EPILOGI - OPINION LEADERS by DIGITAL PUBLISHING

OPINION LEADERS

ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑΠΤΥΞΗ • ΑΞΙΑ • KNOWLEDGE • INVES

TMENT • DEVELOPMENT VALUE ΓΝΩΣΗ • ΕΠΕΝ∆ΥΣΗ • ΑΝΑ

OPINION LEADERS #12

Κ. ΑΖΑΡΙΑ∆ΗΣ / Γ. ΙΩΑΝΝΙ∆ΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2011

Opinion Leaders #12

Γραμμα

Ελλάδα και Ευρωζώνη, και οι δύο σε σημείο καμπής, οδηγούνται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Προϋποθέσεις για την ελληνική πορεία, η επαναφορά αξιών όπως, σεβασμός στους θεσμούς, αξιοκρατία, αγάπη για την πατρίδα και το περιβάλλον. Η πάταξη της διαφθοράς και η άμεση φυλάκιση των

Γ. Ιωαννίδης, Τufts University

36 ΕΠΙΛΟΓΗ

Κωστας Αζαριαδης - Γιαννης Ιωαννιδης

Κ. Αζαριάδης Washington University

Αμερικη

από την

πιο αδηφάγων και επώνυμων καταχραστών, η απάλειψη των εμποδίων στον ποιοτικό ανταγωνισμό στην εκπαίδευση και αναπτυξιακά μέτρα, θα συμβάλουν στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης των Ελλήνων στο μέλλον. Οι διακεκριμένοι καθηγητές, Κώστας Αζαριάδης και Γιάννης Ιωαννίδης, μιλούν στην Ε.

Συνέντευξη στην Ευαγγελια Παπαϊωαννου

ΕΠΙΛΟΓΗ 37

Opinion Leaders #12

Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Με την αδράνεια του status quo ισχυρή στην πολιτική και την κοινωνία, οδηγήθηκε σε αδιέξοδα. Πόσο βάσιμος είναι ο κίνδυνος να εγκλωβιστεί σε ένα καθοδικό σπιράλ μειούμενης ζήτησης, εισοδημάτων και αυξανόμενης ανεργίας; Νομίζουμε πως οι φόβοι σας

είναι δικαιολογημένοι. Η πιθανότητα παρατεταμένης ύφεσης στην επόμενη διετία 2011-12 είναι αρκετά υψηλή, με συσσωρευτική πτώση του ΑΕΠ μέχρι και 15% από σήμερα και 25% από το 2008. Η ανεργία θα αγγίξει το 17% περίπου. Οι συνέπειες για την ανισότητα και την κοινωνική συνοχή θα είναι απρόβλεπτα μεγάλες. Ο μόνος τρόπος να αποσοβηθεί η εμβάθυνση της κρίσης είναι η λήψη ισχυρών αναπτυξιακών μέτρων που προϋποθέτουν πλατειά πολιτική και κοινωνική συναίνεση. Προς το παρόν δεν βλέπουμε σοβαρή προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν υπάρχει η απαιτούμενη σύμπνοια, ίσως επειδή πολίτες, κόμματα και φορείς δεν έχουν κατανοήσει την ένταση και σοβαρότητα της επερχόμενης οικονομικής θύελλας ή ελπίζουν σε κάποιον «από μηχανής θεό». Επίσης η ανάκτηση εμπιστοσύνης στο μέλλον από πλατειά στρώματα του Ελληνικού πληθυσμού είναι απαραίτητο στοιχείο της ανάκαμψης.

Οι προβλέψεις της κυβέρνησης μιλούν για ύφεση και το 2011 και μικρή ανάκαμψη τη διετία 2012-13. Για τότε όμως ο πληθωρισμός προβλέπεται στο 0,5% και η ανεργία στο 15%. Μπορεί η ανάκαμψη να είναι βιώσιμη όταν ο πληθωρισμός βρίσκεται κάτω από το επίπεδο που θεωρείται συμβατό με τη σταθερότητα των τιμών; Πχ, ο Μπερνάνκε προχωρά στον δεύτερο κύκλο ποσοτικής χαλάρωσης για να αποφύγει τον αποπληθωρισμό.

Προς το παρόν ο πληθωρισμός στη χώρα συνεχίζει ακάθεκτος υπό την επιρροή νέων φόρων καθώς και μονοπωλιακών δυνάμεων (συντεχνίες, κλειστά επαγγέλματα, ΔΕΚΟ) που περιορίζουν τον ανταγωνισμό σε πολλές αγορές. Το ότι η αύξηση του ΦΠΑ μετακυλύεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις τιμές καταναλωτή είναι από μόνη της σοβαρή ένδειξη της παρουσίας έντονων μη-ανταγωνιστικών δυνάμεων. Η επιστήμη μας λέει πως η σχέση ανεργίας-πληθωρισμού είναι περισσότερο ευκαιριακή και λιγότερο αιτιακή. Όπως το σημερινό 5% του πληθωρισμού δεν εγγυάται χαμηλή ανεργία, έτσι και το αυριανό 0,5% δεν θα την εκτινάξει αναγκαστικά στα ύψη. Αποπληθωρισμός είναι ένα είδος εσωτερικής υποτίμησης που είναι μία, αλλά όχι και η μοναδική, από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να ανακτήσει τη χαμένη της ανταγωνιστικότητα η Ελληνική οικονομία. Εξίσου αναγκαία είναι η γρήγορη βελτίωση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού για να μπορεί η χώρα να παράγει ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθεμένης άξιας. 38 ΕΠΙΛΟΓΗ

Όσο για τα τεκταινόμενα στις ΗΠΑ, φρονούμε πως η Κεντρική Τράπεζα υπερτιμά τον κίνδυνο αποπληθωρισμού με επιστροφή στην ύφεση, και σύντομα θα επιστρέψει σε πιο ήπια νομισματική πολιτική. Eίστε αισιόδοξοι ότι «υπάρχει ακόμα αρκετή αρετή στην Ελλάδα». Ποια θα ήταν η σημαντικότερη παρέμβαση της πολιτικής για να την αναδείξει; Χρειάζεται πολλή αρετή για να ξε-

κινήσει το ηράκλειο έργο της μεταρρύθμισης και ακόμα περισσότερη για να περαιωθεί. Η ελληνική οικονομία και οι κοινωνικοί θεσμοί έχουν στρεβλωθεί αφάνταστα τα τελευταία 30 χρόνια από την κρατική παρέμβαση, την αυξανόμενη ισχύ των μονοπωλίων, την αποκόλληση αμοιβής από την παραγωγικότητα και τον καταποντισμό της αξιοκρατίας. Ο ανταγωνισμός περιορίσθηκε. Με την ενθουσιώδη στήριξη ψηφοφόρων από όλες τις παρατάξεις, μεταφέρθηκαν σημαντικά οικονομικά και πολιτικά προνόμια από τα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις στην πολιτική τάξη και τις συντεχνίες. Οι ξένες επενδύσεις εξαφανίσθηκαν. Η παιδεία κατέρρευσε από την ανοχή των γονέων για συνεχείς καταλήψεις σχολείων, αλλά και των πρυτάνεων. Οι ιστορικές στρεβλώσεις της μεταπολίτευσης έχουν διαβρώσει και τις αξίες της μάζας των νέων, που συχνά βλέπουν με καχυποψία την αξιοκρατία, παραμελώντας την απόκτηση προσόντων και επαγγελματικής συνείδησης με την προσδοκία πελατειακής αργομισθίας στο δημόσιο. Οι αναγκαίες επεμβάσεις ισοδυναμούν με επανασύσταση ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας με πρότυπο την παραδοσιακή ελληνική οικογένεια σε ένα πιο σύγχρονο πλαίσιο. Τα μέτρα είναι πάμπολλα σε αριθμό και ριζικά σε χαρακτήρα. Χρονικά προέχει η κάθαρση της διαφθοράς που αναγκαστικά ξεκινά από την πολιτική τάξη με αναθεώρηση του Συντάγματος, δραστικό περιορισμό των εδρών της Βουλής σε 150, χαρακτηρισμό της υπεξαίρεσης δημοσίου πλούτου ως «ιδιωνύμου αδικήματος» και άμεση φυλάκιση των πιο αδηφάγων και επωνύμων καταχραστών. Η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα καθορίζουν το μέλλον μιας χώρας. Αν τα ηνία της πολιτικής ήταν στα χέρια σας ποιά θα ήταν η πρώτη σας κίνηση για να την ενισχύσετε; Τα καλύ-

τερα «ευχολόγια» επαναλαμβάνουν δοκιμασμένες, και βασικά σωστές, αναπτυξιακές συνταγές αγνοώντας το πολιτικό κόστος των αλλαγών, που στην Ελλάδα είναι μεγάλο. Κλασικά μέτρα αύξησης παραγωγικότητας είναι οι επενδύσεις στην υλική υποδομή και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Για την Ελλάδα τούτο σημαίνει προσθήκη 2-3.000 χιλιομέτρων συγχρόνων αυτοκινητοδρόμων, 1000 χιλ. υπερταχείων σιδηροδρόμων, 5 αερολιμένων και 50 μαρινών. Το συνολικό κόστος αγγίζει το

Κωστας Αζαριαδης - Γιαννης Ιωαννιδης

Ιδρυτικά μέλη του blog Greek Economists for Reform www.greekeconomistsforreform.com

follow link

Ο Κωστας Αζαριαδης είναι καθηγητής στην Έδρα Mallinckrodt του Washington University in St. Louis. Έχει διατελέσει καθηγητής στο University of California, Los Angeles (1993-2006) και το University of Pennsylvania (1983-92) και βοηθός καθηγητή στο University of Pennsylvania (1977-83) και στο Brown University (1973-1977). Η έρευνά του επικεντρώνεται στα μακροοικονομικά, τα οικονομικά της ανάπτυξης και τη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Με δίπλωμα χημικού μηχανικού από το Μετσόβιο, συνέχισε τις σπουδές του στην Αμερική, όπου πήρε το διδακτορικό του στα οικονομικά από το Carnegie-Mellon University.

O Γιαννης Ιωαννιδης είναι καθηγητής στην Έδρα Neubauer του Τufts University από το 1995. Έχει διδάξει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια στα Πανεπιστήμια Brown, Boston και Virginia Tech.  Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τη μακροοικονομία και τα κοινωνικά οικονομικά, με έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη και ανισότητα, την αγορά στέγης και  την οικονομική  των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και δικτύων. Ηλεκτρολόγος-Μηχανικός του Μετσοβίου, συνέχισε τις σπουδές στο Stanford University, από όπου πήρε το διδακτορικό του σε Engineering-Economic Systems and Economics.

ΑΕΠ 4 μηνών και καλύπτεται εύκολα από κοινοπραξίες ιδιωτών με αντάλλαγμα την εκμετάλλευση διοδίων και ενοικίων για ορισμένα χρόνια. Πολιτικά δυσκολότερη και οικονομικά σημαντικότερη είναι η ουσιαστική αναμόρφωση της παιδείας στην οποία το έθνος θα χρειασθεί να επενδύσει, από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους, γύρω στο 7% του ΑΕΠ για μακρό χρονικό διάστημα. Αρχή θα κάναμε με την απάλειψη συνταγματικών και νομικών διατάξεων που συνεχίζουν να εμποδίζουν την τριτοβάθμια ιδιωτική παιδεία και περιορίζουν δραστικά τον ποιοτικό ανταγωνισμό σε όλο τον τομέα της εκπαίδευσης. Η ουσιαστικά ανύπαρκτη δημόσια παιδεία χρειάζεται δραστικότερα μέτρα για να πάρει ανάσα ζωής, ανάλογα με αυτά που έλαβε η Γερμανία και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης το 1990-95. Η προσπάθεια αυτή ξεκινά με αναγκαστική διαχείριση των σχολείων και ιδρυμάτων για μια διετία και καταλήγει στην πλήρη διοικητική και οικονομική αυτονόμηση των πανεπιστημίων. Περισσότερο χρήμα και καλύτερη διαχείριση δεν αρκούν. Από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια παιδεία μας έχει εκλείψει το ηθικοπλαστικό υπόβαθρο που κάποτε μετέδιδε στους νέους αξίες απαραίτητες για κάθε ευνομούμενη και πολιτισμένη κοινωνία, όλα αυτά που σήμερα τ’ αποκαλούμε «κοινωνικό κεφάλαιο». Κλασικά συστατικά κοινωνικού κεφαλαίου είναι η αγάπη για την πατρίδα και το περιβάλλον, σεβασμός στους θεσμούς και τους πρεσβύτερους, αποδοχή της αξιοκρατίας και πολλά άλλα.

Μπορεί μια χώρα όπως η Ελλάδα να είναι ανταγωνιστική με ένα ισχυρό νόμισμα όπως το ευρώ; Υπάρχουν εγγενείς αδυναμίες στη σύλληψη και σύσταση της Ευρωζώνης; O αείμνηστος Mil-

ton Friedman είχε προβλέψει αυτό που όλοι πλέον μάθαμε: το ευρώ θα παραμείνει σαθρό νόμισμα όσο λείπει κοινή δημοσιονομική πολιτική, δηλαδή χωρίς επαρκείς δεσμεύσεις αενάως ισοσκελισμένων προϋπολογισμών από όλες τις χώρες-μέλη. Η Ελλάδα δεν έχει παρουσιάσει τέτοιον προϋπολογισμό για δεκαετίες. Επειδή ο υπερμεγέθης και αδηφάγος δημόσιος τομέας της δυσκολεύει κάθε κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση, η φυσική θέση της χώρας είναι εκτός ευρώ, μαζί με τα άλλα αδύναμα μέλη του ευρωπαϊκού νότου. Βλέπουμε πάντα μια μικρή πιθανότητα οικονομικού «θαύματος» ταχύρρυθμης ανάπτυξης που προαπαιτεί καταιγισμό από άμεσες και ριζικές μεταρρυθμίσεις σε όλο το εύρος του οικονομικού και κοινωνικού ιστού της χώρας, με ταυτόχρονη μαζική έκδοση ευρωομολόγων από τις ισχυρές ευρωπαϊκές οικονομίες, καθώς και μεγάλης κλίμακας παρέμβαση από την ΕΚΤ. Όσο νωρίτερα δεχθούν την αναγκαιότητα τέτοιων αλλαγών οι κύριοι πόλοι της Ενωμένης Ευρώπης τόσο πιο εύκολα θα πεισθούν οι κεφαλαιαγορές ότι η ΕΕ δεν αρέσκεται σε ρητορικά σχήματα μόνο. Αλλά σημαντικές εντάσεις παραμένουν. Το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να βλέπει με δυσπιστία τη νομισματική ένωση, και μερικά από τα καινούργια μέλη της Ε.Ε. από την Ανατολική Ευρώπη συμφωνούν και έτσι συμβάλλουν στην επιβράδυνση της περαιτέρω ενοποίησης. Σύμφωνα με το ρητό «Κάθε Εμπόδιο για Καλό», η σημερινή κρίση επιταχύΕΠΙΛΟΓΗ 39

Opinion Leaders #12

νει την αντιμετώπιση εγγενών προβλημάτων από τη σύσταση της ΕΕ. Προφανώς βρισκόμαστε σε σημαντικό σημείο καμπής. Έχετε προτείνει τη μείωση της φορολόγησης των επιχειρήσεων στο 10% για να τονωθεί η επιχειρηματικότητα, με τη λογική του less is more. Πόσο καθοριστική είναι η φορολογία στην παρούσα φάση για την Ελλάδα; Για μας η ενίσχυση της επιχει-

ρηματικότητας και η διεύρυνση της φορολογικής βάσης είναι δύο από τις απαραίτητες προϋποθέσεις ταχύρρυθμης ανάπτυξης. Και οι δύο στόχοι επιτυγχάνονται με τη χαμηλή φορολογ ία του επιχειρηματ ικο ύ κέ ρ δ ο υ ς στο 10% που θα αποζημιώσει εν μέρει τους επενδυτές για το μεγάλο κόστος της γραφειοκρατίας και της διαπλοκής σ τη χώρα, κα θ ώ ς και γ ι α την αστάθεια του φορολογικού κώδικα. Σημειώνουμε πως τα συνολικά έσοδα του δημοσίου από την άμεση φορολογία επιχειρήσεων είναι την στιγμή αυτή μηδαμινά –περίπου 4 δισ. ευρώ– και θα αυξηθούν κατακόρυφα από νέες επενδύσεις. Από την αλλαγή αυτή θα ωφεληθούν όλοι εκτός από μερικούς διεφθαρμένους εφοριακούς που θα απολέσουν το σεβαστό μερίδιο που τους αποφέρουν οι «συμβιβασμοί» με το δημόσιο. Η μείωση φορολογικών συντελεστών είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή για την τόνωση της επιχειρηματικότητας. Αν η χώρα θέλει να προσελκύσει ξένες επενδύσεις, χρειάζεται ευρύτερο πακέτο που θα συνδυάσει χαμηλούς φόρους με πάταξη διαφθοράς και βελτίωση υποδομών.

πως της επιφυλάσσει η κατά γράμμα τήρηση των όρων του Μνημονίου. Ισπανοί και Έλληνες θα επιβιώσουν με την αλληλεγγύη των οικογενειακών δεσμών που συνεχίζουν να είναι ισχυροί στον Ευρωπαϊκό Νότο. Το ποσοστό ανεργίας στην χώρα μπορεί να ξεπεράσει το 17% αν το Δημόσιο δεν συνεχίσει να μισθοδοτεί όλους όσους προσέλαβε την τελευταία δεκαετία, να ελαττωθεί προσωρινά κάτω από 17% αν η χώρα κάνει στάση πληρωμών, να μειωθεί μεσοπρόθεσμα αν απ οχω ρή σουμε από την Ευρω ζ ών η, ή να πέσει δρασ τ ικά αν π ά ρουμε τα αναπτυξιακά μέτρα που συζητήσαμ ε νω ρίτ ε ρα. Αυτό που μας ανησυχεί ιδιαίτερα είναι το φάσμα «δομικής ανεργίας» σε υψηλά επίπεδα και μα κρύ ορίζον τα ιδιαίτερα αν – ή καθώς – η οικονομική δομή της χώρας αλλάξει. Για να πετύχει οικονομικά η Ελλάδα πρέπει το βάρος της οικονομίας να μεταφερθεί από εσωστρεφείς τομείς (κράτος, ΔΕΚΟ, επιδοτούμενη γεωργία και φθηνοτουρισμός) σε εξωστρεφείς ιδιωτικές δραστηριότητες με μεγάλη προστιθεμένη αξία (τράπεζες και ασφάλειες, υψηλή τεχνολογία, ποιοτικό κρασί και λάδι, οργανική γεωργία, κρουαζιέρες, υπηρεσίες πολιτισμού και γνώσης). Οι απαιτούμενες δεξιότητες για τη μετάβαση αυτή λείπουν από μεγάλο τμήμα του εγχώριου εργατικού δυναμικού, μιας και τα δημόσια σχολεία λειτουργούν επί πολλές δεκαετίες με γνώμονα την απασχόληση στο πελατειακό κράτος και άλλους τομείς εσωστρέφειας. Επίσης η παρατεταμένη αεργία από μόνη της καταστρέφει δεξιότητες, γνωστικές και μη γνωστικές, και έτσι επιδεινώνει το πρόβλημα της μετάβασης. Πρόβλημα δομικής ανεργίας αντιμετωπίζουν και χώρες όπως οι ΗΠΑ όπου η ταχύρρυθμη τεχνολογική εξέλιξη παροπλίζει από την αγορά εργασίας τους αποφοίτους λυκείου, τις ηλικίες άνω των 50, και γενικότερα όσους δεν διαθέτουν τη μόρφωση και ευελιξία που απαιτεί η κοινωνία της

Tα καλύτερα ‘ευχολόγια’ επαναλαμβάνουν δοκιμασμένες αναπτυξιακές συνταγές. Κλασικά μέτρα αύξησης παραγωγικότητας είναι οι επενδύσεις στην υλική υποδομή και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Για την Ελλάδα τούτο σημαίνει προσθήκη 2-3.000 χιλ. συγχρόνων αυτοκινητοδρόμων, 1000 χιλ. υπερταχείων σιδηροδρόμων, 5 αερολιμένων και 50 μαρινών. {…}. Πολιτικά δυσκολότερη και οικονομικά σημαντικότερη είναι η ουσιαστική αναμόρφωση της παιδείας.

Ποιες είναι οι παρεμβάσεις που θα μείωναν την ανεργία; Στην Ελλάδα, με το χαμηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας πόσο εφικτή είναι η μείωση των επιδομάτων ανεργίας, που θα οδηγούσε σε μικρότερο χρόνο αναζήτησης εργασίας και χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας; Όπως και η Ισπανία αντιμετωπίζει

ποσοστά ανεργίας της τάξης του 20% –νούμερα αδιανόητα για άλλες χώρες– έτσι και η Ελλάδα θα ζήσει για λίγο και με το 17-18% που προβλέπουμε 40 ΕΠΙΛΟΓΗ

Κωστας Αζαριαδης - Γιαννης Ιωαννιδης

γνώσης και του παγκόσμιου εμπορίου. Για την Ελλάδα, οι προοπτικές παρατεταμένης ανεργίας της τάξης του 15% είναι αρκετά σημαντικές. Νομίζουμε πως μεγαλύτερη έμφαση στην έρευνα, την ιδιωτική και δημόσια παιδεία, την τεχνική κατάρτιση, την επαγγελματική μετεκπαίδευση, την διά βίου μάθηση θα διευκολύνουν την προσαρμογή και την προκοπή της χώρας στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Η εκπαίδευση και η τεχνολογία είναι παράγοντες καθοριστικοί για την πορεία εξέλιξης μιας χώρας. Έλληνες διαπρέπουν στα μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού ενώ τα ελληνικά πανεπιστήμια «διώχνουν» τα προικισμένα μυαλά. Από την εμπειρία σας, τι θα έπρεπε να γίνει για να γίνουν πηγές παραγωγής νέας γνώσης και τι είναι αυτό που διώχνει τις κορυφές; Το φαινόμενο της

μετανάστευσης δεν στερεί μόνο την Ελλάδα από πολύτιμο ανθρώπινο κεφάλαιο. Είναι γενικό και αφορά χώρες και κοινωνίες που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Όπως τα καινούργια μηχανήματα χρειάζονται φροντίδα και συντήρηση μέσα σε κατάλληλα κτίρια έτσι και οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο έχουν σοβαρές προϋποθέσεις αυτοεπιλογής, εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης. Οι χώρες που έχουν επιτύχει να κρατήσουν τα «προικισμένα μυαλά» είναι εκείνες που εκτιμούν σωστά τις ανάγκες τους σε ανθρώπινο κεφάλαιο, και τις συνέργειες των δεξιοτήτων εργασίας με την έρευνα, την τεχνολογία και την επινόηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Όλοι αυτοί οι χώροι στενάζουν από την αναποτελεσματικότητα του Ελληνικού δημόσιου τομέα. Μερικές απώλειες «μυαλών» είναι αναπόφευκτες, διότι διάφορες οικονομίες ή υποοικονομίες εξειδικεύονται σε διαφορετικά προϊόντα. Η επιστήμη είναι διεθνής. Η Ελλάδα ωφελείται εάν π.χ. οι προικισμένοι χημικοί της απασχολούνται στα καλύτερα ερευνητικά και πανεπιστημιακά κέντρα του κόσμου εφόσον το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα θα διευκόλυνε και παρότρυνε στοιχειωδώς τη χημική έρευνα στη χώρα. Αυτό δεν αληθεύει σήμερα άλλα συνεχίζει να είναι μέσα στα όρια δυνατοτήτων της χώρας. Οι κρίσεις στον καπιταλισμό είναι εγγενείς; Βλέπουμε ότι από τη χρηματοπιστωτική κρίση περνάμε στην κρίση κρατικών χρεών. Η επόμενη; Οι χρηματοοικονομικές κρίσεις είναι πράγ-

ματι εγγενείς γιατί το παγκόσμιο πιστωτικό σύστημα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αμφίπλευρη «πίστη» ανάμεσα σε δανειστές και δανειζόμενους. Απρόβλεπτα συμβάντα -όπως αυξημένοι κίνδυνοι χρεοκοπιών- που τραυματίζουν αυτούς τους δεσμούς εμπιστοσύνης- τροφοδοτούν κύματα φυγής από τραπεζικές δραστηριότητες και παρεμποδίζουν δάνεια προς δίκαιους και άδικους, χωρίς τα

οποία παγώνει κάθε οικονομική δραστηριότητα. Υπάρχει καλύτερο σύστημα από το σημερινό; Το ότι από τη χρηματοπιστωτική κρίση περνάμε στην κρίση κρατικών χρεών δεν είναι πρωτάκουστο. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αδύνατη η λήψη μέτρων περιορισμού του δημοσίου και ιδιωτικού δανεισμού, μέσα σε σαφώς καθορισμένα πλαίσια. Η οικονομική επιστήμη διαψεύδει τον ισχυρισμό ότι μεγάλες διεθνείς κρίσεις σαν την τωρινή είναι προβλέψιμες διότι, όπως είδαμε και πρόσφατα, η «πίστη» είναι ένας ευμετάβλητος ψυχολογικός παράγων. Αλλά αυτό δεν πρέπει να μας οδηγεί σε απραξία και απροθυμία λήψης προληπτικών μέτρων αποσόβησης υπερβολικού δανεισμού. Η Ελλάδα μπήκε στην κρίση με μεγαλύτερο δημόσιο χρέος από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ. Γι΄αυτό και υποφέρει περισσότερο. Με το δολάριο να υποχωρεί οδηγούμαστε σε αναγκαστική επαναδιάταξη ισορροπιών στην παγκόσμια οικονομία (rebalancing); Μπορεί το δολάριο να παραμείνει το κυρίαρχο νόμισμα ενόσω η χώρα εκδότης του είναι ο μεγαλύτερος χρεώστης του κόσμου; Αν σας ζητούσαμε να μας πείτε πώς βλέπετε την εικόνα της παγκόσμιας σκηνής στο μέλλον, πώς θα την περιγράφατε; Σοβα-

ρότατο θέμα, αναμφισβήτητα, αλλά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος χρεώστης του κόσμου δεν είναι το σημαντικότερο. Παρά την ακάθεκτη άνοδο των Ασιατικών οικονομιών, το ειδικό βάρος τους τα επόμενα είκοσι χρόνια δεν νομίζουμε πως θα ξεπεράσει την θέση που είχαν το 1800 μ.Χ. Ινδία και Κίνα διαλύθηκαν οικονομικά από την Ευρωπαϊκή έφοδο του 19 ου αιώνα και τώρα ανακτούν τη σημασία που είχαν παλαιότερα. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα εξακολουθήσουν να είναι οικονομικοί κολοσσοί όσο συνεχίζουν να παράγουν ένα τόσο μεγάλο ποσοστό νέας γνώσης και τεχνογνωσίας και όσο εξακολουθούν ενεργητική πολιτική συμμετοχής στα παγκόσμια κοινά. Η παγκόσμια οικονομική ιστορία μας διδάσκει επίσης τη σημασία του leap frogging στην οικονομική ανάπτυξη. Εάν οι G 20 επιληφθούν της δημιουργίας αποτελεσματικών διεθνών χρηματοοικονομικών θεσμών, τότε ο ακριβής ρόλος του δολαρίου (που ούτως ή άλλως καθορίζεται ενδογενώς), σε μελλοντικό σύστημα διεθνών οικονομικών συναλλαγών θα είναι δευτερεύων σχετικά με την ανάγκη συναινετικής λύσης στις διεθνείς οικονομικές αντιδικίες. Έτσι οι ΗΠΑ και η Κίνα θα ευεργετηθούν από την επαναδιάταξη ισορροπιών, οι ΗΠΑ μειώνοντας τα ελλείμματά τους και η Κίνα μειώνοντας τα πλεονάσματά της. Περιμένουμε στο μέλλον περισσότερη συναίνεση και λιγότερες αντιδικίες, αλλά με αναβαθμισμένο τον ρόλο της Ρωσίας, της Βραζιλίας, της Ινδίας και της Κίνας. ΕΠΙΛΟΓΗ 41

OPINION LEADERS #11

STEPHANE GARELLI NOΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010

OPINION LEADERS #11 STEPHANE GARELLI

Ελβετός γκουρού Ο Ελληνας πρωθυπουργός Ο

Ένα καθαρό βλέµµα στο γκρίζο οικονοµικό τοπίο στη χώρα Ο Ελβετός γκουρού της ανταγωνιστικότητας, Στεφάν Γκαρελί ξεκινώντας από τη σηµερινή δεινή θέση της χώρας, αναφέρεται στις µεγάλες προτεραιότητες και στο πώς πρέπει να τις διαχειριστεί η κυβέρνηση και ο Έλληνας Πρωθυπουργός, ώστε η Ελλάδα να µπει σε τροχιά εξόδου από την ύφεση. «Στόχος δεν είναι οι ξένες επενδύσεις αλλά µια µεγάλη τάξη µικροµεσαίων επιχειρήσεων µε τεχνολογία και εξαγωγές. Η ανταγωνιστικότητα είναι εργαλείο για ευηµερία και όχι ο στόχος. Μην αφήσετε την Κεντρική Ασία στην Τουρκία».

Συνέντευξη στην ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

οιος είναι για σας, κ. Γκαρελί, ο ορισµός της ανταγωνιστικότητας; Συχνά συνδέεται µε τη δυνατότητα να πουλάς στις εξαγωγικές αγορές; Μήπως αυτός είναι ένας πολύ στενός ορισµός; Συµφωνώ. Νοµίζω ότι η ανταγωνιστικότητα σχετίζεται περισσότερο µε το πώς µία χώρα διαχειρίζεται το σύνολο των πόρων της, ανθρώπινο, φυσικό κεφάλαιο και χρηµατοοικονοµικούς πόρους, για να πετύχει υψηλότερο ρυθµό ανάπτυξης. Ο στόχος της ανταγωνιστικότητας είναι η ευηµερία µιας χώρας. Και ευηµερία σηµαίνει οικονοµική ανάπτυξη συν κάτι άλλο. Αυτό το κάτι άλλο, µπορεί να είναι ποιότητα ζωής, ασφάλεια, καλύτερο περιβάλλον και πολλά άλλα πράγµατα. Συνεπώς, η ανταγωνιστικότητα είναι το εργαλείο και όχι ο στόχος. Και επειδή η ευηµερία δεν περιλαµβάνεται στα στοιχεία του 40 ΕΠΙΛΟΓΗ

ΑΕΠ, γι’ αυτό εδώ και 30 χρόνια στο IMD αρχίσαµε να µελετάµε την ανταγωνιστικότητα. Αν ρωτήσεις πολίτες και επιχειρήσεις αν µια χώρα είναι πετυχηµένη, θα σου µιλήσουν για εκπαίδευση, τεχνολογία, αποτελεσµατικότητα της κυβέρνησης και άλλους παράγοντες που δεν περιλαµβάνονται στα µεγέθη του ΑΕΠ. Το µέλλον µιας χώρας όπως η Ελλάδα, εξαρτάται βέβαια από το µεγάλο δηµόσιο έλλειµµα, αλλά επίσης και από άλλους παράγοντες όπως η εκπαίδευση. Π.χ. το ότι στη λίστα των 200 καλύτερων πανεπιστηµίων που δηµοσιεύτηκε πρόσφατα, η Ελλάδα δεν είναι µέσα, είναι παράγων ανησυχίας.

Η Ελλάδα βρίσκεται σήµερα σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Ποιες είναι παρεµβάσεις που θα έπρεπε άµεσα να δροµολογήσει η κυβέρνηση για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της χώρας; Μου ζητάτε τη συνταγή της επιτυχίας. Υπάρχουν παρεµβάσεις των οποίων οι επιπτώσεις είναι άµεσες και άλλες των οποίων οι

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ

INFO • Ο Stephane Garelli ήταν ο κεντρικός οµιλητής ειδικής εκδήλωσης της KPMG µε θέµα: «Stephane Garelli on Competitiveness» που πραγµατοποιήθηκε στα µέσα Νοεµβρίου. • Είναι καθηγητής του IMD Business School, διευθυντής του Παγκόσµιου Κέντρου Ανταγωνιστικότητας του IMD που δηµοσιεύει κάθε χρόνο τα World Competitiveness Yearbooks. • Έχει διατελέσει πρόεδρος του World Economic Forum και των ετήσιων συνόδων του Νταβός. Έχει επίσης διατελέσει σύµβουλος µεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων. • Η πρόσφατη βιβλιογραφική του συνεισφορά µε τίτλο: «Top Class Competitors: How Nations, Firms and Individuals succeed ΕΠΙΛΟΓΗ in the New 41World of Competitiveness» έχει γίνει µπεστ-σέλερ.

OPINION LEADERS #11

επιπτώσεις θα φανούν στο µέλλον. Στα άµεσα, εκτός από τη δηµοσιονοµική και τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα, νοµίζω ότι η κυβέρνηση πρέπει να εστιάσει στην απλοποίηση του συστήµατος. Η Ελλάδα έχει τη φήµη ότι είναι µια ιδιαίτερα περίπλοκη χώρα για να τη διοικήσεις και πολύ περίπλοκη για τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Συνεπώς, η ευκολία της επιχειρηµατικής δράσης πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα. Ο δεύτερος τοµέας δράσης, πολύ σηµαντικός, είναι η στήριξη της ανταγωνιστικότητας των µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Έχω επισκεφτεί πολλές χώρες και αυτό που µου κάνει µεγάλη εντύπωση είναι ότι όλες έχουν µεγάλες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, ακόµα και οι φτωχότερες. Αυτό που δεν έχουν όλες είναι ένα στρώµα µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων που να είναι ανταγωνιστικές, µε τεχνολογία και οι οποίες να έχουν εξαγωγικό προσανατολισµό. Αυτό είναι το µυστικό της επιτυχίας χωρών όπως η Δανία, η Γερµανία και η Ελβετία. Και αυτό το µικροµεσαίο επιχειρείν έχει δύο µεγάλα πλεονεκτήµατα. Δηµιουργεί θέσεις εργασίας και διαφοροποιεί την οικονοµία σε πολλούς κλάδους. Τι σηµαίνει αυτό στην πράξη; Όταν παρουσιαστεί πρόβληµα σε έναν κλάδο υπάρχουν πολλοί άλλοι για να απορροφήσουν τους κραδασµούς. Όσο για το µέλλον, οι µεγάλες προτεραιότητες είναι η τεχνολογία και η εκπαίδευση, τις οποίες κανείς δεν µπορεί να παραβλέψει.

Πώς νοµίζετε ότι µπορεί να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των επιχειρήσεων ώστε να αντιµετωπίζουν κρίσεις όπως η τωρινή στην Ελλάδα; Νοµίζω ότι βασικό είναι να έχουν διασφαλίσει ότι ελέγχουν πλήρως το κόστος λειτουργίας της επιχείρησης. Τώρα είναι η ώρα για απαλλαγή από όλα τα περιττά κόστη. Δεύτερο, υπάρχουν τόσες πολλές ευκαιρίες στον κόσµο, όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά στις αναδυόµενες οικονοµίες που αναπτύσσονται ταχύτατα, ευκαιρίες που πρέπει να εκµεταλλευτούν. Νοµίζω ότι πρέπει να παίξετε και στα δύο γήπεδα, στην Ευρώπη και έξω από αυτή. Θα σας µιλήσω για κάτι που βρίσκω ενδιαφέρον και αφορά τη χώρα µου, την Ελβετία. Το 1992 µε δηµοψήφισµα απορρίψαµε την επιλογή συµµετοχής στη Ευρώπη. Τότε οι επιχειρήσεις µας τι έκαναν; Αισθάνθηκαν ότι αν αγορές της ΕΕ «έκλειναν» για τα ελβετικά προϊόντα, κάτι που δεν συνέβη βέβαια, έπρεπε να έχουν διαφοροποιηθεί σε άλλες αγορές και γρήγορα µάλιστα. Και αυτό ήταν µια καλυµµένη ευλογία. Γιατί τώρα έχουµε µια πολύ πιο διαφοροποιηµένη οικονοµία από ότι 20 χρόνια πριν. Και αν η οικονοµία µας πάει πολύ καλά 42 ΕΠΙΛΟΓΗ

αυτό οφείλεται στο ότι έχουµε µεγάλη παρουσία στην Ανατολική και την Κεντρική Ασία, την Αφρική, τη Λατινική Αµερική. Συνεπώς η συµβουλή µου είναι ‘η Ευρώπη είναι πολύ σηµαντική αλλά θα πρέπει να αναζητήσετε νέες αγορές’.

