ΤΑΣΕΙΣ 2012 / Διέξοδοι - Ανάπτυξη by DIGITAL PUBLISHING

ΔΙΕΞΟΔΟΙ

Aναπτyξη

∆ΙΕΞΟ∆ΟΙ & ΑΝΑΠΤ ΥΞΗ Ε Τ Η Σ Ι Α Ε ΚΔ Ο Σ Η Τ Ο Υ Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Υ Ε Π Ι Λ Ο Γ Η • Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Σ 2 0 1 2 • 2 9

ρεαλισµός

ISSN 1105-252X

οικονοµία

διαφάνεια

όραµα

ανάπτυξη εξωστρέφεια

ψηφοφόροι

κουλτούρα δικαιοσύνη

πολίτες πολιτικοί καινοτοµία

αρχές

ύπαρξη

κανόνες

µεταρρυθµίσεις

ασφάλεια

συνείδηση

προοπτική κοινωνία λάθος

συµµετοχή

ύπαρξη

ηθική στρατηγική

δράσηαξίες

ευθύνη υπευθυνότητα εκλογές

ΕΤΟΣ

επίπεδο

παιδεία θεσµοί έρευνα

σωστό

ΤΑΣΕΙΣ 2012

επιχειρείν 2012 αξιοπιστία

σύστηµα κοινότητα

εργασία

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

δηµόσιο

Θ. ΠαπαλεξΟπουλος • Γ. ΣτουρνΑρας • Σ. ΣτρατΗγηΣ • Θ. ΒερΕµηΣ • Γ. ΜΕργοΣ • Ν. ΤεσσαροµΑτηΣ • Π. ΙωακειµΙδηΣ Σ. ΣκαπΕρδαΣ • Π. ΠαπασταΥρου • Γ. ΑλογοσκοΥφηΣ • Ι. ΠαπαδΟπουλοΣ • Ρ. ΦακιολΑΣ • Χ. ΖερεφΟΣ • Α. ΛιβιερΑτοΣ Δ. ΔασκαλΟπουλοΣ • Ν. ΠΕντζοΣ • Γ. ΓραµµατΙδηΣ • Α. ΑνδρεΑδηΣ • Α. ΣυγγρΟΣ

Γίνετε συνδροµητής στην Ε Το πακέτο συνδροµής περιλαµβάνει τα 6 διµηνιαία τεύχη της Ε και τις ετήσιες εκδόσεις της. Επιπλέον, παρέχεται 20% έκπτωση στις online βάσεις δεδοµένων του economics.gr

Posidonia 4-8 June 2012, Metropolitan Expo, Athens Greece

A unique blend of business and social interactions at the heart of Shipping Be part of the great Posidonia experience at a state of the art new venue

∆είτε πληροφορίες για την ΕΠΙΛΟΓΗ και τις ετήσιες εκδόσεις της ALLMEDIA στο epilogimag.gr

ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ:

ΙΔΙΟΤΗΤΑ: FAX:

E-MAIL:

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΥΠΟΓΡΑΦΗ: ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ:

 ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΕ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ALPHABANK: GR15 0140 1030 1030 0232 0001 786 (ALL MEDIA A.E.) ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ: GR70 0110 0800 0000 0804 7142 701 (ALL MEDIA A.E.) ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: GR70 0172 0110 00 5011 016125 652 (ALL MEDIA A.E.) ΠΡΟΣΟΧΗ! Για να γίνει η πιστωση, παρακαλούμε γράψτε στο παραστατικό της κατάθεσης τον αποστολέα και στείλτε το στο fax: 210 64 24 850.

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

 ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ (για την περιοχή της Αθήνας)  ΘΑ ΠΕΡΑΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΑΣ  ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ VISA

Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: ..............................................................................................................................................

Κατηγορία Συνδρομής Ιδιώτες - Επιχειρήσεις Τράπεζες - Ασφάλειες - Δημόσιο Φοιτητές (αποστολή φοιτητικής ταυτότητας)

Ετήσια

Διετής

88 €

160 €

125 €

225 €

48 €

88 €

Επίσης: Ν.Π.Δ.Δ. - Οργανισμοί - Πρεσβείες - Βιομηχανικά & Επιχειρηματικά Συγκροτήματα

Συνδρομή Εξωτερικού

165 €

275 €

Συνδρομή φοιτητών εξωτερικού (αποστολή φοιτητικής ταυτότητας)

115 €

185 €

Στις τιμές περιλαμβάνεται Φ.Π.Α. 5%

Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: .................................................................

The International Shipping Exhibition

Organisers: Posidonia Exhibitions SA, e-mail: posidonia@posidonia-events.com

www.posidonia-events.com

 ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ DINERS

Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: .............................................................................................................................................. Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: .................................................................

Καποδιστρίου 2 & Λεωφ. Δημοκρατίας 83, 154 51, Νέο Ψυχικό τηλ.: 210 64 23 688, fax: 210 64 24 850, sindromes@allmedia.gr

ΤΑ Σ ΕΙΣ 2012Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

4 ★

ΣΕΛ. 90

ΣΕΛ. 80

ΣΕΛ. 84

ΣΕΛ. 18

08 | EDITORIAL 12 | τασεισ Οικονοµία – Το µεγάλο ευρωπαϊκό πείραµα // Κόσµος – Πολιτικές πρακτικές και εµπιστοσύνη // Κόσµος – Οι πλανητικές ισορροπίες της πολιτικής // Κεφαλαιαγορές – Η Βασιλεία και το σκιώδες τραπεζικό σύστηµα // Τράπεζες – Αγώνας δρόµου // Τράπεζες – Οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής // Χρηµατιστήρια – Πτήσεις στα χαµηλά // Χρηµατιστήρια – Πρωτοστατεί η Αµερική // Πετρέλαιο – Προβλέψεις και ανατροπές // Οµόλογα – Επενδύσεις, βεβαιότητες και αβεβαιότητες. Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

οι ΠροβλεΨεισ & η ΔΥΝαμικη τησ ελληΝικησ οικοΝομιασ Διεισδυτική µατιά στην Ελληνική Οικονοµία Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

ΣΕΛ.14

62 | Τιµές

στοΧοσ η αΠοκλιμακΩση τΩΝ τιμΩΝ

66 | Αγορά Εργασίας

στα ΥΨη η αΝερΓια

οι ΠροβλεΨεισ & η ΔΥΝαμικη τησ ΠαΓκοσμιασ οικοΝομιασ Διεισδυτική µατιά στην Παγκόσµια Οικονοµία Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

72 | Κόσµος

καΠιταλισμοσ και κοιΝΩΝια

78 | Ευρώπη

αμΦιλεΓομεΝο Πειραμα

38 | Ύφεση και ελλείµµατα

84 | Αµερική

42 | Επενδύσεις και κατανάλωση

86 | Κίνα

46 | Παραγωγή

88 | Ιαπωνία

50 | Εξωτερικές συναλλαγές

90 | Ρωσία ο PUTIN τΩΝ αΝτιΦασεΩΝ

54 | Χρηµατοπιστωτικός τοµέας

92 | Πετρελαιοπαραγωγοί χώρες

58 | Δηµόσια οικονοµικά

94 | Λοιπές αναπτυσσόµενες οικονοµίες

ο μακρΥσ Δρομοσ τησ αΝαΠτΥΞησ

το στοιΧημα τΩΝ εΠεΝΔΥσεΩΝ ορια – αΝτοΧεσ και τασεισ

αΝασΥΝταΞη ΔΥΝαμεΩΝ ΔημοσιοΝομικο ΝτομιΝο

λιτοτητα αοριστοΥ ΧροΝοΥ

το Διλλημα τοΥ BARACK OBAMA

Προκλησεισ και κιΝΔΥΝοι σταΘερη αΝαΠτΥΞη

οι ισΧΥροι τοΥ ΠετρελαιοΥ μειΩμεΝη εΞαρτηση

ΣΕΛ. 26

ΤΑ Σ ΕΙΣ 2012Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

6 ★

ΣΕΛ. 158

ΣΕΛ. 124

ΣΕΛ. 118

ΣΕΛ. 136

ΣΕ Λ. 14 4

Προβληματισμοι και Τασεις

98 | Η ΗΘΙΚΗ – ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ

Από τον Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο, αντιπρόεδρο της ΜΚΟ Κίνηση Πολιτών

104 | Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ

ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

Από τον Γιάννη Στουρνάρα, γενικό δ/ντή του ΙΟΒΕ και καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών

110 | ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝΑ ΠΟΛΙΤΕΥΤΗ Από τον Στρατή Στρατήγη, δικηγόρο Δ.Ν.

114 | ΤΟ ΑΣΥΔΟΤΟ ΕΓΩ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΥΠΕΡΕΓΩ Από τον Θάνο Βερέμη, αντιπρόεδρο του ΕΛΙΑΜΕΠ και ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών

118 | ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ Η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

140 | ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΕΣΗ: Η ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙ ΤΟΝ ΤΡΟΧΟ

Από τον Παναγιώτη Παπασταύρου, Μηχανολόγο- ηλεκτρολόγο μηχανικό, με θητεία προέδρου και δ.σ. σε πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις και στον ΟΠΕ

144 | ΑΧΙΛΛΕΙΟΣ ΠΤΕΡΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ

Από τον Γιώργο Αλογοσκούφη, καθηγητή Oικονομικών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών & υπουργό Οικονομίας & Οικονομικών 2004-2008.

154 | Ο ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΜΟΣ ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

Από τον Ιωάννη Παπαδόπουλο, τέως αναπληρωτή καθηγητή Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών

158 | ΕΥΡΩΠΗ: ΛΑΘΗ, ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Από τον Ροσέτο Φακιολά, ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ

Από τον Γεώργιο Μέργο, καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών

124 | ΟΙ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ Από τον Νικόλαο Τεσσαρομάτη, δ.σ. της ΕΔΕΚΤ Asset Management και αναπληρωτή καθηγητή Χρηματοοικονομικής του ALBA

132 | ΣΕΝΑΡΙΟ ΕΚΤΟΣ ΕΥΡΩ: ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΒΑΛΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ Από τον Παναγιώτη Ιωακειμίδη, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος του δ.σ. του ΕΛΙΑΜΕΠ

136 | ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ

ΔΕΝ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΗΚΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ Από τον Στέργιο Σκαπέρδα, καθηγητή Οικονομικών του University of California, Irvine

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

166 | Η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Από τον καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρο της Διεθνούς Επιτροπής Όζοντος.

170 | Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Από τον Αντώνη Λιβιεράτο

ΤΑ Σ ΕΙΣ 2012Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

★

ΤΑΣΕΙΣ

176 | εΝερΓειακο μιΓμα & κριση Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

180 | βιοκαΥσιμα: λοΓοσ και αΝτιλοΓοσ

www.epilogimag.gr

Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

182 | αΠε: το ΠρασιΝο αΠοτΥΠΩμα Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ, ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

186 | ρΥΠοι και «ΠρασιΝεσ μεταΦορεσ» Από το Επιτελείο των ΤΑΣΕΩΝ

Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ALLMEDIA ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Α.Ε.

ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΟΥ 2 & ΛΕΩΦ. ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 83, 154 51 Ν. ΨΥΧΙΚΟ, 115 23 Αθήνα, τηλ.: 210 - 6401850

η οικοΝομια τησ Δρασησ

ΕΚ∆ΟΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

190 | τα λαΘη τΩΝ ελληΝικΩΝ μΝημοΝιΩΝ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚ∆ΟΣΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

& η εΥρΩΠαΪκη αΠοσΥΝΘεση

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΘΩΜΗ ΜΕΛΙ∆OY

Από τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, πρόεδρο του ΣΕΒ

194 | τα ορια τΩΝ εΠιΧειρηματικΩΝ αΝτοΧΩΝ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΜΑΡΙΝΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

και η αΞια τησ ελλαΔασ

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΦΛΩΡΑ ΛΕΝΟΥ, ΛΙΤΣΑ ΦΡΑΓΚΟΥ

Από τον Νικόλαο Πέντζο, πρόεδρο του ΣΒΒΕ

198 | ο λαβΥριΝΘοσ τησ ΥΦεσησ και το PUZZLE

ΑΤΕΛΙΕ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΑΠΑ∆ΕΑ

τησ αΝαΠτΥΞησ

Από τον Γιάννο Γραμματίδη, πρόεδρο του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου

© Τα δηµοσιευόµενα άρθρα, στατιστικές σειρές, πίνακες και διαγράµµατα αποτελούν ιδιοκτησία της έκδοσης. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή, αναδηµοσίευση ή αναφορά µέρους ή συνόλου των περιεχοµένων χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

202 | τοΥρισμοσ: αΝεκμεταλλεΥτοσ ΠλοΥτοσ Από τον Ανδρέα Ανδρεάδη, πρόεδρο του ΣΕΤΕ

206 | κλειΔι εΞοΔοΥ αΠο τηΝ ΥΦεση οι εΠεΝΔΥσεισ

Τιµή πώλησης: €15

Από τον Αριστομένη Συγγρό, πρόεδρο του Invest in Greece

ΣΕΛ. 186

ΣΕΛ. 190

ΣΕΛ. 180

ΣΕΛ. 182

ΣΕΛ. 170

ΣΕΛ. 198

10 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

AΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ

H ΝEΑ ΕΛΛA∆Α

α προβλήµατα και οι αδυναµίες της χώρας είναι πλέον σχεδόν σε όλους γνωστά, αναλύονται και στις σελίδες της έκδοσης. Καθώς η χώρα αγωνίζεται να βγει από την κρίση, σε περιβάλλον µεγάλης µείωσης της ζήτησης στο εσωτερικό και επιβράδυνσης της ζήτησης για τις ελληνικές εξαγωγές, η ταχύτερη προώθηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, µε τεχνική βοήθεια από τους εταίρους, είναι η µόνη πηγή ενίσχυσης της ελληνικής οικονοµίας. Ωστόσο και αυτά τα έργα για να προχωρήσουν, αφού πρέπει να συνοδεύονται από συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα, απαιτείται κάτι που λείπει από την Ελλάδα: η ενδογενής δυναµική. Η απόκτησή της απαιτεί δραστική αλλαγή στην κλίµακα αξιών της χώρας. Έννοιες υποτιµηµένες από την πρακτική της πολιτικής σε όλους τους τοµείς πρέπει να αναχθούν στις πρώτες θέσεις: εύρυθµη λειτουργία των θεσµών, διαφάνεια και λογοδοσία σε όλους τους τοµείς του δηµοσίου, αξιολόγηση αποτελεσµατικότητας, συνέχεια στη διοίκηση, υπευθυνότητα, ρεαλισµός, σεβασµός στον φορολογούµενο, µε τα χρήµατα του οποίου κινείται η κρατική µηχανή. Οι µεταρρυθµίσεις πρέπει να εκτείνονται σε όλο το εύρος της οικονοµίας. ∆ιαφορετικά η χώρα θα καταφεύγει στη µείωση των αµοιβών για να ανακτήσει ανταγωνιστικότητα, σε µια διαδικασία πεπερασµένης αποτελεσµατικότητας. Το ότι τα νέα κρατικά οµόλογα τιµολογούνται όσο τα παλαιά -που αντικατέστησαν- δείχνει ότι

η εκτίµηση για τις προοπτικές της Ελλάδας είναι εξαιρετικά χαµηλή. Η Ελλάδα για να προχωρήσει µπροστά και να βάλει τα θεµέλια ενός µέλλοντος όπου δεν θα υποτάσσεται στα κελεύσµατα των δανειστών της, θα πρέπει να αλλάξει άρδην. Πώς θα το εξασφαλίσει αυτό; Μόνο επεκτείνοντας την παραγωγική της βάση, αυξάνοντας το περιεχόµενο γνώσης, καινοτοµίας και προστιθέµενης αξίας. Η µόνη οδός για τον στόχο αυτό είναι η αποτελεσµατική και διαφανής δηµόσια διοίκηση που θα προωθεί τα επιχειρηµατικά σχέδια των πολιτών και των ξένων επενδυτών, χωρίς γραφειοκρατικά εµπόδια, όπου οι περιπτώσεις διαφθοράς στελεχών θα τιµωρούνται παραδειγµατικά. Όπου η λειτουργία της δικαιοσύνης θα είναι ταχύτερη και δεν θα οδηγεί σε ατιµωρησία. Όπου τα πανεπιστήµια θα λειτουργούν µε τρόπο που θα επιτρέψει τη διεθνή αναγνώρισή τους και δεν θα αναλώνονται οι πρυτανικές αρχές στην αντίδραση σε ένα νόµο λειτουργίας που προβλέπει τα αυτονόητα και διεθνώς ισχύοντα. Όπου η πολυνοµία και η κακονοµία θα εξαφανιστούν, όπου θα υπάρχει χωροταξικό σχέδιο για κάθε οικονοµική δραστηριότητα και ο υποψήφιος επενδυτής θα γνωρίζει πού µπορεί να δραστηριοποιηθεί και σε ποιον τοµέα και οι διαδικασίες αδειοδότησης δεν θα είναι χρονοβόρες. Η κρίση στην Ελλάδα ασφαλώς κατά ένα µέρος οφείλεται στο ότι ήταν απροετοίµαστη για τη συµµετοχή της στο ισχυρό ευρώ, άλλωστε και άλλες χώρες ενεπλάκησαν στην κρίση κρατικού χρέους. Ωστόσο, όπως έδειξε το µέγεθος της κατασπατάλησης του δηµόσιου χρήµατος πριν από την κρίση και η αναποτελεσµατικότητα, σε όλους τους τοµείς η κρίση ήταν πρωτίστως κρίση αξιών. Τώρα που συνειδητοποιείται από όλους το οικονοµικό κόστος της χαµηλής ιεράρχησης των αξιών στο συλλογικό θυµικό της κοινωνίας και της πολιτικής, η ελπίδα, βάσιµη πλέον, είναι να επανέλθουν ψηλά στην κλίµακα οι έννοιες που τονίζονται στο φετινό εξώφυλλο των ΤΑΣΕΩΝ. ❖ Ευαγγελία Παπαϊωάννου

ΤΑΣΕΙΣ | 2011

11 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΕΥΡΩΠΗ / ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Christine Lagarde, επικεφαλής ΔΝΤ

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ

TO FINE TUNING ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ Των δημοσιων ελλειμματων ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΑ, ΜΕΧΡΙ ΣΤΙΓΜΗΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΕΠΙΤΕΥΧΘΕΙ. ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΔΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΔΝΤ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ, ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΠΟΥ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ, Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥΣ ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒΟΛΗ. Επιτελειο

τις αρχές του 2012, η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, σε ομιλία της στο Βερολίνο προειδοποιούσε για την ανάγκη συντονισμένης δράσης από όλες τις χώρες του κόσμου, ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες, πλεονασματικές και ελλειμματικές, ώστε να αποφύγει ο κόσμος ένα καθοδικό σπιράλ -όπου η μία δυσμενής εξέλιξη, ενισχυμένη θα ακολουθούσε την άλλη- και μια ύφεση ανάλογη εκείνης του 1930 που οδήγησε στην κατάρρευση της παγκόσμιας ζήτησης. Τρεις μήνες αργότερα, επαναλάμβανε ότι η γενικευμένη τάση μείωσης των ελλειμμάτων άμεσα είναι αυτοκαταστρεφόμενος στόχος, τονίζοντας βέβαια ότι τα μεσοπρόθεσμα μέτρα είναι απαραίτητα. Για την Ευρώπη, που βρίσκεται στο επίκεντρο του προβλήματος, συστήνει εκτός από μεγαλύτερη ενίσχυση του οπλοστασίου του Μηχανισμού Στήριξης και τη δημιουργία ενός κοινού μηχανισμού στήριξης των τραπεζών (κατά τα αμερικανικά πρότυπα), να μην επιδοθούν όλες οι χώρες σε αγώνα δρόμου μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων. Η οριζόντια μείωση ακόμα και στις χώρες που δεν έχουν υψηλά ελλείμματα θα οδηγήσει σε κατάρρευση της ζήτησης εξαφανίζοντας τις προοπτικές ανάκαμψης. Φυσικά και έχει δίκιο, ιδίως ως προς το τελευταίο. Όμως πώς πείθονται οι χώρες να μην προχωρούν σε δραστικές περικοπές, όταν η απειλή των αγορών είναι πιο έντονη φέτος; Όταν οι αγορές, όπως εκφράζονται από τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων,

τιμωρούν με υψηλά επιτόκια τις υπερδανεισμένες, ενώ κάνουν το ίδιο και για χώρες που προχωρούν σε δραστικές περικοπές δαπανών με το αιτιολογικό ότι υπονομεύουν τις προοπτικές ανάπτυξης; Το fine tuning μεταξύ της στήριξης της ανάπτυξης άμεσα και της μείωσης του δημοσίου χρέους μεσοπρόθεσμα, μέχρι στιγμής δεν έχει επιτευχθεί. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι οι πολιτικοί και το ΔΝΤ πειραματίζονται σε πρακτικό επίπεδο, εφαρμόζοντας συνταγές που φαίνονται αναγκαίες, η απόδοσή τους όμως είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Παράδειγμα η Ιταλία και η Ισπανία. Και οι δύο προβλέπονται σε ύφεση το 2012. Τι σημαίνει αυτό; Για την Ιταλία, με το υψηλό χρέος της, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ, που παρακολουθείται από τις αγορές, θα αυξηθεί. Οι μεν Ιταλοί θα αισθανθούν ότι οι θυσίες τους δεν αποδίδουν και οι οίκοι αξιολόγησης θα επιδοθούν σε νέα κινδυνολογία αυξάνοντας τα επιτόκια δανεισμού τους ενώ και η Ισπανία δύσκολα θα πετύχει μείωση του ελλείμματος στον στόχο που έχει τεθεί με ανάλογες εξελίξεις. Στη συνέχεια το πρόβλημα θα μεταδοθεί στις πλεονασματικές χώρες που χρηματοδοτούν τον Μηχανισμό Στήριξης, οι οποίες, με εξαίρεση φυσικά τη Γερμανία, θα υποβαθμισθούν από τους οίκους αξιολόγησης αφού θα υπάρχει η προοπτική να χρειασθεί να αυξήσουν το δημόσιο χρέος τους για να τον ενισχύσουν. Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν το «παράδειγμα» ενός καθοδικού σπιράλ που αυξάνει την αβεβαιότητα και συντηρεί την ύφεση. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

13 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΕΥΡΩΠΗ – ΚΟΣΜΟΣ / ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ & ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ Ο ΜΟΡΑΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ «ΤΙΜΩΡΙΑΣ» ΤΩΝ ΣΠΑΤΑΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΝΕΤΟΥΣ, ΜΕ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΟΥ ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ ΝΑ ΑΠΟΔεΙΧΘΟΥΝ ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ, ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΖΗΜΙΟΣ ΤΕΛΙΚΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. Επιτελειο

α προγράμματα λιτότητας που επιβάλλουν μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων σε μικρό χρονικό ορίζοντα είναι αναποτελεσματικά, η Ελλάδα το αποδεικνύει. Αυτό που διαφεύγει από τους ρυθμιστές της πολιτικής είναι ότι η πρώτη προτεραιότητα των κυβερνήσεων πρέπει να είναι η διασφάλιση ενός επαρκούς επιπέδου ζήτησης στις οικονομίες τους. Η μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων και η προσαρμογή των οικονομιών συνεπάγεται μείωση της ζήτησης το επόμενο διάστημα και πριν γίνουν αισθητά μακροπρόθεσμα τα θετικά αποτελέσματα στη σταθερότητα και την ανάπτυξη. Μια μειούμενη ζήτηση εξαφανίζει τις προοπτικές ανάπτυξης και μαζί με αυτές την προοπτική μείωσης του δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ, δείκτης που παρακολουθείται από τις αγορές. Οι πιέσεις των αγορών σε αυτή την περίπτωση οδηγούν σε αδιέξοδο στην Ευρώπη, που είναι απρόθυμη να υιοθετήσει μια κοινή πλατφόρμα δανεισμού, όπως το ευρωομόλογο. Η Αμερική φαίνεται να ανταπεξέρχεται καλύτερα στις τωρινές δυσκολίες, η οικονομία της είναι δυναμική και καινοτόμα και αν ληφθούν μέτρα για την ελάφρυνση του στεγαστικού χρέους των νοικοκυριών, η ανάκαμψη θα διασφαλιστεί. Όσο για τις συστάσεις προς

τις αναπτυσσόμενες πλεονασματικές χώρες να τονώσουν την εγχώρια ζήτηση ώστε να εισάγουν περισσότερα και να στηρίξουν την ανάπτυξη των πλούσιων χωρών, από την οποία θα επωφεληθούν (αφού χωρίς ζήτηση για τις εξαγωγές τους η ανάπτυξη τους θα υπονομευθεί), η στροφή θέλει χρόνο για να υλοποιηθεί. Πού βρισκόμαστε σήμερα; Στην εποχή της αβεβαιότητας, η οποία με τη σειρά της υπονομεύει τη ζήτηση και τις προοπτικές ανάκαμψης. Με μια βεβαιότητα: Ο μοραλισμός του τύπου της «τιμωρίας» των σπάταλων από τους συνετούς με στρατηγικές που πιθανότατα να αποδειχθούν αναποτελεσματικές για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, είναι επιζήμιος τελικά για όλους. Ίσως γι αυτό η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, πίεσε και πέτυχε να διπλασιαστεί το οπλοστάσιο του ΔΝΤ –από τα απρόθυμα πλην της ευρωζώνης μέλη του– στο 1 τρισεκ. δολ. για να ενισχύσει, εμμέσως, και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, τονίζοντας ότι καμία χώρα δεν έχασε επενδύοντας στο ΔΝΤ. Διευθυντής ορχήστρας για την παγκόσμια οικονομία, που θα συντονίζει όλους στις συνταγές της, δεν υπάρχει. Μάλλον θέλει να αναλάβει αυτό τον ρόλο, ωστόσο το καταστατικό του ΔΝΤ δεν το επιτρέπει ακόμα. Και προετοιμάζει άμυνα για τα χειρότερα. ❖

★

Σ Υ Γ Χ Ρ Η Μ ΑΤ Ο Δ Ο Τ ΟΥ Μ Ε Ν Α

ΔΑΝΕΙΑ

Σ Ε Σ Υ Ν Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α

JEREMIE

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Η Εθνική Τράπεζα συνεχίζοντας την προσπάθεια για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων, εξασφάλισε τη συμμετοχή της σε δύο προϊόντα της κοινοτικής πρωτοβουλίας JEREMIE, που υλοποιούνται στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων και αφορούν σε συγχρηματοδοτούμενα δάνεια.

JEREMIE Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ AΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΣΑΣ Το JEREMIE είναι μια πρωτοβουλία στο πλαίσιο του «ΕΠ Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» μέσω του οποίου θα διατεθούν στην ελληνική αγορά συνολικά κεφάλαια ποσού 60 εκατ. ευρώ προερχόμενα κατά 50% από το ΕΣΠΑ 2007-2013/Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 50% από ίδια διαθέσιμα της Εθνικής Τράπεζας. Τα δάνεια αυτά απευθύνονται σε μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις με προσωπικό μέχρι 50 άτομα, που σκοπεύουν στην ανάπτυξη και επέκταση των δραστηριοτήτων τους.

Χαρακτηριστικα των δανειων Σκοπός δανείου:

Επιτόκια: Ιδιαίτερα ανταγωνιστικά επιτόκια, τα οποία ξεκινούν από 2,93%, λόγω της συγχρηματοδότησης με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης σε ποσοστό 50%, πλέον της αναλογούσας εισφοράς του Ν. 128/75 και διαμορφώνονται ανάλογα με τη διάρκεια λειτουργίας της επιχείρησης και τις προσφερόμενες εξασφαλίσεις. Η γεωγραφική κατανομή των παρεχόμενων κονδυλίων θα γίνει σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ Αττική

9.325.000

Κεντρική Μακεδονία

7.350.000

Δυτική Μακεδονία

3.475.000

• απόκτηση παγίων στοιχείων, • κεφάλαια κίνησης-επέκτασης δραστηριότητας (π.χ. δαπάνες προμήθειας α’ υλών και εμπορευμάτων, υπηρεσιών).

Νότιο Αιγαίο

Ποσό Δανείου: μέχρι 250.000 ευρώ ανά επιχείρηση.

Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, Θεσσαλία, Ήπειρος, Ιόνια Νησιά, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Βόρειο Αιγαίο, Κρήτη

Διάρκεια αποπληρωμής: 72 μήνες με τρίμηνη καταβολή δόσεων. Περίοδος χάριτος: 6 μήνες (συμπεριλαμβάνεται στη συνολική διάρκεια του δανείου) με την καταβολή μόνο τόκων.

ΠΟΣΑ ΔΑΝΕΙΩΝ σε ευρώ

Στερεά Ελλάδα

ΣΥΝΟΛΟ

750.000 3.100.000

36.000.000

60.000.000

Τιμολόγηση: Εφάπαξ έξοδα αξιολόγησης 300 ευρώ, που εισπράττονται στην πρώτη εκταμίευση.

Λήξη προθεσμίας υποβολής αιτημάτων: 31.10.2012 και μέχρι εξαντλήσεως των κεφαλαίων.

ΜΕ ΤΟ

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ

ΤΑ Μ Ε Ι Ο

Ε Π Ε Ν ΔΥ Σ Ε Ω Ν

★

JEREMIE ICT

ΛΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΦΕΡΝΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΜΠΡΟΣΤΑ! Το προϊόν JEREMIE ICT αφορά συγχρηματοδοτούμενα χαμηλότοκα δάνεια για την υλοποίηση επενδύσεων σε Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ICT - Information and Communication Technologies). Μέσω των συγχρηματοδοτούμενων δανείων JEREMIE ICT (Information and Communication Technologies), συνολικά κεφάλαια 60 εκατ. ευρώ, προερχόμενα κατά 50% από το ΕΣΠΑ 2007-2013/Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 50% από κεφάλαια της Εθνικής Τράπεζας, πρόκειται να διατεθούν: • προς επιχειρήσεις ή ελεύθερους επαγγελµατίες που δραστηριοποιούνται στους Τομείς των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών για χρηματοδότηση αναγκών σε Κεφάλαιο Κίνησης, αλλά και απόκτησης παγίων στοιχείων, • προς επιχειρήσεις ή ελεύθερους επαγγελµατίες λοιπών κλάδων μόνο για χρηματοδότηση παγίων στοιχείων (π.χ. αγορά μηχανολογικού εξοπλισμού, υπηρεσιών κ.λ.π.) τα οποία θα αφορούν σε Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών.

