι ορατός, γι’ αυτό και οι κυβερνήσεις σπεύδουν να

ραιτέρω. Η ύφεση δεν ανακόπηκε και το 1932 τα κλειδιά του Λευκού Οίκου πέρασαν στον Φραγκλίνο Ρούζβελτ ο οποίος εφάρµοσε εκ διαµέτρου αντίθετη πολιτική. Επηρεασµένος από τις ιδέες του Κέυνς εφάρµοσε το λεγόµενο New Deal, ένα πρόγραµµα δηµοσίων επενδύσεων και έργων που βασικός του στόχος ήταν η αντιµετώπιση της κυριότερης επίπτωσης του κραχ στην πραγµατική οικονοµία, δηλαδή της ανεργίας. Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι βρήκαν εργασία και η οικονοµία άρχισε να κινείται πάλι. Ήδη από το 1933 υπήρξε σταθεροποίηση της αµερικάνικης οικονοµίας που όµως ανέκαµψε, δηλαδή παρουσίασε πάλι ανάπτυξη, µόνο µετά το ξέσπασµα του 2 ου Παγκοσµίου Πολέµου λόγω των εξαγωγών πολεµικού υλικού στους Ευρωπαίους που πολεµούσαν τον Άξονα. Δικαίως θα αναρωτηθεί κάποιος πώς χρηµατοδοτήθηκε το New Deal; Η απάντηση είναι από το πουθενά, οι εργάτες πληρώνονταν µε πληθωριστικά δολάρια που η κυβέρνηση τύπωνε αποκλειστικά για αυτό τον σκοπό. Με αυτό τον τρόπο βέβαια δηµιουργήθηκαν τεράστια ελλείµµατα αλλά αυτό ήταν δευτερευούσης σηµασίας µπροστά στα προβλήµατα επιβίωσης που αντιµετώπιζε µεγάλος αριθµός αµερικανών πολιτών. Κάποτε ρώτησαν τον Ρούσβελτ τι ακριβώς έπρεπε να κάνουν όσοι απασχολούνταν σε δηµόσια έργα, τότε ο πρόεδρος των ΗΠΑ απάντησε πως, εν ανάγκη θα πρέπει να τους βάλουν να ανοίγουν τρύπες στο έδαφος και πως όταν τις τελειώσουν να τους ανατεθεί να τις κλείσουν. Η παραπάνω ιστορία αποδίδει µε τα πιο έντονα χρώµατα την πραγµατική στόχευση του New Deal και της γενικό-

ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΠΑΡΟΜΟΙΑΣΟΥΜΕ την οικονοµική δραστηριότητα µε ένα αυτοκίνητο, τότε η ρευστότητα είναι το διαφορικό - ο µηχανισµός που µεταδίδει την κίνηση στους τροχούς. Σήµερα, χωρίς την κρατική παρέµβαση το «διαφορικό» θα σπάσει και το αυτοκίνητο, δηλαδή η παγκόσµια οικονοµία, θα υποστεί σοβαρή βλάβη. παρέµβουν για να µην υπάρξουν σήµερα εικόνες αναλογίες µε τα συσσίτια που στήθηκαν τη δεκαετία του ’30 σε πολλές αµερικανικές µεγαλουπόλεις. Πως αντιµετωπίστηκαν τότε τα πράγµατα, µπορεί να εφαρµοστούν ανάλογα µέτρα;

Εκείνη την εποχή υπήρχε µεγάλη δυσκολία ως προς την κατανόηση και την αντιµετώπιση της κατάστασης. Για τους τότε οικονοµολόγους πρώτος, κύριος και απαράβατος κανόνας ήταν η πάση θυσία ισοσκέλιση του προϋπολογισµού. Όταν λοιπόν η κυβέρνηση Χούβερ είδε να σχηµατίζονται µαύρες τρύπες προσπάθησε να αντιµετωπίσει την κατάσταση αυξάνοντας δασµούς και φόρους αφενός και περικόπτοντας δηµόσιες δαπάνες αφετέρου. Για τη συγκεκριµένη συγκυρία αυτή η πολιτική κάθε άλλο παρά ιαµατική µπορούσε να είναι διότι αµφότερες η ζήτηση και η κυκλοφορία του χρήµατος µειώθηκαν πε40 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

τερης πολιτικής Ρούσβελτ. Ανάλογη πολιτική δηµιουργίας ελλειµµάτων δύσκολα µπορεί να επαναληφθεί και ειδικά σε µια χώρα σαν την Ελλάδα που δεν έχει εκδοτικό προνόµιο. Αυτό που βλέπουµε να συµβαίνει όµως είναι ότι περνάµε σε µια εποχή µε περισσότερο κράτος, ο παρεµβατισµός κερδίζει έδαφος έναντι του φιλελευθερισµού φέρνοντας µας στη µνήµη τη δεκαετία του ’30. Πόσο σοβαρή είναι σήµερα η κατάσταση; Είναι καλύτερα ή χειρότερα τα πράγµατα από τη δεκαετία του ’30 και γιατί;

Ως γνωστόν, η σηµερινή κρίση διαφέρει από αυτή του ’29 στον βαθµό που εκείνη εκδηλώθηκε από το χρηµατιστήριο, ενώ σήµερα τα χρηµατιστήρια κλυδωνίζονται όπως και οι υπόλοιποι τοµείς της οικονοµίας από την κατάρρευση της στεγαστικής πίστης στις ΗΠΑ η οποία επηρεάζει πολλαπλά την παγκόσµια οικονοµία

λόγω της τιτλοποίησης των επίµαχων δανείων και κατόπιν της διάθεσης τους ως τραπεζικά προϊόντα. Τα λεγόµενα junk bonds, δηλαδή οµόλογα σκουπίδια, δηµιούργησαν µια άνευ προηγουµένου τρύπα της οποίας η ακριβής έκταση και η καταστροφική δυναµική δεν έχει ακόµα εκτιµηθεί. Ξαφνικά τράπεζες βρεθηκάν να έχουν χορηγήσει δάνεια που ξεπέρνουσαν κατά πολύ τις καταθέσεις και έτσι προκλήθηκε ένας µεγάλος σεισµός. Από την ισχυρή δόνηση γκρεµίστηκαν κολοσσιαία χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα, όµως δεν ξέρουµε µέχρις στιγµής αν αυτή η δόνηση ήταν η κύρια ή απλά ένας προσεισµός. Με άλλα λόγια η σηµερινή κρίση µπορεί να είναι και χειρότερη από του ’29 και αυτό γιατί; Γιατί σήµερα λόγω της κρίσης δεν καταρρέουν πολ λές και µικρές επιχειρήσεις και τράπεζες, αλλά λίγες, πλην εξαιρετικά µεγάλου βεληνεκούς εταιρείες, που κανένας δεν θα περίµενε. Ποιος µπορούσε να φανταστεί ότι µια κραταιά τράπεζα µε ιστορία άνω των 150 χρόνων, όπως η Lehman Brothers, µπορούσε ποτέ να πτωχεύσει. Και όµως συνέβη. Όλα αυτά µάλιστα συµβαίνουν σε ένα παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον όπου υπάρχει µεγάλη αλληλεξάρτηση λόγω της δυνατότητας αστραπιαίας µεταφοράς κεφαλαίων και πληροφορίας. Σε αυτό το πλαίσιο είναι πιθανό να δεχτεί η παγκόσµια οικονοµία ένα χτύπηµα πιο ισχυρό από εκείνο που δοκίµασε 79 χρόνια πριν και αυτό γιατί ίσως σπάσουν οι βασικοί πυλώνες του συστήµατος µας. Ποια η γνώµη σας για τις λύσεις που δίνονται µέχρι σήµερα; Θα µπορούσε να µην υπάρξει κρατική παρέµβαση;

Αυτή τη στιγµή έχει δηµιουργηθεί µια κατάσταση όπου πέρα από την έλλειψη ρευστότητας υπάρχει και ένα µεγάλο έλλειµµα εµπιστοσύνης από όλους, κάτι που µας

οδηγεί στο να επιδεικνύουµε µια αναβλητικότητα ως προς τις οικονοµικές µας κινήσεις. Αυτό είναι το κεντρικό ζήτηµα από όπου όλες οι υπόλοιπες επίφοβες παρενέργειες ξεκινάνε και αυτό πρέπει να αντιµετωπιστεί πρωτίστως. Οι τράπεζες µετά το τέλος κ άθ ε ε ρ γ ά σ ι µ η ς η µ έ ρ α ς κ λ είνου ν το ταµείο τους, όταν προκ ύπ τει έλ λειµµα, και προκύπτει συχνά, δανείζονται από άλλες τράπεζες. Ο δανεισµός αυτός έχει καταστεί πια δύσκολος γιατί οι τράπεζες είτε δεν έχουν να δανείσουν είτε φοβούνται λόγω του δυσµενούς κλίµατος. Είναι χαρακτηριστικό πως η Deutsche Bank δάνεισε 200 εκατ. ευρώ τη Lehman Brothers µια ηµέρα πριν αυτή καταρρεύσει και ουσιασ τικά αυτά τα λεφτά τα έχασε. Την αξιοπιστία στον διατραπεζικό δανεισµό που θα επιτρέψει πάλι την εύρυθµη λειτουργία του όλου σ υσ τ ήµατος επιθυµούν να επαναφέρουν τα κρατικά σχέδια διάσωσης. Δηλαδή τα 700 δισ. δολ. του σχεδίου Πόλσον, οι παρεµβάσεις του Μπράουν και τα 28 δισ. που θέλει να διαθέσει η ελληνική κυβέρνηση αυτό το νόηµα έχουν, να θέσουν πάλι την αγορά σε µια οµαλή τροχιά. Η άποψη περί εθνικοποίησης ζηµιών και ιδιωτικοποίησης κερδών φλερτάρει µε τον λαϊκισµό διότι τα λεφτά αυτά δεν χαρίζονται, το κράτος απλά εγγυάται τη ρευστότητα έναντι ορισµένων όρων. Η άποψη που λέει ότι θα έπρεπε να αφήσουµε την αγορά να λειτουργήσει από µόνη της σε αυτή τη φάση είναι καταστροφική. Αν µπορούσαµε να παροµοιάσουµε την όλη οικονοµική δραστηριότητα µε ένα αυτοκίνητο, τότε η ρευστότητα µπορεί να παραλληλιστεί µε το διαφορικό που είναι ο µηχανισµός εκείνος που επιτρέπει τη µετάδοση της κίνησης στους τροχούς. Χωρίς την κρατική παρέµβαση το «διαφορικό» θα σπάσει και το αυτοκίνητο, δηλαδή η παγκόσµια οικονοµία, θα υποστεί σοβαρότατη βλάβη.

ΕΠΙΛΟΓΗ 41

PHOTO: ERA/APE

42 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

PHOTO: ERA/APE

Τo πρόσωπo της κρίσης Οι επιπόλαιες επιδιώξεις αυτών που κινούσαν τα νήµατα στις αγορές, ξέφυγαν από τον έλεγχο του συστήµατος δηµιουργώντας ντόµινο εξελίξεων στα χρηµατιστήρια και την πραγµατική οικονοµία. Η αυτορύθµιση των αγορών δεν λειτούργησε, καθώς όπως απογοητευµένος διαπίστωνε ο Άλαν Γκρίνσπαν, στη µακρόχρονη θητεία του οποίου στην αµερικανική Κεντρική Τράπεζα η υπερδύναµη αναπτύχθηκε ταχύτατα, αγνοήθηκαν δύο βασικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Η απληστία που οδήγησε σε επικίνδυνες τοποθετήσεις τα στελέχη των τραπεζών σε βάρος της βιωσιµότητας των ιδρυµάτων τους και η δύναµη του φόβου που οδήγησε σε κρίση εµπιστοσύνης και πάγωµα των αγορών.

ΕΠΙΛΟΓΗ 43

PHOTO: ERA/APE

χεδόν ένα χρόνο πριν οι µεγάλοι κεντρικοί τραπεζίτες, στη συνάντηση του G7, της οµάδας των 7 ισχυρότερων χωρών του πλανήτη, στο Τόκυο, προειδοποιούσαν για τους κινδύνους στην παγκόσµια οικονοµία από τη διεθνή χρηµατοπιστωτική κρίση. Αυτό που δεν φανταζόντουσαν ήταν η ταχύτητα των εξελίξεων και της επιδείνωσης στις αγορές. Ο κατηφής Μπεν Μπερνάνκε (αριστερά) της αµερικανικής FED, έβλεπε τα προβλήµατα στην οικονοµία του αλλά ο ευρωπαίος Ζαν Κλωντ Τρισέ (κέντρο) αισιοδοξούσε ότι η οικονοµία της Ευρωζώνης ήταν ανθεκτική στους κλυδωνισµούς των χρηµαταγορών. Σε µικρότερο βαθµό ο βρετανός Μέρβιν Κινγκ, καθώς ο µεγάλος χρηµατοοικονοµικός τοµέας της χώρας του και η ραγδαία επιδεινούµενη αγορά ακινήτων την καθιστούσαν ιδιαίτερα ευάλωτη στην κρίση. Ο διευθυντής του ΔΝΤ, Ντοµινίκ Στρος Καν (δεξιά) χαµογελούσε στην ασφάλεια του ρόλου του Οργανισµού του στην παραγωγή εκθέσεων και συστάσεων µόνο, ρόλος στον οποίο εµµένει παρά τις προτάσεις για ενεργότερο ρόλο στην έγκαιρη προειδοποίηση κρίσεων. Από τότε η εικόνα έχει αλλάξει άρδην! Το Laissez faire στις αγορές έδειξε τις αδυναµίες του καθώς οι χρηµατοοικονοµικές καινοτοµίες έδωσαν µεγάλη ώθηση στην αναπτυξιακή δυναµική, οι τιτλοποιήσεις επέτρεψαν µεγαλύτερη χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, αλλά δηµιούργησαν και φούσκες. Η αυτορύθµιση των αγορών δεν λειτούργησε.

44 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

PHOTO: ERA/APE

ώρα η εικόνα αλλάζει και ο κόσµος που θα προκύψει µετά την κρίση θα είναι διαφορετικός. Οι πολιτικοί καλούνται να συνδράµουν τις οικονοµίες τους, που βυθίζονται στην ύφεση -οι αναπτυγµένες -και επιβραδύνουν δραµατικά οι αναπτυσσόµενες. Δεν είναι όµως και αυτοί άµοιροι ευθυνών. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο Άλαν Γκρίνσπαν, απαντώντας στις κατηγορίες ότι άφησε τις αγορές παράγωγων προϊόντων ανεξέλεγκτες, υπενθύµισε την άρνηση του Κογκρέσου να υιοθετήσει προτάσεις για έλεγχο της αγοράς πολύ πριν από την κρίση. Σήµερα που όλοι βρίσκονται αντιµέτωποι µε τη σκληρή πραγµατικότητα παίρνουν δηµοσιονοµικά µέτρα ενίσχυσης των οικονοµιών τους. Αλλά συνειδητοποιούν συγχρόνως ότι η αρχιτεκτονική του παγκόσµιου συστήµατος πρέπει να αλλάξει. Χρειάζεται µεγαλύτερος συντονισµός στην εποπτεία των αγορών, ένα υπερεθνικό όργανο που θα παρακολουθεί τις εξελίξεις σε παγκόσµια κλίµακα και θα αποτρέπει συµπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο όλους. Οι ηγέτες του κόσµου απάντησαν στο σήµα συναγερµού µε τη συνάντηση του G20 και όλα δείχνουν πως βαδίζουµε προς νέες ισορροπίες. Όπου µεγαλύτερο λόγο στην παγκόσµια τάξη πραγµάτων θα έχουν οι αναπτυσσόµενες χώρες και οι πετρελαιοπαραγωγοί. Ένας καινούριος κόσµος γεννιέται!

ΕΠΙΛΟΓΗ 45

46 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Η ΚΡIΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛAΔΑ

Θάλασσα δηµόσιου χρέους Η κυβέρνηση προχωρά στη χρηµατοδοτική στήριξη των τραπεζών ώστε να συνεχίσουν να χρηµατοδοτούν επιχειρήσεις και καταναλωτές. Αρκεί όµως αυτό σαν ανάχωµα στην κρίση; Προφανώς όχι, καθώς η υφεσιακή πορεία της παγκόσµιας οικονοµίας πλήττει και τη δραστηριότητα στην Ελλάδα. Παράλληλα, το πολύ υψηλό δηµόσιο χρέος της χώρας, και το αυξανόµενο επιτόκιο µε το οποίο αυτή δανείζεται, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για µέτρα ενίσχυσης της οικονοµίας. Από το ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ των ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ του ΧΡΗΜΑΤΟΣ.

α συµπτώµατα της χρηµατοοικονοµικής κρίσης ήσαν ορατά ήδη από το καλοκαίρι του 2007. Το ότι οι τράπεζες µπορεί να κινδυνεύουν σοβαρά το µάθαµε στα τέλη του ίδιου έτους µέσα από την εµπειρία της Northern Rock. H σηµαντική επιδείνωση της παγκόσµιας τραπεζικής κρίσης έφερε τα πάνω κάτω από τον Σεπτέµβριο του 2008, ιδιαίτερα µετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, µε τα απόνερα της κρίσης να χτυπούν τη διατραπεζική αγορά στην Ευρώπη. Έτσι, χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα σε όλες τις χώρες του κόσµου αντιµετωπίζουν σηµαντικά προβλήµατα ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας. Η ρευστότητά τους περιορίζεται από τη σχετική αδυναµία τους να αναχρηµατοδοτήσουν τις υποχρεώσεις τους και να συνεχίσουν απρόσκοπτα τη χρηµατοδότησή τους στις αγορές επιχειρηµατικών οµολόγων και γραµµατίων και στη διατραπεζική αγορά, παρά τις σηµαντικές παρεµβάσεις των κεντρικών τους τραπεζών. Από την άλλη πλευρά οι δυνατότητες ενίσχυσης της κεφαλαιακής τους επάρκειας περιορίζονται σηµαντικά από τη µεγάλη πτώση των τιµών των µετοχών τους στις διεθνείς κεφαλαιαγορές.

Όλες αυτές οι εξελίξεις επιβάρυναν σε µεγάλο βαθµό τα πιστωτικά ιδρύµατα των ευρωπαϊκών χωρών και ιδιαίτερα όσα αντιµετώπιζαν σηµαντικές ζηµιές από επενδύσεις τους σε τιτλοποιηµένα αµερικανικά στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου καθώς και σε οµόλογα που ήταν καλυµµένα µε αυτά τα δάνεια. Ακόµη περισσότερο, σε δεινή θέση βρέθηκαν πιστωτικά ιδρύµατα που είτε στήριζαν σε σηµαντικό βαθµό τη χρηµατοδότησή τους στη διατραπεζική αγορά προσφέροντας φθηνότερα επιτόκια στους απλούς αποταµιευτές είτε και εντελώς αθώα πιστωτικά ιδρύµατα που βρέθηκαν για συγκυριακούς λόγους να έχουν σηµαντικές ανάγκες ρευστότητας (π.χ. λόγω µεγαλεπήβολων επιχειρησιακών σχεδίων σε εξέλιξη ή είχαν µεγάλες πρόσφατες τοποθετήσεις σε εξαγορές και συγχωνεύσεις άλλων τραπεζών) προσφεύγοντας στη διατραπεζική αγορά και στις αγορές οµολόγων. Αν και χρονικά αποµακρυνόµαστε από το κραχ του Σεπτεµβρίου, οι εξελίξεις των τελευταίων εβδοµάδων φαντάζουν ακόµη πιο ανησυχητικές αφού το πρόβληµα δυσλειτουργίας των διεθνών αγορών χρήµατος και κεφαλαίων παρατείνεται επικίνδυνα και σταδιακά αρχίζει να επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργία των χρηµα-

ΕΠΙΛΟΓΗ 47

τοπιστωτικών ιδρυµάτων και των οικονοµιών σε όλο τον κόσµο. Έτσι, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες από όλες τις χώρες ανέλαβαν συντονισµένη δράση και θέσπισαν µέτρα στήριξης των τραπεζών, µε πιο ολοκληρωµένα εκείνα του Ηνωµένου Βασιλείου.

Οι ανησυχίες στην Ελλάδα Όσον αφορά στις ελληνικές τράπεζες ξέρουµε δύο πράγµατα. Πρώτον, ότι η έκθεσή τους σε τοξικά προϊόντα είναι µηδαµινή. Δεύτερον, η εξάρτησή τους για χρηµατοδότηση από τις διατραπεζικές αγορές και τις αγορές επιχειρηµατικών οµολόγων δεν είναι τόσο περιορισµένη όσο επισήµως αναφέρεται. Αν και οι χορηγήσεις τους καλύπτονται κατά 90% από καταθέσεις πελατών τους, τα τελευταία χρόνια προτιµούσαν την άντληση χρηµάτων από τη διατραπεζ ική. Η αύξηση του κόστους δανεισµού τους στην αγορά αυτή και η προσφυγή στον Έλληνα αποταµιευτή µε αυξηµένα προσφερόµενα επιτόκια είτε θα περιορίσει τα τεράσ τια κέρδη τους είτε θα οδηγήσει σε µετακύλιση του κόσ τους στους δανειολήπτες. Για κάθε ενδεχόµενο σχεδιάσθηκε από την ελληνική κυβέρνηση ένα πρόγραµµα χρηµατοδοτικής στήριξης των τραπεζών, το οποίο επιχειρεί να διασφαλίσει πρωτίστως την αναχρηµατοδότηση των οµολογι-

ε τον ρυθµό ανάπτυξης να υποχωρεί, τις επενδύσεις σε στασιµότητα και την κατανάλωση να χάνει τη δυναµική της, το 2009 θα είναι έτος αυξηµένων προκλήσεων για τον υπουργό Οικονοµίας, Γιώργο Αλογοσκούφη, καθώς το υψηλό δηµόσιο χρέος και τα αυξανόµενα επιτόκια δανεισµού της χώρας δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για µέτρα ενίσχυσης της οικονοµίας. 48 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ακών δανείων των τραπεζών, µε την παροχή εγγυήσεων του Δηµοσίου στις τράπεζες ως το ποσό των 15 δισ. ευρώ έναντι προµήθειας και επαρκών εξασφαλίσεων. Αυτό είναι το σηµαντικότερο αφού κάποιες τράπεζες ήσαν ιδιαίτερα εκτεθειµένες και στην πραγµατικότητα πίεζαν για την - ως ένα µπλοκ - είσοδο όλων ώστε να µην πληγεί η αξιοπιστία τους. Επιπλέον το πρόγραµµα αποσκοπεί στην παροχή ρευστότητας µε την παραχώρηση στις τράπεζες ειδικών οµολόγων του δηµοσίου ύψους 8 δισ. ευρώ έναντι προµήθειας και επαρκών εξασφαλίσεων. Τέλος το πρόγραµµα ενίσχυσης προβλέπει την ενίσχυση των ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών µε την αγορά από αυτές ειδικών προνοµιούχων µετοχών ύψους 5 δισ. ευρώ , οι οποίες παρέχουν δικαίωµα σταθερού µερίσµατος 10% ετησίως. Και τι γίνεται τώρα µε τα φιλόδοξα business plans; Με τις αγορές οµολόγων και τη διατραπεζική να είναι ουσιαστικά κλειστές ή να δυσλειτουργούν, οι δυνατότητες των ελληνικών τραπεζών για ανάπτυξη των εργασιών τους στην περίοδο της κρίσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στη βαλκανική ενδοχώρα περιορίζονται από τη δυνατότητά τους προσέλκυσης καταθέσεων. Το κόστος των καταθέσεων έχει αυξηθεί κατακόρυφα τους τελευταίους µήνες. Και, όπως αναµενόταν, το περιθώριο πιστωτικού κινδύνου είχε αυξηθεί ιδιαίτερα ήδη πριν από την είσοδο στην κρίση. Δεν είναι τυχαίο ότι και το spread του Ελληνικού Δηµοσίου έχει αυξηθεί ιδιαίτερα. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι ανταγωνίστριες ιταλικές, γαλλικές και γερµανικές τράπεζες στην περιοχή των Βαλκανίων έχουν ήδη λάβει µεγάλα ποσά για αύξηση των ιδίων κεφαλαίων τους και για εγγύηση της αναχρηµατοδότησης των δανείων τους από τις κυβερνήσεις των χωρών τους.

Τα δάνεια µέχρι στιγµής καλά κρατούν Ιδού το θεµελιώδες ερώτηµα. Πως διασφαλίζεται ότι το αυξηµένο κόστος προσέλκυσης κεφαλαίων δεν θα µετατοπιστεί στον δανειολήπτη. Έχει χυθεί πολύ µελάνι γι’ αυτό. Αυτό που πρέπει να διασφαλιστεί είναι ότι οι τράπεζες δεν θα είναι η αιτία, δηλαδή το κανάλι, να περάσει η κρίση στην πραγµατική οικονοµία. Άρα το θέµα είναι να περιοριστεί όσο γίνεται η αδυναµία των τραπεζών να δανείσουν. Ποια ήταν µέχρι το ξέσπασµα της κρίσης η κατάσταση; Η άνοδος της χρηµατοδότησης του ιδιωτικού αποκλιµακώνεται ελαφρά, στο 19,7% το από 20,1% τον Αύγουστο. Γιατί αυτή η ηρεµία; Τελευταίες ηµέρες πριν από την Ποµπηία; H απάντηση µάλλον εύκολη. Μεγάλη ζήτηση και τράπεζες που δεν φαίνονταν ακόµη θορυβηµένες. Πράγµατι, στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν κυρίως οι υψηλές ανάγκες των επιχειρήσεων για κεφάλαια κίνησης και τη συνέχιση της χρηµατοδότησης των επενδυτικών τους σχεδίων. Και να µην ξεχνάµε ότι η αύξηση της πιστωτικής επέκτασης των τραπεζών στην Ελλάδα είναι υπερδιπλάσια της αύξησης στις χώρες της Ευρωζώνης.

Ειδικότερα, η αύξηση των πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις διατηρεί τον υψηλό ρυθµό της, 24,1% τον Οκτώβριο 2008 από 22,9% τον Αύγουστο και 19,9% τον Δεκέµβριο 2007. Άρα, ειδικά για τις επιχειρήσεις η πορεία είναι ανοδική. Τα νοικοκυριά βρίσκονται στον αντίποδα. Ο ρυθµός αύξησης των δανείων τους περιορίστηκε στο 15% τον Οκτώβριο 2008, από 17% τον Αύγουστο και 22% τον Δεκέµβριο 2007. Ο ρυθµός αυτός, όµως, εξακολουθεί να είναι υπερδιπλάσιος από τον ρυθµό αύξησης του ονοµαστικού ΑΕΠ. Η µεγαλύτερη µείωση σηµειώθηκε στα στεγαστικά δάνεια. Μία µείωση στο άµεσο µέλλον των καταναλωτικών δανείων σε συνδυασµό µε περιορισµό των µισθολογικών αυξήσεων θα υπονοµεύσει τα στηρίγµατα της ιδιωτικής κατανάλωσης το 2009. Και να σκεφθεί κανείς ότι τα στοιχεία για τον δείκτη όγκου των λιανικών πωλήσεων δείχνουν στασιµότητα ή και µείωση ήδη από φέτος. Η συνεχιζόµενη πάντως αύξηση της τραπεζικής χρηµατοδότησης µε ρυθµό πολύ µεγαλύτερο της αύξησης του ΑΕΠ σε ονοµαστικές τιµές συνεπάγεται περαιτέρω άνοδο της δανειακής επιβάρυνσης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ. Πράγµατι, το χρέος των νοικοκυριών ανήλθε στο 47,3% του ΑΕΠ και η δανειακή επιβάρυνση των επιχειρήσεων ανήλθε στο 52,9% του ΑΕΠ στην Ελλάδα έναντι 63,4% στη Ευρωζώνη.

Η ενίσχυση των τραπεζών θα σώσει την πραγµατική οικονοµία; Αρκεί να συνεχίσουν οι τράπεζες την πιστωτική επέκταση για να σωθεί η πραγµατική οικονοµία; Φυσικά και όχι. Η χώρα µας δεν µπορεί είναι µία νησίδα ξεγνοιασιάς σε διαταρασσόµενο πλανήτη. Υπάρχουν καλά και κακά νέα. Τα καλά νέα έρχονται από τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας η οποία στην έκθεση της για την παγκόσµια αγορά ενέργειας αναθεώρησε προς τα κάτω τις εκτιµήσεις της για την παγκόσµια ζήτηση πετρελαίου το 2009, γεγονός που ερµηνεύει τη διολίσθηση της τιµής του πετρελαίου στην προθεσµιακή αγορά, κατά 62% από τα µέσα Ιουλίου. Αυτό είναι ένα εξ ορισµού καλό νέο για µία χώρα που σπαταλά το συνάλλαγµά της για το πετρέλαιο. Ποιο είναι το κακό νέο τώρα; Ότι αυτή η µείωση της τιµής του µαύρου χρυσού συνδέεται µε το γεγονός ότι οι µεγαλύτερες οικονοµίες – αγορές ενεργειακών προϊόντων όπως Ευρωζώνη, Ιαπωνία, ΗΠΑ και Κίνα – παγκοσµίως είτε έχουν ήδη περιέλθει σε κατάσταση ύφεσης είτε εισέρχονται σε περίοδο ύφεσης ή επιβραδύνουν σηµαντικά την αναπτυξής τους.

Ακόµη χειρότερα, το όφελος από την πτώση της τιµής µάλλον θα είναι παροδικό αφού οι κύριες χώρες παραγωγοί πετρελαίου θα ακολουθήσουν πολιτικές συντηρητικής εξάντλησης των αποθεµάτων τους. Ένα άλλο δυσάρεστο είναι ότι µία κεϋνσιανή πολιτική δηµοσιονοµικής επέκτασης, παρόλο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιτρέπει προσωρινή χαλάρωση των περιορισµών του Συµφώνου Σταθερότητας, δεν µπορεί να εφαρµοστεί στην Ελλάδα που έχει µείνει ανοχύρωτη µπροστά στο τεράστιο δηµόσιο χρέος της. Δεν είναι τυχαία η αύξηση του περιθωρίου πιστωτικού κινδύνου του Ελληνικού Δηµοσίου. Το spread δηλαδή της απόδοσης σε ευρώ των ελληνικών σε σχέση µε τους ξένους τίτλους. Πράγµατι, µια από τις πιο αρνητικές επιπτώσεις της παγκόσµιας χρηµατοοικονοµικής κρίσης στην ελληνική οικονοµία είναι οι ρευστοποιήσεις που φαίνεται να λαµβάνουν χώρα στη δευτερογενή αγορά των οµολόγων του Ελληνικού Δηµοσίου που οδηγούν σε άνοδο του spread στα ελληνικά 10ετή οµόλογα. Η εξέλιξη αυτή είναι ανησυχητική διότι για πρώτη φορά το spread χωρών µελών ανέρχεται σε τόσο υψηλά επίπεδα, όσο είναι σήµερα της Ελλάδας και της Ιταλίας. Στο τελευταίο έχουν ευθύνη και οι τράπεζες. Συµβαίνει και στην Αυστρία που έχει τραπεζική διείσδυση στα Βαλκάνια. Η έκθεση της Αυστρίας και της Ελλάδας µε τα δάνεια των τραπεζών τους στην περιοχή αυτή διαµορφώνεται σε 100% και 25% του ΑΕΠ αντίστοιχα. Στην Ελλάδα προσθέστε τα ελλείµµατα των ασφαλιστικών ταµείων που συνιστούν µελλοντικές υποχρεώσεις και τις βαριές δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους. Να λοιπόν γιατί η κρίση βρήκε τη χώρα ανοχύρωτη. Η δηµοσιονοµική προσαρµογή που επιτεύχθηκε στα έτη της υψηλής ανάπτυξης της Ελληνικής οικονοµίας υπήρξε τελικά ανεπαρκής. Στην τελευταία οκταετία οι πρωτογενείς δαπάνες του τακτικού προϋπολογισµού αυξάνονται µε µέσο ετήσιο ρυθµό κατά 2 ποσοστιαίες µονάδες υψηλότερο από τον ρυθµό αύξησης του ονοµαστικού ΑΕΠ ενώ στην ίδια περίοδο τα καθαρά έσοδα του τακτικού προϋπολογισµού αυξάνονταν µε µέσο ετήσιο ρυθµό κατά 3 ποσοστιαίες µονάδες χαµηλότερο από τον ρυθµό αύξησης του ονοµαστικού ΑΕΠ µε τη φοροδιαφυγή από τους ελεύθερους επαγγελµατίες να τίθεται εκτός ελέγχου. Τέλος ας µην ξεχνάµε ότι δύο βασικοί συναλλαγµατοφόροι τοµείς που στηρίζουν την ελληνική ανταγωνιστικότητα, η ναυτιλία και ο τουρισµός, εξαρτώνται από την πορεία του παγκόσµιου ΑΕΠ και του παγκόσµιου εµπορίου. Με δεδοµένη πλέον την ύφεση στον ανεπτυγµένο κόσµο και την επιβράδυνση στις αναπτυσσόµενες χώρες οι δύο αυτοί τοµείς θα πληγούν ιδιαίτερα.

ΕΠΙΛΟΓΗ 49

ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Σκάλα σταθερότητας και ανάπτυξης

Οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 50

επιπτώσεις από τη χρηµατοπιστωτική κρίση στην πραγµατική οικονοµία σε ευρωπαϊκό και σε παγκόσµιο επίπεδο είναι ιδιαίτερα έντονες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στις αρχές Νοεµβρίου τις φθινοπωρινές προβλέψεις της για την ευρωπαϊκή οικονοµία, την ευρωζώνη και µια σειρά από χώρες εκτός της Ε.Ε. Οι προβλέψεις αυτές είναι προς το χειρότερο για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Παράλληλα, προβλέπεται σηµαντική επιβράδυνση του πληθωρισµού και διεύρυνση των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων. Ειδικότερα, ο ρυθµός ανάπτυξης της Ευρωζώνης αναµένεται να µειωθεί από 1,2% το 2008 στο 0,1% το 2009. Το ποσοστό ανεργίας αναµένεται να αυξηθεί από 7,6% το 2008 σε 8,4% το 2009. Τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα προβλέπεται να αυξηθούν από το 1,3% του ΑΕΠ το 2008 στο 1,8% το 2009. Οι πραγµατικοί µισθοί προβλέπεται να αυξηθούν µόλις κατά 0,3% το 2008 και κατά 0,9% το 2009. Το µόνο ευχάριστο είναι η αναµενόµενη σηµαντική επιβράδυνση του πληθωρισµού από το 3,5% το 2008 στο 2,2% το 2009, αλλά και αυτό οφείλεται στη µείωση της ζήτησης. Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι πολύ καλύτερες για την Ελλάδα και επιβεβαιώνουν ότι η ελληνική

οικονοµία παρουσιάζει µεγαλύτερες αντοχές, σε σύγκριση µε πολλές άλλες χώρες της ευρωζώνης. Η παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση έχει, ωστόσο, συνέπειες και για την ελληνική οικονοµία. Οι συνέπειες αυτές επιδεινώνονται εξαιτίας των δυο αρνητικών παραγόντων που µας κληρονόµησε το παρελθόν: Της χαµηλής ανταγωνιστικότητας και του τεράστιου δηµόσιου χρέους, την «αχίλλειο πτέρνα» της ελληνικής οικονοµίας που περιορίζει πολύ τα περιθώρια άσκησης της δηµοσιονοµικής πολιτικής.

Το σχέδιο θωράκισης Για την αντιµετώπιση των συνεπειών της διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης, η Κυβέρνηση προχώρησε, από την πρώτη στιγµή που σηµειώθηκαν

ανησυχητικές ενδείξεις, µε ένα συνολικό σχέδιο για την αντιµετώπισή της. Μετά την άµεση αντίδραση για την προστασία του σ υνόλου των καταθέσεων στις τράπεζες στην Ελλάδα, ψηφίσθηκε στη Βουλή το Σχέδιο Νόµου για την προστασία των δανειοληπτών. Και η πρωτοβουλία αυτή δεν είναι η τελευταία, θα υπάρξουν και άλλες. Και στη συνέχεια η Κυβέρνηση παρουσίασε το Σχέδιο Νόµου για την ενίσχυση της ρευστότητας της οικονοµίας, το οποίο ψηφίσθηκε από τη Βουλή, αφού εγκρίθηκε πρώτα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στόχος του σχεδίου, που άρχισε να εφαρµόζεται, είναι η θωράκιση της ελληνικής οικονοµίας από τις επιπτώσεις της διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Οι µεγάλες τράπεζες της χώρας έχουν ανακοινώσει ότι θα ενταχθούν και στα τρία σκέλη του σχεδίου. Είναι γνωστό ότι οι τράπεζες χρησιµοποιούν την αύξηση των καταθέσεων και τη διατραπεζική αγορά προκειµένου να αποκτήσουν τη δυνατότητα χορήγησης νέων δανείων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Στη σηµερινή συγκυρία, η διατραπεζική αγορά είναι «παγωµένη» και για αυτό είναι και πολύ ακριβή. Με τ ην παρέ µβασ η του Δηµοσίου για την ενίσχυση της ρευστότητας της οικονοµίας, η πιστωτική αγορά θα ξαναβρεί

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 52

τους ρυθµούς της και το κόστος του χρήµατος θα µειωθεί. Έτσι, διευκολύνεται η χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων και των νοι κοκ υριών από το πισ τω τικό σύστηµα. Η οικονοµική δραστηριότητα επιταχύνεται, η ανάπτυξη διασφαλίζεται, η απασχόληση και το οικογενειακό εισόδηµα θωρακίζονται. Αυτός είναι ένας βασικός µηχανισµός αποφυγής των συνεπειών της κρίσης, ο οποίος ενεργοποιείται στη χώρα µας. Το σχέδιο αυτό εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, µεταξύ των τριών πρώτων προγραµµάτων που έχουν εγκριθεί µέχρι σήµερα. Στη σχετική

ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη δέσµη µέτρων της Ελλάδας για τη σταθεροποίηση των αγορών ως απάντηση στην παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση. Η Επιτροπή θεωρεί ότι το ελληνικό σχέδιο είναι συµβατό µε τις κατευθυντήριες γραµµές που είχε δώσει για την αντιµετώπιση των επιπτώσεων της χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Και όπως επισηµαίνει χαρακτηριστικά: «Η δέσµη µέτρων εξασφαλίζει ισότιµη πρόσβαση σε ενισχύσεις, είναι περιορισµένου χρόνου και έκτασης, προβλέπει την καταβολή προµήθειας µε βάση τα όσα ισχύουν στην αγορά, ενώ προβλέπει και κατάλληλα µέτρα για την ελαχι-

στοποίηση των δυνητικών στρεβλώσεων του ανταγωνισµού». Το σ χέδιο ε ν ίσ χ υσης της ρευσ τότητας της οικονοµίας έχει τρία σκέλη:  Πρώτον, τη συµµετοχή του Δηµοσίου στο µετοχικό κεφάλαιο των πιστωτικών ιδρυµάτων έως το ύψος των 5 δισεκατοµµυρίων ευρώ. Η συµµετοχή αυτή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για όσα πιστωτικά ιδρύµατα δεν έχουν ικανοποιητικό δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας, προκειµένου να εγκριθεί η συµµετοχή τους και στα άλλα δύο σκέλη του σχεδίου. Το Δηµόσιο συµµετέχει µε προνοµιούχες µετοχές που έχουν απόδοση 10% και ορίζει εκπροσώπους του στο Διοικητικό Συµβούλιο κάθε πιστωτικού ιδρύµατος που συµµετέχει στο σχέδιο. Σύµφωνα µε το άρθρο 1 παράγραφος 3, ο εκπρόσωπος του Δηµοσίου έχει δικαίωµα βέτο στον καθορισµό των αµοιβών των ανωτάτων στελεχών των τραπεζών, καθώς και στην πολιτική διανοµής των µερισµάτων. Όπως έχει ήδη ανακοινώσει η Κυβέρνηση, για τα πιστωτικά ιδρύµατα που θα συµµετέχουν στο σχέδιο, οι αποδοχές των ανωτάτων στελεχών – του Προέδρου, του Διευθύνοντος Συµβούλου, των Γενικών Διευθυντών, των Αναπληρωτών Γενικών Διευθυντών και των µελών του Διοικητικού Συµβουλίου – δεν µπορούν να ξεπερνούν το

σύνολο των αποδοχών του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Τα πάσης φύσεως µπόνους καταργούνται κατά τη διάρκεια εφαρµογής του σχεδίου. Αυτό θα εξασφαλισθεί - και όποιος άλλος επιπλέον περιορισµός κριθεί απαραίτητος στη διάρκεια εφαρµογής του σχεδίου - και µε σαφή γραπτή εντολή στον εκπρόσωπο του Δηµοσίου που θα ορισθεί, µε την οδηγία να εξασκεί το δικαίωµα του βέτο. Όσον αφορά τη διανοµή των κερδών, για τη διάρκεια εφαρµογής του σχεδίου, καµία από τις συµµετέχουσες τράπεζες δεν θα µπορεί να διανέµει ως µέρισµα στους µετόχους ποσό µεγαλύτερο από το 35% των συνολικών κερδών της, που είναι το ελάχιστο ποσοστό διανεµοµένων κερδών που προβλέπει ο νόµος περί Ανων ύµων Εταιριών. Παρότι ο νόµος προβλέπει ότι δεν µπορεί να διανεµηθεί µέρισµα µεγαλύτερο από το 35%, οι τράπεζες, οι οποίες θα κάνουν χρήση του µέτρου της κεφαλαιακής ενίσχυσης, δεν θα επιτραπεί να διανέµουν µέρισµα, προκειµένου τα όποια κέρδη τους να συµβάλλουν στην κεφαλαιακή τους ενίσχυση. Για την ενίσχυση της εποπτείας της εφαρµογής του σχεδίου, δηµιουργείται Συµβούλιο Εποπτείας, υπό την προεδρία του Υπουργού Οικονοµίας και Οικονοµικών και µε τη συµµετοχή του Διοικητή

της Τράπεζας της Ελλάδος και του αρµόδιου Υφυπουργού για το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους. Στο Συµβούλιο Εποπτείας µετέχουν οι εκπρόσωποι του Δηµοσίου στα Διοικητικά Συµβούλια των πιστωτικών ιδρυµάτων που θα ενταχθούν στο σχέδιο. Το Συµβούλιο αυτό θα συνέρχεται µια φορά το µήνα, προκειµένου να συντονίζει την εφαρµογή του σχεδίου, σύµφωνα µε τις επιταγές του νόµου προς όφελος της ελ ληνικής οικονοµίας και της ελληνικής κοινωνίας.  Το δεύτερο σκέλος του σχεδίου αφορά στην παροχή των εγγυήσεων του Δηµοσίου για τη σ ύναψη µεσοπρόθεσ µων δανείων από τα συµµετέχοντα πισ τωτι κά ιδρύµατα, ποσού έως 15 δισεκατοµµυρίων ευρώ. Στόχος είναι η συνέχιση της παροχής ρευστότητας από το πιστωτικό σύστηµα στην ελληνική οικονοµία για την κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων, των νοικοκυριών, των δηµοσίων έργων που εκτελούνται µε Συµβάσεις Παραχώρησης, των επιχειρήσεων που συµµετέχουν στον επενδυτικό νόµο και των έργων που εκτελούνται µε Συµπράξεις Δηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα. Η εφαρµογή και αυτού του σκέλους θα εποπτεύεται από το Συµβούλιο Εποπτείας. Το δικαίωµα βέτο του εκπροσώπου του Δηµοσίου επεκτείνεται και για τις τράπε-

ζες που έχουν ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια χωρίς τη συµµετοχή του Δηµοσίου µέσω προνοµιούχων µετοχών, αλλά θα κάνουν χρήση αυτού του σκέλους του Σχεδίου. �  Τρίτο σκέλος του σχεδίου είναι η έκδοση ειδικών οµολόγων από το Δηµόσιο ύψους έως 8 δισεκατοµµυρίων ευρώ. Στο άρθρο 5 του σχεδίου νόµου προβλέπεται ρητά ότι η επιπλέον ρευστότητα που προκύπτει από αυτούς τους τίτλους προορίζεται αποκλειστικά για τη χρηµατοδότηση µικροµεσαίων επιχειρήσεων και στεγαστικών δανείων µε ανταγωνιστικούς όρους. Το Συµβούλιο Εποπτείας θα παρακολουθεί την εφαρµογή του άρθρου 5 και ως προς τη χορήγηση των δανείων, αλλά και ως προς τους όρους των δανείων. Προϋπόθεση για τη συµµετοχή και στο τρίτο σκέλος του Σχεδίου είναι η ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 54

Οι όροι της συµµετοχής Με απόφαση του Υπουργού Οικονοµίας και Οικονοµικών, καθορίζον ται οι ειδικοί όροι για την εφαρµογή του σχεδίου και τη συµµετοχή των πιστωτικών ιδρυµάτων σε αυτό. Και η Υπουργική αυτή Α πόφαση έχει εγκριθεί µαζί µε το σχέδιο νόµου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ειδικότερα, µε την Απόφαση καθορίζονται τα κριτήρια κατανοµής της ρευστότητας στα πιστωτικά ιδρύµατα. Τα βασικά κριτήρια είναι η κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυµάτων, το µερίδιό τους στην εγχώρια πιστωτική αγορά και η συµβολή τους στη χρηµατοδότηση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων και των στεγαστικών δανείων. Το ύψος των

προµηθειών καθορίζεται µε βάση τη διαδικασία που αποφάσισε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η οποία καλύπτει το λειτουργικό κόστος και τον πιστωτικό κίνδυνο. Η δηµιουργούµενη ρευστότητα ύψους 28 δισεκατοµµυρίων ευρώ δεν συνιστά επιβάρυνση για τον κρατικό προϋπολογισµό. Η δηµιουργούµενη ρευστότητα επιστρέφει εξ ολοκλήρου στη χρηµατοδότηση της οικονοµίας. Η συµµετοχή του Δηµοσίου στο µετοχικό κεφάλαιο των πιστωτικών ιδρυµάτων αποτελεί περιουσιακό στοιχείο του Έλληνα φορολογούµενου και δίνει στο Δηµόσιο το δικαίωµα ελέγχου. Οι εγγυήσεις που δίδονται δεν αποτελούν στοιχείο ούτε του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος ούτε του δηµοσίου χρέους. Τα ειδικά οµόλογα που θα εκδοθούν αντισταθµίζονται µε αντίστοιχες καταθέσεις του Δηµοσίου στο πιστωτικό σύστηµα. Με την επιτυχή εφαρµογή του σχεδίου, προβλέπεται και άµεση ωφέλεια για τον Έλληνα φορολογούµενο και τον κρατικό προϋπολογισµό, καθώς το Δηµόσιο θα εισπράξει από τις τράπεζες ποσό έως 500 εκατοµ-

µύρια ευρώ ετησίως. Τα έσοδα αυτά προκύπτουν από την απόδοση 10% των προνοµιούχων µετοχών και τις προµήθειες για την παροχή των εγγυήσεων του Δηµοσίου και την έκδοση των ειδικών οµολόγων.