Μην συγχέετε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η διοίκηση ή ο χρηµατοπιστωτικός τοµέας µε την εικόνα της χώρας συνολικά και την υποτιµάτε.

Θα λέγατε ότι η Ελλάδα έχει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα το οποίο δεν έχει αξιοποιήσει; Φυσικά. Η Ελλάδα έχει ένα µεγάλο πλεονέκτηµα, είναι µέρος της Ευρώπης αλλά έχει πολύ καλές διασυνδέσεις µε τις αναδυόµενες αγορές, στη Μέση Ανατολή και την Ασία, τις οποίες δεν έχετε εκµεταλλευτεί. Δεν θα έπρεπε να αφήσετε ολόκληρη την Κεντρική Ασία στην Τουρκία, γιατί αυτό κάνει τώρα η Τουρκία. Εκεί έχετε ένα σηµαντικό χαρτί όπως και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Ο µόνος τρόπος που µια χώρα, όπως η Ελλάδα, µπορεί να ισορροπήσει τον προϋπολογισµό της είναι µε υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης. Και υψηλή ανάπτυξη δεν θα βρείτε στην Ευρώπη. Μια µικρή χώρα, όπως η Ελβετία, στην ουσία χρειάζεται ένα πολύ µικρό τµήµα της Κίνας, της Ινδίας ή της Βραζιλίας για να έχει πολύ µεγάλη θετική επίπτωση στην οικονοµία της. Αυτό είναι το καλό µιας µικρής χώρας. Αυτό µπορείτε να κάνετε και εσείς. Πόσο σηµαντικό είναι το θεσµικό πλαίσιο για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας; Πολύ σηµαντικό. Αυτό που θέλουν οι επιχειρήσεις είναι σταθερότητα και προβλεψιµότητα. Το σύστηµα µπορεί να είναι φιλικό για τις επιχειρήσεις ή όχι. Τουλάχιστον όµως οι επιχειρήσεις θέλουν να γνωρίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού, στους οποίους και προσαρµόζονται. Αν δείτε την Κίνα, το σύστηµα εκεί δεν είναι ιδιαίτερα φιλικό στις επιχειρήσεις, όµως είναι ένα σταθερό σύστηµα. Γνωρίζεις ακριβώς που µπορείς να δραστηριοποιηθείς και που όχι. Αυτό που χρειάζεται είναι σταθερότητα, προβλεψιµότητα, διαφάνεια και λογοδοσία, να γνωρίζεις ποιος είναι υπεύθυνος και για ποιο πράγµα. Το IMD ήταν ο µόνος οργανισµός που αναβάθµισε την Ελλάδα στην κατάταξη ανταγωνιστικότητας από τη 52η θέση στην 46η. Πώς και πήγατε ενάντια στο ρεύµα; Αυτό έγινε γιατί από τα 300 κριτήρια που χρησιµοποιούµε, τα δύο τρίτα είναι στατιστικά. Οι άλλοι οργανισµοί χρησιµοποιούν έρευνες γνώµης. Εµείς χρησιµοποιούµε περισσότερο στατιστικά. Το θέµα βέβαια είναι πόσο αξιόπιστα είναι τα ελληνική στατιστικά στοιχεία! Δεν πρέπει ποτέ, και αυτό είναι σηµαντικό, να συγχέετε τη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η διοίκηση ή ο χρηµατοπιστωτικός τοµέας µε την εικόνα της χώρας συνολικά και να την υποτιµάτε.

STEPHANE GARELLI

Ζούµε στην εποχή του ισχυρού ευρώ. Μπορούν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να είναι ανταγωνιστικές µε ένα νόµισµα που ανατιµάται έναντι του νοµίσµατος µιας χώρας, των ΗΠΑ, που κατατάσσεται 3η στην ανταγωνιστικότητα; Το ευρώ έχει ανατιµηθεί το τελευταίο διάστηµα άλλα δεν είναι τόσο ψηλά όσο πριν ένα χρόνο. Τα νοµίσµατα σήµερα δεν αντανακλούν την ισχύ µιας οικονοµίας. Αν η Κίνα ξαφνικά αποφασίσει να επενδύσει όλα τα αποθέµατά της σε ένα νόµισµα, θα το ανατιµήσει σε ένα βράδυ. Επένδυσαν στο γεν και το γεν ποτέ δεν ήταν τόσο ισχυρό και η Ιαπωνική οικονοµία τόσο αδύναµη. Σήµερα περισσότερο από το 60% των παγκόσµιων συναλλαγµατικών αποθεµάτων είναι επενδυµένα σε δολάρια. Στο ευρώ αναλογεί το 27%, και στα υπόλοιπα, στερλίνα, γεν κ.λπ. πολύ µικρά ποσοστά. Συνεπώς, αν είσαι η Κίνα τα µόνα νοµίσµατα στα οποία µπορείς να επενδύσεις είναι το δολάριο ή το ευρώ. Υποψιάζοµαι ότι τους τελευταίους µήνες η Κίνα επένδυσε στο ευρώ και το ώθησε υψηλότερα. Νοµίζω πάντως ότι το ευρώ θα διατηρηθεί στο 1,4, ισοτιµία που θεωρώ λογική και οι επιχειρήσεις θα µπορέσουν να το διαχειριστούν. Αν έχεις εξαγωγές τεχνολογίας και υψηλής προστιθέµενης αξίας, όπως η Γερµανία, δεν θα επηρεαστείς πολύ από την ισχύ του νοµίσµατος. Αν οι εξαγωγές σου είναι χαµηλής προστιθέµενης αξίας τότε µια ανατίµηση έστω και 5% σε επηρεάζει. Σήµερα στην παγκόσµια οικονοµία διεξάγεται ένας «πόλεµος νοµισµάτων» καθώς οι χώρες επιδιώκουν να προστατέψουν τις εξαγωγές τους και ενισχύουν τεχνητά την

ανταγωνιστικότητά τους. Θα µπορούσε να οδηγήσει σε νέα προβλήµατα, σε επίπεδο χωρών και επιχειρήσεων; Συµφωνώ και θεωρώ ότι αυτό είναι ο µεγαλύτερος κίνδυνος. Μιας και βρισκόµαστε στη χώρα της τραγωδίας θα σας έλεγα ότι ζούµε µια τραγωδία σε 4 πράξεις. Η πρώτη ήταν η χρηµατοπιστωτική κρίση του 2008. Πράξη δεύτερη, η κρίση στην οικονοµία το 2009. Πράξη τρίτη, η κοινωνική κρίση το 2010. Και, ίσως, πράξη τέταρτη, η νοµισµατική κρίση το 2011 σε όλο τον κόσµο. Και αυτή αφορά στη µεγάλη ρευστότητα που υπάρχει σήµερα και που αναζητά αποδόσεις. Σκεφτείτε ότι η Κίνα φέτος έχει συναλλαγµατικά αποθέµατα 2,6 τρισεκ. δολ., 800 δισ. περισσότερα από πέρυσι που πρέπει κάτι να τα κάνει. Κάποια θα τοποθετηθούν σε επενδύσεις, σε υποδοµές, τα υπόλοιπα θα επενδυθούν σ το εξωτερικό οδηγώντας σε ανατίµηση τα νοµίσµατα όπου θα κατευθυνθούν. Όλοι ζητούν από την Κίνα να ανατιµήσει το νόµισµά της, η Κίνα όµως αρνείται γιατί θεωρεί ότι θα υπονοµευτούν οι εξαγωγές της. Πώς αντιδρούν τώρα οι Αµερικανοί; ‘Δεν θέλετε να ανατιµήσετε, τότε εµείς θα µειώσουµε την ισοτιµία του δολαρίου. Θα τυπώνουµε δολάρια και µάλιστα γρηγορότερα από ό,τι µπορείτε να τα αγοράσετε». Και αυτό δεν είναι τελείως λάθος. Για να επανέλθουµε όµως στις επιχειρήσεις, αυτό που δεν επιθυµούν είναι οι µεγάλες µεταβολές στις ισοτιµίες. Όσο ο πόλεµος των νοµισµάτων –και τα τεράστια κεφάλαια που κερδοσκοπούν– οδηγεί σε αυτές, µπορεί να αποτελέσει παράγοντα αποσταθεροποίησης. Η χώρα σας είναι υπόδειγµα σταθερότητας. Πως τα καταφέρατε; Πρώτος παράγοντας είναι το ότι στην Ελβετία είµαστε σε µόνιµη λιτότητα. Το κοινοβούλιο δεν µπορεί να ψηφίσει µια δαπάνη αν πρώτα δεν έχει ψηφίσει τον νόµο µε τον οποίο θα βρεθούν τα αντίστοιχα έσοδα. Αυτό µας προστάτεψε από προβλήµατα. Και δεύτερος, το ότι έχουµε µια πολύ διαφοροποιηµένη οικονοµία µε πολλές ΜΜΕ επιχειρήσεις που εξάγουν. Αυτή η διαφοροποίηση υπάρχει και στη Δανία, τη Σουηδία, την Ολλανδία, τη Γερµανία. Αυτό είναι το µυστικό. Η Γαλλία έχει προβλήµατα γιατί έχει µεγάλες επιχειρήσεις και από κάτω πολλές ΜΜΕ που είναι όµως τοπικής εµβέλειας και δεν εξάγουν. Ανάλογη είναι η περίπτωση της Ελλάδας. Το µέγεθος από µόνο του δεν είναι πρόβληµα εάν συνοδεύεται από τεχνολογία και αυτό δεν επιτυγχάνεται παρά µόνο αν µια επιχείρηση δραστηριοποιηθεί στις ξένες αγορές. Και ποτέ δεν ήταν ευκολότερη η πρόσβαση στις ξένες αγορές από ό,τι σήµερα. Η λύση δεν είναι οι ξένες επενδύσεις. Δείτε τα προβλήµατα της Ιρλανδίας. Ήταν η καλύτερη χώρα στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Είναι όµως θύµα της επιτυχίας της. Επικεντρώθηκε στην προσέλκυση µεγάλων ξένων επενδύσεων και δεν ανέπτυξε εγχώριες ΜΜΕ µε εξαγωγικό προσανατολισµό. Στην κρίση ο πρώτος που φεύγει είναι ο ξένος και έτσι επιδεινώνονται τα προβλήµατα. ΕΠΙΛΟΓΗ 43

OPINION LEADERS #10

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΡΛΙΡΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010

OPINION LEADERS #10 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΡΛΙΡΑΣ

Η ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΤΡΟΠΩΝ Βαθύς γνώστης της οικονοµίας, ο Παναγιώτης Κορλίρας, πρόεδρος του ΚΕΠΕ, υποστηρίζει, ότι η χώρα µπορεί σήµερα να υπερηφανεύεται για δύο πράγµατα, το ένα θετικό, το άλλο αρνητικό, η σύνθεσή τους όµως είναι η αποθέωση του οξύµωρου σχήµατος. Η Ελλάδα µε δεινό οικονοµικό πρόβληµα έχει κατά κεφαλή τους καλύτερους οικονοµολόγους και ταυτόχρονα τους χειρότερους πολιτικούς. Αυτό το µοντέλο της Ελλάδας προσπαθεί να ανατρέψει σήµερα η χώρα. Συνέντευξη στις ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

λέπουµε, κ. Κορλίρα ότι υπάρχει οµοφωνία στο πως φτάσαµε στην τωρινή κρίση. Αφού τα πράγµατα είναι τόσο σαφή, ποιά εξήγηση µπορεί να δώσει κανείς στο ότι οι πολιτικές ηγεσίες των τελευταίων ετών δεν έκαναν τίποτα για να αποτρέψουν µια κρίση που αναπόφευκτα θα ερχόταν; Θα σας πω κάτι που ακούγεται σαν ανέκδοτο αλλά δεν είναι. Ένας φίλος µου, Γερµανός συνάδελφος, καθηγητής στη Φραγκφούρτη µου είπε: Έχετε κατά κεφαλή τους περισσότερους καλούς οικονοµολόγους, σε όλα τα καλά πανεπιστήµια της Αµερικής υπάρχουν Έλληνες. Πώς τα καταφέρατε έτσι; Η απάντηση είναι µία: Έχουµε κατά κεφαλή τους καλύτερους οικονοµολόγους αλλά έχουµε κατά κεφαλή και τους χειρότερους πολιτικούς. Δεν υπάρχει άλλη εξήγηση. Γράφοντας τον πρόλογο στο περιοδικό του ΚΕΠΕ, οι συνεργάτες µου είπαν: «Μα αυτά που λέµε τώρα, τα λέγαµε χρόνια πριν». Στην Ελλάδα πάντα µεταθέταµε στον επόµενο και έτσι χάσαµε τα καλά χρόνια. Τα καλά χρόνια της δεκαετίας του ‘90 και του 2000 που είχαµε υψηλή ανάπτυξη και χαµηλά επιτόκια. Άρα το θέµα είναι εκατό τα εκατό πολιτικό. Αντί να τα αξιοποιήσουµε για να περάσουµε µεταρρυθµίσεις, φτάσαµε στο σηµείο να πρέπει να κάνουµε µέσα σε 6 µήνες αυτά που δεν έγιναν σε 20 χρόνια. 28 ΕΠΙΛΟΓΗ

Οι κοινωνικοί αναλυτές λένε ότι οι πολιτικοί είναι προϊόν της κοινωνίας της εποχής τους. Φυσικά ο κάθε λαός έχει τους πολιτικούς που του αξίζουν. Υπάρχει όµως και η ευθύνη του ηγέτη. Είναι η διαφορά µεταξύ του politician και του statesman. Αν είσαι statesman πρέπει να βλέπεις λίγο πιο µπροστά και να πάρεις την ευθύνη σου, το περίφηµο πολιτικό κόστος. Μπροστά σε αυτό στην Ελλάδα οι περισσότεροι δείλιασαν. Δεν λέω ότι δεν κάναµε τίποτα αλλά τα κάναµε µόνο εν µέρει. Πχ. η µεταρρύθµιση Γιαννίτση του ασφαλιστικού. Έγινε χαµός και τελικά ο Κώστας Σηµίτης τον αποµάκρυνε. Πόσο ισχυρό είναι το status quo ενάντια στην αλλαγή στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι η χώρα θα αλλάξει; Μέχρι στιγµής αυτό που έχει γίνει είναι να περικόψουµε τις δαπάνες. Εξ’ ανάγκης θα αλλάξει. Και έχετε δίκιο, µέχρι στιγµής περικόψαµε τις δαπάνες και τα έσοδα έχουν µείνει πίσω. Και αυτό δεν µπορεί να συνεχιστεί. Όσον αφορά τις αντιστάσεις της κοινωνίας, περίµενα ότι θα ήταν µεγαλύτερες. Ο απλός πολίτης έχει συνειδητοποιήσει ότι είχαµε φθάσει όχι απλά στο χείλος του γκρεµού αλλά ένα βήµα µετά. Τώρα αν θα αλλάξει η νοοτροπία; Δεν θα γίνει Γερµανός ο Έλληνας, είναι άλλη η κουλτούρα πειθαρχίας του Γερµανού, αλλά τουλάχιστον θα γίνει πιο ορθολογικός. Εξίσου

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ - Επεξεργασία ALLMEDIA CREATIVE

ΕΠΙΛΟΓΗ 29

OPINION LEADERS #10

σηµαντική είναι η ψήφιση των µεταρρυθµιστικών νόµων, για το ασφαλιστικό και τα εργασιακά. Η επίπτωσή τους είναι πολύ σηµαντική, όταν ωριµάσουν θα δείτε το αποτέλεσµα ακόµη και στα spreads. Οι ξένοι δεν πίστευαν ότι σε µια «κακοµαθηµένη» χώρα τα µέτρα αυτά θα µπορούσαν να περάσουν.

Τι ήταν µέχρι στιγµής το πείραµα του ευρώ για την Ελλάδα; Όπως σχεδιάστηκε η Ευρωζώνη ήταν τελικά ένα παιχνίδι µε κερδισµένους µόνο τους ισχυρούς; Π.χ. η Γερµανία που µε την πολιτική beggar thy neighbor κερδίζει σε ένα παιχνίδι µηδενικού αθροίσµατος; Καλή ερώτηση. Από τα στοιχεία του ισοζυγίου πληρωµών της Ευρωζώνης, έχουµε δύο χώρες µε πλεονάσµατα, τη Γερµανία και την Ολλανδία και όλες τις άλλες µε ελλείµµατα. Η Γερµανία συγκρατεί κόστος και εισοδήµατα και κάνει dumping το δικό της πρόβληµα. Το πρόβληµα όµως υπάρχει από τη στιγµή που δηµιουργήθηκε η Ευρωζώνη. Έπρεπε η ισχυρότερη χώρα, η Γερµανία, να πεισθεί να απεµπολήσει το ισχυρό της νόµισµα. Η Γερµανία δέχτηκε λέγοντας ότι εγώ θα αντικαταστήσω το ισχυρό µάρκο µε κάτι εξίσου ισχυρό. Αυτό δεν το αντέχουν όλες οι χώρες, όχι µόνο η Ελλάδα αλλά και ισχυρές χώρες, όπως η Γαλλία, που από πλεονασµατική έγινε ελλειµµατική. Οι Άγγλοι έµειναν εκτός ευρώ γι’ αυτό τον λόγο. Νοµίζω ότι τώρα η δοµή της Ευρωζώνης δεν πρέπει να αλλάξει αλλά να προχωρήσει σε αυτά που σχεδιάζονται όπως ο έλεγχος των κρατικών προϋπολογισµών από την ΕΕ και ο συντονισµός των άλλων πολιτικών. Αλλά ο συντονισµός γίνεται στη βάση των χαµηλών ελλειµµάτων και του σκληρού ευρώ. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι η υποχώρηση του ευρώ εντάσσεται σε γεωστρατηγική αναµέτρηση; Το σκληρό ευρώ έχει έναν στόχο και αυτός ήταν και ο σκοπός των πρωτεργατών του. Να γίνει διεθνές αποθεµατικό νόµισµα, το οποίο βέβαια προκαλεί ενόχληση σε άλλους εκτός Ευρώπης. Την Ευρώπη τη συµφέρει το φθηνό ευρώ αλλά όλη η κουβέντα γίνεται για το σκληρό ευρώ. Στο 1,5 δολάριο ανά ευρώ θα µπορούσε να πει κανείς ότι είναι καταστροφικό για τις εξαγωγές, στο 1,27 είναι καλύτερα. Όµως, αν έχεις τις δυνάµεις της παραγωγικότητας και της πειθαρχίας και καταφέρεις να είσαι ανταγωνιστικός µε το ευρώ στο 1,5 δολάριο είσαι κερδισµένος. Δεν χάνεις σε ανταγωνιστικότητα και πλασάρεσαι ως ισχυρό αποθεµατικό νόµισµα. Θα έλεγα ότι, µε δεδοµένο ότι η ΕΕ είναι µεγαλύτερος οικονοµικός χώρος από τις ΗΠΑ, µια µακροχρόνια ισορροπία µε το δολάριο θα 30 ΕΠΙΛΟΓΗ

ήταν 1 προς 1. Η Ευρώπη κάνει ιδιαίτερη προσπάθεια να είναι ανταγωνιστική µε το σκληρό ευρώ. Κάποιοι, όπως οι Γερµανοί, έχουν τη δυνατότητα, οι υπόλοιποι είναι θύµατα του σκληρού ευρώ. Πιστεύω ότι η Ευρώπη κάνει λάθος να επιµένει σε πολύ ισχυρό ευρώ.

Δεν θα γίνει Γερµανός ο Έλληνας, δεν θα αλλάξει νοοτροπία, είναι άλλη η κουλτούρα πειθαρχίας του Γερµανού, αλλά τουλάχιστον θα γίνει πιο ορθολογικός.

Πιστεύετε ότι µε τα τωρινά δηµοσιονοµικά µέτρα οδηγούµαστε σε εσωτερική υποτίµηση που θα περιορίζει την κατανάλωση και θα κάνει την έξοδο από την ύφεση ακόµα πιο δύσκολη; Αυτό είναι το µεγάλο στοίχηµα γιατί τα µέτρα µέχρι στιγµής εντείνουν την ύφεση. Υποτίθεται ότι από το τέλος του 2011 θα σταµατήσει η πτωτική πορεία της οικονοµίας. Νοµίζω ότι τα χειρότερα αφορούν το 2010 γιατί το πρόγραµµα της κυβέρνησης είναι εµπροσθοβαρές. Και καλώς είναι εµπροσθοβαρές γιατί αν το παρατείνεις πολύ θα υπάρξει αυτό που λέµε fiscal fatigue και αυτό είναι το χειρότερο. Από το 2ο µισό του 2011 µπορεί να αυξηθεί η ζήτηση. Το µεγάλο θέµα είναι οι επενδύσεις και ιδίως οι ξένες. Αν υπάρξει ως αποτέλεσµα της εσωτερικής υποτίµησης και των διαρθρωτικών µέτρων µια προσέλκυση ξένων επενδύσεων αυτό θα είναι ένα σίγουρο βήµα για την ανάκαµψη. Το πρώτο στοίχηµα είναι να περάσουµε τον κίνδυνο της χρεοκοπίας που ως χώρα το παλεύουµε και µε το µνηµόνιο έχουµε καταστήσει τους εταίρους µας συµµέτοχους. Το δεύτερο στοίχηµα είναι πώς θα υπάρξει ανάκαµψη. Και σε αυτό, κρίσιµες είναι οι ιδιωτικές επενδύσεις. Από πού µπορεί να προέλθει µια αναπτυξιακή ώθηση για την Ελλάδα; Υπάρχουν τοµείς και κλάδοι που µπορούν µε στοχοποιηµένες δράσεις να στηρίξουν τη δραστηριότητα; Ένας τοµέας είναι ο ενεργειακός που έχει µεγάλα περιθώρια στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Άλλος ένας είναι ο τοµέας του τουρισµού-πολιτισµού-εκπαίδευσης. Είχαµε πρόσφατα εδώ έναν Αµερικανό καθηγητή, φιλέλληνα. Μας είπε «έχετε ένα µεγάλο κεφάλαιο στην Ελλάδα το οποίο δεν έχετε αξιοποιήσει καθόλου, την εκπαίδευση. Είναι παράλογο π.χ. να µην έχετε φτιάξει ένα διεθνές κέντρο κλασσικών σπουδών και αρχαιολογίας που θα µπορούσε να έχει 10 χιλ. φοιτητές από το εξωτερικό. Επίσης αγγλόφωνα πανεπιστήµια. Να συνδυάσετε το εξαιρετικό σας κλίµα µε τον πολιτιστικό σας πλούτο, να αξιοποιήσετε ότι έχετε». Γιατί να σπουδάζουν κλασική αρχαιολογία στη σκοτεινιασµένη Αγγλία και Σουηδία και να µην έρχονται εδώ; Αυτές είναι σοβαρές ευκαιρίες και το εισόδηµα που µπορεί να αποφέρουν είναι πολύ σηµαντικό. Η βιοµηχανία για την Ελλάδα σίγουρα δεν είναι το κυρίαρ-

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΡΛΙΡΑΣ

Γιατί χάθηκε η ευκαιρία για τις τράπεζες; Θυµάµαι την εποχή που ήµουνα ενεργός στα τραπεζικά, υπήρχε η φιλοδοξία να γίνουµε περιφερειακό κέντρο της ΝΑ Ευρώπης. Τα καλά χρόνια, της δυνατής Ελλάδας, υπήρξε επέκταση των επιχειρήσεων στην περιοχή αλλά δεν αξιοποιήσαµε τις δυνατότητες που υπήρχαν να γίνει η Αθήνα κέντρο χρηµατιστηριακό, τραπεζικό. Και τώρα αν γίνουν συµπράξεις µε ξένες τράπεζες, αναγκαστικά λόγω συγκυρίας, τα κέντρα λήψης αποφάσεων θα φύγουν από την Ελλάδα. Ξεκινήσαµε καλά. Που χάθηκε το τρένο; Φταίει η κρίση; Και η κρίση. Εγώ έχω µια θεωρία γεωστρατηγική. Για να παίξεις περιφερειακό ρόλο πρέπει να έχεις περιφερειακά ισχυρά πολιτικά χαρτιά. Η Ελλάδα δεν τα είχε. Δεν τα είχε είτε γιατί η Τουρκία αναπτύσσεται ραγδαία και έχουµε έναν σοβαρό περιφερειακό ανταγωνιστή είτε γιατί στις χώρες της Βαλκανικής µπήκαν συγχρόνως και παράγοντες από ισχυρότερες χώρες. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ είναι το πιο ισχυρό παράδειγµα. Εκεί το παιχνίδι χάθηκε πολιτικά. Χώρες όπως η Γερµανία ανέπτυξαν δικούς τους µηχανισµούς. Οι συνθήκες ήταν τέτοιες που αποµάκρυναν το όραµα του ισχυρού περιφερειακού πόλου για την Ελλάδα. Έχουµε πολλές επιχειρήσεις στα Βαλκάνια, ισχυρές αλλά η επέκτασή τους στην περιοχή έγινε ασυντόνιστα. Αυτό που κάνει ο Αµερικανός πρέσβης ή ο Γάλλος, που πηγαίνει στα υπουργεία και προωθεί τα συµφέροντα των επιχειρήσεων της χώρας του, αναγνωρίζοντας ότι αυτό είναι το συµφέρον της χώρας του, αυτό δεν το κάναµε. Δεν υπήρχε στήριξη ούτε µακροχρόνιο σχέδιο. Και µπορώ να το πω και για τις τράπεζες, κάτι που γνωρίζω προσωπικά. Ως διευθύνων σύµβουλος της Ιονικής Τράπεζας είχα ανοίξει το πρώτο υποκατάστηµα τράπεζας στη Βουλγαρία το 1995. Δεν υπήρχε στήριξη και σχέδιο από τη κυβέρνηση, µόνο η φράση: «µπράβο, κάντε το». χο στοιχείο της οικονοµίας και το µέλλον είναι στις υπηρεσίες. Επίσης, έχουµε µια καλή γεωργία.

Δεν το ακούµε συχνά αυτό. Η κυρίαρχη εκτίµηση είναι ότι η ελληνική γεωργία πεθαίνει. Δεν πεθαίνει καθόλου. Αυτό που έχει περάσει ανεπιστρεπτί είναι το µοντέλο «έχω 10 στρέµµατα, κάθοµαι στο καφενείο και εισπράττω και έχω τον µετανάστη που µου καλλιεργεί το βαµβάκι το οποίο επιδοτείται». Όσοι έχουν µπει σε τυποποιηµένα προϊόντα υψηλής ποιότητας έχουν βρει διεξόδους στις ξένες αγορές και στην ελληνική. Πρέπει ο παραγωγός να παράγει σύµφωνα µε τις προτιµήσεις του καταναλωτή που αλλάζουν. Οι υπηρεσίες πάντως θα δώσουν την ώθηση, η ναυτιλία, ο τουρισµός, η εκπαίδευση γιατί στις τράπεζες οι ευκαιρίες χάθηκαν.

IN FO • Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1946.

• Σπούδασε στο οικονοµικά στην ΑΣΟΕΕ και πήρε το διδακτορικό του δίπλωµα στα οικονοµικά από το University of Rochester. • Έχει διδάξει στο University of Pittsburgh και στο Universite d’ Aix-Marseille II, και από το 1978 είναι Καθηγητής του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Οι ειδικότητές του είναι η Μακροοικονοµική και η Νοµισµατική Θεωρία και Πολιτικής. Έχει δηµοσιεύσει πολλά επιστηµονικά άρθρα και βιβλία, και έχει διατελέσει υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, και πρόεδρος και διευθύνων σύµβουλος της Ιονικής Τράπεζας. ΕΠΙΛΟΓΗ 31

OPINION LEADERS #9

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΑΜΙΔΑΚΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2010

OPINION LEADERS #9 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΑΜΙΔΑΚΗΣ

Ένας ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ Πάθος, ταλέντο και επιχειρηµατικό δαιµόνιο είναι το εκρηκτικό µείγµα της προσωπικότητας του Κυριάκου Μαµιδάκη, προέδρου της Mamidoil Jetoil, ενός Έλληνα επιχειρηµατία που έχει ζήσει χρόνο µε τον χρόνο τις καλές αλλά και τις κακές στιγµές της χώρας στα πενήντα χρόνια της επιχειρηµατικής του δράσης. Με κριτικό πνεύµα, σήµερα, διεισδύει στις πρακτικές που οδήγησαν τη χώρα στην τωρινή δεινή θέση, ιχνηλατεί τις τάσεις της επόµενης µέρας στην ενεργειακή αγορά και εξηγεί τη δική του επιχειρηµατική εκδοχή για το πως η επένδυση των 30 εκατ. ευρώ που θέλει να κάνει στην Κρήτη, σκοντάφτει στο παγόβουνο «Ελλάδα». Συνέντευξη στις ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

ε βάση την πολύχρονη εµπειρία σας, κ. Μαµιδάκη, θα θέλαµε να µας πείτε, αν θα µπορούσε να περιγραφεί ως το χρονικό µιας προαναγγελθείσας κρίσης, το τωρινό αδιέξοδο της υπερχρέωσης, της αρνητικής ανάπτυξης και της αύξησης της ανεργίας στην Ελλάδα; Το κατάντηµα στο οποίο έχει περιέλθει η χώρα είναι πράγµατι φοβερό. Αξιολύπητο για τους κατοίκους της. Φαινόταν όµως ότι θα είχαµε αυτές τις εξελίξεις εδώ και πολλά χρόνια. Από την πορεία µου που µετρά περισσότερα από 50 χρόνια επαγγελµατικής σταδιοδροµίας, 50 χρόνια που έζησα µέρα µε τη µέρα την ελληνική πραγµατικότητα, καταλήγω σε αυτό ακριβώς που σας είπα. Τα πράγµατα άρχισαν να στραβώνουν από το 1980. Από την πολιτική που ακολουθούσαν όλες οι κυβερνήσεις έκτοτε έλειπαν βασικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται για µια χώρα, όπως η στόχευση στη διατηρήσιµη ανάπτυξη. Είχαµε ανάπτυξη, και σε καλούς ρυθµούς, αλλά δεν την είχαµε στους τοµείς τους κατάλληλους για τη χώρα. Η Ελλάδα δεν είναι βιοµηχανική χώρα αλλά και δεν έχει ορυκτό πλούτο που άλλες χώρες έχουν και αξιοποιούν. Εποµένως, είχαµε λίγες εναλλακτικές διεξόδους, όπως η ναυτιλία η οποία προϋπήρχε, και στην οποία το κράτος δεν είχε ευτυχώς καµία ανάµιξη. Ο «φυσικός» µας πλούτος είναι ο τουρισµός, και γενικότερα οι υπηρεσίες και το διαµετακοµιστικό εµπόριο. Αυτές όµως οι δυνατότητες δεν αξιοποιήθηκαν όσο 32 ΕΠΙΛΟΓΗ

έπρεπε. Μπήκαµε στην ΕΕ το 1981, εξασφαλίσαµε παροχές για ανάπτυξη και εκσυγχρονισµό, όµως δεν τις διαθέσαµε στην κατεύθυνση για την οποία µας τις έδωσαν. Τις χρησιµοποιήσαµε για καταναλωτικές ανάγκες, όπως έκανε ο Ανδρέας Παπανδρέου για να ανεβάσει το επίπεδο των οικονοµικά ασθενέστερων. Αυτό ήταν µια κοινωνικά σωστή ενέργεια, αλλά δεν ανεβάζεις το βιοτικό επίπεδο χωρίς να το στηρίξεις, χωρίς να φτιάξεις την υποδοµή, τις βάσεις για τη συντήρησή του. Λοιπόν, µε τη βοήθειά και της παραοικονοµίας, δηµιουργήθηκε ένα πλασµατικό επίπεδο ζωής, που συνεχώς ανέβαινε, ζούσαµε πλουσιοπάροχα και πέρα από τις δυνατότητές µας, χωρίς ποτέ να λάβουµε υπόψη µας ότι κάποια µέρα µπορεί να αναποδογυρίσουν τα πράγµατα. Και έτσι βρεθήκαµε σήµερα από εκεί που απολαµβάναµε ένα καλό επίπεδο ζωής και µια εκτίµηση στον κόσµο, να έχουµε, τον τελευταίο χρόνο, γελοιοποιηθεί παγκοσµίως. Ταξιδεύω ξέρετε πολύ και έχω επαφές µε ξένους. Στις ερωτήσεις που µου κάνουν αισθάνοµαι άσχηµα και δεν ξέρω πως να απολογηθώ...

Πιστεύετε ότι η τωρινή κρίση και η εικόνα που έχουµε δώσει στο εξωτερικό αδικεί την Ελλάδα και τους Έλληνες; Κοιτάξτε, ήταν στραβό το κλίµα, «το έφαγε και ο γάιδαρος». Με αυτό εννοώ ότι µέχρι το Σεπτέµβριο του 2009 η κατάσταση ήταν σε λανθάνουσα µορφή. Ο Κώστας Καραµανλής, ο οποίος από ό,τι αντιλαµβάνοµαι ήθελε να φύγει per mare per terra, είπε κάποια πράγµατα

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ

Ο επιχειρηµατίας στην Ελλάδα, δυστυχώς, εµφανίζεται εχθρός της κοινωνίας

ΕΠΙΛΟΓΗ 33

OPINION LEADERS #9

στην προεκλογική του εκστρατεία. Ο Γιώργος Παπανδρέου έκανε ένα λάθος και ένα καλό. Το ένα σκέπασε το άλλο. Το λάθος ήταν ότι ξεκίνησε τη θητεία του µε την καταστροφολογία. Βουλιάζουµε, πτωχεύουµε κ.λπ. Αυτό ήταν η πραγµατικότητα αλλά την ώρα που ταυτοχρόνως θέλεις να δανειστείς, δεν λες στον πιστωτή σου ότι βρίσκεσαι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Επόµενο ήταν να εκτοξευθούν τα spreads των οµολόγων και αναγκάστηκε να τρέχει για να διορθώσει τα πράγµατα και να καλύψει τις ανάγκες που δεν µπορούσε να καλύψει µέσω του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Το καλό ήταν ότι πέτυχε τη στήριξη της Ευρώπης και του ΔΝΤ για την Ελλάδα που κινδύνευε µε χρεοκοπία και δόθηκε η ευκαιρία ο ελληνικός λαός να συνειδητοποιήσει το µέγεθος του προβλήµατος, σε κάποιο βαθµό γιατί στο σύνολό του δεν είναι εύκολο.

Μήπως δεν θέλει να το καταλάβει; Άµα είσαι «καλοµαθηµένος», δύσκολα προσαρµόζεσαι. Εποµένως, τα µέτρα που παίρνονται τώρα είναι πολύ επώδυνα, πρέπει όµως να εφαρµοστούν, δεν γίνεται αλλιώς. Μπορεί η τρέχουσα εξέλιξη να φαίνεται σκοτεινή, όµως η λίγο µακρύτερη φαίνεται καλύτερη. Δύο τρεις µήνες ή δυο τρία χρόνια; Μπορεί να το δούµε και γρήγορα. Μπορεί να βελτιωθεί η ψυχολογία της αγοράς, η οποία για µας, που ασχολούµαστε µε τις επιχειρήσεις, έχει µεγάλη σηµασία. Και εκεί ήταν το λάθος του κ. Παπανδρέου. Δηµιούργησε µια ψυχολογία καταστροφής, η οποία κατέστρεψε το κλίµα και έβαλε φρένο σε κάθε οικονοµική δραστηριότητα. Στη συνέχεια, βέβαια, πέτυχε αυτά που πέτυχε µε την ΕΕ και το ΔΝΤ. Εγώ, σαν πρακτικός άνθρωπος, αυτά τα καλύπτω µε την έκφραση ουδέν κακόν αµιγές καλού. Το θέµα είναι ότι από εδώ και πέρα θα δούµε δύσκολες µέρες, πολύ δύσκολες, αλλά έτσι και αρχίσει η ψυχολογία να ανεβαίνει, όχι µόνο στο εσωτερικό αλλά και στους κύκλους εκείνους που σχετίζονται µε την πρόοδο της χώρας, µεταξύ των οποίων και το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, ελπίζω να δούµε µια, µη αναµενόµενη, βελτίωση. Αυτό που είναι λυπηρό είναι ότι κακοµάθαµε και δύσκολα θα προσγειωθούµε. Πρέπει να το πάρουµε απόφαση, δεν µπορείς να καταναλώνεις περισσότερα από αυτά που παράγεις. Πόσο υπεύθυνους µπορεί να χαρακτηρίσει κανείς τους πολιτικούς που δεν αψήφησαν το πολιτικό κόστος ώστε να καταστήσουν κατανοητό στην κοινωνία ότι η βραχυπρόθεσµη ευηµερία έχει υψηλότατο κόστος που αργά η γρήγορα θα το πληρώσουν συνολικά πολίτες και επιχειρήσεις; Δυστυχώς δεν είχαµε ποτέ πολιτικούς που να δρουν µε βάση την πραγµατικότητα και να ενεργούν µε βάση τους περιορισµούς των αγορών. Όταν δανείζεσαι συνεχώς, όταν έχεις κάθε χρόνο ελλειµµατικό προϋπολογισµό, αυξάνεται το χρέος, ανεβαίνουν οι τόκοι, φτάνεις σε αδιέξοδο. Αν µε ρωτάτε για τους πολιτικούς και τους 34 ΕΠΙΛΟΓΗ

εκάστοτε κυβερνώντες, µην το κάνετε, γιατί θα σας πω σκληρά λόγια. Τα τελευταία τριάντα χρόνια στην Ελλάδα, υπήρξαν και ανεύθυνοι και «αγράµµατοι» πολιτικοί. Δεν µπορείς να χειρίζεσαι υποθέσεις αν δεν «κατέχεις» το σύστηµα µιας χώρας.