Τιμολόγηση: Εφάπαξ έξοδα αξιολόγησης από 450-1.500 ευρώ, ανάλογα με το ύψος του δανείου που εισπράττονται στην πρώτη εκταμίευση. Επιτόκια: Ιδιαίτερα ανταγωνιστικά επιτόκια, τα οποία ξεκινούν από 2,93%, λόγω της συγχρηματοδότησης με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης σε ποσοστό 50%, πλέον της αναλογούσας εισφοράς του Ν. 128/75 και διαμορφώνονται ανάλογα με την πιστοληπτική ικανότητα του πελάτη και τις προσφερόμενες εξασφαλίσεις. Η γεωγραφική κατανομή των παρεχόμενων κονδυλίων θα γίνει σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ Αττική

ΠΟΣΑ ΔΑΝΕΙΩΝ σε ευρώ 12.133.000

Κεντρική Μακεδονία

4.133.000

Δυτική Μακεδονία

2.834.000

Νότιο Αιγαίο

1.834.000

Βασικα Χαρακτηριστικα των δανειων

Στερεά Ελλάδα

4.733.000

Οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες που μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω της κοινοτικής πρωτοβουλίας JEREMIE ICT πρέπει να έχουν έδρα την Ελλάδα και να απασχολούν μέχρι και 250 εργαζόμενους.

Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, Θεσσαλία, Ήπειρος, Ιόνια Νησιά, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Βόρειο Αιγαίο, Κρήτη.

• Ποσό Δανείου: € 25.000 - € 500.000 ανά επιχείρηση.

ΣΥΝΟΛΟ

διαρκεια αΠΟΠΛηρωΜησ:  έως 48 μήνες για χρηματοδοτήσεις κεφαλαίου κίνησης  έως 96 μήνες για χρηματοδοτήσεις παγίων στοιχείων  καταβολή δόσεων ανά τρίμηνο Περίοδος χάριτος: 12 μήνες (συμπεριλαμβάνεται στη συνολική διάρκεια του δανείου) με την καταβολή μόνο τόκων.

34.333.000

60.000.000

Λήξη προθεσμίας υποβολής αιτημάτων: 27.9.2013 και μέχρι εξαντλήσεως των κεφαλαίων. Περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις για τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης παρέχονται από τα αρμόδια τμήματα χρηματοδοτήσεων των Καταστημάτων της Εθνικής Τράπεζας.

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΚΟΣΜΟΣ / ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΙΚΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ O KEYNES ΕΙΧΕ ΠΕΙ ΟΤΙ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΔΕΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ, ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΕΠΙΚΑΙΡΟ. ΓΙΑΤΙ ΑΝ ΤΟ ΔΟΥΜΕ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ ΘΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΟΥΜΕ ΟΤΙ Η ΡΟΗ ΑΥΤΗ ΘΑ ΚΑΘΟΡΙΣΕΙ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ. Επιτελειο

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

19 ★

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΑΛΛΑΓΩΝ Η ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ Στην Ευρώπη, η εξελισσόμενη κρίση χρέους θα αποτελέσει τον καταλύτη αλλαγών. Από τη μια πλευρά, μεσοπρόθεσμα θα οδηγήσει, τους απρόθυμους Βορειοευρωπαίους και ιδίως τη Γερμανία, να συναινέσουν σε μια μεγαλύτερη επίδειξη αλληλεγγύης αν θέλουν να επιβιώσει η νομισματική ένωση. Ήδη, η επιβολή συνταγών λιτότητας δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα και χώρες όπως η Ιταλία, έχουν εκφράσει τη δυσφορία τους για τον καθορισμό της πολιτικής της ευρωζώνης από δύο μόνο χώρες, τη Γερμανία κυρίως και τη Γαλλία. Η κρίση έχει ισχυροποιήσει στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή τη Γερμανία και μένει να αποδειχθεί αν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στον ρόλο του ηγέτη -προστατεύοντας την Ευρώπη από μια μεγάλη ύφεση που θα συνεπαγόταν μια νέα αναστάτωση στις αγορές κρατικών ομολόγων- προχωρώντας σε ουσιαστικά βήματα για τη δημοσιονομική ένωση. Η οποία αναγκαστικά σημαίνει μεταφορά πόρων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές χώρες, κάτι άλλωστε που συνέβαινε και πριν την κρίση αφού η ανάπτυξη του Νότου χρηματοδοτήθηκε με δάνεια του ευρωπαϊκού Βορρά. Αν συμβεί αυτό η πολιτική ταυτότητα της Ευρώπης θα ισχυροποιηθεί. Διαφορετικά, οι αντιδράσεις στις χώρες σε κρίση, που βλέπουν τις προσπάθειες τους να αποτυγχάνουν, θα οδηγήσουν σε ένα ογκούμενο κύμα δυσαρεστημένων πολιτών, που θα αποτελεί εν δυνάμει απειλή για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

ΑΜΕΡΙΚΗ Ο ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Στην Αμερική, που η οικονομία της κινείται με σταθερή ταχύτητα, με τη βοήθεια του κρατικού χρήματος, μια νέα τάση αναδεικνύεται. Επιχειρήσεις επαναπατρίζουν την παραγωγή τους, καθώς η παραγωγή στην Κίνα σε ορισμένους τομείς γίνεται ακριβότερη ενώ διατηρεί το προβάδισμα στην τεχνολογία και την καινοτομία. Ο πρόεδρος Ομπάμα θέλει να ενισχύσει την τάση με φοροαπαλλαγές στις επιχειρήσεις που επανέρχονται. Επίσης, σχεδιάζει να περιορίσει την αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα, με μέτρα μεταξύ άλλων αύξησης της φορολογίας των εισοδημάτων από επενδύσεις, ώστε οι πλούσιοι να μην φορολογούνται με συντελεστές χαμηλότερους από των μεσαίων εισοδημάτων. Έχοντας τελειώσει με το Ιράκ, σχεδιάζει τη σταδιακή αποχώρηση από το Αφγανιστάν και παρά την έμφαση που δίνει στη διατήρηση της στρατιωτικής της ισχύος, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στη ροή του χρήματος που θα ενισχύσει τη δυναμική μεσαία τάξη της, τη μεγαλύτερη του κόσμου.

ΙΑΠΩΝΙΑ ΙΣΧΥΡΟ ΝΟΜΙΣΜΑ Στην Ιαπωνία, το ισχυρό γιεν που πλήττει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών επιδιώκεται να καταστεί πλεονέκτημα για την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Η κυβέρνηση καλεί τις επιχει-

20 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 kΟΣΜΟΣ / ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ρήσεις να εκμεταλλευτούν το ισχυρό γιεν, με εξαγορές και επενδύσεις στο εξωτερικό σε ενέργεια και πρώτες ύλες. Έτσι, ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο θα αυξήσει την επιρροή του στην παγκόσμια σκηνή.

Κ ΙΝΑ

ΒΗΜΑΤΑ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η Κίνα, βλέπει ότι το μοντέλο ανάπτυξής της, βασισμένο στις επενδύσεις και τις εξαγωγές, μπορεί να έχει φθάσει στα όριά του. Καθώς οι μισθοί στις νοτιοανατολικές εξαγωγικές της περιοχές αυξάνονται ταχύτατα, διαπιστώνει ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα με βάση το χαμηλό εργατικό κόστος είναι πεπερασμένο. Έχει ισχυρό πλεονέκτημα στην εφοδιαστική αλυσίδα και τις υποδομές, ωστόσο το κρίσιμο σήμερα είναι να ενισχυθεί η εγχώρια ζήτηση. Στον μετασχηματισμό αυτό και καθώς θα βελτιώνεται η εισοδηματική θέση της μεσαίας και των χαμηλότερων τάξεων η έννοια της δημοκρατίας δεν μπορεί παρά να αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους πολίτες της. Η νέα ηγεσία του κομουνιστικού κόμματος που θα αναδειχθεί στα τέλη του έτους, στη δεκαετή θητεία της, το πιθανότερο είναι να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό. Άλλωστε, ο απερχόμενος πρωθυπουργός Wen Jiabao αναφέρθηκε πρόσφατα σε πιθανά βήματα φιλελευθεροποίησης, μεταξύ των οποίων και η άμεση εκλογή των κυβερνώντων από τον λαό και όχι από το Κόμμα.

ΡΩΣΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ Η Ρωσία, με τα τρίτα μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα στον κόσμο, είναι σημαντικός ενεργειακός παίκτης. Με την ισχύ του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, πέτυχε να βελτιώσει την εισοδηματική θέση των κατοίκων της. Σήμερα, το στοίχημα για τον επανεκλεγέντα πρόεδρο Πούτιν είναι να μειώσει τον έλεγχο της γραφειοκρατίας στο κράτος και την οικονομία, να δημιουργήσει ειδικευμένες θέσεις ερ-

γασίας στον ιδιωτικό τομέα. Όπως άλλωστε είχε πει ο προηγούμενος πρόεδρος, Μεντβέντεφ, «Σήμερα όλο και περισσότεροι νέοι στοχεύουν στον δημόσιο τομέα. Οι ευκαιρίες για πλουτισμό (από διαφθορά) είναι ένα από τα κίνητρα», σε μια χώρα όπου η εισοδηματική ανισότητα είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ.

Α ρα β ικες χ ωρες ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ Η Αραβική άνοιξη, με την ανατροπή των πατερναλιστικών καθεστώτων στην Αίγυπτο, την Τυνησία και τη Λιβύη, θέτει τις βάσεις για αλλαγές μεσοπρόθεσμα στην πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή της Μέσης Ανατολής, καθώς οι πληθυσμοί των χωρών αυτών, πιο ενημερωμένοι και δικτυωμένοι με την τεχνολογία, σταδιακά θα απαιτούν μεγαλύτερο λόγο στη διακυβέρνηση της χώρας τους. Η αναταραχή στη Συρία, επιπλέον, έχει και γεωστρατηγική σημασία, αν το καθεστώς Άσσαντ ανατραπεί θα σημάνει και την απώλεια ενός «συμμάχου» για τη Ρωσία.

Α ΝΑΠΤ ΥΣΣΟΜΕΝ ΕΣ ΧΩΡΕΣ «ΑΝΘΕΚΤΙΚΕΣ» ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Οι άλλες αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνουν το ειδικό βάρος τους στην παγκόσμια σκηνή. Οι μεγάλες όπως η Ινδία, η Βραζιλία αλλά και μικρότερες όπως η Νότια Αφρική, που βγήκαν σχεδόν αλώβητες από την κρίση και αναπτύσσονται σταθερά, ωστόσο διαπιστώνουν ότι αυτό συνεπάγεται και υποχρεώσεις, καθώς τους ζητήθηκε να συμβάλλουν στην αύξηση του οπλοστασίου του ΔΝΤ για την αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Αρχικά αντιδρούσαν –όπως άλλωστε και η Αμερική και η Βρετανία– το επιχείρημα ότι δεν μπορούν να στηρίξουν πλουσιότερες από αυτές χώρες φυσικά ευσταθεί. Τελικά συναίνεσαν, αναγνωρίζοντας ότι στην περίπτωση που η κρίση αναζωπυρωθεί θα επηρεαστούν και αυτές, ώστε και εδώ η ροή του χρήματος θα επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις. ❖

ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΑΜΥΝΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ

ία άλλη παράπλευρη επίπτωση της δημοσιονομικής λιτότητας σε Ευρώπη και Αμερική, που περιορίζει τους προϋπολογισμούς των αμυντικών δαπανών, είναι η διαφαινόμενη τάση αναδιανομής του όγκου των αμυντικών δαπανών με άνοδο του ειδικού βάρους των χωρών της Ασίας, οι οποίες με την ισχυρή ανάπτυξή τους μπορούν να χρηματοδοτούν αυξανόμενες δαπάνες. Φυσικά και η Αμερική παραμένει η στρατιωτική υπερδύναμη του πλανήτη, η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, που μπορεί να υποστηρίξει μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις αέρος-θαλάσσης και να διατηρήσει για μεγά-

λο διάστημα δυνάμεις εδάφους στο εξωτερικό. Ωστόσο, η Κίνα έχει υπερδιπλασιάσει τις δαπάνες της σε μια δεκαετία, και η ανοδική τάση συνεχίζεται. Βέβαια η απόσταση στα μεγέθη είναι ακόμα μεγάλη: Οι αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ έφθασαν τα 739 δις δολ. το 2011 με επόμενες, στην πρώτη πεντάδα, την Κίνα με 89 δισ., τη Βρετανία με 63 δισ., τη Γαλλία με 59 δισ. και την Ιαπωνία με 58 δισ. δολ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΕΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ & ΤΟ ΣΚΙΩΔΕΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΙ ΕΠΟΠΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΧΩΡΟΥΝ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ στραμενο και ΣΕ ΕΝΑΝ ΤΟΜΕΑ ΠΟΥ ΔΡΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑΚΑ ΜΕΝ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ. Ο ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΚΙΩΔΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΟΠΟΥ ΔΕΝ ΦΤΑΝΕΙ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ. ΓΙΑΤΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΑΥΣΤΗΡΟΤΕΡΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ, ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΚΙΝΗΤΡΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΟΥΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠΟΠΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ, ΣΕ ΑΛΛΑ ΟΧΗΜΑΤΑ. Επιτελειο

ι εποπτικές αρχές σήμερα έχουν προχωρήσει σε σημαντικά βήματα προς μια αποτελεσματική εποπτεία του τραπεζικού τομέα που θα αποτρέψει την επανάληψη μιας κρίσης όπως του 2008. Τα υψηλότερα όρια κεφαλαιακής επάρκειας, η μεγαλύτερη διαφάνεια στις πρακτικές και τις επενδύσεις τους είναι θετικά βήματα. Ακόμα και η κατάρτιση της λίστας των συστημικά σημαντικών τραπεζών παγκοσμίως, που υποχρεούνται να καταρτίσουν τη «διαθήκη» τους, με την έννοια να προετοιμάσουν σχέδια για μια ακραία περίπτωση όπου καταρρέουν, ώστε να μην χρειαστεί να τις στηρίξει πάλι ο φορολογούμενος, είναι ένα βήμα προστασίας, όσο και αν μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει πολλά. Ωστόσο, μια άλλη πρόκληση για τη σταθερότητα του συστήματος αναδύεται στην ατζέντα των εποπτικών αρχών: ο έλεγχος και η εποπτεία του σκιώδους τραπεζικού συστήματος. Τι σημαίνει σκιώδες; Σύμφωνα με το Financial Stability Board, το εποπτικό όργανο για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, «πιστωτική διαμεσολάβηση από οργανισμούς και δραστηριότητες εκτός του τραπεζικού συστήματος». Μαζί με τον έλεγχο των συστημικά σημαντικών τραπεζών αποτελούν το

μεγάλο θέμα σήμερα. Πολύ περισσότερο, αφού οι αυστηρότεροι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας αποτελούν κίνητρο για τις τράπεζες να μεταφέρουν δραστηριότητες τους εκτός της δικαιοδοσίας των εποπτικών αρχών, σε άλλα οχήματα. Τυχόν υπερβολές τους στον σκιώδη τομέα μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση που θα συμπαρασύρει τις τράπεζες και την οικονομία. Το Financial Stability Board θέλει να θέσει σε εποπτεία και το σκιώδες τραπεζικό σύστημα, ιδιαίτερα στην αγορά εταιρικών ομολόγων, τον δανεισμό από hedge funds και τις τιτλοποιήσεις. Πόσο μάλλον που αρκετές φορές οι τράπεζες χρηματοδοτούνται από το σκιώδες τραπεζικό σύστημα (τα money market funds, πανίσχυρα στις ΗΠΑ που χρηματοδοτούσαν και ευρωπαϊκές τράπεζες μέχρι πρόσφατα). Εκτιμά ότι η αγορά αυτή έχει φθάσει τα 60 τρισεκ. δολ. (4 φορές το αεπ των ΗΠΑ) και σήμερα αναλογεί περίπου σε 25-30% του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ανεξέλεγκτο μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους. Ο σκιώδης τραπεζικός τομέας –money market funds (αμοιβαία κεφάλαια διαθεσίμων), δομημένα επενδυτικά οχήματα, επενδυτικά και κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου/ hedge funds- αυξάνουν μεν την ανθεκτικότητα

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

23 ★

του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τον ανταγωνισμό προς τις τράπεζες, που είναι επιθυμητός, ωστόσο ο έλεγχος είναι απαραίτητος αφού οι δραστηριότητές του είναι στην ουσία παρόμοιες με των τραπεζών. Οι οργανισμοί αυτοί παρέχουν πιστώσεις με δικά τους κεφάλαια ή μέσω πολύπλοκων συναλλαγών που αυξάνουν εκθετικά τη μόχλευση, τη δική τους και των δανειζόμενων. Όμως οι ίδιοι βασίζονται σε βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση από τις αγορές, συνεπώς είναι ευάλωτοι σε αλλαγές των συνθηκών, αν υπάρξει αναταραχή στις αγορές μπορεί να αποτελέσουν πηγή συστημικού κινδύνου, άμεσου ή μέσω της διασύνδεσής τους με τις τράπεζες. Πόσο μάλλον που οι ίδιες οι τράπεζες, με τη διαμεσολάβησή τους, και πιθανώς με οχήματά τους αποτελούν μέρος του σκιώδους τραπεζικού συστήματος. Οι οργανισμοί του σκιώδους τραπεζικού τομέα, επενδύουν σε χρηματοοικονομικά προϊόντα ο ένας του άλλου, τράπεζες σε εξωτραπεζικά οχήματα και το αντίστροφο, με συνέπεια αν καταρρεύσει ένα shadow banking entity, π.χ. ένα money market fund, θα δημιουργήσει πρόβλημα στις συνδεδεμένες με αυτό τράπεζες. Ιδιαίτερα για τα money market funds, ο οίκος Fitch σε πρόσφατη έκθεσή του εκτιμά ότι έχει αυξηθεί και πάλι η χρήση από τις τράπεζες, ως εγγύηση για πράξεις repos,

δομημένων τίτλων υψηλότερου κινδύνου -όπως χαμηλότερης αξιολόγησης στεγαστικά δάνεια- για άντληση κεφαλαίων από αυτά. Τα funds αυτά χρηματοδοτούν βραχυπρόθεσμα μακροχρόνιους τίτλους των τραπεζών, με αποτέλεσμα μια μεταβολή συνθηκών -όπως μια κρίση εμπιστοσύνης στην οποία είναι ευάλωτα αφού βασίζονται σε βραχυπρόθεσμες τοποθετήσεις κεφαλαίων από επενδυτές με χαμηλή επιθυμία κινδύνου- που θα επηρεάσει ένα fund να επηρεάσει και τις τράπεζες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα αμερικανικά ΜΜF, που μείωσαν τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών τραπεζών (ιδίως των γαλλικών που κάνουν και τη μεγαλύτερη χρήση τους), κατά 42% το 2ο εξάμηνο του 2011, στο απόγειο της κρίσης χρέους, επιδεινώνοντας τα ευρωπαϊκά προβλήματα. Όπως τονίζει το FSB, το σκιώδες τραπεζικό σύστημα χρησιμοποιείται για να παρακαμφθεί η τραπεζική εποπτεία και οδηγεί σε μεγάλη μόχλευση (ένα κούρεμα στην αξία της εγγύησης 5% επιτρέπει μόχλευση στον εκδότη 21 φορές) και συσσώρευση συστημικών κινδύνων. Αυτό αφορά ιδίως τα MMF, τα οποία στην Αμερική κυριαρχούν στην αγορά βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης, και την αγορά repos που έχει το επίκεντρό της σε αυτή, με συστημική σημασία αφού σε αυτή εμπλέκονται οι μεγαλύτερες τράπεζες του

κόσμου (στις Bank of America, Barclays, JP Morgan, Deutsche Bank και RBS αναλογεί το 60% των συναλλαγών repos). Το μεγαλύτερο μερίδιο στον σκιώδη τραπεζικό τομέα έχουν οι ΗΠΑ, περίπου 24 τρισεκ. δολ. ή 46% (το ευνοϊκό καθεστώς φορολόγησης των κερδών από επενδύσεις σε hedge funds ή άλλα συνεταιριστικά επενδυτικά οχήματα όπως οι εταιρείες ιδιωτικών συμμετοχών, με συντελεστή 15% αποτελεί κίνητρο όπως και πηγή τεράστιου πλουτισμού για τους executives αυτών των σχημάτων) και με περίπου 50% συνολικά ακολουθούν οι Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία και Ισπανία. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των hedge funds από την αμερικανική SEC: «Παρέχουν υπηρεσίες στους πελάτες τους και ρευστότητα στην αγορά. Ωστόσο χαρακτηρίζονται από απουσία διαφάνειας στις πρακτικές trading, μεγάλη δύναμη στην αγορά που μπορεί να τους δώσει δύναμη επηρεασμού εκείνων που έχουν πρόσβαση σε εσωτερική πληροφόρηση, πρόσβαση σε δανεισμό, τεράστια κεφάλαια όπως και τεχνικές που τους επιτρέπουν trading με εξαιρετικά υψηλή ταχύτητα. Αυτά τα χαρακτηριστικά, αν συνδυαστούν με παράνομες τακτικές, συνιστούν απειλή για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς». ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΚΟΣΜΟΣ / ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥ ΚΑΘΩΣ ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΥΣΤΗΡΟΤΕΡΟ, ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥΣ, ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΑ. ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΥΞΗΜΕΝΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΟΤΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΟΥΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΟΥΣ. Επιτελειο

αρά το ότι με τη Βασιλεία ΙΙΙ το ελάχιστο όριο βασικών ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών τοποθετείται στο 7%, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή έχει θέσει όριο το 9%, το οποίο οι ευρωπαϊκές τράπεζες πρέπει να έχουν καλύψει ως τον Ιούνιο του 2012. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, το κενό κεφαλαίων για την κάλυψη του νέου ορίου φθάνει περίπου τα 80 δισ. ευρώ (χωρίς τα περίπου 30 δισ. που απαιτούνται για την κεφαλαιακή ενίσχυση των ελληνικών τραπεζών και οι τράπεζες έχουν επιδοθεί σε αγώνα δρόμου για να καλύψουν τις απαιτήσεις αυτές. Ο γαλλικός τραπεζικός τομέας, ο μεγαλύτερος στην ευρωζώνη με 19% των κεφαλαίων, έναντι 12% των γερμανικών (και 29% των εκτός ευρώ βρετανικών τραπεζών), παρά τη μεγάλη έκθεσή του σε χρέος της ευρωπαϊκής περιφέρειας, από το οποίο εγγράφει ζημίες, παραμένει ισχυρός. Οι ανάγκες σε νέα κεφάλαια των γαλλικών τραπεζών υπολογίζονται σε μόλις 7 δισ. ευρώ, έναντι 13 δισ. της Γερμανίας (ιδίως από τις περιφερειακές τράπεζες), 15 δισ. της Ιταλίας, 26 δισ. της Ισπανίας, 7 δισ. της Πορτογαλίας και 6 δισ. του Βελγίου. Η άντληση νέου μετοχικού κεφαλαίου όμως συ-

ναντά αντιστάσεις από τους μετόχους και τις διοικήσεις λόγω των χαμηλών αποτιμήσεων στα χρηματιστήρια (dilution effect). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ιταλικής Unicredit, όπου η έκδοση δικαιωμάτων μετοχών 7,5 δισ. ευρώ (όσα απαιτούνται για να καλύψει το όριο 9%) οδήγησε σε υποχώρηση της τιμής της μετοχής της 45%. Έτσι προσφεύγουν σε επαναγορά υβριδικών τίτλων (πχ η Ισπανική Santander με 6,8 δισ. ευρώ), μείωση ή μη διανομή μερισμάτων και πώληση στοιχείων ενεργητικού (γαλλικές και ισπανικές τράπεζες πώλησαν στοιχεία ενεργητικού σε δολάρια και μονάδες στο εξωτερικό, ενώ και μεγάλες βρετανικές τράπεζες περιόρισαν τον ισολογισμό τους παρόλο που κάλυπταν το όριο κεφαλαιακής επάρκειας 9%). Όσον αφορά τις υποχρεώσεις από τη Βασιλεία ΙΙΙ, ο γαλλογερμανικός άξονας ζητά 3ετή παράταση της υποχρέωσης των τραπεζών (από το 2015 στο 2018) να δημοσιοποιούν τους δείκτες μόχλευσης, που αποτελούν δείκτες κινδύνου, με το αιτιολογικό ότι θα οδηγήσει σε περιορισμό της χρηματοδότησης της οικονομίας. Σε αυτό συναντά την αντίδραση της Βρετανίας που επιμένει σε εφαρμογή των κανόνων. ❖

Σιγ ου ριΑ

στις

επι

χειρ

ημα

τικέ

ςα

ποφ ά

σει

Ασφαλιστικές λύσεις Ευθύνης Στελεχών Διοίκησης από την Chartis. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, διευθυντικά και διοικητικά στελέχη αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους κινδύνους λόγω της αυξημένης πολυπλοκότητας και της διαρκώς αυστηρότερης εφαρμογής του κανονιστικού πλαισίου στο οποίο δραστηριοποιούνται και παίρνουν αποφάσεις. Η επαρκής ασφαλιστική κάλυψη καθίσταται απαραίτητη. Στην Chartis, προσφέρουμε πρωτοποριακές ασφαλιστικές λύσεις ειδικά προσαρμοσμένες στις προκλήσεις της ευθύνης των στελεχών διοίκησης του σήμερα-και συνεχίζουμε να καινοτομούμε για να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις του αύριο. Μάθετε περισσότερα στο www.chartisinsurance.gr/BusinessGuard ή επικοινωνήστε με τον ασφαλιστικό σας σύμβουλο.

Η παρούσα ασφαλιστική κάλυψη παρέχεται από την ασφαλιστική εταιρία Chartis Europe Limited, με νόμιμο αντιπρόσωπο στην Ελλάδα την Chartis ΕΛΛΑΣ Α.Ε. H διαφημιστική καταχώρηση εξυπηρετεί μόνο ενημερωτικούς σκοπούς και δεν παρέχει καμία απολύτως ασφαλιστική κάλυψη. Η Ασφαλιστική κάλυψη και το σχετικό εύρος αυτής παρέχονται σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις της εκάστοτε Ασφαλιστικής Σύμβασης

26 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΚΟΣΜΟΣ / ΤΡΑΠΕΖΕΣ

ΟΙ Σ ΤΟΧΟΙ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α ΪΚ Η Σ Τ ΡΑ ΠΕ Ζ ΙΚ Η Σ Α ΡΧ Η Σ Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, με τα υψηλότερα όρια κεφαλαιακής επάρκειας που θέτει επιδιώκει την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα, που αντιμετώπισε κλυδωνισμούς λόγω της κρίσης κρατικού χρέους και ενώ η διατραπεζική αγορά υπολειτουργούσε λόγω της αβεβαιότητας αντισυμβαλλομένου και τα αμερικανικά money market funds μείωναν την προσφορά κεφαλαίων στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Η ΕΚΤ παρενέβη χορηγώντας για πρώτη φορά 3ετή δάνεια στις τράπεζες, καθώς έληγαν τραπεζικά ομόλογα άνω των 200 δισ. ευρώ το πρώτο τρίμηνο του 2012, με συνέπεια κινδύνους αναχρηματοδότησής τους. Επίσης, χαλάρωσε τα κριτήρια για τους τίτλους που προσκόμιζαν ως εγγύηση, επιτρέποντας έτσι και σε μικρότερες τράπεζες να αντλήσουν ρευστότητα, οι οποίες και χρηματοδοτούν περισσότερο τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ώστε τα κεφάλαια να διοχετευθούν, όσο αυτό είναι δυνατό, στην πραγματική οικονομία. Βέβαια, οι πράξεις αυτές αντιμετωπί-

ζουν κυρίως προβλήματα ρευστότητας και όχι τόσο έλλειψης κεφαλαίων για χορηγήσεις στην οικονομία, τα οποία οφείλονται στη δυσλειτουργία της διατραπεζικής αγοράς. Η απομόχλευση στην οποία οδηγούνται οι τράπεζες για την ενίσχυση των κεφαλαιακών δεικτών αν γίνει κυρίως με περιορισμό των πιστώσεων στην οικονομία θα εντείνει τα προβλήματα, περιορίζοντας τις προοπτικές ανάκαμψης. Ωστόσο, στις χώρες όπου η ροή πιστώσεων υποχωρεί περισσότερο, δηλαδή την Ιταλία και την Ισπανία, εκτός από τον περιορισμό της προσφοράς, περιορίζεται και η ζήτηση δανείων εξαιτίας της αβεβαιότητας για τις οικονομικές εξελίξεις, ενώ και οι τράπεζες έχουν κάνει αυστηρότερα τα πιστοληπτικά κριτήρια των πελατών. Πρόσθετη πρόκληση για τις ευρωπαϊκές τράπεζες (και όχι μόνο αφού ανάλογες κινήσεις δρομολογούνται και στην Αμερική) είναι η κατάρτιση «διαθηκών εν ζωή» για τις συστηματικά σημαντικές, δηλαδή σχεδίων εκκαθάρισης χωρίς να χρειαστεί να δαπανηθούν για άλλη μια

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

27 ★

φορά ως εγγυήσεις, χρήματα των φορολογουμένων. Όσον αφορά τις «διαθήκες» υπάρχουν απόψεις ότι μπορεί να επιφέρουν καίριο πλήγμα στην αγορά τραπεζικών ομολόγων, οι επενδυτές δεν θα αισθάνονται ασφαλείς για τις τοποθετήσεις τους αφού οι senior ομολογιούχοι θα καλούνται να υποστούν ζημιές. Συνολικά για την αντιμετώπιση τραπεζικών κρίσεων η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, προτείνει ένα νέο σύστημα αντιμετώπισής τους στην ευρωζώνη. Θεωρεί ότι για τη διάρρηξη του δεσμού ανατροφοδότησης προβλημάτων μεταξύ κρατών και τραπεζών, που τα χρηματοδοτούν με τις τοποθετήσεις τους σε κρατικά ομόλογα, απαιτείται περισσότερη διασυνοριακή ανάληψη κινδύνου. Συγκεκριμένα, προτείνει βραχυπρόθεσμα έναν πανευρωπαϊκό οργανισμό που θα μπορούσε να αποκτά άμεση συμμετοχή σε τράπεζες σε πρόβλημα και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα μια πανευρωπαϊκή αρχή για κεφαλαιακή ενίσχυση ή εκκαθάριση και ένα ενιαίο ταμείο ασφάλισης καταθέσεων (κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ όπου τον ρόλο αυτό έχουν Fed και η Federal Deposit Insurance Corporation). Για πρώτη φορά, και από επίσημα χείλη της ΕΚΤ, τα μέλη του εκτελεστικού συμβουλίου της, Peter Praet και Jose Manuel GonzalesParamo, αναγνώρισαν ως αδυναμία την έλλειψη ενός ευρωπαϊκού πλαισίου εκκαθάρισης των συστημικά σημαντικών τραπεζών και αντιμετώπισης τραπεζικών κρίσεων.