Τα οφέλη Στόχος είναι να µετριασθούν κατά το δυνατόν οι επιπτώσεις από τη διεθνή κρίση στους Έλληνες πολίτες, ιδιαίτερα στους οικονοµικά ασθενέστερους. Να ωφεληθούν οι απλοί πολίτες. Οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις που χρειάζον ται δάνεια. Οι µεγαλύτερες επιχειρήσεις που έχουν ανάγκη από πιστώσεις. Οι άνεργοι ή οι εργαζόµενοι που θα κινδυνεύσουν να βρεθούν στην ανεργία σε περίπτωση που δεν υπάρξει επαρκής χρηµατοδότηση της οικονοµίας. Και το Δηµόσιο θα αποκτήσει έναν µοχλό πίεσης στο πιστωτικό σύστηµα για να υποστηριχθούν ορισµένες κατηγορίες δανειοληπτών που έχουν ιδιαίτερα προβλήµατα, όπως είναι αυτοί που έχουν στεγαστικό δάνειο και µένουν άνεργοι. Αυτοί είναι οι στόχοι που έχουν τεθεί µε το σχέδιο. Σε όλες τις χώρες του κόσµου αναπτύσσεται κάποιος προβληµατισµός για τα σχέδια ενίσχυσης της ρευστότητας του πισ τωτικού συσ τήµατος. Όλοι αναζητούν την χρυσή το-

µή µεταξύ δύο σ τόχων: Α πό τη µία πλευρά, η εµπλοκή του Δηµοσίου στην ενίσχυση της ρευστότητας να µην λειτουργήσει ως αντικίνητρο για την αποτελεσµατικότητα και τον ανταγωνισµό των πιστωτικών ιδρυµάτων. Διότι, ακριβώς, δεν είναι επιθυµητό να υπάρχει µόνιµη εξάρτηση των τραπεζών από εγγυήσεις και κεφάλαια του δηµοσίου. Από την άλ λη πλευρά, επιδιώκεται η χορήγηση δανείων από το πιστωτικό σύστηµα µε ανταγωνιστικούς όρους στους συναλ λασσόµενους, δη λαδή τις επι χειρήσεις και τα νοικοκυριά. Αυτή η ισορροπία εξασφαλίζεται µε το σχέδιο για την ενίσχυση της ρευστότητας της ελληνικής οικονοµίας. Ήδη υπάρχουν θετικές ενδείξεις ότι τα µέτρα που αποφάσισε η Κυβέρνηση φέρνουν αποτελέσµατα. Οι τράπεζες παίρνουν πρωτοβουλίες το τελευταίο διάστηµα, οι οποίες βοηθούν στην ανακούφιση των δανειοληπτών αλλά πρέπει να υπάρξουν περισσότερες πρωτοβουλ ίες σ την κατεύθυνση αυτή. Τα επιτόκια στη διατραπεζική αγορά άρχισαν να µειώνονται µετά από ένα µεγάλο διάστηµα ανόδου. Ωστόσο, η διαδικασία οµαλοποίησης του διεθνούς χρηµατοπιστωτικού συστήµατος ενδεχοµένως να έχει διάρκεια και αναταράξεις. Εµείς, στο µεταξύ, θα πρέπει να προετοιµαστούµε για όλους

τους ενδεχόµενους κινδύνους. Οι αρνητικές διεθνείς οικονοµικές εξελίξεις απαιτούν συνεχή επαγρύπνηση και εγρήγορση. Οι αβεβαιότητες που δηµιουργούνται, η έλλειψη της ρευστότητας, ο κλονισµός των χρηµατισ τηριακών αξιών, η επίδραση της κρίσης και στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες, είναι παράγοντες που γίνονται ασφαλώς αισθητοί και στην ελληνική οικονοµία. Δηµιουργούνται επιπλέον κίνδυνοι από την αύξηση των περιθωρίων των επιτοκίων και από την επιβράδυνση της διεθνούς οικονοµίας. Επηρεάζονται αρνητικά σηµαντικοί εξωστρεφείς τοµείς της, όπως είναι ο τουρισµός και η ναυτιλία, ή διάφοροι εξαγωγικοί τοµείς. Οι παράγοντες αυτοί ασφαλώς επηρεάζουν την κατανάλωση, τις επενδύσεις και το ρυθµό ανάπτυξης της οικονοµίας µας. Ωστόσο, οι µέχρι τώρα επιπτώσεις στην οικονοµία µας είναι µικρότερες από όσο σε άλ λες χώρες της ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Κυβέρνηση βαδίζει µε σύνεση, σοβαρότητα αλλά και αποφασιστικότητα. Με τις µεταρρυθµίσεις των τελευταίων ετών, η ελληνική οικονοµία απολαµβάνει αυξηµένες αντιστάσεις απέναντι στην κρίση. Με τις πρωτοβουλίες που πήρε το τελευταίο διάστηµα, θωρακίζει ακόµη περισσότερο την ελληνική οικονοµία.

BANKING INSIGHT Ώρα περισυλλογής για την ατµοµηχανή της οικονοµίας. Γιατί µπορεί οι ελληνικές τράπεζες να φαίνονται σχεδόν αλώβητες στην κρίση των αγορών, όµως οι νέες συνθήκες οδηγούν σε αναθεώρηση στόχων και αλλαγή στρατηγικής. Η κρίση εµπιστοσύνης και η στενότητα στη διατραπεζική αγορά κάνoυν τους τραπεζίτες να στρέψουν το βλέµµα στην παραδοσιακή τραπεζική. Σε αυτή, σηµείο κλειδί για την ανάπτυξη είναι η αποτελεσµατική διαχείριση κινδύνων και µία κεφαλαιακή διάθρωση που θα µπορεί να θωρακίσει τις τράπεζες στους κλυδωνισµούς των καιρών.

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ ΑΕ

Στον µάντη το ανάθεµα; Η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη, αναµφίβολα προκάλεσε και προκαλεί ανησυχία και προβληµατισµό. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν διατυπωθεί πολλές προτάσεις και µέτρα που πρέπει να ληφθούν για την ανάσχεση του επηρεασµού της πραγµατικής οικονοµίας και τη στήριξη κυρίως των µικρών επιχειρήσεων και των δανειοληπτών. Μεταξύ αυτών, προτάθηκε και η κατάργηση της Τειρεσίας ή έστω η ελαστικοποίηση των κριτηρίων καταχώρησης των δεδοµένων στα αρχεία µας. Ποια τα νέα δεδοµένα όµως εάν οι προτάσεις αυτές υιοθετηθούν;

σκοπός της Τειρεσίας, όπως έχει αποτυπωθεί στο καταστατικό της και έχει υιοθετηθεί από την Αρχή Προστασίας Δεδοµένων Προσωπικού Χαρακ τήρα (εφεξής «Αρχή») είναι, η ελαχιστοποίηση των κινδύνων από τη σύναψη πιστωτικών συµβάσεων µε αφερέγγυους πελάτες και εν γένει από τη δηµιουργία επισφαλών απαιτήσεων και τελικά η προστασία της εµπορικής πίστης και η εξυγίανση των οικονοµικών συναλλαγών. Για την εξυπηρέτηση του σκοπού αυτού, η Τειρεσίας συλλέγει πληροφορίες τις οποίες στη συνέχεια θέτει στη διάθεση των πιστωτικών και χρηµατοδοτικών ιδρυµάτων, υποχρεούµενη να διασφαλίζει ότι αυτές είναι κατά το δυνατόν πλήρεις και ακριβείς.

Τα πιστωτικά και χρηµατοδοτικά ιδρύµατα, που έχουν κατ’ αποκλειστικότητα πρόσβαση στα αρχεία της Τειρεσίας, αντλούν την παρεχόµενη πληροφόρηση χωρίς καµία κρίση ή αξιολόγηση. Η αξιολόγηση της κάθε πληροφορίας πραγµατοποιείται αποκλειστικά από την τράπεζα. Η τράπεζα θα συνεκτιµήσει τις αντληθείσες πληροφορίες µε επιπλέον δεδοµένα που προέρχονται από την αίτηση χρηµατοδότησης, όπως και µε τα δεδοµένα που η ίδια ενδεχοµένως έχει (π.χ. επάγγελµα αιτούντος, εισοδήµατα κλπ.) και µε βάση τη χρηµατοδοτική της πολιτική θα αποφασίσει για την ικανοποίηση ή µη της αίτησης χρηµατοδότησης. Σηµειώνεται λοιπόν ότι η Τειρεσίας δεν αξιολογεί αιτήσεις δανείων και πιστώσεων και πολύ περισσότερο δεν αποφασίζει επ’ αυτών. Η Τειρεσίας παρέχει µόνο πληροφόρηση, τα χαρακτηριστικά της οποίας και η σηµασία της θα εξεταστούν στη συνέχεια σε σχέση µε καθ’ ένα από τα

Του Γιάννη Μούργελα, προέδρου δ.σ. της Τειρεσίας ΑΕ

δύο κύρια αρχεία που διαχειρίζεται: το Αρχείο Δεδοµένων Οικονοµικής Συµπεριφοράς και το Αρχείο Συγκέντρωσης Κινδύνων. Σκοπός του Αρχείου Δεδοµένων Οικονοµικής Συµπεριφοράς είναι η παροχή πληροφόρησης για την αξιολόγηση της φερεγγυότητας. Προς τούτο, στο συγκεκριµένο αρχείο καταχωρούνται πληροφορίες για ακάλυπτες επιταγές, απλήρωτες συναλλαγµατικές, καταγγελίες συµβάσεων δανείων και πιστώσεων, διαταγές πληρωµής, κατασχέσεις, πλειστηριασµούς κ.λπ. Πρόκειται για πληροφορίες επί γεγονότων η συνδροµή των οποίων έχει ήδη βεβαιωθεί, όπως π.χ. έχει βεβαιωθεί η µη εξόφληση της επιταγής µε τη σφράγιση, η καταγγελία σύµβασης µε το σχετικό έγγραφο που η τράπεζα έχει αποστείλει στον πελάτη - οφειλέτη της, η διαταγή πληρωµής µε την έκδοσή της από τον αρµόδιο δικαστή κ.λπ. Πρόκειται λοιπόν για πληροφορίες αθέτησης συγκεκριµένης οικονοµικής υποχρέωσης που έπρεπε να εκπληρωθεί σε συγκεκριµένο χρόνο, οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθµό αντικειµενικότητας. Τη σηµασία αυτής ακριβώς της συµπεριφοράς στις οικονοµικές συναλλαγές αρκετοί προσπαθούν να υποβαθµίσουν. Τέτοιες προσπάθειες είναι αναµφίβολα άδικες σε

βάρος των πολιτών ή νοµικών προσώπων που υπήρξαν συνεπείς στις υποχρεώσεις που ανέλαβαν, κάποιες φορές µε πολύ προσπάθεια και κόπο. Πέραν όµως αυτού, τέτοιες προσπάθειες, όπως καταδεικνύεται από σχετικές µελέτες, οδηγούν σε µη ακριβή εκτίµηση της φερεγγυότητας των πελατών, στην αύξηση του αναλαµβανόµενου κινδύνου και τέλος στην αύξηση των επισφαλειών, το πρόσθετο κόστος των οποίων θα κληθούν να καλύψουν και πάλι οι συνεπείς πελάτες - οφειλέτες.

Ο µάντης δεν είναι τυφλός Από τις στατιστικές αναλύσεις των δεδοµένων του Αρχείου Οικονοµικής Συµπεριφοράς προκύπτει ότι, η χορήγηση δανείων ή πιστώσεων, χωρίς να ληφθούν υπ΄ όψη οι πληροφορίες για υφιστάµενα γεγονότα µη εκπλήρωσης οικονοµικών υποχρεώσεων, οδηγεί σε αυξηµένο κίνδυνο αθέτησης των υποχρεώσεων που προέρχονται από το χορηγούµενο δάνειο ή πίστωση. Η πιθανότητα αθέτησης των αναλαµβανόµενων υποχρεώσεων αυξάνεται ανάλογα µε την προηγούµενη ασυνεπή συµπεριφορά ως εξής:  εφόσον έχει σφραγισθεί επιταγή, η πιθανότητα αθέτησης διαµορφώνεται στο 53%,  εφόσον δεν έχει εξοφληθεί συναλλαγµατική η πιθανότητα αθέτησης διαµορφώνεται στο 39%,  εφόσον έχει προϋπάρξει καταγγελία σύµβασης δανείου ή πίστωσης, η πιθανότητα αθέτησης διαµορφώνεται στο 54% και  εάν έχει εκδοθεί Διαταγή Πληρωµής η πιθανότητα αθέτησης είναι 48%. Εάν δε η προηγούµενη οικονοµική συµπεριφορά έχει οδηγήσει σε περισσότερα από ένα τέτοια γεγονότα, η πιθανότητα αθέτησης διαµορφώνεται υψηλότερα του 50%, ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά τους. Προκύπτει συνεπώς ότι εφόσον κάποιος έχει ήδη αθετήσει κάποια οικονοµική του υποχρέωση, έχει πολλές πιθανότητες να αθετήσει και επόµενες. Οι πιθανότητες δε αυτές υπερβαίνουν το 50% στην περίπτωση των επιταγών, ενώ είναι σηµαντικά µικρότερες (15% λιγότερο) στην περίπτωση των ανεξόφλητων συναλλαγµατικών οι οποίες γενικά εκδίδονται για πολύ µικρότερα ποσά από τις επιταγές και των οποίων η χρήση συνεχώς φθίνει. Πρακτικά αυτό σηµαίνει ότι εάν χορηγηθεί το ίδιο δάνειο σε δύο πρόσωπα που και τα δύο είχαν εκδώσει στο παρελθόν σφραγισµένες επιταγές, το ένα από αυτά δεν θα εξοφλήσει εµπρόθεσµα τις δόσεις του δανείου. Εάν λοιπόν αποφασισθεί ή χαλάρωση των όρων λειτουργίας του Αρχείου Δεδοµένων Οικονοµικής Συµπεριφοράς µε τη µη καταχώριση σε αυτό πληροφοριών και µάλιστα αυτών που αφορούν σε σφραγισµένες επιταγές είναι προφανές ότι δεν θα λύσουµε το πρόβληµα της αθέτησης της συγκεκριµένης υποχρέωσης, η οποία θα

60 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ των δεδοµένων του Αρχείου Οικονοµικής Συµπεριφοράς προκύπτει ότι η χορήγηση δανείων ή πιστώσεων, χωρίς να ληφθούν υπ΄ όψη οι πληροφορίες για υφιστάµενα γεγονότα µη εκπλήρωσης οικονοµικών υποχρεώσεων, οδηγεί σε αυξηµένο κίνδυνο αθέτησης των υποχρεώσεων που προέρχονται από το χορηγούµενο δάνειο ή πίστωση.

συνεχίσει να υπάρχει και απλώς δεν θα γίνεται γνωστή, όπως επίσης προφανές είναι ότι µε τον τρόπο αυτό θα πολλαπλασιάσουµε το πρόβληµα δηµιουργώντας νέες επισφάλειες και επιβαρύνοντας ακόµη περισσότερο ήδη υπερήµερους οφειλέτες. Όσον αφορά στο Αρχείο Συγκέντρωσης Κινδύνων (ΣΣΚ), σκοπός του είναι η παροχή πληροφόρησης κυρίως για την εκτίµηση της πιστοληπτικής ικανότητας των πελατών των Τραπεζών, δηλαδή της εκτίµησης της δυνατότητας του αιτούντος δάνειο ή πίστωση να εκπληρώσει τις εντεύθεν υποχρεώσεις του. Προς τούτο στο αρχείο αυτό καταχωρούνται πληροφορίες για τα υπόλοιπα δανείων και πιστώσεων που έχουν χορηγηθεί, ώστε να προκύπτει η συνολική υποχρέωση. Οι πληροφορίες αυτές αποστέλλονται ηλεκτρονικά από τις τράπεζες, εφόσον οι πελάτες στους οποίους αυτές αφορούν έχουν συγκατατεθεί προς τούτο, ώστε και στην περίπτωση αυτή η καταχωρούµενη πληροφόρηση χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθµό αντικειµενικότητας. Το αρχείο αυτό λειτουργεί από τα µέσα του 2003 για τις χορηγήσεις καταναλωτικής πίστης (προσωπικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες, «ανοικτά» δάνεια, κλπ.), από το 2005 για τις χορηγήσεις στεγαστικής πίστης και από φέτος για τις χορηγήσεις προς τις µικρές επιχειρήσεις. Στο αρχείο αυτό έχουν µέχρι σήµερα καταχωρηθεί

πληροφορίες για το 76% των καταναλωτικών δανείων, το 443% των χορηγήσεων µέσω πιστωτικών καρτών και το 48% των χορηγήσεων στεγαστικής πίστης. Τα ποσοστά που αφορούν στις αορίστου χρόνου χορηγήσεις µέσω πιστωτικών καρτών και στα συνήθως µακροχρόνια στεγαστικά δάνεια είναι σχετικά µικρά, λόγω της απαιτούµενης συγκατάθεσης που έθεσε η Αρχή, ως προϋπόθεση για την καταχώρηση. Με τον τρόπο αυτό πρακτικά αποκλείστηκαν από το αρχείο δεδοµένα για όλα τα δάνεια και τις πιστώσεις που χορηγήθηκαν µέχρι και το 2003. Παρά ταύτα η βάση που έχει δηµιουργηθεί και ο χρόνος που έχει µεσολαβήσει, από την έναρξη λειτουργίας του συγκεκριµένου αρχείου, µας επιτρέπει να αναλύσουµε τα δεδοµένα που καταχωρούνται και να φθάσουµε σε σηµαντικά συµπεράσµατα για τη συµπεριφορά των πελατών - οφειλετών. Σχετική ανάλυση και µελέτη των καταχωρούµενων στο Αρχείο Συγκέντρωσης Κινδύνων δεδοµένων κατέληξε στα ακόλουθα συµπεράσµατα:  Όσες περισσότερες χορηγήσεις έχει λάβει ένα άτοµο τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να καθυστερήσει την εξόφληση των υποχρεώσεων του για χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο των ενενήντα (90) ηµερών ή τριών (3) µηνών. Συγκεκριµένα ένας καταναλωτής που έχει πάρει δύο (2) δάνεια, έχει 6,9% πιθανότητα να γίνει υπερήµερος για περισσότερο από τρεις µήνες, ενώ εάν έχει πάρει τέσσερις (4) χορηγήσεις, η πιθανότητα αυτή διαµορφώνεται στο 11,2% και εάν οι χορηγήσεις είναι έξι (6), η πιθανότητα αυξάνεται στο 15,2%.  Όσες περισσότερες είναι οι τράπεζες από τις οποίες ο καταναλωτής έχει λάβει δάνεια, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να παρουσιαστούν καθυστερήσεις στις αποπληρωµές. Συγκεκριµένα εάν ένας καταναλωτής έχει λάβει χορηγήσεις από δύο τράπεζες, η πιθανότητα να παρουσιάσει καθυστέρηση άνω των ενενήντα (90) ηµερών διαµορφώνεται στο 9,8% ενώ αν οι χορηγήσεις προέρχονται από τέσσερις (4) τράπεζες, η πιθανότητα αθέτησης προσεγγίζει το 20%.  Όταν η καθυστέρηση εξόφλησης µιας υποχρέωσης φθάσει τις ενενήντα (90) ηµέρες, οι πιθανότητες να αυξηθεί και άλλο και τελικά να καταγγελθεί η σύµβαση του δανείου είναι µεγαλύτερη από 75%. Ένας άλλος παράγοντας ο οποίος συνδέεται µε τον κίνδυνο αθέτησης της αποπληρωµής πιστώσεων είναι το χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ των χορηγήσεων. Έτσι, όσο µεγαλύτερο είναι το διάστηµα µεταξύ

δύο ή /και περισσοτέρων χορηγήσεων, τόσο µειώνεται ο κίνδυνος αθέτησης αποπληρωµής των αναληφθέντων υποχρεώσεων, ενώ όσο µικρότερο το διάστηµα, τόσο µεγαλύτερος ο κίνδυνος να παρουσιαστούν σηµαντικές καθυστερήσεις ή και πλήρης αδυναµία αποπληρωµής. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι εάν ένας καταναλωτής έχει λάβει δύο (2) χορηγήσεις µε µικρή διαφορά έγκρισης µεταξύ τους (έως περίπου 7 εβδοµάδες) η πιθανότητα να παρουσιάσει καθυστέρηση µεγαλύτερη των ενενήντα (90) ηµερών είναι 14%, ενώ εάν η διαφορά έγκρισης είναι µεγαλύτερη (έως περίπου 52 εβδοµάδες) τότε το ποσοστό µειώνεται σε 8% περίπου. Για δε διαφορά µεταξύ έγκρισης χορηγήσεων µεγαλύτερη των πενήντα δύο (52) εβδοµάδων, το ποσοστό αθέτησης µειώνεται έως και κάτω από 5%.

62 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Η άλλη όψη του νοµίσµατος Από όσα αναπτύχθηκαν µέχρι εδώ προκύπτει η σπουδαιότητα των πληροφοριών που η Τειρεσίας θέτει στη διάθεση των πιστωτικών και χρηµατοδοτικών ιδρυµάτων για την αξιολόγηση της φερεγγυότητας και της πιστοληπτικής ικανότητας των πελατών τους. Αναµφίβολα ορθή αξιολόγηση των πληροφοριών αυτών οδηγεί στον περιορισµό επισφαλειών, που πολλοί ισχυρίζονται ότι λειτουργεί µόνο υπέρ των τραπεζών. Όµως στις διµερείς, αµφοτεροβαρείς σχέσεις που διαµορφώνονται σε ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπως είναι η σχέση τράπεζας-πελάτη, ο περιορισµός των επισφαλειών συνεπάγεται για µεν την τράπεζα µείωση του κόστους της και δηµιουργία προϋποθέσεων µείωσης των επιτοκίων και για τους πελάτες-καταναλωτές περιορισµό της υπερχρέωσης. Ο περιορισµός της παρεχόµενης πληροφόρησης είναι προφανές ότι δεν επιλύει το πρόβληµα εφόσον η µη εµφάνιση µιας σφραγισµένης επιταγής δεν σηµαίνει ότι αυτή δεν σφραγίσθηκε. Το πρόβληµα παραµένει και απλά αποκρύπτεται, κουκουλώνεται, µε βέβαιο αποτέλεσµα την αύξηση των επισφαλειών και συνακόλουθα του κόστους και την ανάσχεση της µείωσης των επιτοκίων χορηγήσεων ή και την αύξησή τους, αλλά και τη δηµιουργία νέας γενιάς «υπερχρεωµένων νοικοκυριών», για την οποία πιθανότητα θα υπάρξουν και πάλι διαµαρτυρίες, αλλά και αποσιώπηση της αιτίας. Η οικονοµική κρίση που βιώνουµε νοµίζω ότι, µεταξύ άλλων, κατέδειξε πόσο απαραίτητη είναι η ορθή αξιολόγηση του αναλαµβανόµενου κινδύνου. Για το λόγο αυτό στο επίκεντρο των συζητήσεων για τη δηµιουργία των προϋποθέσεων που θα αποτρέψουν κάτι τέτοιο στο µέλλον είναι και οι όροι λειτουργίας των εταιρειών αξιολόγησης των κινδύνων. Δεν αποτέλεσαν όµως, ούτε αποτελούν αντικείµενο συζήτησης οι ίδιες οι πληροφορίες και οι όροι συλλογής και παροχής τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι για κανένα από τα σαράντα τρία (43) γραφεία πληροφοριών πίστης που λειτουργούν στην Ευρώπη δεν έχει τεθεί θέµα περιορισµού της παρεχόµενης πληροφόρησης. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι όταν εκπρόσωπος του ενός από δύο γραφεία πληροφοριών πίστης που λειτουργούν στην Ιταλία ρωτήθηκε σχετικά, απάντησε «όταν έχεις πυρετό δεν χτυπάς το θερµόµετρο για να κατέβει»! Πιστεύω ότι και εµείς στην Ελλάδα πρέπει να κάνουµε το ίδιο, επιλέγοντας τον µακροπρόθεσµο σχεδιασµό αντί του πρόσκαιρου.

ΤΡΑΠΕΖΕΣ

BACK TO REALITY Η επιστροφή στην παραδοσιακή τραπεζική σηµατοδοτεί την ισχύ των ικανών

Η πίστη ότι οι κεφαλαιαγορές µπορούν να τροφοδοτούν, σχεδόν αέναα, την ανάπτυξη αποδείχθηκε απατηλή. Ή µήπως και αυτή η νέα διαπίστωση δεν είναι παρά άλλη µία ψευδής αντανάκλαση στον καθρέπτη των αγορών; Γιατί το καπιταλιστικό σύστηµα µπορεί όντως να εδραιώσει την ανάπτυξη φθάνει να µην αναλώνεται σε επιπόλαιες επιδιώξεις, σαν αυτές που παραδίδουν σήµερα τους ξένους τραπεζίτες στα κρατικά οικονοµικά επιτελεία για ανόρθωση της λαβωµένης τους εικόνας. Μέσα στην καταιγίδα της κρίσης, οι έλληνες τραπεζίτες µαθαίνουν από τα παθήµατα των ξένων. Ακριβή τους γνώση, ότι οι παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες είναι αυτές που µπορούν να στηρίξουν µία διατηρήσιµη ανάπτυξη. Στο παιχνίδι του ανταγωνισµού, στη µικρή ελληνική αγορά µε τον τεράστιο ζωτικό (βαλκανικό και όχι µόνο) χώρο, κερδισµένη θα βγει η τράπεζα που γνωρίζει καλά την παραδοσιακή τραπεζική. Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑ

παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση, όσο κι αν ακούγεται παράταιρο, αποτελεί βάλσαµο για τον καπιταλισµό. Όσον αφορά το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα, η παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση αναµφίβολα κλείνει οριστικά το κεφάλαιο «εύκολα κέρδη για τραπεζίτες» και ανοίγει θεαµατικά µια νέα εποχή, µε νέους µετόχους, νέου τύπου διοικήσεις και νέες προτεραιότητες. Είναι εντυπωσιακό. Στην Ελλάδα η κρίση άνοιξε µια νέα εποχή για το τραπεζικό επιχειρείν. Ο παραδοσιακός καπιταλισµός, η θεωρία συγκέντρωσης των κεφαλαίων για την οικονοµική ανάπτυξη έχει αυστηρούς κανόνες. Δεν επιτρέπει ποτέ στο χρηµατοοικονοµικό κοµµάτι να ξεπερνά το 100% της πραγµατικής οικονοµίας. Τα πράγµατα δυστυχώς είχαν εξοκείλει τα τελευταία χρόνια. Το 2007 τα financials αντιστοιχούσαν στο 150% των εσόδων της πραγµατικής οικονοµίας. Αναπόφευκτη λοιπόν ήταν η οδυνηρή επιστροφή ενός ολόκληρου πλανήτη στην πραγµατικότητα.

Check to Reality για τις ελληνικές τράπεζες Για τους επόµενους 6-9 µήνες, η ελληνική οικονοµία θα βλέπει τον πληθωρισµό να πέφτει (αφού θα συγκρίνεται µε την εκρηκτική άνοδο των τιµών των πρώτων υλών αλλά και των προϊόντων τους αντίστοιχους µήνες του προηγούµενου έτους), τα βασικά επιτόκια χρηµατοδότησης του ευρώ σε ιστορικά χαµηλά επίπεδα αλλά και την κερδοφορία των τραπεζών να υποχωρεί. Η Ελληνική Δηµοκρατία θα βρίσκει δανεικά κεφάλαια δυσκολότερα και ακριβότερα. Η εµπιστοσύνη στα «ελληνικά χαρτιά» µειώνεται. Υπάρχουν αναλυτές που εκτιµούν ότι στην περίπτωση που το spread των ελληνικών οµολόγων (η διαφορά απόδοσης από τα αντίστοιχα γερµανικά) διευρυνθεί πάνω από τις 2 ποσοστιαίες 66 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΤΑΚΗΣ ΑΡΑΠΟΓΛΟΥ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

διοικητής Εθνική Τράπεζα

πρόεδρος Alpha Bank

Ο ισχυρός

Σε εποχή κρίσης, η Εθνική απέδειξε την ισχύ και το κύρος της τόσο στην ελληνική όσο και τη διεθνή αγορά.

Ο δυναµικός

Ολοκλήρωσε τη συµµαχία µε το Investment Fund του Κατάρ και ανακοίνωσε πρώτος συµµετοχή στο κυβερνητικό σχέδιο ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών.

µονάδες, η χρηµατοδότηση της ελληνικής οικονοµίας όχι µόνον θα κοστίζει ακριβά αλλά θα είναι δύσκολη. Ανάλογα ακριβότερα θα δανείζονται τότε και οι ελληνικές τράπεζες στη διατραπεζική αγορά. Οι παραδοσιακοί µέτοχοι των ελληνικών τραπεζών, οι µεγάλες επενδυτικές τράπεζες του εξωτερικού, δεν θα έχουν ούτε χρόνο ούτε διάθεση να ασχοληθούν µε την Ελλάδα. Οι ανταγωνιστές των ελληνικών τραπεζών θα πιέζουν τις διοικήσεις τους να πουλήσουν τις πετυχηµένες δραστηριότητές τους στα Βαλκάνια και την Ν.Α. Ευρώπη, καθώς το κόστος άντλησης κεφαλαίων για τη συνέχιση της επέκτασής τους στην περιοχή αυξάνεται.

Συµµαχίες σε Νέα Ευρώπη και Τουρκία Συµµαχίες και συγχωνεύσεις τραπεζών στην ελληνική επικράτεια είναι δύσκολο να πετύχουν αφού κανείς δεν θα τολµήσει να διανοηθεί κινήσεις µείωσης του λειτουργικού κόστους, απολύσεις και κλείσιµο καταστηµάτων. Μοναδική διέξοδος η συνεργασία των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό. Εκεί που η ισχύς εν τη ενώσει µπορεί να προσφέρει διέξοδο στον λαβύρινθο των πιέσεων και των εκβιαστικών διληµµάτων. ΟΙ ελληνικές τράπεζες, εκτός Ελλάδος δραστηριοποιούνται σε δύο πολύ συγκεκριµένες και πολύ ζωτικές για την κερδοφορία τους περιοχές. Νέα Ευρώπη και Τουρκία. Σε αυτές ακριβώς τις γεωγραφικές ζώνες οι προβλέψεις για το 2009 δεν είναι καλές αφού αναφέρονται σε δραµατική πτώση, έως και κατά 60%, στον ρυθµό αύξησης των δανείων. Ενώ λοιπόν στην Ελλάδα οι συντονισµένες προσπάθειες της κυβέρνησης και της Τράπεζας της Ελλάδος στοχεύουν σ’ ένα απλό «φρενάρισµα» στον ρυθµό αύξησης των δανείων από το 20% στο 10% - 11% το 2009, στην Τουρκία ο ρυθµός πιστωτικής επέκτασης εκτιµάται ότι θα µειωθεί από 35% περίπου στο 15% και στη Νέα

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΡΟΝΤΗΡΑΣ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΑΛΛΑΣ

διευθύνων σύµβουλος Eurobank

διευθύνων σύµβουλος Εµπορική Τράπεζα

πρόεδρος Τράπεζα Πειραιώς

Ο πρωτοπόρος

Ο διορατικός

Ο καινοτόµος

Η ισχύς του βασικού µετόχου, Σπύρου Λάτση, και το δυναµικό management αποτελούν εγγύηση για την περαιτέρω δυναµική της ανάπτυξη.

Απέδειξε την ισχύ του βασικού µετόχου, της Credit Agricole, και δροµολόγησε σηµαντική αύξηση κεφαλαίου µε την ενίσχυση του.

Οδηγεί τις εξελίξεις, αµέσως µετά τη µείωση του επιτοκίου του ευρώ, πρώτος ανακοίνωσε ισόποση µείωση των επιτοκίων χορηγήσεων.

Ευρώπη, δηλαδή Βαλκάνια και Αν. Ευρώπη, οι χορηγήσεις θα αυξηθούν µόλις 3% µε 4%. Μέχρι σήµερα κατά µέσο όρο τα δάνεια στη Νέα Ευρώπη αυξάνονταν µε ρυθµό 45% περίπου. Το 2009 είναι φανερό πλέον ότι θα καταγραφεί η µεγαλύτερη επιβράδυνση του ρυθµού αύξησης των δανείων της τελευταίας δεκαετίας. Επιπλέον η προσπάθεια άντλησης καταθέσεων από την τοπική κοινωνία ώστε να χρηµατοδοτηθεί η ανάπτυξη σ’ αυτές τις περιοχές και δαπανηρή είναι και αλυσιτελής. Τουλάχιστον για το 2009 η Νέα Ευρώπη αλλά και η Τουρκία δεν θα αποδώσουν στους ισολογισµούς των ελληνικών τραπεζικών οµίλων τα κέρδη που στο παρελθόν αντιστοιχούσαν στο 30% των συνολικών εσόδων. Είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθεί έξαρση του φαινόµενου των επισφαλειών, δηλαδή ταυτόχρονα να σηµειωθεί επιβράδυνση στα νέα δάνεια και αύξηση στις προβληµατικές χορηγήσεις. Με λίγα λόγια, αν υπάρχει έδαφος για συµµαχίες ελληνικών τραπεζών σήµερα, αυτό βρίσκεται σαφώς εκτός της ελληνικής επικράτειας.

Νέες στρατηγικές και νέες «φιλίες» Η κυβέρνηση ορθώς παρενέβη για να ενισχύσει µε την απαραίτητη ρευστότητα την ελληνική οικονοµία, µε το περιβόητο «πακέτο των 28 δισ. ευρώ» το οποίο δυ-

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΛΙΑΚΟΣ

διοικητής Αγροτική Τράπεζα

Ο αποτελεσµατικός Ολοκλήρωσε την αναδιοργάνωση της τράπεζας, τώρα αποτελεί ισχυρό χαρτί της κυβέρνησης για την αναθέρµανση της οικονοµίας.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ

εκτελεστικός αντιπρόεδρος Marfin Bank

Ο ανερχόµενος

Ο αιρετικός του λόγος αλλά και η ισχυρή κεφαλαιακή βάση της Marfin, τον έχουν αναγορεύσει σε άσπρο ιππότη του τραπεζικού συστήµατος.

στυχώς ούτε µεγάλο είναι ούτε επαρκές. Ήταν απλώς αναγκαίο. Το οικονοµικό επιτελείο της κυβέρνησης σωστά προέβλεψε τα αδιέξοδα και αποφάσισε να επέµβει για να δηµιουργήσει κλίµα ασφάλειας όσον αφορά τη χρηµατοδότηση της ελληνικής οικονοµίας αλλά και συνθήκες ίσου ανταγωνισµού στο ελληνικό τραπεζικό σύστηµα. Είναι προφανές ότι οι παλιές καλές µέρες για τους Έλληνες τραπεζίτες έχουν παρέλθει. Οι επόµενοι 6-9 µήνες είναι η περίοδος που θα πρέπει να αποδείξουν τις ικανότητές τους στο χρηµατοπιστωτικό επιχειρείν. Στο παιχνίδι του ανταγωνισµού, στη µικρή ελληνική αγορά µε τον τεράστιο ζωτικό (βαλκανικό και όχι µόνο) χώρο, κερδισµένη θα βγει η τράπεζα εκείνη που µπορεί να ασκεί και που γνωρίζει πολύ καλά την παραδοσιακή τραπεζική. Τα µερίδια αγοράς θα αλλάξουν. Ωφεληµένες θα βγαίνουν καθηµερινά οι τράπεζες που διαθέτουν τα έµπειρα στελέχη, τις διαδικασίες και τους µηχανισµούς για την αξιολόγηση της πραγµατικής πιστοληπτικής αξιοπιστίας των επιχειρήσεων και των δανειοληπτών. Η δουλειά του τραπεζίτη είχε παραγίνει εύκολη τα τελευταία 3-4 χρόνια. Κέρδιζαν πολλά από το dealing room και τα golden boys, παραγνωρίζοντας την αξία του παραδοσιακού τραπεζικού στελέχους που είχε τις κεραίες του τεντωµένες στην αγορά, ήξερε τα µυστικά των πελατών της γειτονιάς, τις παραξενιές και τις αδυ-

ναµίες τους. Η τραπεζική επιστρέφει πίσω τουλάχιστον 15 χρόνια. Όσες τράπεζες «ξέχασαν» το παραδοσιακό βιβλίο και «κοιµήθηκαν» πάνω στα εύκολα κέρδη θα υποφέρουν. Θα εξαγοραστούν στην πραγµατική τους αξία. Την αξία των κεφαλαίων τους και µόνον. Δεν είναι τυχαίο ότι το κόστος του χρήµατος σε ολόκληρο τον πλανήτη έχει µειωθεί µε ταχύτητα πρωτοφανή στον παγκόσµιο καπιταλισµό, καθώς οι κεντρικοί τραπεζίτες προσπαθούν να µετριάσουν την απότοµη προσγείωση των χρηµαταγορών στην πραγµατικότητα.

Φαύλος κύκλος στην πραγµατική οικονοµία Είναι προφανές ότι τα χρηµατιστήρια θα ανακάµψουν συντοµότερα από την πραγµατική οικονοµία. Ωστόσο, η οικονοµική ανάπτυξη στην τραυµατισµένη ελληνική οικονοµία θα αργήσει να έρθει. Η χρηµατοδότηση της πραγµατικής οικονοµίας θα είναι προβληµατική παρά τα µέτρα που παίρνουν οι εθνικές κυβερνήσεις µαζί και η Ελληνική. Η κρυστάλλινη σφαίρα που απεικονίζει αυτή την οδυνηρή πραγµατικότητα δεν είναι άλλη από την αγορά των κρατικών οµολόγων: Η καµπύλη απόδοσης σχηµατίζεται από τη διαφορά στις αποδόσεις µεταξύ 2ετών και 10ετών κρατικών οµολόγων. Όταν µια οικονοµία επιβραδύνεται, η καµπύλη έχει την τάση να διευρύνεται, καθώς µειώνονται τα βραχυχρόνια επιτόκια ως µέτρο για την τόνωση της ανάπτυξης. Και όταν η οικονοµία ανακάµπτει και τα βραχυχρόνια επιτόκια ανεβαίνουν, τότε η καµπύλη συρρικνώνεται. Με τις κεντρικές τράπεζες του πλανήτη να µειώνουν τα επιτόκια ώστε να αποτρέψουν το ενδεχόµενο ύφεσης, η καµπύλη αποδόσεων στις αγορές κρατικών οµολόγων έχει ήδη διευρυνθεί σηµαντικά, εξέλιξη ενδεικτική των δυσοίωνων προοπτικών για την οικονοµία. Θεωρητικά, η µεγάλη διαφορά απόδοσης µεταξύ βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων τίτλων θα µπορούσε να βοηθήσει τις τράπεζες να βελτιώσουν τον ισολογισµό τους, δανειζόµενες φθηνά βραχυχρόνια και δανείζοντας ακριβότερα µακροχρόνια. Μόνο που αυτή τη φορά τα πράγµατα είναι διαφορετικά, καθώς οι τράπεζες αποφεύγουν τον δανεισµό. Παρά τις µειώσεις επιτοκίων και τις ενέσεις ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι ελληνικές τράπεζες θέτουν πιο αυστηρούς όρους δανεισµού για καταναλωτές και επιχειρήσεις, φέρνοντας πιο κοντά τον κίνδυνο µίας παρατεταµένης ύφεσης. Η στάση τους αυτή ενισχύει τις πιέσεις στην 68 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

πραγµατική οικονοµία. Έχει δηµιουργηθεί δηλαδή ένας φαύλος κύκλος…

Οι νέοι κανόνες Προβόπουλου Πολύ σωστά η Τράπεζα της Ελλάδος έσπευσε να βάλει αυστηρούς, σαφείς και ενιαίους κανόνες στο τραπεζικό παιχνίδι του 2009. Ξεκίνησε από τη διασφάλιση της ορθής απεικόνισης της κατάστασης των τραπεζών στους ισολογισµούς του 2008. Από την πρώτη στιγµή της κρίσης, η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος, ο έµπειρος τραπεζίτης Γιώργος Προβόπουλος, έθεσε ως προτεραιότητα τον προσδιορισµό της εύλογης αξίας των χρηµατοοικονοµικών µέσων, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα από τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα, ενώ δόθηκε ιδιαίτερη έµφαση στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει ενεργός αγορά ή όταν η αγορά παρουσιάζει χαµηλή εµπορευσιµότητα.

Στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων µεταξύ τραπεζών και διοίκησης της ΤτΕ τέθηκε και το θέµα των επανα-ταξινοµήσεων χρηµατοοικονοµικών µέσων ενεργητικού σύµφωνα µε τις αλλαγές που έχουν επέλθει στα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα. Οι ελληνικές τράπεζες οφείλουν πλέον να συµµορφωθούν πλήρως µε στους κανόνες γνωστοποιήσεων έτσι ώστε οι χρήστες των οικονοµικών καταστάσεων να κατανοούν πλήρως την επίπτωση των σχετικών µεταβολών. Για τις προβλέψεις που αφορούν την αποµείωση της αξίας χρηµατοοικονοµικών στοιχείων ενεργητικού, κυρίως των δανείων, υπάρχει ανάγκη πλήρους αποτύπωσης των υφιστάµενων συνθηκών της αγοράς, των

καθυστερήσεων αποπληρωµής, των ενδείξεων επιδείνωσης της οικονοµικής κατάστασης των δανειοληπτών και της ενδεχόµενης µείωσης της αξίας των πιθανών εξασφαλίσεων. Όλα αυτά τα περίπλοκα περιέχουν ένα µήνυµα. Θα υπάρξει παιχνίδι συµµαχιών, εξαγορών και συγχωνεύσεων τραπεζών στην Ελλάδα, µε στρατηγικό πεδίο τη Νέα Ευρώπη. Για να λειτουργήσει αυτό το παιχνίδι απαιτείται διαφάνεια, αποτελεσµατικότητα και δυνατότητα ασφαλέστερων προβλέψεων ώστε οι επενδυτές να εµπιστευτούν τα κεφάλαιά τους στην ανάπτυξη του ελληνικού τραπεζικού συστήµατος. Όσοι το τολµήσουν θα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους όλες τις πληροφορίες που προσφέρουν τη δυνατότητα αξιολόγησης της επίδρασης που έχουν τα σύγχρονα χρηµατοοικονοµικά µέσα στην οικονοµική θέση και απόδοση της τράπεζας και τους κινδύνους στους οποίους η τράπεζα ήταν εκτεθειµένη κατά τη διάρκεια και στο τέλος κάθε χρήσης.

ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

Στα άδυτα τoυ χρήµατος Οι ελληνικές τράπεζες έχουν ισχυρά ερείσµατα για να αντιµετωπίσουν το περιβάλλον της διεθνούς κρίσης. Όµως ήδη το αυξηµένο κόστος χρηµατοδότησης, στη διατραπεζική και τις αγορές υβριδικών και υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης, η αβεβαιότητα για το µέγεθος και τη διάρκεια της διεθνούς κρίσης καθώς και οι κίνδυνοι στις αγορές των Βαλκανίων, όπου έχουν σηµαντική διείσδυση, απαιτούν επαγρύπνηση.

ΕΠΙΛΟΓΗ 71

Του Νικόλαου Γεωργικόπουλου, Ερευνητή Χρηµατοοικονοµικών στο ΚΕΠΕ, επιστηµονικού συνεργάτη του Institute for Financial Engineering - Imperial College London και µέλος του διεθνούς δικτύου ερευνητών του Πανεπιστηµίου της Νέας Υόρκης, SoFiE

πως για κάθε επιχείρηση, έτσι και για κάθε πιστωτικό ίδρυµα, το κεφάλαιο είναι πηγή χρηµατοδότησης για τις επενδύσεις του αλλά και για την επέκταση των δραστηριοτήτων του. Ωστόσο, το κεφάλαιο χρησιµοποιείται επίσης για την κάλυψη των κινδύνων που το πιστωτικό ίδρυµα αναλαµβάνει στο χαρτοφυλάκιό του. Οι κίνδυνοι διαφοροποιούνται σε αναµενόµενους κινδύνους που καλύπτονται τόσο από την κερδοφορία των πιστωτικών ιδρυµάτων όσο και από τις σχηµατιζόµενες προβλέψεις (provisions), αλλά και σε µη αναµενόµενους κινδύνους όπου το κεφάλαιο παίζει τον πρωταρχικό ρόλο της προστασίας (capital buffer). Σε περιόδους αναταραχών, όπως και η περίοδος που διανύουµε τον τελευταίο ενάµιση χρόνο, τα πιστωτικά ιδρύµατα θα πρέπει να έχουν διαθέσιµα επιπλέον κεφάλαια πέρα από τα ελάχιστα προβλεπόµενα, έτσι ώστε να αντιµετωπίσουν τους µη αναµενόµενους κίνδυνους µε ασφαλέστερο τρόπο. Αυτό όµως θα πρέπει να γίνει κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να περιοριστεί, κατά το δυνατόν, το φαινόµενο της προκυκλικότητας (procyclicality που είναι η ενίσχυση των κυκλικών τάσεων από το παραγωγικό δυναµικό. Δεδοµένου ότι σε περιόδους οικονοµικής ύφεσης οι πιστωτικοί κίνδυνοι αυξάνονται, τα πιστωτικά ιδρύµατα περιορίζουν κατά κανόνα την πιστωτική επέκταση, µε αποτέλεσµα την επιδείνωση της ύφεσης) Η συσχέτιση εποµένως του ύψους των κεφαλαίων προς τους κινδύνους που αναλαµβάνουν τα πιστωτικά ιδρύµατα (κεφαλαιακή επάρκεια) είναι πρωτίστης σηµασίας για τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα. Τα κεφάλαια αυτά µπορεί να είναι ίδια κεφάλαια ή δανεικά κεφάλαια. Το ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων σε σχέση µε το σύνολο των κεφαλαίων (κεφαλαιακή διάρθρωση) παίζει σηµαντικό ρόλο για την αντιµετώπιση των κινδύνων, διότι η προστασία από τους κινδύνους δεν έγκειται µόνο στο ύψος των κεφαλαίων αλλά και στην ποιότητα τους. Είναι γεγονός ότι τα ίδια κεφάλαια είναι καλύτερης ποιότητας από τα δανεικά κεφάλαια, γιατί µειώνουν τον κίνδυνο χαρτοφυλακίου (portfolio risk) και πληρούν το κριτήριο της µονιµότητας.

72 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Αντίθετα, τα δανεικά κεφάλαια δεν έχουν τα ανωτέρω ποιοτικά χαρακτηριστικά και επιπλέον αυξάνουν τον κίνδυνο µόχλευσης (leverage risk), δηλαδή τον κίνδυνο που προκύπτει από τον αυξηµένο λόγο χρέους προς ίδια κεφάλαια. Η αναγκαιότητα για πιο φθηνά κεφάλαια λόγω του ανταγωνισµού και της διαρκούς επέκτασης των δραστηριοτήτων των πιστωτικών ιδρυµάτων οδήγησαν στην έκδοση νέων προϊόντων, τα οποία παρόλο που ονοµάστηκαν κεφάλαια είχαν και χαρακτηριστικά χρέους (debt). Δεδοµένου ότι µε την εισαγωγή των προϊόντων αυτών έγινε περισσότερο δυσδιάκριτος ο διαχωρισµός ανάµεσα στα ίδια κεφάλαια και το χρέος, οι εποπτικές αρχές υπό την αιγίδα της Επιτροπής της Βασιλείας (Basle Committee on Banking Supervision) επέβαλαν ορισµένους κανόνες σύµφωνα µε τους οποίους αναγνωρίζονται µια σειρά από αυτά τα προϊόντα ως κεφάλαια. Τα κεφάλαια αυτά ονοµάζονται εποπτικά ίδια κεφάλαια (supervisory own funds). Ακόµα και στην περίπτωση αυτή όµως και δεδοµένης της πληθώρας των προϊόντων υπάρχει διαφοροποίηση µεταξύ των καλύτερης ποιότητας εποπτικών κεφαλαίων και των λιγότερο καλύτερης ποιότητας εποπτικών κεφαλαίων. Σύµφωνα µε το καινούριο κανονιστικό πλαίσιο της Επιτροπής της Βασιλείας, τα εποπτικά ίδια κεφάλαια τα διακρίνουµε γενικά σε βασικά ίδια κεφάλαια (Tier I capital) – τα καλύτερης ποιότητας, σε συµπληρωµατικά ίδια κεφάλαια (Tier II capital) - τα λιγότερο καλύτερης ποιότητας και σε συµπληρωµατικά ίδια κεφάλαια για την κάλυψη του κινδύνου αγοράς (Tier III capital). Πρέπει να επισηµανθεί ότι προς το παρόν δεν υπάρχει αναγνωρισµένο κεφάλαιο Tier III στο ελληνικό τραπεζικό σύστηµα. Επιπροσθέτως, τα κεφάλαια που περιέχονται στην κατηγορία Tier I, διακρίνονται σε κύρια βασικά ίδια κεφάλαια (Upper Tier I capital) και σε πρόσθετα βασικά ίδια κεφάλαια (Lower Tier I capital). Αντίστοιχα, τα κεφάλαια που περιέχονται στην κατηγορία Tier ΙΙ, διακρίνονται σε κύρια συµπληρωµατικά ίδια κεφάλαια (Upper Tier IΙ capital) και σε πρόσθετα συµπληρωµατικά ίδια κεφάλαια (Lower Tier IΙ capital).

Σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση της ποιότητας στην κεφαλαιακή διάρθρωση, τα εποπτικά κεφάλαια χωρίς χαρακτηριστικά χρέους θεωρούνται τα καλύτερης ποιότητας κεφάλαια σε σχέση µε τα εποπτικά κεφάλαια µε ορισµένα χαρακτηριστικά χρέους (τα λιγότερο καλύτερης ποιότητας) και πολύ καλύτερα από τα κεφάλαια µε κυρίως χαρακτηριστικά χρέους (τα χειρότερης ποιότητας κεφάλαια). Ωστόσο, τα καλύτερης ποιότητας κεφάλαια έχουν υψηλότερο κόστος σε σχέση µε τα χαµηλότερης ποιότητας κεφάλαια τόσο στην απόκτηση όσο και στη διατήρησή τους. Η ποιοτική διαβάθµιση των εποπτικών κεφαλαίων παρουσιάζεται στο επόµενο σχεδιάγραµµα, ξεκινώντας

από αριστερά µε τα καλύτερης ποιότητας κεφάλαια και µεταβαίνοντας προς τα δεξιά στα λιγότερο καλύτερης ποιότητας κεφάλαια: Upper Tier I ----> Lower Tier I ----> Upper Tier IΙ ----> Lower Tier IΙ

Εντούτοις, οι εµπορικές τράπεζες ορίζουν τα δικά τους λογιστικά ίδια κεφάλαια (equity) τα οποία συνήθως διαφέρουν από τα εποπτικά ίδια κεφάλαια. Σε αυτό το σηµείο θα πρέπει να επισηµανθεί, ότι η αυξανόµενη χρήση κεφαλαίων για χρηµατοδότηση των δραστηριοτήτων των πιστωτικών ιδρυµάτων, που όµως δεν αποτελούν κεφάλαια για εποπτικούς σκοπούς, πρέπει

ΕΠΙΛΟΓΗ 73

να διερευνάται στη συγκεκριµένη περίοδο χρήσης τους και ιδιαίτερα όταν υφίστανται περίοδοι έντονων αναταραχών στο διεθνές χρηµατοπιστωτικό σύστηµα.

Ο ρόλος των υβριδικών κεφαλαίων Μία σηµαντική κατηγορία εποπτικών κεφαλαίων είναι τα ονοµαζόµενα υβριδικά κεφάλαια (hybrid capital), τα οποία παρόλο που ονοµάστηκαν κεφάλαια έχουν και χαρακτηριστικά χρέους. Τα χαρακτηριστικά χρέους των υβριδικών κεφαλαίων, που θεωρούνται στην ουσία υβριδικοί τίτλοι, συνίστανται στο γεγονός ότι οι κάτοχοί τους εισπράττουν ένα προβλέψιµο σταθερό ή µεταβλητό κουπόνι, ενώ το κόστος του χρέους εκπίπτει φορολογικά. Σύµφωνα µε το κανονιστικό πλαίσιο

τάση µεγαλύτερης χρήσης υβριδικών κεφαλαίων και ιδιαίτερα υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης έχει ως αποτέλεσµα την αδυναµία των πιστωτικών ιδρυµάτων να αντιµετωπίζουν τους κινδύνους µε καλύτερης ποιότητας κεφάλαια και ενδεχοµένως να υπονόµευε τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα. της Βασιλείας ΙΙ, αναγνωρίζονται µια σειρά από αυτά τα προϊόντα ως βασικά εποπτικά κεφάλαια (Tier I). Τα υβριδικά κεφάλαια συνίστανται από τίτλους εξοµοιούµενους µε το µετοχικό κεφάλαιο, δικαιώµατα µειοψηφίας σε λοιπούς τίτλους που εξοµοιώνονται µε το µετοχικό κεφάλαιο και λοιπούς υβριδικούς τίτλους που κατατάσσονται στις υποχρεώσεις και αποτελούν κυρίως µέρος των Lower Tier I κεφαλαίων. Πρέπει να επισηµανθεί ότι στην κατηγορία των Upper Tier I κεφαλαίων δεν υπάρχουν καθόλου υβριδικά κεφάλαια. Επιπροσθέτως, υπάρχει µια σειρά από υβριδικά κεφάλαια τα οποία έχουν περισσότερα χαρακτηριστικά χρέους και δεν αναγνωρίζονται ως Lower Tier I κεφάλαια, αλλά ως Upper Tier II κεφάλαια, δηλαδή λιγότερο καλύτερης ποιότητας κεφάλαια.

74 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Επιπλέον, µία άλλη κατηγορία υβριδικών κεφαλαίων, η οποία όµως αποτελεί υποχρεώσεις, ενώ διατηρεί µόνο ορισµένα από τα χαρακτηριστικά των ιδίων κεφαλαίων, ονοµάζεται υποχρεώσεις µειωµένης εξασφάλισης (subordinated debt). Τα χαρακτηριστικά ιδίων κεφαλαίων των υβριδικών αυτών κεφαλαίων, συνίστανται στο γεγονός ότι οι αποδόσεις τους σχετίζονται µε κριτήρια όπως το κριτήριο της µεγαλύτερης διάρκειας και της ικανοποίησης ενός βαθµού «µερισµατικής» απόδοσης. Οι υποχρεώσεις αυτές αναγνωρίζονται ως συµπληρωµατικά εποπτικά ίδια κεφάλαια (Tier II) από τις εποπτικές αρχές, και είναι κατά κανόνα χειρότερης ποιότητας σε σύγκριση µε τα υβριδικά που έχουν ήδη προαναφερθεί. Συγκεκριµένα, οι υποχρεώσεις µειωµένης εξασφάλισης αόριστης διάρκειας (perpetual subordinated debt) µπορούν να υπαχθούν στα Upper Tier II κεφάλαια, ενώ οι υποχρεώσεις µειωµένης εξασφάλισης ορισµένης διάρκειας (long term subordinated debt) υπάγονται στα Lower Tier II κεφάλαια σύµφωνα µε τους κανόνες της Βασιλείας ΙΙ. Οι υποχρεώσεις µειωµένης εξασφάλισης µπορούν µεν να αυξάνουν τον κίνδυνο µόχλευσης, κάτι που δεν είναι χαρακτηριστικό των βασικών ιδίων κεφαλαίων, συµπεριφέρονται ωστόσο ως ίδια κεφάλαια, αφού εκπληρώνουν έως ένα βαθµό το κριτήριο της µονιµότητας, συµβάλλοντας ταυτόχρονα στη µείωση του κινδύνου χαρτοφυλακίου. Στη µείωση του κινδύνου χαρτοφυλακίου συντελούν ωστόσο και οι κάτοχοι (επενδυτές) των τίτλων υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης, διότι εξασκούν επιρροή στους εκδότες (τράπεζες) αυτών των προϊόντων ώστε να µην αναλαµβάνουν υψηλούς κινδύνους στα χαρτοφυλάκιά τους. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι επενδυτές δεν έχουν κάποιο επιπλέον οικονοµικό όφελος προερχόµενο από την ανάληψη µεγαλύτερου κινδύνου στο χαρτοφυλάκιο των τραπεζών. Είναι σηµαντικό να εξεταστεί κατά πόσο τα πιστωτικά ιδρύµατα χρησιµοποιούν, εκτός των Upper Tier I κεφαλαίων, δηλαδή των καλύτερης ποιότητας κεφαλαίων, υβριδικούς τίτλους και υποχρεώσεις µειωµένης εξασφάλισης στην κεφαλαιακή τους διάρθρωση για την αντιµετώπιση των κινδύνων που εµπεριέχονται στο χαρτοφυλάκιό τους. Μια τάση µεγαλύτερης χρήσης υβριδικών κεφαλαίων και ιδιαίτερα υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης, θα είχε ως αποτέλεσµα την αδυναµία των πιστωτικών ιδρυµάτων να αντιµετωπίζουν τους κινδύνους µε καλύτερης ποιότητας κεφάλαια και η οποία ενδεχοµένως θα υπονόµευε τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα.

Ενηµέρωση πολιτών (άρθρα παρ. Ενηµέρωση πολιτών (άρθρα 2424 παρ. 3 3 παρ. 3 του ν. 2472/1997) καικαι 1111 παρ. 3 του ν. 2472/1997)

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΤΩΝ ΤΩΝΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ- -ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΕΒΑΣΜΟΣΣΤΟΝ ΣΤΟΝΠΟΛΙΤΗ ΠΟΛΙΤΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟΧΟΙ - ΟΦΕΛΗ ΣΤΟΧΟΙ - ΟΦΕΛΗ

µεταδιδόµενες συναλλαγµατικές επιταγές θα επανεµφανίζονται. µεταδιδόµενες συναλλαγµατικές ή/καιή/και επιταγές θα επανεµφανίζονται. Η εφαρµογή των κανόνων κατηγοριοποίησης υπό θα γίνεται στο τέλος των κανόνων κατηγοριοποίησης υπό x. α. x. καια.γ.και θαγ.γίνεται στο τέλος κάθεκάθε xi. Ηxi.εφαρµογή ¼ Προστασία του θεσµού της πίστης η εξυγίανση των οικονοµικών συναλλαγών. ¼ Προστασία του θεσµού της πίστης και ηκαι εξυγίανση των οικονοµικών συναλλαγών. εβδοµάδας, ενώ αυτών x. β. θα γίνεται στο τέλος εβδοµάδας, ενώ αυτών υπό x.υπό β. θα γίνεται στο τέλος κάθεκάθε µήνα.µήνα. των επισφαλειών καιεπέκταση κατ΄ επέκταση του κόστους δανεισµού, καθώς και περιορισµός ¼ Μείωση των επισφαλειών και κατ΄ του κόστους δανεισµού, καθώς και περιορισµός ¼ Μείωση των πληροφοριών τα Δικαστήρια καιΥποθηκοφυλακεία τα Υποθηκοφυλακεία της χώρας, των πληροφοριών αυτώναυτών είναι είναι τα Δικαστήρια και τα της χώρας, ΠηγήΠηγή της υπερχρέωσης της ορθής εκτίµησης της φερεγγυότητας. της υπερχρέωσης µέσωµέσω της ορθής εκτίµησης της φερεγγυότητας. οι Τράπεζες, οι Εταιρίες Έκδοσης και Διαχείρισης Καρτών Υπ. Οικονοµίας και Οικονοµικών. οι Τράπεζες, οι Εταιρίες Έκδοσης και Διαχείρισης Καρτών και τοκαι Υπ.τοΟικονοµίας και Οικονοµικών. ¼ Περιορισµός της απάτης στις συναλλαγές και αύξηση της εµπιστοσύνης αγορά. ¼ Περιορισµός της απάτης στις συναλλαγές και αύξηση της εµπιστοσύνης στην στην αγορά. συναλλασσοµένων µε κάρτες, του αρχείου επιχειρήσεωνΈλεγχος ¼ Προστασία των των συναλλασσοµένων µε κάρτες, µέσωµέσω του αρχείου των των επιχειρήσεων ¼ Προστασία Έλεγχος ακρίβειας δεδοµένων: Με σκοπό την ακριβέστερη ταύτιση των καταχωρούµενων ακρίβειας δεδοµένων: Με σκοπό την ακριβέστερη ταύτιση των καταχωρούµενων που παρουσίασαν παραβατική συµπεριφορά την αποδοχή καρτών. που παρουσίασαν παραβατική συµπεριφορά κατά κατά την αποδοχή καρτών. στο αρχείο δεδοµένων φυσικών προσώπων, καιαναζήτηση την αναζήτηση αυτών, δυνατόν στο αρχείο δεδοµένων φυσικών προσώπων, αλλά αλλά και την αυτών, είναι είναι δυνατόν να να ελέγχονται τα στοιχεία που αφορούν στο ονοµατεπώνυµο, ΑΔΤδιεύθυνση και διεύθυνση ελέγχονται µόνο µόνο τα στοιχεία που αφορούν στο ονοµατεπώνυµο, ΑΦΜ,ΑΦΜ, ΑΔΤ και µέσωµέσω *) *) 1. ΑΡΧΕΙΟ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ και της 24/04 της ΑΠΔΠΧ 1. ΑΡΧΕΙΟ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (αποφ.(αποφ. 109/99109/99 και 24/04 ΑΠΔΠΧ αρχείου της Γενικής Γραµµατείας Πληροφοριακών Συστηµάτων, που περιέχει ως άνω αρχείου της Γενικής Γραµµατείας Πληροφοριακών Συστηµάτων, που περιέχει µόνο µόνο τα ωςταάνω * µε αριθµό 21/2007. * µε αριθµό 21/2007. στοιχεία, σύµφωνα µε απόφαση της ΑΠΔΠΧ σύµφωνα µε απόφαση της ΑΠΔΠΧ Σκοπός του συγκεκριµένου Αρχείου η εκ µέρους των αποδεκτών των δεδοµένων εκτίµησηστοιχεία, Σκοπός του συγκεκριµένου Αρχείου είναι είναι η εκ µέρους των αποδεκτών των δεδοµένων εκτίµηση της φερεγγυότητας ιδιωτών και επιχειρήσεων. της φερεγγυότητας ιδιωτών και επιχειρήσεων. Περιεχόµενο του Αρχείου πληροφορίες σχετικές Περιεχόµενο του Αρχείου είναι είναι πληροφορίες σχετικές µε: µε: Ακάλυπτες (σφραγισµένες) επιταγές, απλήρωτες τη λήξη Ακάλυπτες (σφραγισµένες) επιταγές, απλήρωτες (κατά(κατά τη λήξη τους)τους) συ- συναλλαγµατικές, αιτήσεις πτωχεύσεων, κηρυχθείσες πτωχεύσεις, ναλλαγµατικές, αιτήσεις πτωχεύσεων, κηρυχθείσες πτωχεύσεις, δια- διαπληρωµής, προγράµµατα πλειστηριασµών (κινητών και ακινήταγέςταγές πληρωµής, προγράµµατα πλειστηριασµών (κινητών και ακινήκατασχέσεις και επιταγές του Ν.Δ. του 1923 επί ακινήτων), των), κατασχέσεις και επιταγές βάσειβάσει του Ν.Δ. του 1923 επί ακινήυποθήκες και προσηµειώσεις υποθηκών, τροπές προσητων, των, υποθήκες και προσηµειώσεις υποθηκών, τροπές προσηµειώσεων σε υποθήκες, καταγγελίες συµβάσεων πιστωτικών µειώσεων σε υποθήκες, καταγγελίες συµβάσεων πιστωτικών καρτών / δανείων καταναλωτικής στεγαστικής πίστης καρτών / δανείων καταναλωτικής στεγαστικής πίστης και και χορηγήσεων παροχής δικαιώµατος υπερανάληψης χορηγήσεων µέσωµέσω παροχής δικαιώµατος υπερανάληψης (overdraft) καθώς και διοικητικές κυρώσεις παραβα(overdraft) καθώς και διοικητικές κυρώσεις κατά κατά παραβατών φορολογικών νόµων. τών φορολογικών νόµων.

2. ΑΡΧΕΙΟ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ 2. ΑΡΧΕΙΟ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ *) *) (αποφ. της ΑΠΔΠΧ (αποφ. 86/0286/02 της ΑΠΔΠΧ

Σκοπός του συγκεκριµένου Αρχείου εκ µέρους Σκοπός του συγκεκριµένου Αρχείου είναι είναι η, εκη,µέρους των αποδεκτών των δεδοµένων, εκτίµηση της πιστοτων αποδεκτών των δεδοµένων, εκτίµηση της πιστοληπτικής ικανότητας των πολιτών και µικρών των µικρών ληπτικής ικανότητας των πολιτών και των επιχειρήσεων (µε ετήσιο έως €2,5 επιχειρήσεων (µε ετήσιο τζίροτζίρο έως €2,5 εκ.). εκ.). του Αρχείου πληροφορίες Περιεχόµενο του Αρχείου είναι είναι πληροφορίες σχε- σχεΠεριεχόµενο µε ενήµερες καικαθυστέρηση σε καθυστέρηση οφειλές τικέςτικές µε ενήµερες και σε οφειλές το τραπεζικό σύστηµα από χορηγήσεις προς προς το τραπεζικό σύστηµα από χορηγήσεις κατα-καταναλωτικής, στεγαστικής πίστης, χορηγήσεων ναλωτικής, στεγαστικής πίστης, χορηγήσεων µέσωµέσω παροχής δικαιώµατος υπερανάληψης (overdraft), παροχής δικαιώµατος υπερανάληψης (overdraft), δανείων λιανικής πρακτόρευσης, καθώς και επιδανείων λιανικής πρακτόρευσης, καθώς και επιχειρηµατικών δανείων και πιστώσεων µικρές χειρηµατικών δανείων και πιστώσεων προς προς µικρές επιχειρήσεις. επιχειρήσεις.

Ο χρόνος διατήρησης τωνάνω ως πληροφοριών άνω πληροφοριών Ο χρόνος διατήρησης των ως στο στο Αρχείο ως εξής: Αρχείο ισχύειισχύει ως εξής: αρχείο εµφανίζονται i. Εφόσον στο στο αρχείο εµφανίζονται µόνονµόνον έως έως i. Εφόσον (3) σφραγισµένες επιταγές απλήρωτρειςτρεις (3) σφραγισµένες επιταγές ή/καιή/και απλήρωτων πληροφοριών οι Τράπεζες ΠηγήΠηγή των πληροφοριών αυτώναυτών είναι είναι οι Τράπεζες και και τες συναλλαγµατικές, συνολικού ποσού έως και τες συναλλαγµατικές, συνολικού ποσού έως και τα χρηµατοδοτικά ιδρύµατα. τα χρηµατοδοτικά ιδρύµατα. €1.500,00, διαγράφονται το αρχείο €1.500,00, αυτέςαυτές διαγράφονται από από το αρχείο µεταδιδοµένων πληροφοριών εφόσον µεταδιδοµένων πληροφοριών εφόσον έχουνέχουν εξο- εξοτων πληροφοριών στο Αρχείο Ο χρόνος διατήρησης των πληροφοριών αυτώναυτών στο Αρχείο Ο χρόνος διατήρησης φληθεί ή τακτοποιηθεί αποδεδειγµένα και έχει φληθεί ή τακτοποιηθεί αποδεδειγµένα και έχει δεν υπερβαίνει τα πέντε (5) σύµφωνα έτη, σύµφωνα µεΠΔ/ΤΕ την ΠΔ/ΤΕ δεν υπερβαίνει τα πέντε (5) έτη, µε την παρέλθει η ηµεροµηνία στέρησης βιβλιαρίου παρέλθει η ηµεροµηνία στέρησης βιβλιαρίου 2589/2007. 2589/2007. επιταγών. επιταγών. Συγκατάθεση: Η επεξεργασία δεδοµένων συγκέντρωσης Συγκατάθεση: Η επεξεργασία δεδοµένων συγκέντρωσης αρχείο εµφανίζονται ii. Εφόσον στο στο αρχείο εµφανίζονται µόνονµόνον έως έως ii. Εφόσον κινδύνων γίνεται τη συγκατάθεση των ενδιαφεροµένων. κινδύνων γίνεται µε τηµεσυγκατάθεση των ενδιαφεροµένων. (5) σφραγισµένες επιταγές πέντεπέντε (5) σφραγισµένες επιταγές ή/καιή/και απλή-απλήΗ τυχόν µη χορήγηση συγκατάθεσης αξιολογείται απόΤράπεζα. την Τράπεζα. Η τυχόν µη χορήγηση συγκατάθεσης αξιολογείται από την συναλλαγµατικές, συνολικού ποσού ρωτεςρωτες συναλλαγµατικές, συνολικού ποσού έως έως και €3.000,00, διαγράφονται το αρχείο και €3.000,00, αυτέςαυτές διαγράφονται από από το αρχείο Ανάκληση συγκατάθεσης: Η χορηγηθείσα συγκατάθεση ανακαλείται Ανάκληση συγκατάθεσης: Η χορηγηθείσα συγκατάθεση ανακαλείται µεταδιδοµένων πληροφοριών την πάροδο µεταδιδοµένων πληροφοριών µετά µετά την πάροδο είκο-είκοοποτεδήποτε. Η πληροφορία ότι έγινε ανάκληση της συγκατάθεσης τηρείοποτεδήποτε. Η πληροφορία ότι έγινε ανάκληση της συγκατάθεσης τηρείσι τεσσάρων (24) µηνών, απόηµεροµηνία την ηµεροµηνία έκδοσης σι τεσσάρων (24) µηνών, από την έκδοσης σε αρχείο µη µεταδιδοµένων πληροφοριών 12 µήνες. Η πρόσβαση ται σεται αρχείο µη µεταδιδοµένων πληροφοριών για 12για µήνες. Η πρόσβαση στο στο ή λήξης, αντίστοιχα, τηςπρόσφατης πιο πρόσφατης απόανωτέρω τις ανωτέρω ή λήξης, αντίστοιχα, της πιο από τις αρχείο γίνεται τη συγκατάθεση του ενδιαφεροµένου. Η τυχόν µη χορήγηαρχείο αυτό αυτό γίνεται µε τηµε συγκατάθεση του ενδιαφεροµένου. Η τυχόν µη χορήγηεπιταγές ή συναλλαγµατικές, εφόσον εξοφληθεί επιταγές ή συναλλαγµατικές, εφόσον έχουνέχουν εξοφληθεί ή τα-ή τασησυγκατάθεσης της συγκατάθεσης αξιολογείται απότράπεζα. την τράπεζα. ση της αυτήςαυτής αξιολογείται από την κτοποιηθεί αποδεδειγµένα και παρέλθει έχει παρέλθει η ηµεροµηνία στέρηκτοποιηθεί αποδεδειγµένα και έχει η ηµεροµηνία στέρησης βιβλιαρίου επιταγών. σης βιβλιαρίου επιταγών. *) *) 3. ΑΡΧΕΙΟ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ / ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΩΝ (αποφ. 523/99 και 25/04 της ΑΠΔΠΧ 3. ΑΡΧΕΙΟ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ / ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΩΝ (αποφ. 523/99 και 25/04 της ΑΠΔΠΧ επιταγές και απλήρωτες, τη λήξη συναλλαγµατικές, iii. Σφραγισµένες επιταγές και απλήρωτες, κατά κατά τη λήξη τους,τους, συναλλαγµατικές, πέρανπέραν iii. Σφραγισµένες Σκοπός της τήρησης του επικουρικού Αρχείου η συµβολή στην προστασία του πολίτη της τήρησης αυτούαυτού του επικουρικού Αρχείου είναι είναι η συµβολή στην προστασία του πολίτη των προαναφεροµένων ii, όπως και καταγγελίες συµβάσεων καρτών, δανεί-Σκοπός των προαναφεροµένων στο iστο και i ii,και όπως και καταγγελίες συµβάσεων καρτών, δανείαπόκίνδυνο τον κίνδυνο κατάρτισης τραπεζικών συµβάσεων µε στοιχεία της απωλεσθείσας/κλαπείσας κατάρτισης τραπεζικών συµβάσεων µε στοιχεία της απωλεσθείσας/κλαπείσας ων καταναλωτικής & στεγαστικής πίστης και χορηγήσεων παροχής δικαιώµα-από τον ων καταναλωτικής & στεγαστικής πίστης και χορηγήσεων µέσωµέσω παροχής δικαιώµαταυτότητάς του. τος υπερανάληψης (overdraft) από καταθετικό λογαριασµό, διατηρούνται στο αρχείοταυτότητάς του. τος υπερανάληψης (overdraft) από καταθετικό λογαριασµό, διατηρούνται στο αρχείο για χρονικό διάστηµα (3) ετών. για χρονικό διάστηµα τριώντριών (3) ετών. του Αρχείου αποτελούν α) οι πληροφορίες που αφορούν σε δηλώσεις πολιτών Περιεχόµενο του Αρχείου αποτελούν α) οι πληροφορίες που αφορούν σε δηλώσεις πολιτών σχε- σχεΠεριεχόµενο iv. Διαταγές πληρωµής διατηρούνται στο Αρχείο για πέντε (5) χρόνια. iv. Διαταγές πληρωµής διατηρούνται στο Αρχείο για πέντε (5) χρόνια. τικά την κλοπή ή απώλεια διαβατηρίων τουςβ)και οι αριθµοί ΑΔΤδιαβατηρίων και διαβατηρίων τικά µε τηνµεκλοπή ή απώλεια ΑΔΤ/ ΑΔΤ/ διαβατηρίων τους και οιβ) αριθµοί ΑΔΤ και που που πλειστηριασµών, κατασχέσεις, επιταγές Ν.Δ.1923 διατηρούνταιέχουνέχουν v. Προγράµµατα πλειστηριασµών, κατασχέσεις, επιταγές του του Ν.Δ.1923 διατηρούνται v. Προγράµµατα δηλωθεί ως απολεσθέντα/κλαπέντα και προέρχονται από το Υπουργείο Δηµοσίας Τάξης. δηλωθεί ως απολεσθέντα/κλαπέντα και προέρχονται από το Υπουργείο Δηµοσίας Τάξης. στο Αρχείο για επτά (7) χρόνια. στο Αρχείο για επτά (7) χρόνια. των πληροφοριών οι ίδιοι οι πολίτες που προβαίνουν στη σχετική δήλωση των πληροφοριών αυτώναυτών είναι είναι οι ίδιοι οι πολίτες που προβαίνουν στη σχετική δήλωση Οι αιτήσεις πτωχεύσεων διαγράφονται, µε καταχώρηση την καταχώρηση της τελικής πληρο-ΠηγήΠηγή vi. αιτήσεις πτωχεύσεων διαγράφονται, είτε είτε µε την της τελικής πληροvi. Οι το σχετικό αρχείο του Υπουργείου Δηµοσίας Τάξης. και τοκαι σχετικό αρχείο του Υπουργείου Δηµοσίας Τάξης. φορίας για κήρυξη της πτώχευσης, εφόσον µαταιωθεί η σχετική µ’ αυτές φορίας για κήρυξη της πτώχευσης, είτε, είτε, εφόσον µαταιωθεί η σχετική µ’ αυτές συ- συ-όπωςόπως ζήτηση, δωδεκάµηνο ηµεροµηνία (µαταιωθείσας) συζήτησης,Χρόνος ζήτηση, µετά µετά δωδεκάµηνο από από την την ηµεροµηνία της της (µαταιωθείσας) συζήτησης, Οι πληροφορίες για απώλεια/ κλοπή ΑΔΤ διαβατηρίων και διαβατηρίων διαγράφοΧρόνος διατήρησης: Οι πληροφορίες για απώλεια/ κλοπή ΑΔΤ και διαγράφοδιατήρησης: σε κάθε δε περίπτωση διαγράφονται οποίου συµπλη-νται έπειτα σε κάθε δε περίπτωση διαγράφονται στο στο µήνα µήνα εντόςεντός του του οποίου συµπληνται έπειτα από αίτηση των ενδιαφεροµένων προέρχονται από αυτούς). Τα στοιχεία από αίτηση των ενδιαφεροµένων (όταν(όταν προέρχονται από αυτούς). Τα στοιχεία που που ρώνονται (5) από έτη την απόηµεροµηνία την ηµεροµηνία κατάθεσης στο αρµόδιο Δικαστήριο.αντλούνται ρώνονται πέντεπέντε (5) έτη κατάθεσης αυτώναυτών στο αρµόδιο Δικαστήριο. αντλούνται από το Υπουργείο Δηµοσίας µεταβάλλονται από αυτό. από το Υπουργείο Δηµοσίας ΤάξηςΤάξης µεταβάλλονται µόνο µόνο από αυτό. Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης πτώχευσης, µη επάρκειας της περιουσίας Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης πτώχευσης, λόγωλόγω µη επάρκειας της περιουσίας του του οφειλέτη, καταχωρίζεται στο αρχείο η σχετική πληροφορία, η οποία διατηρείται σε αυτό οφειλέτη, καταχωρίζεται στο αρχείο η σχετική πληροφορία, η οποία διατηρείται σε αυτό για για4. ΑΡΧΕΙΟ *) *) 4. ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΤΑΓΓΕΛΘΕΙΣΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (αποφ. 6/06 της ΑΠΔΠΧ ΚΑΤΑΓΓΕΛΘΕΙΣΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (αποφ. 6/06 της ΑΠΔΠΧ δεκαπέντε (15) έτη. δεκαπέντε (15) έτη. Σκοπός της παρεχόµενης πληροφόρησης ο περιορισµός της απάτης στα σηµεία συναλλατης παρεχόµενης πληροφόρησης είναι είναι ο περιορισµός της απάτης στα σηµεία συναλλαΟι πληροφορίες για κηρυχθείσες πτωχεύσεις διαγράφονται το Αρχείο vii. πληροφορίες για κηρυχθείσες πτωχεύσεις διαγράφονται από από το Αρχείο µετά µετάΣκοπός vii. Οι γών µε χρήση πιστωτικών καρτών η εξασφάλιση ασφαλέστερου περιβάλλοντος για τις γών µε χρήση πιστωτικών καρτών και ηκαι εξασφάλιση ενός ενός ασφαλέστερου περιβάλλοντος για τις την πάροδο (15) ετών απόκήρυξή την κήρυξή την πάροδο δέκα δέκα πέντεπέντε (15) ετών από την τους.τους. συναλλαγές αυτές. αυτές. Οι πληροφορίες για διοικητικές κυρώσεις του Υπουργείου Οικονοµικών διαγράφονται viii. πληροφορίες για διοικητικές κυρώσεις του Υπουργείου Οικονοµικών διαγράφονται από απόσυναλλαγές viii. Οι το Αρχείο όταν αρθούν. το Αρχείο όταν αρθούν. του Αρχείου αποτελούν πληροφορίες για καταγγελίες συµβάσεων µεταξύ Περιεχόµενο του Αρχείου αποτελούν πληροφορίες για καταγγελίες συµβάσεων µεταξύ Τρα- ΤραΠεριεχόµενο Οι πληροφορίες για προσηµειώσεις υποθηκών, υποθήκες καθώς και τροπές προσηµειώσε-πεζών ix.πληροφορίες για προσηµειώσεις υποθηκών, υποθήκες καθώς και τροπές προσηµειώσεix. Οι πεζών και επιχειρήσεων γιααποδοχή την αποδοχή από αυτές πιστωτικών καρτών, για συγκεκριµένους και επιχειρήσεων για την από αυτές πιστωτικών καρτών, για συγκεκριµένους σε υποθήκες, διαγράφονται από το Αρχείο όταν εξαλειφθούν. Ωστόσο, οι τροπές προση-λόγους, ων σεων υποθήκες, διαγράφονται από το Αρχείο όταν εξαλειφθούν. Ωστόσο, οι τροπές προσηλόγους, που συνιστούν αντισυµβατική ή παράνοµη εκ µέρους των επιχειρήσεων συµπεριφορά που συνιστούν αντισυµβατική ή παράνοµη εκ µέρους των επιχειρήσεων συµπεριφορά µειώσεων σε υποθήκες λαµβάνονται υπόψη ακόλουθους κανόνες κατηγοριοποίησης.(π.χ αποδοχή µειώσεων σε υποθήκες λαµβάνονται υπόψη στουςστους ακόλουθους κανόνες κατηγοριοποίησης. (π.χ αποδοχή κλεµµένων ή παραχαραγµένων καρτών, εικονικές συναλλαγές, “σπάσιµο συναλκλεµµένων ή παραχαραγµένων καρτών, εικονικές συναλλαγές, “σπάσιµο συναλτων κατηγοριών έωςv θα καιδιαγράφονται v θα διαγράφονται το Αρχείο εφόσον έχει εξο-λαγών” α. Οι πληροφορίες των κατηγοριών i έως iκαι από τοαπό Αρχείο εφόσον έχει εξοx. α.x.Οι πληροφορίες λαγών” Στο Αρχείο δεν περιέχεται πληροφόρηση σε σχέση µε τους κατόχους κλπ.).κλπ.). Στο Αρχείο δεν περιέχεται καµίακαµία πληροφόρηση σε σχέση µε τους κατόχους των των φληθεί η οφειλή στο σύνολό τηςέχει και παρέλθει έχει παρέλθει το προβλεπόµενο χρονικό διάστηµα φληθεί η οφειλή στο σύνολό της και το προβλεπόµενο χρονικό διάστηµα για γιακαρτών καρτών τις αγορές που έχουν πραγµατοποιηθεί µε χρήση καρτών. ή τις ή αγορές που έχουν πραγµατοποιηθεί µε χρήση καρτών. το σύνολο των καταχωρηµένων στο αρχείο δεδοµένων. Σηµειώνεται στο αρχείο το σύνολο των καταχωρηµένων στο αρχείο δεδοµένων. Σηµειώνεται ότι ανότι στοαναρχείο είναι είναι των πληροφοριών οι Τράπεζες οι εταιρίες έκδοσης και διαχείρισης καρτών. των πληροφοριών αυτώναυτών είναι είναι οι Τράπεζες και οικαι εταιρίες έκδοσης και διαχείρισης καρτών. ΠηγήΠηγή καταχωρηµένη προσηµείωσης σε υποθήκη, δεν εφαρµόζεται ο παρών κανόνας. καταχωρηµένη τροπήτροπή προσηµείωσης σε υποθήκη, δεν εφαρµόζεται ο παρών κανόνας. Οι πληροφορίες των κατηγοριών θα διαγράφονται απόαρχείο το αρχείο των κατηγοριών i έωςi έως και vκαι θα vδιαγράφονται από το εφό- εφό-Χρόνος β. Οι β.πληροφορίες Τα στοιχεία καταγγελθεισών συµβάσεων επιχειρήσεων τηρούνται Χρόνος διατήρησης: Τα στοιχεία καταγγελθεισών συµβάσεων επιχειρήσεων τηρούνται στο στο διατήρησης: σον περίοδο για περίοδο (10) ετών την πλέον πρόσφατη από αυτές δεν υφίστα-Αρχείο σον για δέκα δέκα (10) ετών µετά µετά την πλέον πρόσφατη από αυτές δεν υφίσταΑρχείο για πέντε (5) χρόνια. για πέντε (5) χρόνια. ται αρχείο στο αρχείο οποιοδήποτε δεδοµένο προσηµειώσεων και υποθηκών. ται στο οποιοδήποτε άλλο άλλο δεδοµένο πλην πλην προσηµειώσεων και υποθηκών. Εξαιρούνται παρούσα παράγραφο β διαγραφών, πληροφορίες Εξαιρούνται των, των, κατά κατά την την παρούσα παράγραφο β διαγραφών, πληροφορίες 5. AΠOΔEKTEΣ 5. AΠOΔEKTEΣ που αφορούν σε κατασχέσεις ακινήτων και επιταγές που έχουν δεν έχουν που αφορούν σε κατασχέσεις ακινήτων και επιταγές Ν.Δ. Ν.Δ. 1923 1923 που δεν αρθείαρθεί Αποδέκτες των δεδοµένων τωνάνω ωςαρχείων άνω αρχείων Tράπεζες, Eταιρίες Έκδοσης/ των δεδοµένων όλωνόλων των ως είναι είναι µόνονµόνον Tράπεζες, Eταιρίες Έκδοσης/ καθώς καιανεξόφλητες σε ανεξόφλητες επιταγές γιαοποίες τις οποίες διοικητικό στέρησηςΑποδέκτες καθώς και σε επιταγές για τις ισχύειισχύει διοικητικό µέτροµέτρο στέρησης Διαχείρισης Καρτών, Εταιρίες Χρηµατοδοτικής Μίσθωσης (Leasing), Eταιρίες Πρακτόρευσης Διαχείρισης Καρτών, Εταιρίες Χρηµατοδοτικής Μίσθωσης (Leasing), Eταιρίες Πρακτόρευσης βιβλιαρίου επιταγών. βιβλιαρίου επιταγών. Eπιχειρηµατικών Aπαιτήσεων (Factoring), Oργανισµοί του Δηµοσίου των οποίων προφαAπαιτήσεων (Factoring), Oργανισµοί του Δηµοσίου των οποίων είναι είναι προφατων κατηγοριών έωςv και v θα διαγράφονται από το αρχείο σε κάθε περίπτωσηEπιχειρηµατικών γ. Πληροφορίες των κατηγοριών i έωςiκαι θα διαγράφονται από το αρχείο σε κάθε περίπτωση γ. Πληροφορίες νέςέννοµο το έννοµο συµφέρον και Νοµικά Πρόσωπα που παρέχουν και ελέγχονται από την νές το συµφέρον και Νοµικά Πρόσωπα που παρέχουν πίστηπίστη και ελέγχονται από την µετάπαρέλευση την παρέλευση (15) ετών. µετά την δέκα δέκα πέντεπέντε (15) ετών. Τράπεζα της Ελλάδος από άλλες κεντρικές Τράπεζες τους όρους τηςαρ. υπ’2006/48/ΕΚ αρ. 2006/48/ΕΚ της Ελλάδος ή απόήάλλες κεντρικές Τράπεζες κατά κατά τους όρους της υπ’ δ. Κατ’ εξαίρεση, στις κατηγορίες και εντός του χρόνου της κατηγορίας iii, εάνΤράπεζα δ. Κατ’ εξαίρεση, στις κατηγορίες i και i iiκαι καιii εντός του χρόνου της κατηγορίας iii, εάν Οδηγίας καιν.του ν. 3601/07. Οδηγίας και του 3601/07. εµφανισθούν νέα δεδοµένα που αφορούν στις παραπάνω κατηγορίες έωςvii), καιοιvii), εµφανισθούν νέα δεδοµένα που αφορούν στις παραπάνω κατηγορίες (i έως(iκαι µη οι µη * Αρχή Προστασίας Δεδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα * Αρχή Προστασίας Δεδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα

Γραφεία Εξυπηρέτησης Πολιτών Γραφεία Εξυπηρέτησης Πολιτών Οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να υποβάλλουν έγγραφα αιτήµατα Οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να υποβάλλουν έγγραφα αιτήµατα για: για: � Πληροφόρηση του περιεχοµένου των Αρχείων της εταιρίας που αφορά τους αφορά (δικαίωµα πρόσβασης). � Πληροφόρηση του περιεχοµένου των Αρχείων της εταιρίας που τους (δικαίωµα πρόσβασης). ��Διόρθωση ή συµπλήρωση των δεδοµένων των Αρχείων που αφορούν τους αφορούν (δικαίωµα αντίρρησης). ��Διόρθωση ή συµπλήρωση των δεδοµένων των Αρχείων που τους (δικαίωµα αντίρρησης). Γιαάσκηση την άσκηση του δικαιώµατος πρόσβασης και αντίρρησης, ενδιαφερόµενος απαραίτητο να προσκοµίσει το δελτίο αστυνοµικής Για την του δικαιώµατος πρόσβασης και αντίρρησης, κάθε κάθε ενδιαφερόµενος είναι είναι απαραίτητο να προσκοµίσει το δελτίο αστυνοµικής του του ταυτότητας ή το διαβατήριό ταυτότητας ή το διαβατήριό του. του. Γραφεία Εξυπηρέτησης Κοινού (εργάσιµες ηµέρες έως 14:00): ��Μασσαλίας 1 & Σόλωνος, 80 Αθήνα ��Αλαµάνας 25 Μαρούσι Γραφεία Εξυπηρέτησης Κοινού (εργάσιµες ηµέρες 08:3008:30 έως 14:00): ��Μασσαλίας 1 & Σόλωνος, 106 80106 Αθήνα ��Αλαµάνας 1, 151 1,25151 Μαρούσι Τηλ. Κέντρο: 210-36.76.700 περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε µας: http://www.tiresias.gr Τηλ. Κέντρο: 210-36.76.700 ��Για ��Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε µας: http://www.tiresias.gr

Όλες υπηρεσίες Όλες οι οι υπηρεσίες προς τους πολίτες προς τους πολίτες παρέχονται Δωρεάν παρέχονται Δωρεάν

76 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Δαυίδ ή Γολιάθ;

Ποια τα κεφαλαιακά αναχώµατα των ελληνικών εισηγµένων τραπεζικών οµίλων; Πόσο τους βοήθησε να οχυρωθούν η εφαρµογή της Βασιλείας ΙΙ φέτος που είναι και το πρώτο έτος εφαρµογής της ευρωπαϊκής Οδηγίας; Στα ερωτήµατα αυτά µπορούµε να απαντήσουµε συγκρίνοντας την τάση που επικρατεί διαχρονικά στα λογιστικά ίδια κεφάλαια (equity) των τραπεζικών οµίλων και στα εποπτικά τους βασικά ίδια κεφάλαια (Tier I). Στη συνέχεια, αναλύεται η εξέλιξη στην ποιότητα των βασικών ιδίων κεφαλαίων. Η ανάλυση αυτή επεκτείνεται στη τάση που επικρατεί για την εξέλιξη των υβριδικών τίτλων και των υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης. Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, ερευνητή χρηµατοοικονοµικών στο ΚΕΠΕ

το ελληνικό πιστωτικό σύστηµα την τελευταία τριετία 2005-2007 παρατηρείται τάση αύξησης των λογιστικών κεφαλαίων σε επίπεδο υψηλότερο διαχρονικά από τα απαιτούµενα βασικά ίδια κεφάλαια (Tier I). Παρόλα αυτά, ο ρυθµός αύξησης των λογιστικών κεφαλαίων µειώθηκε κατά το παραπάνω χρονικό διάστηµα, ενώ παρατηρούµε µείωση του ύψους των λογιστικών κεφαλαίων το 1ο εξάµηνο του 2008 σε σχέση µε το 2007. Ανάλογες τάσεις αύξησης παρατηρούνται και στα βασικά ίδια κεφάλαια (Tier I) στην τριετία 2005-2007. Εντούτοις, το 1ο εξάµηνο του 2008 ο ρυθµός αύξησης των Tier I κεφαλαίων ελαττώθηκε σηµαντικά. Ωστόσο, τα λογιστικά κεφάλαια των εισηγµένων οµίλων είναι διαχρονικά αρκετά περισσότερα από τα Tier I κεφάλαια, γεγονός που υπο-

δηλώνει ότι τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα επιζητούσαν συµπληρωµατικά κεφάλαια για την ανάπτυξή τους στις αγορές της αναπτυσσόµενης Ευρώπης. Πρέπει, όµως, να επισηµανθεί ότι ο κίνδυνος για επενδύσεις στις αγορές αυτές είναι πολύ υψηλότερος. Όσον αφορά τώρα την ποιότητα των αναγνωρισµένων ως εποπτικών ιδίων κεφαλαίων, έχει διαχρονικά βελτιωθεί από το 2006 µέχρι και το 1ο εξάµηνο του 2008 παρά την αναταραχή στις αγορές χρήµατος και κεφαλαίων. Συµπερασµατικά, διαπιστώνεται µια ελαφρά µείωση του ύψους των Tier II κεφαλαίων ως προς το σύνολο των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων κατά την τελευταία τριετία αλλά και το 1ο εξάµηνο του 2008. Συγκεκριµένα, το 1ο εξάµηνο του 2008 ο λόγος αυτός ανέρχεται σε 17,3% έναντι 18.4% το 2007. Παρά τη διεθνή συγκυρία, η εξωστρεφής τάση επέκτασης

ΕΠΙΛΟΓΗ 77

των ελληνικών πιστωτικών ιδρυµάτων στις χώρες της αναπτυσσόµενης Ευρώπης είχε ήδη ισχυροποιήσει τα εναλλακτικά κανάλια της κερδοφορίας µε αποτέλεσµα να απορροφούνται, εν µέρει, οι πιέσεις στην ποιότητα της κεφαλαιακής βάσης το τελευταίο χρονικό διάστηµα, γεγονός που συνετέλεσε στη συνέχιση της βελτίωσης της σύνθεσης των κεφαλαίων το 2008. Εντούτοις, οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας για τις ελληνικές εισηγµένες τράπεζες σε ενοποιηµένη βάση µειώθηκαν διαχρονικά από το 2005 µέχρι σήµερα. Συγκεκριµένα, ο γενικός δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας παρουσίασε πτωτική τάση από το 2005 µέχρι σήµερα και ανέρχεται το 1ο εξάµηνο του 2008 σε 10.4% έναντι 11.2% το 2007. Η ίδια τάση παρατηρείται και στον δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας µε Tier I κεφάλαια και ανέρχεται το 1ο εξάµηνο του 2008 σε 8.6% έναντι 9.1% το 2007. Ωστόσο, και οι δύο δείκτες παραµένουν σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση µε τους ελάχιστους απαιτούµενους, δηλαδή 8% για τον γενικό δείκτη και 4% για τον δείκτη µε µόνο TIER I κεφάλαια. Αναφορικά µε τους αναγνωρισµένους από τις εποπτικές αρχές κινδύνους, διαπιστώνεται, ότι διαχρονικά ο µεγαλύτερος κίνδυνος παραµένει ο πιστωτικός κίνδυνος, ενώ ο κίνδυνος αγοράς είναι περιορισµένος. Ωστόσο, κατά την εφαρµογή των νέων κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας για τους κινδύνους που αναγνωρίζονται από την Επιτροπή της Βασιλείας (Basel II), υπάρχει για πρώ-

Διαφορά µεταξύ λογιστικών και Βασικών Εποπτικών Ιδίων Κεφαλαίων (σε χιλ. €) 30.000.000

25.000.000

20.000.000

15.000.000

10.000.000

5.000.000

0 2005

2006

2007

H1 2008

�� (Tier I)

Δείκτες Κεφαλαιακής Επάρκειας εισηγµένων εµπορικών τραπεζών 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2005

2006

2007

��

�� µ� �� (TIER I)

78 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

H1 2008

Διαφορά µεταξύ Βασικών Ιδίων και Συνολικών Ιδίων Κεφαλαίων (σε χιλ. €) 30.000.000

�� (Tier I) 25.000.000

�� µ��µ�� (Tier II) ��

20.000.000

15.000.000

10.000.000

5.000.000

0 2005

2006

τη φορά το 2008 αναγνώριση του λειτουργικού κινδύνου. Λόγω των καινούργιων πρακτικών για την αναγνώριση των κινδύνων, διαφαίνεται ότι η διάρθρωση του πιστωτικού κινδύνου σε σχέση µε τον συνολικό κίνδυνο µειώθηκε το 1ο εξάµηνο του 2008 (87.1%) σε σχέση µε το 2007 (96.1%). Εντούτοις, το µεγαλύτερο µέρος της µείωσης αυτής καλύπτεται από την παρουσία του λειτουργικού κινδύνου το 2008 (7.7%). Ως αποτέλεσµα ο συνολικός αναγνωρισµένος κίνδυνος (ως σταθµισµένο ενεργητικό) έχει αυξηθεί κατά 10.2% το 1ο εξάµηνο του 2008 σε σχέση µε το 2007. Παρά ταύτα, η αναγνώριση για πρώτη φορά του λειτουργικού κινδύνου, δεν µπορεί να αιτιολογήσει πλήρως τη µείωση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας. Ένα σηµαντικό µέρος της µείωσης αυτής οφείλεται στο γεγονός, ότι µερικές τράπεζες παρουσίασαν ζηµιές στο δεύτερο τρίµηνο του 2008 από το διαθέσιµο προς πώληση χαρτοφυλάκιο (available for sale portfolio) και ενέγραψαν τις ζηµιές αυτές απευθείας στα κεφάλαιά τους. Συνολικά, η κερδοφορία των ελληνικών εισηγµένων οµίλων µειώθηκε κατά 17,9% το 1ο εξάµηνο του 2008 σε σχέση µε το 1ο εξάµηνο του 2007. Σε ό,τι αφορά τώρα την εξέλιξη των υβριδικών κεφαλαίων, παρατηρούµε ότι την τελευταία τριετία 20052007 ο λόγος των υβριδικών κεφαλαίων που αναγνωρίζονται ως Lower Tier I κεφάλαια παρουσιάζει µείωση ως προς το σύνολο των Tier I κεφαλαίων. Για το 1ο

2007

H1 2008

εξάµηνο του 2008, διαφαίνεται µία ανακοπή της πτωτικής αυτής τάσης των υβριδικών κεφαλαίων που αναγνωρίζονται ως Tier I, η εξέλιξη της οποίας όµως µένει να επιβεβαιωθεί από τα ετήσια στοιχεία του 2008. Συγκεκριµένα, το 1ο εξάµηνο του 2008 ήταν 16.1% έναντι 15.3% το 2007. Σχετικά µε την εξέλιξη των υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης, παρατηρείται µια ελαφρά διαχρονική µείωση του λόγου των κεφαλαίων αυτών ως προς τo σύνολο των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων την τελευταία τριετία 2005-2007 αλλά και το 1ο εξάµηνο του 2008 (το 1ο εξάµηνο του 2008 ήταν 19% έναντι 19.5% το 2007). Αυτό αντανακλά εν µέρει και τη στενότητα στις αγορές κεφαλαίων λόγω και της πρόσφατης αναταραχής. Ωστόσο, πρέπει να επισηµανθεί ότι το µεγαλύτερο µέρος των υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης είναι ορισµένου χρόνου, δηλαδή υπάγεται στην κατηγορία Lower Tier II ενώ µόνο ένα πολύ µικρό µέρος τους υπάγεται στην κατηγορία Upper Tier II. Η παραπάνω τάση στην ποιότητα των ιδίων κεφαλαίων που παρατηρείται την τελευταία τετραετία δεν καταγράφεται η ίδια σε κάθε τράπεζα. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες αυτής της εξέλιξης εξαρτώνται από τον βαθµό κεφαλαιοποίησής τους, την πολιτική που ακολουθούν στην δραστηριοποίηση και ανάπτυξή τους και το είδος των εργασιών τους.