Για να στραφούµε τώρα στον τοµέα σας. Το πετρέλαιο, σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ θα παραµείνει η βασική πρωτογενής µορφή ενέργειας τουλάχιστον για τα επόµενα 30 χρόνια. Εποµένως, αναγκαστικά θα παραµείνει ακριβό το πετρέλαιο. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, τα ορυκτά καύσιµα θα αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της ενέργειας για πολλά χρόνια. Όλες οι µελέτες δείχνουν ότι ως το 2050 η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιµα θα είναι πάνω από 50%. Από εκεί και πέρα θα αρχίσει να µειώνεται ως επακόλουθο της µείωσης της παραγωγής. Δεν είναι αιώνιο το πετρέλαιο, κάποτε θα αρχίσει να εξαντλείται. Εποµένως είναι σωστό που οι εναλλακτικές µορφές ενέργειας προωθούνται παγκοσµίως. Σαν επένδυση είναι κοστοβόρες αλλά το κόστος θα το απορροφήσει η ανάπτυξη αν όλα εξελιχθούν οµαλά. Αυτό όµως που γίνεται στην Ελλάδα, να πιστεύουµε ότι θα µας λύσουν το πρόβληµα της ανάπτυξης οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, είναι αυτό που λέµε µη πραγµατοποιήσιµη επιθυµία. Στην Ελλάδα µπορεί ως το 2030 οι ΑΠΕ να καλύψουν ως το 30% της ηλεκτρικής ενέργειας, όχι παραπάνω. Σε ότι αφορά τα περιβαλλοντικά θέµατα, αναµφισβήτητα η ορυκτή ενέργεια µολύνει, όµως αν πάµε 20-30 χρόνια πίσω θα δούµε ότι σήµερα οι ποιότητες των καυσίµων είναι τελείως διαφορετικές και ρυπαίνουν πολύ λιγότερο. Η στάση της πολιτικής και της κοινωνίας στην επιχειρηµατικότητα για ένα µεγάλο διάστηµα ήταν σχέση αγάπης και µίσους. Από τη µία πλευρά, θέλουµε θέσεις εργασίας, ταυτόχρονα αντιδρούµε σε µία επένδυση που µπορεί να δηµιουργήσει αυτές τις θέσεις εργασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η επένδυση για τη δηµιουργία αποθηκών καυσίµων στη Δυτική Κρήτη, επένδυση που έχει προγραµµατιστεί εδώ και µία επταετία από την εταιρεία σας, στην οποία αντιδρούν οι τοπικοί φορείς. Ο Έλληνας είναι γεννηµένος για πρωτοβουλίες. Και χάρη σε αυτό το χαρακτηριστικό του είχαµε εξάρσεις επιχειρηµατικού δαιµονίου, έχουµε πολλά παραδείγµατα. Όπου και να πάει κανείς, θα δει τον Έλληνα δραστήριο, σε όλες τις χώρες. Γιατί στο εξωτερικό; Γιατί εδώ δεν του παρέχονται οι συνθήκες για να ευοδωθούν τα σχέδιά του. Σε ατοµικό επίπεδο έχουµε πολλά φωτεινά παραδείγµατα, σε συλλογικό επίπεδο τα χαλάµε τελείως. Όσον αφορά την επένδυση στην Κρήτη είναι µια άθλια ιστορία που προδίδει σε όλο της το µεγαλείο το γιατί φθάσαµε εδώ. Το 1970 αγοράσαµε µια έκταση στον κόλπο της Σούδας, στην τοποθεσία Πλατάνι, γι αυτό τον σκοπό. Όταν ξεκινήσαµε τις διαδικασίες για την υλοποίηση της επένδυσης διαπιστώσαµε ότι υπήρχε ένας νόµος του 1936 ο οποίος χαρακτήριζε µεγάλο µέρος του κόλπου ως ναυτικό οχυρό και απαγόρευε κάθε

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΑΜΙΔΑΚΗΣ

τηση ακύρωσης της απόφασης στο αρµόδιο υπουργείο, το ΥΠΕΚΑ. Η υπουργός, κ. Μπιρµπίλη, δια της µη απάντησης, απέρριψε την αίτησή µας. Εµείς έπρεπε πλέον να διεκδικήσουµε την ανάκληση δικαστικά, καταφύγαµε πάλι στο ΣτΕ αλλά αυτό θα πάρει καιρό. Επειδή δε ήταν παράνοµη κατά τους νοµικούς η ανάκληση της έγκρισης της περιβαλλοντικής µελέτης κάναµε εξώδικο στον Περιφερειάρχη, ο οποίος δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον, οπότε προχωρήσαµε για να προστατέψουµε τα συµφέροντά µας καθώς αν δεν ευοδωθεί το έργο θα έχουµε τεράστιες ζηµιές από δαπάνες που έχουµε ήδη κάνει. Είπαµε στον Περιφερειάρχη ότι θα διεκδικήσουµε αποζηµίωση από το Δηµόσιο για τις δαπάνες που έχουµε κάνει αλλά και από τον ίδιο ευθύνες διότι ενήργησε κατά παράβαση του νόµου. Και επειδή δεν µου αρέσει να έχω αντιδικίες µε δηµόσιους λειτουργούς, τον πήρα τηλέφωνο λέγοντάς του να επανεξετάσει πριν προχωρήσουµε νοµικά. Την επόµενη µέρα ο Περιφερειάρχης δήλωνε ότι τον απείλησα...

είδους δραστηριότητα. Υπήρχε µόνο η ναυτική βάση. Το 2000 έγινε µια τροποποίηση η οποία περιόριζε το ναυτικό οχυρό στο ύψος του ναυστάθµου, το Πλατάνι το έβγαζε έξω και το χαρακτήριζε επιτηρούµενη ζώνη. Οπότε εµείς το 2002 ξεκινήσαµε τη διαδικασία να βγάλουµε άδεια για αποθηκευτικούς χώρους µε το σκεπτικό ότι η Κρήτη έχει δυσανάλογα λίγους σε σχέση µε τις ανάγκες. Πήραµε τις εγκρίσεις και το 2004 πριν από τις εκλογές ο τότε (και τωρινός) περιφερειάρχης ενέκρινε την προκαταρκτική περιβαλλοντική µελέτη. Πάρθηκαν οι απαιτούµενες από τον νόµο εγκρίσεις. Ο δήµαρχος Σούδας και το δηµοτικό συµβούλιο ήταν ενάντιοι στην επένδυση πιο πολύ για κοµµατικούς λόγους και λιγότερο για περιβαλλοντικούς, τους οποίους τώρα επικαλούνται και προσέφυγαν στο Συµβούλιο της Επικρατείας.

Ποια ήταν η απόφασή του; Η απόφαση του ΣτΕ απέρριψε τις αιτιάσεις του δήµου οµόφωνα και εµείς αρχίσαµε πλέον να προετοιµαζόµαστε για την έναρξη της κατασκευής των εγκαταστάσεων. Αγοράσαµε υλικά, εξαρτήµατα κ.λπ. και ήρθε πάλι ο Περιφερειάρχης και ανακάλεσε την έγκριση της µελέτης. Παράνοµα, τόσο παράνοµα που διερωτώµαι πως δεν παρενέβη η διοίκηση σε αυτό το θέµα. Εκεί έχασα πάσα ιδέα για το κράτος. Kάναµε αί-

«Αν µε ρωτάτε για τους πολιτικούς και τους εκάστοτε κυβερνώντες, µην το κάνετε γιατί θα σας πω σκληρά λόγια. Τα τελευταία τριάντα χρόνια στην Ελλάδα, υπήρξαν και ανεύθυνοι και «αγράµµατοι» πολιτικοί. Δεν µπορείς να χειρίζεσαι υποθέσεις αν δεν «κατέχεις» το σύστηµα µιας χώρας».

Γιατί κατά τη γνώµη σας αντιδρά ο δήµαρχος και το δηµοτικό συµβούλιο σε µια επένδυση που θα φέρει θέσεις εργασίας; Δεν γνωρίζω. Πώς θέλουµε να προσελκύσουµε νέες επενδύσεις όταν οι δροµολογηµένες δεν προχωρούν; Δεν έχω καµία αµφιβολία ότι οι λόγοι για τους οποίους δεν µπορούµε να προχωρήσουµε στην επένδυση δεν είναι περιβαλλοντικοί αλλά κοµµατικοί. Δεν υπήρξα ποτέ στέλεχος ούτε µέλος κόµµατος, υποστηρίζω τη φιλελεύθερη παράταξη και νοµίζω ότι αυτό είναι το πρόβληµα. Η επένδυση αυτή θα δηµιουργήσει 30-50 θέσεις εργασίας και συνέργειες µε άλλες τοπικές δραστηριότητες. Μια εστία δραστηριότητας παρασύρει και άλλες. Μέχρι πρότινος στην Κρήτη δραστηριοποιούντο µόνο 5 εταιρείες εµπορίας πετρελαιοειδών από τις 20 που υπάρχουν, δεν υπήρχε ανταγωνισµός εξ ου και οι υψηλές τιµές. Αν γινόταν η επένδυσή µας, θα κατέβαιναν και άλλες εταιρείες, εµείς δεν θα εξυπηρετούσαµε µόνο τις δικές µας εταιρείες, η εγκατάσταση είχε σκοπό να είναι ένα central logistics center, όπου κάθε εταιρεία θα µπορούσε να διατηρεί αποθέµατα και θα τονωνόταν ο ανταγωνισµός. Μάλιστα ενόψει της επένδυσης άρχισαν να κατεβαίνουν εταιρείες στην Κρήτη. Πιο σταθερό πλαίσιο για τον επιχειρηµατία, αυτό είναι που λείπει στην Ελλάδα; Ο επιχειρηµατίας στην Ελλάδα, δυστυχώς, εµφανίζεται εχθρός της κοινωνίας. Από εκεί και πέρα πρέπει να αποδείξεις ότι δεν είσαι λιοντάρι. ΕΠΙΛΟΓΗ 35

OPINION LEADERS #9

ΜΑΡΙΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

26 ΕΠΙΛΟΓΗ

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ

OPINION LEADERS #8 ΜΑΡΙΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ

ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ Τα πράγµατα έχουν δύο όψεις. Η µία όψη είναι αυτή της σπάταλης Ελλάδας. Το ξέρουν οι Ευρωπαίοι και το χρησιµοποιούν για να υποχρεώσουν τη χώρα να νοικοκυρέψει τα του οίκου της. Η άλλη ίσως δεν είναι τόσο ευδιάκριτη µε την πρώτη µατιά, αλλά είναι όψη ουσίας. Την αναδεικνύει ο πολύπειρος Μάριος Κυριάκου, διευθύνων σύµβουλος της KPMG. Εκτιµά ότι η Ελλάδα, ως µέλος της ΕΕ, πολλές φορές ακολούθησε πολιτικές και έλαβε µέτρα που δεν οφέλησαν τη χώρα αλλά αντίθετα από αυτά οφελήθηκαν οι εξαγωγικές χώρες της Ευρώπης. Συνέντευξη στις ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

χει σήµερα, κ. Κυριάκου ο πυρήνας της ελληνικής επιχειρηµατικότητας συνειδητοποιήσει το µέγεθος του προβλήµατος της χώρας; Πιστεύω ναι. Και έχει νιώσει τον αντίκτυπο της κρίσης. Νοµίζω όµως ότι υπάρχει µία υπεραισιοδοξία που συνοψίζεται στη φράση: «Εµείς πάντα τα καταφέρναµε, θα τα καταφέρουµε και τώρα». Αυτή η τάση σίγουρα είναι θετική αλλά δεν είµαι σίγουρος εάν κρύβει µία έλλειψη συνειδητοποίησης της κατάστασης. Το ίδιο ισχύει και για τον πολιτικό κόσµο; Νοµίζω ότι υπάρχει µία µερίδα του πολιτικού κόσµου που σκέπτεται µε τον ίδιο τρόπο. Που λέει ότι θα τα καταφέρουµε, θα βρούµε λύσεις. Όµως αν τους ρωτήσεις ποιες θα είναι αυτές, δεν νοµίζω ότι µπορεί κανείς να απαντήσει. Η κρίση στη χώρα δεν σχετίζεται µόνο µε το δηµόσιο χρέος. Εάν δεν βρεθεί τρόπος να συγκλίνουν οι χώρες σε παραγωγικότητα – ανταγωνιστικότητα, τότε ανάλογες κρίσεις θα παρουσιάζονται. Ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν ώστε να µην είµαστε τόσο ελλειµµατικοί; Γιατί αυτό συζητείται τώρα στην Ευρωζώνη. Δεν είναι µόνο ότι µία χώρα είναι σπάταλη, συµβαίνει ταυτόχρονα κάτι ακόµη για να προκύπτουν προβλήµατα όπως της Ελλάδας. Κοιτάξτε, πρέπει να δούµε ορισµένα βασικά πράγµατα που φωτογραφίζουν και το µέγεθος του

προβλήµατος. Ο δηµόσιος τοµέας απασχολεί διπλάσιο αριθµό ατόµων σε σχέση µε όσους χρειάζεται. Σε κάποιο στάδιο λοιπόν οι µισοί θα πρέπει να φύγουν. Κανείς δεν εισηγείται ότι αυτό µπορεί να γίνει εύκολα ή σύντοµα. Δείχνει όµως ότι ένα µεγάλο κοµµάτι του προβλήµατος είναι αυτή η δαπάνη που κάθε χρόνο επωµιζόµαστε χωρίς να υπάρχει αποτέλεσµα. Υπήρξε µία µείωση των αποδοχών των δηµοσίων υπαλλήλων, περιορίστηκαν τα επιδόµατα, αλλά χρειάζεται µία πιο ριζική αντιµετώπιση. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι από το 2011 για κάθε 5 δηµόσιους υπαλλήλους που αποχωρούν, θα προσλαµβάνεται ένας. Αλλά τέτοιες ανακοινώσεις ακούσαµε και πριν 5 ή 10 χρόνια. Στην πράξη, όταν υπάρξει πίεση από κοµµατικά στελέχη, κάθε κυβέρνηση προσλαµβάνει τους δικούς της. Το πρόβληµα δεν λύνεται, µεγαλώνει. Και όσο µπορούσαµε να δανειζόµαστε και να πληρώνουµε αυτές τις δαπάνες, αναβάλαµε τη χρηστή διοίκηση για την επόµενη µέρα. Σήµερα αποδεικνύεται περίτρανα ότι αυτό το µοντέλο λειτουργίας δεν µπορεί να συνεχιστεί άλλο. Ξέρετε, όλοι εµείς που ταξιδεύουµε στο εξωτερικό συναντούµε ανθρώπους που έχουν το θάρρος να µας µιλήσουν πιο ανοιχτά και είτε µε κοµψό ή άκοµψο τρόπο είτε κάνοντας ένα αστείο, µας λένε: «Έχουµε βαρεθεί να σας ταΐζουµε». ΕΠΙΛΟΓΗ 27

OPINION LEADERS #8

Δώσαµε λαβή όµως. Ναι δώσαµε λαβή. Όχι µόνο σήµερα. Τη φράση «εσείς οι Έλληνες ζείτε καλά και εµείς πληρώνουµε για να ζείτε εσείς καλά» την ακούσαµε και πριν 10-15 χρόνια. Οι επιθέσεις που δέχεται η Ελλάδα όµως είναι δυσανάλογα µεγάλες. Πιστεύω ότι θα έπρεπε οι υπηρεσίες ελεγκτικής να εφαρµόζονται και στις κυβερνήσεις, να υπάρχει αποτελεσµατική οργάνωση και στην ΕΕ όπως και αποτελεσµατικότητα στην εφαρµογή πολιτικών. Γιατί αν κάθε χώρα που έχει προβλήµατα τίθεται εκτός Ευρωζώνης, τότε θα προκύψουν χειρότερα για το ευρώ. Ίσως αυτή η κρίση δείξει ότι πρέπει να υπάρχει µεγαλύτερος έλεγχος σε όλα τα επίπεδα. Αυτό θα συµβεί τώρα µε τον έλεγχο που θα ασκήσουν οι Βρυξέλλες στη χώρα. Γιατί σε κάποιο στάδιο ξεχάσαµε ότι αυτός που πληρώνει θα πρέπει να δει πως αξιοποιούνται τα χρήµατά του. Δεν είναι όµως µόνον αυτά. Είναι και πράγµατα που η χώρα δεν κατάφερε να επικοινωνήσει στην Ευρώπη και έτσι δυσκόλεψε η κατάσταση. Να σας δώσω ένα παράδειγµα. Στη θητεία της προηγούµενης κυβέρνησης και µόλις άρχισε να γίνεται αισθητή η κρίση, φώναξαν οι έµποροι των καινούριων αυτοκινήτων ότι είχαν µεγάλο πρόβληµα να πουλήσουν τα αυτοκίνητά τους. Αυτό έγινε στην Αγγλία και τη Γαλλία, µε τη διαφορά ότι αυτές οι χώρες παράγουν αυτοκίνητα, οπότε δίνοντας κίνητρα βοηθούσαν την παραγωγή τους. Στην Ελλάδα δόθηκαν κίνητρα για να αγοράσουν οι Έλληνες καινούρια αυτοκίνητα κάτι που για µένα ήταν εντελώς παράλογο για τις συνθήκες της χώρας. Τι έγινε στην πράξη; Οι Έλληνες έσπευσαν να αγοράσουν καινούρια αυτοκίνητα σε µία δύσκολη στιγµή και αυτά κατέληξαν στις εταιρείες που παράγουν αυτοκίνητα, στη Γερµανία, τη Γαλλία κ.λπ., κάτι που για µένα σηµαίνει ότι µάλλον ασκήθηκε πίεση στην κυβέρνηση για τη λήψη του µέτρου. Αλλιώς δεν µπορώ να καταλάβω γιατί λήφθηκε. Η υποχώρηση του τζίρου των εισαγωγέων στην Ελλάδα είχε φτάσει στο 40% περίπου εκείνη την εποχή. Δεν ισχυρίζοµαι ότι το συγκεκριµένο µέτρο δεν προσέφερε ταυτόχρονα και τόνωση στην αγορά. Την ίδια στιγµή όµως καταστράφηκε η αγορά του µεταχειρισµένου αυτοκινήτου που έχασε την αξία της. Στην πράξη φάνηκε να λύνεται ένα πρόβληµα, δηµιουργήθηκε όµως ένα άλλο. Να σας το πω µε απλά λόγια. Ο λόγος της Ευρώπης ήταν: «Είσαι µέρος της ΕΕ, έχουµε πρόβληµα µε τα εργοστάσια µας, βοήθησέ µας και εσύ». Και ο δικός µας αντίλογος θα έπρεπε να είναι: «Με πίεσες να πληρώσω, να εκταµιεύσω και να δηµιουργήσω πρόβληµα στο δικό µου ισοζύγιο και ενδεχοµένως στην 28 ΕΠΙΛΟΓΗ

αγορά µου για να πάρεις εσύ τα χρήµατα. Και τώρα έρχεσαι και µου λες ότι έχω µεγάλο έλλειµµα». Αυτό δεν το επικοινωνήσαµε σωστά. Γιατί σε µια Ευρώπη ενωµένη θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι: «εσύ µε πίεσες και έδωσα χρήµατα και τώρα είσαι καλύτερα ενώ εγώ έχω αποκτήσει το πρόβληµα, άρα τώρα βοήθησέ µε». Και αυτό δεν είναι το µόνο σηµείο όπου η Ελλάδα προσέφερε στην Ευρώπη. Συγκεκριµένα, στη λογική της «παγκοσµιοποίησης» µέσα στα ευρωπαϊκά σύνορα, για να µειωθούν τα κόστη κλ.π., έφυγαν οι παραγωγικές µονάδες από µικρές χώρες όπως η Ελλάδα και συγκεντρώθηκαν σε µία ή δυο µεγάλες χώρες µε σκοπό τη δηµιουργία οικονοµιών κλίµακας. Αυτό δηµιούργησε πρόβληµα στην Ελλάδα. Είτε µε την ανεργία είτε µε αυξηµένα κόστη στην παραγωγή κ.ά. Για να συνοψίσω, δεν είναι ότι η Ελλάδα δεν φέρει ευθύνη για τα σηµερινά προβλήµατα που αντιµετωπίζει. Ταυτόχρονα όµως είναι και µία σειρά από άλλα θέµατα που έφεραν τη χώρα στη σηµερινή κατάσταση και για τα οποία δεν ευθύνεται αποκλειστικά αυτή. Η Ελλάδα είχε υποστεί πίεση για να κάνει κάποια πράγµατα τα οποία δεν ήταν προς όφελός της και από τα οποία επωφελήθηκαν οι εξαγωγικές χώρες της Ευρώπης. Είναι ο καιρός να µας βοηθήσουν για να συνεχίσουµε να αγοράζουµε και να τους δίνουµε τα χρήµατά τους πίσω. Τα εργοστάσια της Γερµανίας που προµηθεύουν την Ελλάδα δεν παίρνουν τα χρήµατά τους πίσω;

Ας περάσουµε, κ. Κυριάκου, στην ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και συγκεκριµένα στην έλλειψή της. Κοιτάξτε, το Δηµόσιο δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων µε τη γραφειοκρατία και µε νόµους που περιορίζουν την ευελιξία στις εργασίες µιας επιχείρησης. Είναι επίσης η φορολογία. Ο µεγαλύτερος συνεταίρος στις επιχειρήσεις σήµερα είναι το κράτος. Είναι που πάντα γνωρίζαµε την τροχοπέδη της γραφειοκρατίας αλλά ποτέ δεν άλλαξε κάτι. Έτσι, είναι. Και θα σας πω ένα παράδειγµα σχετικά. Υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις που για κάποιο λόγο πρέπει να έχουν έδρα στην Ελλάδα αλλά δεν έχουν δραστηριότητα στη χώρα και δεν χρειάζεται να ενοικιάσουν γραφεία. Αναλάβαµε και χειριστήκαµε τέτοιες περιπτώσεις. Τι συνέβη λοιπόν; Ήρθε η εφορία και µας είπε ότι για να υπάρξει έδρα της επιχείρησης στη χώρα πρέπει τουλάχιστον να νοικιάσουν 5 τετραγωνικά µέτρα. Δεν χρειάζονται πέντε τετραγωνικά µέτρα, δεν χρειάζονται κανένα τετραγωνικό, ήταν η απάντησή µας. Και να γίνω πιο συγκεκριµένος. Πριν χρόνια είχαµε δύο εταιρείες που έκαναν εισαγωγή κρεάτων. Για σκοπούς

Μάριος Κυριάκου

δικούς τους έπρεπε οι δύο εταιρείες να κάνουν την εισαγωγή κρεάτων στην Ελλάδα και να τα πουλάνε εδώ. Αλλά η εισαγωγή και η πώληση γινόταν από το εξωτερικό. Δηλαδή αυτοί έστελναν τα κρέατα στην Ελλάδα, ήταν ήδη πουληµένα σε κάποιον Έλληνα που αναλάµβανε όλη τη διαδικασία εκτελωνισµού τους, οπότε το µόνο που έµενε σε εµάς ήταν να καταχωρήσουµε την αγορά και την πώληση καθώς και τα µικροέξοδα που αφορούσαν αυτή τη δραστηριότητα. Μας είχαν εξουσιοδοτήσει να κάνουµε αυτά που σας είπα. Συνεπώς δεν χρειαζόντουσαν τετραγωνικά µέτρα. Η Εφορία από την πλευρά της µας επέβαλε ότι πρέπει 5-10 τ.µ. να τα αφιερώσουµε σε αυτούς και να µας δίνουν και ενοίκιο µάλιστα. Τι σηµαίνει αυτό στην πράξη; Ότι δεν µπορούµε να είµαστε η έδρα 100-200 επιχειρήσεων γιατί δεν µπορούµε να αφιερώσουµε 10 τ.µ. σε κάθε µία. Αυτό όµως δεν συµβαίνει σε χώρες του εξωτερικού. Γιατί να πρέπει να έχουν 10 τ.µ.; Το πολύ-πολύ να τους δώσουµε ένα ράφι, αυτό που κρατάµε τα βιβλία τους.

Και ο Κώδικας Βιβλίων Στοιχείων; Συχνά µιλάµε για αυτόν. Πρέπει να καταλάβουµε ότι έχει τρία µέρη. Το ένα προσδιορίζει τι βιβλία θα πρέπει να τηρούνται. Το δεύτερο περιλαµβάνει γραφειοκρατικές και τυπολατρικές διαδικασίες. Και το τρίτο µέρος είναι οι κανόνες αποτίµησης. Τα πρώτα δύο δεν χρειάζονται και αυτά είναι που δηµιουργούν το µεγαλύτερο πρόβληµα. Ορισµένα από αυτά που προβλέπουν είναι καλές πρακτικές για την επιχείρηση αλλά δεν αφορούν την Εφορία. Το τρίτο κοµµάτι είναι αυτό που πρέπει να υπάρχει και το οποίο πρέπει να ενσωµατωθεί σε ένα γενικό φορολογικό νόµο. Το κράτος πρέπει να ορίσει τους κανόνες αποτίµησης, να τους διατυπώσει για να µπορούν οι επιχειρήσεις να φθάνουν στο φορολογητέο τους αποτέλεσµα. Αυτό το κάνουν όλες οι χώρες. Οι κανόνες αποτίµησης πρέπει να υπάρχουν γιατί πρέπει να ξέρουµε όλοι, κράτος, επιχειρήσεις, ελεγκτές πώς θα καταλήγουµε στο αποτέλεσµα. Επίσης µεγάλη γραφειοκρατία ήταν η καταγραφή όλων των δαπανών που εκπίπτονται, χωρίς να έχει ξεκαθαριστεί ότι αυτές οι δαπάνες, ασχέτως ύψους, θα γίνονται αποδεκτές από την Εφορία. Παραδείγµατος χάρη, η δαπάνη για χαρτοµάντιλα είναι εκπιπτόµενη δαπάνη. Αγοράζεις 10 κουτιά χαρτοµάντιλα, ο εφοριακός διατείνεται ότι χρειάζεσαι 5 και σου

απορρίπτει τα άλλα 5. Άρα δεν αλλάξαµε τίποτα στην ουσία από το προηγούµενο καθεστώς. Γιατί το καθεστώς που αναφερόταν στις παραγωγικές δαπάνες δεν ήταν η ουσία του προβλήµατος. Η καρδιά του προβλήµατος ήταν πάντα η «αυθαίρετη» τοποθέτηση της Εφορίας ότι δεν χρειαζόµαστε τα 5 επιπλέον κουτιά χαρτοµάντιλα, για να ολοκληρώσω τη σκέψη µου µε βάση το παράδειγµα που σας έδωσα. Και αυτό δεν έχει αλλάξει. Θα πρέπει να πάµε σε κάτι που να είναι ριζικά διαφορετικό. Δεν το τόλµησε κανείς εκτός από τη σηµερινή κυβέρνηση που τουλάχιστον έχει αναγγείλει κάποιες πραγµατικές αλλαγές. Το θέµα είναι να δούµε εάν θα µπορέσει αν τις εφαρµόσει.

Η διαφθορά είναι ένα ακόµη µεγάλο αγκάθι. Με το καθολικό πόθεν έσχες πόσο βοηθάµε στην πάταξη του φαινοµένου; Θα µπορούσε αλλά έχει ήδη αρχίσει να νερώνει το κρασί. Περιµένουµε να δούµε ποια µέτρα θα καταλήξουν στον σχετικό νόµο αλλά ήδη έχουν αρχίσει οι πιέσεις και οι προβληµατισµοί. Τα οµόλογα και οι καταθέσεις, λόγου χάρη, µάλλον θα µείνουν εκτός του πόθεν έσχες. Τι σηµαίνει αυτό; Δηλαδή εάν έχω κλέψει και καταθέσω τα κλεµµένα χρήµατα στην τράπεζα και µετά χρησιµοποιήσω τον τραπεζικό µου λογαριασµό, αυτά θα είναι νόµιµα; Το βρίσκω άκρως απογοητευτικό γιατί ήταν µια καλή ευκαιρία να λύσουµε και αυτά τα προβλήµατα. Ίσως το καθολικό πόθεν έσχες είναι και ένα µέτρο εξυγίανσης της πολιτικής ζωής και ενίσχυσης της φορολογικής συνείδησης. Γιατί ο λαός σκέφτεται «οι ψηλά ιθύνοντες γλιτώνουν και από µένα ζητούν µία εντιµότητα που δεν έχει αντιστοιχία». Έτσι ακριβώς. Υπάρχουν όµως αντιδράσεις για ένα καθολικό πόθεν έσχες. Ήδη σας είπα ότι φαίνεται ότι τα οµόλογα και οι καταθέσεις θα µείνουν εκτός. Και αυτό συµβαίνει γιατί φοβηθήκαµε τη φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό. Εάν αυτό συνέβη, δεν οφείλεται στο πόθεν έσχες. Γιατί κάλλιστα θα µπορούσε το κράτος να ζητήσει από τις τράπεζες τη λίστα µε όσους διατηρούσαν λογαριασµό µέχρι πέρυσι και να δει τι έγιναν τα χρήµατα. Εποµένως, εάν υπήρξε φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, αυτή συνέβη λόγω του κινδύνου πτώχευσης της χώρας. Ας µην συγχέουµε τις καταστάσεις και οδηγούµαστε σε λανθασµένα συµπεράσµατα. Να αναιρέσουµε δηλαδή ένα καθολικό πόθεν έσχες. ΕΠΙΛΟΓΗ 29

OPINION LEADERS #8

ΛΟΥΚΑ ΚΑΤΣΕΛΗ ΚΩΣΤΗΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010

Opinion Leaders DEBATE

ΛΟΥΚΑ ΚΑΤΣΕΛΗ

28 ΕΠΙΛΟΓΗ

ρευστότητα των ελληνικών επιχειρήσεων το 2010. Εποχή που οι καλές προθέσεις δεν αρκούν για την τόνωση της επιχειρηµατικότητας. Πώς διασφαλίζεται ότι η θεωρία µπορεί να γίνει πράξη µε απτά αποτελέσµατα; Αυτό ήταν το θέµα που θέσαµε στο τραπέζι της συζήτησης µε την υπουργό Οικονοµίας, Λούκα Κατσέλη και τον βουλευτή της ΝΔ, υπεύθυνο του τοµέα Ανάπτυ-

ΚΩΣΤΗΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ

Από την «Ε» ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

ΕΠΙΛΟΓΗ 29

Opinion Leaders DEBATE

ξης και Ανταγωνιστικότητας και πρώην υπουργό, Κωστή Χατζηδάκη. Η κα Κατσέλη εκτιµά ότι φτάσαµε στο τέλος του χρόνου. Τα απαιτούµενα µέτρα για τη στήριξη της πραγµατικής οικονοµίας είναι υπόθεση του πρόσφατου χθες και του σήµερα. Σε καµία περίπτωση του αύριο. Ο Κωστής Χατζηδάκης, από την πλευρά του, επισηµαίνει ότι πρέπει να στηριχθεί άµεσα η ρευστότητα αλλά χωρίς προχειρότητα!

OPINION LEADERS DEBATE

TΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ

ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΩΝ «ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ ΝΑ ΑΝΑΘΕΡΜΑΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΝ ΘΕΛΟΥΜΕ ΣΕ ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ ΝΑ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΟΠΟ» Στις κρίσιµες περιστάσεις που ζούµε απαιτούνται τολµηρές αποφάσεις, τολµηρές δράσεις. Αυτό ακριβώς δεσµευτήκαµε προεκλογικά ότι θα κάνουµε και αυτό ακριβώς κάνουµε σήµερα. Η Κυβέρνηση παρεµβαίνει αποφασιστικά για να ενισχύσει τη ρευστότητα στην οικονοµία και να αντιµετωπίσει την πρωτοφανή πιστωτική ασφυξία που απειλεί τις παραγωγικές τάξεις της χώρας µας. Αρθρο της ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ο νοµοσχέδιο για την τόνωση της ρευστότητας και τη ρύθµιση των οφειλών των υπερχρεωµένων επιχειρήσεων, είναι πράγµατι ένα κείµενο πρωτοποριακό για τα δεδοµένα της Ευρωζώνης. Είναι ένα νοµοσχέδιο µε το οποίο επιχειρείται για πρώτη φορά µία ουσιαστική διόρθωση των στρεβλώσεων που έχουν επέλθει στη χρηµατοπιστωτική αγορά λόγω της κρίσης και για τις οποίες απαιτείται µία ρυθµιστική παρέµβαση της Κυβέρνησης, της Πολιτείας. Γιατί αυτός είναι ένας από τους βασικούς ρόλους του κράτους, όταν υπάρχουν στρεβλώσεις στην αγορά να µπορεί να παρεµβαίνει. Γιατί, η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση υπήρξε αποτέλεσµα υπερβολικών κινδύνων που έµειναν κρυµµένοι µέσα στο πλέγµα των χρηµατοοικονοµικών καινοτοµιών και των νέων προϊόντων που δηµι30 ΕΠΙΛΟΓΗ

ούργησαν τα ίδια τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα και µε τα οποία κατέκλυσαν την αγορά. Υπήρξε ως αποτέλεσµα της απουσίας αποτελεσµατικής ρύθµισης και της ενσυνείδητης αποδοχής χρηµατοπιστωτικών οίκων που δρούσαν πέραν του ελέγχου των εποπτικών αρχών, είτε αυτά ήταν heads funds, είτε ήταν αυτά ιδιωτικά funds, είτε ήταν διαµεσολαβητές, είτε ήταν µεσίτες. Γιατί, το κόστος της κρίσης δεν µπορεί και δεν πρέπει να το πληρώσουν οι πολίτες, οι χιλιάδες επαγγελµατίες, οι µικροί και µεσαίοι επιχειρηµατίες, οι παραγωγικές και δηµιουργικές δυνάµεις του τόπου. Πρέπει ως Πολιτεία να τολµήσουµε.

Διττή ωφέλεια Το νοµοσ χέδιο επιτυγ χάνει ταυτόχρονα δύο ζητούµενα και αυτές ήταν οι δύο προκλήσεις.