ΑΚΡΙΒOΤΕΡΗ Η ΤΡΑΠΕΖΙΚH ΛΕΙΤΟΥΡΓIΑ Έτσι, και ενώ οι συνθήκες στον ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τομέα δείχνουν τάσεις βελτίωσης, οι τράπεζες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού θα βλέπουν τις προοπτικές κερδοφορίας τους να υποχωρούν, η τραπεζική λειτουργία θα καθίσταται ακριβότερη. Στην Ευρώπη εξετάζεται η επιβολή φόρου στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, παρά την ισχυρή αντίσταση της Βρετανίας που επιδιώκει να διαφυλάξει την ανταγωνιστικότητα του City του Λονδίνου και ενώ έχει την υποστήριξη της Γερμανίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τα έσοδα να κατευθύνονται στη μείωση των εθνικών συνεισφορών στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, τίποτα ακόμα δεν είναι βέβαιο. Η Γαλλία πάντως κάνει το πρώτο βήμα, με την επιβολή φόρου

με συντελεστή 0,1% στις συναλλαγές μετοχών εταιρειών στο χρηματιστήριο του Παρισιού από τον ερχόμενο Αύγουστο. Στην Αμερική, ο κεντρικός τραπεζίτης κινείται στην ίδια κατεύθυνση, επιμένει στην επιβολή πρόσθετου φόρου (surcharge όπως τον αποκαλεί) στις μεγάλες τράπεζες, θεωρεί ότι έχουν μια άτυπη επιδότηση του επιτοκίου τους όταν αντλούν κεφάλαια από τις αγορές μόνο και μόνο επειδή θεωρούνται too big to fail. Επίσης, σχεδιάζει νέο «κτύπημα»: προτείνει να αυξηθεί η στάθμιση κινδύνου στα τιτλοποιημένα δάνεια, με ελάχιστο ποσοστό 20%, και να μην λαμβάνονται υπόψη οι εκτιμήσεις των οίκων αξιολόγησης που αποδείχτηκαν ανεπαρκείς στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Αν τελικά η πρότασή του υιοθετηθεί, θα συνεπάγεται μείωση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών και θα υποχρεωθούν σε αύξηση κεφαλαίων. Επίσης, το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις αμερικανικές τράπεζες προχωρά ένα βήμα πιο μπροστά από τις ευρωπαϊκές. Με τον κανόνα Volcker -από τον εμπνευστή του, πρώην επικεφαλής της Fed την περίοδο 1979-1987 και πρόσφατα σύμβουλο του προέδρου Ομπάμα- θα απαγορεύεται στις τράπεζες να τοποθετούνται στις αγορές με δικά τους κεφάλαια και όχι για λογαριασμό των πελατών τους (proprietary trading) ώστε να μην αναλαμβάνουν κινδύνους ασυμβίβαστους με την αμιγώς τραπεζική τους δραστηριότητα και στη συνέχεια να διασώζονται με χρήματα των φορολογουμένων (θα μπορούν βέβαια να τοποθετούνται σε κρατικά ομόλογα της χώρας τους). Ο κανόνας Volcker επικρίνεται από Βρετανούς και Ιάπωνες που υποστηρίζουν ότι θα οδηγήσει σε έλλειψη ρευστότητας στη διεθνή αγορά κρατικών ομολόγων. Την κριτική απορρίπτει ο Paul Volcker, τονίζοντας ότι η ευρωπαϊκή αγορά (που αντιμετωπίζει προβλήματα) μπορεί να κινηθεί και χωρίς τις 5 ή 6 αμερικανικές τράπεζες που δραστηριοποιούνται σε αυτή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Fed στα stress test των τραπεζών υπό εξαιρετικά δυσμενές σενάριο έθεσε όριο κεφαλαιακής επάρκειας 5%, χαμηλότερο από το ευρωπαϊκό (9%). Από τις 19 μεγάλες τράπεζες μόνο η Citigroup υποχώρησε οριακά κάτω από το όριο αυτό. Σήμερα, ο μέσος όρος για τις μεγάλες αμερικανικές τράπεζες κινείται στο 10% και στο ακραία δυσμενές σενάριο υποχωρεί στο 6,3%. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΚΟΣΜΟΣ / ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΠΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΧΑΜΗΛΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΧΕΙ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ. ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ, ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟΣ ΟΓΚΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΧΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ (ipos) ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ. Επιτελειο

νέα τάση που διαγράφεται τα τελευταία χρόνια, αυτή των λιγότερων νέων εγγραφών, οφείλεται στο υψηλό κόστος που κάνει αποτρεπτική για τις μικρότερες εταιρείες την άντληση κεφαλαίων από την πηγή αυτή. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ οι εγγραφές για άντληση κεφαλαίων μικρότερες των 50 εκατ. δολ. έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τα ταμπλό, ενώ και στην Ευρώπη οι υπερβολικές προσδοκίες που συνόδευσαν τις περισσότερες φορές τα IPOS έχουν πλέον κάνει δύσπιστους τους επενδυτές, διαρρηγνύοντας τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των εταιρειών και των αναδόχων τραπεζών και του επενδυτικού κοινού. Αποτέλεσμα των τάσεων αυτών, τα χρηματιστήρια που πλέον έχουν εξελιχθεί σε εταιρείες που στοχεύουν σε μεγιστοποίηση των κερδών των μετόχων τους, εστιάζουν πλέον περισσότερο στα παράγωγα και δραστηριότητα clearing όπου τα περιθώρια κέρδους είναι υψηλότερα και δημιουργούν πλατφόρμες για τους

χρήστες μεγάλης συχνότητας. Από αυτή την άποψη, η λειτουργία τους ως όχημα άντλησης νέων κεφαλαίων από τις επιχειρήσεις έχει πλέον μικρότερο βάρος στη συνολική δραστηριότητά τους. Φυσικά για την Ευρώπη, που εισέρχεται σε ύφεση, επόμενο είναι οι νέες εγγραφές να υποχωρούν. Λαμβανομένων όμως υπόψη και των προβλημάτων των τραπεζών, που χορηγούν δάνεια με φειδώ, οι επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία μεγεθύνονται. Το 2010 οι αρχικές δημόσιες εγγραφές διπλασιάστηκαν στις 1.400 με τη μέση άντληση κεφαλαίων στα 200 εκατ. δολ. και συνολικά αντλήθηκαν 285 δισ. δολ, με πρώτους τομείς σε αντληθέντα κεφάλαια τον χρηματοοικονομικό, τις βιομηχανίες, τα εμπορεύματα και την ενέργεια. Ήδη οι τράπεζες αντιμετώπιζαν προβλήματα στην άντληση κεφαλαίων, οι χαμηλές αποτιμήσεις καθιστούσαν ασύμφορη την έκδοση νέων μετοχών. Ο παράγοντας αυτός ίσχυσε και το 2011 και ισχύει περισσότερο το 2012. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΚΟΣΜΟΣ / ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ

ΤΑΣΕΙΣ

★

Πανοραμική άποψη της Wall Street.

ΠΡΩΤΟΣΤΑΤΕΙ

Η ΑΜΕΡΙΚΗ

ΣΤΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑσ ΥΟΡΚΗΣ, ΤΟΥ ΧΟΝΚΚΟΝΓΚ, ΤΗΣ ΣΕΝΤΖΕΝ, ΤΗΣ ΣΑΓΚΑΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΚΥΟ ΑΝΤΛΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ. Επιτελειο

ύμφωνα με στοιχεία της Ernst & Young οι αντλήσεις νέων κεφαλαίων το 3ο τρίμηνο του 2011 είχαν υποχωρήσει στο μισό του επιπέδου του 2ου τριμήνου, με το 1/5 να αναλογεί στο κινεζικό χρηματιστήριο Σεντζέν και 1/5 επίσης στο χρηματιστήριο της Μαδρίτης. Συνολικά το 2011 τα κεφάλαια από δημόσιες εγγραφές μειώθηκαν 45%, στα 170 δισ. δολ με τη μεγαλύτερη πτώση να καταγράφεται το 2ο μισό του έτους, οπότε και κλιμακώθηκε η κρίση χρέους στην Ευρώπη. Ο αριθμός των δημοσίων εγγραφών μειώθηκε 20%. Το 72% της δραστηριότητας πραγματοποιήθηκε το 1ο εξάμηνο, κάτι που προδιαγράφει χαμηλότερα μεγέθη για το 2012 (το 1ο τρίμηνο του έτους η αξία των αρχικών δημόσιων εγγραφών (IPOs) μειώθηκε κατά 69% σε σχέση με ένα χρόνο πριν). Στην Ευρώπη ο αριθμός δι-

ατηρήθηκε περίπου σταθερός στις 251 αλλά τα κεφάλαια μειώθηκαν στα 30 δισ. δολ. από 37 δισ. δολ. Στα αμερικανικά χρηματιστήρια οι δημόσιες εγγραφές μειώθηκαν στις 114 (από 163) και τα κεφάλαια 16% στα 36 δισ. δολ. Παρά τη μείωση, τα αμερικανικά χρηματιστήρια είναι πρώτα στη λίστα των IPOs (18% των συνολικών κεφαλαίων), από το NYSE αντλήθηκαν τα περισσότερα κεφάλαια. Ακολουθεί το κινεζικό Σεντζέν με 17% και του Χονγκ-Κονγκ με 13%. Στο ελληνικό χρηματιστήριο τα αντληθέντα κεφάλαια μειώθηκαν 13% το 2011, στα 3,3 δισ. ευρώ και αφορούσαν αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου ήδη εισηγμένων εταιρειών, σχεδόν στο σύνολό τους τράπεζες (93%). Συνολικά, στη μειωμένη δραστηριότητα, τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια αύξησαν τη συμμετοχή τους από 13% το 2010 σε 19% το 2011. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

31 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 ΕΜΠΟΡΕ ΥΜΑΤΑ – ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ /ΠΕΤΡΕ Λ ΑΙΟ

ΤΑΣΕΙΣ

★

ΠΡΟβΛΕΨΕΙΣ & ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ Η ΕΚΤ ΕΚΤΙΜΑ ΑΝοδο ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤοΥ ΠΕΤΡΕλΑΙοΥ 10% ΠΕΡΙΠοΥ ΣΕ ΜΕΣΑ ΕΠΙΠΕδΑ Το 2012, ΠΡοΒλΕΨΗ ΠοΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΠοΚλΙΜΑΚΩΣΗΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ Το ΕΠοΜΕΝο δΙΑΣΤΗΜΑ. οΙ ΕΞΕλΙΞΕΙΣ οΜΩΣ δΕΙΧΝοΥΝ οΤΙ οΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΥΤΕΣ δΕΝ ΑΠοΚλΕΙΕΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΤΡΑΠοΥΝ. ΕΠΙΤΕλΕΙο

τιμή του πετρελαίου, λόγω των νέων εντάσεων στις σχέσεις Ιράν – Δύσης εξαιτίας του πυρηνικού του προγράμματος, κινείται ήδη στα 120 δολ./βαρέλι και ενώ τα προθεσμιακά συμβόλαια «δείχνουν» τιμές 125 δολ. έναντι προηγούμενης πρόβλεψης 100 δολ/ βαρέλι. Όπως τόνισε πρόσφατα, η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, η άνοδος της τιμής αποτελεί απειλή για την παγκόσμια ανάπτυξη ενώ και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας αναφέρει ότι αν οι τιμές διατηρηθούν στο επίπεδο αυτό (+20% το πρώτο τρίμηνο του 2012 από τα τέλη του 2011), η επιβάρυνση για τις μεγάλες εισαγωγικές οικονομίες, ιδίως την ΕΕ, θα είναι πολύ μεγάλη με το κόστος των εισαγωγών τους να εκτοξευτεί στο 1,5 τρισεκ. δολ. Η μικρή υποχώρηση, περίπου 5%, που προέβλεπαν στα τέλη του 2011 το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα για το 2012 (από 104 δολ. στα 98) βασιζόταν στην εκτίμηση ότι η ασθενέστερη ζήτηση στις ανεπτυγμένες οικονομίες (+0,9% προβλέπεται συνολικά) θα αντισταθμίσει τις ανοδικές τάσεις στην Κίνα και τις άλλες αναδυόμενες οικονομί-

ες. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι αυξάνεται η προσφορά από τις χώρες του ΟΠΕΚ, ιδίως τη Σαουδική Αραβία σε υψηλό τριακονταετίας, για να αντισταθμίσουν τη μείωση του Ιράν που έχει υποχωρήσει σε χαμηλά δεκαετίας λόγω των τωρινών κυρώσεων – που θα περιορίσουν τις εξαγωγές του κατά σχεδόν 40%– αλλά και των κατά καιρούς κυρώσεων που έχουν αποτρέψει επενδύσεις από δυτικές εταιρείες για μεγαλύτερη αξιοποίηση των κοιτασμάτων του. Ωστόσο, σχετικά με τη μελλοντική πορεία των τιμών, δεν πρέπει να παραβλέπεται το ότι ο ΔΟΕ εκτιμά ότι απαιτούνται τιμές περίπου στα 120 δολ./βαρέλι μεσοπρόθεσμα για να καταστούν αποδοτικές οι επενδύσεις σε νέα και ακριβότερης εκμετάλλευσης αποθέματα. Μετά την κερδοσκοπία του 2008 που οδήγησε τις τιμές του στα ύψη, την υποχώρηση κατά 36% που ακολούθησε το 2009 διαδέχθηκαν αυξήσεις 28% και 31% το 2010 και 2011. Για το 2012 η ΕΚΤ εκτιμά άνοδο των τιμών 10% περίπου σε μέσα επίπεδα, πρόβλεψη που βασίζεται σε εκτιμήσεις αποκλιμάκωσης των τιμών το επόμενο διάστημα. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012 Ε Π Ε Ν Δ Υ Σ Ε Ι Σ / Μ Η Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Κ Α Ε Μ Π Ο Ρ Ε Υ Μ Α Τ Α / ομολογα

ΤΑΣΕΙΣ

★

EΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΕΣ

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΕΣ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΠΡΟΒΛΕΠΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ 2012 Η ΕΚΤ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ. ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΤΡΕΠΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ. Επιτελειο

ε μέσα επίπεδα οι τιμές των μη ενεργειακών εμπορευμάτων αυξήθηκαν 18% το 2011 και προβλέπεται υποχώρηση 10% - 14% το 2012 σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα ή 3% σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, καθώς η ζήτηση αναμένεται χαμηλότερη. Ωστόσο, το πρώτο τρίμηνο του 2012 αυξήθηκαν: των μετάλλων από τις αυξανόμενες εισαγωγές των αναδυόμενων οικονομιών (και ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει μείωση τιμών 6% το 2012), ενώ των τροφίμων συγκρατήθηκαν λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών σε μεγάλες χώρες παραγωγούς σιτηρών κ.λπ. (οι προβλέψεις της μιλούν για μείωση 9% περίπου). Συνεπώς, η πρόβλεψη της ΕΚΤ βρίσκεται πιο κοντά στις εξελίξεις και αυτό εφόσον δεν υπάρξουν προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς. Το περιβάλλον αβεβαιότητας πιθανότατα να παίξει και αυτό κάποιο ρόλο, με τους επενδυτές απρόθυμους να αναλάβουν κινδύνους στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων. Αυτό άλλωστε συνέβη το 2ο εξάμηνο του 2011 (ενώ η κρίση χρέους στην ευρωζώνη ήταν στο επίκεντρο) με τις τιμές των μετάλλων και άλλων ορυκτών να υποχωρούν 19%. Οι υψηλές τιμές του 1ου εξαμήνου ωστόσο είχαν ως αποτέλεσμα σε μέσα επίπεδα άνοδο των τιμών 14%. Αντίστοιχα, οι τιμές των τροφίμων – εμπορευμάτων, υποχώρησαν μεν το 2ο εξάμηνο του 2011, ωστόσο συνολικά το έτος σε μέσα επίπεδα αυξήθηκαν 24%. Γενικά, τις τιμές θα επηρεάσουν πτωτικά τυχόν επιδείνωση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους που θα έχει επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία –θα επηρεάσει και τις αναδυόμενες με συνέπεια τη χαλάρωση της αυξανόμενης ζήτησης μετάλλων, πετρελαίου και άλλων εμπορευμάτων από αυτές. Ανοδικές πιέσεις θα ασκήσει τυχόν κλιμάκωση της αναστάτωσης στις περιοχή της Μέσης

Ανατολής, οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου θα συμπαρασύρουν και τα μέταλλα. Προς την ίδια κατεύθυνση θα λειτουργήσει και ισχυρότερη ζήτηση από την Κίνα (της αναλογεί το 40% της παγκόσμιας ζήτησης χαλκού) όπως και περιορισμοί στις εξαγωγές ορισμένων χωρών για να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό της εγχώριας βιομηχανίας. Ανοδικά αναμένεται να επιδράσουν και οι διάφοροι περιβαλλοντικοί περιορισμοί. Εξαίρεση το αλουμίνιο, υπάρχει μεγάλη προσφορά και οι τιμές υποχωρούν. Όσον αφορά τις επενδύσεις σε ομόλογα, τα καταφύγια ασφάλειας έχουν την τιμητική τους. Οι αποδόσεις των αμερικανικών τίτλων, παρά το υψηλό έλλειμμα και χρέος, όπως και της Γερμανίας βρίσκονται σήμερα στο 2% για τα 10ετή ομόλογα, ενώ στις αρχές του έτους οι επενδυτές δέχτηκαν αρνητικές αποδόσεις προκειμένου να τοποθετήσουν τα κεφάλαια τους στα ασφαλή ομόλογά τους. Αντίστοιχα, ψηλά στις προτιμήσεις των επενδυτών τα ελβετικά και ιαπωνικά ομόλογα με απόδοση περίπου 1%. Η αβεβαιότητα για την εξέλιξη της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη έχει οδηγήσει σε υψηλές αποδόσεις στα υψηλότερου κινδύνου ομόλογα των χωρών της περιφέρειας και σε άνοδο των αποδόσεων στις άλλες χώρες, σε ένα περιβάλλον ευκαιριών αλλά και υψηλότερου κινδύνου. Χαρακτηριστικό του ρευστού περιβάλλοντος, η τιμή του χρυσού. Στη διάρκεια του 2011 η τιμή του σε δολάρια αυξήθηκε 9% και ανοδικά κινείται στις αρχές του 2012, η αποστροφή προς τον κίνδυνο σε περίπτωση επιδείνωσης της κρίσης χρέους μπορεί να οδηγήσει σε νέο ράλι τιμών. Οι κεντρικές τράπεζες αγόρασαν 200 τόνους χρυσού το 2011 και ο επικεφαλής του World Gold Council θεωρεί ότι τώρα αρχίζει μια νέα περίοδος επανεκτίμησης της αξίας του στον ταραγμένο κόσμο. ❖

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

37 ★

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

38 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΥΦ Ε Σ Η Κ Α Ι Ε Λ Λ Ε Ι Μ M ΑΤΑ _

Ο ΜΑΚΡΥΣ ΔΡΟΜΟΣ

ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΩΣ ΘΑ ΟΡΙΖΑΜΕ ΜΙΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ; ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΑΠΕΧΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΑΥΤΗ; ΕΝΑΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΘΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΕΓΡΑΦΕ ΩΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΝ ΥΨΗΛΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ. ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΜΕ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΞΩΣΤΡΕΦΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΕΧΟΥΝ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΕΙ ΙΣΧΥΡΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ. ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΘΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΥΓΙΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. ΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΥΤΕΣ ΙΣΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

39 ★

έχρι πριν από την ελληνική δημοσιονομική κρίση η Ελλάδα διέθετε μόνο ισχυρό τραπεζικό σύστημα. Σήμερα, το δημόσιο με τα προβλήματά του πέτυχε να υπονομεύσει και αυτό, να αποδυναμώσει δηλαδή το τραπεζικό σύστημα το οποίο πλέον αναγκαστικά περιορίζει τη ροή πιστώσεων στην οικονομία. Με μια κραυγαλέα αναποτελεσματικότητα, κατασπατάλησε τους φόρους του Έλληνα φορολογούμενου, και όταν πλέον δεν μπορούσε να χρηματοδοτήσει τα ελλείμματά του, η κρίση μαζί με τις χρόνιες παθογένειες βύθισαν την οικονομία σε βαθιά ύφεση, της οποίας το τέλος δεν είναι ακόμα ορατό. Ένα μόνο παράδειγμα, πρόσφατο στην επικαιρότητα, αρκεί για την αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διαχείρισης. Ενώ η Ελλάδα έχει διαθέσει περίπου 7 δισ. ευρώ για τη μηχανοργάνωση του Δημοσίου, ακόμη δεν διαθέτει ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης των αμοιβών στο Δημόσιο, των δαπανών Υγείας και του ασφαλιστικού συστήματος, όπου παρά τον πολυδιαφημισμένο ΑΜΚΑ (ο οποίος λογικά θα κατέγραφε όλες τις πληροφορίες του πολίτη σε κεντρικό σύστημα), συντάξεις πληρώνονταν σε θανόντες και προνοιακά επιδόματα 2 και 3 φορές στον ίδιο δικαιούχο από διαφορετικές περιοχές, χωρίς κεντρική διασύνδεση των σχετικών φορέων. Πού βρισκόμαστε σήμερα; To ΑΕΠ της χώρας το 2012 θα είναι χαμηλότερο από το 2006. Το δε κατά κεφαλή προϊόν των κατοίκων της θα έχει υποχωρήσει στο 72% του μέσου όρου της ΕΕ των 15 χωρών από 87% όταν η Ελλάδα έγινε μέλος της ΕΕ, το 1981. Γιατί φυσικά δεν μας ενδιαφέρει η σύγκλιση με το χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο των νέων χωρών της διεύρυνσης. Η Ελλάδα καλείται να κάνει τώρα το μεγάλο άλμα της αλλαγής της δομής της οικονομίας της, με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο κυρίως και τις γραφειοκρατικές δομές του που αποθάρρυναν την επιχειρηματικότητα αλλά και γενικότερα στη λειτουργία της οικονομίας. Όλα αυτά θα πρέπει να γίνουν σε αντίξοο περιβάλλον με τη δραστηριότητα στην ευρωζώνη να υποχωρεί και να μειώνεται η ζήτηση για τις ελληνικές εξαγωγές, στο εσωτερικό με μειούμενες αμοιβές και άνοδο της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών που μειώνει τη ζήτηση, το τραπεζικό σύστημα σε αδυναμία χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, την ανεργία στα ύψη και το οικονομικό κλίμα στο ναδίρ. Και το πιο σημαντικό, με τα δημόσια οικονομικά της χώρας, μετά την αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους στα χέρια ιδιωτών και τα δάνεια της τρόικας, σε εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση, ώστε να μην αποκλείεται και νέο δάνειο σε 2-3 χρόνια. Με τεράστια εξάρτηση από τους δανειστές μας, χαρακτηριστικό είναι ότι το χρέος του δημοσίου προς το εξωτερικό το 2012 αναλογεί στο 148% του ΑΕΠ της χώρας, και που εφόσον όλα εξελιχθούν ομαλά ελπίζεται να έχει μειωθεί στο 100% το 2020. Το εγχείρημα παρουσιάζει εξαιρετικές

40 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

δυσκολίες. Η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης -με τη μεγάλη μείωση των αμοιβών και των συντάξεων- συνδέεται αναπόδραστα με βαθιές και παρατεταμένες υφέσεις, αφού το βάρος της προσαρμογής εναποτίθεται στην οικονομική δραστηριότητα, τα εισοδήματα και την ανεργία. Πόσο μάλλον σε μια οικονομία με περιορισμένο εξαγωγικό τομέα όπως η ελληνική, με τις εξαγωγές να αναλογούν στην καλύτερη περίπτωση στο 10% του ΑΕΠ της χώρας την περασμένη 20ετία. Συνεπώς, η μείωση των αμοιβών δύσκολα θα τονώσει τη δραστηριότητα, ίσως συμβάλλει στη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Όπως άλλωστε αναφέρει το ΔΝΤ στην πρόσφατη αξιολόγηση της Ελλάδας, η ανάκτηση ανταγωνιστικότητας με εσωτερική υποτίμηση έχει αποδειχθεί εξαιρετικά επίπονη διαδικασία και με πολύ λίγες περιπτώσεις επιτυχίας. Απαιτείται μια ανοικτή οικονομία με μεγάλο εξαγωγικό τομέα (δεν τον έχει η Ελλάδα), ένα ανεπτυγμένο σύστημα μεταβιβάσεων (απουσιάζει στην Ευρωζώνη, υπήρχε στη Γερμανία μετά την ενοποίηση), ευέλικτες αγορές εργασίας (στην Ελλάδα αγκυλώσεις από κλαδικές συμβάσεις, το κόστος και οι περιορισμοί στις απολύσεις αποθαρρύνουν τις προσλήψεις όσο και να μειωθεί ο μισθός, ιδίως σε ύφεση) και

Με τερAστια

εξάρτηση από τους δανειστές μας, χαρακτηριστικό είναι ότι το χρέος του δημοσίου προς το εξωτερικό το 2012 αναλογεί στο 148% του ΑΕΠ της χώρας, και εφόσον όλα εξελιχθούν ομαλά ελπίζεται να έχει μειωθεί στο 100% το 2020.

ισχυρός ανταγωνισμός στην εσωτερική αγορά. Αλλά ακόμα και όταν υπάρχουν οι συνθήκες αυτές, οι επιχειρήσεις λόγω της ύφεσης, προτιμούν να μειώνουν τα κόστη τους με μείωση προσωπικού ενώ η μεταφορά της μείωσης των αμοιβών στις τιμές είναι περιορισμένη, όπως δείχνει η εμπειρία άλλων χωρών. Εξάλλου, η διαδικασία μετακίνησης πόρων από μη εμπορεύσιμους σε διεθνώς εμπορεύσιμους τομείς απαιτεί χρόνο. Συγχρόνως αυξάνονται τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, καθώς τα εισοδήματα υποχωρούν, το βάρος των δανείων αυξάνεται και οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων υποχωρούν. Δεν πρέπει άλλωστε να παραβλέπονται οι επισημάνσεις της Τράπεζας της Ελλάδος σύμφωνα με τις οποίες, μόνο το 1/3 των απωλειών ανταγωνιστικότητας της χώρας οφείλονταν στο κόστος εργασίας. Συνεπώς, η διαδικασία, που έχει μεγάλες αδυναμίες και υψηλό κοινωνικό κόστος, θα έχει πιθανότητες να φέρει αποτελέσματα και να μην εγκλωβίσει την οικονομία σε ένα καθοδικό σπιράλ, μόνο εφόσον η χώρα προχωρήσει ταχύτατα στις μεταρρυθμίσεις εκείνες που θα κάνουν ορατή την έξοδο από την ύφεση. Πιο βασικές εκείνες που τόσα χρόνια αμελήθηκαν και αφορούν στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και τη μείωση του μεγέθους του δημόσιου τομέα σε εκείνο που μπορεί να συντηρεί η οικονομία. Καθώς η ύφεση, η υποχώρηση της κατανάλωσης και η αδυναμία χρηματοδότησης έχουν διπλασιάσει το ποσοστό ασυνέπειας των επιχειρήσεων τη διετία 2010-2011, καθοριστική είναι η επιτάχυνση (και η εξασφάλιση της συνοδευτικής χρηματοδότησης) των έργων του ΕΣΠΑ που θα αποτελέσουν τη μόνη πηγή ενίσχυσης της δραστηριότητας το επόμενο διάστημα. Βήματα γίνονται με την υπαγωγή στη διαδικασία έγκρισης fast track και μικρότερων επενδύσεων, ο οργανισμός Invest in Greece αναλαμβάνει ως one stop shop και για μη στρατηγικές επενδύσεις, απλοποιούνται οι διαδικασίες για τους εξαγωγείς, απελευθερώνεται πλήρως η αγορά κρουαζιέρας για πλοία τρίτων χωρών. Επίσης ενισχύεται ο ανταγωνισμός με την απελευθέρωση των κλειστών επαγγελ-

μάτων, την κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής στο Υπουργείο Ανάπτυξης τιμοκαταλόγων χονδρικής (συντηρούσε υψηλά τις τιμές) κ.ά. Ωστόσο, το μη μισθολογικό κόστος παραμένει υψηλό στην Ελλάδα και αντικίνητρο για τις επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας, ώστε επιτυχημένα μοντέλα κάλυψης μεγαλύτερου μέρους από τη φορολογία εισοδήματος (αφού φυσικά μειωθεί η αναποτελεσματική οικονομική διαχείριση του δημοσίου) να ήταν σκόπιμο να εξεταστούν. Επίσης, η διαδικασία αποκρατικοποίησης παρότι αποδεικνύεται χρονοβόρα και σε δυσμενές περιβάλλον αγορών, εκτός της ενίσχυσης κρατικών ταμείων, θα έχει ευνοϊκές επιδράσεις στην οικονομία με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα που τη συνοδεύουν. Η πορεία μπροστά μας θα είναι δύσκολη. Η ανάκτηση της εμπιστοσύνης στις προοπτικές μας είναι ακόμη μακρινό όνειρο. Άλλωστε το ότι τα νέα ομόλογα, που αντικατέστησαν με μεγάλο κούρεμα της αξίας τους τα παλαιά κρατικά ομόλογα στα χέρια ιδιωτών στο πλαίσιο του PSI, διαπραγματεύονται στο ¼ της αξίας τους δείχνει ότι για τις αγορές ο κίνδυνος της χρεοκοπίας είναι ακόμα υπαρκτός. Άλλωστε και το ΔΝΤ στο πρόγραμμά του για την Ελλάδα αναφέρει ότι αν η εφαρμογή της πολιτικής αλλά και οι οικονομικές και χρηματοοικονομικές μεταβλητές δεν εξελιχθούν σύμφωνα με τις υποθέσεις και τις προβλέψεις του (κάτι πιθανό, αφού είχε υποεκτιμήσει το βάθος της ύφεσης στο πρώτο μνημόνιο) το πρόγραμμα θα βρεθεί εκτός πλαισίου, πράγμα που σημαίνει ότι θα χρειαστούν είτε νέα μέτρα από την Ελλάδα (ενώ έχουν εξαντληθεί οι αντοχές της κοινωνίας) είτε μεγαλύτερη στήριξη από την ευρωζώνη. Οι αβεβαιότητες είναι μεγάλες, η μόνη βεβαιότητα, είναι ότι η Ελλάδα πρέπει με ανασύνταξη δυνάμεων να αντιπαρέλθει τους αντίθετους ανέμους. Με τα δάνεια της τρόικας και το PSI (όπου το χρέος από τις γαλλογερμανικές τράπεζες μεταφέρθηκε στα κράτη της ευρωζώνης) το δημόσιο χρέος κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκε σε αγγλικό δίκαιο, που σημαίνει εξόφληση κατά προτεραιότητα άλλων αναγκών της χώρας. Συνεπώς, Ελλάδα κουράγιο, ο ορίζοντας ποτέ δεν είναι κλειστός.