ΕΠΙΛΟΓΗ 79

ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Το αίνιγµα της σφίγγας Οι δυσµενείς διεθνείς εξελίξεις στις αγορές χρήµατος και κεφαλαίων είχαν περιορισµένη, µέχρι πρόσφατα, επίπτωση στη σταθερότητα του ελληνικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, σε σχέση µε τα χρηµατοπιστωτικά συστήµατα άλλων χωρών που επλήγησαν από τη διεθνή χρηµατοπιστωτική κρίση. Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, ερευνητή χρηµατοοικονοµικών στο ΚΕΠΕ 80 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

αντοχή που επιδεικνύει µέχρι προσφάτως το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα οφείλεται στους εξής σηµαντικούς παράγοντες: στην ικανοποιητική κεφαλαιακή του επάρκεια, στη σχετικά ποιοτική διάρθρωση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων του, στην σχεδόν αµελητέα τοποθέτηση των ελληνικών τραπεζών σε προϊόντα άλλων τραπεζών που πτώχευσαν, καθώς και σε προβληµατικά χρηµατοοικονοµικά προϊόντα υψηλού ρίσκου, στην µικρή µόχλευση στους ισολογισµούς των τραπεζών, στην ισχυρή καταθετική τους βάση και τέλος στην ικανοποιητική ρευστότητα στο σύστηµα που οφείλεται στην ισχυρή ανάπτυξη της ελληνικής οικονοµίας και συγχρόνως την επέκτασης των ελληνικών τραπεζών στις ταχύτατα αναπτυσσόµενες χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης. Την τελευταία όµως περίοδο, οι µετοχές των ελληνικών εισηγµένων τραπεζών, παρουσίασαν σηµαντικές απώλειες. Αυτό οφείλεται στις κινήσεις ξένων, κυρίως, θεσµικών επενδυτών οι οποίοι ρευστοποιούν τις επενδύσεις τους στην ελληνική χρηµαταγορά για να καλύψουν άλλες επενδυτικές θέσεις τους στο εξωτερικό. Επιπλέον, η συµπεριφορά κάποιων ακραίων κερδοσκοπικών κεφαλαίων (hedge funds) συµβάλλει σε σηµαντικό βαθµό στην παραπάνω αρνητική τάση. Τα κερδοσκοπικά αυτά κεφάλαια στην αναζήτηση αναγκαίας ρευστότητας για την κάλυψη των ζηµιών που έχουν υποστεί από επενδύσεις σε προϊόντα και παράγωγα κυρίως σε ξένες αγορές, προβαίνουν σε µαζικές πωλήσεις ελληνικών τραπεζικών µετοχών. Αυτό έχει ως άµεση συνέπεια τη σηµαντική µείωση της αξίας των ελληνικών χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων και του βαθµού της κεφαλαιοποίησής τους. Για το διάστηµα που διανύουµε, το ήδη αυξηµένο

κόστος χρηµατοδότησης σε όλες τις αγορές κεφαλαίων και χρήµατος, αρχόµενης από τη διατραπεζική αγορά συµπεριλαµβανοµένης δε και των αγορών υβριδικών και υποχρεώσεων µειωµένης εξασφάλισης, έχει προκαλέσει επιπτώσεις στις διαµεσολαβητικές δραστηριότητες των τραπεζικών οµίλων, ενώ η αβεβαιότητα για το µέγεθος και τη διάρκεια της διεθνούς κρίσης µπορεί να αποτελέσει παράγοντα ανησυχίας. Δεδοµένων αυτών των προοπτικών, η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) θα πρέπει να δράσει συντονισµένα µε την ενθάρρυνση αλλά και την επιβολή έκτακτων µέτρων στους οµίλους για την ενίσχυση της κεφαλαιακής τους επάρκειας και συγκεκριµένα του δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας µε TIER I κεφάλαια καθώς και τη βελτίωση της κεφαλαιακής τους διάρθρωσης. Η ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας είναι βέβαια ένα µέτρο που η ΤτΕ οφείλει να αξιολογήσει κατάλληλα, σύµφωνα µε το µέγεθος του κάθε τραπεζικού οµίλου, τους κινδύνους που εµπεριέχονται στα χαρτοφυλάκιά τους, καθώς και τον όγκο των διασυνοριακών δραστηριοτήτων τους ιδιαίτερα στις χώρες της αναπτυσσόµενης Ευρώπης και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, δεδοµένου ότι οι κίνδυνοι από επενδύσεις στις αγορές αυτές είναι αρκετά υψηλότεροι σε σχέση µε την εγχώρια αγορά. Οι ελληνικές τράπεζες, µε δική τους πρωτοβουλία στην παρούσα συγκυρία και παρά την υφιστάµενη αύξηση του κόστους των κεφαλαίων, θα πρέπει να λάβουν άµεσα µέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας των εποπτικών κεφαλαίων τους. Δηλαδή να µεριµνήσουν έτσι ώστε να συνεχιστεί η µικρή διαφαινόµενη µείωση των λιγότερο καλής ποιότητας κεφαλαίων που παρατηρείται το 1ο εξάµηνο του 2008 στην κεφαλαιακή τους διάρθρωση. Επιπλέον, θα πρέπει να ικανοποιούν

ΕΠΙΛΟΓΗ 81

την αναγκαιότητα για πιο φθηνά κεφάλαια, µε την αξιοποίηση των εποπτικών ορίων για τα υβριδικά κεφάλαια (τα λιγότερο καλύτερης ποιότητας κεφάλαια) πριν καταφύγουν στις υποχρεώσεις µειωµένης εξασφάλισης (τα χειρότερης ποιότητας κεφάλαια). Ακόµα τα πιστωτικά ιδρύµατα θα πρέπει να προσπαθήσουν να αυξήσουν περαιτέρω την καταθετική τους βάση από επενδυτές που στρέφονται σε προθεσµιακές καταθέσεις λόγω της αποφυγής ριψοκίνδυνων επενδύσεων καθώς και της κακής πορείας του ελληνικού χρηµατιστηρίου το τελευταίο διάστηµα. Οι προθεσµιακές καταθέσεις αποτελούν, ως γνωστόν, πηγή άντλησης κεφαλαίων για τις µεσοµακροπρόθεσµες χρηµατοδοτήσεις των τραπεζών. Τέλος, οι ελληνικές τράπεζες, που ως γνωστόν διαδραµατίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο ελληνικό επιχειρηµατικό γίγνεσθαι, αποτελούν έναν από τους βασικούς παράγοντες για την ανάπτυξη της ελληνικής οικο-

νοµίας. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να θωρακιστούν για να αντιµετωπίσουν καλύτερα τους κινδύνους που δεν µπορούν να προβλεφθούν. Τα πιστωτικά ιδρύµατα οφείλουν να αξιοποιήσουν κατάλληλα το πακέτο οικονοµικής στήριξης ύψους 28 δισ. ευρώ. Θα ήταν θεµιτό η αξιοποίηση αυτή να συνοδεύεται από αυξήσεις στους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, µε παράλληλη βελτίωση της κεφαλαιακής τους βάσης και διάρθρωσης µε υψηλής ποιότητας κεφάλαια. Πράττοντας τα παραπάνω, είναι βέβαιο ότι η επαναφορά της οµαλότητας στη διατραπεζική αγορά χρήµατος και η αποκατάσταση της σταθερότητας στην τραπεζική χρηµατοδότηση της εγχώριας αγοράς θα επανέλθει συντοµότερα. Στη διαχείριση των χρηµατοοικονοµικών κινδύνων υπάρχει ένας χρυσός κανόνας: Όταν δεν µπορούµε να προβλέψουµε τον κίνδυνο, τότε σωστό είναι να προετοιµαστούµε κατάλληλα ώστε να αντιµετωπίσουµε το χειρότερο σενάριο.

Ποσοστιαία Κατανοµή Πιστωτικού, Λειτουργικού και Κινδύνου Αγοράς

��µ��µ�� / �� µ��µ��

H1 2008

��µ��µ�� / �� µ��µ��

2007

2006 ��µ��µ�� / �� µ��µ��

2005

0,00

10,00

82 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

90,00

100,00

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

Στερνή µου γνώση... Οι τελευταίοι δεκαοκτώ µήνες είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσουν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα εδάφια στα βιβλία της οικονοµικής ιστορίας στο µέλλον που θα διερευνούν τα αίτια και τα αιτιατά της χρηµατοοικονοµικής κρίσης. Οι πρωτοβουλίες του φθινοπώρου του 2008 θα συνιστούν, ενδεχοµένως, το µεγαλύτερο πείραµα στην επιστήµη της άσκησης µακροοικονοµικής πολιτικής και πρακτικής τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο.

πό το καλοκαίρι του 2007 έως τον Σεπτέµβριο του 2008 δύο βασικές αντίρροπες δυνάµεις παρατηρήθηκαν: Α πό τη µία πλευρά, η πληθωριστική έ κ ρη ξ η σ τ η λ ε γό µ ε ν η πραγ µατική οικονοµία που οδήγησε σε µία ενεργειακή και διατροφική κρίση και από την άλλη πλευρά ο αποπληθωρισµός των περιουσιακών στοιχείων, µετοχών, χρεογράφων και ακινήτων που σχετίζεται µε την πιστωτική κρίση που αρχικά έπληξε την αµερικανική οικονοµία και µετά επεκτάθηκε παγκοσµίως. Από τον Σεπτέµβριο και µετά το χρηµατοοικονοµικό σύστηµα εισήλθε σε µία κρίση που χαρακτηρίστηκε από καταρρεύσεις ή οιονεί-καταρρεύσεις µεγάλων τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών, ενώ επήλθε σηµαντικός αποπληθωρισµός σε τιµές ενέργειας και τροφίµων ως πρόδροµος δείκτης µιας επικείµενης ύφεσης στην παγκόσµια πραγµατική οικονοµία. Είναι βέβαιο ότι η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση θα επηρεάσει σηµαντικά τον τρόπο λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυµάτων και θα έχει σηµαντικές επιπτώσεις στη διοικητική των κινδύνων που αυτά αντιµετωπίζουν. Τούτο αναµένεται να συµβεί µέσα από διάφορα κανάλια. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουµε να διερευνήσουµε αυτούς τους µηχανισµούς ποιοτικής µεταβολής του profile κινδύνων των τραπεζών αλλά και των πρακτικών διαχείρισης κινδύνων που εφαρµόζουν.

Ό,τι γυαλίζει δεν είναι χρυσός Ένα πρώτο πρόβληµα που θα κληθεί να βοηθήσει άµεσα στην επίλυσή του η διαχεί-

ριση κινδύνων - αναβαθµίζοντας σηµαντικά τον ρόλο της στο µετά την κρίση περιβάλλον - σχετίζεται µε την πολυπλοκότητα των χρηµατοοικονοµικών προϊόντων και την ασυµµετρία πληροφόρησης που αυτή προκαλεί. Το ζήτηµα αυτό βρίσκεται στην καρδιά της πρόσφατης κρίσης και είναι ένα από τα µαθήµατα που αντλήσαµε από αυτή. Δάνεια χαµηλής πιστωτικής ποιότητας τιτλοποιούνταν και µετέπειτα πωλούνταν αποσκοπώντας στην υψηλή µόχλευση και τη βραχυπρόθεσµη άντληση κεφαλαίων. Η νοµική και τεχνική πολυπλοκότητα της διαδικασίας αυτής όπως και άλλων χρηµατοοικονοµικών παράγωγων προϊόντων είχε ως αποτέλεσµα να µην είναι απόλυτα σαφές ποιος είναι ο βαθµός έκθεσης στον κίνδυνο εκάστου εκ των αντισυµβαλλοµένων. Βέβαια, η ανεπάρκεια της πληροφόρησης που διαθέτει το ένα αντισυµβαλλόµενο µέρος σχετικά µε τις προθέσεις και την οικονοµική επιφάνεια του άλλου αντισυµβαλλόµενου µέρους αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό των συµβάσεων στις χρηµατοοικονοµικές αγορές. Η πολυπλοκότητα, ωστόσο, φαίνεται να µεγεθύνει υπερβολικά το πρόβληµα. Η ασυµµετρία της πληροφόρησης σε µία αγορά οδηγεί σε ουσιαστική κατάρρευσή της (είναι χαρακτηριστικό το παράδειγµα της διατραπεζικής αγοράς στην πρόσφατη περίοδο) αφού η µεγάλη αβεβαιότητα σχετικά µε την πραγµατική οικονοµική αξία κάθε τίτλου οδηγεί στην υπερτιµολόγησή του από τον πωλητή και την υποτιµολόγηση του από τον αγοραστή. Η στενή παρακολούθηση και ο έλεγχος των τραπεζικών προϊόντων είναι οι θεµέλιοι λίθοι για τους κινδύνους που αυτοί ενσωµατώνουν. Μία από τις βασικές αιτίες που οι τράπεζες είναι ο αυστηρότερα εποπτευόµενος τοµέας της οικονοµίας συνδέεται µε το γεγο-

Του Παναγιώτη Καπόπουλου, δ/ντή διαχείρισης κινδύνων της Εµπορικής Τράπεζας

ΕΠΙΛΟΓΗ 85

α συστήµατα διαχείρισης κινδύνων θα πρέπει να διασφαλίζουν τον παραδοσιακό ρόλο των τραπεζών ως απορροφητήρων των κραδασµών στο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα και να µην αποτελούν οι ίδιες µεγεθυντές και µεταφορείς των κινδύνων από το χρηµατοοικονοµικό σύστηµα στην πραγµατική οικονοµία.

86 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

νός ότι η εµπιστοσύνη στο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα - που ουσιαστικά διαµεσολαβεί ανάµεσα στην αποταµίευση και την επένδυση αναλαµβάνοντας τους σχετικούς κινδύνους - συνιστά κοινωνικό αγαθό που ενδέχεται να µην τιµολογείται επαρκώς στις αγορές. Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι η κρίση δηµιούργησε την ανάγκη για µία ριζική µεταρρύθµιση στη διοικητική των κινδύνων των πιστωτικών ιδρυµάτων. Με άλλα λόγια, τα συστήµατα διαχείρισης κινδύνων θα πρέπει να διασφαλίζουν τον παραδοσιακό ρόλο των τραπεζών ως απορροφητήρων των κραδασµών στο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα και να µην αποτελούν οι ίδιες µεγεθυντές και µεταφορείς των κινδύνων από το χρηµατοοικονοµικό σύστηµα στην πραγµατική οικονοµία. Είναι σηµαντικό δε ότι το νέο εποπτικό πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ για τον υπολογισµό της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών βρίσκεται ουσιαστικά στον πρώτο χρόνο εφαρµογής του και τα ευεργετικά του αποτελέσµατα πάνω στην ευρωστία των συστηµάτων διαχείρισης κινδύνων δεν έχουν πλήρως λάβει χώρα. Η περαιτέρω αξιοποίηση των πυλώνων ΙΙ και ΙΙΙ του νέου εποπτικού πλαισίου της Βασιλείας στα επόµενα χρόνια συνιστά άλλο ένα σηµαντικό εργαλείο τόσο για τις εποπτικές αρχές όσο και για τις ίδιες τις τράπεζες. Η στρατηγική της Επιτροπής της Βασιλείας µετά την κρίση αναµένεται να προσανατολιστεί προς τη βελτίωση της ποιότητας των κεφαλαίων Tier I των τραπεζών, την ενίσχυση του υφιστάµενου πλαισίου ιδιαίτερα στις περιοχές του χαρτοφυλακίου συναλλαγών και των στοιχείωνανοιγµάτων εκτός ισολογισµού (off-balance sheet exposures) καθώς και την προαγωγή του διασυνοριακού συντονισµού των εποπτικών αρχών. Το υπό διαµόρφωση ιδιαίτερα ευµετάβλητο µακροοικονοµικό περιβάλλον αναµένεται να αποτελέσει έναν από τους προσδιοριστικούς παράγοντες των µελλοντικών απαιτήσεων από τον τοµέα της διαχείρισης κινδύνων. Η παγκόσµια οικονοµική κρίση αναµένεται – σύµφωνα µε όλους τους διεθνείς οργανισµούς – να επηρεάσει εν τονότατα τα βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη. Οι ασκήσεις προσοµοίωσης διαταρα χών (stress tests) είναι αναπόφευκτο να ενσωµατωθούν

ως το πιο δοµικό χαρακτηριστικό κάθε χρηµατοοικονοµικού και στρατηγικού σχεδιασµού, ως µέσο προστασίας των πιστωτικών ιδρυµάτων. Οι µεταβολές στα επιτόκια, για παράδειγµα, θα πρέπει να µελετηθούν ως προς τα αποτελέσµατά τους όχι µόνο στη διαχείριση ενεργητικού /παθητικού καλύπτοντας τον επιτοκιακό κίνδυνο και τον κίνδυνο ρευστότητας αλλά και στον ίδιο τον πιστωτικό κίνδυνο, δηλαδή στις δυνατότητες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Η πορεία του ποσοστού ανεργίας στα επόµενα δύο χρόνια θα αποτελέσει σηµαντική µεταβλητή για την ποιότητα του πιστωτικού χαρτοφυλακίου της λιανικής τραπεζικής (καταναλωτικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες, στεγαστικά δάνεια κ.λπ.). Τοµείς της ελληνικής οικονοµίας όπως ο τουρισµός, η ναυτιλία και άλλοι που οι επιδόσεις τους συναρτώνται ως γνωστόν από τη διεθνή ζήτηση θα αναλυθούν κάτω από εναλλακτικά σενάρια προσοµοίωσης διαταραχών ώστε οι τράπεζες να στηρίξουν τις µακροχρόνιες πιστοδοτικές σχέσεις τους µε αντικειµενικά επιστηµονικά δεδοµένα αναλαµβάνοντας ένα αξιόλογο συµβουλευτικό ρόλο που η κοινωνία αναµένει από αυτές. Τέλος, η πρόσφατη χρηµατοπιστωτική κρίση ενδέχεται να επιφέρει αλλαγές στη µορφολογία της εταιρικής διακυβέρνησης των τραπεζών που επίσης επηρεάζει τη στρατηγική των τραπεζών έναντι των κινδύνων. Σε Ευρώπη και Αµερική έλαβαν χώρα θεαµατικές κρατικές προσπάθειες για την ενίσχυση των τραπεζών και ο ήδη ισχυρός εποπτικός έλεγχος αναµένεται να αναβαθµιστεί περαιτέρω προσπαθώντας να διασφαλίσει τον άρτιο συντονισµό και την πλήρη διαφάνεια της διοικητικής κινδύνων προς τους µετόχους και τους λοιπούς εµπλεκόµενους.

Χτίζοντας το Αύριο Η υψηλού επιπέδου υποδοµή στον τοµέα της διαχείρισης κινδύνων µπορεί να καταστεί επίσης ένα σηµαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα, ιδιαίτερα σε συνθήκες γενικευµένης κρίσης στον χρηµατοοικονοµικό τοµέα. Η εµπιστοσύνη είναι ένα πολύτιµο αγαθό που η αξία του αυξάνεται όσο πιο αβέβαιο είναι το εξωτερικό περιβάλλον. Το σηµείο αυτό είναι κοµβικής σηµασίας για την Εµπορική Τράπεζα που τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει σηµαντικά στην ενδελεχή παρακολούθηση, ανάλυση και διαχείριση των κινδύνων, γεγονός που µε-

ταξύ άλλων αποτυπώνεται και στην υψηλότερη αξιολόγηση πιστοληπτικής επιφάνειας που διαθέτει ανάµεσα στις ελληνικές τράπεζες. Τούτο - σε συνδυασµό µε τη συµπαγή µετοχική δοµή της ίδιας και της µητρικής της γαλλικής τράπεζας καθώς και τη διασφάλιση εξαιρετικών συνθηκών ρευστότητας στα πλαίσια ενός µεγάλου οµίλου µε παγκόσµια παρουσία - προσδίδει ιδιαίτερο βάρος στην εταιρική της ταυτότητα συνδέοντάς την µε έννοιες όπως φερεγγυότητα και αξιοπιστία που αποτελούν δοµικά στοιχεία της ίδιας της τραπεζικής εργασίας.

ΕΠΙΛΟΓΗ 87

Αυτοµατοποίηση Debt Collection: Kριτήρια επιλογής και αξιολόγηση της απόδοσης της επένδυσης 1. Πιστωτική Κρίση και Debt Collection Η πολυπλοκότητα του χρηµατοπιστωτικού περιβάλλοντος και η αύξηση του όγκου των ληξιπρόθεσµων οφειλών τα τελευταία χρόνια, έχει κάνει επιτακτική την ανάγκη χρήσης ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης επισφαλειών, µε υψηλό βαθµό αυτοµατοποίησης, για την αποδοτικότερη ανάκτηση των πιστώσεων. Παράγοντες όπως οι παρακάτω καθιστούν τη διαδικασία διαχείρισης των ληξιπρόθεσµων οφειλών περισσότερο αναγκαία από ποτέ:  Ο πολλαπλασιασµός των δανειακών προϊόντων καθώς και των προϊόντων πιστωτικών καρτών, η εµφάνιση νέων καναλιών πωλήσεων (π.χ. Web banking, phone banking, ATMs) και ο ανταγωνισµός µεταξύ τραπεζών αυξάνουν σηµαντικά τους όγκους των ληξιπρόθεσµων οφειλών  Υψηλής ποιότητας υπηρεσίες απαιτούνται κατά την επαφή µε τον πελάτη, ακόµη και αν αυτή αφορά την ανάκτηση ληξιπρόθεσµων οφειλών. Οι συγχωνεύσεις µεταξύ τραπεζών εντείνουν το πρόβληµα καθώς η συνολική εικόνα του πελάτη βρίσκεται «διασκορπισµένη» µεταξύ πολλών συστηµάτων  Η δυναµικότητα των τµηµάτων Collection είναι πάντα περιορισµένη (λόγω π.χ. έλλειψης ανθρωπίνων πόρων, κονδυλίων, χρόνου). Η τρέχουσα πιστωτική κρίση έρχεται να προστεθεί στον αριθµό των παραγόντων που επιδεινώνουν την κατάσταση, καθώς παρουσιάζεται πλέον έντονο το πρόβληµα της ρευστότητας. Παρόλα αυτά η παρούσα κατάσταση - κρίση θα µπορούσε να αποτελέσει για πολλούς µία ευκαιρία στο να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για την ανάκτηση των πιστώσεων και να βελτιώσουν την απόδοση των τµηµάτων Collections (βάζοντας τις βάσεις για υψηλές αποδόσεις και µετά την κρίση).

2. Αυτοµατοποίηση Debt Collection Η αυτοµατοποίηση των διαδικασιών debt collection θα πρέπει να καλύπτει τις εξής περιοχές:

Του Χρήστου Μαρανή, Δ/ντη Financial Solutions, EXODUS Α.Ε.

µέσω της αυτοµατοποίησης, στην αύξηση των self-cured πελατών, επιτρέποντας τη διάθεση πόρων σε πελάτες που πραγµατικά χρειάζονται προσοχή. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να είναι εφικτή η µέτρηση και αξιολόγηση της απόδοσης της εκάστοτε στρατηγικής collection, η υποστήριξη στρατηγικών Champion/Challenger και η δυνατότητα άµεσης προσαρµογής σε ένα δυναµικό περιβάλλον.

3. Κριτήρια Επιλογής I. Αυτοµατοποίηση Ροών Εργασίας Η αυτοµατοποίηση εργασιών παρέχει τα περισσότερα οφέλη σε ότι αφορά στην παραγωγικότητα και στην αποτελεσµατικότητα των collections. Η επιλογή ενός ολοκληρωµένου συστήµατος θα πρέπει να βασίζεται στα ακόλουθα χαρακτηριστικά:  Προσαρµοστικότητα: Οι αλλαγές στο περιβάλλον κάθε οργανισµού είναι συνεχείς. Συγχωνεύσεις, νέες αγορές, νέα προϊόντα και νέοι κανονισµοί απαιτούν την άµεση προσαρµογή του συστήµατος στις νέες στρατηγικές collection.  Παρακολούθηση Κόστους: Σε κάθε βήµα της διαδικασίας collection θα πρέπει να µπορεί να µετρηθεί το αντίστοιχο κόστος και να συγκρίνεται µε τα αναµενόµενα οφέλη. Αλλαγές στις διαδικασίες συνεπάγονται αλλαγές στο κόστος.  Προτεραιοποίηση Ροών Εργασίας: Θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη το σύνολο της διαθέσιµης πληροφορίας (behavioral scores, τρέχουσα κατάσταση διαχείρισης, κ.λ.π.) προκειµένου να είναι εφικτή η αυτοµατοποίηση της κατανοµής των πελατών σε όλα τα διαθέσιµα κανάλια επικοινωνίας (in-house call centers, καµπάνιες SMS, επιστολές, εξωτερικούς συνεργάτες, δικηγορικά γραφεία, κ.λ.π.), µε παράλληλη δυνατότητα προτεραιοποίησης σε κάθε ροή εργασίας (π.χ. σύµφωνα µε τον κύκλο τιµολόγησης).

 Αυτοµατοποίηση ροών εργασίας

II.Παρακολούθηση Απόδοσης

 Παρακολούθηση απόδοσης

Για τη βελτιστοποίηση της απόδοσης µε στόχο την αποδοτικότερη ανάκτηση των πιστώσεων, κρίνεται απαραίτητη η µέτρηση και παρακολούθηση µεγεθών όγκου, αποτελεσµατικότητας και κόστους σε επίπεδο κάθε διαθέσιµου πόρου, όπως:  Agents  Επιστολές, SMSs

 Customer/Account analytics  Κάλυψη συνολικού χαρτοφυλακίου  Επικοινωνία µεταξύ οργανισµού και εξωτερικών συνεργατών Ένα αποτελεσµατικό σύστηµα collection θα πρέπει να οδηγεί,

 Εξωτερικοί Συνεργάτες, όπως εταιρείες διαχείρισης οφειλών, skip tracing εταιρείες, δικηγορικά γραφεία, κ.λ.π.

- Αυξηµένη «Ορατότητα»: Ένα προηγµένο σύστηµα θα πρέπει να µπορεί να δίνει απαντήσεις στα εξής ερωτήµατα:

III. Customer/Account analytics

• Τι ενέργειες πραγµατοποιούνται από τη µεριά του εξωτερικού συνεργάτη σε επίπεδο λογαριασµού?

Δεδοµένων των περιορισµών που υπάρχουν στη διαθεσιµότητα πόρων οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν ένα συνεχώς αυξανόµενο χαρτοφυλάκιο, η προτεινόµενη λύση για τη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων είναι η χρήση customer / account analytics για την τµηµατοποίηση του χαρτοφυλακίου.

• Πόσοι agents διαχειρίζονται τους λογαριασµούς και µε τι ένταση?

Η τµηµατοποίηση του χαρτοφυλακίου µπορεί να περιλαµβάνει µεγέθη όπως:  Τύπος προϊόντος  Ληξιπρόθεσµο υπόλοιπο  Bucket (ή ηµέρες καθυστέρησης)  Status υπόθεσης/ πελάτη  Συµπεριφορά Πελάτη/ Λογαριασµού Η χρήση των παραπάνω µεγεθών µπορεί να οδηγήσει στη δηµιουργία τµηµάτων (segments) χαρτοφυλακίου µε βάση το ρίσκο και να επιτρέψει την βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιµων πόρων στα «προβληµατικά» και µόνο segments.

• Τηρείται η πολιτική της τράπεζας κατά την επικοινωνία µε τους πελάτες? - Η On Line συνεργασία µε εξωτερικούς συνεργάτες αποτελεί το βέλτιστο µοντέλο λειτουργίας. -Αυτοµατοποιηµένη διαδικασία ανάθεσης: Ανάθεση υποθέσεων σε εξωτερικούς συνεργάτες σύµφωνα µε την ικανότητα διαχείρισης ή την παλαιότερη συµπεριφορά. Αυτόµατη ανάκληση υποθέσεων στις οποίες δεν γίνεται η επιθυµητή διαχείριση. - Μειωµένο Κόστος Συντήρησης: Δεδοµένης της ανάγκης για αµεσότητα στην υποστήριξη νέων συνεργασιών µε εξωτερικές εταιρείες και διαφοροποίησης της συνεργασίας µε υφιστάµενες, το σύστηµα θα πρέπει να υποστηρίζει την άµεση αλλαγή των επιχειρηµατικών κανόνων µε το ελάχιστο δυνατό κόστος.

VI. Λοιπά Κριτήρια Επιλογής: • Τεχνολογία (upgrading, ασφάλεια, υψηλός βαθµός διαθεσιµότητας και αξιοπιστίας) • Χρόνος υλοποίησης

IV. Κάλυψη συνολικού χαρτοφυλακίου Είναι απαραίτητο το σύστηµα το οποίο θα υλοποιηθεί να µπορεί να καλύψει τις ανάγκες διαχείρισης του συνολικού χαρτοφυλακίου ενός οργανισµού. Κάτι τέτοιο µεταφράζεται σε πλήρη κάλυψη σε ότι αφορά στα ακόλουθα:  Στάδιο Διαχείρισης: Υποστήριξη διαδικασιών pre-collection, early collection, pre-legal, legal και write offs από ένα και µόνο σύστηµα.  Προϊόντα: Υποστήριξη προϊόντων λιανικής τραπεζικής (καταναλωτικά δάνεια, ανοιχτά δάνεια, δάνεια αυτοκινήτων, στεγαστικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες) µε ή χωρίς εξασφαλίσεις, επιχειρηµατικών δανείων, factoring, leasing, κ.ο.κ.  Όµιλοι Εταιρειών/ Τοποθεσία: Μία εταιρεία ή όµιλος εταιρειών, κεντρικοποιηµένη/µη κεντρικοποιηµένη διαχείριση.

• Συνολικό κόστος κτήσης • Case studies εγκαταστάσεων, site visits • Τεχνογνωσία συµβούλων

4. Απόδοση επί της Επένδυσης (Return on Investment) Η χρήση ενός ολοκληρωµένου συστήµατος Debt Collection έχει πολλαπλά οφέλη:  Μικρότερος αριθµός απαιτούµενων ανθρωπίνων πόρων για: - Την επικοινωνία µε τους πελάτες - Την παρακολούθηση των εξωτερικών συνεργατών - Την αποστολή ενηµερώσεων (π.χ. επιστολών)

V. Επικοινωνία µεταξύ οργανισµού και εξωτερικών συνεργατών

 Μικρότερο κόστος διαχείρισης εξωτερικών συνεργατών από την αύξηση της παραγωγικότητάς τους

Η ακρίβεια και η αµεσότητα στη διάθεση της απαιτούµενης πληροφορίας κατά την επικοινωνία µε κάποιο πελάτη αποτελούν τους κρισιµότερους παράγοντες στη διαδικασία collection. Το σύστηµα collection θα πρέπει να εκµεταλλεύεται στοιχεία από τα κύρια αλλά και περιφερειακά συστήµατα της τράπεζας (π.χ. Behavioral Scores). Θα πρέπει επίσης να παρέχεται ένα πρόσθετο επίπεδο ταυτοποίησης και ενοποίησης των πελατών, εφόσον η πελατοκεντρικότητα δεν εξασφαλίζεται από τα κύρια συστήµατα της τράπεζας.

 Αυξηµένη παραγωγικότητα Agents (# επαφών/ ηµέρα, εστίαση σε πελάτες υψηλού ρίσκου)

Σε ότι αφορά στην επικοινωνία µε εξωτερικούς συνεργάτες, τα παρακάτω θεωρούνται απαραίτητα σε κάθε σύστηµα collection:

 Μικρότερος αριθµός πελατών σε στάδιο νοµικών διαδικασιών  Μικρότερος αριθµός παραπόνων Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε µείωση του ποσοστού των δανείων σε καθυστέρηση και κατά συνέπεια σε: - Μικρότερες προβλέψεις (Provisions) και µεγαλύτερο αριθµό διαθέσιµων κεφαλαίων - Μικρότερο αριθµό διαγραφών

www.exodus.gr Φαραντάτων 6-10, 11527 Αθήνα, Τηλ. 210 7450 300, Fax. 210 7450 399

DOING BUSINESS WITH BANKS Μπορεί τα «εν οίκω µη εν δήµω», όµως στην περίπτωση της παγκόσµιας ύφεσης ισχύει το αντίστροφο. Η «εν οίκω» κρίση των αγορών χτύπησε την πόρτα της «εν δήµω» πραγµατικής οικονοµίας στην Ελλάδα. Επόµενο ήταν οι ελληνικές επιχειρήσεις και βιοµηχανίες να αναπροσαρµόσουν στόχους, στρατηγικές, ακόµα και τη σχέση τους µε τις τράπεζες, δίνοντας έµφαση στη δηµιουργία αναχωµάτων. Όπως άλλωστε ήδη κάνουν και οι ίδιες οι τράπεζες.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ

Ποσότητα χωρίς Ποιότητα ΣΤΑΥΡΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Ο καθηγητής πολιτικής οικονοµίας και

υπεύθυνος για το «Παρατηρητήριο Επιχειρηµατικότητας» του ΙΟΒΕ, πιστεύει ότι λίγα πράγµατα έχουν αλλάξει ριζικά στην ελληνική επιχειρηµατικότητα τα τελευταία χρόνια. Μια επιχειρηµατικότητα που χαρακτηρίζεται από χρόνιες παθογένειες, άρρηκτα συνδεδεµένες µε τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής νοοτροπίας. Ως αποτέλεσµα, µπαίνει χαλινάρι στην ανάπτυξη της χώρας! Συνέντευξη στον ΓΙΩΡΓΟ ΡΗΓΑ

τελευταία δεκαε τ ία σε ό,τ ι αφορά την επιχειρηµατικότητα χαρακτηρίζεται από τη ραγδαία ανάπ τ υξη των επικοινωνιών και της τεχνολογίας καθώς και την άνθιση του τραπεζικού κλάδου, εκτιµά ο κ. Ιωαννίδης, επισηµαίνοντας ότι δύο άλλοι τοµείς που αναπτύχθηκαν σηµαντικά ήταν οι κατασκευές και ο τουρισµός. Ας δούµε όµως τα πράγµατα από πιο κοντά, ξεκινώντας από το τελευταίο (κατασκευές - τουρισµός). Κοινός παρανοµαστής στην ανάπτυξη, αν και για διαφορετικούς λόγους, φυσικά η Ολυµπιάδα του 2004. Για τον µεν κατασκευαστικό κλάδο η προοπτική των αγώνων έδρασε καταλυτικά ως προς την επιτάχυνση των έργων υποδοµής και έτσι πολλές κατασκευαστικές εταιρείες άνθισαν µέχρι το 2004. Βέβαια το µέγεθος των έργων αναγκαστικά ενέπλεκε µεγάλες και καθιερωµένες εταιρείες αφή-

92 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

νοντας µοιραία λίγες επιχειρηµατικές ευκαιρίες στους νέους και µικρούς παίκτες. Από την άλλη, η ολυµπιακών διαστάσεων διαφήµιση της χώρας µας ευνόησε την τουριστική κίνηση από το 2005 και µετά. Περισσότεροι επισκέπτες µεταφράζονται σε περισσότερο χρήµα προς διάθεση και µε αυτή την προοπτική δηµιουργούνται περισσότερες ελπίδες για επιχειρηµατική επιτυχία. Όµως παρά την τεχνολογική εξέλιξη, τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήµατος και τη θετική ολυµπιακή επίδραση δεν είδαµε την τελευταία δεκαετία σηµαντικές ποιοτικές αναβαθµίσεις στην ελληνική επιχειρηµατικότητα καθώς αυτή συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από χρόνιες αντιπαραγωγικές παθογένειες, βασικότερη των οποίων είναι η «ρηχότητά» της. Με άλλα λόγια, εξηγεί ο καθηγητής, στην Ελλάδα οι περισσότερες επιχειρηµατικές δραστηριότητες αρέσκονται στο να απευθύνονται στον τελικό καταναλωτή και όχι σε εταιρείες αφήνοντας έτσι µικρότερα περιθώρια εξέλιξης.

PHOTO: ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΟΓΚΑΣ

Πως κρίνετε την επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία;

Αυτό που παρατηρούµε είναι ότι στην Ελλάδα έχει παγιωθεί µια κατάσταση που δεν αλλάζει δραµατικά. Στη χώρα µας δεν υπάρχει πρόβληµα ποσότητας, κάθε άλλο λειτουργούν πολλές επιχειρήσεις, το θέµα µας έχει να κάνει µε την ποιότητα. Στην Ελλάδα οι περισσότερες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται παράγουν προϊόντα για τον τελικό καταναλωτή, το ποσοστό τους τα τελευταία χρόνια κυµαίνεται από 60% έως 70% ενώ οι

επιχειρήσεις που αναζητούν πελάτες ανάµεσα σε άλλες, και που εποµένως παρέχουν πιο σύνθετες και εξειδικευµένες υπηρεσίες, περιορίζονται στο 8% µε 10%, πολύ µακριά δηλαδή από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο του 25%. Το 2006 παρατηρήθηκε µια βελτιωτική τάση, η οποία όµως δεν συνεχίστηκε όπως προκύπτει από τα πιο πρόσφατα στοιχεία. Η ρηχότητα της ελληνικής επιχειρηµατικότητας κάνει την λεγόµενη αλυσίδα αξίας φτωχή γιατί έτσι δεν παράγονται πολλά προϊόντα που αποσκοπούν στην περαιτέρω βελτίωση των εταιρειών, κάτι που κατά

Τεχνολογικά άλµατα Πριν δέκα χρόνια η κινητή τηλεφωνία έκανε τα πρώτα της βήµατα και οι Έλληνες άρχιζαν να γνωρίζουν το Διαδίκτυο, σήµερα στον καθένα µας αντιστοιχούν περίπου δύο αριθµοί κινητής τηλεφωνίας και η περιήγηση στον κυβερνοχώρο αποτελεί για τους περισσότερους κάτι το αυτονόητο. Η νέα εποχή συνοδεύτηκε από µια νέα οικονοµία που προσέφερε πολλές επιχειρηµατικές ευκαιρίες πέρα από την ανάπτυξη των µεγάλων εταιρειών παρόχων. Συγκεκριµένα γεννήθηκαν ανάγκες για κατασκευή και διάθεση εξοπλισµού, υπηρεσιών πληροφορικής καθώς και προϊόντων λογισµικού. Συνολικά στην Ελλάδα λειτουργούν πάνω από 1,800 εταιρείες στον χώρο µε το συντριπτικό ποσοστό να έχουν δηµιουργηθεί µετά το 1996. Ιδιαίτερα µεγάλη ανάπτυξη γνώρισε ο κλάδος στη στροφή της χιλιετίας, κυρίως και λόγω των προκλήσεων που επέβαλε η επικειµένη διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων. Έτσι, την περίοδο 2000-2003 ο αριθµός των επιχειρήσεων του κλάδου αυξάνεται µε µέσο ετήσιο ρυθµό 27%, ο οποίος είναι κατά πολύ µεγαλύτερος από τον αντίστοιχο του συνόλου των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα που αγγίζει µόλις το 3,5%. Ο κλάδος αναπτύσσεται µε µεγάλη ταχύτητα και βρίσκεται σήµερα σε αρκετά ικανοποιητικά επίπεδα αλλά πλέον ίσως να προσεγγίζει την οροφή και µπορεί να αποδειχτεί πιο ευάλωτος στη γενικότερη οικονοµική κρίση. Και αυτό γιατί η αγορά δεν αφορά πια τόσο την πρωτογενή επαφή του καταναλωτή µε την τεχνολογία αλλά κυρίως έχει να κάνει µε την αναβάθµισητου υπάρχοντος υλικού, που κάλλιστα µπορεί να έρθει σε δεύτερη µοίρα σε µια δύσκολη συγκυρία σαν τη σηµερινή.

Τραπεζικό ράλι Ένας από τους κλάδους που άλλαξε ριζικά την τελευταία δεκαετία στη χώρα µας είναι ο τραπεζικός. Το success story του ελληνικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος οφείλεται κυρίως στους υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης, που συχνά υπερέβαιναν τον ευρωπαϊκό µέσο όρο, καθώς και η µεγάλη πτώση των επιτοκίων σε συνδυασµό µε την πολιτική ιδιωτικοποιήσεων στον χρηµατοπιστωτικό τοµέα. Ένας σηµαντικός αριθµός εξαγορών και συγχωνεύσεων καταγράφηκε στο διάστηµα 1995 -2006, χωρίς όµως να µεταβληθεί ο αριθµός των πιστωτικών ιδρυµάτων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η εξαγορά της Εµπορικής Τράπεζας από τον γαλλικό όµιλο Credit Agricole το 2006. Μια άλλη σηµαντική συνιστώσα της ανάπτυξης ήταν η εξωστρέφεια που επέδειξαν οι ελληνικές τράπεζες τα τελευταία χρόνια µε κατεύθυνση κυρίως τα Βαλκάνια και τις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ενδεικτικό της σηµασίας που αποδίδουν οι ελληνικές τράπεζες στην εξωσυνοριακή δραστηριότητά τους είναι το ότι έως σήµερα έχουν επενδύσει στη συγκεκριµένη περιοχή ποσά άνω των 6 δισ. ευρώ, καθώς και το γεγονός ότι έχουν ανοίξει περίπου 1.900 καταστήµατα, αριθµός που αντιστοιχεί στο 1/3 του συνολικού αριθµού των καταστηµάτων τους. Όµως παρά τα εντυπωσιακά τους αποτελέσµατα, το µέγεθος των ελληνικών τραπεζών παραµένει µικρό και δεν αντέχουν σε συγκρίσεις µε αντίστοιχα ιδρύµατα του εξωτερικού. Με βάση τα ίδια κεφάλαια και το ενεργητικό µόνο δύο ελληνικές τράπεζες ανήκουν στις 100 µεγαλύτερες της Ευρώπης, ενώ καµία δεν συµπεριλαµβάνεται στις 100 µεγαλύτερες του κόσµου. Μέχρι το ξέσπασµα της κρίσης, όλοι προεξοφλούσαν µια µακρά τραπεζική ευµάρεια και ανάπτυξη. Εξάλλου και η εµπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών δείχνει πως υπάρχουν περιθώρια πιστωτικής επέκτασης, ειδικά στον χώρο των στεγαστικών δανείων, αλλά η διεθνής συγκυρία αλλάζει τελείως το τοπίο. Και µε το δεδοµένο ότι η Ελλάδα δεν έχει περάσει περίοδο ύφεσης τα τελευταία 14 χρόνια, εύλογα αυξάνονται οι αβεβαιότητες αναφορικά µε τις ικανότητες διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου.