Λούκα Κατσέλη

Αφενός τη διοχέτευση ρευσ τότητας σ την οικονοµία, σε επιχειρήσεις δηλαδή που βρίσκονται και συνεισφέρουν στην παραγωγική διαδικασία και ανάπτυξη και αντιπαλεύουν τις επιπτώσεις της κρίσης. Αφετέρου, τη µείωση του συνολικού πιστωτικού κινδύνου στην οικονοµία, µε την αναστολή µετάπτωσης ενήµερων οφειλών βιώσιµων επιχειρήσεων σε µη ενήµερη κατάσταση, λόγω των προβληµάτων ρευστότητας. Αν αδιαφορήσουµε γι’ αυτές τις επιχειρήσεις µε το πρόσχηµα ότι πρόκειται για ενήµερες οφειλές – πληρώνουν τις οφειλές τους, άρα γιατί πρέπει να τις ρυθµίσεις; – το πρόβληµα θα το συναντήσουµε µπροστά µας όλοι µας και κυρίως οι ίδιες οι τράπεζες. Τον πιστωτικό κίνδυνο των επιχειρήσεων τον προκαλεί κατά κύριο λόγο η µείωση της ρευστότητας. Αν δεν διοχετευθεί ρευστότητα στην αγορά έγκαιρα και αποτελεσµατικά, οι επισφάλειες θα αυξηθούν σε µερικούς µήνες και θα έχουµε µεγαλύτερο κόσ τος και για το ίδιο το πιστωτικό σύστηµα. Οι ρυθµίσεις που κάναµε είναι στοχευµένες µε εξειδίκευση κριτηρίων, ώστε να περιορίζεται το πεδίο εφαρµογής και να µην δηµιουργούνται οποιαδήποτε προβλήµατα στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Σε όσους αµφισβητούν την ανάγκη ρύθµισης και επιµένουν να αφεθούν τα πάντα στην αόρατη χείρα της αγοράς, θα τονίσω µόνο ένα στοιχείο που δηµοσιεύθηκε πρόσφατα στην έγκυρη επιθεώρηση ECONOMIST. Σύµφωνα µε πανευρωπαϊκή έρευνα της εταιρείας ερευνών Γκάλοπ, η Ελλάδα είναι η µοναδική χώρα – µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου οι επιχειρηµατίες αναφέρουν ως πρώτο και σοβαρότερο πρόβληµά τους τη δυσκολία πρόσβασης στη χρηµατοδότηση. Αυτή την πρωτοφανή δυσλειτουργία και στρέβλωση της αγοράς θεωρούµε ότι έχουµε την υποχρέωση να την αντιµετωπίσουµε. Κανείς δεν µπορεί να κλείσει τα µάτια µπροστά σε µία αγορά που ασφυκτιά, σε πρακτικές που οδηγούν σε αποκλεισµούς, σε µία πιστωτική επέκταση που υποχωρεί στο 4% αντί του 10% που προέβλεπαν ως αποτέλεσµα του πακέτου στήριξης των τραπεζών, η προηγούµενη πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Οικονοµίας και Οικονοµικών και η Τράπεζα της Ελλάδος. Το σχέδιο νόµου συνιστά

την αφετηρία της υλοποίησης του προγράµµατος της Κυβέρνησης για την τόνωση της αγοράς και την ανάπτυξη της οικονοµίας. Δεν έχουµε ψευδαισθήσεις. Ξέρουµε ότι το παραγωγικό έλλειµµα που αντιµετωπίζει η χώρα µας, η κρίση ανταγωνιστικότητας που αντιµετωπίζει, δεν λύνεται µόνο από µέτρα παροχής ρευστότητας. Είναι, όµως, η παροχή ρευστότητας ένα σηµαντικό βήµα για την αναθέρµανση της οικονοµικής δραστηριότητας, ένα πρώτο µέτρο το οποίο θα συµπληρωθεί µέσα στους επόµενους δύο µήνες µε τις πολιτικές που προωθούµε: •••Πρώτον, για τη στοχευµένη παροχή εγγυήσεων του Ελληνικού Δηµοσίου µε αναµόρφωση και επέκταση του ΤΕΜΠΜΕ. « Δεν έ χουµε ψευδαι-

σθήσεις. Ξέρουµε ότι το παραγωγικό έλλειµµα που αντιµετωπίζει η χώρα µας, η κρίση α ν τ α γ ω ν ισ τ ικό τ η τ α ς που αντιµετωπίζει, δεν λύνεται µόνο από µέτρα παροχής ρευστότητας. Είναι, όµως, η παροχή ρευστότητας ένα σηµαντικό βήµα για την αναθέρµανση της οικονοµικής δραστηριότητας, ένα πρώτο µέτρο το οποίο θα συµπληρωθεί µε τις πολιτικές που προωθούµε».

•••Δεύτερον, τ ην τόνωση των δηµόσ ιων επενδύσεων και την ενεργοποίηση του ΕΣΠΑ, µε απλούστευση και επιτάχυνση των διαδικασιών που προβλέπονται και αναµόρφωση της προγραµµατικής του βάσης. •••Τρίτον, την αναµόρφωση του αναπτυξιακού νόµου, ώστε να χρηµατοδοτεί έργα και δράσεις υψηλής προστιθέµενης αναπτυξιακής αξίας, µε αιχµή την πράσινη ανάπτυξη και τη στήριξη της απασχόλησης, παράλληλα µε την απλούστευση όλων των διαδικασιών ίδρυσης, αδειοδότησης και λειτουργίας επιχειρήσεων. •••Τέταρτον, την ενεργοποίηση νέων εργαλείων, κυρίως τη δηµιουργία του Ταµείου Αναχρηµατοδότησης της Οικονοµίας. •••Πέµπτον, την αποτελεσµατική εποπτεία της αγοράς. Το νοµοσχέδιο που ψηφίσαµε µε πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδοµένα κοινοβουλευτική πολυκοµµατική πλειοψηφία, απαντά σε σηµαντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν χιλιάδες συµπολίτες µας σε όλη την Ελλάδα. Δεν λύνει όλα τα προβλήµατα, αλλά δίνει µια ανάσα σε αυτούς που νιώθουν τη θηλιά της πιστωτικής ασφυξίας να σφίγγει στον λαιµό τους. Είναι ώρα να λάβουµε τα απαραίτητα µέτρα για τη στήριξη της πραγµατικής οικονοµίας. Είναι ώρα να βάλουµε τάξη στα δηµοσιονοµικά µας. Είναι ώρα να δράσουµε αποτελεσµατικά, να διοχετεύσουµε ρευστότητα στην αγορά, να στηρίξουµε τις επενδύσεις, να αναθερµάνουµε την οικονοµία. Αυτό πρέπει να κάνουµε αν θέλουµε σε λίγα χρόνια τα παιδιά µας να βρίσκουν δουλειά σε αυτόν τον τόπο. ΕΠΙΛΟΓΗ 31

OPINION LEADERS DEBATE

Β Α ΡΕ Λ Ι

ΔΙΧΩΣ ΠΑΤΟ «ΣΤΟΧΟΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΕΙΣΕΛΘΕΙ Η ΧΩΡΑ ΣΕ ΕΝΑ ΔΡΟΜΟ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ. ΑΛΛΙΩΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΜΕ

ΝΑ ΠΕΤΑΞΟΥΜΕ ΤΙΣ ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΣΕ ΕΝΑ ΒΑΡΕΛΙ ΔΙΧΩΣ ΠΑΤΟ».

Η έλλειψη ρευστότητας και η ανάγκη τόνωσης της αγοράς είναι ένα από τα κύρια ζητούµενα σήµερα, όχι µόνο για τη χώρα µας αλλά διεθνώς. Καλό θα ήταν να αναρωτηθούµε ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στην έλλειψη ρευστότητας, για να υιοθετήσουµε, στη συνέχεια, το κατάλληλο µείγµα µέτρων. Αρθρο του ΒΟΥΛΕΥΤΗ ΤΗΣ ΝΔ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΡΩΗΝ ΥΠΟΥΡΓΟΥ

έλλειψη ρευστότητας είναι συνάρτηση της πρωτοφανούς για τα µεταπολεµικά δεδοµένα χρηµατοοικονοµικής κρίσης. Παγκοσµίως, η δύσκολη οικονοµική συγκυρία έχει οδηγήσει τον τραπεζικό τοµέα στο να γίνεται πιο φειδωλός, να έχει, µε άλλα λόγια «κλειστεί στο καβούκι του», θέτοντας περιορισµούς στη δανειοδότηση επιχειρήσεων και πλήττοντας κατ’επέκταση την ίδια την αγορά. Εποµένως, για να ξεπεραστεί η έλλειψη ρευστότητας, έπρεπε και πρέπει, πρώτα απ’όλα να γίνουν οι αναγκαίες κινήσεις, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, που να θίγουν τη ρίζα του κακού. Σε διεθνές επίπεδο, έχουµε ήδη δει µια σειρά πρωτοβουλιών. Τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στους G20 σχεδιάστηκαν µέτρα που να απαντούν στον ελλιπή διεθνή έλεγχο των τραπεζών, πράγµα που οδήγησε στην τραπεζική φούσκα του 2008. Με άλλα λόγια, από κοινού οι χώρες αποφάσισαν να αναπτύξουν µια σειρά ελεγκτικών µη32 ΕΠΙΛΟΓΗ

χανισµών, που θα εγγυώνται τη σωστή λειτουργία της αγοράς. Να λάβουν µέτρα που θα αφορούν τη διαφάνεια στο τραπεζικό σύστηµα, την κατάργηση των λεγόµενων φορολογικών παραδείσων, την προσεκτική ανάληψη χρηµατοπιστωτικού ρίσκου, την πειθαρχία της αγοράς, την επανεξέταση των διεθνών λογιστικών προτύπων. Σε εθνικό επίπεδο, αµέσως µόλις έγιναν αισθητές οι συνέπειες της κρίσης, η κυβέρνηση της Νέας Δηµοκρατίας προχώρησε στη λήψη µέτρων, σε συντονισµό και µε τους Ευρωπαίους εταίρους µας, προκειµένου να ενισχυθεί η ελληνική αγορά. Αναφέροµαι στο πακέτο στήριξης του τραπεζικού συστήµατος, για να στηρίξει µε τη σειρά του τις επιχειρήσεις, όπως έγινε σε όλη την Ευρώπη. Αναφέροµαι επίσης στο ΤΕΜΠΜΕ, το Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων, που κατά τη Β’ φάση του, η οποία ξεκίνησε τον Ιανουάριο 2009, χρηµατοδότησε

Κωστής Χατζηδάκης

µέχρι σήµερα πάνω από 50.000 επιχειρήσεις µε συνολικό ποσό δανείων ύψους περίπου 5 δισ. ευρώ. Σηµειώνω επίσης την προσπάθεια αξιοποίησης των κοινοτικών κονδυλίων. Εδώ, η κυβέρνηση της Νέας Δηµοκρατίας πραγµατοποίησε κυριολεκτικά έναν αγώνα δρόµου, προκειµένου να ολοκληρωθούν όλα τα προγράµµατα του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, που είχαν µείνει πίσω απ’την προηγούµενη κυβέρνηση, χωρίς απώλεια πόρων. Βεβαίως, παρά ταύτα, καθώς διανύουµε τη χειρότερη οικονοµική κρίση διεθνώς µετά το Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο είναι λογικό να υπάρχουν πιέσεις από την ίδια την αγορά για περαιτέρω στήριξη. Η σηµερινή κυβέρνηση επιχείρησε να απαντήσει σε αυτές τις πιέσεις, καταθέτοντας στη Βουλή το νοµοσχέδιο για την ρευστότητα. Αν και επί της αρχής το συγκεκριµένο νοµοσχέδιο µας βρήκε σύµφωνους, εκφράσαµε επιφυλάξεις για ορισµένες διατάξεις. Διότι η άσκηση πολιτικής ειδικά στον τοµέα αυτό είναι ταυτόχρονα µια άσκηση ισορροπίας. Από τη µια µεριά πρέπει να λαµβάνουµε υπόψη τις παρατηρήσεις της ίδιας της αγοράς, από την άλλη πρέπει να φροντίζουµε για τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήµατος. Η ίδια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, σηµείωσε ότι ορισµένες ρυθµίσεις του νοµοσχεδίου µπορεί, ιδιαίτερα για τις ενήµερες οφειλές, να οδηγήσουν σε επιβράβευση των κακοπληρωτών, σε µεγαλύτερες επιφυλάξεις των τραπεζών για χορήγηση δανείων και σε αύξηση του κόσ τους του χρήµατος. Εκείνο που χρειάζεται, λοιπόν, είναι να στηρίξουµε τη ρευστότητα, αλλά όχι µε προχειρότητα. Να προχωρήσουµε σε ρυθµίσεις που πραγµατικά στηρίζουν την αγορά και όχι σε ερασιτεχνικές και λαϊκίστικες λύσεις. Το ελληνικό δηµόσιο έχει σ τα χέρια του άλλα δύο εργαλεία για να πετύχει τους αναπτυξιακούς του στόχους: το ΕΣΠΑ, δηλαδή το Δ’ ΚΠΣ, και τον αναπτυξιακό νόµο. Για το µεν πρώτο, ειδικά στο Υπουργείο Ανάπτυξης, είχαµε ενεργοποιήσει µέχρι τον Οκτώβριο το 40% του επιχειρησιακού προγράµµατος του υπουργείου. Η νέα κυβέρνηση δηλώνει ότι θα προχωρήσει γρήγορα στην άµεση αξιοποίηση του ΕΣΠΑ, αλ λά δε ν έχει ακόµα δείξει συγκεκριµένο έργο προς αυτή την κατεύθυνση. Για το δεύτερο, τον

επενδυτικό νόµο, ακόµα και η σηµερινή κυβέρνηση αποδέχεται ότι ο ισχύων ήταν ο καλύτερος από όλους όσους εφαρµόστηκαν κατά καιρούς. Ωστόσο, τον «παγώνει» για να τον αντικαταστήσει εν καιρώ. Εύχοµαι ο νέος να είναι πράγµατι καλύτερος.

Σταθερό περιβάλλον

«Εκείνο που χρειάζεται είναι να σ τηρίξουµε τη ρευστότητα, αλλά όχι µε προχειρότητα. Να προχωρήσουµε σε ρυθµίσεις που πραγµατικά σ τηρίζουν την αγορά και όχι σε ερασιτεχνικές και λαϊκίστικες λύσεις».

Θα µπορούσα να σταµατήσω εδώ και να πω ότι αν αξιοποιηθούν σωστά όλα τα παραπάνω, θα τονωθεί η ρευστότητα και θα επιτευχθεί η ανάπτυξη. Κάτι τέτοιο όµως θα ήταν ανακριβές. Διότι, µπορεί να βοηθήσουν την αγορά βραχυχρόνια, δεν εξασφαλίζουν όµως ένα σταθερό και βιώσιµο οικονοµικό περιβάλλον µακροχρόνια. Στην Ελλάδα, για να ξεπεραστεί πραγµατικά η κρίση, πρέπει να συντρέξουν µια σειρά από προϋποθέσεις. Προϋποθέσεις που αφορούν στην εξυγίανση των δηµοσιονοµικών µεγεθών µε τον περιορισµό της κρατικής σπατάλης και την πάταξη της φοροδιαφυγής. Με µόνιµα, όχι προσωρινά µέτρα για τις δαπάνες σε τοµείς που αποτελούν πληγή για το δηµόσιο, όπως η τοπική αυτοδιοίκηση, η υγεία, οι σιδηρόδροµοι. Και µε αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και των υπηρεσιών του ιδιωτικού τοµέα για να εισπραχθούν βεβαιωθέντα χρέη προς το δηµόσιο όσον αφορά στη φοροδιαφυγή. Χρειαζόµαστε όµως, παράλληλα, για την υπέρβαση της κρίσης, ένα συγκροτηµένο πρόγραµµα διαρθρωτικών αλλαγών. Με αποκρατικοποιήσεις που περιορίζουν το δυσκίνητο δηµόσιο τοµέα, µε άνοιγµα των κλειστών αγορών και επαγγελµάτων, µε απλοποίηση της διαδικασίας ίδρυσης επιχειρήσεων, µε ουσιαστικό περιορισµό της γραφειοκρατίας. Το πρόβληµα λοιπόν της ρευστότητας της αγοράς προκύπτει από την οικονοµική κρίση. Τα άµεσα µέτρα σ τήριξης (ΤΕΜΠΜΕ, αξιοποίηση κοινοτικών κονδυλίων κ.λπ.) είναι ασφαλώς αναγκαία. Περισσότερο, όµως, αναγκαία, ειδικά για την Ελλάδα, είναι η εξυγίανση των δηµοσιονοµικών µεγεθών και η προώθηση ουσιασ τικών διαρθρωτικών αλλαγών. Μόνο έτσι θα δηµιουργηθούν οι προϋποθέσεις για να µπει η Ελλάδα, εποµένως και οι ελληνικές επιχειρήσεις, σε άλλο δρόµο. Σε ένα δρόµο ελκυστικό για τις αγορές και τους επενδυτές. Αλλιώς κινδυνεύουµε να πετάξουµε τις κρατικές ενισχύσεις σε ένα βαρέλι δίχως πάτο. ΕΠΙΛΟΓΗ 33

OPINION LEADERS #7

ΝΙΚΗΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΛΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2009 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ - Επεξεργασία ALLMEDIA CREATIVE

OPINION LEADERS #7 ΝΙΚΗΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΛΟΣ

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗΣ EΝΑ ΚΑΘΑΡΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΤΟ ΘΟΛΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΛΗΠΤΙΚΟΥ ΡΙΣΚΟΥ

Όπως και να το δει κανείς, το να πετυχαίνεις υψηλή βαθµολογία στις διαδικασίες πιστοληπτικής αξιολόγησης είναι προτεραιότητα. Γιατί υψηλή πιστοληπτική ικανότητα σηµαίνει µεγαλύτερη πρόσβαση σε κεφάλαια στην εσωτερική και διεθνή χρηµατοπιστωτική αγορά και άρα ανάπτυξη. Το ζητούµενο µε άλλα λόγια σε µια δύσκολη οικονοµική συγκυρία όπως η σηµερινή. Την εικόνα στον τοµέα της πιστοληπτικής αξιολόγησης, µια εικόνα αυξηµένης προσοχής, στοιχείων που µεταβάλλονται πολλές φορές, και µε απρόσµενες ανατροπές σε µικρά χρονικά διαστήµατα, µας δίνει ο Νικήτας Κωνσταντέλλος, CEO της ICAP Group. Eίναι η µοναδική ελληνική εταιρεία της οποίας οι πιστοληπτικές αξιολογήσεις είναι αναγνωρισµένες από την Τράπεζα της Ελλάδος αλλά και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στα πλαίσια εφαρµογής των οδηγιών της Βασιλείας ΙΙ και του Ευρωσυστήµατος, αντίστοιχα. Συνέντευξη στη ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ

ο να αξιολογείς σωστά τον πιστοληπτικό κίνδυνο που αναλαµβάνεις ήταν ανέκαθεν προαπαιτούµενο οµαλής ανάπτυξης. Ο παράγοντας αυτός όµως σήµερα αποκτά ακόµη µεγαλύτερη σηµασία δεδοµένου ότι ακόµα και πάλαι ποτέ κραταιές εταιρείες παρουσιάζονται µέσα στο σκηνικό της ύφεσης, αδύναµες να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους. Τι σηµαίνουν αυτά στην πράξη; Αυξηµένο ωράριο εργασίας για εµάς! Αλλά για να απαντήσω στην καρδιά του ερωτήµατός σας, η αλήθεια είναι ότι ακόµα και σε δύσκολες οικονοµικές συγκυρίες όπως αυτή που ζούµε σήµερα, η απόδοση πιστοληπτικών διαβαθµίσεων είναι εφικτή. Αρκεί να τηρούνται κάποιοι ουσιαστικοί µεθοδολογικοί κανόνες και κανόνες δεοντολο-

γίας ώστε να διασφαλίζεται η ακρίβεια του αποτελέσµατος διαβάθµισης. Χρειάζεται προσοχή γιατί ούτως ή άλλως η απόδοση πιστοληπτικών διαβαθµίσεων αποτελεί από τη φύση της µια πολύπλοκη διαδικασία. Για να τη φέρεις σε πέρας πρέπει να χρησιµοποιήσεις και να συνεκτιµήσεις πολλές και διαφορετικές παραµέτρους και σαφώς να διαθέτεις έγκυρες βάσεις δεδοµένων, όπως τα οικονοµικά στοιχεία των επιχειρήσεων, τα στοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς τους αλλά και στοιχεία που αφορούν στο επιχειρηµατικό προφίλ τους όπως ο κλάδος στον οποίο δραστηριοποιούνται, η ποιότητα του µάνατζµεντ και του προσωπικού που απασχολούν. 7

OPINION LEADERS #7

Οι επιχειρήσεις όµως που δραστηριοποιούνται στην αγορά είναι από τη φύση τους διαφορετικές. Άλλα τα χαρακτηριστικά µίας επενδυτικής εταιρείας και άλλα µίας εµπορικής επιχείρησης. Τι συµβαίνει τότε; Φαντάζοµαι ότι δεν υπάρχει ένα µοντέλο απόδοσης πιστοληπτικών διαβαθµίσεων που ταιριάζει γάντι στο σύνολο της επιχειρηµατικότητας. Έτσι δεν είναι; Ακριβώς έτσι. Γιατί πράγµατι η απόδοση πιστοληπτικών διαβαθµίσεων δεν µπορεί να βασίζεται σε ένα και µόνο πιστωτικό υπόδειγµα, δηλαδή, σε µια διαδικασία αξιολόγησης η οποία δεν αναγνωρίζει τη «διαφορετικότητα» της αξιολογούµενης µονάδας. Αντίθετα, για να µπορέσει κάποιος να αποδώσει ακριβείς πιστοληπτικές διαβαθµίσεις θα πρέπει να αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα αυτή και να χρησιµοποιεί το κατάλληλο πιστωτικό υπόδειγµα ανάλογα µε το µέγεθος, τον τοµέα δραστηριότητας, τη διαθεσιµότητα των οικονοµικών στοιχείων κ.λπ. Να σας δώσω ένα παράδειγµα µε βάση τις επιχειρηµατικές δραστηριότητες που αναφέρατε: µια εµπορική εταιρεία δεν θα πρέπει να βαθµολογείται µε τα ίδια κριτήρια που χρησιµοποιούνται για τη διαβάθµιση µια εταιρείας επενδύσεων ή µιας βιοµηχανικής εταιρείας. Ευρύτερα, για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Ποια η εικόνα τους στο κοµµάτι της πιστοληπτικής ικανότητάς τους σήµερα; Δύσκολη όπως όλοι µας γνωρίζουµε. Η παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση έχει επηρεάσει την ελληνική επιχειρηµατικότητα έντονα και αρνητικά. Αυτό επιβεβαιώνουν και τα οικονοµικά αποτελέσµατα για το 2008 αλλά και η αύξηση της ασυνέπειας των επιχειρήσεων. Να σας πω χαρακτηριστικά ότι η ασυνέπειά τους µε στοιχεία της ICAP Group την περίοδο Ιουλίου 2008-Ιουλίου 2009 αυξήθηκε 44% σε σχέση µε τη µέση ασυνέπεια για την πενταετία 2003-2007 (Ποσοστό Ασυνεπών Επιχειρήσεων Ιούλιος 2008-Ιούλιος 2009: 4,63%, Μέσο Ποσοστό Ασυνεπών Επιχειρήσεων 2003-2007: 3,21%). Και δεν είναι µόνον αυτά. Να σας πως επίσης ότι οι εταιρείες των οποίων η πιστοληπτική ικανότητα υποβαθµίστηκε ήταν κατά 36% περισσότερες σε σχέση µε εκείνες των οποίων η πιστοληπτική ικανότητα αναβαθµίστηκε την πενταετία 2003-2007. Εικόνα, που κατά τη γνώµη σας πότε να αναµένουµε να βελτιωθεί; Κοιτάξτε, κλάδοι όπως η υγεία, τα τρόφιµα, 8

κ.ά. εκτιµώ ότι θα αρχίσουν να ανακάµπτουν πιο σύντοµα σε σχέση µε κλάδους οι οποίοι σχετίζονται µε την οικοδοµική δραστηριότητα, το real estate καθώς και κλάδους οι οποίοι εµφανίζουν υψηλή εξάρτηση από το τραπεζικό σύστηµα και τις χρηµατοδοτήσεις καθώς οι τράπεζες θα κινηθούν το ίδιο συντηρητικά και το 2010. Δίνοντας δηλαδή µεγάλη προσοχή στις χρηµατοδοτήσεις τους.

«Στην ποσοτικοποίηση του κινδύ ν ο υ α π ό τ ι ς συνεργασίες και στην τακτική παρακολούθηση των µεταβολών της οικονοµικής κατάστασης του πελάτη αλλά και του ευρύτερου χρηµατοοικονοµικού περιβάλλοντος καθώς και την επικαιροποίηση των προβλέψεων βάσει νέων δεδοµένων ανά π ελάτη , τα σ η µεία που πρέπει σήµερα να έχει σ τρα µµ ένη την προσοχή του κάθε τραπεζικός διευθυντής διαχείρισης κινδύνων.»

Κάτι άλλο τώρα. Με την ύφεση, κ. Κωνταντέλλο, είδαµε αλλαγές ισορροπιών ανάµεσα στην αγορά διαχείρισης πιστοληπτικού κινδύνου και τις σχέσεις της µε τις επιχειρήσεις αξιολόγησης; Κοιτάξ τε, σε τοπικό επίπεδο δε ν υπήρξαν σηµαντικές αλλαγές καθώς η ελληνική αγορά περιορίζεται στις αξιολογήσεις επιχειρήσεων και λιγότερο στις αξιολογήσεις σύνθετων χρηµατοοικονοµικών προϊόντων. Αυτό που πρακτικά συνέβη στη χώρα µας ήταν ότι η πισ τωτική κρίση και η ύφεση που ακολούθησε, ανέδειξε τη µέτρηση και διαχείριση του πισ τωτικού κινδύνου ως σηµαντική προτεραιότητα των διοικήσεων των εταιρειών και ως το καταλ ληλότερο µέσο για την προστασία της ρευστότητάς τους. Στα πλαίσια αυτά οι επιχειρήσεις αναζήτησαν εταίρους µε γνώση και ικανότητα να τις υποστηρίξουν στις προσπάθειές τους για την αναβάθµιση των συγκεκριµένων διαδικασιών. Ας περάσουµε στο δια ταύτα. Ποιοι είναι οι κρίσιµοι παράγοντες για την πιστοληπτική αξιολόγηση µίας επιχείρησης; Τα υγιή οικονοµικά µεγέθη, η επάρκεια κεφαλαίων, το συγκροτηµένο πλάνο ανάπτυξης, το ικανό και έµπειρο µάνατζµεντ, οι σαφείς και ακριβείς διαδικασίες µέτρησης του πιστωτικού και λειτουργικού της κινδύνου. Εάν αυτά τα µεγέθη είναι καλά, τότε θετικές θα είναι και οι επιδόσεις της εταιρείας κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της πιστοληπτικής της ικανότητας. Παρόλα αυτά, θέλω να τονίσω ξανά ότι σε οικονοµικές συγκυρίες όπως η σηµερινή χρειάζεται αυξηµένη προσοχή. Ακόµα και υγιείς εταιρείες µπορεί να επηρεαστούν, όχι λόγω δικής τους άµεσης αδυναµίας αλλά λόγω αδυναµίας των πελατών τους να ανταποκριθούν µε επιτυχία στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους.

Νικήτας Κωνσταντέλλος

Προσοχή δηλαδή σε στοιχεία που δεν είναι ίσως εµφανή µε την πρώτη µατιά στην πορεία µίας επιχείρησης και µπορούν να οδηγήσουν σε ανατροπές. Αυτό ακριβώς! Στην πράξη για να επιµείνω στο ίδιο θέµα, πως προφυλασσόµαστε από αυτές. Τις µελλοντικές ανατροπές εννοώ. Πρέπει ο οργανισµός παροχής πισ τοληπτικών αξιολογήσεων να έχει την ικανότητα να παρακολουθεί και να ενσωµατώνει έγκαιρα στη διαδικασία απόδοσης πιστοληπτικών διαβαθµίσεων τις όποιες µεταβολές παρατηρεί στο οικονοµικό περιβάλλον ή στο περιβάλλον των επιχειρήσεων. Να σας πω λόγου χάρη, τι κάνουµε εδώ στην ICAP. Έχουµε αναπτύξει µια σειρά από διαδικασίες οι οποίες αφορούν στην άµεση επικαιροποίηση των κρίσιµων στοιχείων, που σας είπα προηγουµένως, για την πιστοληπτική αξιολόγηση µίας επιχείρη-

σης, - θυµίζω επάρκεια κεφαλαίων, συγκροτηµένο πλάνο ανάπτυξης, ικανό και έµπειρο µάνατζµεντ κ.λπ. – και ταυτόχρονα σε τακτική βάση παρακολουθούµε τα ποσοστά ασυνέπειας των διαφόρων κλάδων της ελληνικής οικονοµίας. Έτσι, είµαστε σε θέση άµεσα, χρησιµοποιώντας τους κατάλληλους συντελεστές εξοµάλυνσης, να τροποποιούµε την πιστοληπτική διαβάθµιση που αποδώσαµε σε κάποια επιχείρηση όσο και την πιθανότητα αθέτησης υποχρέωσης την οποία η συγκεκριµένη διαβάθµιση εµπεριέχει.

Μία λαϊκή παροιµία στη χώρα µας αναφέρει ότι «κοντά στο ξερό καίγεται και το χλωρό». Τι σηµαίνει αυτή η παροιµία για την πιστοληπτική αξιολόγηση των επιχειρήσεων; Εννοώ σε µία χώρα όπως η Ελλάδα χωρίς ικανοποιητική πιστοληπτική αξιολόγηση, πόσο αυτό επηρεάζει και την αντίστοιχη αξιολόγηση των επιχειρήσεων; Είναι δεδοµένο ότι κάπως έτσι συµβαίνει. Δεν 9

OPINION LEADERS #7

χρειαζόµαστε αυταπάτες. Γιατί η αξιολόγηση του πιστωτικού κινδύνου αφορά µια σύνθετη διαδικασία η οποία επηρεάζεται από το γενικότερο οικονοµικό περιβάλλον στο οποίο µια επιχείρηση λειτουργεί. Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι ένας φορέας του εξωτερικού θα εµπιστευθεί ευκολότερα µια επιχείρηση η οποία λειτουργεί σε ένα περιβάλλον το οποίο έχει σταθερότητα, εγγυάται το πλαίσιο ανάπτυξής της και θέτει όρους υγιούς ανταγωνισµού σε σχέση µε ένα περιβάλλον το οποίο αποπνέει µεγαλύτερη αβεβαιότητα. Εποµένως, η πιστοληπτική διαβάθµιση µιας χώρας αντανακλάται σε ένα βαθµό και στην πιστοληπτική αξιολόγηση των εταιρειών καθώς δυσχεραίνουν οι όροι πρόσβασης των επιχειρήσεων σε κεφάλαια και άρα επηρεάζονται τα αποτελέσµατά τους είτε λόγω των υψηλών χρηµατοοικονοµικών δαπανών που καλούνται να καταβάλουν, είτε λόγω υστέρησης στην εκτέλεση των επενδυτικών τους σχεδίων και άρα στην ανάπτυξή τους. Αυτά βέβαια δεν σηµαίνουν ότι µία επιχείρηση µε αποδεδειγµένα υψηλή πιστοληπτική ικανότητα είναι «χαµένη από χέρι» επειδή λειτουργεί σε µία χώρα µε «άσχηµο» πιστοληπτικό προφίλ. Το πιστοληπτικό προφίλ αυτής της επιχείρησης επηρεάζεται από το αντίστοιχο της χώρας που λειτουργεί αλλά σαφώς είναι σε θέση να διαπραγµατευτεί µε καλύτερους όρους την πρόσβασή της σε κεφάλαια στην τοπική και στη διεθνή χρηµατοπιστωτική αγορά σε σχέση µε άλλες επιχειρήσεις µε χαµηλότερες επιδόσεις πιστοληπτικής ικανότητας.

Ας µείνουµε λίγο ακόµη στα ενδογενή µας προβλήµατα και συγκεκριµένα σε αυτό το θηρίο που λέγεται δηµόσιο χρέος. Πόσο επηρεάζει την αγορά η άνοδος των ασφαλίστρων κινδύνου για το ελληνικό δηµόσιο χρέος και την πιστοληπτική αξιολόγηση των ελληνικών επιχειρήσεων; Η άνοδος των ασφαλίστρων κινδύνου είναι απόρροια της χαµηλής πιστοληπτικής ικανότητας του αντισυµβαλλοµένου και αντανακλά άµεσα την εκτίµηση της αγοράς ότι η χρηµατοδότησή του, άµεση ή έµµεση, εµπεριέχει υψηλότερο κίνδυνο σε σχέση µε κάποια άλλη χώρα ή επιχείρηση. Στην περίπτωση των χωρών, ως κυριότερο φαινόµενο έχουµε την αύξηση του premium µε το οποίο τοποθετούνται οι επενδυτές στις οµολογίες που εκδίδουν οι χώρες ώστε να καλυφθεί το υψηλότερο κόστος των ασφαλίστρων κινδύνου που καλούνται να καταβάλουν. Αποτέλεσµα να δυσχεραίνονται οι όροι πρόσβασης µιας χώ10

ρας σε κεφάλαια και να επηρεάζεται η επάρκεια των κεφαλαίων της και η ρευστότητά της λόγω των υψηλών χρηµατοοικονοµικών δαπανών που καλείται να καταβάλει. Στην περίπτωση των εταιρειών το παραπάνω γεγονός τις επηρεάζει διττά καθώς αφενός αυξάνει το κόστος ασφάλισης τους έναντι των κινδύνων που αναλαµβάνουν, αφετέρου µειώνεται ο αριθµός των αποδεκτών αιτηµάτων για ασφάλιση πιστώσεων λόγω του υψηλού κινδύνου που εµπεριέχουν. Τέτοιες καταστάσεις έχουν ως απόρροια τόσο τη µείωση όσο και τη µη επαρκή προστασία της ρευστότητας των επιχειρήσεων.

Ας εξειδικεύσουµε τώρα. Πού πρέπει σήµερα να έχει στραµµένη την προσοχή του ένας διευθυντής διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου µίας τράπεζας, ευρύτερα µίας επιχείρησης; Στην ποσοτικοποίηση του κινδύνου από τις συνεργασίες του. Και αυτό είναι το ένα από τα δύο βασικότερα σ τοιχεία που θα πρέπει το σ τέλεχος αυτό να διαχειρίζεται. Τώρα, µε την έννοια της ποσοτικοποίησης εννοούµε τις επιπτώσεις που θα έχει στη ρευστότητα της επιχείρησης ή της τράπεζας η αδυναµία των πελατών τους να ανταποκριθούν στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους. Γνωρίζοντας εκ των προτέρων, µέσω των µηχανισµών που είπαµε νωρίτερα στη συζήτησή µας, τις επιπτώσεις αυτές, µπορούµε να σχεδιάσουµε τις κατάλληλες δράσεις ώστε προληπτικά να προστατευτεί η ρευστότητα της επιχείρησης και κατ’ επέκταση η ανάπτυξή της. Το δεύτερο στοιχείο στο οποίο θα πρέπει να έχει στραµµένη την προσοχή του ο διευθυντής διαχείρισης πισ τωτικού κινδύνου είναι η τακτική παρακολούθηση των µεταβολών της οικονοµικής κατάστασης του πελάτη και του ευρύτερου χρηµατοοικονοµικού περιβάλλοντος αλλά και στην επικαιροποίηση των προβλέψεών του βάσει των παρατηρήσεων που προκύπτουν. Και στο µέλλον; Να περιµένουµε να ενταθεί η ζήτηση υπηρεσιών πιστοληπτικής αξιολόγησης δεδοµένου ότι η χώρα µας τη µεγάλη φουρτούνα της κρίσης θα την περάσει το 2010 καθώς µε χρονική καθυστέρηση βιώνει τις επιπτώσεις της διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Να σας πω. Πιστεύω ότι οι υπηρεσίες πιστοληπτικής αξιολόγησης θα αποκτούν ολοένα και µεγαλύτερη δυναµική, ενώ εντονότερη θα γίνεται και η απαίτηση για πιο σύνθετες υπηρεσίες όπως αυτές που αφορούν στην αξιολόγηση χαρτοφυλακίων για την τιτλοποίησή τους, την παροχή solicited ratings για επενδυτικούς σκοπούς, κ.λπ.

OPINION LEADERS #6

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ - Επεξεργασία ALLMEDIA CREATIVE

OPINION LEADERS #6 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ

ΓΡΑΜΜΑ

ΣΤΟΝ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΩΣΤΙΚΟ ΚΥΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Μπορεί η κρίση να ανέδειξε τα χρόνια και διαρθρωτικά προβλήµατα της ελληνικής οικονοµίας και όχι µόνο, αλλά για να µπει η χώρα σε αναπτυξιακή τροχιά πρέπει να συντρέχουν τέσσερις προϋποθέσεις. Πρώτον, να διαθέτουµε έναν ισχυρό ηγέτη που θα καταφέρει να υπερκεράσει τα κοµµατικά, επιχειρηµατικά και συνδικαλιστικά συµφέρον τα, δεύτερον, να αποκτήσουµε ευέλικτους εργαζόµενους, τρίτον, να επικεντρωθούµε στους κλάδους που ανατέλλουν και τέταρτον να αποδεχτούµε ότι το νέο ωστικό κύµα ανάπτυξης θα έρθει µόνο µέσα από την απελευθέρωση των αγορών. Αυτός είναι ο πυρήνας της σκέψης του Γιάννη Στουρνάρα, επιστηµονικού διευθυντή του ΙΟΒΕ και καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αθηνών, που πρόσφατα επιµελήθηκε έκθεση των πέντε διµερών Επιµελητηρίων της χώρας. Στόχος της έκθεσης είναι να καταδείξει τον τρόπο και τις µεθόδους µε τις οποίες η χώρα µπορεί να περάσει σε µια περίοδο διατηρήσιµης ανάκαµψης. // Συνέντευξη στις Θώµη Μελίδου και Ευαγγελία Παπαϊωάννου

οινός τόπος τα τελευταία χρόνια ότι η χώρα έχει ανάγκη από ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο, τις ισορροπίες του οποίου δεν φάνηκε να βρήκε µέχρι πέρυσι. Το ίδιο αίτηµα πιο έντονα προβάλλει σήµερα στις συνθήκες της ύφεσης. Το διατυπώνει σαφώς και η πρόσφατη έκθεση των 5 διµερών Επιµελητηρίων που υπογράφετε. Τελικά µπορούµε να πάµε σε ένα νέο αναπτυξιακό µοντέλο ή όχι; Ναι, αλλά θα χρειαστεί χρόνος και επίµονη προσπάθεια, χωρίς ανατροπές που θα σχετίζονται µε τον πολιτικό κύκλο. Πρέπει, δηλαδή, να υπάρξει µία συναίνεση. Γιατί πλέον ξέρουµε που θέλουµε να πάµε. Γνώση όµως που έχουµε κατακτήσει εδώ και χρόνια. Στην πράξη όµως δεν τα έχουµε καταφέρει.