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

41 ★

προφιλ

Το προφίλ της οικονομίας TO ΠΡ Ο ΦΙΛ Τ ΗΣ ΟΙΚΟ ΝΟ ΜΙ Α Σ ΑΚ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ, ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ

2007

2008

2009

2010

2011

2012*

2013*

2014*

2015*

ΑΚΑΘ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, δισ. ευρώ

222,8

232,9

231,6

227,3

215,1

203,7

202,9

207,9

216,3

ΑΚΑΘ. ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ, % μεταβολή όγκου

3,0

-0,2

-3,3

-3,5

-6,9

-4,8

2,5

3,1

ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ, % μεταβολή όγκου

5,4

-6,7

-15,2

-15,0

-20,7

-6,6

5,8

8,5

Κατοικίες, % μεταβολή όγκου

-9,0

-28,2

-23,5

-18,0

-23,6

…

Εξοπλισμός, % μεταβολή όγκου

37,0

1,4

-24,0

-19,8

…

∆ημόσιες, % μεταβολή σε τρέχουσες τιμές

7,6

9,3

-0,4

-11,9

-18,4

0,1

…

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ, % μεταβολή όγκου

3,9

2,9

0,3

-4,9

-7,5

-6,6

-2,5

0,0

0,6

Ιδιωτική

3,7

4,0

-1,3

-3,6

-7,1

-5,7

-1,1

0,9

0,5

∆ημόσια

7,6

-2,1

4,8

-7,2

-9,1

-11,0

-9,5

-4,7

1,0

19.903

20.728

20.531

20.103

19.018

17.868

17.739

18.120

18.801

…

16.772

17.345

17.033

16.257

14.907

…

Καταθέσεις επιχειρήσεων & νοικοκυριών, % μεταβολή

14,9

13,5

5,0

-12,4

-16,9

-10,5

-2,7

4,4

8,5

Χρηματοδότηση επιχειρήσεων & νοικοκυριών

21,5

15,9

4,2

0,0

-3,1

-4,0

-2,2

3,1

3,5

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος, ως 1 εκατ. ευρώ

6,6

6,8

4,6

5,5

6,8

…

Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος, ως 1 εκατ. ευρώ, ευρωζώνη

5,6

6,1

3,7

3,3

3,7

…

Κεφαλαιοποίηση Χρηματιστηρίου Αθηνών % ΑΕΠ, τέλος έτους

86,1

28,8

35,6

24,1

12,1

…

∆ολ. ανά ευρώ, μέση τιμή έτους

1,37

1,47

1,39

1,33

1,39

…

Τιμές καταναλωτή, % μεταβολή (εναρμονισμένος δείκτης)

3,0

4,2

1,3

4,7

3,1

1,0

0,5

0,1

1,1

Τιμές παραγωγού στη βιομηχανία, χωρίς την ενέργεια, % μεταβολή

2,7

5,5

0,1

1,7

2,92

…

Βιομηχανική παραγωγή, % μεταβολή όγκου

2,2

-4,7

-11,2

-5,0

-9,5

…

Λιανικές πωλήσεις εκτός καυσίμων, % μεταβολή όγκου

2,2

-1,4

-9,3

-6,9

-8,7

…

Ισοζύγιο τρεχ. συναλλαγών % ΑΕΠ

-14,6

-14,9

-11,1

-10,1

-9,8

-7,5

-6,7

-5,4

-3,3

Εξωτερικό χρέος % αεπ

138,5

155,7

176,1

179,1

192,5

193,4

199,7

200,5

193,4

Ποσοστό ανεργίας (% εργατικού δυναμικού)

8,3

7,7

9,5

12,5

17,7

19,4

18,2

16,8

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, σύνολο οικονομίας, % μεταβολή

5,2

6,2

4,6

-4,8

-3,0

-8,7

-7,0

…

5,8

7,9

4,6

-2,7

-3,9

-8,0

…

Έλλειμμα γενικής κυβέρνησης %αεπ

-6,5

-9,8

-16,0

-10,8

-9,3

-7,3

-4,6

-2,1

-1,7

∆ημόσιο χρέος % ΑΕΠ

107,4

113,0

129,3

145,0

165,4

160,5

164,1

161,1

153,0

Εξωτερικό χρέος δημόσιου τομέα % αεπ

84,3

97,6

118,3

139,6

147,9

146,9

139,4

129,7

11.193

11.237

11.283

11.308

11.310

11.400

11.438

11.473

11.505

ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ Σε ευρώ % μέσου όρου ΕΕ των 15 (πριν από τη διεύρυνση προς Κ&Α Ευρώπη) ΚΑΘΑΡΟ ΕΘΝΙΚΟ ∆ΙΑΘΕΣΙΜΟ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑ

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

ΤΙΜΕΣ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΛΙΑΝΙΚΕΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣΣ

ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Κόστος εργ. /μον. προϊόντος, επιχειρηματικός τομέας, % μεταβολή

∆ΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, χιλιάδες

Πηγές στοιχείων: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Οικονομικών * Προβλέψεις ∆ΝΤ Μαρτίου 2012, για τα δημοσιονομικά στόχοι προγράμματος ΕΕ/∆ΝΤ, για τις αμοιβές και κόστος εργασίας Τράπεζα της Ελλάδος

42 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΕΠ ΕΝ ΔΥ Σ ΕΙΣ Κ Α Ι Κ ΑΤΑ Ν Α Λ Ω ΣΗ _

ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΩΝ

ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ Με την ιδιωτικΗ κατανΑλωση να υποχωρεΙ για τεταρτο συνεχΟμενο Ετος και τις επενδΥσεις για πεμπτο, επΟμενο Ηταν η δραστικΗ συρρΙκνωση της οικονομικΗς δραστηριΟτητας και η Υφεση. ΚαθΩς τα εισοδΗματα ΥΠΟΧΩΡΟΥΝ και η φορολογικη επιβΑρυνση των πολιτΩν αυξΑνεται, η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ συρρικνΩνεται. ΑυτΟ εΙναι επιθυμητΟ, ως Ενα βαθμΟ, σε μια οικονομΙα Οπου η κατανΑλωση αναλογεΙ στο 92% του ΑΕΠ της χΩρας, 75% η ιδιωτικΗ και 17% η δημΟσια το 2011. Το ποσοστΟ της ιδιωτικΗς κατανΑλωσης εΙναι πολΥ υψηλΟ για τα δεδομΕνα της ευρωζΩνης, Οπου ο μΕσος Ορος εΙναι 58%.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT για επενδύσεις σε τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

43 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

νο διακοπής λειτουργίας και όπου το 2011 χάθηκαν 78 χιλ. θέσεις εργασίας. Ο όγκος των λιανικών πωλήσεων μειώθηκε για 3ο συνεχόμενο έτος, το 2011 κατά 10%. Όσον αφορά τη μείωση της κατανάλωσης του δημοσίου, αυτή είναι ευπρόσδεκτη. Γιατί ενώ το δημόσιο δαπανούσε σε κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ περίπου όσο ο μέσος όρος στην ευρωζώνη, η σπατάλη και η κακοδιαχείριση ήταν διαδεδομένη όπως και οι αδικαιολόγητα υψηλές αμοιβές σε πολλές περιπτώσεις, με συνέπεια το αποτέλεσμα για τον πολίτη να είναι εξαιρετικά χαμηλό, οδηγώντας και στην εξωτερική ελλειμματικότητα και την υπερχρέωση. Το στοίχημα για την Ελλάδα θα κριθεί στις επενδύσεις. Το 2011 μειώθηκαν 21% σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Η μείωση αυτή έρχεται σε συνέχεια μειώσεων της τάξης του 15% την προηγούμενη διετία, σηματοδοτώντας σημαντική συρρίκνωση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας. Σε συνδυασμό με τη μείωση των δημοσίων επενδύσεων, κατά 400 εκατ. ευρώ το 2012 για να ανταποκριθούμε στους στόχους για το έλλειμμα – και ενώ οι δημόσιες επενδύσεις έχουν ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία- το επενδυτικό κενό στην Ελλάδα είναι μεγάλο. Οι δημόσιες επενδύσεις έχουν περικοπεί κατά 2,5 δισ.

Ιδιωτική κατανάλωση

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT Λύσεις που φέρνουν την τεχνολογία μπροστά

Επενδύσεις

2013

2012

2009

2008

2007

2006

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ σταθερές τιμές τιμές, % μεταβολή

2005

του μεγάλου προγράμματος παραγωγής ηλεκτρισμού από φωτοβολταϊκά σε δημόσια έκταση, το πρόγραμμα Helios, η αξιοποίηση της έκτασης στο Ελληνικό, η διαχείριση των απορριμμάτων, είναι επενδύσεις με σημαντική επίδραση στην οικονομία. Ωστόσο, πολύ σημαντική πρόκληση για τη χώρα, είναι να πετύχει, με την τεχνική βοήθεια από την ΕΕ, την ενίσχυση της νέας και καινοτόμου επιχειρηματικότητας, να τη στρέψει προς κλάδους και προϊόντα με προοπτικές στις ξένες αγορές και ανταγωνιστικά των εισαγωγών.

2004

Η υλοποίηση

την Ελλάδα, η ανάπτυξη των προηγούμενων ετών χρηματοδοτήθηκε με αυξανόμενο δανεισμό και συνέβαλλε σε αυξανόμενα εξωτερικά ελλείμματα. Ωστόσο, η απότομη μεταστροφή του μοντέλου ανάπτυξης, με στόχο τη μεγαλύτερη συμμετοχή των επενδύσεων (και φυσικά της αποταμίευσης στην οικονομία) μιας και η χρηματοδότησή του έφτασε στα όρια της, έχει μεγάλο κόστος. Δεδομένου δε ότι οι επενδύσεις κατευθύνονται κυρίως στις αγορές σε ανάπτυξη ή με προοπτικές ανάπτυξης και από την πλευρά των επενδύσεων, χωρίς ευρωπαϊκή στήριξη, το τοπίο είναι εξίσου δυσμενές. Το 2011 η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε 7% και οι προβλέψεις μιλούν για νέα μείωση 6% το 2012. Δεδομένου μάλιστα ότι η ανεργία έχει ξεπεράσει τις προβλέψεις του ΔΝΤ, (19% το 2012 και ενώ το ποσοστό βρίσκεται ήδη στο 22%), σε συνδυασμό με τη μείωση των εισοδημάτων και την απομόχλευση των νοικοκυριών (που οδηγεί σε δυσανάλογη της μείωσης των εισοδημάτων υποχώρηση της ζήτησης) πιθανόν η μείωση να είναι μεγαλύτερη. Η μείωση έχει μεγάλες επιπτώσεις στις εμπορικές επιχειρήσεις της χώρας, ιδίως στις μικρομεσαίες του κλάδου που κλείνουν ή αντιμετωπίζουν το ενδεχόμε-

2011

★

2010

18 14 10 6 2 -2 2 -6 -10 -14 -18 -22

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

45 ★

Sheet1 ευρώ από τα προ της κρίσης επίπεδα, στα 6,9 δισ. ευρώ το 2012. Οι ιδιωτικές υποχώρησαν το 2011 στα 25 δισ. ευρώ από 31 δισ. το 2010 και 43 δισ. ευρώ το 2008. Από το ποσό του 2011 τα 8 δισ. αφορούν επενδύσεις σε κατοικίες, από 17 δισ. ευρώ πριν από την κρίση, το 2008. Σε περιβάλλον αδυναμίας των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν επενδυτικά σχέδια αλλά και απροθυμίας των επιχειρήσεων, σε περιβάλλον ύφεσης και αβεβαιότητας, να αναλάβουν δεσμεύσεις, θετική επίπτωση μπορεί να προέλθει μόνο από την επιτάχυνση (και διευκόλυνση από την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα) της ροής των κεφαλαίων του ΕΣΠΑ. Ήδη, με την αύξηση της ευρωπαϊκής συμμετοχής στα συγχρηματοδοτούμενα έργα στο 85%-95% κατά περίπτωση, η εικόνα βελτιώθηκε και το ποσοστό απορρόφησης του ΕΣΠΑ αυξήθηκε στο 40% στις αρχές του 2012 από 25% ένα χρόνο πριν.

Η διεξοδος των κοινοτικών κονδυλίων Η αξιοποίηση των κοινοτικών κονδυλίων είναι και ο βασικός άξονας της ολοκληρωμένης πρότασης για την οδό προς την ανάπτυξη της Ομάδας Δράσης για την Ελλάδα που συστήθηκε με πρωτοβουλία του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Κεντρικό πρόσωπο ο επικεφαλής της, Χορστ Ράιχενμπαχ. Προτεραιότητες του η στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η επανεκκίνηση των έργων υποδομής (οδικοί άξονες, ενέργεια κ.ά) που έχουν οδηγηθεί σε αδιέξοδο λόγω αδυναμίας χρηματοδότησης. Για τις πρώτες η ενίσχυση αναμένεται να φθάσει τα 4 δισ. ευρώ για κεφάλαια κίνησης και επενδύσεις. Με τη σύσταση του Ταμείου Εγγυήσεων, 500 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ θα μοχλευτούν από την ΕΤΕπ ώστε το προς διάθεση ποσό να φθάνει το 1 δισ., από τα οποία στόχος είναι τα 600 εκατ. να διοχετευτούν στις επιχειρήσεις μέσα στο 2012. Όσον αφορά τα έργα υποδομής, για την επανεκκί-

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ∆ΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ (μεταβολές %, σταθερές τιμές) Κατανάλωση Έτη

∆ημόσια

Ιδιωτική

Επενδύσεις Σύνολο

Σύνολο

Εξοπλισμός

Κατοικίες

Άλλες κατασκευές

∆ημόσιες

2004

3,5

3,8

0,4

4,5

-1,0

-5,6

12,9

2005

1,1

4,5

3,8

-6,3

-4,8

-0,5

-18,1

-21,0

2006

2,3

4,3

5,9

20,4

15,6

31,4

0,1

8,8

2007

7,6

3,7

3,9

5,4

37,0

-9,0

-8,7

7,6

2008

-2,1

4,0

2,9

-6,7

1,4

-28,2

39,6

9,3

2009

4,8

-1,3

0,3

-15,2

-24,0

-23,5

13,3

-0,4

2010

-7,2

-3,6

-4,9

-15,0

-19,8

-18,0

-5,5

-11,9 -18,4

2011

-9,1

-7,1

-7,5

-20,7

-19,8

-23,6

-19,1

2012*

-11,0

-5,7

-6,6

…

2013*

-9,5

-1,1

-2,5

5,8

…

0,1 …

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ * Προβλέψεις ∆ΝΤ/EE, Μαρτίου 2012, στις δημόσιες επενδύσεις μεταβολή προγράμματος δημοσίων επενδύσεων σε τρέχουσες τιμές

νησή τους πρέπει να προσαρμοστούν οι αρχικές συμβάσεις, καθώς οι συνθήκες της αγοράς έχουν μεταβληθεί. Η επιτυχία των διεργασιών αυτών είναι σημαντική για τον χρόνο που θα ενεργοποιηθούν πάλι μεγάλες επενδύσεις με σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στις τοπικές οικονομίες αλλά και γενικότερα. Η υλοποίηση του μεγάλου προγράμματος παραγωγής ηλεκτρισμού από φωτοβολταϊκά σε δημόσια έκταση, το πρόγραμμα Helios, η αξιοποίηση της έκτασης στο Ελληνικό, η διαχείριση των απορριμμάτων, είναι επενδύσεις με σημαντική επίδραση στην οικονομία. Ωστόσο, πολύ σημαντική πρόκληση για τη χώρα, είναι να πετύχει, με την τεχνική βοήθεια από την ΕΕ, την ενίσχυση της νέας και καινοτόμου επιχειρηματικότητας, να τη στρέψει προς κλάδους και προϊόντα με προοπτικές στις ξένες αγορές και ανταγωνιστικά των εισαγωγών. Μαζί με την υπαγωγή επενδυτικών σχεδίων σε διαδικασίες fast track θα οδηγήσουν σε αναθέρμανση της επενδυτικής δραστηριότητας σε μια εξαιρετικά κρίσιμη εποχή για τη χώρα. Καθοριστική για την αναστροφή του δυσμενούς οικονομικού

κλίματος, όπου η συνεχής προαναγγελία νέων μέτρων μείωσης των εισοδημάτων το επιδεινώνει, με τους καταναλωτές να απέχουν από δαπάνες και τις επιχειρήσεις να μειώνουν προσωπικό και να απέχουν από επενδύσεις, είναι επίσης η άμεση υλοποίηση των παρεμβάσεων που θα κάνουν ευνοϊκό το περιβάλλον για τις επιχειρήσεις. Η κυβέρνηση προγραμματίζει την απλοποίηση των διαδικασιών για τις εξαγωγές, τον εκσυγχρονισμό των διαδικασιών για τις κρατικές προμήθειες, ωστόσο πρέπει να επιταχυνθούν οι χρονοβόρες διαδικασίες αδειοδότησης, περιβαλλοντικών εγκρίσεων και επίσης να υπάρξει απλοποίηση του φορολογικού συστήματος, με ουσιαστική κατάργηση του κώδικα βιβλίων και στοιχείων και όχι μεταφορά διατάξεων σε άλλες ρυθμίσεις όπως δρομολογείται. Όλα αυτά θα συμβάλλουν στην ταχύτερη απορρόφηση των υπόλοιπων 11,5 δισ. ευρώ που είναι στη διάθεση της Ελλάδας από το ΕΣΠΑ, ώστε να αναστραφεί σταδιακά η μείωση των επενδύσεων (προβλέπεται άνοδος το 2013) και να δημιουργηθούν οι προοπτικές για έξοδο από την ύφεση και αύξηση της απασχόλησης.

46 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΠΑΡΑΓΩΓΗ_

ΟΡΙΑ – ΑΝΤΟΧΕΣ

ΚΑΙ

ΤΑ Σ Ε Ι Σ

Το 2012 θα εΙναι το πεμπτο Ετος Υφεσης για την ελληνικΗ οικονομΙα και ελπΙζεται το τελευταΙο. Το 2011 Ηταν Ετος πρωτοφανοΥς Υφεσης για την ΕλλΑδα. Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ της οικονομικΗς δραστηριΟτητας, αποτΕλεσμα της απΟτομης δημοσιονομικΗς προσαρμογΗς, εΙχε ως αποτΕλεσμα μεΙωση του ακ. προϊΟντος της κατΑ 6,9%. Για το 2012 προβλΕπεται ΝΕΑ ΜΕΙΩΣΗ κατΑ 4,8%, οπΟτε η χΩρα την τελευταΙα πενταετΙα θα Εχει χΑσει το 17% του προϊΟντος της. ΑνΑλογου μεγΕθους μεΙωση στην ΕυρΩπη σημειΩθηκε, ως αποτΕλεσμα της χρηματοπιστωτικΗς κρΙσης, μΟνο στη ΛετονΙα το 2009 και Εκτοτε η χΩρα ανακΑμπτει σταθερΑ.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT για επενδύσεις σε τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

47 ★

★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ψει το ενδιαφέρον σε τομείς παραγνωρισμένους ως πρόσφατα και σε προϊόντα με ζήτηση στο εξωτερικό, όπως δείχνει η άνοδος των εξαγωγών του τομέα. Το προϊόν της βιομηχανίας μειώθηκε 9% μετά από μείωση 5% το 2010, καθώς η ζήτηση από το εξωτερικό δεν μπορεί να αντισταθμίσει τη μείωση των παραγγελιών από το εσωτερικό. Ο δείκτης παραγωγής της ελληνικής μεταποίησης μειώθηκε 9,5% το 2011, με το επίπεδο παραγωγής 24% χαμηλότερο από του 2005. Οι μεγαλύτερες απώλειες το 2011 σημειώθηκαν στους κλάδους ενδυμάτων, κλωστοϋφαντουργίας, εκτυπώσεωνεκδόσεων που σε ένα έτος έχασαν σχεδόν το ¼ της παραγωγής τους και τα μεταφορικά μέσα με το 1/3. Πολύ μεγάλες ήταν οι απώλειες και στα μη μεταλλικά προϊόντα, με τις τσιμεντοβιομηχανίες της χώρας να μειώσουν την παραγωγή τους κατά 36%, καθώς η καθίζηση της οικοδομής συνεπάγεται κάθετη μείωση της ζήτησης για τα προϊόντα τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο κύκλος εργασιών των κατασκευαστικών επιχειρήσεων μειώθηκε 28% το 2011 και ειδικότερα των οικοδομικών έργων κατά 44%. Οι νέες παραγγελίες της βιομηχανίας αυξήθηκαν

ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ % μεταβολή αεπ

2-exor 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0

2011

2010

0,0

2009

Σημαντικη

ευκαιρία για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, μπορεί να αποτελέσει η εκμετάλλευση των σημαντικών αποθεμάτων ορυκτού πλούτου στη Βόρεια Ελλάδα. Το πρώτο βήμα έχει γίνει με την επανεκκίνηση της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων χρυσού, αν αξιοποιηθούν πλήρως στην Β. Ελλάδα η χώρα μπορεί να είναι 3η ή 4η παραγωγός στην Ευρώπη.

Ελλάδα, κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε ένα καθοδικό σπιράλ μείωσης δημοσίων ελλειμμάτων, ύφεσης και αυξανόμενης ανεργίας και μόνη διέξοδος είναι η αντιστάθμιση της μειούμενης ζήτησης με ευρωπαϊκή αναπτυξιακή βοήθεια, με τη μορφή της επιτάχυνσης της ροής των ευρωπαϊκών κονδυλίων του ΕΣΠΑ, με τη συμβολή της τεχνικής υποστήριξης από την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα. Οι ενδείξεις γι’ αυτό είναι θετικές, από την άποψη ότι πλέον η ανάγκη έχει αναγνωριστεί από τους Ευρωπαίους πιστωτές μας. Άλλωστε η για 6ο έτος μείωση των επενδύσεων σηματοδοτεί μεγάλη μείωση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας και προοιωνίζεται δυσκολίες για τη μελλοντική της ανάκαμψη. Έξοδος από την ύφεση προβλέπεται μόνο από το 2ο εξάμηνο του 2013. Το 2012 το ΑΕΠ της χώρας θα υποχωρήσει στα 204 δισ. ευρώ, χαμηλότερα από το επίπεδο του 2006. Το 2011, ο μόνος τομέας που κινήθηκε ανοδικά ήταν ο αγροτικός τομέας με άνοδο του προϊόντος του (σε όγκο) κατά 2,5%. Η μείωση των δυνατοτήτων απασχόλησης στους υπόλοιπους τομείς έχει στρέ-

2012

-2,0 -4,0 -6,0

Ελλάδα

Ευρωζώνη

ΗΠΑ

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT Λύσεις που φέρνουν την τεχνολογία μπροστά

Ιαπωνία

Κίνα

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

49 ★

Sheet2 1,2% το 2011, αποκλειστικό αποτέλεσμα της σημαντικής ανόδου των παραγγελιών από το εξωτερικό. Οι παραγγελίες από την εσωτερική αγορά μειώθηκαν 17% και μετά τις μειώσεις της προηγούμενης διετίας, από την αρχή της κρίσης, το 2009, έχουν μειωθεί κατά 44%. Η ανάσα στην εγχώρια βιομηχανία δόθηκε από το εξωτερικό, οι παραγγελίες από τις ξένες αγορές αυξήθηκαν 20%. Ωστόσο, σήμα κινδύνου αποτελεί η μεγάλη επιβράδυνση της ανόδου τους τελευταίους μήνες του 2011 και στις αρχές του 2012, καθώς η οικονομία της ευρωζώνης –που αποτελεί τον μεγαλύτερο πελάτη για τις ελληνικές εξαγωγές- εισέρχεται σε ύφεση. Μείωση της παραγωγής καταγράφεται και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, (9%) καθώς μαζί με τη ζήτηση της βιομηχανίας και οι ιδιώτες περιορίζουν την κατανάλωσή τους λόγω της ύφεσης, τάση που συνεχίζεται και το 2012. Όσον αφορά τις υπηρεσίες, η μείωση της παραγωγής του τομέα εκτιμάται στο 6% το 2011, μετά από μείωση 3% την προηγούμενη διετία. Μείωση της τάξης του 9% καταγράφεται στον τραπεζικό τομέα και στις εκδόσειςεπικοινωνίες, καθώς στις μεν τράπεζες, λόγω των προβλημάτων ρευστότητας και την περιορισμένη ζήτηση δανείων, η δραστηριότητα υποχωρεί ενώ ο δεύτερος κλάδος πλήττεται ιδιαίτερα από τη μείωση της ζήτησης. Στον τουριστικό τομέα, ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του τομέα μειώθηκε 7%, μετά από μείωση 8% και 9% το 2010 και 2009 αντίστοιχα, επιφέροντας σημαντικά προβλήματα στις επιχειρήσεις. Σημάδι ανησυχίας για το 2012, η μείωση των κρατήσεων από τις δύο μεγαλύτερες αγορές για την Ελλάδα, τη Γερμανία και τη Βρετανία, λόγω του δυσμενούς κλίματος που έχει δημιουργηθεί για τη χώρα, που σημαίνει ότι οι επιδόσεις του τομέα το 2012 θα είναι χαμηλότερες. Ο κύκλος εργασιών στο χονδρικό εμπόριο μειώθηκε 14%.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (μεταβολές %, σταθερές τιμές) Γεωργία

ΑΕΠ

Ορυχεία

Μεταποίηση

Ενέργεια

Σύνολο

Κατασκευές

Υπηρεσίες

Βιομηχανίας

Έτη

ΕΕ

Ευρωζώνη

Ελλάδα

2004

2,5

2,2

4,4

10,8

6,7

-1,0

2,3

-0,1

8,3

5,2

2005

2,0

1,7

2,3

1,2

3,0

11,6

3,9

7,5

-4,7

2,2

2006

3,2

3,1

5,5

-15,2

-1,7

-5,2

-6,1

9,6

21,8

3,5

2007

30,2

3,0

-6,8

3,4

1,0

1,4

0,1

-10,4

4,1

2008

0,3

0,4

-0,2

-2,3

2,2

3,7

-9,6

-10,8

-10,6

3,3

2009

-4,2

-3,3

1,2

-13,7

4,6

-13,1

1,6

-2,1

-3,2

2010

2,0

1,9

-3,5

-0,6

2011

1,5

1,4

-6,9

2,5

2012*

0,0

-0,3

-4,8

2013*

1,5

0,8

0,0

0,6

…

-12,6

-9,2

-5,0

-8,1

-3,1

…

-9,1

-17,9

-5,9

…

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, * Προβλέψεις ∆ΝΤ/EE, Μαρτίου 2012 για την Ελλάδα, Ευρωπαϊκής Επιτροπής Φεβρουαρίου 2012 για ΕΕ και Ευρωζώνη

Ο ανεκμετάλλευτος ορυκτός πλούτος Σημαντική ευκαιρία για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, μπορεί να αποτελέσει η εκμετάλλευση των σημαντικών αποθεμάτων ορυκτού πλούτου στη Βόρεια Ελλάδα. Το πρώτο βήμα έχει γίνει με την επανεκκίνηση της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων χρυσού, αν αξιοποιηθούν πλήρως στην Β. Ελλάδα η χώρα μπορεί να είναι 3η ή 4η παραγωγός στην Ευρώπη. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στις τοπικές οικονομίες. Φυσικά, η αντίδραση των τοπικών κοινωνιών λόγω ανησυχιών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αποτελεί ανασχετικό παράγοντα για τους υποψήφιους επενδυτές, ωστόσο η Ελλάδα έχει ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο τις ευρωπαϊκές οδηγίες ώστε με σωστή ενημέρωση να μπορεί να διασφαλιστεί. Αν μάλιστα οι σχεδιαζόμενες έρευνες στο Αιγαίο και τη θαλάσια περιοχή νότια της Κρήτης για υδρογονάν-

θρακες στεφθούν με επιτυχία, μπορούν να αποτελέσουν μια σημαντική ενίσχυση μιας οικονομίας σε βαθιά ύφεση και αδύναμες προοπτικές. Ήδη 8 ξένες εταιρείες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για επενδύσεις. Όσον αφορά το οικονομικό κλίμα, αξίζει να αναφερθεί ότι στις τωρινές δυσκολίες η Ελλάδα έχει τη χειρότερη επίδοση στην ΕΕ, με εξαιρετικά απαισιόδοξους καταναλωτές και γενικευμένη απαισιοδοξία στις επιχειρήσεις-βιομηχανία, εμπόριο, κατασκευές και υπηρεσίες. Αυτό που μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί είναι ότι το κλίμα μπορεί να βελτιωθεί αφενός με την επίσπευση της ροής των ευρωπαϊκών κεφαλαίων και του ΕΣΠΑ και αφετέρου με συνεπείς ενέργειες της κυβέρνησης για διευκόλυνση της επιχειρηματικής δράσης, μεταξύ των οποίων και η πρόσφατη απλοποίηση των διαδικασιών για τις εξαγωγές. Φυσικά παραμένει το πρόβλημα των επιστροφών ΦΠΑ, η αδυναμία ασφάλισης εισαγωγών/εξαγωγών και χρηματοδότησης, απόρροια της «χρεοκοπίας» του ελληνικού δημοσίου.