τεκµήριο µειώνει την ανταγωνιστικότητα και την ποιότητα των τελικών προϊόντων της ελληνικής παραγωγής. Επιπλέον είναι σαφές πως η τάση που έχουν οι Έλληνες να εµπλέκονται σε δραστηριότητες µε αποδέκτη τον τελικό καταναλωτή δεσµεύει τα περιθώρια ανάπτυξης τους. Πόσο για παράδειγµα µπορεί να αναπτυχθεί ένα εστιατόριο, ένα παντοπωλείο ή ένα κοµµωτήριο; 94 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Πόσο σηµαντικός παράγοντας είναι για την όλη κατάσταση η ελληνική νοοτροπία;

Σίγουρα είναι και θέµα νοοτροπίας, βλέπουµε διαχρονικά πως οι Έλληνες, ενώ διακατέχονται από πολύ µεγάλη αυτοπεποίθηση σχετικά µε τις επιχειρηµατικές τους ικανότητες, ταυτόχρονα, φοβούνται ιδιαίτερα το ενδεχόµενο της αποτυχίας. Για αυτό τελικά κατευθύνο-

υτό που χρειαζόµαστε είναι λιγότερες διαδικασίες, λιγότερα πιστοποιητικά, λιγότερους ελέγχους και περισσότερη ευελιξία. Ενδεικτικές του κατεπείγοντος της όλης κατάστασης είναι οι επιδόσεις της χώρας µας στην ετήσια έκθεση της Παγκόσµιας Τράπεζας «Doing Business» όπου πέρσι είχαµε την 150η και φέτος την 133η θέση αναφορικά µε την ευκολία έναρξης µιας επιχείρησης. Φαντάζοµαι πως για µια χώρα που ανήκει στις 30 πρώτες οικονοµίες του κόσµου τέτοιες επιδόσεις είναι απαράδεκτες. πως για µια χώρα που ανήκει στις 30 πρώτες οικονοµίες του κόσµου τέτοιες επιδόσεις είναι απαράδεκτες. Πως και πόσο πιστεύετε θα επηρεάσει η διεθνής οικονοµική κρίση την επιχειρηµατικότητα;

νται σε πιο «σίγουρα» εγχειρήµατα και η χρηµατοδότηση τους γίνεται σε µεγάλό ποσοστό από οικογενειακές αποταµιεύσεις. Η σηµαντικότερη όµως τροχοπέδη για τον καθένα που θέλει να µπει στον επιχειρηµατικό στίβο είναι το θεσµικό πλαίσιο, οι γραφειοκρατικός κυκεώνας που αποθαρρύνει καταλυτικά και σταµατά πολλές καλές ιδέες εν τη γενέσει τους. Αυτό που χρειαζόµαστε είναι λιγότερες διαδικασίες, λιγότερα πιστοποιητικά, λιγότερους ελέγχους και περισσότερη ευελιξία. Ενδεικτικές του κατεπείγοντος της όλης κατάστασης είναι οι επιδόσεις της χώρας µας στην ετήσια έκθεση της Παγκόσµιας Τράπεζας «Doing Business» όπου πέρυσι είχαµε την 150 η και φέτος την 133η θέση αναφορικά µε την ευκολία έναρξης µιας επιχείρησης. Φαντάζοµαι

Δεν είµαι και τόσο αισιόδοξος. Το 2006 είδαµε κάποια ενθαρρυντικά στοιχεία τα οποία όµως ανατράπηκαν στη συνέχεια. Το να περιµένουµε νέα ανάκαµψη, µέσα µάλιστα σε ένα τέτοιο δυσµενές περιβάλλον, δεν είναι και τόσο ρεαλιστικό. Και από µια πρώτη ανάγνωση των πλέον πρόσφατων στοιχείων που επεξεργαζόµαστε φαίνεται να µην ανατρέπεται η επιχειρηµατική ρηχότητα. Επίσης ένα άλλο σηµαντικό εύρηµα είναι πως στη σκιά της κρίσης βλέπουµε να αυξάνει η επιχειρηµατικότητα ανάγκης έναντι της επιχειρηµατικότητας ευκαιρίας. Διαπιστώνεται δηλαδή πως περισσότεροι στρέφονται προς µια δραστηριότητα για καθαρά βιοποριστικούς λόγους παρά επειδή πιστεύουν πως στον συγκεκριµένο χώρο υπάρχουν βάσιµες πιθανότητες ανάπτυξης. Όλα αυτά µοιραία φέρνουν σε δεύτερη µοίρα τα αιτήµατα για περισσότερη καινοτοµία, ποιότητα και ανταγωνιστικότητα στο εγγύς µέλλον.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ

Tοο γόητρο των τραπεζών Η αγορά επιχειρηµατικών δανείων, µέχρι στιγµής, διατηρεί τη δυναµική της παρά τα προβλήµατα από τη διεθνή χρηµατοπιστωτική κρίση. Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΗΓΑ

ντονα ανοδική είναι η τάση στη χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων. Τα δάνεια τους αυξάνονται µε ετήσιο ρυθµό 20,5% από 17% το 2007. Η συνολική χρηµατοδότηση τους, αν συνυπολογισθούν και τα εταιρικά οµόλογα, αυξάνεται µε ρυθµό 24% (Οκτώβριος 2008). Στη βιοµηχανία και το εµπόριο οι ρυθµοί ανόδου της χρηµατοδότησης επιταχύνονται: από 10% το 2007 σε 17,5% το 2008 και από 17% σε 22% αντίστοιχα. Πολύ σηµαντική είναι η άνοδος της χρηµατοδότησης του Τουρισµού (25%), της Nαυτιλίας (23%) και των κατασκευαστικών επιχειρήσεων (39%). Οι εµπορικές επιχειρήσεις είναι ο καλύτερος πελάτης των τραπεζών. Το 26% του υπολοίπου των δανείων (27 δισ. ευρώ) κατευθύνονται στην ανάπτυξη των εµπορικών δραστηριοτήτων, µε ρυθµό ανόδου συνεχώς αυξανόµενο που τον περασµένο Σεπτέµβριο έφθασε το 18%. Από την αγορά εταιρικών οµολόγων οι εµπορικές επιχειρήσεις έχουν αντλήσει 3 δισ. ευρώ. Οι βιοµηχανικές επιχειρήσεις τώρα, απορροφούν το 19% των τραπεζικών χορηγήσεων. Ο ρυθµός ανόδου τους ενισχύθηκε σηµαντικά το 2008, στο 13% τον

96 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Σεπτέµβριο από 6% το 2007, παραµένει όµως αρκετά χαµηλότερος από άλλους κλάδους όπως το εµπόριο, ο τουρισµός και η ναυτιλία. Τα υπόλοιπα των δανείων διαµορφώθηκαν στα 19,4 δισ. ευρώ. Όµως η βιοµηχανία κάνει σηµαντική χρήση των εταιρικών οµολόγων, έχοντας αντλήσει µέχρι στιγµής 3,4 δισ. ευρώ από αυτή τη πηγή κεφαλαίων. Στον τουρισµό τα υπόλοιπα των επιχειρηµατικών

ΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΟΚΙΑ

��µ�� µ�� % ��µ�� µ�� % ��µ�� µ�� µ�� %µ�� %

��

�� µ�� µ�� µ��, ��µ��, ��µ��, ��µ��, �� µ�� µ�� µ�� µ��

��

�µ�� µ�� µ�� µ�� µ��, ��µ��, �� µ��µ��

2000

...

... ...

24,6 ...

...

12,8

12,8 ...

...

34,2

...

2001

...

... ...

18,5 ...

...

6,7

6,7 ...

...

25,5

...

2002

...

... ...

9,6...

9,6 ...

...

13,9

13,9 ...

...

0,9

...

2003

14,4

217 14,4

11,3 217

11,3 ...

...

10,5

10,5 ...

...

5,4

...

2004

12,7

122 12,7

8,0 122

8,0 ...

...

-1,2

-1,2 ...

...

14,0

...

2005

14,7

65,8 14,7

10,1 65,8

10,1 ...

...

0,5

0,5 ...

...

6,0

...

2006

16,6

44,5 16,6

12,7 44,5

12,7 ...

...

5,8

5,8 30,7

30,7

...

8,3

53,8 53,8

2007

19,9

34,7 19,9

17,3 34,7

17,310,1

10,1

5,7

5,7 36,1

36,1

16,7

13,6

48,7 48,7

2008 A��.

2008 A��. 23,2

35,1 23,2

20,6 35,1

20,617,3

17,3 13,5

13,534,3

34,3

22,4

18,9

53,9 53,9

2008 ��.

2008 ��. 22,5

34,2 22,5

20,5 34,2

20,516,2

16,2 12,6

12,633,9

33,9

21,0

46,1 46,1

2008 ��.

2008 ��. 24,1

24,1...

......

... 17,5

... ...

...

22,0

...

2008 ��., �� 2008 ��., �� 122,60 �� . �� . ��

19,57 122,60

103,03 19,57

19,413,42

3,42

29,96

29,96 26,95 26,95 3,01 3,01

2008 ��., �� 2008 ��., �� 125,59 �� . �� . ��

... 125,59

30,26

......

22,84 103,03

...23,139

δανείων διαµορφώθηκαν στα 5,3 δισ. ευρώ, κατηγορία δυναµική το 2008 οπότε ο ρυθµός ανόδου των δανείων έφθασε το 20% από 10% το 2007. Αντίστοιχα, τα δάνεια προς τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις φθάνουν τα 9,5 δισ. ευρώ, µε τον ρυθµό ανόδου στο 24%. Ωστόσο, ο τοµέας αυτός αντιµετωπίζει ήδη προβλήµατα από τη διεθνή ύφεση, όπως άλλωστε και άλλοι κλάδοι, µε αποτέλεσµα την αµφίβολη συνέχιση της ανόδου της χρηµατοδότησης του µε υψηλούς ρυθµούς. Πολύ χαµηλότερη είναι η συµµετοχή των λοιπών χρηµατοοικονοµικών επιχειρήσεων (ασφάλειες, χρηµατιστηριακές κ.λπ.) στα 3 δισ. ευρώ ή 3% του υπολοίπου των δανείων. Οι τράπεζες είναι πολύ φειδωλές στις χορηγήσεις τους στις επιχειρήσεις αυτές, λόγω των µεγαλύτερων κινδύνων σε περίοδο χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Ο ρυθµός ανόδου των δανείων τους υποχώρησε κάθετα στο 0,4% από 9% το 2007. Οι επιχειρήσεις αυτές αντλούσαν µεγαλύτερα κεφάλαια από τη αγορά εταιρικών οµολόγων ως τον Ιούλιο 2008. Έκτοτε, η αγορά αυτή υποχωρεί κάθετα, και τα υπόλοιπα των οµολόγων των επιχειρήσεων αυτών υποχωρούν. Με τη 98 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

17,5

...

22,84 19,41

23,139

...

µέθοδο αυτή έχουν αντλήσει 5 δισ. ευρώ, (χωρίς να ληφθούν υπόψη τα τιτλοποιηµένα από τις τράπεζες οµόλογα), µέγεθος που αντιστοιχεί στο 25% του συνόλου των εταιρικών οµολόγων. Γενικά η χρήση των εταιρικών οµολόγων ως όχηµα χρηµατοδότησης της επιχειρηµατικής ανάπτυξης αυξάνεται τα τελευταία χρόνια µε ρυθµό που υπερβαίνει το 30% και πλέον αναλογούν στο 16% της συνολικής χρηµατοδότησης της επιχειρηµατικής κοινότητας. Η άνοδος όµως επιβραδύνει σηµαντικά το 2008. Το εννεάµηνο οι επιχειρήσεις άντλησαν 600 εκατ. ευρώ από την αγορά αυτή, µε τη µεγαλύτερη άνοδο να καταγράφεται στις επιχειρήσεις του ενεργειακού τοµέα. Αν ληφθούν υπόψη και τα τιτλοποιηµένα από τις τράπεζες εταιρικά οµόλογα, τα αντληθέντα µε τη µέθοδο αυτή κεφάλαια αυξάνονται µε ρυθµό 34% για τις βιοµηχανικές επιχειρήσεις και 46% για τις εµπορικές. Το κυβερνητικό πρόγραµµα ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών, ύψους 28 δισ. ευρώ, στόχο έχει τη διατήρηση της ανόδου της χρηµατοδότησης της οικονοµίας, των µικροµεσαίων επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, µε ρυθµό πάνω από 10% το 2009.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ��

�� µ��µ��

��

�� µ��

�� µ��, �� µ��

��

�� µ��, �� µ��

��

�� µ��, �� µ��

��

...

12,3

6,6

...

8,6

6,8

...

7,4

6,1

...

20,2

...

4,1

...

-3,6

...

6,9

5,3

4,3

...

15,8

...

4,1

...

-2,7

...

7,0

5,0

4,0

...

3,7

...

37,6

...

-17

...

6,9

5,1

3,9

...

3,7

...

8,6

...

30,1

...

7,2

5,8

4,6

22,6

9,8

28,4

21,3

14,2

9,1

28,1

43,5

7,5

6,6

5,6

27,0

18,4

23,9

19,5

1,2

15,4

36,1

7,8

7,1

6,3

28,1

19,7

23,9

24,4

-4,6

0,4

38,1

35,7

7,9

7,2

6,3

25,3

...

23,2

...

6,6

...

39,2

...

6,61

5,27

9,89

9,55

7,95

2,88

10,79

3,41

6,60

...

10,93

...

8,59

...

11,04

3,39

Αντίθετες είναι οι τάσεις στην Ευρωζώνη. Τα δάνεια των επιχειρήσεων στις αρχές του 2008 αυξάνονταν µε ρυθµό 15%, ο υψηλότερος που είχε καταγραφεί ιστορικά, για να υποχωρήσει σταδιακά στο 12% προς τα τέλη του έτους (Οκτώβριος). Η στενότητα στις χρηµαταγορές έχει κάνει τις τράπεζες πιο φειδωλές στις χορηγήσεις τους ενώ οι επιχειρήσεις, λόγω τις αβεβαιότητας που αντιµετωπίζουν για τη ζήτηση των προϊόντων τους σε περιβάλλον ύφεσης, αναθεωρούν ή και αναβάλλουν τα επενδυτικά τους σχέδια.

Πηγή: ALLMEDIA STATISTICS

Υποχωρούν στην Ευρώπη

�� µ��µ�� µ��µ�� µ�� µ�� , ��µ��, �� , �� 1 ��. ��, �� 1 ��. �� µ�� µ��

Αντίστοιχα, οι µεγάλες επιχειρήσεις που έχουν πρόσβαση στις αγορές επιχειρηµατικών οµολόγων προσφεύγουν στην αγορά αυτή για να αντλήσουν κεφάλαια µε πολύ υψηλότερο, βέβαια, κόστος από τα προηγούµενα χρόνια. Η δραστηριότητα στην αγορά αυτή έχει αυξηθεί σηµαντικά, µόνο τον Νοέµβριο αντλήθηκαν 23 δις. ευρώ από µεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Το κόστος για τις επιχειρήσεις όµως είναι σηµαντικά αυξηµένο, η τιµή διάθεσης των οµολόγων τους συνεπάγεται απόδοση ως και 9%, απόδοση που πριν δύο χρόνια οι επενδυτές απαιτούσαν από junk bonds και όχι από επιχειρήσεις µε υψηλή πιστοληπτική ικανότητα.

100 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ

Επιχειρείν σε δύσκολους καιρούς Αναµφισβήτητα η παγκόσµια οικονοµική κρίση επηρεάζει την επιχειρηµατικότητα στην ελληνική αγορά, σε άλλους κλάδους περισσότερο και σε άλλους λιγότερο. Σηµαντικό όµως είναι αυτή την εποχή, η µεθόδευση για τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων να γίνει συντονισµένα από όλο το τραπεζικό σύστηµα, ειδικά σε λογαριασµούς που εµπλέκονται πολλές τράπεζες.

ναµφισβήτητα η πισ τωτική κρίση που εκδηλώθηκε σ την Αµερική και εξαπ λώθηκε πολύ γρήγορα σε όλο τον κόσµο, φαίνεται τελικά ότι δεν άφησε ανεπηρέαστο και το τραπεζικό σύστηµα της χώρας µας. Ο αντίκτυπος της κρίσης έχει ήδη γίνει αισθητός και στην πραγµατική οικονοµία µε αποτέλεσµα να επηρεάζονται άµεσα ή έµµεσα όλες οι επιχειρήσεις ανεξαρτήτως µεγέθους ή κλάδου. Οι νέες συνθήκες που διαγράφονται µε τις συνισταµένες του αυξηµένου κόστους χρήµατος λόγω του έντονου ανταγωνισµού για την προσέλκυση καταθέσεων αλλά και την έλλειψη εµπιστοσύνης στη διατραπεζική αγορά, καθώς και η αδυναµία ορισµένων τραπεζών να αντλήσουν την απαραίτητη για τις εργασίες τους ρευστότητα, έχουν ως αποτέλεσµα να µεταφέρονται τα προβλή-

µατα του τραπεζικού συστήµατος στην οµαλή και εύκολη χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων στη χώρα µας. Η διαφαινόµενη µείωση της οικονοµικής δραστηριότητας, αναµφίβολα θα επηρεάσει και τη χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων, καθώς σχέδια ανάπτυξης και επενδυτικά προγράµµατα ακυρώνονται, µε την έµφαση των διοικήσεων να µετατοπίζεται στην εξασφάλιση της ρευστότητας για την καθηµερινή επιβίωση, προβληµατισµός που έρχεται κυρίως από τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις στο υφιστάµενο οικονοµικό περιβάλλον. Παράλληλα, µέρος του αυξηµένου κόστους χρήµατος µετακυλίεται αναπόφευκτα και στη δανειζόµενη επιχείρηση, γεγονός που καθιστά την εξυπηρέτηση δυσανάλογου χρέους ως προς τις δυνατότητες και τα οικονοµικά στοιχεία της εταιρίας, δυσχερέστερη. Εταιρείες µε ισχυρή κεφαλαιακή θέση και ρευστότητα, καθώς και χαµηλό δανεισµό, είναι αυτές που θα επηρεαστούν λιγότερο από

Του Δηµήτριου Γ. Δηµόπουλου, γενικού δ/ντή εταιρικής τραπεζικής της Εθνικής Τράπεζας

www.memo.gr ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤOY ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ

ΤΑ Σ Ε Ι Σ 2 0 0 9 Β Ι Ω Σ Ι Μ Η

Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η

Πληροφορίες για την έκδοση στο

www. economics.gr

Οι Προβλέψεις  και η Δυναµική της Οικονοµίας Πολιτική - Οικονοµία - Επιχειρήσεις: Ελλάδα - Κόσµος - New Europe

 Προβλήµατα και Τάσεις Ποιές οι στρατηγικές αντιµετώπισης των προκλήσεων σε εποχή ανακατατάξεων στην ελληνική και την παγκόσµια οικονοµία; Πρωτότυπες αναλύσεις από διακεκριµένους αρθρογράφους από τον ακαδηµαϊκό χώρο, τον χώρο των επιχειρήσεων και της πολιτικής.

 Οι άξονες της Πράσινης Οικονοµίας Οι τάσεις προς µια πιο υπεύθυνη ανάπτυξη µε σεβασµό στο περιβάλλον. Τα δεδοµένα που αφυπνίζουν, οι άξονες που επηρεάζουν την πολιτική, οι διεθνείς εξελίξεις, οι περιορισµοί για τις επιχειρήσεις.

 Η Οικονοµία της Δράσης ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΟΜΕΙΣ Τράπεζες - Ασφάλειες - Χρηµατιστήριο - Κατασκευές - Τουρισµός - Ναυτιλία - Ενέργεια - Πληροφορική - Αυτοκινητοβιοµηχανία - Δεδοµένα, Προβλήµατα, Τάσεις.

 Οι Κλάδοι της Βιοµηχανίας

Παρουσίαση των εξελίξεων και των προοπτικών για το σύνολο και για κάθε έναν από τους 23 κλάδους της Ελληνικής Βιοµηχανίας.

ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ 210 6423688 marketing @ allmedia.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ 210 6401850 / subscribe @ allmedia.gr

την πιστωτική κρίση και θα κατορθώσουν να συνεχίσουν απρόσκοπτα τη δραστηριότητά τους αλλά και να υλοποιήσουν τα επενδυτικά και αναπτυξιακά πλάνα τους.

Η επόµενη µέρα Η εξαγγελία του ήδη ψηφισθέντος πακέτου στήριξης των τραπεζών, θα βοηθήσει να οµαλοποιηθεί αυτή η κατάσταση, αφού πρώτα µελετηθεί από τις τράπεζες, και σταδιακά προχωρήσει η υλοποίησή του, διοχετεύοντας µε αυτό τον τρόπο την απαραίτητη ρευστότητα στην αγορά. Σε αυτό το σκηνικό, η αντίδραση των τραπεζών διαφοροποιείται έντονα, ανάλογα και µε τον βαθµό εµπειρίας τους στη διαχείριση κρίσεων. Η έλλειψη πείρας έχει ως αποτέλεσµα την επιδείνωση υφιστάµενων προβληµάτων παρά τη διέξοδο µέσω ορθολογικών λύσεων που διασφαλίζουν τη µακροπρόθεσµη προοπτική της εταιρίας. Βέβαια, το τελευταίο διάστηµα, βλέπουµε πολλές τράπεζες να εξαγγέλλουν µέτρα προς θετική κατεύθυνση σχετικά µε την ανα-

Πολύ σηµαντικό επίσης είναι η µεθόδευση για τη διευκόλυνση αυτών των επιχειρήσεων να γίνει συντονισµένα από όλο το τραπεζικό σύστηµα, ειδικά σε λογαριασµούς που εµπλέκονται πολλές τράπεζες. Η κατάσταση πρέπει να αντιµετωπιστεί συνολικά από τις τράπεζες, καθώς στο σηµερινό περιβάλλον το πρόβληµα µίας τράπεζας αυτόµατα µετατρέπεται σε πρόβληµα όλου του τραπεζικού συστήµατος, και το πρόβληµα µίας επιχείρησης επηρεάζει όχι µόνο τον κλάδο που ανήκει αλλά και τους συνδεδεµένους µε αυτόν κλάδους. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και τοµείς οι οποίοι δεν διαφαίνεται ακόµα ότι θα επηρεαστούν από την κρίση σε µεγάλο βαθµό και θα συνεχίσουν να υλοποιούν τις απαραίτητες επενδύσεις για την ενίσχυσή τους. Η πιστωτική κρίση δεν φαίνεται να επηρεάζει τοµείς που είτε είναι σηµαντικοί για την οικονοµία και το µέλλον, όπως της ενέργειας και των υποδοµών, είτε δεν έχουν κυκλικό χαρακτήρα και είναι πάντα απαραίτητοι στον άνθρωπο όπως για παράδειγµα οι κλάδοι των τροφίµων και της υγείας. Είναι γεγονός ότι η πιστωτική κρίση έχει πλήξει

ΠΟΛΛΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ έχουν επηρεαστεί δυσµενώς, όπως η ναυτιλία, ο τουρισµός, οι κατασκευές, τάση που θα συνεχιστεί και το 2009. κούφιση κυρίως κοινωνικών οµάδων ή κατηγοριών επιχειρήσεων που πλήττονται µαζικά. Ήδη όµως πολλοί τοµείς της οικονοµίας έχουν επηρεαστεί δυσµενώς, όπως η ναυτιλία, ο τουρισµός, οι κατασκευές, τάση που θα συνεχιστεί και το 2009. Σε αυτό το σηµείο θα πρέπει να αναδειχθεί η σπουδαιότητα που αποκτά η εµπειρία των τραπεζικών στελεχών της κάθε τράπεζας, οι οποίες πρέπει να πλησιάσουν τη νέα αυτή κατάσταση µε κατανόηση και µε σκοπό την εύρεση λύσης ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια της δραστηριότητας των χρηµατοδοτούµενων εταιρειών. Είναι απαραίτητο και πάντα βέβαια στα όρια των δυνατοτήτων της κάθε τράπεζας και ανάλογα µε τον πελάτη και την ιστορική συνέπεια και συνέχεια που έχει να επιδείξει, να επιδιωχθεί η αναδιάρθρωση των υποχρεώσεών τους, ώστε να διευκολυνθούν και να µπορέσουν να ανταποκριθούν στις συµβατικές τους υποχρεώσεις έναντι των τραπεζών, των προµηθευτών και των πελατών τους.

και τις κεφαλαιαγορές, δυσχεραίνοντας σε πολύ µεγάλο βαθµό τη δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων από τις επιχειρήσεις, µε αποτέλεσµα ευκολότερη πηγή ρευστότητας αυτή την εποχή να έχει µείνει το τραπεζικό σύστηµα. Παράλληλα, οι τράπεζες συνεχίζουν να αναζητούν και εναλλακτικές πηγές ρευστότητας, όπως η τιτλοποίηση δανείων και η εκµετάλλευση µέτρων για χορήγηση ρευστότητας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων που έχει συµβάλλει σηµαντικά στη διατήρηση ρευστότητας στο σύστηµα. Θα πρέπει λοιπόν, πέρα από τις φιλότιµες προσπάθειες των τραπεζών για την απρόσκοπτη συνέχιση της οικονοµικής δραστηριότητας, να συµβάλλει καταλυτικά και η Πολιτεία µέσω της υλοποίησης των δηµοσίων δαπανών, των προγραµµάτων επιχορηγήσεων και των άλλων διαθέσιµων ενισχυτικών µηχανισµών της οικονοµίας ώστε να διοχετευθεί η απαραίτητη ρευστότητα στην ελληνική οικονοµία.

ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η ανάπτυξη ανοίγει µε αντικλείδι Ποιες οι επιπτώσεις της κρίσης στον χώρο των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων που, ως γνωστόν, αποτελούν τον βασικό κορµό της ελληνικής οικονοµίας, αφενός λόγω της µεγάλης συµµετοχής τους στο ΑΕΠ και αφετέρου λόγω της συµβολής τους στην απασχόληση; Ποιες οι επιλογές τους εν µέσω της ύφεσης; Με ποιον τρόπο µπορούν να συνεχίσουν να αναπτύσσονται;

104 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

παγκόσµια αγορά βιώνει τη µεγαλύτερη οικονοµική κρίση από το 1929. Η πρώτη µεγάλη επίπτωση υπήρξε στην αγορά χρήµατος µε δυσµενή αποτελέσµατα στη ρευστότητα διεθνώς. Ο βαθµός και ένταση της κρίσης διαφέρει από χώρα σε χώρα και από αγορά σε αγορά. Πολλές οικονοµίες είναι στα πρόθυρα της ύφεσης εάν δεν έχουν βρεθεί ήδη σε αυτή, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για την απασχόληση, το επίπεδο διαβίωσης, την πραγµατική οικονοµία. Σίγουρα ο ιστορικός του µέλλοντος θα έχει να πει πολλά για τις πραγµατικές αιτίες και τις συνέπειες αυτής της κρίσης. Σίγουρα θα βγουν χρήσιµα συµπεράσµατα και θα υπάρξουν αναδιαρθρώσεις στη λειτουργία της αγοράς για να αποτραπούν τέτοια φαινόµενα στο µέλλον. Η ελληνική οικονοµία εµφανίζει µερικά θετικά χαρακτηριστικά, που είναι πολύ σηµαντικά στη σηµερινή συγκυρία: - Η ελληνική οικονοµία θα συνεχίσει να αναπτύσσεται για το επόµενο διάστηµα. - Οι ελληνικές τράπεζες δεν έχουν εκτεθεί σε κινδύνους και συνυπολογίζον τας τα µέτρα στήριξης που πρόσφατα ψηφίσθηκαν στο ελληνικό Κοινοβούλιο, εξασφαλίζουν την απαιτούµενη κεφαλαιακή επάρκεια και ρευστότητα για τη χρηµατοδότηση της πραγµατικής οικονοµίας.

Ασφαλώς, είναι ανάγκη να αντιµετωπιστούν προβλήµατα όπως η χαµηλή ανταγωνιστικότητα και το υψηλό δηµόσιο χρέος. Όµως το µεγάλο ερώτηµα που µας απασχολεί εδώ είναι οι επιπτώσεις της κρίσης στην ελληνική αγορά και κυρίως στον χώρο των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων, οι οποίες αποτελούν τον βασικό κορµό της ελληνικής οικονοµίας, αφενός λόγω της µεγάλης συµµετοχής τους στο ΑΕΠ και αφετέρου λόγω της συµβολής τους στην απασχόληση. Η εκδήλωση της κρίσης στο τραπεζικό σύστηµα των Ηνωµένων Πολιτειών είχε ως συνέπεια την άµεση αύξηση του κόστους χρήµατος και τον περιορισµό της πιστωτικής επέκτασης. Παράλληλα η ψυχολογία της επικείµενης κρίσης επηρέασε αρνητικά τη ζήτηση µε συνέπεια τον περιορισµό των πωλήσεων σε αρκετές περιπτώσεις και εποµένως την απότοµη και απρόσµενη µείωση των εσόδων πολλών επιχειρήσεων. Είναι φανερό ότι ο ρόλος των τραπεζών είναι ιδιαίτερα σηµαντικός για την αντιµετώπιση των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν σήµερα οι ΜΜΕ: - Η ενίσχυση του συµβουλευτικού τους ρόλου ιδιαίτερα προς τις πολύ µικρές επιχειρήσεις ώστε να επαναπροσδιορίσουν τον επιχειρηµατικό τους σχεδιασµό, να καταρτίσουν και υποστηρίξουν ένα αξιόπιστο ταµειακό πρόγραµµα και να διαχειριστούν αποτελεσµατικά τους κινδύνους που αναλαµβάνουν αποτελεί

Του Κωνσταντίνου Βαρλαµίτη, δ/ντή ανάπτυξης αγορών µικρών επιχειρήσεων και επαγγελµατιών της Εµπορικής Τράπεζας

την πιο σηµαντική υπηρεσία για την αποτελεσµατικότερη αντιµετώπιση της κρίσης. - Η ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων είτε µε τη χορήγηση νέων δανείων είτε µε την αναχρηµατοδότηση και αναδιάρθρωση των υποχρεώσεών τους, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οµαλή λειτουργία της αγοράς. Σε καµία περίπτωση όµως αυτό δεν σηµαίνει άκριτη χρηµατοδότηση κάθε επιχείρησης αφού προϋπόθεση αποτελεί η χρηµατοδότηση βιώσιµων λύσεων. Στην κατεύθυνση αυτή το νέο πρόγραµµα του ΤΕΜΠΜΕ είναι ένα σηµαντικό πρόγραµµα ενίσχυσης της ρευστότητας των επιχειρήσεων και µάλιστα χωρίς κόστος χρήµατος αφού οι τόκοι επιδοτούνται από αυτό. - Η εξασφάλιση χρηµατοδότησης νέων επενδυτικών προγραµµάτων µε χαµηλού κόστους κεφάλαια και λύσεις ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιµότητα των νέων επενδύσεων. Η Εµπορική Τράπεζα, η οποία έχει την υψηλότερη πιστοληπτική ικανότητα µεταξύ των Ελληνικών Τραπεζών, αξιοποιώντας τη ρευστότητα που της εξασφαλίζει η συµµετοχή της στον όµιλο της Credit Agricole, συνέχισε να χρηµατοδοτεί τις ΜΜΕ και τους καταναλωτές, συµβάλλοντας έµπρακτα στην οµαλή λειτουργία της αγοράς σε µια ιδιαίτερα κρίσιµη περί-

Μαθήµατα Antistress Βασικό για τις ΜΜΕ σε αυτή τη φάση είναι να µην λειτουργούν υπό το καθεστώς πανικού και να µην παίρνουν βιαστικές αποφάσεις που µπορεί να συµβάλουν στην περαιτέρω επιδείνωση της κατάστασης. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνεται ένας δεκάλογος για την αντιµετώπιση των συνεπειών της οικονοµικής κρίσης.  Να παρακολουθούν σε καθηµερινή βάση το ταµειακό πρόγραµµα και τη ρευστότητα της επιχείρησης ενώ οι όποιες µελλοντικές υποχρεώσεις αναλαµβάνονται θα πρέπει να βασίζονται σε βέβαιες πηγές εσόδων.  Να επανεξετάσουν την εµπορική πολιτική και τις πιστώσεις που

106 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

παρέχουν ακολουθώντας την αρχή ότι δεν πρέπει η διάρκεια των πιστώσεων που παρέχουν να είναι µεγαλύτερη από τη διάρκεια των πιστώσεων που έχουν από τους προµηθευτές τους.  Να εξασφαλίσουν τον κίνδυνο αθέτησης εξόφλησης των πωλήσεων τους µε πίστωση χρησιµοποιών τας σύγχρονα τραπεζ ικά προϊόντα όπως το factoring και οι ασφάλειες πιστώσεων.  Να επανεξετάσουν την απόδοση των κεφαλαίων και του ενεργητικού τους ώστε να εξασφαλίσουν πρόσθετα έσοδα.  Να αναδιαρθρώσουν τις υποχρεώσεις τους ώστε να εξασφαλίσουν µεγαλύτερη ρευστότητα.  Να δηµιουργήσουν σενάρια αρνητικής εξέλιξης µεγεθών της

επιχείρησης, π.χ. µείωση πωλήσεων 15%, αθέτηση υποχρεώσεων των πελατών τους και αύξηση επισφαλών απαιτήσεων κατά 5%, µείωση τιµών κατά 10% κλπ και να καθορίσουν τις ενέργειες αντιµετώπισης.  Να λάβουν άµεσα µέτρα χωρίς συνέπειες που περιορίζουν το κόστος της επιχείρησης.  Να επαναξιολογήσουν τυχόν επενδυτικά προγράµµατα που σχεδιάζουν ή είναι σε εξέλιξη.  Να προσαρµόσουν το χαρτοφυλάκιο προϊόντων και τιµών τους στα σηµερινά δεδοµένα της ζήτησης.  Να αξιοποιούν τα αναπτυξιακά προγράµµατα ή τα προγράµµατα στήριξης που απευθύνον ται σε αυτές (π.χ. ΕΣΠΑ).

οδο, όπου πολλές επιχειρήσεις αντιµετώπισαν προβλήµατα ρευστότητας. Μέσα από ένα δίκτυο 372 καταστηµάτων και 21 Επιχειρηµατικών Κέντρων σε όλη την Ελλάδα, εξειδικευµένοι σύµβουλοι είναι δίπλα σε κάθε επιχείρηση για να την υποστηρίξουν, να τη συµβουλεύσουν και να προτείνουν ουσιαστικές λύσεις για την αντιµετώπιση των προβληµάτων της. Παράλληλα, η Εµπορική συµµετέχει στο νέο πρόγραµµα χρηµατοδότησης ΜΜΕ µέσω του ΤΕΜΠΜΕ, στα προγράµµατα του οποίου έχει αποκτήσει µια σηµαντική εµπειρία και τεχνογνωσία αφού το 20% των εγκεκριµένων δανείων του ΤΕΜΠΜΕ έχουν χορηγηθεί µέσω της Εµπορικής Τράπεζας. Έχουµε εξασφαλίσει επίσης δύο συµβάσεις δανείων συνολικού ύψους 100 εκατ. ευρώ µε την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύ-

σεων εκ των οποίων 55 εκατ. ευρώ έχουν ήδη διατεθεί στις Ελληνικές ΜΜΕ. Τα δάνεια αυτά αφορούν στη χρηµατοδότηση επενδυτικών προγραµµάτων και είναι ιδιαίτερα ελκυστικά αφού εξασφαλίζουν στις ελληνικές επιχειρήσεις χαµηλό επιτόκιο και απαλλαγή από την εισφορά του ν. 128 που σήµερα είναι 0,60%. Σηµειώνεται ότι η Εµπορική είναι η τράπεζα που πρώτη διέθεσε αυτά τα δάνεια στην Ελληνική αγορά, δείγµα του έµπρακτου ενδιαφέροντός της για αναζήτηση των ευνοϊκότερων λύσεων στους πελάτες της. Συµπερασµατικά στη σηµερινή δύσκολη συγκυρία της αγοράς των ΜΜΕ, αλλά και γενικότερα, µπορούµε να ξεπεράσουµε τα προβλήµατα, αρκεί όλοι οι παράγοντες της αγοράς να κινηθούν µε σύνεση, αναζητώντας ρεαλιστικές και βιώσιµες λύσεις.

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ

Χάρτινα τα ταξίδια

Η ναυτιλιακή βιοµηχανία επιχειρεί σε ένα παγκοσµιοποιηµένο και απελευθερωµένο περιβάλλον χρηµατοοικονοµικής δραστηριότητας στα πλαίσια του οποίου οι σχέσεις αιτίου-αιτιατού δεν είναι πάντοτε οι αναµενόµενες.

τις αρχές του 2008 η καλή πορεία των ναυλαγορών στις περισσότερες κατηγορίες πλοίων δεν προµήνυε µε κανένα τρόπο τις δραµατικές εξελίξεις του τελευταίου τριµήνου, δεδοµένου ότι ναυτιλιακοί αναλυτές ανέµεναν τις αρνητικές επιπτώσεις και την όποια κάµψη των τιµών των ναύλων να επέλθει εντός του 2009 και κυρίως το 2010, λαµβάνοντας υπό-

108 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ψη κυρίως τις προυπολογισθείσες παραδόσεις πλοίων. Όµως πριν ακόµη προλάβει η αναµενόµενη, κατά τα ανωτέρω, ναυτιλιακή κρίση να λάβει χώρα και όπως κατά το παρελθόν - να επηρεάσει τα εµπλεκόµενα στον χώρο τραπεζικά ιδρύµατα, συνέβη ένα γεγονός, οι επιπτώσεις του οποίου δεν είχαν επαρκώς αναλυθεί. Η έρπουσα χρηµατοπιστωτική πίστη στις αναπτυγµένες

δυτικές οικονοµίες συνετέλεσε στην έλλειψη χρηµατοδότησης του διεθνούς εµπορίου. Συνεπεία αυτού υπήρξε η πρακτική αδυναµία των τραπεζών να εκδώσουν εγγυητικές επιστολές ικανού µεγέθους, γεγονός που οδήγησε στην κατάρρευση της αγοράς των ναύλων στην κατηγορία του ξηρού φορτίου. Στον τοµέα του υγρού φορτίου, η σηµαντική πτώση της τιµής του πετρελαίου το τελευταίο τρίµηνο οδήγησε στην έντονη κινητοποίηση των αγοραστών προς την κατεύθυνση της αύξησης των αποθεµάτων τους, µε ευνόητα βραχυπρόθεσµα θετικά αποτελέσµατα για την εν λόγω ναυτιλιακή αγορά και την πορεία των ναύλων. Στον τοµέα των πλοίων µεταφοράς εµπορευµατοκιβωτίων, η υποχώρηση στις τιµές των ναύλων αποτελούσε ήδη από τις αρχές του 2008 τετελεσµένο γεγονός, όµως η προαναφερθείσα κρίση και η έλλειψη καταναλωτικής εµπιστοσύνης φαί-

ύπαρξη πολύ µεγάλου αριθµού παραγγελιών για νεότευκτα πλοία όλων των κατηγοριών (που ποικίλλουν από 30-60% των αντίστοιχων υφιστάµενων στόλων). Αν και έχει εκφρασ τεί δυσπισ τία όσον αφορά στην ικανότητα των ναυπηγείων για παράδοση του συνόλου των ως άνω παραγγελιών, οι ενδείξεις συντείνουν ότι τα επόµενα λίγα χρόνια θα υπάρξει σηµαντική αύξηση της µεταφορικής ικανότητας η οποία, σε κάθε περίπτωση, θα είναι αρκετά µεγαλύτερη από τα προς µεταφορά φορτία. Συνέπεια αυτού θα είναι η µείωση των αξιών και της κερδοφορίας των πλοίων που πιθανώς να προκαλέσει δυσκολίες σε ορισµένους πλοιοκτήτες να αποπληρώσουν εγκαίρως τις δανειακές τους υποχρεώσεις. Υπάρχουν όµως και πλοιοκτήτες, ερχόµενοι από µία σειρά ετών όπου οι ναυτιλιακές αγορές

ΑΝ ΚΑΙ ΕΧΕΙ ΕΚΦΡΑΣΤΕΙ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ όσον αφορά στην ικανότητα των ναυπηγείων για παράδοση του συνόλου των παραγγελιών τους, οι ενδείξεις συντείνουν ότι τα επόµενα χρόνια θα υπάρξει σηµαντική αύξηση της µεταφορικής ικανότητάς τους. νεται να επιτείνει το πρόβληµα, κυρίως για τα πολύ µεγάλα πλοία χωρίς εξασφαλισµένη απασχόληση. Η αναµενόµενη για τις αρχές του 2009 σταδιακή οµαλοποίηση της λειτουργίας της διατραπεζικής αγοράς, σε συνδυασµό µε την ενεργοποίηση των οργανισµών εγγύησης εξαγωγικών πιστώσεων αλλά και τις αναµφισβήτητες πραγµατικές ανάγκες µετακίνησης πρώτων υλών, ακόµη και στις σηµερινές συνθήκες οικονοµικής ύφεσης, αναµένεται να βελτιώσει κάπως την αγορά ξηρού φορτίου, χωρίς όµως να διαφαίνεται επιστροφή των τιµών των ναύλων στα υψηλά επίπεδα που είδαµε τα τελευταία χρόνια. Ανεξάρτητα από τις προβλέψεις για τις επιµέρους αγορές της ναυτιλίας, η ανησυχία επικεντρώνεται τόσο στη µείωση της ζήτησης για µεταφορικό έργο, συνεπεία της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης, όσο και στην

προσέφεραν εξαιρετικές αποδόσεις, πλοιοκτήτες που τοποθετήθηκαν νωρίς σε αυτές και είχαν τη δυνατότητα να συσσωρεύσουν υψηλή ρευστότητα, η οποία ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης, µπορεί να αποβεί ο καθοριστικός παράγοντας επιτυχούς εξόδου τους από αυτή ή ακόµα και τη βάση για επιτυχηµένη περαιτέρω επέκταση. Ιστορικά, οι πιο πετυχηµένες τράπεζες σε αντίστοιχες περιόδους ήταν αυτές οι οποίες µε ψυχραιµία αντιµετώπισαν τις ως άνω συνθήκες και συνεργάστηκαν µε τους πελάτες τους στην κατεύθυνση της αρµονικής επίλυσης των προβληµάτων σε µεσοπρόθεσµο ορίζοντα. Σήµερα, µε το τραπεζικό σύστηµα να βρίσκεται ήδη υπό την πίεση των ιδίων προβληµάτων του, ευχή αποτελεί όπως από το 2009 οι τράπεζες µπορέσουν να ακολουθήσουν την ως άνω προσέγγιση, λαµβάνοντας υπόψη τα διδάγµατα και τις εµπειρίες του παρελθόντος.

Του Δηµήτριου Βασιλάκου, δ/ντή της Διεύθυνσης Ναυτιλιακών Εργασιών της Εθνικής Τράπεζας

ΔΑΝΕΙΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

Τέρµα τα γκάζια της ανάπτυξης Φρένο βάζουν τα νοικοκυριά στα νέα δάνεια. Καθώς οι τράπεζες γίνονται αυστηρότερες στους όρους δανεισµού και τα νοικοκυριά, που µέχρι πρότινος αύξαναν µε θεαµατικό ρυθµό τον δανεισµό τους, αντιµετωπίζουν µε σκεπτικισµό τις οικονοµικές προοπτικές τους, ο ρυθµός ανόδου του δανεισµού τους υποχωρεί κάθετα. Και αυτό οφείλεται στη µεγάλη µείωση των νέων στεγαστικών δανείων. Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΗΓΑ

ετά από άνοδο µε ρυθµό µεγαλύτερο από 20% την πενταετία ως το 2007, το 2008 αρχίζει η επιβράδυνση της ανόδου των στεγαστικών δανείων. Ο ρυθµός ανόδου σε δωδεκάµηνη βάση από 21% στις αρχές του 2008, υποχώρησε σε 14% τον Οκτώβριο. Και αυτό βέβαια έχει γίνει ιδιαίτερα αισθητό στην οικονοµική δραστηριότητα που υποχωρεί κάθετα (-16% στις άδειες το εννεάµηνο του 2008) αλλά και στις τιµές των κατοικιών που πιέζονται πτωτικά. Χαµηλότερη δυναµική εµφανίζουν και τα καταναλω110 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

τικά δάνεια που αναλογούν περίπου στο 50% των στεγαστικών δανείων. Και εδώ η ζήτηση περιορίζεται, µε τον ρυθµό ανόδου να υποχωρεί στο 21% (Οκτώβριος 2008) από 23% στις αρχές του έτους και πολύ υψηλότερους ρυθµούς τα προηγούµενα χρόνια. Η υποχώρηση αυτή της καταναλωτικής πίστης γίνεται αισθητή στην κατανάλωση και τις λιανικές πωλήσεις, η µεν πρώτη επιβραδύνεται σηµαντικά ενώ οι λιανικές πωλήσεις υποχωρούν. Σε µια οικονοµία που στηριζόταν στην ανάπτυξη µε «δανεικά» καθώς οι επενδύσεις πλέον βρίσκονται σε στασιµότητα και µε µεγάλο εξωτερικό έλλειµµα, οι εξελίξεις αυτές επόµενο είναι να πιέσουν πτωτικά την ανάπτυξη της οικονοµίας.

��µ�� % ΣΤΕΓΑΣΙΚΗ ΚΑΙ µ�� ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ��µ�� µ�� %

��

�� , ��µ��µ�� 1 �� *

�� , ��µ��µ�� 1 �� 5 ��*

��

2000

35,5

42,7

31,2

17,0

9,9

9,8

6,3

2001

40,4

42,5

38,9

13,4

10,1

6,5

6,0

2002

32,2

24,2

35,6

12,6

9,8

5,7

5,5

2003

28,5

27,5

25,5

26,2

10,6

7,4

5,9

4,2

2004

30,2

37,9

23,2

27,3

9,6

6,8

5,6

4,1

2005

31,4

28,7

-2,5

33,5

8,5

6,7

5,1

3,8

2006

25,3

23,9

3,3

25,8

7,9

7,3

4,5

4,2

2007

22,1

22,4

-0,6

21,4

7,7

8,0

4,4

4,9

2008 A��.

17,1

20,6

3,9

15,6

8,8

8,9

4,7

5,4

2008 ��.

16,3

20,7

4,2

14,9

8,9

8,8

4,7

5,4

2008 ��.

15,1

19,1

...

13,7

...

2008 ��., �� . ��

101,6

32,0

8,3

66,6

...

Πηγή: ALLMEDIA STATISTICS

* �� µ�� µ�� . �� , � �� 11%, �� µ�� 8,9% �� (µ�� )

Έτσι, ο δανεισµός των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ σταµατά την αλµατώδη άνοδο των τελευταίων ετών, από 33% το 2005, σε 41% το 2007 και 41% και το 2008 (47% αν ληφθούν υπόψη και τα τιτλοποιηµένα δάνεια). Το ποσοστό αυτό είναι χαµηλότερο από το αντίστοιχο στην Ευρωζώνη συνολικά, όπου φθάνει το 53%. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί η µικρή χειροτέρευση της ποιότητας του χαρτοφυλακίου των δανείων προς τα νοικοκυριά των ελληνικών τραπεζών. Στα καταναλωτικά, τα δάνεια σε καθυστέρηση αναλογούν σε 6,5% των συνολικών από 6% το 2007, σύµφωνα µε την Τράπεζα της Ελλάδος. Στα στεγαστικά το ποσοστό είναι 4,5% περίπου. Όσον αφορά τα επιτόκια των δανείων, αυτά το τελευταίο διάστηµα, όπως άλλωστε και στην Ευρωζώνη αυξάνονται. Η αύξηση του κόστους άντλησης κεφαλαίων για τις ελληνικές τράπεζες, κυρίως λόγω τις µεγα-

λύτερης προσφυγής τους σε προθεσµιακές καταθέσεις όπου τα επιτόκια αυξάνονται καθώς η στενότητα στη διατραπεζική αγορά διατηρείται, συνετέλεσε σε µεγαλύτερη άνοδο των επιτοκίων στην Ελλάδα από ότι στην Ευρωζώνη. Μεγαλύτερη είναι η άνοδος στα καταναλωτικά δάνεια, όπως και στη ζώνη του ευρώ. Στα στεγαστικά δάνεια, παρά το γεγονός ότι τα επιτόκια αυξήθηκαν περισσότερο από ότι στην Ευρωζώνη, εξακολουθούν, λόγω του έντονου ανταγωνισµού, να παραµένουν χαµηλότερα από τα ευρωπαϊκά. Ανάλογα συγκρατηµένα είναι και τα νοικοκυριά στην Ευρωζώνη. Ο ρυθµός ανόδου του δανεισµού τους έχει µειωθεί στο µισό, από 6% το 2007 σε 3,3% (Οκτώβριος) µε µεγαλύτερη τη µείωση στα στεγαστικά δάνεια, από 7% σε 3,5% ενώ στα καταναλωτικά ο ρυθµός υποχώρησε στο 3,3% από 5,3%.