Τώρα όµως έχουµε εξειδικεύσει και το πώς. Με ποιον τρόπο δηλαδή, βήµα προς βήµα, ένα νέο µοντέλο ανάπτυξης της χώρας µπορεί να είναι υλοποιήσιµο. Στην έκθεση που αναφερθήκατε περιγράφεται ακριβώς το νέο αναπτυξιακό µοντέλο, όπως περιγράφεται και σε έκδοση του ΙΟΒΕ πριν ένα χρόνο περίπου. Άρα, όπως σας είπα, είναι γνωστό του που θέλουµε να πάµε και µε ποιον τρόπο. Αποµένει η πολιτική βούληση να γίνουν αυτά τα πράγµατα. Πρόκειται για µέτρα που είναι αρκετά ήπια. Δεν προτείνουµε ριζικά πράγµατα. Είµαστε ρεαλιστές και βλέπουµε ότι τα κόµµατα, τουλάχιστον τα δύο µεγάλα µε τα οποία έχουµε συζητήσει, δεν διαφωνούν ριζικά µε τις υποδεί5

OPINION LEADERS #6

ξεις αυτές. Μένει λοιπόν η υλοποίηση µίας σειράς µέτρων που µπορούν να τοποθετήσουν τη χώρα στην αρχή µίας νέας αναπτυξιακής περιόδου ως αποτέλεσµα της συσσωρευµένης πια εµπειρίας. Είναι στην πράξη ένα σύνολο 123 δράσεων για 10 τοµείς, περίπου 12 δράσεις για κάθε τοµέα.

Τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήµατα της ελληνικής οικονοµίας που αναδείχθηκαν µέσα στην ύφεση, µπορούν να σταθούν τροχοπέδη σε αυτή την κατεύθυνση; Ναι, αλλά θα το πω αλλιώς. Για τις χώρες που είχαν φρένα στην κάθοδο και αυτά τα φρένα χρησιµοποιήθηκαν ως ανάχωµα, δυστυχώς τα ίδια φρένα θα είναι και ανάχωµα στην ανάκαµψη. Η Ελλάδα έχει πολλά τέτοια φρένα. Ο ΟΟΣΑ µας κατατάσσει σχεδόν τελευταίους στην ένταση του ανταγωνισµού, µε κλειστά επαγγέλµατα, µε κατώτατες τιµές, µε συνιστώµενες τιµές. Και δεν είναι µόνον αυτά. Οι περισσότεροι κλάδοι της οικονοµίας, ακόµα και σήµερα, παρά τις λεγόµενες απελευθερώσεις που έγιναν, έχουν κρατική παρέµβαση. Πρόκειται στην ουσία για «µούµιες» µέτρων που λήφθηκαν πριν από 5060 χρόνια για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες και τους στόχους µίας άλλης εποχής. Λόγου χάρη, από το καµποτάζ χάνουµε σήµερα περίπου 1 δισ. ευρώ τον χρόνο. Και υποτίθεται ότι εάν απελευθερωθεί το καµποτάζ, θα πληγούν περίπου 200 οικογένειες. Τα κέρδη όµως από το 1 δισ. είναι περισσότερο από αρκετά για να αποζηµιωθούν και αυτές και τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους. Το στοίχηµα, λοιπόν, στην πολιτική οικονοµία της µεταρρύθµισης είναι να βρεις τον τρόπο να πείσεις τον κόσµο ότι τα κέρδη που θα υπάρξουν από την απελευθέρωση θα µοιραστούν κοινωνικά δίκαια. Οι φωνές που µιλούν για την ανάγκη της χώρας να προχωρήσει σε µεταρρυθµίσεις, σε βελτίωση τις ανταγωνιστικότητάς της, δεν είναι καινοφανείς. Τα αποτελέσµατα όµως των όποιων πρωτοβουλιών και δράσεων τα τελευταία χρόνια είναι περιορισµένα. Χρειάζεται ένα στιβαρό χέρι για να προχωρήσει η χώρα µπροστά. Χρειάζονται κυβερνήτες που δεν θα κυβερνούν µε βάση τις δηµοσκοπήσεις αλλά µε βάση το καλό του τόπου. 6

«Πρέπει να ξεκινήσουµε από το µεγάλο πρόβληµα που λέγεται τρίγωνο της γνώσης – παιδεία, έρευνα, καινοτοµία. Η Ελλάδα είναι πίσω στην ανταγωνιστικότητα γιατί είναι πίσω στο τρίγωνο της γνώσης. Τα υπόλοιπα, περί µοναδιαίου κόστους εργασίας κ.λπ. πολύ µικρή επίπτωση έχουν.»

Και όχι µε βάση το πολιτικό κόστος. Ακριβώς. Ή καλύτερα όχι µε βάση το βραχυπρόθεσµο κόστος. Γιατί στην ουσία δεν υπάρχει πολιτικό κόστος. Εµείς έχουµε υπολογίσει ότι τα οφέλη από την απελευθέρωση είναι γύρω στο 45% του αεπ. Είναι λοιπόν τεράστια. Βέβαια θέλουνε χρόνο. Θέλουνε 4-5 τουλάχιστον χρόνια για να αρχίσουν να υλοποιούνται. Τα έχουν κάνει όµως όλες οι χώρες. Λόγου χάρη η Ιαπωνία πέρασε από πολ λούς κύκλους. Από την κλωσ τοϋφαντουργία που έδυε ως κλάδος, πήγε στη βαριά βιοµηχανία. Έδυσε και αυτός ο κλάδος. Στράφηκε σ την ηλεκτρονική τεχνολογία. Δύει ως κλάδος. Θα πάει στη βιοτεχνολογία. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, υπάρχουν αντιστάσεις. Όταν όµως έχεις αντιστάσεις, δεν µπορείς να προχωρήσεις. Τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της χώρας µας εξανεµίζονται καθώς η τεχνολογία αλλάζει µε καταιγιστικούς ρυθµούς. Πρέπει να εκπαιδεύσουµε τους εργαζόµενους ώστε να µπορούν να µετακινηθούν στην αγορά εργασίας. Γιατί το µεγάλο στοίχηµα είναι οι ευέλικτοι εργαζόµενοι και όχι οι ευέλικτες αγορές. Η χώρα χρειάζεται ευέλικτους εργαζόµενους που να είναι µορφωµένοι, εκπαιδευµένοι και να µπορούν, σύµφωνα µε το σκανδιναβικό υπόδειγµα, να µετακινούνται από κλάδους που δύουν σε κλάδους που ανατέλλουν. Και το κράτος, βέβαια, να έχει ένα δίχτυ ασφαλείας από κάτω. Όλα αυτά τα πονήµατα, για τα οποία µιλήσαµε πρωτύτερα, δείχνουν την κατεύθυνση για την ανάπτυξη. Προτείνουν να απελευθερώσουµε την οικονοµία, να αφήσουµε τις παραγωγικές δυνάµεις να απελευθερωθούν και το κοινωνικό κράτος να έρθει, ταυτόχρονα, αρωγός. Αρκεί να το αποκτήσουµε. Γιατί κοινωνικό κράτος σήµερα, µε βάση τα µοντέλα του εξωτερικού, δεν µπορούµε να πούµε ότι διαθέτουµε. Βεβαίως. Χρειαζόµαστε ένα διαφορετικό κοινωνικό κράτος, πιο αποτελεσµατικό. Γιατί πράγµατι η έννοια του κοινωνικού κράτους σήµερα στην Ελλάδα εξαντλείται στις συντάξεις Και αυτό δεν αρκεί πια. Μιλήσατε για εκπαίδευση, για δυνατότητα των εργαζοµένων να µετακινούνται στην αγορά εργασίας εκεί όπου κάθε φορά δίνεται η έµφαση ανάπτυξης, έχοντας προηγηθεί η κατάλληλη µετεκπαίδευση τους. Αυτό, πόσο εύκολο είναι για τον Έλληνα; Κα-

Γιάννης Στουρνάρας

θώς απαιτεί έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και νοοτροπίας που σήµερα δεν φαίνεται ότι διαθέτουµε. Δεν είναι πολύ εύκολο. Η παιδεία µας δεν διδάσκει αλτρουισµό από την παιδική ηλικία. Εδώ δυστυχώς διακρινόµαστε από τη νοοτροπία του γρήγορου κέρδους, του πλουτισµού κ.λπ. Και αυτό είναι ένα τεράστιο λάθος. Πρέπει να µάθουµε στα µικρά παιδιά τον αλτρουισµό – και το είδαµε τώρα στην κρίση, που προήλθε από υπερβολική ανάληψη ρίσκου από τους traders µε σκοπό τα µπόνους. Αυτές οι συµπεριφορές αποκαλύπτουν την έλλειψη κοινωνικής ευθύνης. Συλλογικότητας και οµαδικότητας κατά κάποιον τρόπο. Λέγεται εταιρική κοινωνική ευθύνη, λέγεται συλ-

λογικότητα ή οµαδικότητα, πείτε το όπως θέλετε. Πρέπει να διδάσκουµε αυτές τις έννοιες στα παιδιά. Από τη µικρή τους κιόλας ηλικία. Η Ελλάδα όµως έχει και άλλα προβλήµατα. Φέτος διάβασα ένα εξαιρετικό βιβλίο του Ευάγγελου Κοροβίνη περί νεοελληνικής φαυλοκρατίας. Βλέπω λοιπόν ότι προβλήµατα που υπάρχουν τώρα και τα οποία περιγράφονται από τον όρο φαυλοκρατία, υπήρχαν από το 1830, δηλαδή από την απε λευθέρωση µέχρι σήµερα. Λίγοι χαρισµατικοί ηγέτες προσπάθησαν να σπάσουν αυτόν τον γόρδιο δεσµό. Ορισµένοι το κατάφεραν, όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι όταν ο Δεληγιάννης τον κέρδισε στον πολιτικό στίβο, κατήργησε τον νόµο του, σύµφωνα µε τον οποίο 7

OPINION LEADERS #6

οι δηµόσιοι υπάλληλοι προσλαµβάνονται αξιοκρατικά. Γιατί; Γιατί προφανώς, τον ‘ενοχλούσε’. Όπως και ο Κωλέτης έβγαλε από το σύνταγµα του 1826 τη φράση ‘δοτήρ πάντων η αξιότης’. Δυστυχώς, τέτοια φαινόµενα υπάρχουν. Τα φωτεινά παραδείγµατα ήταν λίγα. Θέλω όµως να ελπίζω ότι, επειδή από το 1800 µέχρι σήµερα η πρόοδος της ελληνικής οικονοµίας, παρά τα όποια πισωγυρίσµατα, ήταν µεγάλη – τότε ήµασταν µία φτωχή επαρχία της οθωµανικής αυτοκρατορίας, σήµερα ανήκουµε στις 27 πλουσιότερες χώρες του κόσµου – υπάρχει ελπίδα. Ότι τε λικά το πολιτικό σύσ τηµα θα αν ταποκριθεί στα αιτήµατα των καιρών. Να σας το πω απλά. Ο µεγάλος ασθενής είναι σήµερα το κράτος. Γιατί; Και ας αφήσουµε τις περίπλοκες αναλύσεις. Γιατί είναι δεµένο µε τρεις αλυσίδες. Η µία είναι τα επιχειρηµατικά συµφέροντα, η άλλη είναι τα συνδικαλιστικά συµφέροντα και η τρίτη είναι τα κοµµατικά συµφέροντα. Όποιος ηγέτης πάρει το σπαθί και κόψει αυτές τις τρεις αλυσίδες θα µείνει στην ιστορία.

Και θα καταφέρει έτσι να εισάγει το µεγάλο ζητούµενο. Ένα νέο δηλαδή αναπτυξιακό µοντέλο για τη χώρα; Ακριβώς. Γιατί ο απλός κόσµος σκέφτεται και διατυπώνει ανάλογα: ‘γιατί να πληρώσω εγώ, ο τάδε και ο τάδε που φοροδιαφεύγει δεν συλλαµβάνεται’. Είναι και ζήτηµα νοοτροπίας. Ακριβώς. Υπάρχει όµως. Και δεν πρέπει να κλείνουµε τα µάτια µπροστά σε αυτή την κατεστηµένη νοοτροπία. Πρέπει να δώσουµε το καλό παράδειγµα. Γιατί γνωρίζουν όλοι, λίγο ή πολύ, ότι υπάρχουν πολίτες, επώνυµοι µάλιστα, που ξέρουµε ότι φοροδιαφεύγουν και δεν τους ενοχλεί κανείς. Τι παράδειγµα δίνουµε έτσι στην κοινωνία; Και τελικά πόσο εύκολο είναι να κόψουµε αυτές τις τρεις αλυσίδες {επιχειρηµατικά, συνδικαλιστικά και κοµµατικά συµφέροντα}; Πιστεύω ότι δεν είναι δύσκολο. Ένας διορατικός ηγέτης που θα αισθανθεί ασφαλής και δυνατός µε τον εαυτό του, θα ξέρει ότι µπορεί να έχει προβλήµατα για έξι µήνες, για ένα χρόνο αλλά τα οφέλη θα είναι τεράστια, οπότε επανερχόµαστε σε αυτή τη σχέση κόστους και οφέλους για την οποία µιλήσαµε. Παρατηρούµε ότι οι αδυναµίες και οι αγκυλώσεις στη διοίκηση είναι τόσο µεγάλες που η πολιτική πολλές φορές δεν µπορεί να περάσει. Γιατί αρκετοί πολιτικοί έχουν ισχυριστεί ότι θα πάρουν µέτρα που θα ενισχύσουν την 8

ανταγωνιστικότητα. Στην πράξη όµως πολύ λίγα γίνονται σε σχέση µε τις προθέσεις ή τις εξαγγελίες. Θα σας πω. Το πρόβληµα δεν είναι µόνο οικονοµικό. Είναι και πολιτικό και κοινωνικό. Για παράδειγµα, οι ιδέες, τελευταία, περί αλλαγής του εκλογικού νόµου και κατάργησης του σταυρού προτίµησης, είναι ένα βήµα προς τη σωστή κατεύθυνση. Στην πράξη θα είναι ένα πάρα πολύ µεγάλο βήµα για την πάταξη της φαυλοκρατίας και της αιχµαλωσίας των βουλευτών και του κράτους από τα ποικίλα συµφέροντα. Επίσης, κάτι που προτείναµε και στην πρόσφατη έκθεση των 5 Επιµελητηρίων, πρέπει να προχωρήσουµε στο µέτρο των µόνιµων υφυπουργών κατά το βρετανικό πρότυπο. Να υπάρχει δηλαδή ένα ενδιάµεσο στάδιο, µεταξύ της εκλεγόµενης πολιτικής ηγεσίας και της δηµόσιας διοίκησης, που να είναι άνθρωποι υψηλού κύρους, εµπειρίας και να τοποθετούνται µε θητεία πενταετή ή επταετή. Οι Βρετανοί το κάνουν αυτό. Ακριβώς για να σπάσει αυτή η πίεση των διαφόρων συµφερόντων στη δηµόσια διοίκηση και στο κράτος. Άρα λύσεις υπάρχουν. Το ερώτηµα είναι ποιος θα τις εφαρµόσει. Ας επιστρέψουµε όµως σε αυτή τη στροφή που µας είπατε της χώρας από κλάδους που δύουν σε κλάδους που ανατέλλουν. Που πρέπει να δοθεί η βαρύτητα; Η αιχµή σήµερα της ενίσχυσης πρέπει να είναι στην έρευνα και την καινοτοµία. Εκεί πάσχει η Ελλάδα σήµερα. Πρέπει να ξεκινήσουµε λοιπόν από το µεγάλο πρόβληµα που λέγεται τρίγωνο της γνώσης – παιδεία, έρευνα, καινοτοµία. Η Ελλάδα είναι πίσω στην ανταγωνιστικότητα γιατί είναι πίσω στο τρίγωνο της γνώσης. Τα υπόλοιπα, περί µοναδιαίου κόστους εργασίας κ.λπ. πολύ µικρή επίπτωση έχουν διότι ακόµα και χώρες που έχουν αύξηση του µοναδιαίου κόστους εργασίας, όπως η Δανία και η Γερµανία είναι πάρα πολύ ανταγωνιστικές. Γιατί είναι η ποιότητα του προϊόντος που µετράει, το design το οποίο πουλάνε, το τεχνολογικό περιεχόµενο. Εκεί εµείς υστερούµε. Έχουµε όµως πάρα πολύ µεγάλες δυνατότητες και στους τρεις τοµείς, πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή. Πιστεύω ότι αν συνδυάσουµε τα παραδοσιακά µας συγκριτικά πλεονεκτήµατα µε τις νέες τεχνολογίες και το εκπαιδευµένο ανθρώπινο δυναµικό, καταλήγουµε στο νέο αναπτυξιακό πρότυπο που χρειάζεται η χώρα. Και πιστεύω είναι σε λάθος βάση το ερώτηµα που έχει πολλές φορές διατυπωθεί: ‘Που µπορεί να επενδύσει η Ελλάδα όταν έχει να ανταγωνιστεί κολοσσούς του εξωτερικού;’ Σύµφωνα µε τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήµατος, εξειδικεύεσαι εκεί που συγκριτικά εί-

Γιάννης Στουρνάρας

σαι καλύτερος. Και η Ελλάδα είναι µία χώρα που έχει ήλιο, που έχει θάλασσα, που έχει παιδεία, που έχει πολιτισµό.

«Θέλω να ελπίζω ότι, επειδή από το 1800 µέχρι σήµερα η πρόοδος της ελληνικής οικονοµίας ήταν µεγάλη – τότε ήµασταν µία φτωχή επαρχία της οθωµανικής αυτοκρατορίας σήµερα κρατορίας, ανήκουµε στις 27 πλουσιότερες χώρες του κόσµου – υπάρελπίδα Ότι τελικά χει ελπίδα. το πολιτικό σύστηµα θα ανταποκριθεί στα αιτήµατα των καιρών. καιρών Να σας το πω απλά. Ο µεγάλος ασθενής είναι κράτος Γιατί; σήµερα το κράτος. Γιατί είναι δεµένο µε τρεις αλυσίδες. αλυσίδες Η µία είναι τα επιχειρηµατικά συµφέροντα, η άλλη είναι τα συνδικαλιστικά συµφέροντα και η τρίτη είναι τα κοµµατικά συµφέροντα. Όποιος ηγέτης πάρει το σπαθί και κόψει αυτές τις τρεις αλυσίδες θα µείνει στην ιστορία ιστορία».

Βρίσκεις τα ταλέντα σου και τα αναδεικνύεις δηλαδή; Απόλυτα. Και να σας πω κάτι ακόµη; Σε λίγα χρόνια θα πάρουν σύνταξη οι λεγόµενοι baby boomers, η γενιά δηλαδή που γεννήθηκε αµέσως µετά τον πόλεµο. Ξέρετε ότι αυτοί ονειρεύονται να έρθουν να ζήσουν στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία. Ξέρετε πόσους ανθρώπους µπορούµε να υποδεχτούµε; Τι χρειαζόµαστε; Κέντρα αποκατάστασης γιατί αναφερόµαστε σε µεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους και τουριστική κατοικία. Η ανταγωνιστικότητα και οι ξένες επενδύσεις, δύο από τα µεγάλα προβλήµατα, τροχοπέδη ανάπτυξης, κ. Στουρνάρα. Αν κοιτάξει κανείς τους σχετικούς τίτλους στον Τύπο θα διαπιστώσει ότι πριν δέκα χρόνια γινόταν λόγος για σηµαντικό έλλειµµα ανταγωνιστικότητας και πενιχρές ξένες επενδύσεις. Τίτλοι που είναι δόκιµοι και σήµερα. Από τότε µέχρι σήµερα όµως υπάρχει µεγάλη πρόοδος. Γιατί, παρά τις χαµηλές επιδόσεις µας, έχουµε συγκλίνει µε τους Ευρωπαίους εταίρους µας. Τότε ήµασταν περίπου στο 70% του κατά κεφαλή αεπ στην Ευρωζώνη, σήµερα έχουµε φτάσει στο 90%, άρα υπήρξε πρόοδος.

Οι επιδόσεις µας όµως στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων εξακολουθούν να είναι χαµηλές. Για το 2008 λόγου χάρη, µε βάση τα πρόσφατα στοιχεία που ανακοινώθηκαν, αν δεν ήταν η ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ, θα είχαµε µεγάλη µείωση. Όντως. Να σας το πω όµως αλλιώς. Η Ελλάδα αναπτύχθηκε µε ωστικά κύµατα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Είχαµε το ωστικό κύµα του ευρώ που έριξε τα επιτόκια και αποκατέστησε τις συνθήκες αξιοπιστίας στη νοµισµατική πολιτική. Ακολούθησαν τα µεγάλα έργα προετοιµασίας για τους Ολυµπιακούς του 2004. Είχαµε τη µεγάλη πισ τωτική επέκταση από την απελευθέρωση του χρηµατωπισ τωτικού συστήµατος. Και τα τρία έχουν εξαντληθεί. Το νέο ωστικό κύµα θα είναι η απελευθέρωση των αγορών. Για να γίνει όµως µε σωστό τρόπο, πρέπει να υπάρχει παράλληλα και ένα κοινωνικό κράτος για να µην δηµιουργούνται κοινωνικά θέµατα. Και πρέπει να το συνειδητοποιήσουµε. Δεν υπάρχει άλλο ωστικό κύµα πλην της απελευθέρωσης των αγορών. Εκτός εάν η Ελλάδα ανακαλύψει πετρέλαιο ή αν στηριχθεί στις πλούσιες ηλιακές της ακτίνες ή σε κάποιο θαύµα. Χρειαζόµαστε λοιπόν απλοποίηση διαδικασιών και λειτουργίας. Και αυτή η απλοποίηση είναι που θα δηµιουργήσει το νέο ωστικό κύµα. 9

OPINION LEADERS #5

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

OPINION LEADERS #5

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ

άποιοι τον χαρακτήρισαν εξιλαστήριο, επικοινωνιακά, θύµα της κυβέρνησης στον κυβερνητικό ανασχηµατισµό στις αρχές του έτους. Όλοι όµως συνειδητοποιούν σήµερα ότι η δηµοσιονοµική προσαρµογή για την Ελλάδα είναι ένα bras de fer µε αντίπαλο την ίδια την ενδογενή της, άλλοτε αδυναµία και άλλοτε δυναµική, µε προδιαγεγραµµένες πολιτικές και αποφάσεις για να προχωρήσει η χώρα µπροστά. Έστω και εάν αυτές είναι δύσκολες. Τις βάσεις τις έθεσε ο Γιώργος Αλογοσκούφης, αντίβαρο στις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης, τις συνέχισε ο Γιάννης Παπαθανασίου, θα τις εντείνει ο επόµενος υπουργός ΥΠΟΙΟ, ανεξαρτήτως εκλογικού αποτελέσµατος. Μιλάµε µε τον Γιώργο Αλογοσκούφη για την πολιτική, τα κόµµατα, την πολιτική µας κουλτούρα. Στη συζήτηση παρών και το µέγα θέµα των ηµερών. Οι εκλογές της 4ης Οκτωβρίου. Πιστεύει ότι τα κόµµατα πρέπει επιτέλους να εξηγήσουν στον πολίτη τι θέλουν να κάνουν στη χώρα, τι θέλουν να κάνουν στη δηµόσια διοίκηση, στο κοινωνικό κράτος, στο ασφαλιστικό, πώς θα µειώσουν τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα, τι θα κάνουν στη φορολογία. Λευκή επιταγή δεν παίρνει κανένας, ισχυρίζεται. Και τελικά δεν έχει και νόηµα η λευκή επιταγή αν θέλουµε η χώρα να προχωρήσει. // Συνέντευξη στις Θώµη Μελίδου και Ευαγγελία Παπαϊωάννου 12

 Στο µυαλό του πρωτεργάτη των µέτρων αντιµετώπισης της κρίσης 

ΕΝΝΕΑ ΜΗΝΕΣ

ΜΕΤΑ Π

ερίπου 9 µήνες µετά τον ανασχηµατισµό. Μερίδα του Τύπου ισχυρίστηκε εκείνη την εποχή ότι ο Κώστας Καραµανλής δεν αποφάσισε ουσιαστικά αλλαγή πολιτικής στην οικονοµία, άλλαξε το πρόσωπο του ΥΠΟΙΟ για λόγους εικόνας στην κοινή γνώµη. Ήσασταν το εξιλαστήριο θύµα κατά κάποιον τρόπο στην αρχή της ύφεσης στη χώρα. Πώς νιώσατε τότε και πως σήµερα που έχει περάσει ικανός χρόνος; Κοιτάξτε, κανένας δεν είναι στη θέση του υπουργού Οικονοµίας για πάντα. Και αυτό το ήξερα από την πρώτη στιγµή που ανέλαβα αυτά τα καθήκοντα. Μάλιστα, θα έλεγα ότι έµεινα και παραπάνω απ’ ό,τι θα έπρεπε σε αυτή τη θέση. Γιατί αυτή η θέση έχει πραγµατικά πάρα πολλή µεγάλη φθορά, και προσωπική και πολιτική. Έτσι κι αλλιώς όµως όταν έγινε ο ανασχηµατισµός, είχα ολοκληρώσει έναν κύκλο και εάν δεν είχε µεσολαβήσει η κρίση, ίσως θα έπρεπε να είχα φύγει και νωρίτερα. Κάθε αλλαγή όµως, όπως αυτή και µε τον τρόπο που έγινε, οπωσδήποτε αιφνιδιάζει, όχι ευχάριστα, αλλά όταν είσαι στην πολιτική δεν πρέπει να ξεχνάς ότι οφείλεις να αποδεχτείς τις αλλαγές και να προχωρήσεις µπροστά γιατί τελικά στην πολιτική πρέπει να κοιτάς πάντα µπροστά. Όταν λέτε ολοκλήρωσα έναν κύκλο, εννοείτε, κύκλο πολιτικό, αποφάσεων, µέτρων, µεταρρυθµίσεων; Ναι. Αυτό ακριβώς. Γιατί, µετά τον ανασχηµατισµό, ουσιαστικά ο νέος υπουργός ΥΠΟΙΟ συνέχισε πάνω στην ίδια πολιτική. Ασφαλώς. Αλλά κοιτάξτε, είχα ολοκληρώσει έναν κύκλο έτσι κι αλλιώς πριν από τις εκλογές του 2007. Μετά ξεκίνησε ένας καινούριος κύκλος ο οποίος όµως διακόπηκε από την κρίση. Το στοίχηµα µετά την εκδήλωση της κρίσης, κυρίως µετά τη δεύτερη φάση της κρίσης, τον Σεπτέµβριο του 2008 ήταν δια-

φορετικό. Έπρεπε κανείς να κάνει αλλαγή πορείας γιατί προτεραιότητα πια ήταν η αντιµετώπιση της κρίσης και η αποφυγή των χειρότερων. Και πιστεύω ότι και σε αυτό έβαλα τις βάσεις, τις οποίες συνέχισε και ο διάδοχός µου. Αυτό έγινε και µε την εγγύηση των καταθέσεων και µε το πρόγραµµα της ρευστότητας της οικονοµίας που εφαρµόζεται και µε άλλες πολιτικές που σχετίζονται µε την άµβλυνση των επιπτώσεων της κρίσης σε ευπαθείς κοινωνικές οµάδες. Με αυτήν την έννοια είπα ότι είχε ολοκληρωθεί ένας κύκλος. Η κρίση εκ των πραγµάτων οδήγησε σε αλλαγή πολιτικής. Δεν µπορούσε να γίνει διαφορετικά. Άλλαξαν τα δεδοµένα, έπρεπε να αλλάξουν και οι προτεραιότητες. Λόγου χάρη, είχαµε προτεραιότητα την εξάλειψη των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων. Αυτή η προτεραιότητα, όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, εκ των συνθηκών «έµεινε πίσω». Όλες οι χώρες της ΕΕ αντιµετώπισαν µία φοβερή διεύρυνση των δηµοσιονοµικών τους ελλειµµάτων λόγω της ύφεσης. Με αυτήν την έννοια λοιπόν θεωρώ ότι έβαλα τις βάσεις που συνέχισε ο διάδοχός µου για την αντιµετώπιση της κρίσης. Κάθε υπουργός βέβαια βάζει και την προσωπική του σφραγίδα στην πολιτική. Συνεπώς µετά τις εκλογές του 2007 θα µπορούσε να υπάρχει στη χώρα άλλος υπουργός Οικονοµίας. Ξέρετε ο υπουργός ΥΠΟΙΟ εκτίθεται για πολλούς λόγους, κρίνεται στη συνείδηση της κοινής γνώµης γιατί θεωρείται ο «κακός της παρέας» αλλά εκτίθεται και προσωπικά διότι αυτή είναι από τις πιο δύσκολες δουλειές που µπορεί να κάνει κανείς, έχει πολύ µεγάλη ένταση, πίεση και ευθύνη. Επίσης είναι πάντα καλό να υπάρχει µία καινούρια µατιά στα θέµατα της οικονοµίας. Γιατί εάν δείτε την ιστορία της µεταπολίτευσης ελάχιστοι υπουργοί έκαναν πέντε χρόνια υπουργοί Οικονοµικών όπως εγώ.

Ας περάσουµε στις επικείµενες εκλογές του Οκτωβρίου. Ήδη από τον Αύγουστο είχε φουντώσει ο λόγος εάν 13

OPINION LEADERS #5

ο Κώστας Καραµανλής θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές τώρα, όπως και γίνεται ή τον Μάρτιο, δεδοµένου ότι ο Γιώργος Παπανδρέου είχε ξεκαθαρίσει ότι θα θέσει βέτο στην εκλογή του προέδρου της Δηµοκρατίας. Ο χρόνος της παρούσας κυβέρνησης συνεπώς είχε αρχίσει να µετρά αντίστροφα. Ποια θα ήταν η διαφορά τελικά εάν η χώρα πήγαινε σε εκλογές τον Μάρτιο του 2010 και όχι τώρα ή το αντίστροφο; Σε αυτό το θέµα θα τοποθετηθώ θεσµικά. Θεωρώ ότι είναι πολύ µεγάλο πρόβληµα, και αποδείχθηκε σε αυτή τη συγκυρία, η εκλογή προέδρου της Δηµοκρατίας να συνδέεται µε τις εκλογές. Αυτό δεν είναι απλώς πρόβληµα της τρέχουσας συγκυρίας ούτε είναι λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση κατ’ ανάγκη έχει ορισµένα προβλήµατα σήµερα. Είναι κάτι που εκ των πραγµάτων περιόρισε τον ορίζοντα προγραµµατισµού της κυβέρνησης. Γιατί ενώ µία κυβέρνηση λογικά εκλέγεται για µία τετραετία και ενώ πρέπει να προγραµµατίζει για µία τετραετία και πρέπει να καθορίζει τις πολιτικές της µε βάση αυτόν τον ορίζοντα, η τωρινή κυβέρνηση λειτούργησε µε τη λογική των δυόµισι χρόνων. Και αυτό ήταν µεγάλο πρόβληµα από την αρχή, δεν µπορούσε να βάλει σε λειτουργία πολιτικές µακράς πνοής καθώς δεν θα είχε τα τέσσερα χρόνια µπροστά της για να τις υλοποιήσει. Λέµε συνήθως ότι µία κυβέρνηση τα πρώτα δύο χρόνια παίρνει τις δύσκολες αποφάσεις και τα επόµενα δύο χρόνια περιµένει αυτές να αποδώσουν, η σηµερινή κυβέρνηση δεν είχε αυτή την πολυτέλεια. Με αυτήν την έννοια είπα και προηγουµένως ότι θα έπρεπε να είχα φύγει το 2007, γιατί ήταν σαφές ότι δεν µπορούσαµε να ακολουθήσουµε κάποιες από τις πολιτικές τις οποίες εγώ θεωρούσα ότι ήταν απαραίτητες για την οικονοµία και τη χώρα ευρύτερα. Αυτό λοιπόν είναι θεσµικά ένα ιδιαίτερα σοβαρό ζήτηµα και νοµίζω ότι πρέπει στην επόµενη αναθεώρηση του Συντάγµατος να το αντιµετωπίσουµε µία και καλή και να τελειώνουµε µε αυτό το θέµα. Γιατί το νόηµα του Συντάγµατος που λέει ότι η κυβέρνηση εκλέγεται για µία τετραετία φαλκιδεύεται από αυτή τη διάταξη που συνδέει την εκλογή του προέδρου της Δηµοκρατίας µε εκλογές. Ο πρόεδρος της Δηµοκρατίας είναι ένα σεβαστό πρόσωπο αλλά από κει και πέρα το να γίνονται εκλογές επειδή δεν µπορούµε να συµφωνήσουµε σε ένα πρόσωπο ή να χρησιµοποιείται όπως χρησιµοποιήθηκε από το ΠΑΣΟΚ ως µοχλός ανατροπής της κυβέρνησης, αυτά είναι πράγµατα που αλλάζουν το πολίτευµα. 14

«Τελικά τα πράγµατα προχωρούν ανάλογα µε το πώς θα πορευθεί ο συγκεκριµένος πρωθυπουργός που θα εκλεγεί. Ανάλογα µε τα δικά του οράµατα, τη δική του ιδιοσυγκρασία, τις δικές του προτεραιότητες. Δείχνει πάντως αυτό το µοντέλο να έχει προβλήµατα. Γιατί υπάρχουν ζητήµατα που υπερβαίνουν την τετραετία, όπως η αναθεώρηση του Συντάγµατος, θέµατα δηµόσιας διοίκησης, τα θέµατα του ασφαλιστικού. Όλα αυτά απαιτούν συναίνεση».