50 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ_

α να συ ν ταξη

δυναμεων Σημαντικh αyξηση κατeγραψαν το 2011 οι ελληνικες εξαγωγeς αγαθων και υπηρεσιών κατα 15%. Αν αναλογιστουμε ομως οτι το συνολο των εισπραξεων κατευθυνθηκε στην εξυπηρετηση του εξωτερικου χρεους της χωρας, γινεται αντιληπτο το ΜΕΓΕΘΟΣ του προβληματος της Ελλαδας. Η ευνοϊκη εξελιξη των ΕΞΑΓΩΓΩΝ το 2011 αποτελεί μια πρωτη ενδειξη ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ των δυσμενων εξελιξεων της προηγουμενης διετιας, οσον αφορα τα προϊοντα. Οι εξαγωγικες εισπραξεις αυξηθηκαν 17%, χωρις ομως να φθασουν το υψηλοτερο επιπεδο του 2008. Αντιστοιχα οι ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ αυξηθηκαν 10%.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT για επενδύσεις σε τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνιών

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

51 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

Η δυνατότητα εξυπηρέτησής του εξωτερικού χρέους πλέον καθίσταται εφικτή μόνο με τα δάνεια της τρόικας, άλλωστε ήταν σαφής, ανέλαβε να καλύψει την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους και εμείς θα πρέπει να μειώσουμε (και να αναλάβουμε) τα τρέχοντα δημόσια ελλείμματα. Το εξωτερικό χρέος του ιδιωτικού τομέα αναλογεί στο 24% του συνολικού το 2012 (94 δισ. ευρώ). Το 2011 στις τράπεζες αναλογούσε ποσοστό σχεδόν 85% του χρέους του ιδιωτικού τομέα. Το εξωτερικό χρέος βέβαια δεν αποδίδει την πραγματική εικόνα της εξωτερικής θέσης της χώρας, αφού δεν λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της χώρας έναντι του εξωτερικού, παράδειγμα οι σημαντικές επενδύσεις των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό. Καλύτερη εικόνα αποδίδει η καθαρή επενδυτική θέση, δηλαδή το καθαρό αποτέλε-

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ και ΕΠΕΝ∆ΥΤΙΚΗ ΘΕΣΗ % αεπ

εξωτερικό χρέος

ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΔΑΝΕΙΑ

JEREMIE ICT Λύσεις που φέρνουν την τεχνολογία μπροστά

καθαρή επενδυτική θέση

2015

2014

2011

2010

2009

2008

220 180 140 100 60 20 -20 -60 -100 -140 2007

της χώρας θα έχουν μεγάλη διάρκεια, λαμβανομένων υπόψη και των πολύ χαμηλών επιδόσεών της στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων, που θα ελάφρυναν το σε βάρος της ισοζύγιο. Μάλιστα, το PSI και τα δάνεια της τρόικας (seniority, δηλαδή θα εξυπηρετούνται κατά προτεραιότητα) αυξάνουν την ακαμψία του ελληνικού χρέους, κάτι που θα αποτελέσει ισχυρό ανασχετικό παράγοντα στις δυνατότητες άντλησης νέων κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα σε επαρκή έκταση ακόμα και όταν η οικονομία ανακάμψει, υποστηρίζει το ΔΝΤ.

2006

Οι δυσκολIες

(148% του αεπ της χώρας) το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έχει μεταφερθεί στους επίσημους πιστωτές της χώρας, το EFSF και το ΔΝΤ. Συγκεκριμένα, οι οφειλές μας προς EFSF/ΔΝΤ το 2013 θα αυξηθούν στα 187 δισ. ευρώ, δηλαδή ποσοστό 92% του ΑΕΠ της χώρας.

ι εισπράξεις, συνολικά από εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκαν κατά 15% το 2011 και σε συνδυασμό με τη μείωση, λόγω της ύφεσης των εισαγωγών, μειώθηκε το εμπορικό έλλειμμα. Ωστόσο, το ότι το σύνολο των εισπράξεων (48 δισ. ευρώ το 2011) είναι ίσο με τις δαπάνες εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους (εκτός βραχυπρόθεσμων τίτλων) της χώρας δείχνει την έκταση του ελληνικού προβλήματος και την αφαίμαξη εισοδήματος που αποτελεί η υπερχρέωση της χώρας στο εξωτερικό. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις άλλες δύο χώρες που βρίσκονται σε ευρωπαϊκά προγράμματα στήριξης, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, τα ποσοστά είναι 77% και 70% αντίστοιχα. Το εξωτερικό χρέος της χώρας αυξήθηκε κατά 19 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ στο 192% το 2011 ή στα 414 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, προβλέπεται στο 193% του ΑΕΠ το 2012 και 200% το 2013, πριν ξεκινήσει πορεία βραδείας αποκλιμάκωσης για να περιορισθεί στο 141% του ΑΕΠ το 2020. Από το εξωτερικό χρέος των 394 δισ. ευρώ το 2012, τα 301 δισ. είναι χρέος του δημόσιου τομέα

2013

★

2012

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

53 ★

Sheet6

σμα των εισροών-εκροών δανείων, άμεσων επενδύσεων και επενδύσεων χαρτοφυλακίου, που δείχνει και τις προοπτικές/δυνατότητες χρηματοδότησης του χρέους. Τον παράγοντα αυτό εξετάζουν οι αγορές. Και εδώ η εικόνα της υπερχρέωσης είναι απογοητευτική. Η Ελλάδα το 2011 «χρωστούσε στο εξωτερικό περισσότερο από το σύνολο του ετησίως παραγόμενου προϊόντος της, 113% του αεπ από μόλις 50% δέκα χρόνια πριν, που δείχνει τις ολέθριες επιπτώσεις του ανεξέλεγκτου δανεισμού του δημοσίου από το εξωτερικό (η διαδικασία μετατροπής του εσωτερικού δημοσίου χρέους σε εξωτερικό, αφού δεν επαρκούσε η εσωτερική αποταμίευση και οι ξένες τράπεζες προσέφεραν χαμηλότερα επιτόκια, ξεκίνησε την προηγούμενη δεκαετία). Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, η αρνητική επενδυτική θέση της χώρας το 2012 θα αυξηθεί στο 125% του αεπ, το 2013 στο 131% και το 2016 θα χρωστά στο εξωτερικό 126% του ετησίως παραγόμενου αεπ της. Συνεπώς, οι δυσκολίες της χώρας θα έχουν μεγάλη διάρκεια, λαμβανομένων υπόψη και των πολύ χαμηλών επιδόσεών της στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων, που θα ελάφρυναν το σε βάρος της ισοζύγιο. Μάλιστα, το PSI και τα δάνεια της τρόικας (seniority, δηλαδή θα εξυπηρετούνται κατά προτεραιότητα) αυξάνουν την ακαμψία του ελληνικού χρέους, κάτι που θα αποτελέσει ισχυρό ανασχετικό παράγοντα στις δυνατότητες άντλησης νέων κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα σε επαρκή έκταση ακόμα και όταν η οικονομία ανακάμψει, υποστηρίζει το ΔΝΤ.

Επενδύσεις, έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών & ανταγωνιστικότητα Όπως ήταν αναμενόμενο και το 2011 οι ξένες άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα ήταν πολύ χαμηλές. Μπορεί να έφτασαν τα 1,3 δισ. ευρώ, αλλά αν δεν είχαν συμμετάσχει οι ξένες μητρικές στην αύξηση

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ (δισ. ευρώ)

Έτη

Εμπορικό (χωρίς καύσιμα και πλοία)

Καυσίμων,

Υπηρε- Εισοδησιών, μάτων,

Τρεχουσών Κεφαλαιακές μεταβιμεταβι-

Εξα- Εισαγωγές γωγές

Αποτέλεσμα

αποτέλεσμα

βάσεων, αποτέλεσμα

Έλλειμμα τρεχουσών ∆ιεθνής συναλλαγών επενδυτική

Εισροές ξένων

βάσεις από άμεσων ΕΕ** επενδύσεων

% ΑΕΠ θέση % αεπ

δισ. ευρώ

2004

9,8

30,9

-21,1

-4,5

15,5

-4,4

3,6

2,4

1,7

-10,7

-5,8

-67

2005

10,3

30,5

-20,2

-6,6

15,4

-5,7

3,1

2,0

0,5

-14,7

-7,6

-77

2006

11,6

34,7

-23,1

-8,8

15,3

-7,1

3,4

3,0

4,3

-23,7

-11,2

-84

2007

12,1

38,9

-26,8

-9,2

16,6

-9,3

1,6

4,3

1,5

-32,6

-14,4

-94

2008

14,0

41,2

-27,2

-12,2

17,1

-10,6

2,8

4,1

3,1

-14,7

-76

2009

11,5

31,3

-19,8

-7,6

12,6

-9,0

1,3

2,0

1,8

-11,0

-85

2010

11,3

27,4

-16,0

-8,6

13,2

-8,1

0,2

2,1

0,3

-23,0

-10,0

-98

13,3

26,1

-12,8

-11,1

14,6

-9,1

0,6

2,7

1,3

-21,1

-9,8

-113

2011

-34,8 -25,8

2012*

…

-7,0

-125

2013*

…

-6,7

-131

* Προβλέψεις Τράπεζας της Ελλάδος για το έλλειμμα, ∆ΝΤ Μαρτίου 2012 για την επενδυτική θέση

κεφαλαίου των θυγατρικών τους στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση των συνεπειών του PSI και των απωλειών στην ελληνική αγορά (η Credit Agricole με 1 δισ. ευρώ στην Εμπορική, η Societe Generale στη Γενική με 575 εκατ. και η Banco Commercial Portugues στη Μillenium με 105 εκατ. ευρώ) το ισοζύγιο θα ήταν αρνητικό. Όσον αφορά τις εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το έλλειμμα του προβλέπεται το 2012 να περιορισθεί στο 7% του ΑΕΠ της χώρας, από 9,8% το 2011. Αν δεν συνυπολογισθούν το έλλειμμα του ισοζυγίου καυσίμων και οι πληρωμές τόκων του δημοσίου χρέους, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ήταν σχεδόν ισοσκελισμένο, κάτι που σηματοδοτεί πρόοδο. Το έλλειμμα του ισοζυγίου αγαθών (εκτός καυσίμων) εξανεμίζει σχεδόν το πλεόνασμα στις υπηρεσίες (τουρισμός, ναυτιλία). Αν προσθέσουμε και το έλλειμμα του ισοζυγίου καυσίμων, που επιβαρύνεται από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου, καταλήγουμε σε εμπορικό

έλλειμμα (προϊόντα και υπηρεσίες) ίσο με 5,8% του αεπ το 2011 από 6,6% το 2010, με πρόβλεψη υποχώρησης στο 4,5% το 2012. Η άνοδος κατά 17% των εξαγωγικών εισπράξεων αγαθών εκτός πετρελαίου το 2011 δείχνει ότι η Ελλάδα μπορεί να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα, αρκεί να στραφεί σε τομείς με ζήτηση στις ξένες αγορές και να μην στηριχθεί στη μείωση των εισαγωγών λόγω της ύφεσης για τη μείωση του εμπορικού της ελλείμματος. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας είναι προϋπόθεση τόσο για την αύξηση των εξαγωγών όσο και για την υποκατάσταση εισαγόμενων με εγχωρίως παραγόμενα. Οι δυσλειτουργίες στις αγορές προϊόντων/εργασίας έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζονται, αν συμπληρωθούν με ταχύτατα βήματα μείωσης της γραφειοκρατίας και των χρονοβόρων διαδικασιών για την επιχειρηματικότητα ώστε να ενισχυθούν οι ξένες επενδύσεις, η βιώσιμη πορεία στις συναλλαγές μας με το εξωτερικό μπορεί να διασφαλιστεί.

54 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣ ΤΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕ Α Σ _

δ η μο σ ι ο ν ο μ ι κ ο

ντομινο Με τις απΩλειες απΟ το PSI να φθΑνουν τα 22 δισ. ευρΩ, εξαφανΙζοντας σχεδΟν το σΥνολο των κΥριων βασικΩν ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ του τομΕα και με απΩλειες στην ΚΑΤΑΘΕΤΙΚΗ τους βΑση που φθΑνουν το 31% σε μια διετΙα, λΟγω της Υφεσης και της κρΙσης εμπιστοσΥνης στην ελληνικη οικονομΙα, οι ελληνικΕς τρΑπεζες υπΕστησαν ΠΡΩΤΕΣ τις επιπτωσεις της ελληνικΗς δημοσιονομικΗς κρΙσης.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

55 ★

ο 2011 έφυγαν από τις τράπεζες καταθέσεις 35 δισ. ευρώ, ποσό μεγαλύτερο από τα 28 δισ. του 2010. Με διψήφια μείωση των καταθέσεων, 12% το 2010 και 17% το 2011, αλλά και τον αποκλεισμό τους από τις αγορές, η κρίση ρευστότητας των τραπεζών μεταφέρεται στην οικονομία. Η βαθιά ύφεση και η αυξημένη φορολογική επιβάρυνση των πολιτών είχαν ως συνέπεια την απόσυρση καταθέσεων για την αντιμετώπιση τρεχουσών αναγκών. Επίσης, η αβεβαιότητα από τη δημοσιονομική κρίση και την αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους είχαν ως συνέπεια τη διαρροή καταθέσεων στο εξωτερικό, κυρίως προς τις βρετανικές τράπεζες. Η διαρροή συνεχίστηκε και στις αρχές του 2012, ανεβάζοντας τις συνολικές απώλειες στα 73 δισ. ευρώ. Και έπεται και συνέχεια, αφού ο παράγοντας ύφεση ισχύει και το 2012 και τουλάχιστον το 1ο μισό του 2013. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι καταθέσεις προβλέπεται να μειωθούν 10% το 2012 και 3% το 2013, πριν αρχίσει η διαδικασία σταδιακής επιστροφής τους στις τράπεζες. Η επιστροφή στις τράπεζες είναι βασική προϋπόθεση για τη σταδιακή επιστροφή τους στις αγορές για άντληση κεφαλαίων. Σε συνδυασμό με την αδυναμία πρόσβασης στις αγορές και με την ΕΚΤ μοναδική πηγή άντλησης ρευστότητας, επόμενο ήταν η αδυναμία χρηματοδότησης της οικονομίας, παρά την εξαιρετικά μειωμένη ζήτηση δανείων λόγω της ύφεσης. Φυσικά η ρευστότητα από την ΕΚΤ, προορίζεται για την αντιμετώπιση κινδύνων ρευστότητας των τραπεζών πρωτίστως και όχι έλλειψης κεφαλαίων για χορήγηση δανείων. Συνολικά η ρευστότητα που άντλησαν οι τράπεζες από το ευρωσύστημα – ΕΚΤ και Τράπεζα της Ελλάδος- ως τα τέλη του 2011 έφθασε τα 130 δισ. ευρώ καθώς από το 2ο μισό του 2011 η ρευστότητα από την ΕΚΤ σταδιακά υποκαθίσταται από τον μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας της Τράπεζας της Ελλάδος (λόγω της μεγαλύτερης

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ληνικού δημοσίου. Από την άλλη πλευρά, η αβεβαιότητα για τις προοπτικές απασχόλησης και της ζήτησης, απόρροια της ύφεσης, οδήγησαν σε μεγάλη μείωση της ζήτησης δανείων από τις επιχειρήσεις, ήδη από το 2009. Ωστόσο, το γεγονός ότι σύμφωνα με έρευνα της ΕΚΤ, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από τις άλλες χώρες της ευρωζώνης βλέπουν τις αιτήσεις δανείων τους να απορρίπτονται, υποδηλώνει ότι η οικονομία υποχρηματοδοτείται. Πιθανή βελτίωση των συνθηκών θα προκύψει μόνο εφόσον βελτιωθούν οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, ώστε να μειωθεί ο πιστωτικός κίνδυνος αλλά και από την εξέλιξη της κεφαλαιακής ενίσχυσής τους, ιδίως με τη συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών. Όσον αφορά τη ρευστότητα και την κεφαλαιακή τους επάρκεια, οι δείκτες εμφανίζουν επιδείνωση. Η μείωση των καταθέσεων είχε ως συνέπεια την άνοδο του λόγου δανείων προς καταθέσεις από 117% το 2010 σε 130% τον Σεπτέμβριο του 2011. Ο δείκτης αυτός είναι σχετικά χαμηλός σε σύγκριση με διεθνή δεδομένα, ωστόσο αποτελεί σαφή ένδειξη περιορισμού των δυνατοτήτων τους για στήριξη της οικονομίας. Όσον αφορά τον δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων ως τον Σεπτέμβριο 2011, αν και υποχωρούσε, βρισκόταν οριακά μόνο κάτω από το όριο 9% που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, με 8,9%. Ωστόσο, αυτά πριν την απομείωση κατά 53,5% της αξίας των ελληνικών κρατικών 7- nomismatika

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΧΟΡΗΓΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΤΟΥ Ι∆ΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ, % 25 20 15 10 5 2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

0 2006

απώλειες για τις τράπεζες 22 δισ. ευρώ περίπου σε σύνολο εποπτικών κεφαλαίων 23,8 δισ. ευρώ. Για ορισμένες μεγάλες τράπεζες συνεπάγεται υποχώρηση του δείκτη κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων στο 2%-4%, ενώ για ορισμένες μικρότερες ως και αρνητικό. Το τελευταίο ισχύει ιδίως εφόσον συνυπολογιστούν και επισφάλειες, το μέγεθος των οποίων για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα εκτιμά ο οίκος BlackRock.

2005

Το PSI συνεπαγεται

υποβάθμισης των ελληνικών ομολόγων που δεν ήταν πλέον αποδεκτά από την κεντρική τράπεζα της ευρωζώνης), η οποία είναι κατά τι ακριβότερη από της ΕΚΤ. Όσον αφορά τη χρηματοδότηση της οικονομίας, η ροή δανείων είναι αρνητική, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά το 2011 επέστρεψαν στις τράπεζες 8,1 δισ. ευρώ περισσότερα από όσα δανείστηκαν. Το αντίστοιχο μέγεθος για το 2010 ήταν +50 εκατ. Έτσι, ο ρυθμός ανόδου των δανείων από μηδενικός το 2010, έγινε αρνητικός -3% το 2011, ενώ το ΔΝΤ προβλέπει περαιτέρω μείωση 4% το 2012 και 2% το 2013. Ανάλογες μειώσεις το 2011 σημειώθηκαν και στις χώρες σε δημοσιονομική κρίση, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Ήδη όμως, στην Ελλάδα, ο ρυθμός μείωσης έφθασε το 3,8% τον Φεβρουάριο 2012, που σημαίνει ότι η μείωση πιθανότατα να αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη. Η επιδείνωση του χαρτοφυλακίου δανείων λόγω της παρατεταμένης ύφεσης -το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων τριπλασιάστηκε από 5% το 2008 σε 15% το 2011- είχε ως συνέπεια την εφαρμογή αυστηρότερων κριτηρίων πιστοληπτικής αξιολόγησης των δανειοληπτών, την απαίτηση υψηλότερων εμπράγματων εγγυήσεων, την κάλυψη μικρότερου ποσοστού της αξίας του ακινήτου στα στεγαστικά δάνεια και τον περιορισμό του ύψους των δανείων γενικά. Συγχρόνως, οι τράπεζες αύξησαν τα επιτόκια αφού το κόστος κεφαλαίων αυξήθηκε και γι’ αυτές ως συνέπεια της κρίσης φερεγγυότητας του ελ-

2004

★

2003

-5 -10 -15 -20

Καταθέσεις

Χορηγήσεις

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

★

Sheet8

ομολόγων στο χαρτοφυλάκιό τους (PSI) και τη χρονική μετάθεσή τους που ανέβαζε τις απώλειες σε όρους παρούσας αξίας στο 74%. Το PSI συνεπάγεται απώλειες για τις τράπεζες 22 δισ. ευρώ περίπου σε σύνολο εποπτικών κεφαλαίων 23,8 δισ. ευρώ σύμφωνα με το ΔΝΤ. Οι εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος ανέβαζαν τα κεφάλαια που θα απαιτηθούν άμεσα στα 26 δισ. ευρώ. Με την απόφαση χορήγησης εγγυήσεων από το ΤΧΣ, θα περιοριστεί η ζημία των τραπεζών στο 53,5%, αφού τα νέα 30ετή ομόλογα που αντικατέστησαν τα παλαιά θα υπολογίζονται στο 100% της αξίας τους (το υπόλοιπο της ζημιάς ως το 74% οφειλόταν στην αποτίμηση mark to market των νέων ομολόγων) περιορίζοντας τα απαιτούμενα κεφάλαια για τις τράπεζες κατά 8-10 δισ. ευρώ. Το PSI, για ορισμένες μεγάλες συνεπάγεται υποχώρηση του δείκτη κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων στο 2%-4%, ενώ για ορισμένες μικρότερες ως και αρνητικό, εφόσον συνυπολογιστούν οι επισφάλειες. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το PSI «εξαφανίζει» τα κύρια εποπτικά κεφάλαια 4 τραπεζών, στις οποίες αναλογεί 44% του ενεργητικού του τραπεζικού συστήματος. Όσον αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ο οίκος BlackRock εκτιμά απώλειες (προ προβλέψεων) 30-35 δισ. ευρώ σε μια τριετία, καθώς η ύφεση περιορίζει τις δυνατότητες των δανειοληπτών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, συνεπώς τα συνολικά κεφάλαια που θα χρειαστούν οι τράπεζες, μαζί με τις πιθανές δαπάνες εκκαθάρισης μικρότερων μη βιώσιμων, μπορεί να φτάσουν τα 45 δισ. ευρώ. Οι τράπεζες προχωρούσαν ήδη πριν το PSI σε ενέργειες ενίσχυσης της κεφαλαιακής τους θέσης, με επαναγορά υβριδικών τίτλων, πωλήσεις θυγατρικών, έκδοση προνομιούχων μετοχών στα χέρια του Δημοσίου, από τις οποίες άντλησαν περίπου 4,3 δισ. ευρώ. Το εγχείρημα τώρα είναι η ανακεφαλαιοποίηση για κάλυψη των ζημιών του PSI και των κενών που μπορεί να προκύψουν. Στόχος είναι ο δείκτης κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων ως τον Σεπτέμβριο του 2012 να διαμορφωθεί τουλάχιστον στο 9% και σε 10% τον Ιούνιο 2013, όπως απαιτεί η Τράπεζα της Ελλάδος, υψηλότερα από το όριο 9% που θέτει η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, ώστε να θωρακιστεί το τραπεζικό σύστημα έναντι μελλοντικών κινδύνων. Οι τράπεζες θα προσπαθήσουν να αντλήσουν

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ρυθμός ανόδου %, τέλος έτους

2008

2009

2010

2011

2012*

∆είκτης ρευστότητας M3 στην Ευρωζώνη

11,4

7,6

-0,3

1,7

1,5

…

∆άνεια μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων στην Ευρωζώνη

14,5

9,5

-2,2

-0,2

1,1

…

∆άνεια νοικοκυριών στην Ευρωζώνη

2007

2013*

6,1

1,6

1,3

3,0

1,5

…

Χρηματοδότηση επιχειρήσεων & νοικοκυριών στην Ελλάδα

21,5

15,9

4,2

0,0

-3,1

-4,0

-2,2

Χρηματοδότηση επιχειρήσειων (δάνεια και εκδόσεις ομολόγων)

20,8

18,9

5,2

1,1

-2,0

…

Χρηματοδότηση βιομηχανίας

11,2

15,9

-3,5

-2

0,1

…

Χρηματοδότηση εμπορίου

17,8

19,5

4,2

-3,5

-6

…

Χρηματοδότηση τουρισμού

23,9

19,8

7,8

2,9

-2,3

…

Χρηματοδότηση κατασκευών

29,6

35,2

2,7

1,9

-7,4

…

Χρηματοδότηση ενεργειακού κλάδου

44,4

29,8

14,7

21,6

12,3

…

Χρηματοδότηση ναυτιλίας

32,0

18,8

4,1

4,2

2,4

…

Χρηματοδότηση λοιπών μεταφορών και επικοινωνιών

50,5

26,8

25,2

-9,2

-3,7

…

∆άνεια νοικοκυριών

22,2

12,6

3,1

-1,2

-3,9

…

Στεγαστικά δάνεια

21,5

11,2

3,7

-0,3

-2,9

…

Καταναλωτικά δάνεια

22,4

-4,2

-6,4

…

∆άνεια σε καθυστέρηση % συνόλου

4,5

7,7

10,5

14,7*

…

∆άνεια σε καθυστέρηση, επιχειρήσεις, %

4,6

4,3

6,7

8,8

…

∆άνεια σε καθυστέρηση, καταναλωτικά, %

6,0

8,2

13,4

26,4*

…

∆άνεια σε καθυστέρηση, στεγαστικά, %

3,6

5,3

7,4

10,3

14,0*

…

14,9

13,5

5,0

-12,4

-16,9

-10,5

-2,7

Καταθέσεις επιχειρήσεων & νοικοκυριών Επιτόκιο επιχ. δανείων, κυμαινόμενο ή σταθερό ως 1 έτος ως 1 εκατ. ευρώ (μ.ό.) ''

στην Ευρωζώνη

Αποδόσεις 10ετών κρατικών ομολόγων (μέσος όρος έτους) ''

στην Ευρωζώνη

6,6

6,8

4,6

5,5

6,8

…

5,6

6,1

3,7

3,3

3,7

…

4,5

4,8

5,2

9,1

15,8

…

4,3

4,2

3,8

3,1

…

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΚΤ * προβλέψεις ΔΝΤ Μαρτίου 2012

τα απαιτούμενα κεφάλαια όσο το δυνατόν περισσότερο από τον ιδιωτικό τομέα και να περιορίσουν την προσφυγή τους στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Η συμμετοχή του ΤΧΣ θα γίνει με την έκδοση κοινών μετοχών με προσωρινή αναστολή του δικαιώματος ψήφου του Δημοσίου στις περιπτώσεις σημαντικής συνεισφοράς ιδιωτικών κεφαλαίων στην ανακεφαλαιοποίηση και να αποφύγουν την κρατικοποίηση. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, αν το όριο της ιδιωτικής συμμετοχής για την αναστολή του δικαιώματος ψήφου τεθεί στο 10% των κεφαλαιακών αναγκών, αρκούν 3 δισ. ευρώ για να διατηρηθούν οι βιώσιμες στον ιδιωτικό τομέα. Αυτός είναι και ο στόχος της κυβέρνησης, με παροχή «κινήτρων» προς τους ιδιώτες μετόχους, όπως δικαιώματα επαναγοράς μετοχών σε μεγαλύτερη αναλογία προς τον αριθμό μετοχών που θα αποκτήσουν στην αρχική διαδικασία αυξήσεων κεφαλαίου, αλλά και η εφαρμογή εργαλείων όπως οι ομολογίες cocos που μετατρέπονται σε μετοχές (contigent convertible bonds), μόνο αν παραβιαστεί

προκαθορισμένος στόχος –πχ υποχωρήσει ο δείκτης κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων κάτω από ένα όριο– ώστε αυτόματα να ενισχύεται κεφαλαιακά η τράπεζα. To υβριδικό αυτό εργαλείο χρησιμοποιείται από ευρωπαϊκές τράπεζες, και η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή θέτει το όριο για μετατροπή στο 7%. Το περιβάλλον δεν είναι ευνοϊκό, πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες προχωρούν σε αυξήσεις κεφαλαίου για να καλύψουν τα νέα όρια κεφαλαιακής επάρκειας, με συνέπεια τον μεγάλο ανταγωνισμό για κεφάλαια. Όσον αφορά τα αποτελέσματάα τους, καταγράφουν ζημιές από το PSI (26 δισ. ευρώ το 2011 οι 4 μεγαλύτερες) και την αύξηση των προβλέψεων για επισφάλειες ενώ επιβαρύνονται με υψηλά επιτόκια για να προσελκύσουν καταθέσεις (το 4,79% για διάρκειες ως 1 έτος είναι 2 μονάδες υψηλότερο του μέσου όρου της ευρωζώνης). Το περιθώριο επιτοκίου (διαφορά επιτοκίου δανείων και καταθέσεων) 3,84 είναι υψηλότερο του 2,33 κατά μέσο όρο στην ευρωζώνη, σταθερό χαρακτηριστικό του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.

58 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ_

Λ Ι Τ Ο Τ Η ΤΑ

ΑΟΡΙΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Σε νΕα περΙοδο ακΟμη μεγαλΥτερης και πιο αυστηρΗς λιτΟτητας εισΕρχεται η χΩρα, για να τηρήσει τις δεσμεΥσεις που συνΟδευσαν τη νΕα δανειακΗ στΗριξη απΟ την ΕΕ/ΔΝΤ. Το πρΟγραμμα απαιτεΙ νΕες περικοπΕς δημΟσιων δαπανΩν και αΥξηση εσΟδων και ενΩ η οικονομΙα συναντΑ τους αντΙθετους ανΕμους της Υφεσης, με συνΕπεια οι στΟχοι να καθΙστανται αυτοαναιροΥμενοι.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

59 ★

60 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ο νέο δάνειο της ΕΕ/ΔΝΤ των 130 δισ. ευρώ, που θα εκταμιευθεί σταδιακά και υπό την προϋπόθεση ότι η χώρα τηρεί τις δεσμεύσεις που το συνοδεύουν όπως και η απομείωση της αξίας των ομολόγων στα χαρτοφυλάκια ιδιωτών κατά 53,5%, με το οποίο αφαιρέθηκαν περίπου 100 δισ. δημοσίου χρέους, μικρή ανακούφιση προσφέρουν στην Ελλάδα. Σχεδόν το μισό του νέου δανείου θα κατευθυνθεί στην κεφαλαιακή στήριξη των ελληνικών τραπεζών (περίπου 30 δισ. ευρώ) και την ενίσχυση της πιστοληπτικής αξιολόγησης των νέων ομολόγων στα χαρτοφυλάκια του ιδιωτικού τομέα που αντικατέστησαν τα παλαιά (περίπου 30 δισ.). Το υπόλοιπο, μαζί με τα 34 δισ. του δανείου του 2010 που δεν έχουν εκταμιευτεί ακόμα, θα κατευθυνθεί σε δανειακές υποχρεώσεις της χώρας ως το 2014, που έχουν μειωθεί κατά 59 δισ. ευρώ με τη μετάθεση μετά το 2020 των μειωμένης αξίας ομολόγων του ιδιωτικού τομέα. Τα δάνεια της τρόικας έχουν μετατεθεί για μετά το 2020 (28 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ). Εφόσον το νέο δανειακό πρόγραμμα εξελιχθεί ομαλά, το δημόσιο χρέος θα παραμείνει εξαιρετικά υψηλό, περίπου στο 160% του ΑΕΠ της χώρας ως το 2014 -αφού το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων συνοδεύεται από το δάνειο των 130 δισ.-, οπότε και θα αρχίσει η βραδεία αποκλιμάκωση για να φθάσει στο 117% το 2020 (και στο 90% του ΑΕΠ το 2030).