112 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

BANKS BRAND BUILDING

Under reconstruction Η οικονοµική ύφεση που επηρεάζει ήδη αρνητικά την παγκόσµια κοινότητα, όχι απλά χτυπάει την πόρτα µας, αλλά είναι ήδη µέσα στο σπίτι µας. Επόµενο ήταν οι ελληνικές επιχειρήσεις και βιοµηχανίες να αναπροσαρµόσουν στόχους και στρατηγικές, δίνοντας έµφαση στη δηµιουργία αναχωµάτων. Και πρώτες από όλες οι ελληνικές τράπεζες που αποτελούν την αιχµή του δόρατος της ελληνικής οικονοµίας. Tου ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΡΔΕΡΑ

ΕΠΙΛΟΓΗ 113

πό τους πρώτους κλάδους που επηρεάστηκαν από τη διεθνή ύφεση ήταν o χρηµατοπιστωτικός. Τράπεζες, ασφαλιστικοί οργανισµοί και πάσης φύσεως χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα βρέθηκαν ξαφνικά εν µέσω µιας κρίσης που δεν περίµεναν, που λίγοι υποψιάζονταν ότι µπορεί να λάβει τόσο µεγάλες διαστάσεις. Στην κρίση αυτή έπρεπε να αντιδράσουν άµεσα, στρατηγικά, ορθολογικά και σε καµία περίπτωση σπασµωδικά. Έτσι, µε αιχµή του δόρατος τη διαφήµιση, προσπάθησαν - και προσπαθούν - να περάσουν το µήνυµα της ασφάλειας που παρέχουν, ως οργανισµοί, στους πελάτες τους. Φυσικά αυτή η προσπάθειά θα ήταν καταδικασµένη σε αποτυχία εάν δεν συµπορευόταν µε την ανάλογη στρατηγική της Πολιτείας, η οποία αντιδρώντας άµεσα και πριν το πρόβληµα λάβει µεγάλες διαστάσεις, εγγυήθηκε τις καταθέσεις των καταναλωτών και εν µέρει, έδωσε τέλος στον φόβο που τελικά δεν έλαβε διαστάσεις πανικού, αλλά όχι και στην ανησυχία. Η πρόκληση για τις τράπεζες είναι πολύ µεγάλη, αφού οι ίδιες είναι περισσότερο ευάλωτες στις «ακραίες» αντιδράσεις των πελατών τους, όπως π.χ στη µαζική απόσυρση των καταθέσεών τους. Μετά από µια περίοδο αµηχανίας που πέρασε γρήγορα και σχεδόν «αναίµακτα», οι πρώτες διαφηµίσεις τραπεζών που στηρίζονταν στη νέα στρατηγική έκαναν την εµφάνισή τους. Οι βασικές κατευθύνσεις τους ήταν δύο. Από τη µια να πείσουν τον καταναλωτή ότι οι αποταµιεύσεις του δεν κινδυνεύουν και από την άλλη να εµπνεύσουν εκείνη την «ποσότητα» εµπιστοσύνης που θα έδινε ώθηση στους καταναλωτές να επενδύσουν σε νέα καταθετικά προγράµµατα, κοµµένα και ραµµένα στις παραµέτρους της συγκυρίας. Διπλός στόχος, διπλή δυσκολία. Φυσικά από µια τόσο δύσκολη συγκυρία δεν θα µπορούσαν να λείψουν και τα προγράµµατα crisis management, τα οποία οι ελληνικές τράπεζες είχαν ήδη στο συρτάρι τους για ανάλογες περιπτώσεις. Οικονοµικοί αναλυτές πάντως εκτιµούν ότι οι τράπεζες που θα κερδίσουν πόντους στη δύσκολη αυτή οικονοµική συγκυρία θα είναι εκείνες που θα κινηθούν επικοινωνιακά, όχι µε έµφαση sτον φόβο και την ανάγκη, αλλά µε στρατηγική στόχευση στη φιλόδοξη και δυναµική ανάπτυξη.

Η διαφήµιση καλλιεργεί ασφάλεια Πρώτο προτεραιότητα για τους τραπεζικούς οργανισµούς είναι η διατήρηση της ρευστότητάς τους στα επιθυµητά επίπεδα. Η αίσθηση της ασφάλειας είναι το πρώτο ζητούµενο τόσο για τους οργανισµούς αυτούς, όσο και για τους πελάτες τους. Και αν για τις µεγάλες 114 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

τράπεζες ήταν εύκολο να πείσουν τους πελάτες τους για την οικονοµική τους ισχύ - και άρα ασφάλεια -, για τις µικρότερες ήταν πολύ, µέχρι πάρα πολύ, δύσκολο. Οι τελευταίες ήταν - και είναι - αναγκασµένες να προσφέρουν καταθετικά προγράµµατα πολύ πιο αποδοτικά από τα αντίστοιχα των µεγάλων τραπεζών, για εύλογους λόγους. Έτσι, είδαµε διαφηµίσεις τραπεζών, όπως η Τράπεζα Αττικής και η Geniki Bank, να προβάλλουν ιδιαίτερα αποδοτικά καταθετικά προϊόντα για τους καταθέτες, οι οποίοι σε ένα βαθµό ανταποκρίθηκαν. Ιδιαίτερα δηµιουργική ήταν µάλιστα η σχετική διαφήµιση της Geniki Bank, η οποία παρουσίαζε µια ουρά καταθετών να περιµένουν έξω από ένα κατάστηµα της τράπεζας, όχι για να αποσύρουν τα χρήµατά τους, - όπως θα ήταν το πλέον λογικό να σκεφθεί ο τηλεθεατής -, αλλά για να τοποθετήσουν κι άλλα χρήµατα, µε σκοπό να εκµεταλλευθούν τα ιδιαίτερα ευνοϊκά γι’ αυτούς καταθετικά προγράµµατα της περιόδου. Η διαφήµιση αυτή ήταν δηµιουργία της διαφηµιστικής εταιρείας Jnl+ και απέσπασε πολύ θετικά σχόλια από τη διαφηµιστική κοινότητα για την δηµιουργική αξιοποίηση των ανησυχιών των καταναλωτή. Η διαφήµιση «έτρεξε» τόσο στην τηλεόραση, όσο και στα έντυπα. Φυσικά οι µεγάλες τράπεζες δεν θα µπορούσαν να µείνουν αδρανείς και ακολούθησαν µε µεγάλης έντασης διαφηµιστικά προγράµµατα σε όλα τα κύρια µέσα, όπως είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα έντυπα, αλλά και η υπαίθρια διαφήµιση. Οι διαφηµίσεις τραπεζών όπως της EFG Eurobank, της Τράπεζας Πειραιώς και της Εθνικής, εστίαζαν είτε στις υψηλές αποδόσεις προθεσµιακών καταθετικών λογαριασµών, είτε σε κρατικά οµόλογα, είτε ακόµα σε επιχειρηµατικά δάνεια µε ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους για τους δανειολήπτες. Κορυφαίο ίσως παράδειγµα αποτελεί η πρόσφατη καµπάνια της Τράπεζας Πειραιώς, την οποία δηµιούργησε η διαφηµιστική εταιρεία Bold Ogilvy και η οποία όχι µόνο έδινε ετήσιο ονοµαστικό επιτόκιο 5,25% (για ελάχιστη συµµετοχή 50.000 ευρώ), αλλά έδινε παράλληλα στους καταθέτες και µια χρυσή λίρα για κάθε 50.000 ευρώ κατάθεσης. Δικαίως το προϊόν ονοµάστηκε «Χρυσή Κατάθεση». Βασική στρατηγική κατεύθυνση όλων των επικοινωνιακών ενεργειών ήταν η καλλιέργεια της αίσθησης στους καταναλωτές ότι µπορούν να συνεχίσουν να συναλλάσσονται και να επενδύουν σε ένα υγιές και σταθερό τραπεζικό περιβάλλον.

Καιρός για brand building Αλλά επειδή ουδέν κακόν αµιγές κακού, οι τράπεζες είχαν την ευκαιρία µέσα από την κρίση αυτή να

επενδύσουν και πάλι στην αξία του brand τους, κάτι που είχαν παραµελήσει τα τελευταία χρόνια. Η επικοινωνία τους στοχεύει πλέον ξεκάθαρα στην ενίσχυση του εταιρικού τους προφίλ και στη ενδυνάµωση των αξιών τους. Και αυτό µπορεί να γίνει µόνο µέσα από τη διαφήµιση, η οποία γίνεται πλέον περισσότερο απαραίτητη από ποτέ. Ήδη το πρώτο 9µηνο του 2008 η διαφηµιστική δαπάνη των τραπεζών αυξήθηκε κατά 15% σε σχέση µε το αντίστοιχο περσινό διάστηµα, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Media Services. Πρώτες τράπεζες από πλευράς διαφηµιστικής επένδυσης είναι και για το 2008 η Τράπεζα Πειραιώς, η EFG Eurobank, η Εθνική και η Alpha Bank. Σε τι είδους προϊόντα όµως εστιάζουν οι τράπεζες; Το πιο δηµοφιλές από όλα είναι οι προθεσµιακές καταθέσεις που µπορεί να δώσουν ετήσιο επιτόκιο υπό όρους που να φθάνει µέχρι και 6,25%, όπως αυτό που προσφέρει η Millennium Bank και επικοινωνείται µε διαφηµιστική καµπάνια της Fortune. Από εκεί και πέρα, οι marketers στρέφουν την προσοχή τους στα προϊόντα εγγυηµένου κεφαλαίου, στα σύγχρονα αµοιβαία κεφάλαια και στα οµόλογα δηµοσίου. Ωστόσο, µετά την εξασφάλιση της απαραίτητης ρευστότητας µε την ένταξή τους στο πακέτο των 28 δισ. ευρώ της κυβέρνησης, δεν είναι λίγες οι τράπεζες που µείωσαν τα επιτόκια καταθέσεων προθεσµιακών αποδόσεων στα προ της κρίσης επίπεδα.

Θετικό κλίµα για τις ασφαλιστικές εταιρείες Από την άλλη πλευρά, σε καλύτερη θέση βρέθηκαν οι ασφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες παραδοσιακά σε περιόδους κρίσης επωφελούνται από τις ανησυχίες των καταναλωτών. Πρώτη η Εθνική Ασφαλιστική έκανε την αρχή µε corporate διαφηµιστική καµπάνια, µέσα από

ραµµένα στις µατα, κοµµένα και νύ µη ά τικ ισ ηµ αφ Δι ουλώσουν το , προσ παθούν να επ τονίζον τας συνθήκες τις κρίσ ης εζών ε η εικόνα των τραπ πλ ήγ µα που δέ χθηκ γκ υρίας. Π.χ. τα νέα καταθε τικά ς συ που προσφέτα θε τικά σηµεία τη στικότερα επιτόκια κυ ελ µε α ατ µµ ρά προγ ά, καρέ από το ώ, αν τιπροσωπε υτικ υσίαζε ουρά Εδ . ες εζ άπ τρ οι υν ρο παρο ς Geniki Bank που τη λεοπ τικό σποτ τη α κατάστηµα της έν ό απ ω έξ υν νο µέ ρι πε να ν τώ καταθε ατά τους αλ λά αποσ ύρουν τα χρήµ υν κι άλ λα ! να για ι όχ , ας εζ τράπ για να τοποθε τήσο

την οποία παρουσίαζε την υποδοµή και τη δυναµική της, θέλοντας να πείσει ότι η επένδυση σε αυτή αποτελεί µονόδροµο. «Όταν οι παγκόσµιες εξελίξεις κάνουν τον κόσµο να παγώνει, η Εθνική Ασφαλιστική είναι κοντά σας» τόνισε το τηλεοπτικό σποτ. Κανείς δεν είχε λόγο να µην το πιστέψει. Εξίσου ευρηµατική όµως ήταν και η διαφηµιστική καµπάνια της ΑΧΑ Ασφαλιστικής, η οποία µε κεντρικό µήνυµα «Αλλάζουµε τα δεδοµένα» παρουσίαζε µε τη µορφή κειµένου την εικόνα που έχουν κάποιοι πολίτες για τις ασφαλιστικές εταιρείες - όχι και την καλύτερη δυνατή δηλαδή - αντιπαραβάλλοντας την µε την εικόνα που έχουν για την ασφαλιστική τους εταιρεία οι ασφαλισµένοι της ΑΧΑ Ασφαλιστικής, δηλαδή την ιδανική. Η καµπάνια κινήθηκε µε την επιµέλεια της διαφηµιστικής εταιρείας Lowe Athens και ήδη συζητείται µε θετικά σχόλια για την ευρηµατικότητά της, έστω κι αν αποτελεί προσαρµογή από το εξωτερικό. Έκπληξη ωστόσο αποτελεί το γεγονός ότι άλλοι µεγάλοι ασφαλιστικοί οργανισµοί προτίµησαν να κρατήσουν στάση αναµονής και να µην βγουν µε διαφηµιστικές καµπάνιες, προφανώς διότι είχαν τα δικά τους εσωτερικά προβλήµατα να αντιµετωπίσουν. Το σίγουρο είναι ότι οι εταιρείες που αυτήν ακριβώς την περίοδο θα επιλέξουν να κινηθούν δυναµικά θα έχουν και το πλεονέκτηµα στην «επόµενη ηµέρα».

ΕΠΙΛΟΓΗ 115

ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ

Εύθραυστες ισορροπίες ανάπτυξης(;) Η εγχώρια ασφαλιστική αγορά διάγει µια από τις κρισιµότερες περιόδους της ιστορίας της. Το ενδιαφέρον ξένων ασφαλιστικών οίκων παραµένει, παρά τη µαταίωση της πώλησης της Εθνικής Ασφαλιστικής. Κλεισµένες και υπό συζήτηση συµφωνίες αλλάζουν τις ισορροπίες µιας αγοράς, που µε τη λειτουργία της Επιτροπής Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης, θέλει να αφήσει πίσω της τις παθογένειες του παρελθόντος. Tου ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΗΓΑ

116 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ρίζα των προβληµάτων της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς ανάγεται στην άναρχη ανάπτυξη του κλάδου τη δεκαετία του 1980 οπότε και απελευθερώθηκε ως τοµέας. Από τότε έχει προκύψει µία σειρά αδυναµιών που µέχρι πρόσφατα δεν έχει καταστεί δυνατό να αντιµετωπιστούν συνολικά και αποτελεσµατικά από την αγορά. Η δηµιουργία ενός ανεξάρτητου εποπτικού φορέα αποτελούσε για χρόνια ευσεβή πόθο σχεδόν όλων των εταιρειών, ο οποίος τελικά κατορθώθηκε να συσταθεί προ διετίας για να ξεκινήσει τη λειτουργία του αρκετά µετά και συγκεκριµένα στις αρχές του 2008. Πολλές ελπίδες έχει εναποθέσει η ασφαλιστική αγορά στον νέο φορέα, βασικότερη των οποίων είναι να µπει φρένο στην πρακτική έκδοσης ετεροχρονισµένων πιστοποιητικών φερεγγυότητας για τις εταιρείες, πρακτική που δεν απεικόνιζε σε πραγµατικό χρόνο την οικονοµική τους κατάσταση. Και ήταν αυτή πρακτική, που όσο τίποτα άλλο, τροφοδότησε τη φηµολογία περί έλλειψης αξιοπιστίας, που ως ένα βαθµό για ένα ιδιαίτερα µικρό αριθµό εταιρειών όµως ανταποκρίνοταν στην πραγµατικότητα, υπονοµεύοντας έτσι την συνολική ανάπτυξη του κλάδου για χρόνια. Φυσικά ο δρόµος µέχρι τη «συγκοµιδή» των καρπών λειτουργίας της νέας Αρχής, η οποία ειρήσθω εν παρόδω χρηµατοδοτείται από το 1‰ των εσόδων των ασφαλιστικών εργασιών, είναι µακρύς. Έτσι, παρά το ότι ζούµε στην εποχή της πληροφορίας και των ωφελειών που συνεπάγεται η µηχανογράφηση και η ψηφιακή διαχείριση εγγράφων, στα γραφεία της νέας Αρχής µεταφέρθηκαν µε κοντέινερ εκατοντάδες φάκελοι, στους οποίους περιέχονται 20 και πλέον έτη ασφαλιστικής ιστορίας, µε κρίσιµα στοιχεία για τα περιουσιακά µεγέθη των εταιρειών και τη διασφάλιση των συµφερόντων των ασφαλισµένων. Με αυτό το υλικό θα πρέπει να γίνει µια σωστή καταγραφή του κλάδου για να µπορέσει µετά να οργανωθεί η αποτελεσµατική εποπτεία του. Και είναι αυτονόητο πως το κεντρικό

διακύβευµα δεν περιορίζεται απλά στην καταγραφή, αλλά επεκτείνεται στη συχνότητα των ελέγχων και τη µεθοδολογία που ακολουθείται για τον υπολογισµό των αποθεµάτων, όπου βρίσκεται και η καρδιά του προβλήµατος της ελληνικής ασφαλιστικής αγοράς, κυρίως για τον κλάδο αυτοκινήτου που χαρακτηρίζεται από ελλειµµατικά αποθεµατικά.

Η Επ.Ε.Ι.Α. επί τω έργω Η νέα εποπτική Αρχή θέλοντας να δώσει τα «διαπιστευτήρια» της στην αγορά, µετά από έλεγχους στον Όµιλο Ασπίς, διαπίστωσε ελλείµµατα ύψους 110 εκατ. ευρώ στην Commercial Value, εταιρεία συµµετοχής του οµίλου κατά 38%, η οποία και υποχρεώθηκε σε αύξηση µετοχικού κεφαλαίου 90 εκατ. ευρώ προκειµένου να λάβει το απαραίτητο, για τη συνέχιση της λειτουργίας της, πιστοποιητικό φερεγγυότητας. Να σηµειώσουµε ότι η αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου καλύφθηκε από τον Όµιλο Ασπίς οπότε και το ποσοστό συµµετοχής του στην Commercial Value διαµορφώθηκε στο 62%. Οι έλεγχοι της Αρχής επεκτείνονται και σε άλλες εταιρείες βάζοντας στο στόχαστρο κυρίως εκείνες που δεν διαθέτουν επαρκή αποθέµατα και καλύπτουν τα ανοίγµατα τους υπερτιµολογώντας ακίνητα και µετοχικά χαρτοφυλάκια. Ο βασικός παράγοντας που θα περιορίσει τους µικρούς και επισφαλείς παίχτες στην ασφαλιστική αγορά είναι τα νέα όρια που θέτει η Solvency 2. Η χώρα µας από 1/1/2009 υποχρεούται να αυξήσει τα κατώτατα όρια αποζηµιώσεων για σωµατικές βλάβες και υλικές ζηµιές κατόπιν τροχαίου ατυχήµατος. Συγκεκριµένα η αποζηµίωση για κάθε θύµα φτάνει το 1 εκατ. ευρώ και το ίδιο ποσό προβλέπεται ανά ατύχηµα. Υπενθυµίζεται ότι σήµερα αυτά τα όρια ανέρχονται σε 500 χιλ. ευρώ για την πρώτη περίπτωση και στα 100 χιλ. για τη δεύτερη. Με άλλα λόγια δεκαπλασιάζεται το ύψος των αποζηµιώσε-

ων για τα ατυχήµατα και αυτό σίγουρα είναι ένα βάρος που εταιρείες µικρού βεληνεκούς και χαµηλών αποθεµατικών δεν θα µπορούν πιθανότατα να σηκώσουν. Με τη βιωσιµότητα αρκετών εταιρειών επαπειλούµενη είναι φυσικό να δροµολογούνται εξελίξεις ικανές να αλλάξουν πλήρως το τοπίο. Οι µικροί παίκτες είναι φυσικό να αναζητούν την προστασία των µεγάλων αλλά η διεθνής κρίση ωθεί τους τελευταίους σε πιο συντηρητικές πολιτικές επιβραδύνοντας µεσοπρόθεσµα τις εξελίξεις.

Κλυδωνισµών συνέχεια Η παγκόσµια οικονοµική αναταραχή δεν άφησε ανεπηρέαστη την ασφαλιστική αγορά. Ως γνωστόν η κρίση έχει αµερικανικές καταβολές και σχετίζεται άµεσα µε τα προβλήµατα χρηµατοπιστικών ιδρυµάτων µετά την έκδοση στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου (Subprime lending). Που συνίσταται η εξάρτηση του ενός κλάδου από τον άλλο; Η απάντηση είναι απλή. Μεγάλοι ασφαλιστικοί οίκοι δεν περιορίζονται σε απλά συµβόλαια µε ιδιώτες καθώς στο πελατολόγιο τους περιλαµβάνονται και νοµικά πρόσωπα µεγάλης οικονοµικής επιφάνειας. Έτσι κάποιες από τις τράπεζες που ήταν στο επίκεντρο 118 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

της στεγαστικής κρίσης είχαν φροντίσει να ασφαλίσουν ορισµένες από τις δραστηριότητες τους και αυτό είχε σαν αποτέλεσµα να µετακυλιστεί µεγάλο µέρος των ζηµιών στους ασφαλιστικούς οίκους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η AIG, αµερικανικός ασφαλιστικός κολοσσός, που παρουσίασε απώλειες συνολικού ύψους 18,5 δισ. ευρώ τα τρία τελευταία τρίµηνα και έφτασε στα πρόθυρα της οριστικής κατάρρευσης η οποία και τελικά απεφεύχθη µετά την ένεση των 85 δισ. δολ. από τη FED. Οι κραδασµοί από αυτές τις εξελίξεις επηρέασαν την παγκόσµια αγορά και έως έναν βαθµό και τη χώρα µας παγώνοντας τρόπον τινά το κλίµα. Σε µεγάλο βαθµό η ανάκληση της απόφασης για πώληση της Εθνικής Ασφαλιστικής οφειλόταν στο κακό timing κάτι όµως που δεν συνιστά µόνιµο δοµικό παράγοντα και ο άνεµος αλλαγής που πνέει στην ελληνική ασφαλιστική αγορά µπορεί να ατόνησε δεν άλλαξε όµως κατεύθυνση.

Τα deals της αλλαγής  Εθνική Ασφαλιστική: Αν προχωρούσε η διαδικασία ιδιωτικοποίησης της το τοπίο στον χώρο θα άλλαζε ριζικά µονοµιάς καθώς έτσι το Δηµόσιο θα βρισκόταν

πια ουσιαστικά σχεδόν εκτός ασφαλιστικής αγοράς. Η διοίκηση όµως της Εθνικής Τράπεζας αποφάσισε να σταµατήσει τη διαδικασία λόγω των µη ευνοϊκών χρηµατοοικονοµικών συγκυριών και επέλεξε να υποστηρίξει την υλοποίηση του Επιχειρηµατικού Σχεδίου της Εθνικής Ασφαλιστικής σε Τουρκία και ΝΑ Ευρώπη µε την ανάπτυξη του Bankassurance. Πάντως κανένα από τους παροικούντες την Ιερουσαλήµ δεν θα ξενίσει το ενδεχόµενο αν σε βάθος χρόνου επανέλθει στην ατζέντα θέµα ιδιωτικοποίησης της.  ΑΤΕ Ασφαλιστική: Η πώληση της, αν τελικά πραγµατοποιηθεί, θα επιδράσει θετικά στην τόνωση του ρόλου των πολυεθνικών σχηµάτων που αναζητούν αυξηµένο ρόλο στην Ελλάδα. Η γαλλική Groupama, που είναι

και ο κύριος µνηστήρας της ΑΤΕ Ασφαλιστικής, θα αποκτήσει σηµαντικό µερίδιο στην αγορά αφού ως γνωστό έχει εξαγοράσει και τη Φοίνιξ Metrolife Εµπορική. Κατέχει δηλαδή το τεκµήριο της εµπειρίας σε σχέση µε τη διαχείριση των όποιων ζητηµάτων προκύψουν από την αλλαγή στρατηγικής της εξαγορασθείσας εταιρείας. Οι διαπραγµατεύσεις βρίσκονται σε προχωρηµένο στάδιο και υπάρχει καλή θέληση και από τα δύο µέρη.  Activa Insurance: Η εξαγορά της από την EFG Eurolife ΑΕΓΑ αποτέλεσε πραγµατική έκπληξη γιατί µέχρι την ανακοίνωση της σ υµφων ίας, ελά χ ιστοι είχαν υποψιαστεί το παραµικρό. Έτσι πια η EFG Eurolife παρουσιάζεται στην αγορά µε δύο σκέλη, το Bankassurance µε το οποίο δραστηριοποιείται από ιδρύσεως της και πλέον εκείνο της Activa που περιλαµβάνει ανεξάρτητα δίκτυα συνεργατών και πρακτόρων, σε όλο το φάσµα των ασφαλίσεων κατά ζηµιών. Αυτό βασικά ήταν και το κύριο ζητούµενο της εξαγοράς ενός υγιούς ασφαλιστικού σχήµατος µε συνολικό κύκλο εργασιών 25,4 εκατ. ευρώ και κέρδη µετά φόρων 3,3 εκατ. ευρώ.  Proton Ασφαλιστική: Ο Όµιλος Ασπίς έχει κάνει ξεκάθαρο πως θέλει να θέσει υπό τον έλεγχο του την Proton Ασφαλιστική καθώς µετά την πρώτη αποτυχηµένη κρούση µέσω της θυγατρικής της Commercial Value επανήλθε, µε όχηµα αυτή τη φορά την κυπριακή Aspis Holding. Η τοποθέτηση των εποπτικών αρχών για την τελική έκβαση της υπόθεσης αναµένεται προσεχώς. Η συµφωνία προβλέπει την εξαγορά ποσοστού 92,71% της Proton Ασφαλιστικής από την Aspis Holding έναντι τελικού τιµήµατος 7,8 εκατ. ευρώ. Αρχικά θα καταβληθεί προκαταβολή ύψους 3 εκατ. ευρώ, ενώ η συµφωνία περιλαµβάνει επίσης τη σύναψη συµφωνίας για την εξαγορά δύο υφιστάµενων µετατρέψιµων οµολογιακών δανείων, που σήµερα παρέχονται προς την Proton Ασφαλιστική από την Proton Bank και τρίτο φυσικό πρόσωπο, προς 5 εκατ. ευρώ µε προκαταβολή ύψους 2,5 εκατ. ευρώ. Η συµφωνία προβλέπει επίσης τη σύναψη 20ετούς αποκλειστικής συµφωνίας bancassurance, σύµφωνα µε την οποία οι θυγατρικές της εταιρείες θα µπορούν να διαθέτουν τα τραπεζοασφαλιστικά τους προϊόντα µέσω του δικτύου καταστηµάτων της Proton Bank. Η Aspis Holding δικαιούται να εκχωρήσει τα δικαιώµατα της είτε σε συνδεδεµένες µε αυτήν εταιρείες είτε σε τρίτους, ενώ η Proton Bank θα λάβει εφάπαξ προµήθεια για την συµφωνία bancassurance ύψους 14 εκατ. ευρώ, πληρωτέα σε 16 εξαµηνιαίες δόσεις.

ΑΣΦΑΛΕΙΕΣ

Στα ύψη η αδρεναλίνη Ο ασφαλιστικός κλάδος καλείται να ακολουθήσει τα χνάρια της ευρωπαϊκής αγοράς, όπου οι ασφαλιστικές εταιρείες αναπτύσσονται µε ταχύτατους ρυθµούς, παρά τον πονοκέφαλο που έχει προκαλέσει στις εταιρείες η διεθνής ύφεση. Των ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΟΠΟΥΝΙΔΗ, ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗ ΓΑΓΑΝΗ και ΕΛΠΙΔΑΣ ΤΣΙΤΣΙΡΙΔΗ

120 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ε µια νέα εποχή φαίνεται να έχει εισέλθει ο κλάδος της Ιδιωτικής Ασφάλισης αν κρίνει κανείς από τις αυξητικές τάσεις στην παραγωγή ασφαλίστρων σε πραγµατικές τιµές των τελευταίων χρόνων, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσµα την ολοένα και πιο έντονη συµµετοχή του κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας. Οι συστηµατικοί έλεγχοι που διενεργούνται τα τελευταία χρόνια µε στόχο την εξυγίανση της αγοράς, τα φορολογικά κίνητρα που δίνονται, τα νέα προγράµµατα των ίδιων των εταιρειών, αλλά και η στενή σχέση που πλέον έχουν οι ασφαλιστικές αποκτήσει µε την τραπεζική αγορά µέσω του «Βancassurance», δηµιουργούν ένα µεγάλο πεδίο δράσης µε σηµαντικές προοπτικές ανάπτυξης και ισχυροποιούν τη σχέση τους µε το, είτε ήδη υπάρχον είτε εν δυνάµει, πελατειακό κοινό, αυξάνοντας την εµπιστοσύνη του καταναλωτή. Κοντά στα προηγούµενα, ο θεσµικός εκσυγχρονισµός της ασφαλιστικής αγοράς, για τη διαµόρφωση υγιών κανόνων ανταγωνισµού και παροχή καλύτερων υπηρεσιών προς τους ασφαλισµένους καθιστά εντονότερο το επενδυτικό ενδιαφέρον ξένων και εγχώριων οµίλων για αυτή. Παράλληλα, το ενδεχόµενο συµµετοχής των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών στα επαγγελµατικά ταµεία, η ισχυροποίηση τους στον δεύτερο και στον τρίτο πυλώνα ασφάλισης, η διάθεση τραπεζικών προϊόντων από τα ασφαλιστικά δίκτυα και αντίστροφα, δίνουν το έναυσµα για ακόµη πιο αισιόδοξες προβλέψεις για το µέλλον του ιδιωτικού ασφαλιστικού κλάδου. Η πραγµατικότητα του συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης σήµερα γεννά έντονες ανησυχίες οι οποίες οφείλονται στη σχέση ασφαλισµένων προς συνταξιούχους, µια σχέση που ουσιαστικά απεικονίζει την οικονοµική υγεία του συστήµατος και η οποία τελευταία βρίσκεται στο χειρότερο σηµείο των τε-

λευταίων τριάντα ετών, καθώς στους 100 συνταξιούχους αναλογούν 173 ασφαλισµένοι. Η επικίνδυνη αυτή αναλογία µαζί µε τα αυξηµένα ελλείµµατα και την άνοδο των δαπανών τραυµατίζουν το ελληνικό ασφαλιστικό σύστηµα. Όλα αυτά σε συνδυασµό µε την αναµενόµενη αύξηση της ανεργίας που θα προκύψει από την επικείµενη οικονοµική κρίση και την υποχώρηση του ρυθµού ανάπτυξης, θα οδηγήσουν σε περαιτέρω µείωση των εσόδων των ασφαλιστικών ταµείων. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται βασικά οικονοµικά µεγέθη των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών για την περίοδο 2001-2007, δίνοντας µια εικόνα για την πορεία του κλάδου. Το συνολικό ενεργητικό φαίνεται να αυξάνεται συνεχώς και από την αρχή της περιόδου µέχρι το 2007 καταγράφει µια αύξηση της τάξης του 113%. Οι συνολικές επενδύσεις, στη συνέχεια, έχουν παρόµοια τάση διαγράφοντας επίσης 112% αύξηση από την αρχή µέχρι το τέλος της περιόδου. Οι ασφαλιστικές προβλέψεις έχουν οριακά χαµηλότερο ρυθµό αύξησης, φτάνοντας το 2007 στα 10.826 εκατ. ευρώ από τα 5.185 εκατ. ευρώ του 2001 (αύξηση 109%). Τα ίδια κεφάλαια δεν διαγράφουν εξίσου οµαλή σε σχέση µε τα προηγούµενα µεγέθη πορεία, εφόσον έχουν αυξοµειώσεις εντός τις επταετίας, καταγράφοντας γενική αύξηση 67%. Τέλος, τα κέρδη προ φόρου έχουν τις περισσότερες διακυµάνσεις, καταγράφοντας ακόµη και ζηµίες για το 2002, καταλήγοντας να έχουν µία γενική αύξηση της τάξης του 179%. * Ο κ. Ζοπουνίδης είναι καθηγητής, διευθυντής του Εργαστηρίου Συστηµάτων Χρηµατοοικονοµικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, ο κ. Γαγάνης διδάσκει στο Τµήµα Μ.Π.Δ. του Πολυτεχνείου και η κα Τσιτσιρίδη είναι µεταπτυχιακή φοιτήτρια του τµήµατος.

1: �� µ�� µ�� 2001-2007 ��. ��

2001

2002

2003

��

7496,2

8759,4

10125,1

11148,4

12019,6

14298,5

15955,2

��

9626,2

10412,8

12218,9

13992,7

15940,5

18499,6

20370,9

��

5185,1

6241,8

6935,3

7700,9

8570,7

9660,6

10826,7

��

1605,2

1732,8

2196,2

2071,6

1691,0

2582,4

2679,9

98,4

-106,4

187,4

91,2

186,1

428,3

274,3

��

Οι επιδόσεις Στα πλαίσια της εκτίµησης των επιδόσεων των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της Ιδιωτικής Ασφάλισης, το Εργαστήριο Συστηµάτων Χρηµατοοικονοµικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, λαµβάνοντας υπόψη ένα σύνολο κριτηρίων, τα οποία αφορούν κερδοφορία, ρευστότητα, φερεγγυότητα κ.ά., πραγµατοποίησε ανάλυση µε τη βοήθεια της πολυκριτήριας µεθόδου PROMETHEE. Η ανάλυση αυτή επιτρέπει τη σύνθεση πολλαπλών κριτηρίων για την εξαγωγή µιας συνολικής αξιολόγησης και κατάταξης των εται122 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

2004

2005

2006

2007

ρειών του κλάδου ιδιωτικής ασφάλισης της χώρας. Τα στοιχεία των χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων, από τις οποίες αντλήθηκαν τα δεδοµένα, προέρχονται από τη βάση δεδοµένων της ICAP, ενώ η ανάλυση πραγµατοποιείται για το έτος 2007. Από ένα σύνολο 72 ασφαλιστικών εταιρειών, για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία, αρχικά υπολογίστηκαν 21 κριτήρια ενώ, στη συνέχεια µέσω της παραγοντικής ανάλυσης και του ελέγχου συσχέτισης επιλέγονται 6 κριτήρια, όπως αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της µεθόδου PROMETHEE, σχετικά µε την κατάταξη των

2: �� 1

�� µ�� / ��

��µ� / ��µ��

�� / ��

��

�� / ��

��

��µ��

��

�� / ��

ασφαλιστικών εταιρειών, για το έτος 2007, τα οποία προκύπτουν µέσω της εξέτασης διαφόρων σεναρίων (500 στο σύνολο) σχετικά µε τη βαρύτητα των 6 κριτηρίων αξιολόγησης. Είναι σκόπιµο στο σηµείο αυτό να τονιστεί ότι η κατάταξη κάποιων ασφαλιστικών εταιρειών στις τελευταίες θέσεις δεν σηµαίνει απαραίτητα ότι αυτές αντιµετωπίζουν χρηµατοοικονοµικά προβλήµατα. Και αυτό γιατί στόχος της πολυκριτήριας µεθόδου PROMETHEE δεν είναι η αξιολόγησή τους σε καλές ή κακές, αλλά η κατάταξή τους βάσει µιας σύγκρισης που γίνεται µεταξύ τους, λαµβάνοντας παράλληλα υπόψη όλα τα χρηµατοοικονοµικά κριτήρια. Στην 1η θέση της κατάταξης βρίσκεται, για το 2007, το Ταµείο Εγγύησης Καταθέσεων, το οποίο εµφανίζει τα µεγαλύτερα Διαθέσιµα και Ίδια Κεφάλαια από όλες τις υπόλοιπες ασφαλιστικές εταιρείες τη χρονιά αυτή και παράλληλα καταγράφει τη µεγαλύτερη επίδοση στα κριτήρια Διαθέσιµα / Βραχυχρόνιες Υποχρεώσεις και Υποχρεώσεις /Σύνολο Ενεργητικού. Στη 2η θέση κατατάσσετε η εταιρεία EFG Eurolife ΑΕΓΑ, η οποία έχει µέγιστες επιδόσεις στα κριτήρια Αποδοτικότητας Μικτά Κέρδη /Σύνολο Ενεργητικού και Κέρδη προ Φόρου /Σύνολο Ενεργητικού. Στη συνέχεια, στην 3η θέση βρίσκεται η Interamerican Ελληνική Ασφαλιστική Εταιρεία Ζωής ΑΕ, γεγονός που δικαιολογείται από τα δεύτερα µεγαλύτερα Ίδια Κεφάλαια, τη δεύτερη µεγαλύτερη επίδοση στο κριτήριο Ανάπτυξης (Λογάριθµος Συνόλου Ενεργητικού) όπως, επίσης και την τρίτη µεγαλύτερη επίδοση στα κριτήρια Μικτά Κέρδη /Σύνολο Ενεργητικού και Καθαρά Κέρδη προ Φόρου /Σύνολο Ενεργητικού. Η American Life Insurance Co (Alico AIG Life) SA έρχεται 4η στην κατάταξη των ασφαλιστικών εταιριών έχοντας τα τρίτα µεγαλύτερα Ίδια Κεφάλαια και την τρίτη µεγαλύτερη επίδοση στο κριτήριο Ανάπτυξης (Λογάριθµος Συνόλου Ενεργητικού). Η πρώτη πεντάδα της κατάταξης κλείνει µε

��

την Interamerican Υγείας ΑΕ Γενικών Ασφαλειών Υγείας & Βοήθειας στην 5η θέση καταγράφοντας την τρίτη µεγαλύτερη επίδοση στα κριτήρια Επίδοσης Διαχείρισης (Εισπρακτέοι Λογαριασµοί /Πωλήσεις) και Ανάπτυξης (Μικτά Κέρδη /Σύνολο Ενεργητικού και Καθαρά Κέρδη προ Φόρου /Σύνολο Ενεργητικού). Η τελευταία πεντάδα της κατάταξης ξεκινάει µε την Mitsui Sumitomo Insurance Company (Europe) LTD στην 68η θέση, η οποία εµφανίζει τις χαµηλότερες επενδύσεις και τα χαµηλότερα διαθέσιµα, όπως επίσης και τα δεύτερα χαµηλότερα Σύνολο Ενεργητικού και Σύνολο Εσόδων. Η ίδια εταιρεία καταγράφει τη χαµηλότερη επίδοση στα κριτήρια Επίδοσης Διαχείρισης καθώς και τη δεύτερη µικρότερη επίδοση στον Λογάριθµο Ενεργητικού και Συνολικής Ικανότητας Δανεισµού, γεγονός που δικαιολογεί τη χαµηλή της θέση στην κατάταξη. Στην 69η θέση συναντάει κανείς την Tokio Marine Europe Insurance LTD, η οποία κατέχει τη δεύτερη χαµηλότερη θέση σε µέγεθος Ιδίων Κεφαλαίων και Ασφαλιστικών Προβλέψεων και παράλληλα τη χειρότερη επίδοση στο κριτήριο Συνολικής Ικανότητας Δανεισµού (Υποχρεώσεις /Σύνολο Ενεργητικού). Στην 70η θέση έρχεται η Royal & Sun Alliance Insurance PLC. Η εταιρεία αυτή καταγράφει τη χαµηλότερη επίδοση όλων όσον αφορά το κριτήριο Επίδοσης Διαχείρισης, καθώς και τα τρίτα χαµηλότερα σε µέγεθος Έσοδα αλλά και Συνολικό Ενεργητικό µε αποτέλεσµα την τρίτη χαµηλότερη επίδοση στον Λογάριθµο του Ενεργητικού. Στην 71η θέση συναντάται η εταιρεία Universal Allgemeine Versicherung A.G., η οποία κατέχει αρνητική πρωτιά όσον αφορά στο σύνολο των Εσόδων της χρήσης του 2007 καθώς και στα Μικτά Κέρδη /Σύνολο Ενεργητικού και Κέρδη προ Φόρου /Σύνολο Ενεργητικού. Στην τελευταία θέση της συνολικής κατάταξης, την 72η, βρίσκεται η εταιρεία Pearl Assurance PLC, για την οποία τα στοιχεία δείχνουν ότι κατέχει το χαµηλότερο Σύνολο Ενεργητικού

και κατ’ επέκταση Λογάριθµο Συνολικού Ενεργητικού (κριτήριο Ανάπτυξης), τα χαµηλότερα Έσοδα για τη χρονιά αυτή και τα τρίτα χαµηλότερα Ίδια Κεφάλαια. Παράλληλα, η ίδια εταιρεία καταγράφει τις δεύτερες χειρότερες επιδόσεις στα κριτήρια Επίδοσης Διαχείρισης (Εισπρακτέοι Λογαριασµοί /Πωλήσεις) και Αποδοτικότητας (Μικτά Κέρδη /Σύνολο Ενεργητικού και Καθαρά Κέρδη προ Φόρων /Σύνολο Ενεργητικού).

3: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑΤΑ ��

124 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

�� PROMETHEE

��

22.081

EFG EUROLIFE �.�.�.�.

9.928

�� .�.

7.900

AMERICAN LIFE INSURANCE CO. (ALICO AIG LIFE) S.A.

7.464

�� .�. �� & ��

7.398

�� .�.

6.841

ING ��

6.697

ALLIANZ �� .�.

5.916

AXA �� .�.

5.379

�� (�.�.�.�.)

4.843

�� .�.

4.356

ING �.�.

4.349

��, �, �.�.�.�.�.

4.273

�� .�.�.�.

4.217

GENERALI LIFE �.�. ��

4.101

�� .�.�.�.

3.624

VICTORIA �.�.�. ��

3.572

EFG EUROLIFE �.�.�.�.

3.514

COMMERCIAL VALUE �.�.�.

3.467

�� EUROLIFE LTD

3.223

�� .�.�.

2.983

ACTIVA INSURANCE �.�.�. (*)

2.835

ING �� .�.�.�.

2.800

UNIVERSAL LIFE (��) �.�.�. ��

2.375

INCHCAPE �� .�.�.�.

2.227

Προς µία νέα εποχή; Ο ασφαλιστικός κλάδος στη χώρα µας παρουσιάζει µεγάλο ενδιαφέρον για µελέτη, τα τελευταία κυρίως χρόνια, εφόσον είναι µια ζωντανή αγορά που έρχεται να διαδραµατίσει συµπληρωµατικό µεν, αλλά ιδιαίτερα καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική ασφάλιση, µε στόχο τη µεγιστοποίηση του οφέλους του καταναλωτή, µέσω του υγιούς ανταγωνισµού. Η παρούσα µελέτη αφορά µια αξιολόγηση των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην ελληνική επικράτεια µε χρηµατοοικονοµικά µόνο κριτήρια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στόχος του Εργαστηρίου αποτελεί η επέκταση της µελέτης του θέµατος, λαµβάνοντας υπόψη και ποιοτικά στοιχεία, όπως εκπαίδευση στελεχών, εµπειρία κ.ά. καθώς και µια αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας της σχέσης εισροών και εκροών κεφαλαίων των ασφαλιστικών εταιρειών. Όπως συµβαίνει και µε άλλους κλάδους της ελληνικής οικονοµίας, ο ασφαλιστικός κλάδος θα ακολουθήσει τα χνάρια της ευρωπαϊκής αγοράς, όπου οι ασφαλιστικές εταιρείες αναπτύσσονται µε ταχύτατους ρυθµούς. Οι ασφαλιστικές µεταρρυθµίσεις στην Ελλάδα ωθούν προς νέες τάσεις και χρόνο µε τον χρόνο σχηµατίζεται µια νέα πραγµατικότητα που ανταποκρίνεται στις συνεχώς αυξανόµενες ασφαλιστικές ανάγκες των ατόµων. Η ανάπτυξη της ασφαλιστικής αγοράς είναι εντυπωσιακή, εφόσον 150 περίπου ασφαλιστικές εταιρίες, ελληνικές και ξένες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον κλάδο Ασφαλειών Ζωής και στον κλάδο Γενικών Ασφαλειών. Στην Ελλάδα µόνο το 10% περίπου των Ελλήνων είναι ασφαλισµένοι. Το ποσοστό αυτό στις ευρωπαϊκές χώρες ξεπερνά το 60%. Το συµπέρασµα, λοιπόν, στο οποίο µπορεί να καταλήξει κανείς είναι ότι ο κλάδος την Ελληνικής Ιδιωτικής Ασφάλισης µέσα σε ένα οροθετηµένο και εποπτευόµενο υπεύθυνα από την Πολιτεία θεσµικό πλαίσιο, θα αποτελέσει έναν από τους πλέον αναπτυσσόµενους κλάδους της ελληνικής οικονοµίας ο οποίος θα µπορέσει να διαδραµατίσει ένα συµπληρωµατικό εργαλείο ασφάλισης στον νέο ασφαλιστικό χάρτη της χώρας µας.

��

ΞΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2007 ��

��

�� PROMETHEE

��

AIGAION �� .�.

-0.171

��, �. �., �.�. ��

-0.352

PROTON �� .�. (*)

-0.434

��

-0.436

NATIONAL UNION FIRE INSURANCE CO. OF PITTSBURGH PENSYLVANIA

-0.449

��

�� PROMETHEE

�� EIAI �� .�.�

2.199

V.D.V. LEBEN INTERNATIONAL �.�.�.�.

2.196

�� .�.

2.078

�� .�. ��

1.909

�� .�.�.�.�.

1.904

VICTORIA �.�.�. ��

1.200

�� .�. ��

-0.584

�� .�.�.�.�.

1.060

GENERALI HELLAS �.�. ��

-0.807

ARAG ALLGEMEINE RECHTSSCHUTZ - VERSICH

0.704

�� .�.�.�.

-0.842

�� .�. ��

0.529

�� .�

-0.866

�� .�.�.�.

0.501

�� .�.�.�.

-0.945

�� .�.�.�.

0.496

INTERNATIONAL LIFE �.�. ��

-1.062

�� .�.

0.482

MAPFRE ASISTENCIA CO. INTERN. DE SEGUROS Y REAS�GUROS S.A.

-2.023

IMPERIO LIFE �.�.

0.370

�� .�.

-2.064

�� .�.

0.349

CITILIFE S.A.

-2.781

�� .�.�.�.

0.346

GROUPAMA ��

-3.169

��, �., �� .�.�.�.

-3.234

�� .�.�.�.�.

0.285 65

EULER HERMES EMPORIKI A.E.

-3.717

�� .�.�.�.�.

0.182 66

MALAYAN INSURANCE CO. INC.

-9.766

�� .�.�.

0.179 67

LA VIE �.�.

-14.764

MITSUI SUMITOMO INSURANCE COMPANY (EU

-16.605

TOKIO MARINE EUROPE INSURANCE LTD

-16.644

�� .�.�.�.

0.120

INTERNATIONAL LIFE �.�.�.�.

0.094

�� .�. ��

-0.076

ROYAL & SUN ALLIANCE INSURANCE PLC

-18.521

D.A.S. HELLAS �.�.

-0.131

UNIVERSA ALLGEMEINE VERSICHERUNG A.G.

-24.436

�� .�.�.�.

-0.158

PEARL ASSURANCE PLC

-28.510

Investment Time

Δύσκολοι καιροί για επενδυτές ή εποχή µεγάλων ευκαιριών; Όπως και να το δει κανείς, σίγουρα αναφέρεται στις δύο όψεις του ίδιου νοµίσµατος.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 127

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Σφυρί και αµόνι για τους αρχιτέκτονες του καπιταλισµού ΜΙΝΩΣ ΖΟΜΠΑΝΑΚΗΣ Με καθοριστική παρουσία στις διεθνείς χρηµατοπιστωτικές εξελίξεις του 20ου αιώνα, πατέρας των κοινοπρακτικών δανείων στην Ευρώπη, υπήρξε ουσιαστικά ο αρχιτέκτονας ενός συστήµατος που προσέφερε ρευστότητα σε παγκόσµια κλίµακα. Είναι ίσως ένα από τα πιο κατάλληλα πρόσωπα στη χώρα να µιλήσει για τους ξένους αλλά και τους εγχώριους κλυδωνισµούς της εποχής. Συνέντευξη στη ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ 128 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ελικά κ. Ζοµπανάκη, η κρίση µπορούσε να είχε προβλεφθεί;

Όταν αποφασίστηκε η απορύθµιση (deregulation) των τραπεζών στις ΗΠΑ, πολλοί από εµάς είχαν διαφωνήσει γιατί, παρά το ότι οι εποπτικές αρχές πίστευαν ότι οι τράπεζες θα µπορούσαν από µόνες τους να κάνουν αξιολόγηση των κινδύνων (risks), εµείς φοβόµασταν ότι θα υπήρχε πρόβληµα. Σε άρθρο του Business Week, στις αρχές τις δεκαετίας του ’80, είχα πει ότι µε την απορύθµιση προχωρούµε σε µία οικονοµία καζίνο. Η κατάσταση χειροτέρευσε όταν το 1999 καταργήθηκε το Glass-Steagal Act, το οποίο διαχώριζε τον ρόλο των εµπορικών τραπεζών από τις επενδυτικές, αφήνοντας τις τράπεζες ελεύθερες να εµπλέκονται σε εργασίες που παραδοσιακά αναλάµβαναν οι επενδυτικές. Ένα άλλο πρόβληµα είναι η δηµιουργία των παραγώγων (derivatives), τα οποία οι τράπεζες κρατούν εκτός ισολογισµού, µε τη θεωρία ότι τα παράγωγα βασίζονται σε µία αλυσίδα αντισυµβαλλόµενων και, συνεπώς, είναι αυτοεξυπηρετούµενα. Το αποτέλεσµα είναι να δηµιουργηθούν, έξω από τους ισολογισµούς των τραπεζών, παράγωγα εκτιµώµενα σήµερα περίπου σε 65 τρισ. δολάρια, ποσό που αντιπροσωπεύει τέσσερις φορές το Α.Ε.Π. των ΗΠΑ. Το «πάγωµα» ή η κατάρρευση µεγάλου αριθµού των παραγώγων αυτών, αναγκάζει τις τράπεζες να θεωρούν ορισµένα από αυτά επισφαλή και να πρέπει να δηµιουργήσουν αποθεµατικά για την κάλυψή τους ή και να τα διαγράψουν από το κεφάλαιό τους. Αυτό είναι άλλο ένα από τα µεγάλα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν σήµερα οι τράπεζες.