Σε µία χώρα µε θεµελιώδη και διαρθρωτικά προβλήµατα η συναίνεση είναι κλειδί ανάπτυξης. Μπορεί να υπάρξει; Δεδοµένου ότι το εκλογικό σώµα έχει συνηθίσει σε υποσχέσεις και κινείται σε όσους υπόσχονται χωρίς να εξετάζει τις πραγµατικές δυνατότητες υλοποίησης; Γιατί ουσιαστική συναίνεση, τουλάχιστον από τη µεταπολίτευση και µετά ποτέ δεν είχαµε στην Ελλάδα. Είναι η πολιτική µας κουλτούρα τέτοια και έτσι λειτούργησε και πριν και µετά τη µεταπολίτευση, που ευνοεί τελικά µονοκοµµατικές κυβερνήσεις που µάλιστα στηρίζονται σε έναν ισχυρό πρωθυπουργό. Τελικά τα πράγµατα προχωρούν ανάλογα µε το πώς θα πορευθεί ο συγκεκριµένος πρωθυπουργός που θα εκλεγεί. Ανάλογα µε τα δικά του οράµατα, τη δική του ιδιοσυγκρασία, τις δικές του προτεραιότητες. Δείχνει πάντως αυτό το µοντέλο να έχει πια προβλήµατα. Γιατί υπάρχουν ζητήµατα που υπερβαίνουν την τετραετία, υπάρχουν ζητήµατα που θα µας απασχολήσουν πάρα πολλά χρόνια στο µέλλον όπως η αναθεώρηση του Συντάγµατος, θέµατα δηµόσιας διοίκησης, που είναι ιδιαίτερα σοβαρά και είναι µεγάλη τροχοπέδη της χώρας αλλά και τα θέµατα του ασφαλιστικού. Όλ’ αυτά απαιτούν συναίνεση. Ακόµα και ένας ισχυρός πρωθυπουργός µε πολύ µεγάλη πλειοψηφία δεν είναι σε θέση να τα προχωρήσει µόνος του άµα υπάρχουν πάντα εσωκοµµατικές αναταράξεις πάνω στις δύσκολες αποφάσεις. Το είδαµε µε το ασφαλιστικό και µε την κυβέρνηση Σηµίτη και µε την κυβέρνηση Καραµανλή που υπήρξαν αντιδράσεις. Με το Σύνταγµα, στην τελευταία αναθεώρησή του στην οποία αρνήθηκε να συναινέσει το ΠΑΣΟΚ, χάσαµε στην ουσία µία ευκαιρία γιατί θα µπορούσαν πολλά πράγµατα να αλλάξουν, από την παιδεία µέχρι την εκλογή του προέδρου της Δηµοκρατίας και άλλα ζητήµατα. Το βλέπουµε επίσης στα θέµατα της δηµόσιας διοίκησης όπου υπάρχουν αλληλοκατηγορίες περί «γαλάζιων παιδιών» και «πρασινοφρουρών». Αυτά θέλουν µία συναίνεση. Είναι όµως εφικτό να υπάρξει; Η κουλτούρα µας λέει ότι είναι δύσκολο. Βεβαίως ο ελληνικός λαός µε τη ψήφο του µπορεί πολλές φορές να οδηγήσει τα πράγµατα σε µία συναίνεση, για παράδειγµα εάν δεν υπάρχει µε το σηµερινό εκλογικό σύστηµα αυτοδυναµία, τα πράγµατα θα πάνε πιο συναινετικά. Αλλά, ξέρετε, υπάρχει συναίνεση και συναίνεση. Μπορεί, π.χ. να υπάρξει συναίνεση ανάµεσα στο ΠΑΣΟΚ και τα αριστερά κόµµατα. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη καλό γιατί οι πολιτικές προτιµήσεις των µισών σχεδόν ψηφοφόρων θα είναι εκτός της συναίνεσης αυτής. Γι’ αυτό η ουσιαστική συναίνεση είναι ο τύπος συναίνεσης

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ

Γιώργος Αλογοσκούφης

OPINION LEADERS #5

που παρατηρήθηκε στη Γερµανία, χωρίς βέβαια θεαµατικά αποτελέσµατα και εκεί, όπου υπήρξε η συναίνεση των δύο µεγάλων κοµµάτων, κάτι που βέβαια είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Φοβάµαι ότι και εάν υπάρξει κάποια κυβέρνηση συνεργασίας κάποια στιγµή µέσω ενός εκλογικού αποτελέσµατος που δεν επιτρέπει αυτοδυναµία, θα είναι συνεργασία στα ελάχιστα. Θα είναι ουσιαστικά συνεργασία για τη διακυβέρνηση και όχι για τη µεταρρύθµιση. Και αυτό που έχει σηµασία είναι οι συνεργασίες για να προχωρήσουν οι µεταρρυθµίσεις. Αυτές είναι οι συνεργασίες που έχουν αξία. Θεωρώ ότι εάν υπάρξουν πολιτικοί που τολµήσουν και πουν τα πράγµατα µε το όνοµά τους και παρόλα αυτά κερδίσουν την πλειοψηφία, τότε νοµιµοποιούνται να προχωρήσουν σε δύσκολες αποφάσεις. Αυτό που βλέπαµε πολλές φορές είναι ότι µέχρι σήµερα τα κόµµατα πριν από τις εκλογές δεν τολµούσαν να προβάλλουν δύσκολες πολιτικές, λόγω φόβου και πολιτικού κόστους. Η Νέα Δηµοκρατία τόλµησε. Ο Πρωθυπουργός µίλησε όχι µε βάση το κοµµατικό συµφέρον αλλά το εθνικό. Ο Έλληνας είναι αρκετά ώριµος. Εάν κάποιος του παρουσιάσει, όχι βέβαια ένα µαύρο σενάριο γιατί τα µαύρα σενάρια κανείς δεν τα θέλει, αλλά µία πολιτική µεταρρυθµίσεων που θα συνδυάζει µεταρρυθµίσεις και στην κοινωνία και στο κοινωνικό κράτος και στις παροχές, πιστεύω ότι ο κόσµος θα το αποδεχθεί. Και αυτό πιστεύω ότι είναι πολύ πιο πιθανό να έρθει από την κεντροδεξιά παρά από την κεντροαριστερά.

Σχετικά µε την κατάργηση του σταυρού προτίµησης, είστε υπέρ ή κατά; Θεωρώ ότι ο σταυρός προτίµησης είναι το καλύτερο εκλογικό σύστηµα σε µία χώρα που δεν έχει τόσο µεγάλη παράδοση εσωκοµµατικών διαδικασιών, διότι επιτρέπει τελικά στον λαό να διαλέξει αυτούς που θέλει, µε όποια ελαττώµατα και εάν έχει αυτό το σύστηµα. Είναι καλύτερα να σε πιέζει ο κόσµος παρά οι κοµµατικοί µηχανισµοί. Θεωρώ ότι σαν σύστηµα ο σταυρός προτίµησης έχει ελαττώµατα, χωρίς αµφιβολία αλλά είναι τελικά το µη χείρον. Πληθαίνουν ανά τον κόσµο οι ενδείξεις ότι µπήκαµε σε τροχιά εξόδου από την κρίση. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολιτικές για έξοδο από την κρίση βραχυχρόνια; Η κυβέρνηση έχει πάρει µέτρα που είναι στα πλαίσια τα ευρωπαϊκά, νοµίζω ότι θα βοηθήσουν. Δεν υπάρχει αµφιβολία ότι εάν υπάρξει µία διεθνής ανάκαµψη και ένα καλύτερο κλίµα στις αγορές, η Ελλάδα θα ωφεληθεί. Ήδη το γεγονός ότι βελτιώθηκε για παράδειγµα το κλίµα στις χρηµαταγορές, έχουν πέσει τα επιτόκια, τώρα τα spreads, όλα αυτά έχουν βοηθήσει. Αισιόδοξος λοιπόν; Μόνο όσο χρειάζεται. Γιατί υπάρχουν ακόµα µε16

γάλες αβεβαιότητες. Δηλαδή οι επιχειρήσεις αναστενάζουν γιατί οι καταναλωτές είναι πιο συγκρατηµένοι στις δαπάνες τους, ήταν βέβαια και λογικό µετά από µια δεκαετία σχεδόν πολύ µεγάλης οικονοµικής ανάπτυξης. Αλλά η ανάκαµψη θα έρθει. Ήδη υπάρχουν ενδείξεις στην Ασία ότι οι οικονοµίες ανακάµπτουν. Στις ΗΠΑ, τη Γερµανία και την Ευρώπη γενικότερα υπάρχουν ενδείξεις ότι υπάρχει ανάκαµψη. Αυτό θα τραβήξει και την Ελλάδα και τις µικρότερες χώρες. Και να µην ξεχνάµε ότι η Ελλάδα, όντας πιο κλειστή οικονοµία, δεν είχε τόσο µεγάλες επιπτώσεις όσες είχαν άλλες χώρες, η Ιρλανδία και η Ισπανία είχαν για παράδειγµα καταστροφικές επιπτώσεις από την κρίση. Ίσως επειδή αποφύγαµε τις µεγάλες υπερβολές, στην αγορά ακινήτων και αλλού, αλλά και επειδή δεν στηριζόµαστε τόσο πολύ στις εξαγωγές, δεν είχαµε τόσο µεγάλες επιπτώσεις. Ασφαλώς είχαµε όµως επιπτώσεις. Ζούµε σε έναν κόσµο που υπάρχει αλληλεξάρτηση και ότι συµβαίνει στον υπόλοιπο κόσµο δεν µπορεί παρά να µας επηρεάζει. Εγώ δεν είµαι τόσο απαισιόδοξος. Και στο βιβλίο µου, εάν το διαβάσετε σωστά, προκύπτει ότι «η Ελλάδα άργησε να µπει στην κρίση, µπορεί να αργήσει λίγο να βγει αλλά την κρίση, θα την περάσει πιο ελαφρά από τις υπόλοιπες χώρες».

Τα παθήµατα πάντοτε όταν γίνονται µαθήµατα, προσφέρουν πολύτιµη γνώση για την αντιµετώπιση µελλοντικών δυσκολιών. Ποια τα διδάγµατα της κρίσης για την Ελλάδα; Ένα µάθηµα που πήραµε είναι ότι έχουµε λιγότερο χρόνο απ’ όσο νοµίζουµε για να αντιµετωπίσουµε τα θέµατα του δηµοσίου χρέους και των δηµόσιων οικονοµικών. Γιατί είδαµε ότι οι αγορές µας τιµώρησαν εκείνο το διάστηµα γιατί είχαµε πάρα πολύ υψηλό δηµόσιο χρέος, ανέβηκαν τα spreads και ακρίβυνε η εξυπηρέτηση του χρέους. Ένα άλλο µάθηµα που πήραµε είναι ότι καταλάβαµε πόσο εύθραυστο είναι το φορολογικό µας σύστηµα, όπως και σε άλλες χώρες άλλωστε. Ποιες λοιπόν οι ευκαιρίες της κρίσης; Είναι ευκαιρία γιατί συνειδητοποιούνται πιο εύκολα τα προβλήµατα. Είναι όπως µία ευκαιρία για να µπορέσει η επόµενη κυβέρνηση να κάνει πιο εύκολα τη δηµοσιονοµική προσαρµογή που έπρεπε ούτως ή άλλως να γίνει. Με την κρίση όµως έχουµε συνειδητοποιήσει πόσο µεγάλο πρόβληµα είναι το δηµόσιο χρέος καθώς είδαµε να επηρεάζεται όλη η χώρα. Για όλο τον κόσµο, καταναλωτές και επιχειρήσεις, ανέβηκε το κόστος χρήµατος. Βεβαίως πολύ λίγοι τα εξηγούν όλα αυτά. Δυστυχώς ένα από τα προβλήµατα που έχουµε εµείς οι πολιτικοί είναι ότι δεν προσπαθούµε να εξηγούµε. Γι’ αυτό έγρα-

Photo ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ

Γιώργος Αλογοσκούφης

ψα και το βιβλίο µου «Η Ελλάδα µετά την κρίση». Γιατί είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσεις τα πράγµατα αυτά στο δίλεπτο το τηλεοπτικό που εµφανίζονται οι πολιτικοί µε αντεγκλήσεις, µε διακοπές κ.λπ. Πρέπει οι πολιτικοί να γυρίσουµε πίσω στον ηγετικό ρόλο που πρέπει να έχουµε, που δεν είναι µόνον να αναλαµβάνουµε πρωτοβουλίες. Πρέπει να τις εξηγούµε και να είµαστε µπροστά από τον κόσµο. Αυτό σηµαίνει πολιτική.

Ως υπουργός ΥΠΟΙΟ είχατε πει ότι ξοδεύουν τα υπουργεία και στέλνουν τον λογαριασµό στο ΥΠΟΙΟ, γιατί δεν έχει ενστερνιστεί όλη η κυβέρνηση αυτό που γράψατε και στο βιβλίο σας, ότι στόχος είναι «λιγότερο κράτος στην οικονοµία και περισσότερη οικονοµία στο κράτος». Η πολιτική σκηνή στην Ελλάδα επιτρέπει τέτοιες τοµές, να βάζει φρένο δηλαδή ο υπουργός Οικονοµίας χωρίς να υφίσταται τις πιέσεις των υπόλοιπων υπουργών; Οπωσδήποτε αυτό είναι δύσκολο και πρέπει να ξεκινήσει από τον εκάστοτε πρωθυπουργό, τον υπουργό Οικονοµίας και όλους τους πολιτικούς. Δηλαδή όποιος πολιτικός σέβεται τον εαυτό του θα πρέπει να µιλάει ρεαλιστικά. Οι πολίτες σκέπτονται και καταλαβαίνουν. Ότι τους υπόσχεσαι για να γίνεις ευχάριστος. Δεν είναι τόσο κουτοί έστω και εάν κάποιες φορές παρασύρονται σε ό,τι αφορά την τσέπη τους, και αυτό είναι λογικό. Αλλά στα µεγάλα ζητήµατα, αναφέρθηκα πριν σε αυτά, οι πολίτες βλέπουν και συνειδητοποιούν τι συµβαίνει. Παραδείγµατος χάρη, καίγεται πολύ συχνά η Ελλάδα επειδή δεν συντονίζεται η τοπική αυτοδιοίκηση µε την κεντρική διοίκηση και

«Εάν υπάρξουν πολιτικοί που θα τολµήσουν να πουν τα πράγµατα µε το όνοµά τους και παρόλα αυτά κερδίσουν την πλειοψηφία, τότε νοµιµοποιούνται να προχωρήσουν σε δύσκολες αποφάσεις».

η κεντρική διοίκηση µεταξύ της. Οι πολίτες το ζουν και το βλέπουν ότι υπάρχει ένα τεράστιο πρόβληµα. Όπως και τα επεισόδια που έγιναν τον περασµένο Δεκέµβριο στην Αθήνα. Το βλέπουν ότι υπάρχει ένα θέµα ασφάλειας. Για όλα αυτά χρειάζεται να πάρουµε κάποιες δύσκολες αποφάσεις και δυσάρεστες µερικές φορές. Τελικά έχει παρασυρθεί το πολιτικό σύστηµα τα τελευταία χρόνια σε αυτή τη λογική της ήσσονος προσπάθειας και της ήσσονος αντίστασης. Πάµε και κάνουµε πράγµατα εκεί που δεν υπάρχουν µεγάλες αντιστάσεις. Το ζήτηµα είναι να τολµήσεις να προχωρήσεις σε τοµές εκεί που υπάρχουν µεγάλες αντιστάσεις. Και αυτό σηµαίνει πρόγραµµα το οποίο πρέπει να εξηγηθεί στους πολίτες. Γιατί καµία κυβέρνηση δεν µπορεί να προχωρήσει σε αποφάσεις για τις οποίες δεν ενηµέρωσε τους πολίτες. Αυτό που έχει σηµασία τώρα ενόψει των εκλογών είναι ότι η ΝΔ, µε την εµπειρία που έχει από τη διακυβέρνηση, πρέπει να εξηγήσει σαφώς τι θα κάνει στο µέλλον. Ο κόσµος δεν σε ψηφίζει για το τι έκανες µόνο στο παρελθόν, µπορεί να θέλει να σε τιµωρήσει για κάποια πράγµατα που έκανες, µπορεί να επιθυµεί να σε ανταµείψει για άλλα, όταν όµως πηγαίνει στην κάλπη θέλει να ψηφίσει για το µέλλον. Αν τα κόµµατα δεν του πουν τι θέλουν να κάνουν στη χώρα, µε συγκεκριµένους τρόπους, τι θέλουν να κάνουν στη δηµόσια διοίκηση, στο κοινωνικό κράτος, στο ασφαλιστικό, πώς θα µειώσουν τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα, τι θα κάνουν στη φορολογία. Λευκή επιταγή δεν παίρνει κανένας. Και δεν έχει και νόηµα η λευκή επιταγή. 17

OPINION LEADERS #4

ΦΑΝΗ ΠΑΛΛΗ ΠΕΤΡΑΛΙΑ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2009

OPINION LEADERS #4 ΦΑΝΗ ΠΑΛΛΗ ΠΕΤΡΑΛΙΑ

OΤΑΝ ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ

ΕΚΤΟΞΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΑΔΡΕΝΑΛΙΝΗ

ΣΤΑ ΥΨΗ

Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΚΛΕΙΔΩΣΕ ΣΤΟ 7,6% ΓΙΑ ΤΟ 2008, ΕΝΩ ΓΙΑ ΤΟ 2009 ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΝΟΥΝ ΛΟΓΟ ΓΙΑ 9%. ΕΑΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΟΤΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΠΟΥ 4,6 ΕΚΑΤ. ΈΛΛΗΝΕΣ, ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΥΤΟ ΜΕΤΑΦΡΑΖΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΠΟΥ 400 ΧΙΛ. ΑΝΕΡΓΟΥΣ. Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΥΡΓΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ, ΦΑΝΗ ΠΑΛΛΗ ΠΕΤΡΑΛΙΑ, ΜΕΓΑΛΗ. ΜΙΛΑΜΕ ΜΑΖΙ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΛΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΕΙ, ΑΝΤΙΒΑΡΟ ΣΤΙΣ ΑΥΞΗΜΕΝΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ. // ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ

ς ξεκινήσουµε τη συζήτησή µας κα Πετραλιά, µε το προφανές και ταυτόχρονα κατεπείγον. Τον Απρίλιο η ανεργία στη χώρα σκαρφάλωσε στο 9,4% και η εξέλιξή της δεν προβλέπεται ευοίωνη εάν κρίνει κανείς από τις προβλέψεις των διεθνών Οργανισµών που κάνουν λόγο για αύξησή της. Κοιτάξτε, µία από τις επιπτώσεις επέκτασης της διεθνούς ύφεσης στην πραγµατική οικονοµία είναι η µείωση της απασχόλησης και η αύξηση της ανεργίας µε οικονοµικές και κοινωνικές συνέπειες, όπως η συγκρατηµένη ανάπτυξη, η µείωση της εγχώριας ζήτησης, η απώλεια θέσεων εργασίας και η δηµιουργία κλίµατος αποθάρρυνσης νέων προσλήψεων. Για εµάς όµως η απασχόληση είναι αυτοτελής µοχλός ανάπτυξης, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, όπου η µειωµένη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες επιτείνει και τροφοδοτεί τον κύκλο των χαµηλών οικονοµικών επιδόσεων. Έτσι, η Ελληνική Κυβέρνηση δεν µπορούσε παρά να αντιδράσει άµεσα στα

πρώτα σηµάδια της κρίσης, αναλαµβάνοντας πρωτοβουλίες για τη στήριξη όσων θα πλήττονταν περισσότερο από την ύφεση, ιδίως οι άνεργοι. Αυτά σε επίπεδο πολιτικών θέσεων και προθέσεων. Στην πράξη, επειδή η οικονοµική κρίση δεν θα αντιµετωπιστεί µε ξόρκια, και οι προθέσεις από µόνες τους δεν αρκούν, αντιµετωπίζουµε τις αυξητικές τάσεις που εµφανίζει η ανεργία δίνοντας έµφαση στην καταγραφή των νοµών µε ιδιαίτερο πρόβληµα. Επιδίωξή µας είναι οι συγκεκριµένες αυξητικές τάσεις να είναι πρόσκαιρο φαινόµενο. Επιστρατεύουµε όλες µας τις δυνάµεις, εξασφαλίζουµε την απαιτούµενη χρηµατοδότηση και εφαρµόζουµε µέτρα στοχευµένα σε αυτούς που το έχουν πραγµατικά ανάγκη (νέοι, γυναίκες, µεγαλύτεροι σε ηλικία και µακροχρόνια άνεργοι). Πέρα από το πληθυσµιακό κριτήριο, τα µέτρα που υλοποιούµε είναι στοχευµένα σε γεωγραφικό επίπεδο, µε έµφαση στις περιφέρειες που έχουν υποστεί περισσότερο τις συνέπειες των 21

OPINION LEADERS #4

αναδιαρθρώσεων, και σε κλαδικό (τουρισµός, κατασκευές). Ήδη το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας υλοποιεί δράσεις συνολικού προϋπολογισµού 3,2 δισ. ευρώ, που απευθύνονται σε 1.330.000 εργαζόµενους και ανέργους, νέους και νέες – ιδιαίτερα νέους επιστήµονες – και ευπαθείς κοινωνικές οµάδες. Όλοι αυτοί θα έχουν τη δυνατότητα να συµµετάσχουν σε προγράµµατα κατάρτισης και επανακατάρτισης, καθώς και σε προγράµµατα στήριξης. Παράλληλα, την περίοδο αυτή είµαι σε θέση να ανακοινώσω την πρότασή µας για τη θεσµοθέτηση ασφαλιστικών κινήτρων για την πρόσληψη νέων ανέργων, οι οποίοι λόγω της κρίσης αντιµετωπίζουν ακόµη µεγαλύτερες δυσχέρειες να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Η πρόταση αφορά την υπό προϋποθέσεις ανάληψη από το κράτος του κόστους των ασφαλιστικών εισφορών για την απασχόληση των νέων, προκειµένου να µειωθεί το συνολικό κόστος της εργασίας και οι εργοδότες να έχουν µεγαλύτερο κίνητρο να πραγµατοποιήσουν προσλήψεις νέων. Βεβαίως θα συζητήσουµε τη συγκεκριµένη πρόταση µε τους κοινωνικούς εταίρους και στη συνέχεια θα καταλήξουµε στις λεπτοµέρειές της. Για παράδειγµα: ποιους θα αφορά – ίσως τους νέους 24 ετών και τους αποφοίτους Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. έως την ηλικία των 28 ετών – πόσο θα είναι το ποσοστό της επιδότησης, και άλλες λεπτοµέρειες. Πιστεύω πως το συγκεκριµένο µέτρο είναι η πιο έµπρακτη απάντηση στη διεθνή οικονοµική κρίση. Φιλοδοξούµε να αποτελέσει την ασπίδα µας στις συνέπειες και στις παρενέργειες που προκαλεί στην απασχόληση.

Μέτρα αναγκαία. Αλλά αρκούν; Γιατί στις πρόσφατες προβλέψεις της η ΕΕ µιλά για 8 εκατ. νέους ανέργους τη διετία 2009-10. Πόσοι από αυτούς θα είναι Έλληνες; Πώς µπορούµε να αντιµετωπίσουµε τις κοινωνικές εντάσεις που προκαλεί η αύξηση της ανεργίας δεδοµένου ότι η Ελλάδα έχει ελλειµµατικό προϋπολογισµό και οι κοινωνικές πολιτικές συνεπάγονται µεγάλο κόστος; Και πώς µπορούµε τελικά να τις προλάβουµε; Η Ελληνική Κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγµα, το οποίο είναι δοµηµένο στο τρίπτυχο Ανάπτυξη – Απασχόληση – Κοινωνική Συνοχή. Πυρήνα του νέου υποδείγµατος αποτελεί η ισόρροπη ανάπτυξη και η λειτουργική σύνδεση κάθε ενός από τα τρία συστατικά στοιχεία, ώστε να ενεργοποιούνται οι µεταξύ τους συνέργειες και να αξιοποιείται πλήρως η δυναµική τους στην επανατροφοδότηση του 22

«ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ ΝΑ ΤΗΡΗΣΟΥΜΕ ΤΗ Ν Ο Μ Ι Μ Ο Τ Η ΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΑΥΣΤΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΝΟΧΗ ΣΤΟΥΣ ΕΡΓΟΔΟΤΕΣ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΠΟΥ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΑΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΟΥΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ».

οικονοµικού κύκλου. Είναι σαφές ότι κεντρική πρόκληση για την επιτυχία των πολιτικών µας αποτελεί η περαιτέρω ενεργοποίηση του εργατικού δυναµικού και η αντιµετώπιση της ανεργίας µε έµφαση στις οµάδες εκείνες του πληθυσµού που αντιµετωπίζουν τα σηµαντικότερα εµπόδια εισόδου στην αγορά εργασίας (νέοι, γυναίκες και τα άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας). Αν και η ρευστότητα και η πολυπλοκότητα του διεθνούς περιβάλλοντος καθιστούν τις όποιες προβλέψεις για την αγορά εργασίας εξαιρετικά δυσχερείς, είναι γεγονός πως η οικονοµική αστάθεια µεταφράζεται σε απροθυµία προσλήψεων και τάση αύξησης των απολύσεων. Σηµαίνει δηλαδή πως οι πολιτικές µας για την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή είναι σήµερα πιο επείγουσες και αναγκαίες, σηµαίνει πως τα µέτρα µας πρέπει να είναι ακόµη πιο αποτελεσµατικά και αποδοτικά, ώστε να φέρουν όντως µια θετική αλλαγή στην καθηµερινότητα του πολίτη. Σύµφωνα µε τις προβλέψεις του Αναθεωρηµένου Προγράµµατος Σταθερότητας και Ανάπτυξης η ανεργία στη χώρα µας την κρίσιµη διετία 2009-2010 αναµένεται να κινηθεί στα επίπεδα του 9%, σηµειώνοντας αναλογικά µικρή άνοδο σε σχέση µε το 2008 (7,6%) και µάλιστα σε σύγκριση µε τα υπόλοιπα κράτη µέλη της ΕΕ. Η Ελληνική Κυβέρνηση µε προβλεπτικότητα, σχεδίασε πριν την εκδήλωση των συµπτωµάτων της κρίσης στην ευρωπαϊκή οικονοµία, εθνικό σχέδιο δράσης για την αντιµετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης στην αγορά εργασίας. Κεντρικοί άξονες του Σχεδίου, που διαπερνούν το σύνολο της ελληνικής οικονοµίας είναι η διατήρηση των υφιστάµενων και η δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας, µε έµφαση στους κλάδους και στις οµάδες εκείνες του πληθυσµού που πλήττονται εντονότερα από την κρίση. Μέτρα όπως η µετατροπή του επιδόµατος ανεργίας σε επίδοµα απασχόλησης και η επέκτασή της εφαρµογής του στον Δηµόσιο Τοµέα, το στοχευµένο στους νέους Πρόγραµµα «Μια Αρχή, µια Ευκαιρία», η ανάπτυξη της Απασχόλησης σε νέους τοµείς, όπως η πράσινη και η κοινωνική οικονοµία είναι µέρη µιας ολοκληρωµένης και συνεκτικής απάντησης στις προκλήσεις που θέτει η κρίση στην αγορά εργασίας. Για την ελληνική Κυβέρνηση η στήριξη της Απασχόλησης και η ενίσχυση των µέτρων κοινωνικής προστασίας δεν αποτελούν πρόσκαιρες λύσεις. Απόδειξη είναι το γεγονός πως παρά τη δύσκολη δηµοσιονοµική συγκυρία οι κοινωνικές µεταβιβάσεις (εισοδη-

Φάνη Πάλλη Πετραλιά

µατικές µεταβιβάσεις πλην συντάξεων) ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκαν από το 15,6% στο 17,9% του ΑΕΠ το 2008. Οι κοινωνικές πολιτικές είναι η κρίσιµη γέφυρα µεταξύ ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Είναι πολύτιµα εργαλεία του νέου µεταρρυθµιστικού υποδείγµατος, που αποκτούν προστιθέµενη αξία σήµερα. Η ενίσχυση ποιοτικά και ποσοτικά της κοινωνικής διάστασης των πολιτικών µας δεν είναι απλώς µια αναγκαιότητα λόγω της κρίσης, είναι µια στρατηγική πολιτική, µια µακροπρόθεσµη επένδυση στην ενδυνάµωση του ανθρώπινου δυναµικού της χώρας µας, µε τελικό στόχο τη µεγιστοποίηση της κοινωνικής ευηµερίας.

Οι Έλληνες – ίσως από ιδιοσυγκρασίας θα µπορούσε να διατυπώσει κανείς – είµαστε απαισιόδοξοι. Αυτό αποκαλύπτουν άλλωστε και οι µετρήσεις του Ευρωβαρόµετρου που µας τοποθετούν στους πιο απαισιόδοξους Ευρωπαίους στην εξέλιξη του επιχειρηµατικού κλίµατος και των οικονοµικών µας. Η διατήρηση εποµένως καλής ψυχολογίας είναι ένας τοµέας που αφορά το Υπουργείο. Έτσι, δεν είναι; Ναι. Είναι ιδιαίτερα σηµαντική παράµετρος στην αντιµετώπιση της κρίσης, η καλλιέργεια και δια-

Με τον πρόεδρο της ΓΣΕΕ, Γιάννη Παναγόπουλο κατά την διάρκεια συνάντησης που είχε µε το προεδρείο της συνοµοσπονδίας στις αρχές Ιουλίου.

τήρηση υγιούς ψυχολογίας και κλίµατος. Γιατί συνιστά εντελώς διαφορετική προσέγγιση η έγκυρη και ακριβής εκτίµηση της κατάστασης, οι συγκρατηµένες προβλέψεις, η προετοιµασία και ο σχεδιασµός µέτρων και οι χρηµατοδοτικές προβλέψεις, προσέγγιση που ακολουθούµε, σε αντίθεση µε την διόγκωση των επιπτώσεων, τις υπερβολικά απαισιόδοξες προβλέψεις που στερούνται στήριξης σε πραγµατικά δεδοµένα, την καλλιέργεια κλίµατος πανικού και την καταφυγή σε αποσπασµατικές και σπασµωδικές κινήσεις. Εξάλλου, µε δεδοµένο ότι η κρίση αυτή έχει ένα χαρακτήρα µοναδικό και πρωτότυπο τόσο ως προς την ανάλυσή της όσο και ως προς την αντιµετώπισή της, είναι βέβαιο πως απαιτείται να έχουµε συνεχή και έγκυρη πληροφόρηση για την αγορά εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό µάλιστα αναδεικνύεται ο ιδιαίτερος και επείγων χαρακτήρας της ανάπτυξης αποτελεσµατικού µηχανισµού παρακολούθησης και ελέγχου των εξελίξεων στην αγορά εργασίας, ο οποίος θα λειτουργεί ως αντίβαρο στις επικοινωνιακές στρεβλώσεις και την αποσπασµατική πληροφόρηση.

Αναφερθήκατε στις εξελίξεις στην αγορά εργασίας και 23

OPINION LEADERS #4

δράττοµαι από αυτό για την επόµενη ερώτηση. Σύµφωνα µε το Ινστιτούτο Εργασίας (ΙΝΕ) της ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ, για το επτάµηνο Νοέµβριος 2008 - Μάιος 2009 δίνει τα εξής στοιχεία: 20.000 απολύσεις, 2.600 εργαζόµενοι σε διαθεσιµότητα µε διατυπωµένη αιτία την κρίση. 3.500 - 4.000 άτοµα εξαναγκάστηκαν σε 4ήµερη απασχόληση. Ποιο το σχόλιό σας; Σεβόµαστε τα στοιχεία του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, ωστόσο εµείς στηριζόµαστε στα στοιχεία του ΟΑΕΔ, της ΕΣΥΕ, του ΣΕΠΕ και της Τράπεζας της Ελλάδας καθώς είναι τα µόνα αξιόπιστα. Θα ήθελα να σας πω λοιπόν ότι σύµφωνα µε το ισοζύγιο απολύσεων-προσλήψεων του ΟΑΕΔ, την περίοδο Νοέµβριος 2008- Μάιος 2009 είχαµε 374.782 απολύσεις, όµως είχαµε και 532.990 νέες αναγγελίες σύµβασης. Βλέπετε λοιπόν την απόκλιση των στοιχείων από την πραγµατικότητα. Αναφορικά µε τις µετατροπές συµβάσεων πλήρους απασχόλησης σε µερικής ή εκ περιτροπής, θα ήθελα να σηµειώσω ότι σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΣΕΠΕ για την περίοδο Φεβρουάριος -α’ δεκαπενθήµερο Ιουνίου, 138.659 επιχειρήσεις σε όλη την Ελλάδα προχώρησαν σε 333 χιλ. νέες προσλήψεις, η πλειονότητα των οποίων αφορά θέσεις πλήρους απασχόλησης (73%). Αντίθετα, µόνο 22% των νέων συµβάσεων ήταν µερικής απασχόλησης και 4,7% εκ περιτροπής απασχόληση. Για την ίδια περίοδο (Φεβρουάριος – α’ δεκαπενθήµερο Ιουνίου) κατόπιν συµφωνίας των εργαζοµένων µε τους εργοδότες συµφωνήθηκε η µετατροπή συµβάσεων πλήρους απασχόλησης σε µερικής για 7,328 υπάρχουσες θέσεις εργασίας ενώ αναγγέλθηκε η µετατροπή από πλήρη σε εκ περιτροπής εργασία 2.696 θέσεων πάλι κατόπιν κοινής συµφωνίας. Μόνο σε 463 περιπτώσεις, εργοδότες έκαναν χρήση του διευθυντικού τους δικαιώµατος και µετέτρεψαν συµβάσεις πλήρους απασχόλησης σε εκ περιτροπής µονοµερώς. Από τα παραπάνω στοιχεία βλέπουµε ότι οι ευέλικτες µορφές απασχόλησης δεν είναι ελκυστικές ούτε στους εργοδότες ούτε στους εργαζόµενους, ενώ είναι ελάχιστες στο σύνολό τους οι περιπτώσεις που οι εργοδότες µονοµερώς αποφάσισαν την µετατροπή των συµβάσεων των εργαζοµένων. Τα στοιχεία λοιπόν δείχνουν ότι παρά την κρίση, η αγορά εργασίας διαθέτει και αντοχή και δυναµική, έχει ισχυρές και υγιείς αντιστάσεις σε αυθαίρετες και µονοµερείς µεταβολές των εργασιακών σχέσεων. Ας µείνουµε λίγο ακόµη σε αυτό. Στις εργασιακές σχέσεις. Η µεγαλύτερη ευελιξία της αγοράς εργασίας από πολλούς θεωρείται ότι είναι το αντίδοτο στην υψηλή ανεργία. Από την άλλη, οι χώρες που την έχουν υιοθετήσει (π.χ. οι Σκανδιναβικές) έχουν συγχρόνως ένα πολύ ισχυρό δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Η Flexicurity {ΣΣ: flexibility & security} έχει θέση στην 24

ελληνική πραγµατικότητα µε δεδοµένες τις µεγάλες αδυναµίες του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα; Πιστεύω ότι η flexicurity είναι µια έννοια που έχει παρεξηγηθεί πολύ στην Ελλάδα και µεγάλο µέρος του παραγωγικού κόσµου την αντιµετωπίζει φοβικά και ανώριµα. Θέλω να τονίσω ότι η flexicurity δεν είναι τίποτα άλλο παρά εκείνο το σηµείο ισορροπίας που η ευελιξία και η ασφάλεια θα είναι έτσι συνδυασµένες ώστε η αγορά εργασίας να λειτουργεί µε οµαλό και εύρυθµο τρόπο και να προσφέρει ευκαιρίες απασχόλησης στους πολλούς. Αυτό σηµαίνει ότι το στοίχηµα κάθε χώρας είναι να βρει το δικό του σηµείο ισορροπίας προκειµένου η flexicurity να αποτελέσει µοχλό ενίσχυσης της απασχόλησης και καταπολέµησης της ανεργίας. Είναι γεγονός ότι κάποιες χώρες έχουν αναπτύξει µοντέλα flexicurity όπως η Δανία, οι Σκανδιναβικές χώρες που µάλιστα αποτελούν και παραδείγµατα καλής πρακτικής, όµως θέλω να επισηµάνω ότι τέτοια µοντέλα δεν εξάγονται γιατί κάθε κράτος-µέλος έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Και αυτό είναι πάγια θέση µας: Δεν υιοθετούµε µοντέλα που δεν είναι προσαρµοσµένα στην ελληνική πραγµατικότητα και δεν λαµβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής αγοράς εργασίας. Εκτιµώ ότι αν και έχουν περάσει τρία χρόνια από την εισαγωγή της flexicurity στην Ελλάδα από την ΕΕ, ακόµα οι συζητήσεις και γενικότερα ο κοινωνικός διάλογος για το εν λόγω θέµα βρίσκεται σε πρώιµο στάδιο στη χώρα µας. Θα απαιτηθεί αρκετός χρόνος και προσπάθειες εκ µέρους όλων για να διαµορφώσουµε ένα νέο σηµείο ισορροπίας µεταξύ ευελιξίας και ασφάλειας. Μέχρι τότε ο στόχος της ελληνικής κυβέρνησης είναι σαφής και ξεκάθαρος: πλήρης και ποιοτική απασχόληση για όλους. Η τάση για προσωρινή εργασία όµως αυξάνεται. Και αυτό µπορεί να καθιστά µεν ευέλικτη την αγορά εργασίας αλλά ταυτόχρονα αυξάνει το αίσθηµα ανασφάλειας των εργαζοµένων. Και όσο θα αισθάνονται ανασφαλείς τόσο λιγότερο θα ξοδεύουν, µε επιπτώσεις στην πραγµατική οικονοµία της χώρας. Σε αυτό η θέση της κυβέρνησης είναι σαφής και καθαρή. Δεν πιστεύουµε ότι η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων είναι η απάντηση στο προβλήµατα που ανακύπτουν από τη διεθνή οικονοµική κρίση. Η οικονοµική ανάκαµψη είναι ευθέως συνυφασµένη µε τη στήριξη της απασχόλησης. Αυτή είναι η αλφάβητος της πολιτικής οικονοµίας. Όποιος δεν το κατανοεί αυτό, εθελοτυφλεί εσκεµµένα. Στηρίζουµε την απασχόληση, προστατεύουµε τις υπάρχουσες εργασιακές σχέσεις. Σε καµία περίπτωση δεν συναινούµε στη διατάραξή τους. Δεν δεχόµαστε καµία παρέκκλιση από το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο. Το πλαίσιο αυτό, που έχει διαµορ-

Φάνη Πάλλη Πετραλιά

φωθεί επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ, είναι σαφές και καταγράφει µε ακρίβεια τις προϋποθέσεις εφαρµογής ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων σε όποιες επιχειρήσεις αντιµετωπίζουν προβλήµατα στη λειτουργία τους. Για την πιστή εφαρµογή του υπάρχοντος θεσµικού πλαισίου έχω δώσει αυστηρές οδηγίες στους Επιθεωρητές Εργασίας, ζητώντας τους να επιβλέπουν µε την απαιτούµενη αυστηρότητα την υλοποίησή του. Δεν θα επιτρέψω την παραµικρή παραβίασή του από όποιον νοµίζει ότι µπορεί να εκµεταλλευθεί την κρίση εις βάρος των εργαζοµένων. Θα ήθελα επίσης να προσθέσω ότι έχω προσκαλέσει τους κοινωνικούς εταίρους και τα εργατικά κέντρα για να υλοποιήσουµε την ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση µέσα σε επιχειρήσεις που αντιµετωπίζουν κάποιο πρόβληµα. Αυτό το χρονικό διάστηµα γίνεται αλλαγή των εργασιακών σχέσεων βάσει του υπάρχοντος νόµου. Το τονίζω όµως αυτό. Ο νόµος υπάρχει από το 1998. Απλά σήµερα έχουµε µια έξαρση του φαινοµένου. Ελεγχόµενη έξαρση. Και βεβαίως θα στηρίξουµε και το εισόδηµα των εργαζοµένων.