την υπερχρέωση, είναι οι υψηλές δαπάνες εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους. Οι τόκοι και τα χρεολύσια, αν δεν προχωρούσε το PSI και δεν μετατίθεντο τα δάνεια της τρόικας για μετά το 2020, θα αναλογούσαν στο 30% του αεπ της χώρας το 2012, και στο 24% το 2013. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι το μεγαλύτερο μέρος του δημοσίου χρέους είναι πλέον εξωτερικό (το 2012 από το δημόσιο χρέος 160% του αεπ, το 92% του αεπ είναι χρέος προς τους επίσημους πιστωτές, ευρωζώνη και ΔΝΤ) γίνεται φα-

νερή η μεγάλη διαρροή εισοδήματος προς το εξωτερικό. Το 2012 οι δαπάνες εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους του δημόσιου τομέα αναλογούν στο 19% του αεπ. Τα στοιχεία αυτά αρκούν για να αναδείξουν την κρισιμότητα της κατάστασης. Το 2012 απαιτήθηκαν πρόσθετα μέτρα 3 δισ. ευρώ ώστε το συνολικό έλλειμμα να μειωθεί από 9,1% του ΑΕΠ το 2011 σε 7,3%. Για να υλοποιηθεί το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής σύμφωνα με τους στόχους, δηλαδή να μειωθεί το έλλειμμα στο 2% του αεπ από το 2014 και να επιτευχθούν πρωτογενή πλεονάσματα περίπου 4,5% του αεπ (που επιτρέπουν την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους), απαιτούνται σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ συνολικά μέτρα, από έσοδα και δαπάνες, 42 δισ. ευρώ την τετραετία 2013-2016. Από τα μέτρα αυτά τα 19 δισ. ευρώ (9,4% του αεπ) αφορούν τη διετία 2013-2014. Η κυβέρνηση προγραμματίζει μέτρα 7% του αεπ τη διετία από τα οποία τα 11,5 δισ. (5,5% του αεπ) αφορούν περικοπές δαπανών. Συνεπώς, οι δυσκολίες βρίσκονται μπροστά μας. Άλλωστε, το ίδιο το ΔΝΤ -μετά και την εμπειρία της υποεκτίμησης των επιπτώσεων της δημοσιονομικής προσαρμογής στην πραγματική οικονομία- εκφράζει αμφιβολίες για τη δυνατότητα και τη σκοπιμότητα μείωσης του ελλείμματος στο 2% σε τόσο σύντομο διάστημα. Αναφέρει ότι υποστηρίχθηκε από τις ελληνικές αρχές, με το αιτιολογικό ότι μεγα-

oπως αναφeρει

η Τράπεζα της Ελλάδος τα 2/3 της μείωσης των φορολογικών εσόδων το 2011 οφείλονται στη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και το 1/3 στη φοροδιαφυγή,τη μειωμένη ρευστότητα και τις αδυναμίες του φοροεισπρακτικού μηχανισμού.

Πρωτογενή πλεονάσματα

7-dimosion (2

∆ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ % ΑΕΠ 170 160 150 140 130 120 110 100 90 2016

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

80 2007

Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός θα απαιτηθούν σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα, δηλαδή αποτέλεσμα της δημοσιονομικής διαχείρισης χωρίς τις πληρωμές τόκων του δημοσίου χρέους, περίπου 5% του ΑΕΠ. Ενδεικτικό του μεγέθους της απαιτούμενης προσαρμογής, είναι ότι παρά τη μεγάλη άνοδο της φορολογικής επιβάρυνσης και φυσικά ενώ το δημόσιο δεν περιέκοψε επαρκώς τις δαπάνες του, το 2011 έκλεισε με πρωτογενές έλλειμμα 2,2% του ΑΕΠ. Επίσης, ενδεικτικό του μεγάλου βάρους που επισώρευσε στην οικονομία η συνεχής ελλειμματικότητα στο δημόσιο με συνέπεια

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

61 ★

Sheet7

λύτερη περίοδος προσαρμογής θα εκλαμβανόταν από τους Ευρωπαίους ως έλλειψη δέσμευσης στους στόχους του δημοσιονομικού συμφώνου. Βασική αδυναμία του προγράμματος στήριξης της Ελλάδας ήταν ότι υποεκτίμησε το βάθος της ύφεσης στην οικονομία και τις επιπτώσεις στα δημόσια έσοδα –παράγοντες που ανατροφοδοτούνται– αλλά και ότι δεν επέβαλλε εξαρχής μεγαλύτερη έμφαση στην περικοπή δαπανών αλλά επέτρεψε τη μεγάλη άνοδο των φόρων. Οι γνωστές ελληνικές καθυστερήσεις και η κυβερνητική αδράνεια (τώρα μόνο σχεδιάζεται το κλείσιμο φορέων του δημοσίου και το ενιαίο μισθολόγιο εφαρμόσθηκε μόλις τον Νοέμβριο του 2011) οδήγησαν σε έκτακτα φορολογικά μέτρα (όπως το ειδικό τέλος ακινήτων) που, μαζί με την απότομη δημοσιονομική προσαρμογή, βύθισαν την οικονομία σε βαθιά ύφεση. Επίσης, η συνεχής προαναγγελία νέων μέτρων εντείνει την αβεβαιότητα των πολιτών, με συνέπεια την κάθετη πτώση της κατανάλωσης και των φορολογικών εσόδων. Άλλωστε, αυτό έδειξε το 2011. Τα έσοδα από τους έμμεσους φόρους ήταν 2 δισ. ευρώ χαμηλότερα από το 2010. Ο στόχος για τους άμεσους φόρους ήταν να αυξηθούν κατά 3%. Τελικά αυξήθηκαν 2% μόνο χάρη στην επιβολή του έκτακτου τέλους ακινήτων. Τώρα προβλέπεται αύξηση των εισπράξεων το 2012 κατά 14%. Ασφαλώς η επιβολή του τέλους ακινήτων διασφαλίζει μερικώς την επίτευξη του στόχου όπως και η κατάργηση όλων των φοροαπαλλαγών, ωστόσο η μείωση των εισοδημάτων λειτουργεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πιο ρεαλιστική είναι η πρόβλεψη μείωσης 7,6% των εισπράξεων από έμμεσους φόρους, δεδομένου ότι η κατανάλωση υποχωρεί, παρά τους υψηλότερους ειδικούς φόρους κατανάλωσης. Επιπλέον η άνοδος της ανεργίας και η μείωση των αμοιβών συνεπάγονται μεγάλες απώλειες για τα ασφαλιστικά ταμεία, 4,2 δισ. ευρώ την περίοδο 2009-2011 και η μείωση των αμοιβών το 2012 (-22% στην κατώτατη) θα συνεπάγεται νέες. Ήδη το ΙΚΑ έχει εισπράξει το πρώτο δίμηνο του 2012 το 50% της ετήσιας επιχορήγησης και ενώ τα ταμεία έχουν υποστεί μεγάλες απώλειες από τη συμμετοχή τους στο πρό-

∆ΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Κρατικός προϋπολογισμός Έτη

Έλλειμμα χωρίς τους τόκους, δισ. ευρώ

Γενική κυβέρνηση

Συνολικό έλλειμμα

Έσοδα % αεπ

∆απάνες % αεπ

Έλλειμμα % Χρέος Εξωτερικό Τόκοι Εξυπηρέτηση Εξυπηρέτηση αεπ δημόσιου χρέος δημοσίου δημοσίου εξωτερικού τομέα % δημoσίου χρέους χρέους δημοσίου χρέους αεπ τομέα % αεπ % αεπ % αεπ % αεπ

2005

-1,2

-6,3

38,6

-5,2

101,2

71,0

5,1

15,6

…

2006

0,4

-4,2

39,6

43,8 45,7

-6,1

107,3

…

4,6

12,5

…

2007

-2,1

-6,5

40,7

47,5

-6,5

107

4,4

14,4

…

2008

-5,2

-10,0

40,7

50,6

-9,8

113

4,8

15,9

…

2009

-9,2

-14,5

38,2

53,8

-15,6

129

118

5,3

17,9

…

2010

-3,6

-9,4

39,7

50,2

-10,3

145

118

5,8

18,4

…

2011

-3,1

-10,7

40,9

50,1

-9,1

165

140

6,9

24,3

…

2012*

-0,3

-6,7

42,2

49,5

-7,3

163

148

6,3

…

19,1

2013*

…

42,2

50,7

-4,6

167

147

6,4

…

11,3

2014*

…

42,0

49,8

-2,1

161

139

6,6

…

17,4

2015*

…

40,0

47,0

-1,7

153

130

6,1

…

12,9

2016*

…

40,1

47,2

-1,9

145

121

6,4

…

9,1

* Προβλέψεις προϋπολογισμού 2012, γενικής κυβέρνησης και χρέος: προβλέψεις/στόχοι προγράμματος προσαρμογής, ∆ΝΤ Μάρτιος 2012, προβλέπονται πρόσθετα μέτρα 7,8 δισ. ευρώ για το 2013, 11,7 το 2014, 11,4 το 2015 και 11,9 δισ ευρω για το 2016 ώστε να τηρηθούν οι στόχοι για το έλλειμμα. (α) Εξυπηρέτηση δημοσίου χρέους: τόκοι και χρεολύσια

γραμμα ανταλλαγής κρατικών ομολόγων. Όπως άλλωστε αναφέρει, η Τράπεζα της Ελλάδος τα 2/3 της μείωσης των φορολογικών εσόδων οφείλονται στη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και το 1/3 στη φοροδιαφυγή, τη μειωμένη ρευστότητα των ιδιωτών και των επιχειρήσεων και τις αδυναμίες του φοροεισπρακτικού μηχανισμού. Τα νέα μέτρα, περίπου 1,5% του ΑΕΠ ώστε να επιτευχθεί ο στόχος για πρωτογενές έλλειμμα 1% του ΑΕΠ (όχι μεγαλύτερο των 2 δισ. ευρώ) το 2012 περιλαμβάνουν περικοπές στη φαρμακευτική δαπάνη, κατά 1 δισ. ευρώ, μείωση των αμυντικών δαπανών κατά 300 εκατ., ισόποση μείωση των λειτουργικών δαπανών, περικοπές στα ειδικά μισθολόγια (12% κατά μέσο όρο), περιορισμό προσωπικού και στην τοπική αυτοδιοίκηση, μείωση κύριων και επικουρικών συντάξεων, που έπρεπε να έχουν γίνει προ πολλού στα πρώτα και λιγότερο στις συντάξεις. Επίσης πιθανή κατάργηση του αφορολόγητου ορίου, ενιαία φορολόγηση στην κλίμακα των εισοδημάτων από όλες τις πηγές, π.χ. τόκοι, μείωση των προϋπολογισμών των υπουργείων 15%, αύξηση των αντικειμενικών αξιών των ακινήτων

Περικοπές στις επενδύσεις Δυστυχώς, οι περικοπές περιλαμβάνουν και το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, το οποίο σήμερα (6,9 δισ. ευρώ) είναι 28% χαμηλότερο από το 2009. Οι δημόσιες επενδύσεις έχουν ισχυρά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία και η μείωσή τους είναι σημαντικός παράγοντας ύφεσης. Το συνολικό έλλειμμα πρέπει να μειωθεί κατά 5,2 δισ. ευρώ το 2012, στόχος εξαιρετικά δύσκολος αν η νέα κυβέρνηση δεν προχωρήσει άμεσα σε δραστικές περικοπές δαπανών αφού η φοροδοτική ικανότητα των πολιτών έχει εξαντληθεί. Η ύφεση θέτει όρια στη δημοσιονομική προσαρμογή, χαμηλότερο ΑΕΠ σημαίνει δυσμενέστερο λόγο ελλείμματος και χρέους/ ΑΕΠ, σε μια ανατροφοδοτούμενη διαδικασία. Ο επικεφαλής του ΔΝΤ για την Ελλάδα, Ποουλ Τόμσεν, εκτιμά ότι η κρίση θα διαρκέσει τουλάχιστον 10 χρόνια, με άγνωστο το πότε το ελληνικό δημόσιο θα μπορέσει να δανειστεί από τις αγορές μετά την καταστροφή της εμπιστοσύνης στο εσωτερικό και το εξωτερικό που προκάλεσε το PSI.

62 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>Τ Ι Μ Ε Σ _

Στοχοσ

Η ΑΠΟΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΤΙΜΩΝ Σε ΑΠΟΚΛΙΜΑΚΩΣΗ των τιμΩν οδηγεΙ η Υφεση στην οικονομΙα, αν και βασικΕς κατηγορΙες, Οπως τα τρΟφιμα δεν ακολουθοΥν. Αν επιβεβαιωθοΥν οι -υπΟ προυποθΕσεις- προβλΕψεις της τρΟικας, η επΟμενη διετΙα μπορει να εΙναι περΙοδος ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ, κατι πρωτογνωρο μΕχρι σΗμερα για την ΕλλΑδα. η ΥΦΕΣΗ, ο περιορισμΟς της ζΗτησης και η μεΙωση του κΟστους εργασΙας συνεπΑγονται χαμηλΟτερη δυνατΟτητα Ασκησης ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ απΟ τις επιχειρΗσεις. ετσι, μειωθηκε ο ρυθμοσ πληθωρισμοΥ (εναρμονισμενοσ δεικτησ) το 2011 στο 3,1% σε μΕσα επΙπεδα και περΙπου στο 1,5% στις αρχΕς του 2012. Αν δεν ληφθοΥν υπΟψη οι αυξΗσεις της Εμμεσης φορολογΙας το 2011, ο ρυθμΟς του πληθωρισμοΥ θα εΙχε περιορισθεΙ στο 1,1% και σε μΟλις 0,2% για τον ΠΥΡΗΝΑ του πληθωρισμοΥ (χωρΙς καΥσιμα και μη επεξεργασμΕνα τρΟφιμα).

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

63 ★

64 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

Η διαδικασια

της εσωτερικής υποτίμησης στην οποία έχει εισέλθει η Ελλάδα προβλέπεται επίπονη. Όπως δείχνει η ανάλογη εμπειρία άλλων χωρών σε περίοδο κρίσης (π.χ. χώρες Βαλτικής στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης της το 2009), η μείωση των αμοιβών μερικώς μόνο μεταφέρεται στις τιμές, καθώς οι επιχειρήσεις προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις επιπτώσεις της ύφεσης στα οικονομικά τους με απολύσεις κυρίως, ενώ η διαδικασία μεταφοράς εργατικού δυναμικού σε εξωστρεφείς και ανταγωνιστικούς των εισαγωγών τομείς απαιτεί χρόνο.

ο 2012, αν δεν υπάρξει υψηλότερη άνοδος των τιμών του πετρελαίου, η οποία προβλέπεται στο 10% περίπου με τη μέση τιμή στα 115 δολ./βαρέλι – θα υποχωρήσει στο 1% ή και χαμηλότερα, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος. Ωστόσο, οι πρόσφατες προβλέψεις της τρόικας, ΕΕ και ΔΝΤ, μιλούν για υποχώρηση των τιμών τη διετία 2012-2013, με αρνητικό πληθωρισμό 0,5% και 0,3% αντίστοιχα. Για να συμβεί αυτό όμως απαιτούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Όπως τονίζεται στην έκθεση του ΔΝΤ για την Ελλάδα, αναλογικά με το βάθος της ύφεσης οι τιμές έπρεπε να έχουν υποχωρήσει και όχι να αυξάνονται έστω με χαμηλότερο ρυθμό. Το ότι αυτό δεν έγινε οφείλεται στην ακαμψία στις ολιγοπωλιακές αγορές προϊόντων (λιανικό εμπόριο) και τις υψηλής ρύθμισης αγορές υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η άνοδος των τιμών των τροφίμων κατά 3% το 2011 αλλά και το ότι η Ελλάδα είναι ακριβότερη σε ορισμένες κατηγορίες καταναλωτικών προϊόντων ακόμη και από τη Γερμανία (το υπουργείο Ανάπτυξης διαπίστωσε σε συγκεκριμένο προϊόν διπλάσιο ποσοστό μικτού περιθωρίου κέρδους στις αλυσίδες σούπερ μάρκετ από ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη). Πράγματι σε επίπεδο βιομηχανίας

η άνοδος των τιμών είναι χαμηλότερη. Ο δείκτης τιμών παραγωγής το 2011 αυξήθηκε 7,7%. Αν εξαιρεθεί όμως ο κλάδος ενέργειας (που επιβάρυνε τις τιμές λόγω της ανόδου κατά 32% των διεθνών τιμών του πετρελαίου) η άνοδος περιορίζεται σε 2,9% για το σύνολο της αγοράς και 2,6% για την εγχώρια αγορά. Οι τιμές των καταναλωτικών αγαθών αυξήθηκαν 1,1%. Ωστόσο, για μια οικονομία που διανύει το 5ο έτος ύφεσης, η θετική μεταβολή των τιμών, ακόμη και το 1,1% το 2011 χωρίς την επίδραση της αύξησης ορισμένων έμμεσων φόρων, θεωρείται υψηλή. Στο ίδιο μήκος κύματος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που αναφέρει στην πρόσφατη έκθεσή της για την Ελλάδα ότι η εσωτερική υποτίμηση που προήλθε από τη μείωση των αμοιβών θα έπρεπε να έχει ήδη περάσει στις τιμές. Οι προβλέψεις της για αρνητικό πληθωρισμό το 2012 και 2013 θα πραγματοποιηθούν μόνο αν η σημαντική μείωση των αμοιβών το 2012 συνοδευτεί από δράσεις ενίσχυσης του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Διαφορετικά η μείωση των αμοιβών δεν θα γίνει αισθητή στους καταναλωτές, με συνέπεια μεγαλύτερες απώλειες στη ζήτηση και την οικονομική δραστηριότητα.

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ, %

5- exel

40 30 20 10 0 -10

2007

2008

2009

2010

2011

-20 -30 -40 Πετρέλαιο

Μη ενεργειακά εμπορεύματα

2012

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

65 ★

Sheet5

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΙΜΕΣ (μεταβολές %) Πληθωρισμός

Εμπορεύματα

Τιμές παραγωγού στη βιομηχανία

Έτη

Ευρωζώνη

Ελλάδα

∆ομι- Τρόφιμα κός**

2004

2,2

3,0

3,3

0,5

3,5

4,7

5,0

…

15,3

30,7

37,8

2005

2,2

3,5

3,1

0,6

5,9

3,0

3,7

…

6,0

41,3

53,4

2006

2,2

3,3

2,7

3,7

7,3

6,5

4,8

…

23,2

20,5

64,3

2007

2,1

3,0

3,2

4,1

2,7

3,0

5,9

17,1

10,6

71,1

2008

3,3

4,2

3,4

5,4

10,0

6,4

1,7

21,0

36,4

97,0

2009

0,3

1,3

2,2

1,9

-5,8

-0,1

-6,0

-3,7

-18,7

2010

1,6

4,7

3,0

0,1

6,1

0,9

8,8

-4,7

26,3

2011

2,7

3,1

1,7

3,1

7,4

2,6

8,8

-5,1

17,7

2012* 2,1

1,0

-0,1

…

-3,1

10,4

115,1

2013* 1,6

0,5

-0,2

…

3,8

-4,4

110,0

Εγχώρια αγορά

Χωρίς την ενέργεια

Εξωτερική αγορά

Τιμές κατοικιών

Μη Πετρέλαιο Πετρέλαιο, ενεργειακά τιμή σε εμπορεύματα δολάρια

-36,3 27,9 31,9

61,8 79,0 104,2

* Προβλέψεις Τράπεζας της Ελλάδος για πληθωρισμό στην Ελλάδα, Eurostat για ευρωζώνη, EKT για εμπορεύματα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat, ∆ΝΤ ** εκτός μη επεξεργασμένων τροφίμων και ενέργειας

Μακρύς δρόμος Η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης στην οποία έχει εισέλθει η Ελλάδα προβλέπεται μια επίπονη διαδικασία. Όπως δείχνει η ανάλογη εμπειρία άλλων χωρών σε περίοδο κρίσης (π.χ. χώρες Βαλτικής στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2009), η μείωση των αμοιβών μερικώς μόνο μεταφέρεται στις τιμές, καθώς οι επιχειρήσεις προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις επιπτώσεις της ύφεσης στα οικονομικά τους με απολύσεις κυρίως, ενώ η διαδικασία μεταφοράς εργατικού δυναμικού σε εξωστρεφείς και ανταγωνιστικούς των εισαγωγών τομείς απαιτεί χρόνο. Δεδομένου δε ότι η ισοτιμία του ευρώ θα κινείται περίπου στο 1,3 δολ., δηλαδή το ευρώ θα παραμένει ισχυρό, η διαδικασία ανάκτησης ανταγωνιστικότητας μέσα από τις τιμές για την Ελλάδα αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα.

Αν μάλιστα οι τιμές του πετρελαίου αυξηθούν περισσότερο, η επιβάρυνση των τιμών θα είναι σε μεγάλη αναντιστοιχία με τα εισοδήματα. Οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος στις αρχές του 2012 ήταν 14% υψηλότερες από ένα χρόνο πριν, του πετρελαίου και φυσικού αερίου 25% και της βενζίνης (που επιβαρύνεται με υψηλή φορολόγηση) κατά 8%. Όσον αφορά το διεθνές περιβάλλον, ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη προβλέπεται φέτος στο 2%, λόγω των υψηλότερων τιμών του πετρελαίου. Μάλιστα θα διαμορφωθεί στο επίπεδο αυτό λόγω αυξήσεων στην έμμεση φορολογία και τις διοικητικά καθοριζόμενες τιμές, που θα αντισταθμίζουν την αντίθετη επίδραση που θα ασκούν η χαλαρή ζήτηση και οι συγκρατημένες (λόγω της οριακής ύφεσης συνολικά στην ευρωζώνη) μισθολογικές αυξήσεις. Όσον αφορά τις τιμές των κατοικιών μετά από τριετία μείωσης, δεν υπάρχουν ενδείξεις

ανάκαμψης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, υποχώρησαν 5% το 2011. Η υπερβάλλουσα προσφορά λόγω των υψηλών επενδύσεων πριν από την κρίση, η αβεβαιότητα για την απασχόληση και γενικά τις οικονομικές προοπτικές των καταναλωτών, η μεγάλη στενότητα χρηματοδότησης από τις τράπεζες και η αυστηροποίηση των κριτηρίων χορήγησης και κυρίως οι προσδοκίες, λόγω της ύφεσης, για συνεχιζόμενη υποχώρηση των τιμών προδιαγράφουν ότι οι πτωτικές πιέσεις στις τιμές θα συνεχιστούν. Ανθεκτικότητα στις τιμές έναντι της ύφεσης συνεπάγονται η υψηλή πλέον φορολογική επιβάρυνση των μεταβιβάσεων και η προγραμματισμένη αύξηση των αντικειμενικών αξιών των ακινήτων. Χαρακτηριστικές των τάσεων είναι οι εκτιμήσεις της Eurobank Property Services για μεγαλύτερη μείωση, 10%-20%, στην Αθήνα και τα βόρεια προάστεια το 2011.

66 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑ ΣΙΑ Σ _

στα υψη

η ανεργια Με την ανεργια σε πρωτοφανή υψη και τις αμοιβες να υποχωροΥν για τριτο συνεχΟμενο ετος, η κριση στην αγορα εργασιας προβλεπεται διαρκειας. Στο 21% του εργατικοΥ δυναμικοΥ εκλεισε το 2011 το ποσοστο ανεργιας, απο 15% στις αρχες του ετους. Στη διαρκεια του δωδεκαμηνου ως τον Δεκεμβριο 2011 χαθηκαν 334 χιλ. θεσεις εργασιας και οι ανεργοι αυξηθηκαν, κατα 300 χιλ., στο 1 εκατ. Τα μεγεθη αυτα ειναι πρωτογνωρα για την Ελλαδα, οπως φυσικα και η πρωτοφανης, στη συγχρονη ιστορια της, υφεση.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

67 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

(>12 μήνες) ανέργων και το ραγδαία ανοδικό ποσοστό ανεργίας των νέων. Όσον αφορά το πρώτο, που έχει φτάσει πλέον το 51% του συνόλου, σηματοδοτεί κινδύνους απαξίωσης των δεξιοτήτων αλλά και τις αδυναμίες, στα έτη πριν την κρίση, των προγραμμάτων επανακατάρτισης. Όσον αφορά το δεύτερο, που πλέον έχει φθάσει επίσης το 50%, σηματοδοτεί επίσης κινδύνους απαξίωσης των δεξιοτήτων τους. Αλλά συγχρόνως είναι αντανάκλαση των αγκυλώσεων στο ρυθμιστικό καθεστώς, με κλαδικές συμβάσεις εξαιρετικά περιοριστικές (που αύξαναν κατά πολύ τον κατώτατο μισθό) αλλά και της υψηλής αποζημίωση απόλυσης που αποτελούν αντικίνητρο, φυσικά ιδίως σε περιόδους βαθιάς ύφεσης όπως η τωρινή, για νέες προσλήψεις. Έτσι, η τρόικα των δανειστών μας επέβαλε τη μείωση του κατώτατου μισθού κατά 22% και κατά 32% για τους νέους ως 25 ετών, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας. Βασικό επιχείρημα ήταν ότι ήταν σημαντικά υψηλότερος του αντίστοιχου στην Ισπανία (κατά 17%) και στην Πορτογαλία (κατά 54%) και επίσης ότι με το μέτρο αυτό (αφορά λιγότερο από το 15% των εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα αλλά θα συμπαρασύρει προς τα κάτω, με την κατάργηση της μετενέργειας των κλαδικών συμβάσεων που λήγουν, τις αμοιβές συνολικά) θα αντισταθμιστούν οι απώλειες ανταγωνιστικότητας των προηγούμενων ετών. Όσον αφορά το πρώτο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι δύο αυτές χώρες έχουν

ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ, % 50 45 40 35 30 25 20 15 10

Ποσοστό ανεργίας

Ποσοστό ανεργίας νέων 15-24 ετών

2013

2012

2011

2008

2007

2006

2005

2004

5 2003

Η ΕΕ εκτιμΑ

ότι η άνοδος των αμοιβών στην Ελλάδα ήταν πολύ υψηλότερη της ανόδου της παραγωγικότητας από την είσοδό μας στο ευρώ ως το 2010, με συνέπεια το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (βασικός δείκτης ανταγωνιστικότητας, η άνοδος του δείκτη σημαίνει επιδείνωση) να αυξηθεί κατά 35% έναντι μέσου όρου 20% στην ευρωζώνη. H Τράπεζα της Ελλάδος ωστόσο εκτιμά ότι ο σημαντικότερος παράγοντας επιδείνωσης είναι η ανατίμηση του ευρώ.

ε μέσα επίπεδα το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε το 2011 στο 17,7% - κατά 5 μονάδες υψηλότερο από το 2010- και προβλέπεται νέα άνοδος τη διετία 2012-2013. Μάλιστα σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας ξεπέρασε το 24%. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ, οι οποίες είναι δυσμενέστερες από της ΕΕ, το ποσοστό ανεργίας προβλέπεται να διατηρηθεί στο 19%, με τη διαδικασία σταδιακής αποκλιμάκωσης να ξεκινά από το 2014 (18%) υποχωρώντας στο 16% το 2016. Αν η σύγκριση γίνει σε μέσα επίπεδα έτους, η απασχόληση τo 2011 μειώθηκε κατά 6,8% (περίπου 300 χιλ.), με τις μεγαλύτερες απώλειες στις κατασκευές (-23%), τα ορυχεία-μεταλλεία (-15%), τη μεταποίηση (-11%), τον κλάδο ύδρευσης-επεξεργασίας αποβλήτων (-18%), ηλεκτρισμού (-6%) και τις υπηρεσίες (-4%). Για τη μεταποίηση ειδικότερα, στην οποία αναλογεί το 57% της απασχόλησης στον δευτερογενή τομέα της οικονομίας, οι απώλειες από το 2008, δηλαδή πριν την έναρξη της κρίσης, φθάνουν το 23% καθώς η παραγωγή του κλάδου συρρικνώνεται. Στις υπηρεσίες, τις μεγαλύτερες απώλειες θέσεων εργασίας (-12%) είχε ο κλάδος ενημέρωσης και επικοινωνίας, καθώς η μεγάλη μείωση των διαφημιστικών εσόδων έχει οδηγήσει τις επιχειρήσεις σε σημαντικό περιορισμό του προσωπικού τους. Δύο είναι τα εξαιρετικά δυσμενή χαρακτηριστικά της αγοράς σήμερα: το σταθερά υψηλό ποσοστό των μακροχρόνια

2010

★

2009

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

★

She

AΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΑΜΟΙΒΕΣ, ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ μεταβολές % Ποσοστό ανεργίας, %

Απασχόληση

Παραγωγικότητα, προϊόν ανά απασχολούμενο Σύνολο οικονομίας

Έτη

Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος

Σύνολο οικονομίας

Επιχειρηματικός τομέας

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές, ονομαστικές

Σύνολο οικονομίας

Επιχ. Τομέας πλην τραπεζών

Γενιική ∆ΕΚΟ κυβέρνηση

Κατώτατες αποδοχές ονομαστικές

2004

10,5

0,9

1,7

4,3

3,0

7,2

5,8

9,7

9,9

4,8

2005

9,9

1,3

2,3

3,4

3,8

4,4

5,6

2,3

7,6

4,9

2006

8,9

1,9

1,2

2,2

2,8

5,7

6,8

3,1

7,0

6,2

2007

8,3

1,3

2,5

5,0

5,8

5,2

6,1

3,8

7,1

5,4

2008

7,7

1,1

8,7

7,9

6,2

6,5

7,1

8,2

6,2

2009

9,5

-1,1

-0,7

6,6

4,6

2,8

5,2

7,7

5,7

2010

12,5

-2,7

-1,7

-3,8

-2,7

-4,8

-2,9

-8,5

-5,5

1,7

2011

17,7

-6,8

-1,8

-2,0

-3,9

-3,0

-1,7

-4,9

-7,9

0,9

2012*

19,4

-4,8

-0,2

-6,0

-8,0

-8,7

-9,3

-7,4

-9,5

-20,0

2013*

19,4

-0,3

0,0

-6,2

-8,0

-7,0

-9,0**

-3,0

…

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδος, * προβλέψεις ∆ΝΤ Μαρτίου 2012 για την ανεργία και Τράπεζας της Ελλάδος Μαρτίου 2012 για τις αμοιβές ** σύνολο μαζί με τις τράπεζες

πολύ υψηλά επίπεδα ανεργίας των νέων που δεν απέτρεψε ο χαμηλός κατώτατος μισθός. (Η ακραία σύγκριση των αμοιβών με το επίπεδο των μισθών στους Βαλκανικούς γείτονές μας, που αναφέρθηκε από μέλη της τρόικας, μόνο ατυχής μπορεί να χαρακτηριστεί). Το πρόβλημα έγκειται στην ακαμψία των ρυθμίσεων και στο πολύ υψηλό μη-μισθολογικό κόστος εργασίας στην Ελλάδα, το οποίο λειτουργεί ιδίως σε βάρος των επιχειρήσεων εντάσεως εργασίας.

Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν Ο κίνδυνος από τη μεγάλη μείωση των αμοιβών είναι οι απώλειες από τη μείωση της ζήτησης που συνεπάγονται να είναι πολλαπλάσιες του οφέλους από την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στις ξένες αγορές (ο εξαγωγικός τομέας είναι σχετικά μικρός, περίπου 10% του ΑΕΠ), με συνέπεια τη βαθύτερη ύφεση στην οικονομία. Με την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, δηλαδή τη μείωση των αμοιβών αφού η δυνατότητα υποτίμησης του

νομίσματος δεν υπάρχει και δεδομένου ότι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με άνοδο της παραγωγικότητας (μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων) δεν είναι εφικτή βραχυπρόθεσμα, επιδιώκεται η ανάκτηση του χαμένου εδάφους των προηγουμένων ετών. Η ΕΕ εκτιμά ότι η άνοδος των αμοιβών στην Ελλάδα ήταν πολύ υψηλότερη της ανόδου της παραγωγικότητας από την είσοδό μας στο ευρώ ως το 2010, με συνέπεια το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (βασικός δείκτης ανταγωνιστικότητας, η άνοδος του δείκτη σημαίνει επιδείνωση) να αυξηθεί κατά 35% έναντι μέσου όρου 20% στην ευρωζώνη. Ωστόσο, θα πρέπει εδώ να αναφερθούν οι εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, στην πρόσφατη έκθεση για τη Νομισματική Πολιτική που απενοχοποιεί ως ένα βαθμό το εργατικό κόστος για τις απώλειες ανταγωνιστικότητας. Σύμφωνα με αυτές η υποχώρηση των αμοιβών τη διετία 2010-2011 (σωρευτικά κατά 8%) είχαν ως συνέπεια την ανάκτηση του 1/3 των απωλειών αντα-

γωνιστικότητας των προηγούμενων ετών. Συνεπώς, συνολικά οι απώλειες περιορίστηκαν στο 18% την ενδεκαετία 2001-2011 (από 32% την περίοδο 2001-2009). Στο ποσοστό αυτό το κόστος εργασίας συνέβαλλε το πολύ κατά το 1/5 με το υπόλοιπο να οφείλεται στην ανατίμηση του ευρώ. Για δε την περίοδο 2001-2009 η άνοδος του κόστους εργασίας συνέβαλλε κατά το 1/3 μόνο στις απώλειες ανταγωνιστικότητας με τα 2/3 να οφείλονται στην ανατίμηση του ευρώ. Όπως και να έχουν τα πράγματα, τα γεγονότα είναι τετελεσμένα. Η τρόικα ζητά μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος κατά 15% τη διετία 2012-2013. Με τα μέτρα που ελήφθησαν αυτό επιτυγχάνεται, εκτιμάται μείωση 12% περίπου στο σύνολο της οικονομίας και 16% στις επιχειρήσεις. Εκεί όπου η μείωση των αμοιβών ήταν αναγκαία ήταν ο δημόσιος τομέας. Ως το 2009 αναλογούσαν στο 12,5% του ΑΕΠ της χώρας έναντι μέσου όρου 10,5% στην ΕΕ, με τους μισθούς κατά μέσο όρο μιάμιση φορά υψηλότερους από τον ιδιωτικό.

70 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

Every story has a bead ™

i-DEROS

Κολοκοτρώνη 11, Αθήνα 10562, Τ: 210 3221801, trollbeads@deros.gr

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

71 ★

ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

72 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΚΟΣΜΟΣ_

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Η ΑυτΟΡΡυθμΙσΗ τΟυ κΑπΙτΑλΙσμΟυ δεν θΑ γΙνεΙ τΟσΟ με τΙσ νΈεσ ΡυθμΙσεΙσ γΙΑ μεΙΩσΗ τΩν κΙνδυνΩν στΙσ χΡΗμΑτΑγΟΡΈσ ΑλλΑ εμμεσΑ, κΑθΩσ Ο πΑΡΑγΟντΑσ κΟΙνΩνΙΑ πΟυ υφΙστΑτΑΙ τΙσ επΙπτΩσεΙσ τΗσ πΟλΙτΙκΗσ θΑ λΑμΒΑνετΑΙ πεΡΙσσΟτεΡΟ υπΟψΗ. ΑπΟ τΟ επΙτελεΙΟ τΩν τΑσεΩν

άτι νέο συνέβη φέτος στη συνηθισμένη συνάντηση ηγετών της πολιτικής και της επιχειρηματικότητας ανά τον κόσμο στο νταβός. το θέμα της αυξανόμενης εισοδηματικής ανισότητας, της διανομής του εισοδήματος από την ανάπτυξη, αποτέλεσε για πρώτη φορά αντικείμενο συζήτησης, ενώ οι εκπρόσωποι του κινήματος occupy Wall str, δηλαδή οι ομόλογοι των αγανακτισμένων της ευρώπης στη νέα υόρκη, έκαναν αισθητή την παρουσία τους. θα μπορούσε ίσως κάποιος να υποστηρίξει ότι αποτελούν αυτά εκδηλώσεις ήσσονος σημασίας, χωρίς ουσιαστική επιρροή στις συζητήσεις για τα οικονομικά θέματα του πλανήτη. Όμως, σηματοδοτούν έναν άλλο παράγοντα που υπεισέρχεται στις συζητήσεις, τη φωνή της κοινωνίας που αναπόδραστα θα επηρεάσει την πολιτική. καθώς η απόσταση βορρά νότου μειώνεται, ένα νέο άνοιγμα δημιουργείται στο εσωτερικό των χωρών, ανεπτυγμένων και αναδυόμενων όπως η ρωσία και η κίνα: η εισοδηματική ανισότητα διευρύνεται, δημιουρ-

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

73 ★

ΜΕΤΑIΧΜΙΟ ΕΠΟΧHΣ Με κατάληψη πλατείας διαµαρτύρονται οι Λονδρέζοι για την αυξανόµενη ανεργία στη χώρα. Καθώς η απόσταση Βορρά Νότου µειώνεται, ένα νέο άνοιγµα δηµιουργείται στο εσωτερικό των χωρών, η εισοδηµατική ανισότητα διευρύνεται, ενώ τα οφέλη της παγκοσµιοποίησης δεν διαχέονται στην κοινωνία. Ήδη οι κυβερνήσεις αφυπνίζονται, στη Βρετανία πλέον το καθεστώς των αµοιβών των ανώτατων στελεχών θα πρέπει να εγκρίνεται από τους µετόχους των εταιριών.

γείται μια νέα τάξη υπερπλουσίων και πλουσίων, ενώ τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης δεν διαχέονται στην κοινωνία. Ήδη οι κυβερνήσεις αφυπνίζονται, στη βρετανία το καθεστώς των αμοιβών των ανώτατων στελεχών θα πρέπει να εγκρίνεται από τους μετόχους των εταιριών, στην αμερική θα αυξηθεί η πολύ χαμηλή φορολόγηση των κερδών από επενδύσεις. θέματα όπως η χαμηλή κοινωνικοοικονομική κινητικότητα αρχίζουν να αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς οργανισμοί όπως ο οοσα εφιστούν την προσοχή στη σημασία τους για την ανάπτυξη και τη σταθερότητα. από αυτή την άποψη θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η αυτορρύθμιση του καπιταλισμού δεν θα γίνει τόσο με τις νέες ρυθμίσεις για μείωση των κινδύνων στις χρηματαγορές

αλλά έμμεσα, καθώς ο παράγοντας κοινωνία που υφίσταται τις επιπτώσεις της πολιτικής θα λαμβάνεται περισσότερο υπόψη. η συζήτηση για βιώσιμη ανάπτυξη, δηλαδή μια ανάπτυξη που δεν θα οδηγεί σε φούσκες (όπως αυτή που τροφοδοτήθηκε από την υπερανάπτυξη χρηματοοικονομικών εργαλείων που οδήγησαν στη χρηματοπιστωτική κρίση, την ύφεση, την κρίση κρατικού χρέους και τραπεζών) αλλά σε μια νέα ισορροπία μεταξύ ανάπτυξης και σταθερότητας, δεν εξαντλείται. σε μια διαδικασία συνεχή ο κόσμος θα αναζητά νέες ισορροπίες. στόχος, σήμερα, η διασφάλισή της, με νέες πολιτικές και νέο ρυθμιστικό καθεστώς στις χρηματοοικονομικές αγορές.

74 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>Another_

Brick in the Wall(;) ΑπΟ το ομΩνυμο Αλμπουμ των Pink Floyd. σΤΗΝ ΤΩΡΙΝΗ εποχή Ολο και περισσοτερο διαπιστΩνεται Οτι το δυτικΟ καπιταλιστικΟ μοντελο ανΑπτυξης προκειμενου να «ιαθει» θα πρΕπει να ΑΠΑΝΤΗΣΕΙ ΣΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΩΣΤΕ Η «ΙΑΣΗ» ΝΑ ΕΧΕΙ ΔΙΑΤΗΡΙΣΙΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ. πΟΙΑ ΕΙΝΑΙ τα θεματα που θα αποτελεσουν τροφη για σκεψη το επομενο διΑστημα; ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

απομaκρυνση απo τις παραδοσιακeς αρχeς της οικονομικhς θεωρiας στην Ευρωπη, σύμφωνα με

τις οποίες οι αυτόματοι σταθεροποιητές της οικονομίας θα πρέπει να αφήνονται να λειτουργήσουν σε περίοδο ύφεσης με μείωση φορολογικών εσόδων και αύξηση δαπανών (επιδόματα ανεργίας, κοινωνική στήριξη) ώστε να μην εγκλωβιστεί η οικονομία σε στασιμότητα ή ένα καθολικό σπιράλ. Καθώς όλες οι χώρες προχωρούν σε δραστική περικοπή των ελλειμμάτων σε περίοδο ύφεσης, η έκβαση του πειράματος θα αποτελέσει τεστ δοκιμασίας. Πρώτη δοκιμασία θα αποτελέσει η Ισπανία (και δευτερευόντως η Πορτογαλία). Η νέα κυβέρνηση της πρώτης ανακοίνωσε μέτρα μείωσης του δημόσιου ελλείμματος κατά 5,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ τη διετία 2012-2013 ώστε να κλείσει στο 3% του ΑΕΠ. Ήδη πριν ανακοινωθούν τα μέτρα προβλεπόταν ύφεση με μείωση του ΑΕΠ 1%. Αν τα νέα μέτρα οδηγήσουν σε βαθύτερη ύφεση, ο στόχος για το έλλειμμα δεν θα επιτευχθεί και ένα καθοδικό σπιράλ τύπου Ελλάδας (αν και η οικονομία της είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από την ελληνική με χαμηλό δημόσιο χρέος αλλά υπερδανεισμένο ιδιωτικό τομέα) θα ακολουθήσει. Το ερώτημα είναι, οι συστάσεις του ΔΝΤ να επιτραπεί στους αυτόματους σταθεροποιητές να λειτουργήσουν, αφορούν μόνο τις χώρες που δεν έχουν πρόβλημα;

Ισω απο την σπουδΗ στη μεΙωση των δημοσΙων ελλειμμΑτων βρΙσκεται η πΙεση των αγορών. Οι

κυβερνήσεις θέλουν να μειώσουν τα ελλείμματα για να αποφύγουν την υποβάθμισή τους από τους οίκους αξιολόγησης που θα αυξήσει το κόστος δανεισμού τους, μετατρέποντας προβλήματα ρευστότητας ή σχετικά περιορισμένα δημοσιονομικά προβλήματα σε καταστροφικά προβλήματα φερεγγυότητας. Όμως οι οίκοι αξιολόγησης υποβαθμίζουν τις χώρες που ήδη δέχονται πιέσεις στο κόστος δανεισμού τους όταν οι προοπτικές ανάπτυξής τους επιδεινώνονται εξαιτίας αυστηρής περιοριστικής πολιτικής. Το ερώτημα είναι: οι οίκοι αξιολόγησης είναι πλέον εδραιωμένοι ρυθμιστές πολιτικής; Και πόσο αυτό, μαζί με τον προηγούμενο παράγοντα, έχουν εισάγει μια προκυκλικότητα στο σύστημα που δύσκολα ανατρέπεται;

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

75 ★

Έργο της ζωγράφου Εύης Τσακνιάς από την έκθεση «EUROPA 80s – 90s» στην αίθουσα «ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ» της Αθήνας. Τα έργα της ζωγράφου, ένα ταξίδι στην Ευρώπη των δεκαετιών του ’80 και του ’90 και στα γεγονότα που σημάδεψαν τις δύο αυτές δεκαετίες.

αθΩς στις ανεπτυγμΕνες χωρες οι πολΙτες βλΕπουν να περιοριζονται οι κοινωνικές παροχέσ υπό το βάρος των

δημοσίων ελλειμμάτων, η πολιτική θα πρέπει να στραφεί στην αύξηση της απασχόλησης και σε αυτό η λύση ακόμα αναζητείται. Πολύ σημαντικό, το θέμα της διευρυνόμενης ανισότητας, σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, της αγοράς ή κεντρικά κατευθυνόμενες όπως η Κίνα. Πέρα από την ηθική του διάσταση όσον αφορά την ισότητα ευκαιριών, αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη (μειώνεται η κατανάλωση με συνέπεια χαμηλότερη δαπάνη στην οικονομία και λιγότερες επενδύσεις) και εν δυνάμει απειλή για τη σταθερότητα (αυξάνεται η κοινωνική δυσαρέσκεια). Στις ανεπτυγμένες χώρες είναι απόρροια της παγκοσμιοποίησης που πιέζει προς τα κάτω τις αμοιβές των χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενων (αυξάνει την προσφορά εργατικού δυναμικού χαμηλού κόστους), της τεχνολογικής προόδου που περιορίζει τις ανάγκες σε εργατικό δυναμικό βραχυχρόνια, ιδίως σε εποχή χαμηλής ή και αρνητικής ανάπτυξης, αλλαγών στα συστήματα αμοιβών και της μεγάλης ανάπτυξης του χρηματοπιστωτικού τομέα. Επίσης, το φορολογικό καθεστώς σε πολλές χώρες ευνοεί τα κεφαλαιακά κέρδη που φορολογούνται με πολύ χαμηλότερο συντελεστή από το εισόδημα από εργασία ενώ η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση διεύρυναν την αγορά και για υψηλά στελέχη (όπως και τις απαιτήσεις από αυτά) και οδήγησαν στα ύψη –ιδίως πριν από την κρίση του 2008- τις αμοιβές τους. Συγχρόνως μια νέα τάξη εργαζομένων δημιουργείται, αυτή των εργαζόμενων με συμβόλαια προσωρινής ή μερικής απασχόλησης που έχουν χαμηλότερη προστασία της απασχόλησης και μικρότερες αμοιβές. Στην Ευρώπη, η ισορροπία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών αγαθών σε εποχή αναδίπλωσης του κράτους αλλάζει. Η πρόκληση σήμερα για την Ευρώπη που, όπως η Ιαπωνία, έχει ένα κοινωνικό κράτος πιο «γενναιόδωρο» από των αγγλοσαξονικών χωρών είναι να προσαρμοστεί στις συνθήκες που απορρέουν από την παγκοσμιοποίηση των χρηματαγορών και των αγορών εργασίας-προϊόντων χωρίς αυτό να καταρρεύσει.

προληπτικη προστασΙα (macroprudential policy) θα αποδειχθεΙ το κρΙσιμο στοιχεΙο για την πρΟληψη κρΙσεων

(όσο αυτό είναι δυνατό) στον τωρινό καπιταλισμό όπου η κυριαρχία των χρηματαγορών είναι πλέον δεδομένη. Σε τι αυτή συνίσταται; Βασικά της στοιχεία είναι η εποπτεία από τις ρυθμιστικές αρχές ώστε να τεθούν όρια στη μόχλευση των τραπεζών. Οι ρυθμιστικές αρχές σε Ευρώπη και Αμερική έχουν ήδη κάνει σημαντικά βήματα, ωστόσο το σκιώδες χρηματοπιστωτικό σύστημα - money market funds, δομημένα επενδυτικά οχήματα, επενδυτικά και κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου/ hedge funds- είναι ακόμη εκτός κανόνων. Η μόχλευση (δημιουργία χρήματος με συνεχή δανεισμό πάνω σε μια μικρή βάση με τις τεχνικές του financial engineering) με τις υπερβολές από την αντιστάθμιση κινδύνου οδηγεί στην κερδοσκοπία, με την έννοια ότι κέρδη αποκομίζονται από τόκους ενώ τα δανειακά κεφάλαια δεν αποπληρώνονται ποτέ αλλά μετακυλίονται συνεχώς (phony financial profits τα αποκάλεσε ο πρόεδρος Ομπάμα). Στην τωρινή διασύνδεση των αγορών και αυτών με τα οικονομικά των χωρών, η εποπτεία θα προστατεύσει την οικονομία των χωρών από τις υπερβολές του χρηματοπιστωτικού συστήματος και το τελευταίο (με την υποχρέωση υψηλότερων δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας) από σοκ στα δημόσια οικονομικά. Από αυτή την αποτελεσματική εποπτεία όλων των παικτών θα κριθεί η σταθερότητα του συστήματος. Βήματα έχουν γίνει (στην Αμερική με τον νόμο Dodd-Frank και τον κανόνα Volker, στη Βρετανία με την επιτροπή Vickers, στην Ευρώπη με τη στόχευση για έναν φόρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και συνολικά με τις ρυθμίσεις της επιτροπής της Βασιλείας) και στόχος είναι η επαναδιάταξη ισορροπιών στην οικονομία, με περισσότερη έμφαση στην πραγματική οικονομία και λιγότερη στη χρηματοπιστωτική σφαίρα. Όπως είπε ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα λιγότερη Wall str και περισσότερη Main str.

76 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

κόσμο, ΜατιΕΣΜατιές στονστον κOσμο,

την ΕυρΩπη, το συστημα ληψης αποφΑσεων Οπως Εδειξε η πρΟσφατη κρΙση εΙναι εξαιρετικΑ αργΟ στην απάντησή

του σε μια κρίση των αγορών. Η υποχρέωση ομοφωνίας και έγκρισης από τα εθνικά κοινοβούλια, κάτι θεμελιακό στις σύγχρονες δημοκρατίες, δεν επιτρέπει άμεση αντίδραση στους μηχανισμούς της αγοράς. Αν η Ευρώπη δεν θέλει να «υποταχθεί» στην κυριαρχία μιας χώρας, της Γερμανίας, θα πρέπει να αποκτήσει ένα ταχύτερο σύστημα λήψης αποφάσεων. Ο καπιταλισμός των αγορών ανέδειξε τις αδυναμίες των ευρωπαϊκών μηχανισμών, όπου η κρίση μιας μικρής χώρας μετατράπηκε σε κρίση της ευρωζώνης.

αθΩς η συνεχής επανΑληψη της ανΑγκης διαρθρωτικΩν μεταρρυθμΙσεων, δημοσιονομικής λιτΟτητας, μεγαλυτερης ευελιξΙας στην αγορΑ εργασΙας και επανεκπαΙδευσης των εργαζομΕνων από τους ηγΕτες των ανεπτυγμένων χωρΩν Ωστε να επανελθουν σε σταθερΗ ανΑπτυξη

αφήνει αδιάφορους πλέον τους πολίτες που βλέπουν την προοπτικές τους να περιορίζονται λόγω της ύφεσης ή αναιμικής ανάπτυξης, μια νέα τάση διαγράφεται. Στην Αμερική και τη Γαλλία που βαδίζουν προς προεδρικές εκλογές οι υποψήφιοι πρόεδροι- Ομπάμα και Ολλάντ- μεταδίδουν ένα άλλο μήνυμα. Ο πρώτος ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου οργανισμού, του Trade Enforcement Unit, που θα ερευνά αθέμιτες εμπορικές πρακτικές χωρών όπως η Κίνα που υπονομεύουν τη βιομηχανική παραγωγή της χώρας του. Επίσης, δήλωσε ότι δεν θα επιτρέψει να επανέλθει η οικονομία σε μια κατάσταση όπου εξασθενεί με τη μεταφορά παραγωγής σε άλλες χώρες και σχεδιάζει την κατάργηση της έκπτωσης των δαπανών για μεταφορά παραγωγής σε άλλες χώρες. Κάλεσε τις επιχειρήσεις να κάνουν ότι μπορούν για να επιστρέψουν θέσεις εργασίας στη χώρα υποσχόμενος ότι η κυβέρνηση θα κάνει ότι μπορεί για να τις στηρίξει στην προσπάθεια αυτή. Προχωρώντας ένα βήμα πιο μπροστά, ο Ολλάντ σχεδιάζει την επιβολή δασμών στα προϊόντα χωρών που δεν πληρούν συγκεκριμένα κοινωνικά στάνταρντ για τους εργαζόμενους και περιβαλλοντικά κριτήρια. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να αποκλείονται από τους διαγωνισμούς μεγάλων κρατικών προμηθειών χωρών της ΕΕ εταιρείες από χώρες που επιβάλλουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο (πχ με προτίμηση εγχώριων παραγωγών) περιορισμούς στο δικό τους πρόγραμμα κρατικών προμηθειών σε ευρωπαϊκές

Ευρωζώνη

ΑΕΠ, δισ δολ.

% παγκόσμιου αεπ, σε ισοτιμίες αγοραστικής δύνμης

Κατά κεφαλή αεπ, χιλ. δολ.

2012

12.781,4

14,3

Γερμανία

3.478,8

3,8

42,6

Γαλλία

2.712,0

2,7

42,8

Ιταλία

2.066,9

2,2

33,9

Ισπανία

1.397,8

1,7

30,2

Ολλανδία

802,1

0,9

47,8

Βέλγιο

496,8

0,5

45,1

Αυστρία

409,0

0,4

48,5

Ελλάδα

271,1

0,3

24,2

Φινλανδία

257,8

0,2

47,5

Πορτογαλία

220,6

0,3

20,7

Ιρλανδία

209,6

0,2

45,9

Μεγαλύτερες εκτός ευρώ οικονομίες της ΕΕ Βρετανία

2.452,7

2,8

38,9

Πολωνία

528,5

1,0

14,0

Σουηδία

549,4

0,5

57,9

Σύνολο ΕΕ

17.070,0

ΗΠΑ

15.609,7

18,9

49,6

Κίνα

7.991,7

15,0

5,9

Ιαπωνία

5.981,0

5,6

47,0

Ινδία

1.779,3

5,8

1,5

Βραζιλία

2.493,0

2,9

12,5

Ρωσία

2.021,9

3,0

14,2

817,3

1,3

10,9

Τουρκία

…

Πηγή: ΔΝΤ Απρίλιος 2012, Εurostat

εταιρείες. Σε αυτό αντιδρά η Γερμανία, που θεωρεί ότι θα προκαλέσει αντίποινα από την Κίνα, που αποτελεί σημαντική αγορά για τις εξαγωγές της (το ισοζύγιο της με την Κίνα είναι οριακά μόνο ελλειμματικό). Η τάση αυτή αποτελεί μια ανάσχεση της παγκοσμιοποίησης, που αν επικρατήσει μπορεί να οδηγήσει σε νέες ισορροπίες και ίσως σε εξορθολογισμό τον καπιταλισμό της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

★

οι αριθμοί και οι τάσεις κόσμο όλακOσμο κρίνονταιπου απόOλα την εμπιστοσύνη. οι αριθμοI και σε οι έναν τAσεις σεπου Eναν κρIνονται απO την εμπιστοσYνη ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ ΑΕΠ

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δισ. δολ.

Ποσοστό ανεργίας

2011 2012 2013* 2011

2012

2013

2012

Δημόσιο χρέος % αεπ

ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ

2011

2012

2013

2011

2012

2013

Ευρωζώνη

1,4

-0,3

0,9

10,0

10,9

10,8

81,1

-4,1

-3,4

-3,0

88,0

90,4

90,9

Γερμανία

3,0

0,6

1,5

6,0

5,6

5,5

180,3

-1,0

-0,8

-0,5

81,5

78,9

77,5

Γαλλία

1,7

0,5

1,0

9,8

10,0

10,1

-52,5

-5,3

-4,5

-3,9

86,3

89,0

90,8

Ιταλία

0,4

-1,9

-0,3

8,4

9,5

9,7

-45,9

-4,0

-2,4

-1,5

120,1

123,4

123,8

Ισπανία

0,7

-1,8

0,1

21,6

24,2

23,9

-30,0

-8,5

-6,0

-5,7

68,5

79,0

84,0

Ολλανδία

1,2

-0,5

0,8

4,5

5,5

65,8

-5,0

-4,5

-4,9

66,2

70,1

73,7

Βέλγιο

1,9

0,0

0,8

7,2

8,0

8,3

-1,3

-4,1

-2,9

-2,1

98,5

99,1

98,5

Αυστρία

3,1

0,9

1,8

4,2

4,4

4,3

5,6

-2,5

-3,0

-2,4

72,2

73,9

74,3

Ελλάδα

-6,9

-4,7

0,0

17,3

19,4

-20,0

-9,5

-6,7

-4,7

165,4

2,9

0,6

1,8

7,8

7,7

7,8

-2,5

-0,8

-1,4

-0,8

48,6

51,6

52,8

-1,5

-3,3

0,3

12,6

14,4

14,0

-9,2

-4,0

-4,5

-3,0

106,8

112,4

115,3

0,7

0,5

2,0

14,4

14,5

13,8

2,0

-9,8

-8,6

-7,4

105,0

113,1

117,7

Φινλανδία Πορτογαλία Ιρλανδία

163,2

167,3

Μεγαλύτερες εκτός ευρώ οικονομίες της ΕΕ Βρετανία

0,7

0,8

2,0

8,0

8,3

8,2

-42,0

-8,7

-8,0

-6,6

82,5

88,4

91,4

Πολωνία

4,3

2,6

3,2

9,6

9,4

9,1

-24,0

-5,2

-3,2

-2,8

55,4

55,7

55,2

Σουηδία

4,0

0,9

2,3

7,5

7,7

16,6

0,1

-0,1

0,5

37,4

35,5

33,5

Σύνολο ΕΕ

1,5

0,0

9,7

9,8

9,6

-4,7

-3,9

-3,2

82,5

84,9

ΗΠΑ

1,7

2,1

2,4

9,0

8,2

7,9

-509,9

-9,5

-8,0

-6,4

102,9

106,6

110,2

Κίνα

9,2

8,2

8,8

181,7

-1,2

-1,3

-0,9

25,8

22,0

19,4

-0,7

2,0

1,7

4,5

4,4

130,0

-10,0

-8,7

229,8

235,8

241,1

Ινδία

7,2

6,9

7,3

…

-57,0

-8,6

-8,3

-8,2

68,0

67,6

66,7

Βραζιλία

2,7

3,0

4,1

6,0

6,5

-78,0

-2,7

-2,3

-2,4

66,2

65,0

63,1

Ρωσία

4,3

4,0

3,9

6,5

6,0

96,4

1,5

0,6

-0,3

9,6

8,4

7,9

Τουρκία

8,5

2,3

3,2

10,3

10,5

-71,0

-0,2

-1,7

-2,0

39,4

36,0

34,5

Ιαπωνία

4,0

9,9

4,0

Ματιά στον κόσμο,οι αριθμοί και οι τάσεις σε έναν κόσμο που όλα κρίνονται από την εμπιστοσύνη.

ΑΕΠ, δισ δολ.

% παγκόσμιου αεπ, σε ισοτιμίες αγοραστικής δύνμης

2012

Ρυθμός ανόδου αεπ

2011 2012 2013*

Ανεπτυγμένες οικονομίες

36.146

51,1

1,6

1,4

Αναδυόμενες της αγοράς και αναπτυσσόμενες

34.589

48,9

6,2

5,7

Από τις οποίες πετρελαιοπαραγωγοί (εκτός Ρωσίας)*

6.154

8,7

4,8

3,7

100

3,9

3,5

4,1

Κόσμος

70.735

Πηγή: ΔΝΤ Απρίλιος 2012 * Ο ρυθμός ανάπτυξης αφορά μόνο τις χώρες της Μ.Ανατολής. Προβλέψεις ΔΝΤ Aπριλίου 2012, Τα δημοσιονομικά ελλείμματα στις Κίνα, Βραζιλία, Ινδία & Ρωσία δεν είναι συγκρίσιμα με των υπολοίπων χωρών.