ΕΠΙΛΟΓΗ 129

Η πίεση για ολοένα υψηλότερα κέρδη που θα στηρίζουν την τιµή της µετοχής µιας τράπεζας αναπόφευκτα θα οδηγεί σε συµπεριφορές που βάζουν σε κίνδυνο την ίδια την τράπεζα αλλά και τη σταθερότητα του παγκόσµιου χρηµατοοικονοµικού συστήµατος;

Πράγµατι, η πίεση για ολοένα και υψηλότερα κέρδη που θα στηρίξουν και θα αυξήσουν τη µετοχή µιας τράπεζας, την οδηγούσε, αναπόφευκτα, σε χρηµατοδότηση δανείων µεγάλου ρίσκου, τα οποία, βεβαίως, επέφεραν και υψηλότερα κέρδη. Τώρα τι µπορεί να γίνει; Οι κυβερνήσεις παίρνουν µέτρα για την ενίσχυση της ρευστότητας στις αγορές και τη στήριξη των καταναλωτών; Μπορούν να αναχαιτίσουν το κύµα επιφυλακτικότητας ώστε να µην οδηγηθούµε σε ένα καθοδικό φαύλο κύκλο επιδείνωσης;

Πολύ δύσκολη ερώτηση. Ούτε οι κυβερνήσεις δεν έχουν ακόµη καταλήξει σε αποφάσεις. Βασικά, αυτό που θέλουν είναι να αναθερµανθεί η κατανάλωση για να αποφευχθεί ο µεγάλος κίνδυνος του αποπληθωρισµού και της βαθιάς ύφεσης. Εάν αυτό γίνει µέσω της στήριξης της κεφαλαιουχικής δύναµης των τραπεζών για να µπορέσουν να χρηµατοδοτήσουν την οικονοµία ή µέσω της απευθείας χρηµατοδότησης των καταναλωτών µε διάφορα προγράµµατα, δεν έχει ακόµα διευκρινιστεί. Όπως φαίνεται, ο νέος πρόεδρος θα προχωρήσει και στα δύο. Πάντως, οι τράπεζες σήµερα ζουν µε τον φόβο της κατάρρευσης των ισολογισµών τους, µε 130 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

αποτέλεσµα να έχουν, συν τοις άλλοις, «παγώσει» και τα δάνεια στην ενδοτραπεζική αγορά. Πολλοί µιλούν για µια νέα αρχιτεκτονική του παγκόσµιου χρηµατοοικονοµικού συστήµατος. Μπορεί να υπάρξει ένας µηχανισµός έγκαιρης προειδοποίησης για επερχόµενες κρίσεις;

Ασφαλώς και γίνεται συζήτηση για µία νέα αρχιτεκτονική του παγκόσµιου χρηµατοοικονοµικού συστήµατος διότι το σηµερινό έχει, κατ’ ουσία, καταρρεύσει. Δηλαδή, βρισκόµαστε σε µία κρίση όχι µόνο του χρηµατοοικονοµικού συστήµατος αλλά του συστήµατος εν γένει. Πόσο εφικτή και σκόπιµη είναι µια παγκόσµια εποπτική αρχή για τις χρηµαταγορές;

Μία παγκόσµια εποπτική αρχή για τις αγορές είναι, βέβαια, επιθυµητή, αλλά αυτό, πρακτικά, έχει αποδειχθεί αδύνατο, µια και το αγγλοσαξoνικό κατεστηµένο έχει διαφορετικές απόψεις από αυτές των Ευρωπαίων και των Ασιατών. Τι θα επικρατήσει; Ελπίζουµε καλύτερος συντονισµός και επικοινωνία µεταξύ των εποπτικών αρχών, όποιων και όταν διαµορφωθούν. Προς το παρόν, υπάρχει η BIS (Basel), η οποία έχει κάποια εποπτεία πάνω στην κεφαλαιουχική επάρκεια των τραπεζών. Δυστυχώς, οι κανόνες που έχει θεσπίσει δεν είναι πάντα πραγµατοποιήσιµοι, µια και πολλές τράπεζες, εκ των πραγµάτων, δεν µπορούν να τους ακολουθήσουν.

Αν αυτό συµβεί, πράγµα που για µένα είναι αναπόφευκτο, ο ρόλος του δολαρίου θα µειωθεί κι έτσι η Αµερική θα αναγκαστεί σε µία δηµοσιονοµική πειθαρχία και σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας της για να µπορέσει να εξυπηρετήσει τα εξωτερικά της χρέη στο νόµισµα που αυτά δηµιουργούνται. Δηλαδή, κάποια στιγµή, ίσως να µην µπορεί πλέον µε το δικό της νόµισµα να ξεχρεώνει χρέη που θα προκύπτουν από συναλλαγές π.χ. µε τις Ασιατικές χώρες ή µε την Ευρώπη. Πάµε, δηλαδή, σε ένα καινούργιο «Bretton Woods» σύστηµα, που, προσωπικά, πιστεύω ότι θα είναι προς όφελος της διεθνούς οικονοµίας, η οποία, επιτέλους, θα απαγκιστρωθεί από την εξάρτησή της από το δολάριο. Η Ελλάδα πως µπορεί να αντιµετωπίσει την κρίση ώστε να έχει τις λιγότερες απώλειες; Το πακέτο ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών, κατά τη γνώµη σας, µπορεί να είναι τονωτική ένεση για την οικονοµία;

Η κρίση κλονίζει το status των ΗΠΑ ως οικονοµικής υπερδύναµης. Οδηγούµαστε σε µια νέα αναδιάταξη ισορροπιών; Τι σηµαίνει αυτό για το δολάριο;

Βεβαίως και η κρίση κλονίζει το status των ΗΠΑ ως οικονοµικής υπερδύναµης. Οδηγούµαστε σε µία ανακατάταξη των ισορροπιών, µε την Κίνα, την Ινδία, τη Ρωσία, τη Βραζιλία και την Ιαπωνία να παίζουν µεγαλύτερο ρόλο στη διακίνηση εµπορίου και κεφαλαίου. Τι σηµαίνει αυτό για το δολάριο; Πολλά. Είναι φανερό, ότι το δολάριο δεν µπορεί πλέον να συνεχίζει να παίζει τον ρόλο του κατ’ εξοχήν αποθεµατικού νοµίσµατος και νοµίσµατος συναλλαγών, στο σηµείο που µέχρι σήµερα έκανε.΄Ενα νόµισµα κράτους µε τέτοια χρέη, τόσο δηµοσιονοµικά όσο και προς τον υπόλοιπο κόσµο, κινδυνεύει να χάσει την εµπιστοσύνη του και να καταρρεύσει. Προσδοκά κανείς τη δηµιουργία και άλλων παράλληλων αποθεµατικών νοµισµάτων, όπως είναι ήδη το ευρώ, ενός νέου ασιατικού νοµίσµατος και, πιθανώς, ενός νοµίσµατος των χωρών παραγωγής πετρελαίου.

Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν θα µπορέσει να αποφύγει την κρίση, η οποία ευχόµαστε να µην είναι τόσο βαριά όσο περιµένει κανείς ότι θα είναι στις µεγάλες βιοµηχανικές χώρες. Ευτυχώς που στη χώρα µας υπάρχει κάποιο δίχτυ κοινωνικής ασφάλισης, πράγµα που δεν υπάρχει π.χ. στις ΗΠΑ. Η µείωση των εισοδηµάτων και η αύξηση της ανεργίας είναι αναπόφευκτες, αφού η χώρα µας στηρίζεται τόσο πολύ στη χρηµατοδότηση των αναγκών της από το εξωτερικό. Έχουµε δει ότι το εµπορικό έλλειµµα του ισοζυγίου πληρωµών ισοδυναµεί µε το 17% του Α.Ε.Π., το µεγαλύτερο ίσως ποσοστό από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ, πράγµα που αποδεικνύει την εξάρτηση της οικονοµίας µας από το εξωτερικό καθώς και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας των προϊόντων µας. Ο,τιδήποτε θα µπορούσε να ενισχύσει την κεφαλαιουχική θέση των τραπεζών, δίνει µεγαλύτερη πιθανότητα χρηµατοδότησης της οικονοµίας. Πρέπει, πάντως, να ξέρουµε ότι ένα µεγάλο ποσό από τα 28 δισ. ευρώ προορίζεται για την αποπληρωµή υποχρεώσεων των ελληνικών τραπεζών προς ξένες τράπεζες εντός του έτους 2009. ΄Αρα, το ποσό που περισσεύει για την εσωτερική ενίσχυση των τραπεζών δεν είναι τόσο µεγάλο όσο ακούγεται. Βασικά, το πρόβληµα των ελληνικών τραπεζών είναι ότι δεν µπορούν να προχωρήσουν σε νέους δανεισµούς αφού πολλά από τα δάνειά τους είναι κατ’ ουσίαν «παγωµένα», όπως επίσης, δυσκολεύονται να δανειστούν από το εξωτερικό, αφού η ενδοτραπεζική αγορά είναι ακόµα επιφυλακτική, αν όχι «παγωµένη», σε νέες χρηµατοδοτήσεις.

ΕΠΙΛΟΓΗ 131

PRIVATE BANKING

Μέτρον Άριστον ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΑΡΧΟΝΤΙΔΗΣ Ο private banker της Eurobank εκτιµά ότι από την εποχή που ζήσαµε την κατάρρευση του ακραίου σοσιαλισµού περάσαµε σε επίπεδα ακραίου καπιταλισµού, µόλις σε 17 χρόνια, µε τα γνωστά δυσµενή αποτελέσµατα. Χρειάζεται µετριοπάθεια και αυτό που αναδεικνύεται ως επιτοµή των διδαγµάτων από την τρέχουσα ύφεση των αγορών είναι το αίτηµα για οικοδόµηση ορθότερου risk perception. Συνέντευξη στον ΓΙΩΡΓΟ ΡΗΓΑ

132 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

οια είναι, κ. Αρχοντίδη, τα κατώτατα χρηµατικά όρια που θέτει Eurobank για να γίνει ένας επενδυτής πελάτης του private banking;

Στην τράπεζα µας υπάρχει το όριο των 500.000 ευρώ, όµως αυτό είναι καλύτερο να µην τηρείται αυστηρά. Και τι θέλω να πω; Όταν για παράδειγµα έρχεται σε µας κάποιος 28χρονος ή 30χρονος επενδυτής που για κάποιο λόγο, π.χ. κληρονοµιά, βρέθηκε µε ένα σηµαντικό κεφάλαιο της τάξεως των 300.000 ευρώ είναι λάθος να τον αποκλείσεις. Και είναι λάθος γιατί αυτός ο άνθρωπος βρίσκεται στην πιο δυναµική φάση της ζωής του και στα 40 του µπορεί να διακρίνεται από µια σηµαντική οικονοµική επιφάνεια. Είναι λοιπόν προς το συµφέρον τόσο της τράπεζας όσο και του private banker να οικοδοµηθεί µια σχέση εµπιστοσύνης από νωρίς. Συνεπώς πέρα από τα ποσοτικά όρια υπεισέρχονται στη ζυγαριά και ποιοτικά κριτήρια. Ένας άλλος σηµαντικός παράγοντας είναι κατά πόσο πραγµατικά επιθυµεί ένας πελάτης υπηρεσίες private banking. Είναι χαρακτηριστικό πως υπάρχουν πελάτες που διαθέτουν ποσά της τάξεως των 2 εκατ. ευρώ και απλά αξιώνουν ένα αυξηµένο επιτόκιο. Αυτοί, κατά τη γνώµη µου, δεν είναι private banking πελάτες µε την ουσιαστική έννοια του όρου.

ΕΠΙΛΟΓΗ 133

PHOTO: ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΟΓΚΑΣ

λάδα, Ευρώπη, Αµερική) προτιµά να διοχετευτούν τα κεφάλαια του και βάσει αυτών ο private banker διαχειρίζεται εν λευκώ τα χρήµατα. Στην Eurobank παρέχουµε µόνο το πρώτο και το τρίτο, και µάλιστα η εν λευκώ διαχείριση αντιστοιχεί µόνο γύρω στο 3% και 4% των συνολικών assets. Το advisory ελάχιστα έχει αναπτυχθεί στη χώρα µας σε σχέση µε το εξωτερικό κυρίως λόγω νοοτροπίας. Πολύ δύσκολα ένας Έλληνας θα δεχτεί να καταβάλει advise fee, ενώ το σύστηµα αυτό στο εξωτερικό δουλεύει ικανοποιητικά και µάλιστα κορυφαίοι οίκοι του εξωτερικού (βλ. UBS, Credit Suisse κ.ά.) προβλέπουν ακόµα και annual management fee. Γεν ικά διαφορές υπάρχουν α λ λά πιστεύω ότι έχουν γίνει σηµαντικά βήµατα και ειδικότερα στον τοµέα του έµψυχου δυναµικού οι private bankers µας δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους Ευρωπαίους ή Αµερικανούς συναδέλφους τους. Εκεί που υστερούµε και έχουµε να ζ η λέψουµε πράγ µατα είναι, ως προς το εύρος των προσφεροµένων προϊόντων (product range) καθώς επίσης και στον τοµέα των υποδοµών. Σε αυτά τα πεδία µε άριστα το 10, κατά τη γνώµη, είµαστε µεταξύ 6 και 7. Χρειάζεται να είµαστε σε θέση να προσφέρουµε περισσότερες επιλογές και να µπορούµε να τις στηρίξουµε. Ξέρετε επίσης, ότι σε τέτοια θέµατα, δεν υπάρχει οροφή και πάντα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και βήµατα γίνονται. Για παράδειγµα το τµήµα µας υποστηρίζει µέχρι σήµερα 3 αµοιβαία κεφάλαια αλλά πολύ σύντοµα αυτά θα γίνουν 15.

Η διαχείριση των χρηµάτων γίνεται εν λευκώ από τους private bankers ή συµµετέχουν και οι επενδύτες σε αυτή και κατά πόσο διαφέρει το ελληνικό private banking από εκείνο του εξωτερικού;

Γενικότερα υπάρχουν τριών ειδών private banking. Σε πρώτη φάση βρίσκεται το execution only, όπου ο πελάτης ενηµερώνεται από τον private banker του για τα προϊόντα και τις δυνατότητες επενδύσεων που υπάρχουν και κατόπιν της τελικής εγκρίσεως του πελάτη ο private banker εκτελεί τις εντολές του. Ο δεύτερος τύπος είναι το advisory, όπου ο πελάτης, κατόπιν αµοιβής, δέχεται από την τράπεζα του σε ετήσια βάση αριθµό εξειδικευµένων επενδυτικών συµβουλών, οι οποίες και προχωρούν αν υπάρξει η σχετική άδεια από τον άµεσα ενδιαφερόµενο. Μια τρίτη και πιο ακριβή µορφή private banking είναι η εν λευκώ διαχείριση. Εκεί ο πελάτης δίνει κάποιες γενικές κατευθυντήριες γραµµές για το είδος των επενδύσεων που επιθυµεί, αν προτιµά δηλαδή οµόλογα, µετοχές ή ακίνητα και για το σε ποιες κατευθύνσεις (Ελ134 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Δώστε µας µια εικόνα του συνολικού χαρτοφυλακίου σας υπό διαχείριση.

Αυτό είναι της έκτασης των 8,2 δισ. ευρώ. Συγκεκριµένα τα 7 δισ. ευρώ βρίσκονται στην Ελλάδα και υπάρχει άλλο 1,182 δισ. ευρώ στο Λουξεµβούργο. Συνολικά οι 56 front line private bankers µας διαχειρίζονται περίπου 5,500 group πελατών. Και µε έναν πρόχειρο υπολογισµό βλέπετε πως ο µέσος όρος κεφαλαίου υπό διαχείριση ανά άτοµο στην Ελλάδα κυµαίνεται στα 1,27 εκατ. ευρώ. Όπως σας είπα και προηγουµένως το προσωπικό µας κάνει άριστη δουλειά και το µέτρο σύγκρισης µας είναι αποκλειστικά το private banking του εξωτερικού. Και αυτό δεν είναι ένδειξη αλαζονείας προς τις υπόλοιπες

ελληνικές τράπεζες απλά ως Eurobank έχουµε επιλέξει να βάλουµε τον πήχη πολύ ψηλά. Ερχόµενοι στο σήµερα, βλέπουµε πως όλο το χρηµατοοικονοµικό φάσµα επηρεάστηκε και επηρεάζεται από τη διεθνή οικονοµική κρίση. Τι αντίκτυπο είχε η κρίση στους επενδυτές του ελληνικού private banking;

Αναµφίβολα το επηρέασε πάρα πολύ και ήταν φυσικά λογική µια τέτοια εξέλιξη. Αυτό που παρατηρήθηκε ευρέως ήταν µια αυξηµένη τάση για risk aversion. Οι πελάτες αναζήτησαν επιλογές µε µικρότερο ρίσκο κατευθυνόµενοι κυρίως προς κρατικά οµόλογα γερµανικού και ελληνικού δηµοσίου. Λόγω του γενικότερου αρνητικού κλίµατος σηµειώθηκαν και ακραίες έως ευτράπελες αντιδράσεις. Για παράδειγµα υπήρξε πελάτης από τη Βόρειο Ελλάδα ο οποίος απέσυρε όλα τα κεφάλαιά του, και µιλάµε για ένα αρκετά µεγάλο ποσό, και πήγε και τα έθαψε στο χωράφι του. Τώρα, που το πράγµα έχει

θρωπο που µέχρι τώρα ακουµπούσε µε τα ακροδάκτυλα του το νερό της θάλασσας στην παραλία και ξαφνικά ζήτησε να τον µεταφέρουµε στα ανοιχτά και να τον αφήσουµε εκεί δίχως µάλιστα σωσίβιο. Δηµιουργεί η κρίση και η ύφεση ένα νέο περιβάλλον ικανό για αύξηση µεριδίων αγοράς και πρόσκτησης πελατών;

Κάθε κρίση δηµιουργεί ευκαιρίες. Αυτός είναι ένας πάγιος κανόνας που εννοείται ότι αφορά και ότι συµβαίνει στις µέρες µας. Συγκεκριµένα, µετά το πρώτο µούδιασµα πολλοί πελάτες µας έρχονται και δηλώνουν επιθυµία για πιο επιθετικές επενδυτικές ενέργειες στοχεύοντας κυρίως σε µετοχές που υποτιµήθηκαν αρκετά κατόπιν των µαζικών και αναγκαίων ρευστοποιήσεων των hedge funds. Παρατηρείται δηλαδή µια πιο ψύχραιµη και πιο θετική αντιµετώπιση των πραγµάτων και από τους καινούργιους µας, αλλά κυρίως από όσους ήδη συνεργάζονται µαζί µας.

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΛΗΣΤΙΑ και τα απανωτά λάθη, την κρίση κυοφόρησε και η τάση υποτίµησης του κινδύνου. Δηµιουργήθηκε µια κατάσταση όπου όλοι επέµεναν να κοιτάζουν το «τυρί» και όχι τη «φάκα». οµαλοποιηθεί τα ξέθαψε και µας τα εµπιστεύτηκε εκ νέου, ευτυχώς δεν είχαν πολύ χώµα. Σε γενικές γραµµές πάντως προκλήθηκε αβεβαιότητα, και εξαιτίας ανυπόστατων φηµών µε τις οποίες κάποιοι αντιεπαγγελµατίες διέσπειραν την αγορά, και έτσι πολλές εργατοώρες χάθηκαν επειδή πολλοί πελάτες ανησυχώντας ήρθαν σε µας για να αναζητήσουν διευκρινήσεις για τα επενδυτικά τους προγράµµατα, διευκρινήσεις που ίσως τις περισσότερες φορές δεν χρειάζονταν. Υπό το βάρος των συνεπειών της κρίσης τέθηκαν από τους επενδυτές ή από εσάς ζητήµατα αλλαγής στρατηγικής; Αν ναι, ποιες ήταν αυτές; Έχει για παράδειγµα προταθεί µεγαλύτερη διασπορά ρίσκου σαν επενδυτικό ανάχωµα;

Δεν τέθηκε τέτοιο ζήτηµα και αυτό κυρίως γιατί ήδη υπάρχει µεγάλη διασπορά ρίσκου. Για το private banking η διασπορά ρίσκου είναι το Α και το Ω και πολύ δύσκολα θα αφήναµε κάποιον πελάτη µας να εκτεθεί σε πολύ µεγάλο κίνδυνο µε µονοµερείς επενδύσεις. Για παράδειγµα υπάρχει προηγούµενο επενδυτή που διατηρούσε τα κεφάλαια του σε προθεσµιακές καταθέσεις και ξαφνικά και όψιµα αποφάσισε να τα επενδύσει όλα σε µετοχές. Φυσικά τον αποτρέψαµε γιατί είχαµε έναν άν-

Ποια είναι τα βασικά διδάγµατα από την κρίση για να αποφευχθεί κάτι ανάλογο στο µέλλον;

Θα σας παραπέµψω στο αρχαίο ελληνικό ρητό «Πάν Μέτρον Άριστον» και ας κινδυνεύω να γίνω φιλοσοφικός υπέρ το δέον. Και για να γίνω πιο συγκεκριµένος, από την εποχή που ζήσαµε την κατάρρευση του ακραίου σοσιαλισµού περάσαµε σε επίπεδα ακραίου καπιταλισµού µόλις σε 17 χρόνια µε τα γνωστά δυσµενή αποτελέσµατα. Χρειάζεται µετριοπάθεια και αυτό που αναδεικνύεται ως επιτοµή των διδαγµάτων είναι το αίτηµα για οικοδόµηση ορθότερου risk perception. Πέρα από την απληστία και τα απανωτά λάθη, την κρίση κυοφόρησε και η τάση υποτίµησης του κινδύνου. Δηµιουργήθηκε µια κατάσταση όπου όλοι επέµεναν να κοιτάζουν το «τυρί» και όχι τη «φάκα». Τα χαµηλά επιτόκια και ο εύκολος δανεισµός παρέσυραν πολλούς και όταν ξαφνικά τα επιτόκια ανέβηκαν, λίγα δάνεια µπορούσαν να εξυπηρετηθούν και έτσι τελικά έσπασε η αλυσίδα µιας επίπλαστης ανάπτυξης και η παγκόσµια οικονοµία µπήκε σε έναν φαύλο κύκλο όπου κυριαρχούν υψηλά επιτόκια, έλλειψη ρευστότητας, χαµηλή ζήτηση και τελικά αρνητική ανάπτυξη. Πρέπει λοιπόν να µην έχουµε παρωπίδες στις καλές περιόδους και να λαµβάνουµε σοβαρά υπόψη τα αρνητικά σενάρια και τους ενδεχόµενους κινδύνους.

ΕΠΙΛΟΓΗ 135

ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ EΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

Πορτοφόλια ερµητικά κλειστά Τα τελευταία 20 χρόνια, σε όλες τις κρίσεις, η τέχνη αποτελούσε ένα ισχυρό καταφύγιο σταθερότητας, µια εναλλακτική επένδυση, σε αντίθεση µε το πετρέλαιο, τον χρυσό και το Χρηµατιστήριο. Όµως στην πρόσφατη κρίση, οι µεγάλοι οίκοι δηµοπρασιών είδαν την έλλειψη ενδιαφέροντος να απειλεί ακόµα και τα µεγαλύτερα ονόµατα της τέχνης. Είναι σε θέση η τέχνη να αποτελέσει για άλλη µια φορά «διέξοδο» και να αντέξει την οικονοµική κρίση; Του ΣΙΜΟΥ ΚΟΣΜΕΤΑΤΟΥ

136 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Κ. Βολανάκης, «Η Αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο», € 1.970.855, Sotheby’s /Νοέµβριος 2008

ν η οικονοµική κρίση µετριέται µε αριθµούς, τότε όλα δείχνουν ότι έχει χτυπήσει την πόρτα και της αγοράς τέχνης, ενός καταφυγίου που µέχρι πρότινος οι επενδυτές θεωρούσαν «απάγκιο». Οι τρεις µεγάλες εταιρείες δηµοπρασιών, Bonhams, Christie’s και Sotheby’s, µπορούν ήδη να επιβεβαιώσουν µε αριθµούς την κρίση στην αγορά των έργων τέχνης καθώς έχουν καταγράψει σηµαντική µείωση στους τζίρους τους µε αποκορύφωµα ολόκληρες δηµοπρασίες που, είτε δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος είτε δεν έφτασαν τα αρχικά ποσά της εκτίµησης µε αποτέλεσµα το σφυρί να χτυπήσει επανειληµµένα και απειλητικά «unsold». Στις πρώτες φθινοπωρινές δηµοπρασίες των µεγάλων οίκων Sotheby’s και Christie’s στη Νέα Υόρκη, την καρδιά της κρίσης, σηµειώθηκε υποχώρηση από 20 έως 40% σε σχέση µε τις τιµές εκκίνησης. H αισιοδοξία κυριάρχησε την πρώτη µέρα της δηµοπρασίας Ιµπρεσιονιστών και Μοντέρνας Τέχνης του Oίκου Sotheby’s και ύστερα από την πώληση 3 αριστουργηµάτων, σε καλή τιµή, ο υπεύθυνος του οίκου βιάστηκε να δηλώσει ότι «η αγορά της τέχνης είναι ακόµη ζωντανή». Ωστόσο 3 µέρες αργότερα η πτώση έως και 40% ήρθε να επιβεβαιώσει τους απαισιόδοξους που δήλωναν ότι «η κρίση στην τέχνη

ΕΠΙΛΟΓΗ 137

Γ. Μόραλης, «Έργο χωρίς τίτλο», € 229.325, Sotheby’s /Νοέµβριος 2008

είναι γεγονός». Μέσα στο κλίµα αυτό σηµαντικά έργα κατάφεραν να ξεχωρίσουν και να σηµειώσουν ρεκόρ τιµής, γεγονός που αν αποµονωθεί είναι σηµαντικό καθώς δείχνει ότι υπάρχει πίστη των επενδυτών σε µεγάλους καλλιτέχνες και έργα. Η «Χορεύτρια σε ανάπαυση» του Ντεγκά άγγιξε τα 37 εκατοµµύρια δολάρια, τιµή εξαιρετικά υψηλή αλλά κάτω των προσδοκιών (40 εκατ.), ενώ το «Βαµπίρ» του Μουνκ έκανε ρεκόρ µε 38,2 εκατοµµύρια δολάρια. Ο Οίκος Christie’s δεν τα πήγε καλύτερα λίγες µέρες αργότερα µε πίνακες όπως το «Fillette sur un banc» του Μανέ µε εκτίµηση στα 12 εκατοµµύρια δολάρια που έµεινε απούλητο, ενώ συνολικά οι συλλογές έργων Πικάσο, Τουλούζ-Λοτρέκ, Μανέ, Σεζάν, συνολικής εκτίµησης 130 εκατ. δολαρίων άφησαν 17 έργα απούλητα. Από τα 41 έργα που πουλήθηκαν πολλά δεν έφτασαν τη χαµηλή τιµή εκτίµησης όπως το «Πορτρέτο του Henri Νocq» του Τουλούζ-Λοτρέκ που έπιασε 5,7 εκατοµµύρια δολάρια, πολύ κατώτερο από τα 7,5-11,5 εκατοµµύρια της πρόβλεψης. Τα έσοδα του οίκου άγγιξαν το 50% των προσδοκιών, ποσό που ξάφνιασε τους υπεύθυνούς του. Ο πρόεδρος του Οίκου Christie’s, Marc Porter 138 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

απέδωσε το µειωµένο ενδιαφέρον στη «δύσκολη οικονοµική συγκυρία» όµως δεν παρέλειψε να τονίσει τα ρεκόρ που σηµειώθηκαν σε έργα χαµηλότερης αξίας. Τα απογοητευτικά αποτελέσµατα οδήγησαν τον αντιπρόεδρο του Οίκου Sotheby’s σε µια χαρακτηριστική δήλωση: «οι πλούσιοι είναι ακόµα εδώ, τα λεφτά τους όµως όχι...» είπε ο David Norman αντιµετωπίζοντας µε χιούµορ την απογοήτευσή του. Τον κ. Norman επιβεβαιώνουν ειδικοί αναλυτές της αγοράς τέχνης που ισχυρίζονται πως οι επενδυτές συνεχίζουν να θεωρούν την αγορά έργων τέχνης ως «ασφαλές καταφύγιο» όµως η έλλειψη ρευστότητας καθώς και η αλλαγή στις προτεραιότητες έχει µειώσει σε µεγάλο βαθµό τη δυνατότητα για αγορές ακριβών έργων τέχνης.

Greek Sales: θετικά και αρνητικά ρεκόρ Oι φετινές δηµοπρασίες µε ελληνικά έργα (Greek Sales) που πραγµατοποιήθηκαν στις 10 και 11 Νοεµβρίου των Sotheby΄s και των Bonhams ήρθαν να επιβεβαιώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης στην αγορά των έργων τέχνης καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία των Greek Sales µένουν τόσα πολλά έργα απούλητα. Στις 10 Νοεµβρίου οι απώλειες της τάξης του 17,3% του οίκου Bonhams και τα 40 απούλητα από τα συνολικά 169 έργα (30%), αλλά και η µείωση τζίρου κατά 13% σε σχέση µε το προηγούµενο Greek Sale του οίκου, δείχνουν έντονα τα σηµάδια της κρίσης. Το Greek Sale του οίκου Bonhams τελειώνει µε συνολικό ποσό 4.000.000 λίρες / 5.200.000 ευρώ. Η εκπρόσωπος του οίκου, Τερψιχόρη Αγγελοπούλου, δήλωσε ικανοποιηµένη από τη δηµοπρασία εστιάζοντας στο καλό, για τη συγκεκριµένη περίοδο, ποσοστό πώλησης της τάξης του 70% by lot (βάσει αριθµού δηµοπρατηθέντων έργων) και 83,5% by value (βάσει αξίας έργων). Top5 Success Deals Την επόµενη ηµέρα η δηµοπρασία του Sotheby’s ξεκίνησε µε πεBonhams /Nov. 2008 ρισσότερη ζωντάνια και στα πρώτα lots όλα έδειχναν ότι ο οίκος θα ξεπερνούσε σε δυναµική την προηγούµενη βραδιά. Ωστόσο ο απολο1. «Η οικογένεια του γισµός είναι µάλλον απογοητευτικός καθώς η βραδιά Sotheby’s λήγει καλλιτέχνη», του Δ. Γαµε τζίρο 6.066.200 λίρες / 7.429.299 ευρώ. Το ποσοστό πώλησης by λάνη, € 343.000 value αγγίζει µόλις το 61%, ενώ τα 94 από τα 200 απούλητα έργα δίνουν ποσοστό πώλησης by lot - για πρώτη φορά στα χρονικά των 2. «Το ιστιοφόρο ΣΕΒΑGreel Sales - 53%, πρόκειται για ένα αρνητικό ρεκόρ. ΣΤΟΝ», του K. ΒολανάΤο µούδιασµα της αγοράς είναι πλέον εµφανές για τα ελληνικά κη, € 312.000 έργα καθώς είναι η πρώτη φορά που ο οίκος Sotheby’s σηµειώνει πτώση του τζίρου (κατά 36,5%) σε σχέση µε το προηγούµενο Greek 3. «Τοπίο της Β. ΕλλάSale, ενώ για τους Bonhams είχε προηγηθεί µια πρώτη µείωση τζίδας», του Κ. Μαλέα, ρου κατά 30% στο ανοιξιάτικο Sale. Σηµαντικό είναι το γεγονός ότι € 312.000 και στις δύο δηµοπρασίες υπήρξε τόσο µεγάλος αριθµός µη δηµοπρατηθέντων έργων που η αγορά είχε να συναντήσει τα τελευταία 4. «Η αναχώρηση από 8 χρόνια. Στα ακριβά και µεγάλα έργα παρατηρήθηκε εκλογίκευτον Πειραιά στην Τήνο» ση των τιµών. Μέχρι σήµερα οι τιµές πώλησης υπερέβαιναν την τιτου Κ. Βολανάκη, µή εκτίµησης όµως στα Greek Sales του Νοεµβρίου οι τιµές πώλησης € 273.000 άγγιζαν το χαµηλότερο όριο ή έµεναν πολύ πιο κάτω από τις εκτιµήσεις που σε ορισµένες περιπτώσεις κρίθηκαν «υπερβολικά αισιόδο5. «Το λιµάνι» του Κ. ξες». Στις δηµοπρασίες έχουν αποχωρήσει οι µάνατζερ και τραπεζίτες Βολανάκη, € 234.000 ενώ παραµένουν παραδοσιακοί µεγαλοαστοί, επενδυτές και κάτοικοι των οικονοµικών κέντρων της Ευρώπης που κάνουν λογικευµένες

ΕΠΙΛΟΓΗ 139

1 1. Ν. Γύζης, «Οι Γείτονες», € 443.358, Sotheby’s /Νοέµβριος 2008 2. Θ. Ράλλης, «Μαριονέτες στο Χαρέµι», € 589.389, Sotheby’s /Νοέµβριος 2008

προσφορές για «µεσαία» - mid cap - κυρίως έργα. Έργα των Γαΐτη, Μυταρά, Φασιανού, Πράσινου, Τσίγκου κ.ά., πήγαν πολύ καλά «πιάνοντας» τιµές από 25.000 έως 50.000 ευρώ. Εξαιρετικά πήγαν και τα έργα του Χατζηκυριάκου Γκίκα, τη θέση του διατήρησε ο Μόραλης χωρίς ωστόσο να σπάσει τα ρεκόρ, ενώ το έργο του Γαλάνη «The painter’s family» αγοράστηκε από Έλληνα εφοπλιστή έναντι 264.000 λιρών και αποτέλεσε το ακριβότερο έργο στο Sale των Bonhams.

Καραϊσκάκης: ο προστάτης της «τιµής» της ελληνικής τέχνης Το εξαιρετικό έργο του Κωνσταντίνου Βολανάκη, «Απόβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» συγκέντρωσε από την αρχή το ενδιαφέρον τόσο των ανθρώπων της τέχνης όσο και των media. Παρόµοια έργα (θαλασσογραφίες) συγκεντρώνουν επίσης το ενδιαφέρον των εφοπλιστών οι οποίοι εκτοξεύουν τις τιµές στα ύψη. Το έργο του Βολανάκη αποτέλεσε «σωσίβιο» για τον οίκο Sotheby΄s καθώς πουλήθηκε στην τιµή - ρεκόρ για Ελληνικό έργο - των 1.609.250 λιρών, ποσό που το κατατάσσει πρώτο στα φθινοπωρινά Greek Sales αν και άγγιξε το κατώτατο όριο της εκτίµησης που κυµαινόταν µεταξύ 1,5-2 εκατ. στερλινών. Η αδυναµία του συγκεκριµένου έργου να ξεπεράσει τα 2 εκατοµµύρια λίρες οφείλεται στη δύσκολη περίοδο που περνούν οι εφοπλιστές που είτε απείχαν, είτε δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το συγκεκριµένο έργο. Το έργο του ζωγράφου αγοράστηκε από Έλληνα συλλέκτη έργων τέχνης, ο οποίος θέλησε να διατηρήσει την ανωνυµία του, αλλά, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος του Οίκου Sotheby’s, το έργο θα παραµείνει στην Ελλάδα. 140 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Top 5 Success Deals Sotheby’s /Nov. 2008 1. «Η Αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» του Κ. Βολανάκη, € 1.970.855 2. «Μαριονέτες στο Χαρέµι» του Θ. Ράλλη , € 589.389 3. «Οι Γείτονες» του Ν. Γύζη, € 443.358 4. «Έργο χωρίς τίτλο» του Γ. Μόραλη, € 229.325 5. «Παππούς µε τον εγγονό» του Γεωργίου Ιακωβίδη, € 221.000

Big Misses Sotheby’s /Nov. 2008 - «Les confitures des roses a Megara» του Θ. Ράλλη, αν και εξώφυλλο του καταλόγου παρέµεινε απούλητο ίσως λόγω υψηλής τιµής εκκίνησης.

Προς νέες ισορροπίες; Το γεγονός ότι οι δύο δηµοπρασίες µε ελληνικά έργα δεν κατάφεραν να σηµειώσουν νέα ρεκόρ στους τζίρους τους σίγουρα δεν σηµαίνει ότι ήρθε το τέλος της ελληνικής αγοράς. Τα Greek Sales διαθέτουν πελάτες µε εµπιστοσύνη και σίγουρα το κλίµα ήταν ιδιαίτερα µουδιασµένο εξαιτίας της οικονοµικής κρίσης ενώ οι εκτιµήσεις για τα έργα είχαν γίνει σε περίοδο µε άλλα οικονοµικά δεδοµένα. Oι εκτιµητές είχαν πιο θετική ψυχολογία από τους ίδιους τους αγοραστές. Η ελληνική αγορά τέχνης περιµένει τώρα τις ανοιξιάτικες δηµοπρασίες για να µετρήσει το πραγµατικό µέγεθος της κρίσης ενώ την άνοιξη οι δύο οίκοι, έχοντας λάβει τα µηνύµατα των φίλων της τέχνης, θα έχουν προσαρµόσει τις εκτι-

- «Sailing along the cost» του Ι. Αλταµούρα, από τις πιο όµορφες θαλασσογραφίες, κανείς δεν πίστευε ότι θα µείνει στα αζήτητα. - «Oriental scene in a mosque’s precinct» του Σ. Σαββίδη, αν και µε θέµα σχετικό µε τη Μέση Ανατολή, τελικά δεν το διεκδίκησαν ούτε Έλληνες, ούτε Άραβες. - «Petite suite anachronique ou La vie d’ Anastasios en 24 heures» του Α. Φασιανού, αν και είχε τοποθετηθεί πίσω ακριβώς από την έδρα του δηµοπράτη, έµεινε απούλητο ίσως λόγω της υψηλής αρχικής τιµής που επιβαρύνεται από την υπερπροσφορά έργων του καλλιτέχνη.

ΕΠΙΛΟΓΗ 141

Η Rolls Royce του Κωνσταντίνου Καραµανλή, έµεινε απούλητη καθώς οι προσφορές πάγωσαν στις 95.000 λίρες. Αρχικά υπήρξαν ενστάσεις για το γεγονός ότι το αυτοκίν ητο εντάχθη κε στα «έργα τέχνης», ενώ στη συνέχεια δεν συγκέντρωσε το ενδιαφέρον, ίσως επειδή διαδόθη καν πληροφορίες πως ελάχιστες φορές τη χρησιµοποίησε ο Κ. Καραµανλής, Sotheby’s Νοέµβριος 2008.

µήσεις τους στις ανάγκες της σηµερινής αγοράς. Αυτή δείχνει ότι οι παλιοί συλλέκτες αποτελούν πλέον τη µειοψηφία καθώς έχουν εισέλθει νέοι, ισχυροί παίκτες που αδιαφορούν για τους σκοτεινούς, εθνογραφικούς πίνακες δείχνοντας µεγαλύτερη προτίµηση σε σύγχρονα έργα. Μεγάλοι πίνακες µε έντονο χρώµα, µίνιµαλ αισθητική καθώς και κολλάζ, µεικτή τέχνη και το στυλ κόµικς συγκεντρώνουν τα βλέµµατα και τον µεγαλύτερο ανταγωνισµό στις προσφορές. Η ελληνική αγορά δείχνει ωριµότητα τα τελευταία χρόνια όµως δεν παύει να παραµένει µια µικρή και ρηχή αγορά που χρειάζεται διαρκή στήριξη κυρίως στην προβολή της στο εξωτερικό. Η τέχνη, αν και έχει υποστεί ένα πλήγµα λόγω της οικονοµικής κρίσης, συνεχίζει να προτιµάται από τους επενδυτές καθώς προσφέρει ένα ισχυρό αντιστάθµισµα κινδύνου σε καιρούς αυξηµένης µεταβλητότητας. Παρά τις οικονοµικές διακυµάνσεις, η τέχνη παραµένει σταθερή αξία βασισµένη στη διαχρονικότητα της αισθητικής ανωτερότητας.

ΕΠΙΛΟΓΗ 143

Στο βασίλειο της ελληνικής τέχνης ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΡΑΓΚOΣ Ο εκπρόσωπος του Oίκου Sotheby’s στην

Ελλάδα και υπεύθυνος για τα Greek Sales, Sotheby’s, σε Λονδίνο και Αθήνα είναι ένας από τους ανθρώπους που γνωρίζουν την ελληνική τέχνη καλύτερα από οποιονδήποτε. Πιστεύει ότι, ακόµα και εν µέσω της οικονοµικής κρίσης, οι συλλέκτες εξακολουθούν να αξιοποιούν τις µοναδικές ευκαιρίες που τους προσφέρουν τα σπάνια έργα σε ανταγωνιστικές τιµές. Συνέντευξη στον ΣΙΜΟ ΚΟΣΜΕΤΑΤΟ

όσο έχει επηρεάσει η οικονοµική κρίση την αγορά έργων τέχνης;

Δεν θα µπορούσα να µιλήσω για επενδύσεις στον τοµέα αυτό, στον Οίκο Sotheby’s βλέπουµε την τέχνη ως τέχνη και έτσι προτείνουµε και στους εν δυνάµει αγοραστές και συλλέκτες να την αντιµετωπίζουν. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι οι τελευταίες δηµοπρασίες δεν έχουν πετύχει τις αρχικές εκτιµήσεις, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι αυτές είχαν διαµορφωθεί σε ένα πολύ διαφορετικό οικονοµικό περιβάλλον από αυτό που ζούµε τώρα. Έχουµε δει όµως και σηµαντικά κοµµάτια τα οποία πιάνουν εντυπωσιακές τιµές. Με σιγουριά µπορώ να µιλήσω µόνο για την ελληνική τέχνη και να πω ότι είµαστε ικανοποιηµένοι καθώς το Greek Sale µας στις 11 Νοεµβρίου µπορεί να µην κατάφερε να συγκεντρώσει το ποσό που είχε οριστεί από τη χαµηλότερη αρχική εκτίµηση όµως τα έργα που περιλάµβανε είχαν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια το καλοκαιριού σε ένα οικονοµικό περιβάλλον πολύ διαφορετικό από αυτό που επικρατεί αυτή τη στιγµή. Ως αποτέλεσµα, 144 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

στη δηµοπρασία πράγµατι είδαµε ένα βαθµό αναπροσαρµογής των τιµών και ένα υψηλότερο από συνήθως ποσοστό lots που έµειναν απούλητα. Υπό το πρίσµα όµως των αλλαγών στην οικονοµική κατάσταση, θεωρώ ότι είµαστε ικανοποιηµένοι µε τα αποτελέσµατα. Η ελληνική αγορά έχει γνωρίσει σηµαντική ανάπτυξη από το 2001 όταν ξεκίνησε πρώτος ο Οίκος Sotheby’s να διοργανώνει δηµοπρασίες αποκλειστικά για ελληνική τέχνη, και στις 11 Νοεµβρίου είδαµε ότι στη συγκεκριµένη αγορά διατηρείται ένα υγιές επίπεδο δραστηριότητας. Αυτό αποδεικνύεται και από την τιµήρεκόρ που επιτεύχθηκε για το έργο του Κωνσταντίνου Βολανάκη αλλά και από τα 14 νέα ρεκόρ δηµοπρασίας που σηµειώθηκαν. Παράλληλα, αυτό που είδαµε είναι ότι οι συλλέκτες εξακολούθησαν να αξιοποιούν τις µοναδικές ευκαιρίες που τους προσφέρουν τα σπάνια έργα σε ανταγωνιστικές τιµές. Και πιστεύω ότι όσο παρουσιάζονται υψηλής ποιότητας έργα στην αγορά θα υπάρχει πάντα έντονη ζήτηση.