Δεν είναι όµως µόνο η τάση για προσωρινή εργασία που αυξάνεται. Πολύ συνοπτικά οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ισχυρίζονται ότι το κοινωνικό και οικονοµικό πλαίσιο της απασχόλησης σήµερα χαρακτηρίζεται από: α) τη συµπίεση των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωµάτων, την αύξηση της εργασιακής ανασφάλειας και τη µείωση της ικανοποίησης από την εργασία, β) τη µεγάλη αποδυνάµωση στη σχέση εργοδότη - εργαζόµενου και τη διάδοση της υπεργολαβίας και του outsourcing, γ) τη µείωση του ρόλου της συλλογικής διαπραγµάτευσης και των συλλογικών εργασιακών σχέσεων, δ) την επέκταση του φαινοµένου των θέσεων εργασίας χαµηλής ποιότητας ιδίως στον τοµέα των υπηρεσιών. Τι απαντάτε και τι σχολιάζετε; Χρειαζόµαστε µια σφαιρική και κριτική προσέγγισή για να αναλύσουµε τις συνθήκες και τα φαινόµενα που παρατηρούνται στην αγορά εργασίας. Θα ήθελα να σηµειώσω ότι η πραγµατικότητα δεν ήταν ποτέ ούτε απλή ούτε µονοδιάστατη. Είναι γεγονός ότι λόγω της κρίσης η αγορά εργασίας παρουσιάζει στρεβλώσεις τις οποίες δεν µπορούµε παρά να παραδεχτούµε ότι υπάρχουν. Αρκετοί εργοδότες λόγω της µείωσης του κύκλου εργασιών τους προβαίνουν σε µετατροπές συµβάσεων ή προκειµένου να µειώσουν το εργατικό κόστος, καταφεύγουν στην υπεργολαβία ή στο outsourcing. Ταυτόχρονα, κάποιοι µε άλλοθι την κρίση καταπατούν τα εργασιακά και ασφα-

«ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ Κ Α Θ Ε Χ Ω ΡΑ Σ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΒΡΕΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ Η FLEXICURITY ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΜΟΧΛΟ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ».

λιστικά δικαιώµατα των εργαζοµένων. Εµείς όµως δεν αδρανούµε, ούτε εφησυχάζουµε. Απαντάµε δυναµικά µε σκοπό να εξαλείψουµε φαινόµενα που αποδυναµώνουν τις εργασιακές σχέσεις και εντείνουν την ανασφάλεια των εργαζοµένων. Γι’ αυτόν τον λόγο, µε τον νόµο που θεσπίσαµε πρόσφατα, ενισχύεται το ΣΕΠΕ µε σκοπό να έχουµε περισσότερους και στοχευµένους ελέγχους ώστε να διασφαλιστεί η προστασία των δικαιωµάτων των εργαζοµένων και η τήρηση της εργατικής νοµοθεσίας. Ακόµη, η χαµηλή ποιότητα στις θέσεις εργασίας ιδιαίτερα στις υπηρεσίες ενδέχεται να απαντάται αρκετά συχνά, όµως οφείλω να σας θυµίσω ότι οι υπηρεσίες είναι ένας κρίσιµος τοµέας της οικονοµίας, ο οποίος απαιτεί εξειδίκευση και γνώσεις ώστε να είναι ανταγωνιστικές και παραγωγικές. Εποµένως, όσοι επενδύουν σε υπηρεσίες χαµηλής ποιότητας θα έχουν και τα αντίστοιχα αποτελέσµατα. Σήµερα, αναδεικνύεται περισσότερο από ποτέ, η αξία και η χρησιµότητα του κοινωνικού διαλόγου. Θα ήθελα να τονίσω το εξής: οι κοινωνικοί εταίροι έχουν λόγο, ρόλο και ευθύνη. Αφενός, οι εργαζόµενοι οφείλουν να συµµετέχουν καλόπιστα στον διάλογο µε πνεύµα συνεργασίας και συναίνεση, αφετέρου οι εργοδότες να τηρούν τη νοµιµότητα διασφαλίζοντας µε αυτόν τον τρόπο τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώµατα των εργαζοµένων. Σε αυτή την προσπάθεια η Κυβέρνηση είναι αρωγός και υποστηρικτής: τα µέτρα που σχεδιάσαµε και υλοποιούµε προωθούν την απασχόληση και αποθαρρύνουν τις απολύσεις. Για αυτό τον λόγο, έχω καλέσει τους κοινωνικούς εταίρους να κάνουν χρήση των µέτρων του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Απασχόληση. Βρισκόµαστε στο πλευρό των επιχειρήσεων και των εργαζοµένων για να τους στηρίξουµε στη δύσκολη αυτή συγκυρία αλλά και παράλληλα αναγνωρίζουµε και τον κρίσιµο ρόλο τους για την έξοδο από την κρίση. Η από κοινού προσέγγιση, ο καλόπιστος και εποικοδοµητικός διάλογος και το καλό εργασιακό κλίµα θα συνεισφέρουν ώστε να διαµορφωθούν οι πολιτικές και δράσεις εκείνες οι οποίες θα συµβάλλουν στην αντιµετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης. Από την άλλη πλευρά, είµαστε αποφασισµένοι να τηρήσουµε τη νοµιµότητα στην αγορά εργασίας µε αυστηρότητα και χωρίς ανοχή στους εργοδότες εκείνους που βλέπουν την κρίση σαν ευκαιρία για να παραβιάσουν εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώµατα. 25

OPINION LEADERS #3

VLADIMΙR ŠPIDLA ΙΟΥΝΙΟΣ 2009

OPINION LEADERS #3 ΑΝΕΡΓΙΑ & ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ

ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ VLADIMIR SPIDLA

άν καταφέρεις από µία εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση να εξάγεις όσο το δυνατόν µεγαλύτερο όφελος, τότε ίσως και να µπορείς να ισχυριστείς ότι καλύτερα που συνέβη. Κάπως έτσι πρέπει να σκέφτεται η ΕΕ για τις δύο µεγάλες προκλήσεις που αντιµετωπίζει σήµερα. Αυτή της ανεργίας και της ενσωµάτωσης των µειονοτήτων. Για το στοίχηµα αυτό η «Ε» µιλά µε τον Vladimír Špidla, τον Επίτροπο Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, από το 2004. Ο κ. Špidla πιστεύει ότι πρέπει να προχωρήσουµε σε µεταρρυθµίσεις της αγοράς εργασίας και του συστήµατος κοινωνικής προστασίας. Μόνο έτσι θα δηµιουργηθούν νέες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Πριν αναλάβει τα καθήκοντα του Επιτρόπου, ήταν πρωθυπουργός της Δηµοκρατίας της Τσεχίας (2002-’04), πρόεδρος του Σοσιαλδηµοκρατικού κόµµατος (2001-’04), αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (1998-’02). //Συνέντευξη στην Ευαγγελία Παπαϊωάννου 29

OPINION LEADERS #3

τις πρόσφατες προβλέψεις της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή µιλά για 8 εκατ. νέους ανέργους τη διετία 2009-10, αποτέλεσµα της οικονοµικής κρίσης και της ύφεσης. Πώς µπορούµε να αντιµετωπίσουµε την πρόκληση αυτή; Η άποψη της Επιτροπής είναι σαφής. Αυτή η κρίση είναι και δοµική (διαρθρωτική). Η οικονοµία του αύριο, µετά την κρίση, θα είναι αρκετά διαφορετική από την οικονοµία πριν από την κρίση. Υπάρχουν κλάδοι που βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη, όπως η οικολογία και η ανανεώσιµη ενέργεια και από την άλλη πλευρά κλάδοι µε µεγάλα διαρθρωτικά προβλήµατα, όπως η αυτοκινητοβιοµηχανία καθώς τα µεγάλα, ενεργοβόρα οχήµατα δεν έχουν µέλλον και θα πρέπει να καινοτοµήσει προς πιο φιλικά στο περιβάλλον προϊόντα (ηλεκτροκίνητα κ.λπ.). Η ιδέα µας είναι να χρησιµοποιήσουµε την κρίση για να εκπαιδεύσουµε τους ανθρώπους για το µέλλον. Υπάρχουν τοµείς που προσφέρουν προοπτικές απασχόλησης εκτός από αυτούς που ήδη ανέφερα, όπως οι υπηρεσίες υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες κ.ά. Με τις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης στοχεύουµε να στηρίξουµε την αναδιάρθρωση επίσης των δεξιοτήτων-επαγγελµατικών προσόντων των ανθρώπων. Γιατί χωρίς αυτή, καµία αναδιάρθρωση της οικονοµίας δεν θα είναι διατηρήσιµη. Πώς µπορούµε να αντιµετωπίσουµε τις κοινωνικές εντάσεις που προκαλεί η αύξηση της ανεργίας καθώς οι περισσότερες χώρες έχουν ελλειµµατικούς προϋπολογισµούς και οι κοινωνικές πολιτικές συνεπάγονται µεγάλο κόστος; Θα έχουµε τελικά κοινωνικές εντάσεις στις χώρες της Ευρώπης; Εξαρτάται. Μέχρι στιγµής το ευρωπαϊκό µοντέλο κοινωνικής προστασίας έχει κάνει σηµαντικά βήµατα που κάνουν αισθητή την παρουσία του, αλλά η κατάσταση είναι δύσκολη και αρκετοί άνθρωποι βρίσκονται σε δυσχερή θέση. Όµως το σύστηµα λειτουργεί. Ο στόχος µας είναι να χρησιµοποιήσουµε τα κεφάλαια των Ευρωπαίων φορολογούµενων για να αποφύγουµε τη µακροχρόνια ανεργία και τη µαζική ανεργία, ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις που είναι υγιείς όµως αντιµετωπίζουν προβλήµατα λόγω της κρίσης. Και αυτό µε τη µείωση του χρόνου εργασίας (τεχνική ανεργία) και τη διάθεση του υπολοίπου χρόνου στην κατάρτιση και βελτίωση των εργαζοµένων. Ποιος καλύπτει το κόστος της πολιτικής αυτής; Το κράτος; Η ΕΕ µπορεί να βοηθήσει τα κράτη-µέλη στην 30

κάλυψη µέρους των δαπανών αυτών µε τα κεφάλαια του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου.

«Ο ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΟΥΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΖΙΚΗ ΑΝΕΡΓΙΑ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΠΟΥ, ΕΝΩ ΕΙΝΑΙ ΥΓΙΕΙΣ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ. ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΕΡΓΙΑ) ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ».

Η προσωρινή εργασία αυξάνεται στην Ευρώπη, αποτέλεσµα της αυξανόµενης ευελιξίας στην αγορά εργασίας. Αυξάνεται όµως µαζί της και η αίσθηση ανασφάλειας των εργαζοµένων. Μπορεί η κοινωνική πολιτική να το αντιµετωπίσει αυτό; Γιατί αν οι πολίτες αισθάνονται ανασφάλεια, δεν ξοδεύουν, κάνοντας πιο βαθιά την ύφεση, σε ένα φαύλο κύκλο. Αυτή είναι και η λογική της ΕΕ. Υποστηρίζουµε µε σαφήνεια ότι δεν πρέπει να αποδυναµωθεί η κοινωνική προστασία. Η κοινωνική προστασία είναι συστατικό της εµπιστοσύνης, της σταθεροποίησης της οικονοµίας και τελικά της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ανάπτυξη. Αυτή είναι η στρατηγική βόρειων χωρών, π.χ. της Δανίας, που συνδύασαν την ευελιξία µε ένα ισχυρό δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Όµως η κοινωνική προστασία απαιτεί κεφάλαια και ένα αποτελεσµατικό κρατικό µηχανισµό. Δεν νοµίζω ότι στοιχίζει τόσο πολύ. Αν κοιτάξετε τα στοιχεία θα δείτε ότι η Δανία που πρωτοστατεί στην κοινωνική προστασία, δαπανά γι αυτή λίγο µόνο µεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ της από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Το ίδιο ισχύει για την Αυστρία. Συνεπώς δεν εξαρτάται µόνο από την ποσότητα, όσο και αν χρειάζονται κεφάλαια, αλλά και την ποιότητα του κοινωνικού κράτους. {«Ε»: στην Ελλάδα βρισκόµαστε λίγο κάτω από τον µέσο όρο στις δαπάνες και αρκετά χαµηλότερα στην κοινωνική προστασία} Η κρίση τελικά θα αλλάξει τον παγκόσµιο καταµερισµό της εργασίας; Βλέπουµε ότι οι αναπτυσσόµενες χώρες της ΝΑ Ασίας, ιδίως η Κίνα, αποδεικνύονται λιγότερο ευάλωτες. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο µπορεί να αντέξει τον ανταγωνισµό των χωρών χαµηλού κόστους; Η ύφεση οπωσδήποτε επηρεάζει το παγκόσµιο µοντέλο ανάπτυξης αλλά δεν µπορούµε να πούµε ακόµα προς ποια κατεύθυνση. Ο ανταγωνισµός µεταξύ χωρών στην άλλη άκρη του πλανήτη είναι η βάση της παγκοσµιοποίησης και αυτή η πραγµατικότητα υπήρχε πριν από την κρίση και θα υπάρχει µετά από αυτή. Κάτι θα αλλάξει στον παγκόσµιο συσχετισµό αλλά όχι σηµαντικά. Και αυτό γιατί πιστεύω ότι η κρίση θα έχει περιορισµένη διάρκεια και οι βαθιές αλλαγές χρειάζονται χρόνο. Πάντως δεν µπορούµε ακόµα να είµαστε σίγουροι. Το θέµα του ανταγωνισµού των χωρών χαµηλού κόστους δεν είναι τόσο απλό όσο συχνά παρουσιάζεται. Για πα-

Vladimír Špidla

ράδειγµα, στην αεροπορική βιοµηχανία της Κίνας οι µισθοί είναι αναµφίβολα πιο χαµηλοί, όµως η ευρωπαϊκή παραµένει ανταγωνιστική. Γιατί η στρατηγική µας είναι να είµαστε ανταγωνιστικοί σε επίπεδο ποιότητας και όχι χαµηλών στάνταρντς. Οι µισθοί στην Κίνα είναι 10 και 20 φορές χαµηλότεροι από τους ευρωπαϊκούς, συνεπώς δεν θα µπορούσαµε να είµαστε ανταγωνιστικοί σε αυτό το επίπεδο. Μπορούµε να ανταγωνιστούµε στην ποιότητα, µε την εκπαίδευση, τη δηµιουργικότητα, µε την υψηλή τεχνολογία και τις τεχνολογίες αιχµής.

Υπάρχουν και ευρωπαϊκές χώρες µε πολύ χαµηλούς µισθούς όπως οι χώρες της Νέας Ευρώπης, και αυτό δηµιουργεί θέµα στις υπόλοιπες. Στην Ευρώπη οι διαφορές των µισθών δεν αποτελούν µοχλό ανάπτυξης. Θα σας δώσω ένα µικρό παράδειγµα. Είµαι Τσέχος και γνωρίζω καλά τη χώρα µου. Οι µισθοί στη Δηµοκρατία της Τσεχίας είναι πολύ χαµηλότεροι από τους γερµανικούς. Όµως έχει και χαµηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας. Συνεπώς αυτή η ισορροπία µεταξύ πα-

Με τη Γερµανίδα υπουργό για την Οικογένεια, Ούρσουλα φον Λεϊεν, σε συνέδριο για τις προκλήσεις της δηµογραφικής αλλαγής.

ραγωγικότητας και µισθών είναι που έχει σηµασία και όχι απλές συγκρίσεις επιπέδου αµοιβών.

Η παγκοσµιοποίηση έδωσε τη δυνατότητα καλύτερης ζωής στους πολίτες των ανεπτυγµένων και των αναπτυσσόµενων χωρών. Για να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήµατά της όµως πρέπει να είναι δίκαιη η κατανοµή του κόστους και των ωφελειών. Πολλοί υποστηρίζουν ότι, µε τις φθηνές εισαγωγές, πιέζει προς τα κάτω τους µισθούς των ανειδίκευτων εργατών στις ανεπτυγµένες χώρες, δηµιουργώντας µια πιο άνιση κοινωνία. Όπως πολύ σωστά είπατε η παγκοσµιοποίηση βοήθησε πολλούς ανθρώπους να βγουν από την φτώχεια, ιδίως στις χώρες της Ανατολικής Ασίας, οπότε αυτό οπωσδήποτε είναι πρόοδος. Όµως, όπως επίσης είπατε, δεν είναι µια µηχανιστική συνέπεια. Η παγκοσµιοποίηση ολοκληρώνει τις δυνατότητες της παγκόσµιας κοινότητας σε ένα σύνολο και µπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατανοµή τους. Αλλά δεν µπορούµε να πούµε ότι αυτοµάτως είναι καλή για όλους. Υπάρχουν άνθρωποι που έχασαν και χάνουν από αυτή. Οι επιπτώσεις εξαρτώνται από την 31

OPINION LEADERS #3

πολιτική που θα εφαρµοσθεί. Δεν σηµαίνει ότι εισάγοντας t-shirt από την Κίνα θα οδηγηθούµε και σε αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας αυτοµάτως. Υπάρχουν προβλήµατα στα οποία πρέπει να αντιδράσουµε µε ενεργητικές πολιτικές. Για παράδειγµα, στην Ευρώπη στο θέµα των εισαγωγών από χώρες χαµηλού κόστους υπάρχει η διαδικασία του anti-dumping για την προστασία της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας από τον αθέµιτο ανταγωνισµό.

Να προσπαθήσουµε λοιπόν ελπίζοντας σε ένα καλύτερο µέλλον Ακούστε, είµαι ιστορικός. Έχω µελετήσει την καθηµερινότητα της ζωής των λαών. Και ξέρω καλά, και χωρίς αµφιβολία για την Ευρώπη, ότι αυτή η κοινωνία που έχουµε, που δεν είναι καθόλου ιδανική, όµως είναι πολύ καλύτερη από αυτή που ήταν πριν. Και αυτό είναι αναµφισβήτητα πρόοδος! Εκτός από τα θέµατα της απασχόλησης, στα καθήκοντά σας ως επιτρόπου στην ΕΕ εντάσσονται και αυτά των κοινωνικών υποθέσεων. Σε αυτή την κατεύθυνση, παρά τις προσπάθειες των κυβερνήσεων στην Ευρώπη για τους Ροµά και άλλες µειονότητες, οι περιπτώσεις κοινωνικού αποκλεισµού δεν έχουν αποφευχθεί. Τι µπορούµε να κάνουµε; 32

Με τον Ιρλανδό Επίτροπο για θέµατα Εσωτερικής Αγοράς, Τσαρλς Μακ Γρήβι και τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Χοσέ Μανουέλ Μπαρόζο σε συνέντευξη Τύπου για την υιοθέτηση µέτρων µε στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας της ενιαίας αγοράς.

Το θέµα είναι αρκετά σύνθετο. Οι κοινωνίες διαφέρουν. Γνωρίζω χωριά και πόλεις όπου οι µετανάστες έχουν ενσωµατωθεί στην κοινωνία και άλλα όπου αυτό δεν συµβαίνει. Αυτό που ξέρω είναι ότι όπου έχει διαπιστωθεί πρόβληµα, αυτό είναι επίµονο. Από αυτή την άποψη οι στρατηγικές µας δεν είναι απολύτως αποτελεσµατικές. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι δεν έχουµε κάνει πρόοδο. Γιατί σε µια γενική θεώρηση του τοπίου, βλέπουµε ότι η κατάσταση βελτιώνεται.

Η καθηµερινή πρακτική δείχνει ότι η αποδοχή της διαφορετικότητας και της ισότητας των ευκαιριών εξαντλείται κυρίως στην απασχόληση των µεταναστών µε την ιδιότητα του ανειδίκευτου εργάτη, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Δεν νοµίζω ότι ισχύει αυτό γενικά. Γνωρίζω πολύ καταρτισµένους και µε προσόντα µετανάστες που έχουν πάρει δουλειές ανάλογες των προσόντων τους όπως και άλλους βέβαια που απασχολούνται σε εργασίες χαµηλής ειδίκευσης, πολύ συχνά κατώτερες των προσόντων τους. Στην Ελλάδα τώρα έχετε την εµπειρία της απασχόλησης µεταναστών σε εργασίες χαµηλών προσόντων. Συνεπώς εστιάζετε σε συγκεκριµένες κατηγορίες προέλευσης µεταναστών που σας αφορούν. Όµως αυτό δεν ισχύει για τη µετανάστευση από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ίσως

Vladimír Špidla

ισχύει από µετανάστες από χώρες εκτός Ευρώπης. Δεν µπορούµε παραδείγµατος χάρη, να ισχυριστούµε ότι οι προερχόµενοι από τη Ρωσία που πηγαίνουν σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης δεν έχουν ικανοποιητικό επίπεδο εκπαίδευσης και ότι χρειάζονται βοήθεια σε αυτό το επίπεδο, έχουν ίσως κοινωνικά προβλήµατα, αλλά επίσης και υψηλό επίπεδο κατάρτισης. Συνεπώς όσον αφορά την Ευρώπη το θέµα είναι πιο σύνθετο. Σε γενικές γραµµές πάντως θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι η στρατηγική της ΕΕ για την ισότητα των ευκαιριών δεν αφορά µόνο συγκεκριµένες οµάδες. Είναι µια ευρεία έννοια και αφορά όλους, ισότητα ευκαιριών ανδρών – γυναικών όπου ακόµη υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν, ισότητα ευκαιριών για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες, τους µετανάστες, τους ηλικιωµένους, χωρίς να κάνει διαχωρισµούς. Φυσικά η ισότητα ευκαιριών για τα άτοµα µε εθνικότητα διαφορετική από αυτή της πλειοψηφίας του πληθυσµού µιας χώρας είναι αναπόσπαστο τµήµα αυτής της στρατηγικής.

Είναι τελικά αναπόφευκτο να έχουµε µια κοινωνία όπου οι µετανάστες καλύπτουν δουλειές που δεν καταδέχονται οι πολίτες των ανεπτυγµένων χωρών; Η κοινωνία των διακρίσεων είναι πλέον πραγµατικότητα; Κοιτάξτε, αυτό που έχει σηµασία είναι η ενσωµάτωση από την πρώτη στιγµή. Αυτή είναι και θέση της ΕΕ. Οι µετανάστες µπορεί να πηγαίνουν σε εργασίες χαµηλών προσόντων (συχνά κατώτερες των δεξιοτήτων τους) αλλά αυτό πρέπει να γίνεται µε διαφανείς και ίσους όρους µε τους υπόλοιπους εργαζόµενους. Και εδώ νοµίζω ότι υπάρχει το πρόβληµα και όχι τόσο το σε ποιες εργασίες απασχολούνται. Το πρόβληµα δεν είναι η απασχόληση σε εργασίες κατώτερες των προσόντων τους αλλά το ότι βρίσκονται σε θέση αδυναµίας, αντιµετωπίζουν άνιση µεταχείριση, µε µισθούς κατώτερους του κατώτατου µισθού ή ανασφάλιστοι. Νοµίζω ότι αυτό που έχει σηµασία είναι να συνεργαστούµε µε τους ανθρώπους αυτούς από την πρώτη στιγµή, να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες, τη στήριξη των κοινωνικών εταίρων, ιδίως των συνδικάτων κ.λπ. Και εδώ οι επιθεωρήσεις εργασίας πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειες για να απαλείψουν τη µαύρη εργασία, την εργασία εκτός του πλαισίου των νόµων. Επίσης πρέπει να γίνει δουλειά µε τα παιδιά των µεταναστών, να έχουν ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης, να µάθουν τη γλώσσα.

Η µεγάλη πρόκληση λοιπόν είναι οι µετανάστες 2ης γενιάς; Ναι, γιατί αν τους αφήσουµε στην άκρη, θα αποτραβηχτούν περισσότερο, θα δηµιουργηθεί µια υπο-κουλτούρα µε συνεπακόλουθα σύνθετα προβλήµατα.

«ΕΙΜΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ. EΧΩ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ. ΚΑΙ ΞΕΡΩ ΚΑΛΑ, ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, ΟΤΙ ΑΥΤΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΙΔΑΝΙΚΗ, ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΠΟΛΥ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΠΡΙΝ. ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ ΠΡΟΟΔΟΣ!»

Και το φαινόµενο Οµπάµα; Θα µπορούσε να αναπαραχθεί κάποτε στην Ευρώπη; Σε 30-40 χρόνια αν ο υποψήφιος για τις εκλογές προέδρου ή πρωθυπουργού είχε ένα όνοµα ξένο για τους κατοίκους της χώρας του, µε τη µητέρα του µόνο πολίτη της χώρας όπου γίνονται εκλογές; Οι Ευρωπαίοι θα του έδιναν µια ευκαιρία; Ναι, φυσικά. Πιστεύατε µερικά χρόνια πριν ότι θα είχαµε γυναίκα πρωθυπουργό; Και όµως έγινε. Είµαι σίγουρος ότι θα γίνει και αυτό. Δεν νοµίζω ότι αυτό είναι τόσο σηµαντικό αλλά θα είναι βέβαια ένα σαφές σύµβολο της ενσωµάτωσης. Ο Οµπάµα είναι µια ξεχωριστή και δυνατή προσωπικότητα. Όµως είχαµε περιπτώσεις, π.χ. στο Περού όπου ένας πρόεδρος (Αλµπέρτο Φουτζιµόρι) ήταν γιος µεταναστών και δεν ήταν µια ιδιαίτερα δυνατή προσωπικότητα ώστε να αποδώσουµε σε αυτή την εκλογή του. Η Ελλάδα τέλος λόγω της γεωγραφικής της θέσης είναι η πύλη εισόδου παράνοµων µεταναστών, προερχόµενων από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν κ.λπ., που έχουν στόχο τις δυτικές χώρες. Η Ελλάδα δεν µπορεί να τους επαναπατρίσει, καθώς η Τουρκία, από την οποία διέρχονται δεν τους δέχεται. Είναι στις σκέψεις της ΕΕ η µεγαλύτερη οικονοµική στήριξη χωρών όπως η Ελλάδα, ώστε να αυξήσουν τις δαπάνες πρόληψης στα θαλάσσια σύνορα και να αντιµετωπίσουν τις δαπάνες περίθαλψης των παράνοµων µεταναστών; Η απάντηση είναι φυσικά ναι. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η ΕΕ προετοιµάζει την πολιτική της για τη µετανάστευση. Έχουµε αναπτύξει τον οργανισµό Frontex (περιπολίες στα νότια σύνορα της ΕΕ) και δίνουµε λίγα, είναι αλήθεια, χρήµατα για να στηρίξουµε τις χώρες που αντιµετωπίζουν τέτοια προβλήµατα, µεταξύ των οποίων και την Ελλάδα, για την περίθαλψη των µεταναστών, ένδειξη αλληλεγγύης της ΕΕ στα µέλη της. Σίγουρα ορισµένες χώρες πλήττονται ιδιαίτερα από το πρόβληµα της παράνοµης µετανάστευσης και είναι θέµα κοινοτικής αλληλεγγύης να στηρίξουµε τις χώρες που είναι ιδιαίτερα εκτεθειµένες στο πρόβληµα της παράνοµης µετανάστευσης. Το µόνο σαφές, ότι πρέπει να αντιδράσουµε. 33

OPINION LEADERS #2

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΑΚΟΥΡΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2009

OPINION LEADERS #2

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΑΚΟΥΡΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΗΡΙΟ ΠΟΥ ΛΕΓΕΤΑΙ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΙΑΡΚΩΣ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ. ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΕΦΘΑΣΕ ΤΑ 750 ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ ΣΤΗ ΧΩΡΑ. ΑΥΤΟ ΕΔΕΙΞΕ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ Μ.Κ.Ο. «ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΕΛΛΑΣ». ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΚΑΥΤΟ ΑΥΤΟ ΖΗΤΗΜΑ Η «Ε» ΜΙΛΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΜΠΑΚΟΥΡΗ. // ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ

διαφθορά είναι συνάρτηση της οικονοµικής δραστηριότητας και των σχέσεων µεταξύ των ανθρώπων, εκτιµά ο Κωνσταντίνος Μπακούρης. Δηλώνει κατηγορηµατικά ότι η µείωσή της δεν θα εξαρτηθεί από την οικονοµική κρίση αλλά από τη θέληση που έχουµε να την αντιµετωπίσουµε ως κοινωνία. Η διαφθορά είναι αποτέλεσµα κρίσης θεσµών, αξιών, δηµοκρατίας. Η διαφθορά είναι εκείνη που φέρνει την οικονοµική ύφεση και τη φτώχεια και όχι το αντίθετο, υποστηρίζει µε θέρµη. 36

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ & ΔΙΑΦΘΟΡΑ

Η έρευνα 2008, κ. Μπακούρη, της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάς, για τη διαφθορά στη χώρα δείχνει βήµατα οπισθοχώρησης αντί για πρόοδο (λιγότερη διαφθορά σε δηµόσιο και ιδιωτικό τοµέα). Γιατί συµβαίνει αυτό; Τα αποτ ε λ έσ µα τ α τ ης ε τ ήσ ιας έρευνας για τη διαφθορά στη χώρα µας δείχνουν ότι η κατάσταση όχι µόνο δεν βελτιώθηκε αλλά παρουσιάζεται µια µικρή αύξηση. Μιλάµε βέβαια για την καθηµερινή διαφθορά τη λεγόµενη «µικρή διαφθορά». Δυστυχώς το περιβάλλον στο οποίο ζούµε έχει διαµορφώσει συνθήκες ανοχής και µη συµµόρφωσης µε τους νόµους. Πολλοί είναι οι λόγοι που υπάρχει αυτή η συµπεριφορά από τη µεριά των πολιτών. Έχουµε ίσως τους πιο πολύπλοκους και συχνά ασαφείς νόµους. Χαρακτηριστικό είναι ότι σχεδόν πάντα αναµένουµε ερµηνευτικές εγκυκλίους ώστε να καταλάβουµε πώς θα εφαρµοστεί ό νόµος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι σχεδόν κάθε χρόνο (ίσως και γρηγορότερα) έχουµε νέο φορολογικό νοµοσχέδιο. Σε αυτό προσθέστε ότι δεν υπάρχει κωδικοποίηση και ότι οι χρόνοι απονοµής της δικαιοσύνης είναι τραγικοί. Σε άλλες χώρες θα µιλούσαν για αρνησιδικία. Επίσης σηµαντικός παράγοντας είναι η συµπεριφορά της ίδιας της πολιτείας που µε πράξεις της (νοµιµοποίηση αυθαιρέτων, φορολογικές περαιώσεις, κ.ά.) δίνει ουσιαστικά το πράσινο φως για τις επόµενες παρανοµίες. Κατά την άποψή µου χρειάζεται µία νέα κουλτούρα µια διαφορετική προσέγγιση του προβλήµατος. Η αρχή πρέπει να γίνει από τα σχολεία ώστε να έχουµε αποτελέσµατα σε βάθος χρόνου. Πόσο η διεθνής ύφεση επηρεάζει την έξαρση της διαφθοράς για το 2008; Περιµένετε ανάλογη αύξηση και το 2009, εφόσον πιστεύετε ότι υπάρχει αλληλεξάρτηση µε την κρίση, δεδοµένου ότι η ύφεση στον κόσµο βαθαίνει; Δεν ξέρω αν η κρίση βαθαίνει και το χρόνο που θα διαρκέσει. Αυτό εί38

συνέντευξη

ναι µία άλλη συζήτηση. Η διαφθορά είναι συνάρτηση της οικονοµικής δραστηριότητας και των σχέσεων µεταξύ των ανθρώπων. Δεν µπορώ να προβλέψω αν στον χρόνο που διανύουµε θα έχουµε ανάλογη αύξηση ή µείωση της διαφθοράς. Αυτό όµως δεν θα εξαρτηθεί από την οικονοµική κρίση αλλά από τη θέληση που έχουµε ως κοινωνία να την αντιµετωπίσουµε. Η διαφθορά είναι αποτέλεσµα κρίσης θεσµών, κρίσης αξιών, κρίσης δηµοκρατίας. Η διαφθορά είναι εκείνη που φέρνει την οικονοµική κρίση και την φτώχεια και όχι το αντίθετο.

Η γραφειοκρατία που είναι διογκωµένη στην Ελλάδα σε σχέση µε το εξωτερικό, αναπόδραστα συντηρεί τη διαφθορά. Σε πιο τελικά βαθµό οι µηχανισµοί του κράτους καλλιεργούν αυτές τις συµπεριφορές; Η γραφειοκρατία και η διαφθορά πάνε χέρι-χέρι. Τα διοικητικά εµπόδια που µπαίνουν είτε από άγνοια είτε από υπολογισµό και θεσµοθετούν τη γραφειοκρατία όχι µόνο αυξάνουν το κόστος και το ρίσκο για κάθε επίδοξο επενδυτή και για τους ήδη δραστηριοποιηµένους επιχειρηµατίες, αλλά δίνει τη δυνατότητα στους κρατικούς λειτουργούς να τα χρησιµοποιούν για ίδιο όφελος. Όσο πιο χρονοβόρα είναι η διαδικασία, όσο το αποτέλεσµα είναι αβέβαιο και η πολυπλοκότητα καθιστά την έκβαση αµφίβολη τόσο περισσότερο είναι απαραίτητη η παρέµβαση. Για αυτό πρέπει να αποφύγουµε την ανθρώπινη παρέµβαση στα επιµέρους στάδια όπως είναι οι αδειοδοτήσεις, µεταβιβάσεις, επιδοτήσεις, εκταµιεύσεις και κάθε άλλη διοικητική πράξη. Δυστυχώς και εδώ η Πολιτεία έχει έναν αρνητικό ρόλο. Συναρµοδιότητες υπουργείων και υπηρεσιών, πολλές και συνεχόµενες υπογραφές, έλ λειψη αν τικειµενικών κριτηρίων µεγαλώνουν το τέρας της γραφειοκρατίας και δηµιουργούν τις άριστες προϋποθέσεις για την ύπαρξη της διαφθορά . Ο περιορισµός του εύρους του ρυθµιστικού ρόλου του κράτους,

«EΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ. ΑΝΑΦΕΡΑΤΕ ΤΗΝ ΠΕΡΑΙΩΣΗ. ΤΗΝ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΕΙ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ. ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΣΥΜΒΑΤΟ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΙΜΩΡΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΠΟΥ ΣΤΕΛΝΕΤΑΙ ΕΙΝΑΙ: ΠΑΡΑΝΟΜΗΣΤΕ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΙΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΕΣ. ΠΟΤΕ ΚΑΝΕΝΑ ΑΥΘΑΙΡΕΤΟ ΔΕΝ ΓΚΡΕΜΙΣΤΗΚΕ».

η καθιέρωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε όλος το εύρος της δηµόσ ιας διοίκησης µπορούν να οδηγήσουν στη βελτίωση της επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα.

Εφορία και πολεοδοµία είναι οι κατεξοχήν φορείς του Δηµοσίου που συγκεντρώνουν τα µεγαλύτερα ποσοστά ελαστικής εφαρµογής ή και παράκαµψης των νόµων. Γιατί το κράτος δεν παρεµβαίνει για να εξασφαλίσει τη διαφάνεια στις συναλλαγές; Η πράξη δείχνει ότι αυτό δεν ισχύει και µάλιστα µε τις ευλογίες του κράτους, (λ.χ. περαίωση). Τι σχολιάζετε; Σας είπα και στην αρχή αυτής της συζήτησης ότι ένα από τα µεγάλα προβλήµατα της χώρας µας είναι ο τρόπος που η Πολιτεία αντιµετωπίζει τα θέµατα της διαφθοράς και της σχέσης της µε τους πολίτες. Αναφέρατε την περαίωση. Την έχουµε καταδικάσει πολλές φορές. Θεωρούµε το µέτρο απολύτως ασύµβατο µε την προσπάθεια καταπολέµησης της διαφθοράς, καθώς και οι συνεπείς πολίτες τιµωρούνται και το µήνυµα που στέλνεται είναι ‘παρανοµήστε και εµείς είµασ τε εδώ’. Δεν είναι όµως το µοναδικό φαινόµενο. Το ίδιο συµβαίνει µε τις πολεοδοµίες. Ποτέ κανένα αυθαίρετο δεν γκρεµίστηκε. Δεν επιτρέπεται η κυβέρνηση να κάνει κοινωνική πολιτική (µην ξεχνάτε ότι κάθε φορά ακούµε ως επιχείρηµα για το σπίτι που µε κόπους και θυσίες έκτισε ο ‘άµοιρος’ πολίτης) παρανοµώντας και εκτρέφοντας τη διαφθορά. Δεν θα ήθελα να βάλω στοίχηµα ότι έστω και σε ένα οικοδόµηµα έχουν τηρηθεί οι κανόνες πολεοδοµίας. Μόνο από τη συζήτηση για τους ηµι-υπαίθριους χώρους που γίνεται σήµερα µπορεί κάποιος να βγάλει ασφαλές συµπέρασµα. Τι γίνεται στο εξωτερικό και κυρίως στην ΕΕ; Η διαφθορά είναι ένα παγκόσµιο φαινόµενο και παρουσιάζεται σε όλες τις χώρες. Με διάφορες µορφές αλλά και µε ξεχωριστό τρόπο. Αν δούµε τις µετρήσεις του δείκτη

αντίληψης της διαφθοράς, η θέση της Ελλάδας είναι πράγµατι η τελευταία από όλες τις χώρες της Ευρώπης των 15 και σχεδόν στο τέλος της Ευρώπης των 27. Αν δούµε όµως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως αυτά παρουσιάζονται στο Παγκόσµιο Βαρόµετρο τότε βρισκόµαστε περίπου στον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Κατά τη γνώµη µου αυτό γίνεται κυρίως γιατί σ τη χώρα µας, σε αντίθεση µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουµε πολύ έντονο πρόβληµα στη µικρή διαφθορά, όπως αυτή παρουσιάζεται στα νοσοκοµεία, στην έκδοση των διπλωµάτων οδήγησης και αλλού. Εκεί πρέπει να ρίξουµε το βάρος και να θεσπίσουµε απλούς κανόνες εύκολα εφαρµόσιµους και ελέγξιµους.

Στα νοσοκοµεία πόσο πλήττεται ο απλός πολίτης από τη διαφθορά; Γιατί έκθεση της ΕΚΤ υπολογίζει ότι η αναποτελεσµατικότητα της κρατικής µηχανής στην Ελλάδα είναι πολύ µεγάλη. Υπολογίζει ότι το ίδιο αποτέλεσµα θα µπορούσε να παραχθεί µε 30% λιγότερες δαπάνες. Έχει βάση το επιχείρηµα ότι η αναποτελεσµατικότητα και η σπατάλη περιορίζουν τις δυνατότητες του κράτους να χρηµατοδοτήσει επαρκώς κοινωνικές υπηρεσίες, αναγκάζοντας τον πολίτη πολλές φορές να προσφύγει σε άνοµη συναλλαγή (π.χ. φακελάκια). Η αναποτελεσµατικότητα είναι µεγάλη γιατί στην χώρα µας δεν υπάρχει η έννοια της λογοδοσίας και του ελέγχου, τόσο από το κράτος όσο και από την κοινωνία. Είναι πλέον παραδεκτό ότι δεν είναι η φτώχια και η ανέχεια που οδηγεί σ τη διαφθορά, αλλά η διαφθορά οδηγεί στην εξαθλίωση καθώς στερεί την κοινωνία από σηµαντικούς οικονοµικούς πόρους. Σηµαντικοί πόροι αντί να κατευθυνθούν σε έργα κοινής ωφέλειας, τροφοδοτούν ανέντιµους, δόλιους, γεµάτους απάτη σκοπούς. Αυτό συµβαίνει στα δηµόσια νοσοκοµεία και όχι µόνο. Ως εκ τούτου, στις διεφθαρµένες κοινωνίες το αυξηµένο κόστος συνεπάγεται µε λιγότερα δηµόσια έργα και βεβαίως κατώτερα κοινωνικά οφέλη. Δεν είναι 39

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ & ΔΙΑΦΘΟΡΑ

ΣΤΟΝ ΒΩΜΟ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ Οι Έλληνες φαίνεται να έχουν αποδεχθεί τις µεθόδους πλάγιου χρηµατισµού από κατεστηµένη έως ενδεδειγµένη πρακτική. Αυτό έδειξε η έρευνα για τη διαφθορά στη χώρα για το 2008. Είναι χαρακτηριστικό πως το 91% των ερωτηθέντων εκτιµά πως η διαφθορά κυριαρχεί στη χώρα µας και το 81% όσων ενεπλάκησαν σε αυτή δηλώνουν πως δεν ενοχλούνται εφόσον εξυπηρετήθηκαν. Ανησυχητικό είναι επίσης το γεγονός, ότι σε ποσοσ τό 43% οι Έλληνες πιστεύουν πως η διαφθορά είναι αδύνατο να παταχθεί. Τα πρωτεία στη διαφθορά κατέχει ο δηµόσιος τοµέας και ειδικότερα τα νοσοκοµεία, οι εφορίες και οι πολεοδοµίες. Στον ιδιωτικό τοµέα αναφορικά µε τη διαφθορά ξεχωρίζουν τα ιδιωτικά θεραπευτήρια και ακολουθούν οι δικηγόροι και οι τράπεζες. Σχεδόν ένας στους τέσσερις πολίτες δηλώνει πως ενεπλάκη σε κάποιο περιστατικό διαφθοράς. Αναλυτικότερα, ανεξαρτήτως έτους περιστατικού, το 27,6% των ερωτώµενων απάντησαν ότι είχαν µία τουλάχιστον παράτυπη οικονοµική συναλλαγή µε υπηρεσιακούς παράγοντες, το ποσοστό αυτό το 2007 κυµαινόταν στο 26,4%. Ειδικότερα, για µόνο τα δύο τελευταία έτη, το 12,3% δήλωσε πως αναµίχθηκε σε κρούσµα διαφθοράς το 2007 και την επόµενη χρονιά το ποσοσ τό αυξήθηκε σ το 13,5% . Με βάση τις εκτιµήσεις της έρευνας σε κάθε ελληνική οικογένεια αντιστοιχήθηκε «γρηγορόσηµο» ύψους 1.450 ευρώ για το 2008, ή πιο απλά την περασµένη χρονιά 750 εκατ. ευρώ άλλαξαν χέρια στο βωµό της διαφθοράς, ποσό αυξηµένο κατά 10% ή κατά 109 εκατ. ευρώ, σε σχέση µε το 2007. 40

συνέντευξη

τυχαίο ότι οι χώρες που σύµφωνα µε τον δείκτη αν τίληψης της διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας είναι στην κορυφή, είναι εκείνες που έχουν τη µεγαλύτερη και πληρέστερη κοινωνική συνοχή και κοινωνικές παροχές υψηλότατου επιπέδου (Δανία, Φιλανδία, Νέα Ζηλανδία, κ.λπ.). Θα ήθελα όµως να επισηµάνω και την ευθύνη που έχουν οι ίδιοι οι πολίτες που θα έπρεπε, για το δικό τους καλό, να καταγγέλλουν άµεσα τέτοιες συµπεριφορές. Με ρωτήσατε προηγουµένως για την ΕΕ. Εκεί οι καταγγελίες είναι περισσότερες και η πίεση (πραγµατική πίεση και όχι µόνο λεκτική από τα κανάλια) για την πάταξη των φαινοµένων χρηµατισµού πολύ µεγάλη.

Το κόστος της διαφθοράς υπολογίζεται σε 748 εκατ. ευρώ, από τα οποία τα αφορούν το Δηµόσιο. Είναι µία επιπλέον αφαίµαξη του φορολογούµενου; Αναφέρεστε στην ετήσια έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδας για το 2008 και αφορά πάλι τη µικρή διαφθορά. Πιθανότατα το συνολικό κόστος να είναι πολύ µεγαλύτερο. Έχουµε τονίσει πολλές φορές ότι η διαφθορά δηµιουργεί όχι µόνο συναίσθηµα αδικίας αλλά επιβαρύνει τόσο υπέρµετρα όσο και ανώφελα τους φορολογούµενους, ακόµα και για υπηρεσίες που τις δικαιούνται. Με αυτό τον τρόπο τους ωθεί από τη µια µεριά στη µη συµµόρφωση µε τον νόµο και συγχρόνως βάζει ανυπέρβλητα εµπόδια στην ανάπτυξη της χώρας µας. Δυστυχώς όµως κάνει και κάτι ακόµα χειρότερο που δεν µετριέται υπονοµεύει τους δηµοκρατικούς θεσµούς και το µέλλον της ίδιας της χώρας. Πόσο εφικτός είναι ο στόχος της Διαφάνειας για την Ελλάδα; Φυσικά και είναι εφικτός ο στόχος αυτός. Σε αυτή την κατεύθυνση εργαζόµαστε και δεν είµαστε µόνοι µας. Αρκεί οι ελεύθεροι πολίτες να αποφασίσουµε να αναλάβουµε τις ευθύνες µας χωρίς να στοχεύουµε

ως αντάλλαγµα σε µερίδιο εξουσίας. Ήδη η «Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς» κάλεσε πολιτικούς ηγέτες, δικαστική εξουσία, σ τους υγιείς κοινωνικούς φορείς, στους ενεργούς πολίτες και όλους όσους εξακολουθούν να οραµατίζον ται µια Ελ λάδα ισχυρή και µε µέλλον να συµπαραταχθούν στην «Ανοικτή Κοινωνική Συµµαχία Ακεραιότητας κατά της διαφθοράς». Ο χρόνος κυλά αντίστροφα. Οι πολίτες έχουν υποχρέωση να αντιστέκονται και να δίνουν την καθηµερινή µάχη κατά της διαφθοράς. Σε αυτό η συνδροµή και της πολιτείας είναι αναγκαία. Θεσπίζοντας την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, προχωρώντας σε µεγάλες θεσµικές αλλαγές (νόµος περί ευθύνης υπουργών, πολιτικό χρήµα, εκλογικό σύστηµα κ.ά.) αποφεύγοντας τις χαριστικές διατάξεις (νοµιµοποιήσεις αυθαιρέτων, περαιώσεις κ.λπ.) και υιοθετώντας κανόνες διαφάνειας παντού (δηµοσιεύσεις, λογοδοσίες κ.ά.)

Η επιχειρηµατική σας πορεία στην Ελλάδα είναι µακρά. Με βάση την εµπειρία σας πως κρίνετε ότι θα κινηθεί το ελληνικό επιχειρείν στην επόµενη διετία µε βάση και τις ιδιαίτερες συνθήκες της σηµερινής συγκυρίας; Δεν υπάρχει αµφιβολία ότι οι προοπτικές για την επόµενη διετία δεν φαίνονται ευοίωνες. Προς το παρόν η Ελλάδα δεν έχει ακόµη βιώσει το βαθµό της κρίσης που βιώνουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες µε κάποιες εξαιρέσεις. Οι ελληνικές επιχειρήσεις πρέπει να χτίσουν µια τέτοια κουλτούρα που να έχει την ικανότητα να προσαρµόζεται σ το συνεχώς µεταβαλλόµενο περιβάλλον τόσο για να µειώσουν τις επιπτώσεις της κρίσης όσο και για να αναγνωρίζουν και να εκµεταλλεύονται τις ευκαιρίες που δηµιουργούνται. Επίσης οι ελληνικές επιχειρήσεις θα πρέπει να αγκαλιάσουν τις αρχές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και της Εταιρικής Ηθικής ώστε να αντιστρέψουν την περιρρέουσα κοινή γνώµη ότι οι επιχειρήσεις είναι υπεύθυνες για την κρίση και ότι δεν ενδιαφέρονται για το κοινό καλό.

OPINION LEADERS #1

ΓΚΙΚΑΣ ΧΑΡΔΟΥΒΕΛΗΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2009

Photo: Θανάσης Τσόγκας

OPINION LEADERS #1

ΓΚΙΚΑΣ ΧΑΡΔΟΥΒΕΛΗΣ

ΙΣΧΥΡΟ ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΒΟΛΗ Ο CHIEF ECONOMIST AND DIRECTOR OF RESEARCH ΤΗΣ EUROBANK EFG ΔΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΦΗΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ ΝΑ ΔΙΑΝΥΟΥΝ ΔΡΟΜΟ ΔΙΧΩΣ ΑΥΡΙΟ! ΠΑΡΑΔΕΧΕΤΑΙ ΣΕ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ «Ε» ΟΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΛΥΨΕΙ ΜΟΛΙΣ ΤΟΝ ΜΙΣΟ ΔΡΟΜΟ ΣΤΟΝ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ. ΔΕΝ ΕΝΔΙΔΕΙ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΒΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΚΑΝΕΝΑΝ ΔΕΝ ΩΦΕΛΕΙ. ΜΕ ΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΟΥ ΛΟΓΟ, ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΟΤΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΥΠΕΡΒΛΗΤΑ, ΧΩΡΙΣ ΑΥΤΟ ΝΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΧΕΙΡΙΣΜΟ ΣΤΗ ΔΥΣΚΟΛΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ. // ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗ ΘΩΜΗ ΜΕΛΙΔΟΥ

ΤΡΑΠΕΖΕΣ & ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ

συνέντευξη

κρίση που ξεκίνησε πριν ενάµισι χρόνο και επεκτάθηκε σε όλο τον κόσµο, φαίνεται σήµερα να βαθαίνει. Αυτό συµβαίνει γιατί πράγµατι δεν έχει ακόµη δείξει το πραγµατικό της πρόσωπο ή γιατί δεν έχει απαντηθεί η ρίζα της που είναι η κρίση εµπιστοσύνης στις αγορές, σε ένα αυτοτροφοδοτούµενο καθοδικό σπιράλ; Βρισκόµαστε στη µέση της κρίσης διότι, πράγµατι, δεν έχουν ακόµα απαντηθεί τα δύο κύρια προβλήµατά της: Πρώτον, υπάρχει εδώ και πολύ καιρό σηµαντική έλλειψη φερεγγυότητας στο διεθνές χρηµατοοικονοµικό σύστηµα. Οι απώλειες στην αξία των στοιχείων του ενεργητικού από τις πτώσεις στις διεθνείς τιµές των περιουσιακών στοιχείων δηµιουργούν αποµειώσεις κεφαλαίου στα χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα (ΧΙ), οι οποίες δεν µπορούν να καλυφθούν µε αυξήσεις κεφαλαίων στα διεθνή χρηµατιστήρια ή ενέσεις κεφαλαίων από αµοιβαία κεφάλαια. Τον Ιούνιο του 2008, οι αποµειώσεις

Η ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΗ ΥΦΕΣΗ ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ΣΥΝΕΠΩΣ Η ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ ΟΥΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ.

έφτασαν τα 672,4 δισ. δολ. και στο τέλος Φεβρουαρίου 2009 σχεδόν διπλασιάστηκαν στα 1.182 δισ. δολ. Τον Ιούνιο του 2008 το χάσµα µεταξύ αποµειώσεων και εισροών νέων κεφαλαίων ήταν 311,1 δισ. δολ. Σήµερα το χάσµα φαινοµενικά µόνον κλείνει. Κλείνει κυρίως λόγω των κυβερνητικών παρεµβάσεων των τελευταίων τεσσάρων µηνών µε αγορές προνοµιούχων ή απλών µετοχών. Το πρόβληµα είναι ότι οι αποµειώσεις θα συνεχίσουν να αυξάνοντα. Το ΔΝΤ εκτιµά ότι το σύνολο των αποµειώσεων θα φτάσει τα 2,2 τρισ. δολ. Τα κράτη στο µέλλον µε δυσκολία θα µπορούν να καλύπτουν τις νέες αποµειώσεις και έτσι το χάσµα µεταξύ αποµειώσεων και εισροών κεφαλαίων θα πιέζεται ανοδικά. Η έλλειψη κεφαλαίων στα ΧΙ δηµιουργεί τη λεγόµενη αποµόχλευση, δηλαδή τα ΧΙ στην προσπάθειά τους να κρατήσουν τον λόγο ιδίων κεφαλαίων προς ενεργητικό σταθερό, όπως τους επιβάλουν οι εποπτικές αρχές, µειώνουν τον παρονοµαστή του κλάσµατος 46

επειδή δεν µπορούν να αυξήσουν τον αριθµητή. Μάλιστα η µείωση του παρονοµαστή είναι πολλαπλάσια της αρχικής µείωσης των κεφαλαίων. Αν ένα ΧΙ δάνειζε 100 ευρώ και είχε ίδια κεφάλαια 5 ευρώ, τότε θα είχε λόγο ιδίων κεφαλαίων προς ενεργητικό 5%. Η απώλεια ιδίων κεφαλαίων αξίας 2 ευρώ του δηµιουργεί τεράστιο πρόβληµα: Για να επαναφέρει τον λόγο ιδίων κεφαλαίων προς ενεργητικό στο 5% θα πρέπει να µειώσει το ενεργητικό του κατά 40 ευρώ και να το φέρει στα 60 ευρώ (3/60 = 5%). Η απώλεια κεφαλαίων 2 ευρώ καταλήγει σε εικοσαπλάσια µείωση του ενεργητικού κατά 40 ευρώ. Ο πιο εύκολος τρόπος να µειωθεί το ενεργητικό των ΧΙ είναι να µειώσουν τα νέα δάνεια και να περιορίσουν την ανανέωση των παλαιών. Δυσκολότερος δανεισµός, όµως, σηµαίνει λιγότερες επιχειρηµατικές επενδύσεις και λιγότερη κατανάλωση, δηλαδή µείωση των ρυθµών ανάπτυξης στον κόσµο. Το δεύτερο πρόβληµα που δεν έχει λυθεί είναι η κρίση εµπιστοσύνης και η έλλειψη ρευστότητας. Η κρίση εµπιστοσύνης υπάρχει από τον Αύγουστο του 2007, αλλά εντάθηκε από τον Σεπτέµβριο του 2008 µετά την κατάρρευση της Lehman Brothers. Οι τράπεζες προτιµούν να δανείζουν µε χαµηλό επιτόκιο την κεντρική τους τράπεζα ή να διακρατούν την υπερβάλλουσα ρευστότητα, παρά να τη δανείζουν σε άλλες τράπεζες. Η κρίση εµπιστοσύνης επιτείνει την αποµόχλευση, επειδή και υγιείς τράπεζες, όπως οι ελληνικές, µε επαρκή ίδια κεφάλαια, επειδή δεν βρίσκουν διατραπεζικά κεφάλαια σε λογικά επιτόκια για να χρηµατοδοτήσουν τις ανάγκες τους, περιορίζουν τον δανεισµό τους. Το 2009, η πτώση στην παγκόσµια οικονοµική δραστηριότητα θα αυξήσει τα δάνεια σε καθυστέρηση και θα επιδεινώσει την οικονοµική κατάσταση των ΧΙ, επιτείνοντας το πρόβληµα έλλειψης κεφαλαίων και εµπιστοσύνης. Συνεπώς η παγκόσµια κρίση είναι ακόµα µαζί µας και θα µας ταλαιπωρεί για µεγάλο χρονικό διάστηµα.

Η µέχρι πρόσφατα δυναµική ανάπτυξη των χωρών της Νέας Ευρώπης τροφοδοτήθηκε από τις µεγάλες εισροές κεφαλαίων στην περιοχή. Τώρα που οι πηγές αυτές στερεύουν, οι χώρες αυτές αντιµετωπίζουν µεγάλο πρόβληµα. Σε αυτό το σκηνικό ποια προβλήµατα δηµιουργούνται για τις τράπεζες που δραστηριοποιούνται στις χώρες αυτές, µεταξύ των οποίων και ελληνικές; Αν και σχετικά αλώβητες µέχρι την κατάρρευση της Lehman τον περασµένο Σε-

πτέµβριο, οι πραγµατικές οικονοµίες της Νέας Ευρώπης (ΝΕ) σήµερα νιώθουν τους κραδασµούς της παγκόσµιας χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Οι οικονοµίες αυτές βασίστηκαν στο παρελθόν στις αθρόες εισροές κεφαλαίων για να υποστηρίξουν µια γρήγορη ανάπτυξη, γεγονός που δηµιούργησε τεράστια ελλείµµατα τρεχουσών συναλλαγών και σηµαντικό εξωτερικό - κυρίως ιδιωτικό - χρέος. Συγχρόνως, η προσδοκία της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αργότερα στην Ευρωζώνη, έσπρωξε πολλούς πολίτες των χωρών αυτών να πάρουν το ρίσκο δανεισµού µε ελκυστικά µεν επιτόκια, αλλά σε ξένο νόµισµα. Έτσι, σήµερα τρεις είναι οι πιο σηµαντικοί κίνδυνοι για τη ΝΕ και, κατά συνέπεια, για τις τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Πρώτος κίνδυνος είναι η πιθανότητα µιας απότοµης διακοπής των κεφαλαιακών εισροών: Οι περισσότερες χώρες της ΝΕ διακρίνονται για τις µεγάλες ανάγκες εξωτερικής ανά-χρηµατοδότησης. Τα µεγάλα ελλείµµατα τρεχουσών συναλλαγών σε συνδυασµό µε το εξωτερικό χρέος που λήγει, συνεπάγονται την ανάγκη άµεσης εύρεσης χρηµατοδοτικών πόρων. Όµως, το κακό παγκόσµιο επενδυτικό κλίµα συνεπάγεται µείωση στην εισροή νέων ξένων επενδύσεων. Επιπλέον, η στενότητα ρευστότητας στις παγκόσµιες αγορές συνεπάγεται επιβράδυνση στην κίνηση κεφαλαίων προς τις χώρες αυτές. Συνεπώς, οι χώρες θα δυσκολευτούν στη χρηµατοδότηση των αναγκών τους το 2009. Ως αποτέλεσµα, αναµένεται άµεση επιβράδυνση στην οικονοµική δραστηριότητα, λόγω της αδυναµίας χρηµατοδότησης της εγχώριας κατανάλωσης και των επενδύσεων. Αναµένεται, επίσης, περαιτέρω υποτιµητική πίεση στα νοµίσµατά τους καθώς και µικρότερη της αναµενόµενης µείωση στα εγχώρια επιτόκια από τις νοµισµατικές αρχές. Οι εξελίξεις δρουν αρνητικά στην οικονοµική δραστηριότητα. Παρά τα σηµαντικά συναλλαγµατικά διαθέσιµα που διαθέτουν για να καλύπτουν τις ανάγκες χρηµατοδότησης, οι χώρες της ΝΕ φαίνεται ότι θα χρειαστούν τη βοήθεια του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Η Σερβία και η Τουρκία έχουν ήδη προσφύγει στο ΔΝΤ. Η Σερβία έχει κλείσει προληπτική συµφωνία ύψους 400 εκατ. ευρώ, ενώ η Τουρκία αναµένεται να κλείσει µια συµφωνία της τάξεως των 20-25 δισ. δολάρια στα τέλη Μαρτίου. Εκτιµούµε ότι η Βουλγαρία και η Ρουµανία έχουν ανάγκη

από 6-7 δισ. ευρώ και 8-10 δισ. ευρώ αντίστοιχα. Βεβαίως, ως µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν περισσότερες εναλλακτικές πηγές χρηµατοδότησης, όπως την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόµησης και Ανάπτυξης (EBRD), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB), κ.λπ. Δεύτερος κίνδυνος είναι η σηµαντική επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης, η οποία εµφάνισε τα πρώτα σηµάδια κάµψης το φθινόπωρο του 2008. Αναµένεται πιο έντονη στις χώρες όπου τα εγχώρια δάνεια είναι περισσότερα από τις εγχώριες καταθέσεις. Εκεί το κόστος χρήµατος αυξάνεται πιο γρήγορα και οι τράπεζες γίνονται ακόµα πιο αυστηρές στην παροχή δανείων. Η µείωση της πιστωτικής επέκτασης συνεπάγεται λιγότερες επενδύσεις και λιγότερη κατανάλωση, δηλαδή µείωση του ρυθµού ανάπτυξης. Ωστόσο, η επίδραση του χαµηλότερου ρυθµού πιστωτικής επέκτασης δεν θα είναι τόσο αρνητική για τις οικονοµίες της ΝΕ, όσο ήταν και είναι στην περίπτωση των χωρών της Βαλτικής, όπου οι ξένες τράπεζες, κυρίως Σουηδικές, σταµάτησαν τη ροή του δανεισµού το 2007. Η παγκόσµια κρίση βρήκε τις χώρες της ΝΕ σχετικά νωρίς στη πιστωτική έξαρση και έτσι οι αρνητικές συνέπειές της δεν θα είναι τόσο δραµατικές. Ο τρίτος κίνδυνος προέρχεται από τον δανεισµό των νοικοκυριών και επιχειρήσεων σε ξένο νόµισµα. Η µεγάλη υποτίµηση των τοπικών νοµισµάτων διογκώνει το κόστος δανεισµού τους, γιατί ένα σηµαντικό ποσοστό των δανείων - περίπου το µισό σε πολλές χώρες - είναι σε ξένο νόµισµα. Συνεπώς, αναµένονται προβλήµατα στην εξυπηρέτηση των δανείων τους. Τα προβλήµατα αυτά για τα τραπεζικά συστήµατα των χωρών αυτών δεν είναι ανυπέρβλητα. Οι χώρες της ΝΕ διαθέτουν τραπεζικά συστήµατα µε ισχυρή κεφαλαιακή βάση, υψηλότερη από την αντίστοιχη στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ.

Τα τελευταία χρόνια οι ελληνικές τράπεζες θεωρούσαν τον χώρο της Νέας Ευρώπης εθνικό τους χώρο, µε προοπτικές σηµαντικές για αύξηση των εσόδων τους, δεδοµένων των περιορισµένων πλέον περιθωρίων ανάπτυξης στην ελληνική αγορά. Σήµερα, αυτή η στρατηγική τους πλήττεται. Τι σηµαίνει αυτό για τις προοπτικές των ελληνικών τραπεζών βραχυπρόθεσµα αλλά και σε µεγαλύτερο ορίζοντα; Αναθεωρούν τα επιχειρηµατικά τους σχέδια; Ποιες άλλες διεξόδους ανάπτυξης έχουν;

Photo: Θανάσης Τσόγκας

«Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟΥ ρυθµού πιστωτικής επέκτασης δεν θα είναι τόσο αρνητική για τις οικονοµίες της ΝΕ, όσο ήταν και είναι σ την περίπτωση των χωρών της Βαλτικής, όπου οι ξένες τράπεζες, κυρίως Σουηδικές, σταµάτησαν τη ροή του δανεισµού το 2007. Η ελαστικότητα του ονοµαστικού ΑΕΠ ως προς την πιστωτική επέκταση βρίσκεται στο ένα τρίτο σε σχέση µε αυτή των Βαλτικών χωρών. Η παγκόσµια κρίση, µε άλλα λόγια, βρήκε τις χώρες της ΝΕ σχετικά νωρίς στη πιστωτική έξαρση και έτσι οι αρνητικές συνέπειές της δεν θα είναι τόσο δραµατικές». 47

ΤΡΑΠΕΖΕΣ & ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ Σωστά οι ελληνικές επιχειρήσεις επεκτάθηκαν στις γειτονικές µας χώρες. Είναι δείγµα της εξωστρέφειας και δυναµικότητάς τους. Οι δε ελληνικές τράπεζες έκαναν µια επένδυση σηµαντική στην περιοχή, περίπου το 14% του ενεργητικού τους βρίσκεται στη ΝΕ. Εκεί έχουν 3.500 καταστήµατα και 40.000 εργαζόµενους. Οι γειτονικές µας χώρες, άλλωστε, έχουν και θα συνεχίσουν να έχουν υψηλότερους µέσους ρυθµούς ανάπτυξης από τη Δυτική Ευρώπη. Οι χώρες της ΝΕ επιθυµούν διακαώς να ανεβάσουν το βιοτικό τους επίπεδο πιο κοντά σ’ αυτό της Δυτικής Ευρώπης. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αργότερα η ένταξη στην Ευρωζώνη πειθαναγκάζουν τους πολιτικούς των χωρών αυτών σε οικονοµική πειθαρχία. Έτσι, η µακροοικονοµική σταθερότητα και η ανάπτυξη είναι στοιχεία που έχουν διαχρονικότητα. Δηµιουργούν άριστες προοπτικές κερδοφορίας για τις ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο αυτό. Η επερχόµενη ύφεση δεν πρόκειται να αλλάξει τη µακροχρόνια δυναµική των χωρών της ΝΕ. Συνεπώς, η µακροχρόνια στρατηγική των ελληνικών τραπεζών στην περιοχή δεν αλλάζει ούτε πρέπει να αλλάξει. Βραχυπρόθεσµα, βεβαίως, οι κίνδυνοι είναι µεγάλοι και περιγράφηκαν νωρίτερα. Οι τράπεζες αναµένεται να προσαρµόσουν την επεκτατική δραστηριότητά τους ανάλογα µε τις συνθήκες της κάθε χώρας. Τα βήµατα που θα ακολουθήσουν πρέπει να είναι αργά και σταθερά, λαµβάνοντας υπόψη τα «αδύνατα και δυνατά σηµεία» των χωρών. Βεβαίως, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι σε περιόδους κρίσης ο ισχυρός γίνεται σχετικά ισχυρότερος. Οι ελληνικές τράπεζες σήµερα έχουν την ισχυρότερη κεφαλαιακή βάση στη Δυτική Ευρώπη. Έτσι, µπορούν να αντέξουν την κρίση καλύτερα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές τράπεζες και να καταλήξουν ισχυρότερες όταν κοπάσει η κρίση.

Το ελληνικό σχέδιο ρευστότητας για τις τράπεζες δεν επιτρέπει την ενίσχυση των δραστηριοτήτων τους στα Βαλκάνια. Αυτό τι συνέπειες µπορεί να έχει για τις ελληνικές τράπεζες που συνόδεψαν τις ελληνικές επιχειρήσεις στο αναπτυξιακό τους άλµα στην περιοχή; Αντιµετωπίζουν άνισο ανταγωνισµό από τις άλλες ευρωπαϊκές τράπεζες στην περιοχή; To σχέδιο ενίσχυσης της ρευστότητας του ελληνικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος αποτελείται από τρία τµήµατα: Τα δύο πρώτα τµήµατα, που αναφέρονται στην 48

συνέντευξη

έκδοση και την ανταλλαγή οµολόγων µε το ελληνικό Δηµόσιο έναντι αµοιβής του Δηµοσίου, δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη στήριξη των δραστηριοτήτων των ελληνικών τραπεζών στα Βαλκάνια. Η ρευστότητα αυτή προορίζεται για την ενίσχυση της ελληνικής οικονοµίας. Ο νοµοθέτης έχει, όµως, προβλέψει και ένα τρίτο σκέλος προνοµιούχων µετοχών, ύψους 5 δισ. ευρώ από τα συνολικά 28 δισ., το οποίο ενισχύει την κεφαλαιακή επάρκεια και τη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζικών οµίλων, που µε την σειρά τους µπορούν να ενισχύσουν τις θυγατρικές τους στην Νέα Ευρώπη. Επίσης, ότι οι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοι έχουν τη δυνατότητα να αντλήσουν ρευστότητα από τις αγορές της ΝΕ, κυρίως µέσω πολιτικής αύξησης των καταθέσεων αλλά, και σε ορισµένες περιπτώσεις, αυξήσεων κεφαλαίου. Οι ελληνικές τράπεζες δεν αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα άνισο ανταγωνισµό στη ΝΕ. Μπορεί σε κάποιες χώρες (Αυστρία, Σουηδία) οι κυβερνήσεις να έχουν ξεκαθαρίσει ότι το πακέτο στήριξης των τραπεζών τους µπορεί να χρησιµοποιηθεί και διασυνοριακά, αλλά οι χώρες αυτές είναι ιδιαίτερα εκτεθειµένες στον κίνδυνο κατάρρευσης των οικονοµιών της Νέας Ευρώπης. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισµών, η Ελλάδα κατατάσσεται τέταρτη στη σχετική κλίµακα έκθεσης τραπεζών στη ΝΑ Ευρώπη, πίσω από Αυστρία, Βέλγιο και Σουηδία. Οι συνολικές χορηγήσεις των ελληνικών τραπεζών ανέρχονται σε 55 δισ. ευρώ, περίπου 16% του ελληνικού ΑΕΠ, όταν το αντίστοιχο ποσοστό για την Αυστρία είναι 63%. Αυτό τις καθιστά ικανές να αντιµετωπίσουν τις επιπτώσεις της κρίσης στις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Για τους ελληνικούς τραπεζικούς οµίλους, το πρόβληµα της κρίσης είναι σαφέστατα λιγότερο οδυνηρό από το αντίστοιχο πρόβληµα των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων του εξωτερικού. Η κρίση επηρεάζει µόνον τη ρευστότητά τους, δηλαδή το µέγεθος της επέκτασής τους και το ύψος της κερδοφορίας τους. Δεν επηρεάζει τη βιωσιµότητά τους. Η αναγκαστική µη παροχή µερισµάτων φέτος ενισχύει τη ρευστότητα. Η επιπλέον ρευστότητα για τη στήριξη των θυγατρικών τους µπορεί να βρεθεί διότι κάτι τέτοιο είναι επιτρεπτό από τους υγιείς ισολογισµούς τους.

«ΟΙ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΕ 55 ΔΙΣ. ΕΥΡΩ, ΠΕΡΙΠΟΥ 16% ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΕΠ, ΟΤΑΝ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΣΤΡΙΑ ΕΙΝΑΙ 63%. ΑΥΤΟ ΤΙΣ ΚΑΘΙΣΤΑ ΙΚΑΝΕΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΤΗΣ ΝΑ ΕΥΡΩΠΗΣ».

Και από τα λεκτικά επιχειρήµατα στη γλώσσα των αριθµών (δεξιά). Μετά τη συνέν τευξη, ο Chief Economist and Director of Research της Eurobank EFG, Γκίκας Χαρδούβελης, µας εφοδίασε µε τα στατιστικά δεδοµένα για ένα από τα µεγάλα ζητήµατα της εποχής µας, την έκθεση των τραπεζών στη ΝΕ και τα ενδεχόµενα προβλήµατα που αυτή δηµιουργεί καθώς οι χώρες αυτές κλυδωνίζονται από τη διεθνή ύφεση.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1

ΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΡΟΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΥΡΩΠΗΣ (Γ΄ ΤΡΙΜΗΝΟ 2008)

ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Ευρωζώνη, Καταθέσεις στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

��. €

300 10

250

20/2/2009: € 80,1 ��.

��

��µ��

��

150

��

200

��: �� , Eurobank Research

100

19/9/2008: € 1,8 ��.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3

ΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΡΟΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ (Β’ ΤΡΙΜΗΝΟ 2008)

7 6 5

��-09

��-08

��-07

4 3 2 1

ΗΠΑ, Πλεονάζουσα Ρευστότητα

��µ�� . ��

��. $

900

750

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4

Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ (Γ’ ΤΡΙΜΗΝΟ 2008)

27/2/2009: $ 673,4 ��.

600

450

% ��

12/9/2008: $ 2,3 ��.

300

��

13 12 11

��

��µ��

��

150

��

��-09

��-08

��-07

��

��: BIS, Eurobank Research