Έχουν αλλάξει οι προτιµήσεις των φίλων της τέχνης τα τελευταία χρόνια; Ποιες τάσεις επικρατούν σήµερα;

Όπως ανέφερα και νωρίτερα δεν µπορώ να σας µιλήσω για επενδύσεις. Αυτό που µπορώ να πω όµως, ως υπεύθυνος για την ελληνική τέχνη, είναι ότι η κλασική ελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα και οι εκπρόσωποί της, όπως οι Βολανάκης, Λύτρας, Ράλλης, Ιακωβίδης και Γύζης έχουν πάντα µεγάλη ζήτηση και κατ’ επέκταση πιάνουν και τις πιο υψηλές τιµές. Έχουµε δει µοναδικά έργα εκπροσώπων του 19 ου αιώνα να παρουσιάζονται για πρώτη φορά και έναν πολύ όµορφο ανταγωνισµό ανάµεσα στους συλλέκτες. Αξίζει να αναφερθούµε χωρίς φυσικά να ξεχνάµε και άλλους σηµαντικότατους ζωγράφους - στον Νικηφόρο Λύτρα, του οποίου ο Οίκος Sotheby’s έχει δηµοπρατήσει τρία έργα («Γιορτή στα Μέ-

γαρα», «Το Άτακτο Εγγόνι» και «Στο Μαγειρείο»), πράγµα που αποτελούσε και προσωπικό µου όνειρο, καθώς πρόκειται για πίνακες σπάνιους, που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρεθούν στα χέρια ιδιωτών. Από την άλλη, εξίσου έντονο ενδιαφέρον υπάρχει και για πίνακες των αρχών του 20ου αιώνα, κυρίως για καλλιτέχνες όπως οι Παρθένης, Οικονόµου, Μαλέας και Παπαλουκάς, για τους οποίους έχουµε δει ιδιαίτερα µεγάλη ζήτηση στις δηµοπρασίες, όπως και για πιο µοντέρνα έργα. Βλέπουµε επίσης ότι τα τελευταία χρόνια οι ζωγράφοι του τέλους του 20ου αιώνα αποτελούν την ανερχόµενη δύναµη, καθώς παρατηρείται αυξηµένη ζήτηση για τα έργα τους. Εκπρόσωποι αυτής της περιόδου, όπως οι Μόραλης, Ακριθάκης, Τσίγγος, Κεσσανλής, Σπυρόπουλος, Πρέκας και Γαΐτης, έχουν αρχίσει να αποκτούν το δικό τους κοι-

ΕΠΙΛΟΓΗ 145

στα έντυπα και το internet

ÏÉ ÉÓÔÏÓÅËÉÄÅÓ ÔÇÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÏÉÊÏÍÏÌÉÁÓ

Οι ετήσιες εκδόσεις αποστέλλονται δωρεάν στους συνδροµητές. Η ΕΠΙΛΟΓΗ κυκλοφορεί σε συνδροµητές και διατίθεται στα σηµεία διανοµής του Πρακτορείου Ξένου Τύπου. Πληροφορηθείτε τα σηµεία διανοµής ή εγγραφείτε συνδροµητής στο 210 6401849 ή στη διεύθυνση: www. economics.gr

νό στις δηµοπρασίες και να πιάνουν σηµαντικές τιµές στη διεθνή αγορά, κυρίως λόγω της ζήτησης από νέους συλλέκτες που τώρα αρχίζουν να δηµιουργούν τις συλλογές τους. Είναι φυσικό, λοιπόν, να στρέφονται περισσότερο προς τα µοντέρνα και τα πιο σύγχρονα έργα τέχνης. Επιπλέον, τα ποσά που καταβάλλονται για τα έργα των σύγχρονων ελλήνων καλλιτεχνών εξακολουθούν κατά κανόνα να είναι µικρότερα από αυτά που απαιτούνται για την απόκτηση κλασικών έργων, γεγονός που επίσης καθιστά τους µοντέρνους και σύγχρονους έλληνες καλλιτέχνες πολύ δηµοφιλείς. Ποια είναι τα ελληνικά έργα, µε τη µεγαλύτερη αξία, που έχουν πουληθεί τα τελευταία χρόνια;

Αναµφισβήτητα το κορυφαίο και µε σηµαντική διαφορά είναι το ιστορικό αριστούργηµα, «Η Αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο», του Κωνσταντίνου Βολανάκη που αναφέραµε νωρίτερα, και το οποίο αποτελεί τριπλό ρεκόρ: ρεκόρ του καλλιτέχνη σε δηµοπρασία, ρεκόρ για ελληνικό έργο 19ου αιώνα σε δηµοπρασία, αλλά και ρεκόρ για οποιοδήποτε έργο τέχνης που έχει πωληθεί σε δηµοπρασία αφιερωµένη στην ελληνική τέχνη. Επιπλέον, αξίζει να αναφέρουµε ένα από τα πλέον σηµαντικά έργα του Νικηφόρου Λύτρα που έχουν παρουσιαστεί ποτέ στην αγορά, η «Γιορτή στα Μέγαρα», το οποίο πωλήθηκε προς 1.138.396 ευρώ στη δηµοπρασία µας τον Νοέµβριο του 2006. Α κόµα, το υπέροχο έργο του Θεόδωρου Ράλλη «Η Αιχµάλωτη» που πωλήθηκε τον Νοέµβριο του 2007 αποτελεί το τρίτο ακριβότερο έργο Έλληνα καλ-

1. Γ. Ιακωβίδης, «Η καινούργια πίπα του παππού», € 664.535, Μάιος 2008 2. Ν. Λύτρας, «Γιορτή στα Μέγαρα», € 1.138.396, Νοέµβριος 2006

λιτέχνη, έχοντας αγγίξει το 1.046.232 ευρώ. Ιδιαίτερα υψηλές τιµές τον τελευταίο χρόνο έχουµε δει και για τα έργα «Η Παναγία µε το Χριστό» του Παρθένη (950.875 ευρώ, Νοέµβριος07), «Παππούς και Εγγονός» του Νικολάου Γύζη (823.732 ευρώ , Νοέµβριος07) και «Η καινούργια πίπα του παππού» του Γεώργιου Ιακωβίδη (664.535 ευρώ, Μάιος08). Όλα τα παραπάνω που ανέφερα αποτελούν φυσικά ρεκόρ των συγκεκριµένων ζωγράφων σε δηµοπρασία.

ΕΠΙΛΟΓΗ 147

148 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ & ΤΡΑΠΕΖΕΣ

e-άσος

στο µανίκι Στην εποχή της ύφεσης οι τράπεζες που ταυτίζονται µε τις τελευταίες τεχνολογίες της ψηφιακής εποχής έχουν ήδη ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα καθώς είναι σε θέση να προσφέρουν στους καταναλωτές µοναδικά προνόµια και υπηρεσίες. Ποιες είναι οι τεχνολογίες που θα οδηγήσουν τους ηγέτες στη νέα ψηφιακή εποχή και πόσο έτοιµες είναι οι ελληνικές τράπεζες να επενδύσουν σε αυτές; Tου ΣΙΜΟΥ ΚΟΣΜΕΤΑΤΟΥ

ΕΠΙΛΟΓΗ 149

άθε χρόνο οι ε λ λ ην ι κές τράπεζες επενδύουν ποσά που αγγίζουν µέχρι το 70% του προϋπολογισµού τους στην ανάπτυξη και τη συντήρηση των συστηµάτων που έχουν εγκαταστήσει καθώς και στα data centers, ενώ αναζητούν να προσφέρουν στους πελάτες τους νέες υπηρεσίες για να διαφοροποιηθούν από τον ανταγωνισµό. Οι ελληνικές τράπεζες αποδεικνύονται προσεκτικές στις επενδύσεις νέων τεχνολογιών στην Ελλάδα αν και οι ίδιες, στις γειτονικές χώρες, επενδύουν τεράστια ποσά σε νέα συστήµατα που θα τους επιτρέψουν να είναι αποτελεσµατικές απέναντι στον ανταγωνισµό µε τα άλλα διεθνή τραπεζικά ιδρύµατα. Η τεχνολογική υπεροχή είναι άλλωστε απαραίτητη για την απόκτηση σηµαντικών µεριδίων στις αγορές που δραστηριοποιούνται. Βασικός µοχλός ανάπτυξής τους είναι ο τοµέας της λιανικής τραπεζικής ο οποίος απορροφά και το µεγαλύτερο κοµµάτι των επενδύσεων. «Τα τελευταία 10 χρόνια αναπτύχθηκαν τεχνολογίες που αποτέλεσαν ορόσηµο για την εξέλιξη της λιανικής τραπεζικής» λέει ο Χάρης Κωνσταντινίδης, γενικός διευθυντής της Mellon Technologies - µητρικής του Οµίλου Εταιρειών Mellon. Οι τεχνολογίες αυτές σχετίζονται µε την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισµό των καναλιών διανοµής: το κατάστηµα, το τηλέφωνο, το self-service, το internet, το κινητό τηλέφωνο και το point-of-sale.

ΑΤΜ & τεχνολογίες ορόσηµο Το ΑΤΜ συνεχίζει, από το 1939 που εγκαταστάθηκε για πρώτη φορά στη Citibank στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ, να εµπλουτίζεται µε νέες λειτουργίες. Στόχος είναι να µειωθεί το κόστος των συναλλαγών, να αποσυµφορηθεί το κατάστηµα, να διευρυνθεί η παρουσία της τράπεζας σε χώρους εκτός καταστήµατος και να γίνουν οι συναλλαγές εύκολες και απλές. Σήµερα πραγµατο150 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ποιούνται στα ΑΤΜ όλες οι βασικές τραπεζικές συναλλαγές, ενώ στο µέλλον αναµένεται να εισαχθούν βιοµετρικοί ελεγκτές (λειτουργούν ήδη στην Ασία) που θα αναγνωρίζουν την ταυτότητα του χρήστη (από τα δακτυλικά αποτυπώµατα, την ίριδα του µατιού ή το πρόσωπο) και θα µεγιστοποιούν την ασφάλεια των συναλλαγών. Υπάρχουν τεχνολογίες που µπορούν να διευρύνουν και να διευκολύνουν ακόµα περισσότερο τη χρήση των ΑΤΜ. Ήδη κάποια µηχανήµατα κάνουν άµεση καταµέτρηση των χρηµάτων, στο µέλλον θα γίνεται και άµεση αναγνώριση τραπεζικών επιταγών και άλλων bar code ενώ τα ΑΤΜ θα είναι σε θέση να τυπώνουν τραπεζικές επιταγές και άλλα έγγραφα. Η σύνδεση των ΑΤΜ µε τα κινητά τηλέφωνα για συγχρονισµό πληροφοριών αναµένεται να διευκολύνει τους χρήστες ενώ η δυνατότητα για προβολή στοχευµένων διαφηµίσεων σε κάθε χρήστη θα δηµιουργήσει ένα νέο κανάλι προβολής των τραπεζών. Στο θέµα της ασφάλειας, ο εξοπλισµός των ΑΤΜ µε τεχνολογίες anti-skimming είναι άµεση προτεραιότητα των τραπεζών. Έχοντας αναπτύξει τα δίκτυά τους σε ικανοποιητικό βαθµό, οι επενδύσεις των τραπεζών σε ότι αφορά το κοµµάτι των συναλλαγών, εστιάζουν σε τρεις βασικούς άξονες - την ασφάλεια, τη διευκόλυνση και την πώλη-

ση. Σε µεγάλο βαθµό οι νέες τεχνολογίες συνυπολογίζουν και τους τρεις αυτούς παράγοντες καταρχήν για να ανταποκρίνονται στις επιταγές των ελεγκτικών και διαχειριστικών φορέων και αρχών, να είναι ελκυστικές τόσο σε επιχειρηµατικό όσο και σε λειτουργικό επίπεδο για τους χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς, αλλά και εύκολες στην υιοθέτηση από τους τελικούς χρήστες.

Τηλέφωνο και Internet Οι τράπεζες δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ανάπτυξη των υπηρεσιών phone-banking και internet banking µε στόχο τη διευκόλυνση των πελατών αλλά και την περαιτέρω µείωση του κόστους συναλλαγής σε σχέση µε τα άλλα κανάλια. Το internet-banking αποτελεί µεγάλη πρόκληση για τις τράπεζες καθώς στην

Ελλάδα αυξάνεται η διείσδυση χρήσης του διαδικτύου µε εξαιρετικά γρήγορους ρυθµούς. Η δραστηριότητα στο ίντερνετ κρύβει και µία πρόκληση στο κοµµάτι της ασφάλειας και οι τράπεζες καλούνται να αναπτύξουν συστήµατα που θα είναι άτρωτα στις διαδικτυακές επιθέσεις και στο phishing (αποστολή κακόβουλων email από χάκερ µε σκοπό την απόκτηση προσωπικών δεδοµένων των χρηστών - πελατών). Στο παρελθόν η Ελλάδα έχει βρεθεί στο επίκεντρο διεθνών επιθέσεων από χάκερ που επιχείρησαν να αποσπάσουν τα προσωπικά δεδοµένα των χρηστών. Καθώς τα κέντρα διαδικτυακής επίθεσης βρίσκονται συνήθως σε χώρες του εξωτερικού (και συνήθως τροπικές περιοχές), η προετοιµασία των τραπεζών πρέπει να έχει προληπτικό χαρακτήρα καθώς η καταστολή του φαινοµένου δεν εξαρτάται από τις ελληνικές αρχές.

ΕΠΙΛΟΓΗ 151

Mobile banking: Nέα Eποχή Τα επόµενα χρόνια σ το προσκήνιο έρχεται το mobile banking και τα κινητά τηλέφωνα είναι το επόµενο πρωτοποριακό µέσο για την πραγµατοποίηση συναλλαγών µετά το ΑΤΜ καθώς δίνει τη δυνατότητα για συναλλαγές από οποιοδήποτε σηµείο, γεγονός που διευρύνει τη χρήση των τραπεζικών υπηρεσιών και αυξάνει τη χρηστικότητα. Σύµφωνα µε την εταιρεία οικονοµικών συµβούλων, Celent, το 2010, το 35% των χρηστών τραπεζικών υπηρεσιών θα χρησιµοποιεί το κινητό του τηλέφωνο για να πραγµατοποιήσει τις συναλλαγές σε σύγκριση µε το µόλις 1% που ισχύει σήµερα σε παγκόσµιο επίπεδο. Οι περισσότεροι χρήστες κινητής τηλεφωνίας µόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να αξιοποιούν πλήρως τις δυνατότητες της κινητής τηλεφωνίας και να εξοικειώνονται µε τη χρήση των τηλεφώνων. Χώρες της Ασίας όπως η Ινδία, η Κίνα ή η Ινδονησία οι οποίες έχουν αναπτύξει σύγχρονα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας καθώς και χώρες της Ευρώπης µε µεγάλη διείσδυση της κινητής τηλεφωνίας αναµένεται να αναπτύξουν υπηρεσίες mobile banking τα επόµενα 5 χρόνια. Για να εδραιωθεί παγκοσµίως η τεχνολογία για το mobile banking πρέπει τραπεζικοί οργανισµοί και εταιρείες κινητής τηλεφωνίας να διασφαλίσουν ότι: - θα χρησιµοποιηθούν κοινά standard σε παγκόσµιο επίπεδο, - θα ληφθούν µέτρα για την ασφάλεια των συναλλαγών - θα υπάρξει αξιοπιστία του συστήµατος και διαρκής κάλυψη του χρήστη σε περίπτωση κάθετης ανάπτυξης της αγοράς - θα είναι δυνατή η προσφορά εξατοµικευµένων υπηρεσιών για τον κάθε χρήστη, υπηρεσίες που θα είναι βασισµένες στις ανάγκες και τα ειδικά χαρακτηριστικά του.

Point of sale Οι τράπεζες τα τελευταία χρόνια έδειξαν ενδιαφέρον και επένδυσαν σηµαντικά στην ανάπτυξη του δικτύου point-of-sale µε συνέργιες µε εµπόρους για τη διάδοση του loyalty µέσα από αγορές µε κάρτα στα τερµατικά eftPOS σε µια προσπάθεια προσέλκυσης και διατήρησης πελατών. Σηµαντικό µέτρο για τη διασφάλιση των συναλλαγών και τη µείωση της απάτης είναι η εφαρµογή των προδιαγραφών EMV που βασίζονται στην τεχνολογία των έξυπνων καρτών και τις οποίες έθεσαν από κοινού οι Europay, MasterCard και Visa. Για παράδειγµα, τα τελευταία χρόνια, η Mellon Technologies έχει συνεργαστεί µε κορυφαίους κατασκευαστές όπως η Diebold και η Gemalto και έχει υποστηρίξει την πλειονότητα των ελληνικών τραπεζών 152 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

στην αναβάθµιση των συστηµάτων τους και στη µετάβασή τους σε πιο τεχνολογικά προηγµένα και ασφαλή περιβάλλοντα. Παράλληλα, οι τραπεζικοί οργανισµοί επένδυσαν και στην πελατοκεντρική µεταµόρφωση των δικτύων των τραπεζικών καταστηµάτων µε την παράλληλη ανάπτυξη των κεντροποιηµένων λειτουργιών µε στόχο την αποµάκρυνση των back-office λειτουργιών από το κατάστηµα και τη µετατροπή του σε ένα ευέλικτο και κερδοφόρο σηµείο πώλησης. Σύµφωνα µε τον κ. Κωνσταντινίδη, «µέσα από όλη αυτή τη ραγδαία εξέλιξη, οι τεχνολογικές καινοτοµίες του παρελθόντος σε επίπεδο hardware αποτελούν πλέον ένα «κοινό» αγαθό. Η διαφοροποίηση των προµηθευτών σήµερα έγκειται στην ικανότητα τους να υποστηρίξουν τις τεχνολογίες µε υπηρεσίες προστιθέµενης αξίας που θα προσφέρουν στις τράπεζες αλλά και στους χρήστες την απαιτούµενη εξασφάλιση».

3 άξονες επενδύσεων Οι τράπεζες προσανατολίζουν τις επενδύσεις τους προς 3 κατευθύνσεις. Η πρώτη αφορά στην αναβάθµιση και ενοποίηση των back office συστηµάτων τους µε έµφαση τα data warehouses, έτσι ώστε να δηµιουργηθεί µια µοναδική εικόνα του κάθε πελάτη. Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά στην εκχώρηση µη καίριων, αλλά απαιτητικών σε πόρους και τεχνογνωσία, λειτουργιών σε εξειδικευµένες εταιρείες παροχής υπηρεσιών. Στόχος και στις δυο περιπτώσεις, είναι η προσέλκυση και διατήρηση κερδοφόρων πελατών. Η γνώση του πελάτη και συγκεκριµένα της ιστορικότητας της οικονοµικής, επενδυτικής και αγοραστικής του συµπεριφοράς, των προϊόντων που διαθέτει, των δηµογραφικών του χαρακτηριστικών, επιτρέπει στην τράπεζα να εκτιµήσει κατά πόσο αυτός ο πελάτης είναι ή έχει πιθανότητα να είναι κερδοφόρος και να προσαρµόσει τα προϊόντα και τα µηνύµατά της ώστε να είναι πιο αποτελεσµατικά - δηλαδή να συντελούν στην αύξηση της κερδοφορίας. «Συστήµατα που διευκολύνουν τις τράπεζες να βελτιώσουν χρονικά και ποιοτικά τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων πιστεύω ότι θα πρέπει να είναι πρώτα στη λίστα των επενδύσεων. Τέτοια συστήµατα όπως και οποιαδήποτε άλλη υποστηρικτική λειτουργία που επιφορτίζει τους πόρους τους χωρίς να συνεισφέρει στο bottom-line µπορούν να εκχωρηθούν σε εξειδικευµένες εταιρείες business process outsourcing, όπως είναι η MFP του Οµίλου Εταιρειών Mellon, επιτρέποντας στους χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς να απελευθερώσουν πόρους, να αυξήσουν την παραγωγικότητα και να διατηρήσουν τον έλεγχο στα κόστη τους» λέει ο κ. Κωνσταντινίδης, γενικός Διευθυντής της Mellon Technologies. Η τρίτη κατεύθυνση που θα πρέπει να προσανατολίσουν τις επενδύσεις τους οι τράπεζες είναι στις τεχ νολογίες imaging και remote capture για ψηφιακή αρχειοθέτηση εγγράφων, οι οποίες θα επιταχύνουν σηµαντικά τις

διαδικασίες που ενέχει µια συναλλαγή δηµιουργώντας παράλληλα ένα paper-less περιβάλλον.

Πρόσβαση στην πληροφορία Οι τραπεζικές επιχειρήσεις σήµερα βασίζονται στις ικανότητες των πωλήσεων και του µάρκετινγκ για την αύξηση της πελατειακής βάσης αλλά και της κερδοφορίας τους. Αυτή η προσπάθεια δυσχεραίνεται από το ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον και την πληθώρα των προσφορών που κατακλύζουν τον τελικό πελάτη. Σύµφωνα µε τον κ. Βλάση Παπαπαναγή, Sales & Marketing Director στην SPSS, «η ικανοποίηση των µεταβαλλόµενων αναγκών και προτιµήσεων των πελατών απαιτεί τη χρήση της προβλεπτικής ανάλυσης ως τον κατάλληλο οδηγό για την σωστή λήψη αποφάσεων βασισµένη στη µελέτη της ιστορικής πληροφορίας και στην αναγωγή της στο µέλλον». Η SPSS προσφέρει σήµερα µια ποικιλία εργαλείων αναλυτικής τεχνολογ ίας που επ ιτρέπουν τ ην αυτοµατοποίηση και τη βελτιστοποίηση της επαφής και επικοινωνίας µε τον πελάτη από κάθε κανάλι Πωλήσεων και Μάρκετινγκ της επιχείρησης. Οι εφαρµογές της τεχνολογίας Predictive Analyticς και Data Mining συνδέονται µε τα λειτουργικά συστήµατα της επιχείρησης (Data-Warehouse, λειτουργικό CRM, Call Centre, κ.α.) µε αντικείµενο την πρόβλεψη της συµπεριφοράς του πελάτη αλλά και την άµεση ανταπόκριση στις απαιτήσεις και τις ανάγκες του. Εποµένως σε κάθε επαφή του πελάτη µε το κατάστηµα, το Web site ή το τηλεφωνικό κέντρο της επιχείρησης, το προσωπικό έχει άµεσα (real-time) την πληροφορία που χρειάζεται έτσι ώστε ο πελάτης να λαµβάνει το είδος της εξυπηρέτησης που ικανοποιεί τις σηµερινές ανάγκες του αλλά και να δεχθεί νέες προτάσεις που µεγιστοποιούν την πιστότητά του και το κέρδος για την επιχείρηση. Οι εφαρµογές Predictive Analytics προσδίδουν αξία σε κάθε επικοινωνία προσδιορίζοντας την κατάλληλη πρόταση - προσφορά, στον πελάτη µε την µεγαλύτερη πιθανότητα να ανταποκριθεί µέσα από το σωστό κανάλι και την κατάλληλη χρονική στιγµή. Ο επιχειρηµατικός

χρήστης µπορεί να αξιοποιήσει όλη τη διαθέσιµη ιστορική πληροφορία αλλά και την επιχειρηµατική του γνώση και να τη διαµοιράσει στα κανάλια επικοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο µπορεί να διενεργηθεί µε µεγαλύτερη επιτυχία κάθε καµπάνια για την προσέλκυση νέων πελατών (Customer Acquisition), τη διατήρηση του υπάρχοντος πελατολογίου (Customer Retention) αλλά και για την αύξηση των πωλήσεων µε Cross & Up Selling ενέργειες. Επίσης εφαρµογές που αφορούν την πρόβλεψη των επισφαλών πελατών (Credit Risk) αλλά και των συναλλαγών που εµπεριέχουν δόλο (Fraud) στα κανάλια συναλλαγών (ATM, POS) µπορούν να υλοποιηθούν µε τα συστήµατα Predictive Analytics της SPSS. Για παράδειγµα η Spaarbeleg, Οργανισµός χρηµατοοικονοµικών

ο 2010, το 35% των χρηστών τραπεζικών υπηρεσιών θα χρησιµοποιεί το κινητό του τηλέφωνο για να πραγµατοποιήσει τις συναλλαγές σε σύγκριση µε το µόλις 1% που ισχύει σήµερα σε παγκόσµιο επίπεδο, σύµφωνα µε την εταιρεία οικονοµικών συµβούλων Celent.

υπηρεσιών του AEGON Group, παρήγαγε τον πρώτο κιόλας χρόνο επιπρόσθετα έσοδα 30 εκατοµµυρίων δολαρίων από τη διαχείριση των εισερχόµενων κλήσεων στο τηλεφωνικό κέντρο της επιχείρησης µε το Predictive Call Center, µιας από τις εφαρµογές Predictive Analytics της SPSS. Τραπεζικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα αξιοποιούν ήδη την τεχνολογία ανάλυσης και πρόβλεψης της µελλοντικής συµπεριφοράς των πελατών τους. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι η EFG Eurobank Ergasias, EFG Eurobank Cards, Geniki Bank, Λαϊκή Τράπεζα Κύπρου, Τράπεζα Πειραιώς αλλά και η CITIBANK. Η δυνατότητα αυτών των οργανισµών να αξιοποιούν τα διαθέσιµα στοιχεία µε σκοπό την εξόρυξη πληροφορίας (Data Mining) επιτρέπουν σε κάθε τµήµα Marketing να είναι πιο εύστοχο, οικονοµικό και αποτελεσµατικό από το µαζικό marketing και να επιτυγχάνουν τους στόχους του CRM.

ΕΠΙΛΟΓΗ 153

Ελλάδα και εξωτερικό Η εισαγωγή του ευρώ, η ανάπτυξη της οικονοµίας και η εντατικοποίηση του ανταγωνισµού ώθησε τις ελληνικές τράπεζες να ακολουθήσουν τις εξελίξεις και να προσφέρουν τεχνολογίες για την καλύτερη γνώση και κατανόηση των πελατών και των αναγκών τους. Αυτή η τάση για υιοθέτηση νέων τεχνολογιών θα συνεχιστεί και τα επόµενα έτη µε στόχο την ικανοποίηση του πελάτη, την διαχείριση του ρίσκου και τη µεγιστοποίηση της κερδοφορίας. Σύµφωνα µε την Mellon Technologies, Βαλκανικές χώρες όπως η Πολωνία, η Ουκρανία, η Κύπρος και η Ελλάδα αλλά και η Αίγυπτος και η Τουρκία δεν υπολείπονται σε τίποτα του διεθνούς ανταγωνισµού. Απεναντίας, σε πολλές από αυτές τις χώρες οι τράπεζες διατηρούν δυναµική παρουσία και αξιοποιούν πλή-

154 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ρως τα τεχνολογικά εργαλεία που θα τους επιτρέψουν ανταγωνιστικά ποσοστά διείσδυσης µε γρήγορο timeto-market. Επιπλέον, η εγγύτητα των αγορών της περιοχής επιτρέπει στις ελληνικές τράπεζες να έχουν καλύτερη συναίσθηση της ιδιοµορφίας της κάθε χώρας και του κάθε λαού, κάτι που τους δίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα έναντι του ανταγωνισµού. Η Oracle, εταιρεία µε διεθνή παρουσία και συνεργασία µε περισσότερους από 8.500 χρηµατοοικονοµικούς οργανισµούς παγκοσµίως σε όλα τα επίπεδα, επιβεβαιώνει τη σηµαντική προσπάθεια εκσυγχρονισµού των υποδοµών του µεγαλύτερου µέρους των ελληνικών τραπεζών καθώς και την υιοθέτηση νέων εφαρµογών. «Σε αρκετές περιπτώσεις, οι ελληνικές τράπεζες βρίσκονται µπροστά από τον διεθνή ανταγωνισµό τους. Υπάρχουν, όµως, µεγάλα περιθώρια βελτίωσης σε πεδία όπως, η γνώση του πελάτη

και η αξιοποίησή της και η υιοθέτηση αρχιτεκτονικών SOA, όπου τα βήµατά τους είναι περιορισµένα ή απαιτείται η αντικατάσταση συστηµάτων που βασίζονται σε τεχνολογίες της περασµένης τριακονταετίας οι οποίες αποτελούν τροχοπέδη στα επιχειρηµατικά σχέδια αυτών των οργανισµών» υποστηρίζει ο Φώτης Μπουζιάνης, Account Manager στον τοµέα Financial Services της Oracle Ελλάς συµπληρώνοντας: «Ο Έλληνας πελάτης, ιδιαίτερα στη σηµερινή εποχή, δίνει έµφαση στη σωστή και 24x7 εξυπηρέτηση και στην αξιόπιστη συνεργασία µε τους χρηµατοοικονοµικούς οργανισµούς. Οι Οργανισµοί πρέπει να έχουν ανεπτυγµένα τα εναλλακτικά τους δίκτυα και ταυτόχρονα, να έχουν συνολική εικόνα του πελάτη τους, ώστε να µπορούν να προσφέρουν το κατάλληλο προϊόν στην κατάλληλη στιγµή στη σωστή τιµή, βασιζόµενοι στα χαρακτηριστικά του πελάτη. Ουσιαστικά, πρέπει να προβλέπουν τις ανάγκες των πελατών τους και να µετατρέπουν κάθε επαφή σε ευκαιρία βελτίωσης-ανάπτυξης της συνεργασίας τους. Έχοντας επιτύχει τα παραπάνω, οι Οργανισµοί αυτοί θα αυξήσουν την εµπιστοσύνη των πελατών τους και, κατά συνέπεια, το Life Time Value αυτών, οπότε και θα επιβραβευθούν». Ο κ. Μπουζιάνης θεωρεί ότι η τεχνολογική υποδοµή των τραπεζών θα βελτιωθεί σηµαντικά στο µέλλον µε την ανάπτυξη της τεχνολογίας: «Συνολικά, ο ρυθµός διείσδυσης των νέων τεχνολογιών ήταν µέχρι πρόσφατα αρκετά χαµηλός, κυρίως λόγω των περιορισµένων τηλεπικοινωνιακών υποδοµών. Αν εξαιρέσουµε αυτόν τον παράγοντα, οι Έλληνες δεν διαφέρουµε πολύ από τους περισσότερους λαούς των ανεπτυγµένων χωρών. Απεναντίας θα έλεγα ότι, ειδικά στις νεότερες γενιές, η προσαρµογή και αξιοποίηση των διαθέσιµων τεχνολογικών εργαλείων για τη διευκόλυνση των συναλλαγών είναι σχεδόν καθολική και συχνά προαπαιτούµενη. Παρόλα αυτά δεν πιστεύω ότι η τεχνολογία είναι αυτή που επιβραβεύει ο καταναλωτής. Η εµπειρία µας έχει δείξει ότι αυτό που επιβραβεύει είναι η υπηρεσία που απολαµβάνει χάρη στην τεχνολογία η οποία µάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις δεν γίνεται αντιληπτή από τον τελικό χρήστη».

Προκλήσεις για το µέλλον Τα τελευταία χρόνια, ο χρηµατοοικονοµικός τοµέας διέρχεται µια σειρά µεταβολών στις οποίες πρέπει οι οργανισµοί να ανταποκριθούν. «Η αυξανόµενη πα-

γκοσµιοποίηση, η στασιµότητα των ώριµων αγορών (ή καλύτερα η πτώση τους, µε τα σηµερινά δεδοµένα), η ανάπτυξη που προέρχεται από τις οικονοµίες των χωρών του BRIC (Brazil, Russia, India, China) και CEE (Central & Eastern Europe), η συνεχώς αυξανόµενη πολυπλοκότητα των κανονισµών συµµόρφωσης καθώς και η αυξανόµενη διείσδυση και χρήση του internet ενισχύουν τον ανταγωνισµό και µειώνουν σηµαντικά τη διατήρηση των πελατών τους» λέει ο Φώτης Μπουζιάνης, Account Manager στον τοµέα Financial Services της Oracle Ελλάς. Οι επιχειρηµατικές προτεραιότητες που τα χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα διακρίνουν και οφείλουν να διαχειριστούν στο µέλλον για την επιβίωσή τους είναι: - Σχέση µε τον πελάτη: Πώς θα αποκτήσουν νέους πελάτες και πώς θα τους διατηρήσουν, σε ένα περιβάλλον όπου το «καλύτερο» στεγαστικό επιτόκιο είναι διαθέσιµο µε ένα απλό πάτηµα πλήκτρου στον Η/Υ. Δεν µπορούν να βασισθούν, µόνο, στην ιστορικότητα της σχέσης µε τον πελάτη τους αλλά πρέπει να αξιοποιήσουν τη γνώση και εµπειρία τους από κάθε επαφή µε πελάτη, ώστε να προσφέρουν ποιοτική εµπειρία συναλλαγών µε τον ίδιο τρόπο µέσα από όλα τα κανάλια συναλλαγών που διαθέτουν. - Διαφοροποίηση από τον ανταγωνισµό: Απαιτούνται καινοτόµα προϊόντα και διαρκής προσαρµογή στις αλλαγές της αγοράς. Αυτό συνεπάγεται τεχνολογικές υποδοµές που επιτρέπουν την αλλαγή, τη δηµιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και την άµεση, και όχι σε 10 µήνες ή ένα χρόνο, παρουσίαση τους στην αγορά. Εποµένως, η διαφοροποίηση από τον ανταγωνισµό και η επιχειρηµατική ευελιξία είναι βασικά στοιχεία. - Μείωση κόστους: Καθώς καλούνται να ανταγωνιστούν σε ποιότητα και τιµές, ένα βασικό στοιχείο είναι η µείωση του κόστους πραγµατοποίησης συναλλαγών, µε ταυτόχρονη διατήρηση του περιθωρίου κέρδους. Είναι κοινή αποδοχή µεταξύ των Γενικών Διευθυντών Χρηµατοπιστωτικών Οργανισµών ότι πρέπει να αντικατασταθούν τα υψηλού κόστους λειτουργίας «proprietary» συστήµατά τους µε συστήµατα που θα τους προσδώσουν καινοτοµία και ανταγωνιστικότητα. -Συµµόρφωση µε τις κανονιστικές απαιτήσεις: Basel II, Anti Money Laundering, MIFID κ.λπ. Η πολυπλοκότητα των κανονιστικών πλαισίων, που αλλάζουν συνεχώς, απαιτούν υποδοµές που εύκολα προσαρµόζονται και διασυνδέονται µε τα υπάρχοντα συστήµατα τους.

ΕΠΙΛΟΓΗ 155

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ & ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Καιρός για... διαχείριση απαιτήσεων! Περισσότερο απαραίτητα από ποτέ είναι σήµερα τα συστήµατα διαχείρισης απαιτήσεων. Τα κατάλληλα συστήµατα διαχείρισης της πληροφορίας µπορούν να δώσουν στοιχεία στα επιτελεία των τραπεζών για νέα όρια, νέα προϊόντα αναχρηµατοδότησης, µέσω των οποίων ο πελάτης θα ανακουφιστεί και θα παραµείνει. Η αύξηση του ρίσκου που µπορεί να έχει ο κάθε πελάτης θα είναι υπολογίσιµη και έτσι αντιµετωπίσιµη.

επίδραση της κρίσης στην ελληνική οικονοµία έχει διαφορετικές ρίζες και έκταση από τον τρόπο µε τον οποίο επηρεάζον ται άλλες χώρες. Η χώρα µας δεν είχε σηµαν τ ικ ή έκθεσ η σε «οικονοµικά τοξικά απόβλητα» και για αυτό, οι όποιες επιδράσεις είναι έµµεσες ως αποτέλεσµα της µείωσης ρευστότητας. Καθώς η ανάλυση των αιτιών για αυτή την κατάσταση είναι στο πεδίο άλλων ειδικών, η κατάσταση που ήδη διαπιστώνουµε είναι ότι: η ικανότητα αποπληρωµής των δανείων έχει µειωθεί κατά 45% περίπου από την αρχή του χρόνου, µε µεγαλύτερες εντάσεις στον Ιούνιο και µετά το τέλος Σεπτεµβρίου. Η διαπίστωση αυτή πηγάζει από συνδυασµούς των χαρτοφυλακίων σε καθυστέρηση που διαχειρίζεται η Mellon Οικονοµικές Υπηρεσίες και η Fintrust για λογαριασµό σχεδόν του συνόλου του τραπεζικού κλάδου. Συνεπακόλουθο αυτού του γεγονότος είναι ότι οι καταναλωτές θα περιοριστούν και άλλο, µε πρώτα δείγµατα τις δραµατικές µειώσεις σε καταναλωτικά είδη µη-πρώτης ανάγκης, όπως ανακοινώνεται από συνδέσµους και φορείς εµπόρων, επιµελητήρια, αλλά και από τις ίδιες τις τράπεζες, µιας και η χρήση της πιστωτικής κάρτας αποτελεί λεπτοµερή δείκτη της καταναλωτικής δράσης. Οι εκτιµήσεις για τη νέα χρονιά είναι δυσοίωνες. Στα πλαίσια αυτά, η διαχείριση απαιτήσεων αποτελεί κορυφαίο θέµα σε όλα τα συµβούλια των τραπεζών. Σε αυτή τη φάση, η διαχείριση απαιτήσεων - ως αντικείµενο - µπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά σε όλο το φάσµα της επερχόµενης επιδείνωσης της κρίσης. Το µόνο που κανείς δεν πρέπει να περιµένει από τη διαχείριση απαιτήσεων είναι να καλύψει το χαµένο έδαφος από τα άλλα στάδια του πιστωτικού κύκλου! Ο στόχος θα πρέπει να στρέφεται στην επίτευξη των ορίων που

δείχνει ο τοµέας διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου κάθε τράπεζας και να συµβάλλει στη διατήρηση του πελάτη. Ακόµη και αν αυτά φαίνονται αντιφατικά, είναι γεγονός ότι τώρα η πληροφόρηση από τον ίδιο τον πελάτη, η ικανότητά του να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, θα γίνει από το στάδιο της διαχείρισης απαιτήσεων. Τα κατάλληλα συστήµατα διαχείρισης της πληροφορίας µπορούν να δώσουν στοιχεία στα επιτελεία των τραπεζών για νέα όρια, νέα προϊόντα αναχρηµατοδότησης, µέσω των οποίων ο πελάτης θα ανακουφιστεί και θα παραµείνει. Η αύξηση του ρίσκου που µπορεί να έχει ο κάθε πελάτης θα είναι υπολογίσιµη και έτσι αντιµετωπίσιµη. Αυτά καλούν για 3 απλές κινήσεις που έχουν το πλεονέκτηµα ότι το αποτέλεσµά τους είναι βραχυπρόθεσµα µετρήσιµο: Διαµόρφωση του κατάλληλου MIS για την υποστήριξη όχι µόνο του τί ποσά εισπράττονται, αλλά για την απόκριση του πελάτη. Το MIS θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευέλικτο και ευπροσάρµοστο στις τρέχουσες συνθήκες. Εκπαίδευση των υπαλλήλων διαχείρισης ώστε να προσαρµόσουν τον τρόπο λειτουργίας σε αυτές τις απαιτήσεις και να µπορούν να «εκπαιδεύσουν» και να κατευθύνουν τον πελάτη. Διαµόρφωση προγραµµάτων αναχρηµατοδότησης, παγώµατος τόκων και λοπών εργαλείων, που όµως θα βασίζονται σε µετρήσεις και όχι σε απλές εκτιµήσεις ή επανάληψη των προγραµµάτων που ακολουθούνται από τον ανταγωνισµό. Η µέθοδος αυτή έχει ήδη αρχ ίσει να εφαρµόζεται από την Mellon Οικονοµικές Υπηρεσίες σε µερικά από τα έργα των πελατών της. Πέραν των αποτελεσµάτων στις ίδιες τις τράπεζες, η προσέγγιση αυτή έχει βοηθήσει και τους ίδιους τους τελικούς πελάτες, κάτι που θα καθίσταται ολοένα και περισσότερο αναγκαίο καθώς η οικονοµική κατάσταση των καταναλωτών αλλά και των επιχειρήσεων εκτιµάται ότι θα συνεχίσει να επιδεινώνεται.

Του Γιώργου Παπασταµατίου, γεν. δ/ντή της Mellon Οικονοµικές Υπηρεσίες και δ.σ. των Fintrust και BlueSphere

ΕΠΙΛΟΓΗ 157

BUSINESS PROCESS MANAGEMENT

Στην αιχµή της ευελιξίας Ο µόνος τρόπος να επιβιώσει ένας οργανισµός στο µεταβαλλόµενο περιβάλλον, είναι η προσαρµογή µέσω της αλλαγής. Γιατί οι επενδυτικές επιχειρήσεις βασίζονται ιδιαίτερα στην πληροφορία και στις διαδικασίες µέσω των οποίων συναλλάσσονται µεταξύ τους αλλά και µε την πελατειακή τους βάση. 158 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

το επίκεν τρο της ύφεσης που βιώνει η σύγχρονη παγκόσµια οικονοµία και σε µια αγορά που ήδη χαρακτηριζόταν από εξαιρετική δυναµική, βρίσκονται οι τραπεζικοί, και γενικότερα επενδυτικοί, οργανισµοί οι οποίοι καλούνται να επιφέρουν τις κατάλληλες διαρθρωτικές αλλαγές στη λειτουργία τους. Ο µόνος τρόπος να επιβιώσει ένας οργανισµός στο µεταβαλλόµενο περιβάλλον, είναι η προσαρµογή µέσω της αλλαγής. Οι επενδυτικές επιχειρήσεις βασίζονται ιδιαίτερα στην πληροφορία και στις διαδικασίες µέσω των οποίων συναλλάσσονται µεταξύ τους αλλά και µε την πελατειακή τους βάση. Αυτό αποδεικνύεται εύκολα, αν σκεφτεί κανείς τις τάσεις που συζητούνται αυτή την περίοδο και οι οποίες σκιαγραφούν το σύγχρονο επενδυτικό περιβάλλον: παγκοσµιοποίηση, επόπτευση, προστασία συναλλαγών, διαφάνεια, κανονιστικά πλαίσια (SOX, BASEL II, SEPA, κ.λπ.), multi-channel συναλλαγές, κ.λπ. Όλα βασίζονται στην πληροφορία, και συγκεκριµένα, όχι µόνο στο πώς αυτή αποθηκεύεται, αλλά στο πώς ενηµερώνεται, συγχρονίζεται, κυκλοφορεί, ανταλλάσσεται και οδηγεί στρατηγικές αποφάσεις µε προτυποποιηµένες µεν αλλά αποδοτικές διαδικασίες. Μπορούν, όµως, τα αντίστοιχα πληροφοριακά συστήµατα, στα οποία βασίζονται οι διαδικασίες αυτές, να εξυπηρετήσουν ένα τόσο δυναµικό

περιβάλλον δηµιουργίας και αναπροσαρµογής διαδικασιών και µε τι κόστος; Είναι πολύ χαρακτηριστική η αναφορά του Financial Insights τον τελευταίο χρόνο, ότι στην πεντάδα των έργων που αποτελούν υψηλή προτεραιότητα για τους CIOs του κλάδου, βρίσκεται αυτό που ονοµάζουµε Business Process Management (BPM), δηλαδή «λογισµικό και µεθοδολογία για τη δηµιουργία, εκτέλεση και βελτιστοποίηση δυναµικών επιχειρηµατικών διαδικασιών που εµπλέκουν οργανισµούς, συστήµατα και εργαζόµενους µε στόχο την παραγωγή υπεραξίας αλλά και µείωση του λειτουργικού κόστους». Αυτό, µε απλά λόγια, σηµαίνει την ευθυγράµµιση των πόρων του οργανισµού (εργαζόµενοι και συστήµατα) µε τις απαιτήσεις της αγοράς. Ο σύγχρονος τρόπος προσέγγισης αυτής της ανάγκης είναι µε τις τεχνικές middleware και, πιο συγκεκριµένα, µε τη δηµιουργία ενός αρχιτεκτονικού επιπέδου πάνω από τα πληροφοριακά συστήµατα και όχι µέσα σε αυτά. Το επίπεδο αυτό έρχεται να συνδυάσει από τη µια τους διαθέσιµους πόρους (υφιστάµενα συστήµατα, εργαζόµενους αλλά και συναλλασσόµενους οργανισµούς µέσω SWIFT, κ.λπ) ως υπηρεσίες, σύµφωνα µε τις επιταγές της SOA (Service Oriented Architecture), και από την άλλη, τις επιχειρηµατικές ανάγκες αποτυπωµένες σε διαδικασίες και κανόνες που ορίζουν τον τρόπο χρήσης των εν λόγω υπηρεσιών.

του Κωνσταντίνου Στεριάδη, Fusion Middleware Sales Consulting Team Leader της Oracle Ελλάς

Sales and Marketing

Planning

Asset Creation

Sales and Marketing

Planning

Asset Creation

Trading & Analytics

Settlement & Reporting

Product Configuration

Order Management

Order Processing and Settlement Customer Relationship Management SFA

CRM

Product

product

SCM

product

ERP

MES

LMS

B2B

ERP

(Portal, SO

Real-World Business Processes span organizations, systems, and applications.

BPM mode monitors, & o

Settlement & Reporting

Processes

Η χρήση ανοιχτών τεχνολογιών, όπως η Business Process Modeling Notation (BPMN), για τη µοντελοποίProduct Configuration ηση των διαδικασιών και η Business Process Execution Language (BPEL), για την εκτέλεση, εξασφαλίζει ότι οι Order Management διαδικασίες δεν είναι κάτι αόριστο, σχεδιασµένο σε ένα κοµµάτι χαρτί, χειροκίνητο και αποµονωµένο από τα Order Processing and Αντιθέτως, Settlement µεταµορφώνονται παραγωγικά συστήµατα. σε ένα ζωντανό, τεκµηριωµένο και ευπροσάρµοστο κοµµάτι των πληροφοριακών συστηµάτων που µπορεί να επιταχύνει σηµαντικά τη λειτουργία του οργανισµού. Αυτό ακριβώς κάνει το Oracle BPM, µέρος του Oracle Enterprise Infrastructure Services Fusion Middleware. Περιλαµβάνει το γραφικό σχεδι(Portal, SOA, IDRS, LDAP, EAI, IT Operations) χρήαστικό περιβάλλον στο οποίο οι E-mail, επιχειρηµατικοί στες µπορούν να αποτυπώσουν, αναλύσουν και µοντεReal-World Business Processes span λοποιήσουν τις διαδικασίες του οργανισµού, καθώς και organizations, systems, and applications. να ορίσουν τη µηχανή εκτέλεσης µέσω της οποίας θα τεθούν αυτόµατα σε λειτουργία, και να εντάξουν συστήµατα, ανθρώπους αλλά και συναλλασσόµενους οργανισµούς στο πλαίσιο τυποποιηµένων και αυτόµατων διαδικασιών. Η First Horizon (ΗΠΑ), για παράδειγµα, χρήστης του Oracle BPM, αυτοµατοποίησε τη διαδικασία παροχής σπουδαστικών δανείων σε 46 πολιτείες των ΗΠΑ, επιταχύνοντας τη διαδικασία κατά 30% και πετυχαίνοντας µείωση κόστους της τάξης του 40%. Αντίστοιχα, η Rabobank (Ολλανδία) υλοποίησε multi-channel υπηρεσίες, µέσω του Oracle BPM, γεφυρώνοντας, µεταξύ άλλων, το CRM σύστηµα και το mainframe corebanking, αυξάνοντας τον δείκτη ηµερήσιων πωλήσεων CRM

SFA

Product

product

SCM

ERP

160 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

product

MES

LMS

B2B

Inv MGMT

ERP

Customer Relationship Management

CRM

SFA

Inv MGMT

Order Management Process

Trading & Analytics

CRM

Sales Mark

Enterprise Infrastructure Services (Portal, SOA, IDRS, LDAP, EAI, E-mail, IT Operations)

Units Αυξάνοντας τη Organizational λειτουργικότητα Customer Relationship Management

Organizational Units Customer Relationship Management

Processes

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι, στο BPM επίπεδο, τα στελέχη των παραγωγικών και λειτουργικών τµηµάτων µπορούν, µε µοντέρνα εργαλεία, να σχεδιάζουν τις διαδικασίες και να προσοµοιώνουν τη λειτουργία τους, εφαρµόζοντας παράγοντες κόστους και χρόνου στα επιµέρους βήµατα (ανάλυση), ανεξάρτητα από την πολυπλοκότητά τους. Στη συνέχεια, οι διαδικασίες, εφόσον έχουν πλέον τυποποιηθεί µε αυτό τον τρόπο, µπορούν να διασυνδεθούν µε τις διαθέσιµες υπηρεσίες (συστήµατα και εργαζοµένους), να αυτοµατοποιηθούν, µέσω του κατάλληλου λογισµικού middleware, µε τη µορφή ροών εργασίας και να ενταχθούν µέσα στο παραγωγικό περιβάλλον του οργανισµού ως µια επιπλέον υπηρεσία. Οι πληροφορίες που προκύπτουν από τη λειτουργία των ροών εργασίας περιέχουν σηµαντικά στοιχεία για την απόδοση, επίδοση και εντοπισµό bottle-necks και, φυσικά, ανατροφοδοτούν το αρχικό βήµα της ανάλυσης κλείνοντας το λεγόµενο κύκλο του BPM.

Sales and Marketing SFA

Prodict

Planning product ERP.

SCM

Asset Creation product info. MES

Trading & Analytics LMS

Settlement & Reporting

B2B

ERP

Inv MGMT

Enterprise Infrastructure Services (Portal, SOA, IDRS, LDAP, EAI, E-mail, IT Operations)

BPM models, simulates, executes, manages, monitors, & optimizes those Business Processes.

ανά πωλητή κατά 45%, τον µηνιαίο δείκτη cross-selling κατά 1%, ενώ πέτυχε να αναπροσαρµόσει το σύστηµα αξιολόγησης και επιβράβευσης αποδοτικότητας των εργαζοµένων της. Τα παραδείγµατα αυτά αποδεικνύουν τη σηµασία του BPM, καθώς είναι ο χώρος όπου συνδυάζονται διαδικασίες, συστήµατα, υπηρεσίες και άνθρωποι προς όφελος των επιχειρηµατικών αναγκών. Όταν δε, αυτό έρχεται να υλοποιηθεί µέσω δοκιµασµένου πακετοποιηµένου λογισµικού, όπως το Oracle BPM, τότε τα οφέλη µεγιστοποιούνται.

��

� � � � � � ��

��

� �

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� � ��

��