78 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΕΥΡΩΠΗ_

Α ΜΦΙ Λ Ε Γ ΟΜ Ε ΝΟ Π Ε Ι ΡΑ Μ Α Ενα μεγαλΥτερο βΗμα για την ΕΚΧΩΡΗΣΗ εθνικΩν πολιτικΩν σε υπερεθνικΑ Οργανα Εχει γΙνει στην ΕυρΩπη. ΑυτΟ θα μποροΥσε να αποτελΕσει Ενα βΗμα προς τη δημοσιονομικη Ενωση. Ομως η ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΒΑΣΗ του ευρωπαϊκοΥ πειρΑματος που βρΙσκεται σΗμερα σε εξΕλιξη, δηλαδΗ της γενικευμΕνης εφαρμογΗς πολιτικησ αυστηρΗς λιτοτητας -μεΙωσης των δημοσΙων ελλειμμΑτων που αναπΟδραστα καθιστοΥν δυσχερή η και αδΥνατη την επΙτευξη των δημοσιονομικΩν στΟχων- εΙναι κΑτι που κανεΙς δεν μπορεΙ να πει σΗμερα με ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Οτι θα εΙναι θετικΗ.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

την Ευρώπη, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα απειλεί και θα επιβάλλει πλέον, με τη διακυβερνητική συμφωνία του Δεκεμβρίου 2011, αυστηρές ποινές στις χώρες που δεν μειώνουν το δημόσιο έλλειμμά τους σύμφωνα με τα προγράμματα που έχουν συμφωνηθεί με αυτή, οι πολίτες τους θα συνειδητοποιούν ότι ένα μεγαλύτερο βήμα για την εκχώρηση εθνικών πολιτικών σε υπερεθνικά όργανα έχει γίνει. Με την έννοια όχι μόνο των στόχων καθοριζόμενων από τις Βρυξέλλες αλλά και των τρόπων επίτευξής τους. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βήμα προς τη δημοσιονομική ένωση, πολύ αργότερα και εφόσον έχει σταθεροποιηθεί η εικόνα των δημόσιων οικονομικών, με κοινή πλατφόρμα δανεισμού, δηλαδή το ευρωομόλογο. Ωστόσο, όλα θα κριθούν από την έκβαση του «πειράματος» που διεξάγεται σήμερα στην Ευρώπη και συγκεκριμένα της γενικευμένης εφαρμογής πολιτικών αυστηρής λιτότητας, μείωσης των δημοσίων ελλειμμάτων

που αναπόδραστα καθιστούν δυσχερή ή και αδύνατη την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Χωρίς αναπροσαρμογή των στόχων σε ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα, η αντίδραση των αγορών στη συνεχή αποτυχία επίτευξής τους, μπορεί να οδηγήσει σε νέα άνοδο των spreads, κλιμάκωση της κρίσης χρέους, νέα επιδείνωση της εμπιστοσύνης με συνέπεια μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, η οποία θα πλήξει και τις χώρες που αποδείχθηκαν ανθεκτικές. Η κλιμάκωση της κρίσης χρέους είναι άλλωστε, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ευρωπαϊκή οικονομία. Η συμφωνία για τη διάσωση της Ελλάδας, αποτελεί το πρώτο βήμα. Ωστόσο, τα επόμενα θα είναι εξίσου κρίσιμα για την ευρωζώνη, που εξελίσσεται σε ένα διπολικό σύστημα, με ηγέτιδα τη Γερμανία και τις μικρότερες χώρες υψηλής πιστοληπτικής αξιολόγησης και ισχυρών δημόσιων οικονομικών και τον άλλο πόλο να αποτελείται από τις χώρες του Νότου, την Ιρλανδία, το υπερχρεωμένο

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

79 ★

Βέλγιο και γενικά τις χώρες με αδύναμα δημόσια οικονομικά. Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, ζητά από τη Γερμανία, να επιδείξει ισχυρό ηγετικό ρόλο στην επίλυση των προβλημάτων της ευρωζώνης και αλληλεγγύη. Επίσης, τονίζει ότι η γενικευμένη πολιτική μείωσης των ελλειμμάτων σε όλες τις χώρες θα εντείνει τις υφεσιακές πιέσεις. Και αυτό δεν είναι κάτι που αφήνει αδιάφορες τις αγορές. Η πρόσφατη υποβάθμιση της Γαλλίας και της Αυστρίας από τον οίκο Standard & Poors, 2 από τις 6 χώρες της ευρωζώνης με την ανώτατη αξιολόγηση ΑΑΑ, οφειλόταν σε αυτόν τον παράγοντα όπως και στη σημαντική έκθεση των τραπεζών τους σε χρέος της περιφέρειας και ιδιαίτερα των χωρών της Αν. Ευρώπης για τη δεύτερη. Ο φαύλος κύκλος διασύνδεσης κρατικού χρέους, εύθραυστων ισορροπιών στις χρηματαγορές και επιβράδυνσης/ύφεσης παραμένει. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι χώρες της ευρωζώνης και οι τράπεζές τους θα χρειαστεί να αναχρηματοδοτήσουν το 2012 χρέος που ισοδυναμεί με 23% του συνολικού αεπ της, δηλαδή 2,2 τρισεκ. ευρώ περίπου. Η επίσπευση της ισχύος του ESM

για το καλοκαίρι του 2012 είναι η άμυνα της ευρωζώνης έναντι του ενδεχόμενου επιδείνωσης της κατάστασης στην Ισπανία και την Ιταλία. Ήδη η οικονομία της ευρωζώνης συρρικνώνεται το 2012, με την ύφεση να προβλέπεται στο 0,3% και 6 χώρες της, η Ελλάδα, η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Ιρλανδία και η Κύπρος βρίσκονται σε ύφεση. Σήμερα, η απουσία ενός ομοσπονδιακού προϋπολογισμού στερεί από την ευρωζώνη ένα φυσικό σταθεροποιητή στη νομισματική ένωση (κατά το αμερικανικό πρότυπο) με την αναδιανομή εισοδήματος μεταξύ ισχυρών και χωρών σε κρίση. Προσπαθεί να καλύψει το κενό με προληπτικά μέτρα, όπως το δημοσιονομικό σύμφωνο και η εποπτεία της μακροοικονομικής πολιτικής των χωρών–μελών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορεί να επιβάλλει μέτρα πολιτικής και κυρώσεις αν διαπιστώσει ότι μια χώρα οδηγείται σε ανισορροπία, κάτι που δεν προβλέπεται στην Αμερική όπου η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν μπορεί να παρέμβει πχ. στη φορολογική πολιτική των πολιτειακών κυβερνήσεων.

Στόχος η ανταγωνιστικότητα Το εγχείρημα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των ελλειμματικών χωρών της ευρωζώνης με εσωτερική υποτίμηση είναι ιδιαίτερα δύσκολο και επίπονο. Η εσωτερική υποτίμηση, με μείωση μισθών, οδηγεί σε χαμηλότερο ΑΕΠ, ανεπαρκές για την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Η μείωση των εξωτερικών ελλειμμάτων θα πρέπει να συνοδεύεται με μείωση των πλεονασμάτων στη Γερμανία, της οποίας η πολιτική θα πρέπει να προσαρμοσθεί, δηλαδή να επιτρέψει υψηλότερο πληθωρισμό μισθών που θα αυξήσει την εγχώρια ζήτηση. Άλλωστε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να εξετάσει τους παράγοντες που συντηρούν τα μόνιμα μεγάλα πλεονάσματα αλλά και τις εμπορικές και χρηματοοικονομικές διασυνδέσεις μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών. Η προσαρμογή πρέπει να αφορά και τις δύο πλευρές και σε αυτό παραδοσιακά η στάση της Γερμανίας είναι αρνητική. Τη στάση της υποστηρίζει ο Ευρωπαίος κεντρικός τραπεζίτης Μάριο Ντράγκι ενώ αντίθετα ο Ολιβιέ Μπλανσάρ, του ΔΝΤ, τονίζει ότι η ΕΚΤ θα πρέπει να προχωρήσει σε μεγαλύτερη νομισματική χαλάρωση, η οποία θα οδηγήσει μεν σε υψηλότερο πληθωρισμό στις πλεονασματικές χώρες όμως θα στηρίξει τις χώρες σε κρίση. Αν πρόκειται να υπάρξει ισορροπία, τα πλεονάσματά της θα μειωθούν. Και αν ακόμη στόχος είναι να καταστεί η ευρωζώνη στο σύνολό της πλεονασματική, η διαδικασία έχει τα όριά της. Π.χ., τα πλεονάσματα της ευρωζώνης, της Κίνας, της Ρωσίας και της Ιαπωνίας (συνολικά 39% του παγκόσμιου ΑΕΠ), δεν θα μπορεί να συντηρήσει η ελλειμματική αμερικανική οικονομία ( 19%). Συνεπώς μέσα από την κρίση η διαδικασία προσαρμογής των παγκόσμιων ανισορροπιών θα ξεκινήσει.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Ποιά είναι όμως τα βασικά θέματα στις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης που θα τροφοδοτήσουν τις εξελίξεις το επόμενο διάστημα; Θα τα δούμε συγκεκριμένα στο επόμενο κείμενο που επιμελήθηκε το ☛ Επιτελείο των Τάσεων.

80 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΓΕΡΜΑΝΙΑ_

ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΗΣ MERKEL Με το ΕλλειμμΑ της να προβλΕπεται στο 1% του ΑΕΠ φΕτος, το χαμηλΟτερο στην ευρωζΩνη μετΑ της ΦινλανδΙας, η καγκελΑριος Μερκελ, μετΑ την ισχυρη ανΑπτυξη του 2011 με ρυθμΟ 3%, θα πρΕπει να διαχειρισθεΙ μια οικονομΙα που επιβραδΥνει. ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ρυθμός ανάπτυξης της Γερμανίας υποχωρεί φέτος στο 0,6% που πιθανόν να επιταχυνθεί ελαφρά το 2013. Η ανεργία έχει υποχωρήσει στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας 20ετίας και η ανάπτυξή της μετά την ύφεση του 2009 βασίστηκε στις αυξανόμενες επενδύσεις και εξαγωγές. Οι εξαγωγές της όμως επιβραδύνουν καθώς η ζήτηση από τον κυριότερο εμπορικό της εταίρο στην ευρωζώνη, τη Γαλλία, αλλά και τις άλλες χώρες της περιοχής υποχωρεί. Έτσι, τη σκυτάλη στην τόνωση της οικονομίας παίρνει φέτος η ιδιωτική κατανάλωση καθώς οι Γερμανοί καταναλωτές (μαζί με εκείνους των Σκανδιναβικών χωρών) είναι οι πιο αισιόδοξοι στην Ευρώπη). Ωστόσο, έχει ισχυρές θέσεις στην αναπτυσσόμενη Ασία, οι εξαγωγές της προς την Κίνα αυξήθηκαν 23% το 2011 και το εμπορικό της έλλειμμα με τη χώρα αυτή είναι μόλις 1% των εξαγωγών της. Επίσης, η φυγή προς την ασφάλεια των κρατικών ομολόγων της είναι ισχυρή, το κόστος δανεισμού της βρίσκεται σε σχεδόν ιστορικά χαμηλά. Οι τράπεζες της έχουν υποστεί απώλειες από τις τοποθετήσεις τους στα ομόλογα της ευρω-

παϊκής περιφέρειας και πλέον μειώνουν τις χρηματοδοτήσεις τους προς αυτή και γενικά στο εξωτερικό. Έτσι, στρέφονται στην εσωτερική αγορά, προσφέροντας ελκυστικούς όρους στις επιχειρήσεις. Ωστόσο, η κεφαλαιακή θέση των τελευταίων έχει ισχυροποιηθεί με αποτέλεσμα η ζήτηση δανείων να είναι χαμηλή. Σε μια αναδιάταξη ισορροπιών θα διαπιστώσουν ότι η απουσία των υψηλών αποδόσεων που προσέφερε η περιφέρεια θα τις επηρεάσει. Η γερμανική κυβέρνηση παρά τις αρχικές αντιρρήσεις της στη αύξηση των κεφαλαίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας επιτρέποντας την παράλληλη λειτουργία του προσωρινού EFSF (θεωρεί ότι θα οδηγήσει σε νομισματοποίηση του χρέους αναπόφευκτα από την ΕΚΤ και αύξηση των γερμανικών εγγυήσεων), τελικά, και υπό την πίεση της ανόδου του κόστους δανεισμού σε Ιταλία και Ισπανία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες εντάσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων, αποδέχτηκε την αύξηση της δύναμης πυρός του στα 700 δισ. ευρώ, χαμηλότερα από το ποσό των 940 δισ. που ζητούσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και που θεωρούσαν αναγκαίο το ΔΝΤ και ο ΟΟΣΑ.

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

81 ★

Στις εκλογές του 2013 η καγκελάριος Μέρκελ θα έχει διπλό πεδίο αποτελεσμάτων που θα πρέπει να παρουσιάσει στους ψηφοφόρους της: σταθερή ανάπτυξη για την οικονομία της που καλύπτει το 27% της οικονομίας της ευρωζώνης και επιτυχία στην επίλυση της κρίσης της ευρωζώνης. Αποτυχία στο δεύτερο αναπόδραστα θα επηρεάσει και το πρώτο.

82 ★

—

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

ΓΑ Λ ΛΙΑ

—

ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ & Η ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ Με τον Φρανσουά Ολλάντ να έχει μέχρι στιγμής προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις έναντι του προέδρου Σαρκοζί, στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου - Μαΐου το ενδεχόμενο οι σοσιαλιστές να επανέλθουν στην εξουσία μετά από δύο σχεδόν δεκαετίες είναι πολύ πιθανό. Στις προεκλογικές του δεσμεύσεις είναι η ανατροπή της κυριαρχίας του χρηματοοικονομικού τομέα με την έμφαση να μετατοπίζεται στην πραγματική οικονομία και ιδίως τη βιομηχανία. Ωστόσο, αυτά είναι προεκλογικές κινήσεις εντυπωσιασμού των ψηφοφόρων σε μια οικονομία που επιβραδύνει, για φέτος προβλέπεται άνοδος του ΑΕΠ μόλις 0,5% και η ανεργία διατηρείται σταθερά στο 10% του εργατικού δυναμικού (24% στους νέους). Ο τραπεζικός της τομέας είναι ο μεγαλύτερος στην ευρωζώνη και παρά τη μεγάλη έκθεσή του στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία, από την οποία έχει εγγράψει σημαντικές ζημιές, οι γαλλικές τράπεζες παραμένουν ισχυρές, με τις τιμές των μετοχών τους να ανακάμπτουν το 2012, μετά από τεράστιες απώλειες το 2011 για τις μεγαλύτερες. Η έκβαση του εκλογικού αποτελέσματος θα έχει σημασία για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη και γενικότερα την πορεία των δημοσιονομικών στην ευρωζώνη. Ο Φρανσουά Ολλάντ έχει δηλώσει ότι αν εκλεγεί θα επαναδιαπραγματευθεί τη διακυβερνητική συμφωνία του Δεκεμβρίου -με την οποία δεσμεύονται τα κράτη για πλεονασματική δημόσια διαχείριση με το διαρθρωτικό έλλειμμα όχι μεγαλύτερο του 0,5% του ΑΕΠ με κανόνες που θα αποτελέσουν νόμους- διαφωνεί με τις αυστηρές ποινές στους παραβάτες και με την ανεπαρκή έμφαση στην ανάπτυξη. Εύλογα η καγκελάριος Μέρκελ έδειξε αρχικά τη σαφή υποστήριξή της στον Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος υπέγραψε τη συμφωνία. Σε κίνηση αντιπερισπασμού ο τελευταίος άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο η συμφωνία να τεθεί σε δημοψήφισμα για έγκριση από τους Γάλλους. Συνεπώς, οι πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία, τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης με 20% του ΑΕΠ της, θα είναι καθοριστικές για τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους αλλά και τη μελλοντική εξέλιξή της.

το 2011, πάνω από 6%, από τις αρχές του 2012 έχει υποχωρήσει ελαφρά (με τη βοήθεια της νέας δυνατότητας για τις τράπεζες άντλησης τριετών δανείων από την ΕΚΤ, στην οποία προσέφυγαν οι ιταλικές τράπεζες που στη συνέχεια αγόρασαν κρατικά ομόλογα) και η χώρα μπόρεσε να εξυπηρετήσει τις δανειακές της ανάγκες, δοκιμασία κρίσιμη για την ευρωζώνη. Ρεαλιστής ο Μόντι, του οποίου η δημοτικότητα αρχικά αυξανόταν, κάλεσε την Γερμανία να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που έχει λόγω των ισχυρών δημόσιων οικονομικών της και να μειώσει το κόστος δανεισμού της, αλλά και των άλλων χωρών του ευρωπαϊκού νότου, σε μια άμεση αναφορά στη σκοπιμότητα του ευρωομολόγου αλλά και αύξησης των κεφαλαίων/δυνατοτήτων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Διαφορετικά, όπως τόνισε, η απογοήτευση των ψηφοφόρων –που θα βλέπουν τις θυσίες τους να μην ανταμείβονται– μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπές στην πολιτική σκηνή, σε μια σαφή αναφορά στις κοινωνικές εντάσεις που προκαλεί η μείωση των εισοδημάτων. Προχωρά σε μέτρα διευκόλυνσης των απολύσεων, υπόθεση δύσκολη στη χώρα αυτή, αφού μέχρι σήμερα η απόλυση μπορούσε να αναστραφεί από τα δικαστήρια ως άδικη -με υποχρέωση του εργοδότη να καταβάλλει την αμοιβή για το διάστημα που ο εργαζόμενος ήταν εκτός εργασίας- ακόμα και αν η επιχείρηση αντιμετώπιζε δυσκολίες. Στόχος είναι να ενθαρρυνθούν οι επιχειρήσεις να προχωρούν σε προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, καθώς σήμερα το 90% των νέων συμβάσεων αφορά προσωρινή απασχόληση με περιορισμένα δικαιώματα για τους εργαζόμενους. Οι πιθανότητες η ύφεση να αποδειχθεί βαθύτερη από τις προβλέψεις (-1,9%) είναι μεγάλες, με τη χρηματοδότηση της οικονομίας να συρρικνώνεται (η άνοδος από 8% το 2010 σε 1,4% το 2011) αφού οι τράπεζες οδηγούνται σε απομόχλευση για να ισχυροποιήσουν τους ισολογισμούς τους ενώ δυσκολεύονται να αντλήσουν κεφάλαια σε λογικά επιτόκια από τις αγορές, και η ανεργία αυξάνεται (στο 10%). O Μάριο Μόντι θεωρεί πάντως ότι τα χειρότερα έχουν παρέλθει για την ευρωζώνη.

—

ΙΣΠΑΝΙΑ

—

ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΒΑΘΙΑΣ ΥΦΕΣΗΣ

—

ΙΤΑ Λ ΙΑ

—

ΣΥΡΡΙΚΝΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Η οικονομία εισέρχεται σε ύφεση το 2012, μετά από δύο χρόνια χαμηλής ανάπτυξης, καθώς η πολιτική αυστηρής λιτότητας της κυβέρνησης τεχνοκρατών του Μάριο Μόντι λαμβάνει τα μέτρα 30 δισ. ευρώ που υπαγορεύονται από την ΕΕ και την ΕΚΤ (ως όρο από την τελευταία για στήριξη της αγοράς ομολόγων της). Το κόστος δανεισμού της που είχε αυξηθεί σε μη βιώσιμα επίπεδα

Με την οικονομία της χώρας του να επανέρχεται σε ύφεση το 2012 με μείωση του ΑΕΠ 1,8%, μετά από οριακή άνοδο το 2011 και μείωση την προηγούμενη διετία, ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι, που ανέλαβε τον περασμένο Νοέμβριο τα ηνία της χώρας, ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χαλαρώσει το χρονοδιάγραμμα μείωσης του δημοσίου ελλείμματος καθώς αυτό που έχει συμφωνηθεί είναι «μη ρεαλιστικό και αντιπαραγωγικό». Ο στόχος που έχει τεθεί στην κυβέρνηση είναι να το μειώσει από 8,5% του ΑΕΠ το 2011 σε 5,5% το 2012 (μετά από διαπραγματεύσεις με την ΕΕ ο πρωθυπουργός αφού τόνισε τον κίνδυνο βαθιάς ύφεσης, πέτυχε την αναθεώρηση του στόχου 4,4%) και 3% το 2013. Ωστόσο,

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

83 ★

με την οικονομία σε ύφεση, την ανεργία στο 24% του εργατικού δυναμικού, τη χρηματοδότηση της οικονομίας να συρρικνώνεται με ρυθμό 3%, οι πιθανότητες επιτυχίας στην επίτευξη του στόχου είναι ισχνές. Μάλιστα, η συρρίκνωση της χρηματοδότησης εντείνεται το τελευταίο διάστημα, κάτι που ισχύει και για την Πορτογαλία. Η περίπτωση της Ισπανίας διαφέρει από των υπολοίπων χωρών της ευρωζώνης που είτε βρίσκονται σε ευρωπαϊκά προγράμματα στήριξης ή σε ευρωπαϊκή επιτήρηση, υπό την πίεση των αγορών και κάτω από «άτυπα» προγράμματα όπως η Ιταλία. Το δημόσιο χρέος της είναι σχετικά χαμηλό, 75% του ΑΕΠ έναντι 120% της Ιρλανδίας, 111% της Πορτογαλίας, 121% της Ιταλίας και 100% του Βελγίου. Αν η αδυναμία τήρησης των στόχων οδηγήσει σε νέα άνοδο των επιτοκίων δανεισμού της (ήδη τον Απρίλιο επανήλθαν σε επίπεδα κινδύνου πάνω από 6%), μια κρίση ρευστότητας μπορεί να μετατραπεί σε κρίση φερεγγυότητας που δεν δικαιολογούν τα θεμελιώδη δεδομένα της. Ο περιορισμός των δαπανών και η αύξηση των φόρων (τα νέα μέτρα για το 2012 φθάνουν τα 27 δισ. ευρώ), η διόρθωση της αγοράς ακινήτων, ο υπερδανεισμένος ιδιωτικός τομέας (τα στεγαστικά και τα δάνεια των κατασκευαστικών επιχειρήσεων αναλογούν σε 45% του αεπ της χώρας και συνέβαλλαν στη φούσκα ακινήτων) που πλέον οδηγείται σε απομόχλευση, πιέζουν πτωτικά την οικονομία. Αν οι πιέσεις ενταθούν, η 4η μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης –με 12% του ΑΕΠ της– θα βυθισθεί σε μεγαλύτερη ύφεση και η ευρωπαϊκή στρατηγική απότομης μείωσης των ελλειμμάτων θα φθάσει στα όρια της. Με το 1/3 της οικονομίας της ευρωζώνης σε ύφεση (μαζί με την Ιταλία) το διακύβευμα είναι μεγάλο. Προχωρά σε μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, μειώνοντας την πολύ υψηλή αποζημίωση απόλυσης, σε μια αγορά όπου το ¼ σχεδόν των θέσεων εργασίας αφορά θέσεις προσωρινής απασχόλησης και μειωμένης προστασίας που ωστόσο διατηρούν υψηλή την ανεργία. Πρόσφατα, εντείνονται οι φήμες ότι θα χρειαστεί ευρωπαϊκή βοήθεια για να αναχρηματοδοτήσει τις περιφερειακές της τράπεζες.

—

ΠΟΡ ΤΟΓΑ ΛΙΑ

—

ΑΥΣΤΗΡΗ ΛΙΤΟΤΗΤΑ Με βαθύτερη την ύφεση το 2012, η υποχώρηση του ΑΕΠ υπολογίζεται σε 3,3%, η τρίτη χώρα μετά την Ελλάδα που τέθηκε υπό την προστασία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης, αντιμετωπίζει τις αναμενόμενες δυσκολίες. Υπό την επίδραση των προγραμμάτων δραστικής λιτότητας η δυναμική της ύφεσης εντείνεται. Παρά το γεγονός ότι το δημόσιο έλλειμμά της το 2011 ήταν πολύ χαμηλότερο από το ελληνικό (5,8% του ΑΕΠ) η μείωση στο 4,5% το 2012 είναι δυσχερής σε περιβάλλον μειούμενης δραστηριότητας. Ένα δεύτερο πακέτο στήριξης δεν αποκλείεται -η ύφεση είχε ως συνέπεια τον τριπλασιασμό του δημόσιου ελλείμματος το 1ο δί-

μηνο του 2012- όπως και μια μερική διαγραφή χρέους, καθώς τα spread των ομολόγων της δεν επιτρέπουν τη σύντομη πρόσβαση στις αγορές, η οποία στο σχέδιο διάσωσης προβλεπόταν για τον Σεπτέμβριο 2013. Ωστόσο, στα ισχυρά της σημεία που συμβάλλουν στην ευνοϊκή στάση των Ευρωπαίων, η συμφωνία κυβέρνησης και αντιπολίτευσης (και πριν τις εκλογές) για την αναγκαιότητα των μέτρων για μείωση των δημόσιων ελλειμμάτων και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς της. Οι αποκρατικοποιήσεις και η απελευθέρωση των επαγγελμάτων προχωρούν, ενώ μειώνει την αποζημίωση απόλυσης για τους νεοπροσλαμβανόμενους.

—

Ηn. ΒΑΣΙΛΕΙΟ

—

ΑΣΠΙΔΑ Η ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ Ο πρωθυπουργός, Ντέιβιντ Κάμερον μαζί με τον Τσέχο ομόλογό του, δεν συμφώνησε με τους Ευρωπαίους εταίρους στη διακυβερνητική συμφωνία υποχρεωτικών ισοσκελισμένων προϋπολογισμών και αυστηρών ποινών στις χώρες παραβάτες. Το δημόσιο έλλειμμα της μειώνεται, ωστόσο παραμένει υψηλό, προβλέπεται σχεδόν στο 8% του ΑΕΠ το 2012 και το δημόσιο χρέος της στο 89% του ΑΕΠ. Ωστόσο, η ποσοτική χαλάρωση της κεντρικής τράπεζας για να τονώσει την οικονομία και η ισχυρή επενδυτική της θέση με το εξωτερικό (παρά το υψηλό εξωτερικό χρέος το καθαρό αποτέλεσμα στις σχέσεις της με το εξωτερικό είναι μόλις -13% του ΑΕΠ) την προστατεύουν από τις πιέσεις των αγορών, που γνωρίζουν ότι η κεντρική τράπεζα θα στηρίξει τα κρατικά ομόλογα. Με οριακή ανάπτυξη το 2012, η κεντρική τράπεζα διατηρεί το επιτόκιο της στο 0,5%. Έχει τον μεγαλύτερο τραπεζικό τομέα στην ΕΕ και τον δεύτερο μεγαλύτερο παγκοσμίως. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το ενεργητικό των βρετανικών τραπεζών ανερχόταν σε 12,1 τρισεκ. δολ (στοιχεία 2010), με 14,3 τρισεκ. στις ΗΠΑ, 7,8 στη Γαλλία και στη Γερμανία. Αν συνυπολογισθεί και η αγορά μετοχών και ομολόγων (με βάση την κεφαλαιοποίηση) η κεφαλαιαγορά της είναι η 3η μεγαλύτερη με 20,5 τρισεκ. μετά την αμερικανική (64 τρισεκ.) και την ιαπωνική (30 τρισεκ.). Συνεπώς η κυβέρνηση της έχει κάθε λόγο να προσπαθεί να μπλοκάρει οποιαδήποτε ευρωπαϊκή νομοθεσία που θεωρεί ότι μπορεί να μειώσει την ανταγωνιστικότητα του Λονδίνου ως διεθνούς χρηματοπιστωτικού κέντρου, σε μια χώρα όπου το 1/3 του ΑΕΠ προέρχεται από τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Αντιδρά στον φόρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών που προωθεί η ΕΕ, θεωρεί ότι τα μέτρα που προτείνει η επιτροπή Vickers επαρκούν για τη διασφάλιση της σταθερότητας του συστήματος. Αρχικά αντίθετη στην αύξηση των κεφαλαίων του ΔΝΤ, που θα επέτρεπε την έμμεση ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, τελικά συνεισφέρει 15 δισ. δολ. αφού η Γερμανία συναίνεσε στην αύξηση των κεφαλαίων του ΕΜΣ.

84 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΗΠΑ_

ΤΟ ΔΙΛΛΗΜΑ ΤΟΥ BARACK OBAMA Το δΙλλημα για τον πρΟεδρο ΟμπΑμα καθΩς βαδΙζει προς τις ΕΚΛΟΓΕΣ του ΝοεμβρΙου και την προοπτικΗ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΘΗΤΕΙΑΣ εστιαζει στην οικονομια: ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ομοσπονδιακΟΥ ελλειμμαΤΟΣ Ή ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΠΟΥ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΛΗΤΤΟΥΝ;

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

85 ★

ια νέα τάση διαγράφεται στη µεγαλύτερη οικονοµία του πλανήτη: το χαµηλό δολάριο, η άνοδος της τιµής του πετρελαίου που αυξάνει το µεταφορικό κόστος και η υψηλή παραγωγικότητα των Αµερικανών εργαζόµενων αποτελούν πλέον κίνητρο για αρκετές επιχειρήσεις να επαναπατρίσουν την παραγωγή τους, από χώρες της ΝΑ Ασίας στο αµερικανικό έδαφος. Ακόµα και σήµερα, η παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας στην Κίνα είναι 85% χαµηλότερη της αµερικανικής (σύµφωνα µε το Conference Board), ενώ η ανταγωνιστικότητά της βιοµηχανίας της (µε βάση το κόστος εργασίας, στοιχεία Eurostat) έχει βελτιωθεί µέσα σε µια δεκαετία κατά 32% έναντι της Ευρωζώνης και 24% έναντι των µεγαλυτέρων εµπορικών της εταίρων, µε τη βοήθεια φυσικά της υποχώρησης του δολαρίου. Το 2011 η αµερικανική µεταποίηση δηµιούργησε 225 χιλ. θέσεις εργασίας, όµως δεν επαρκούν για να καλυφθούν τα 2 εκατ. που χάθηκαν τη διετία 2008-2010. Ωστόσο, αποτελεί µια αντιστροφή της τάσης µε βασικό χαρακτηριστικό τη δηµιουργία θέσεων υψηλής ειδίκευσης αλλά και την οριστική απώλεια των θέσεων εργασίας για τους χαµηλής ειδίκευσης Αµερικανούς, καθώς η παραγωγή στρέφεται σε προηγµένο εξοπλισµό. Το ∆ΝΤ προβλέπει για φέτος ρυθµό ανάπτυξης 1,8%, µε την ανεργία ωστόσο να διατηρείται υψηλή. Η αµερικανική οικονοµία, µε τη βοήθεια της Fed, αντιµετώπισε αποτελεσµατικότερα από την Ευρώπη τη χρηµατοπιστωτική κρίση, η ύφεση περιορίστηκε στη διετία 2008-2009 και ήδη το χρηµατοπιστωτικό της σύστηµα δεν αντιµετωπίζει προβλήµατα. Χαρακτηριστικό της εµπιστοσύνης στον δυναµισµό και τις προοπτικές της είναι οι ιστορικά χαµηλές αποδόσεις των οµολόγων της, µε τη βοήθεια βέβαια του αποθεµατικού νοµίσµατος (παρά το υψηλό δηµοσιονοµικό έλλειµµα και χρέος), µάλιστα τον Ιανουάριο για πρώτη φορά οι επενδυτές δέχθηκαν αρνητικό επιτόκιο, δηλαδή πλήρωσαν το αµερικανικό δηµόσιο για να τοποθετήσουν στην ασφάλειά του τα κεφάλαια τους (σε τίτλους µε ρήτρα πληθωρισµού, Tips) όπως και η ανάκαµψη των τιµών στα χρηµατιστήριά της. Η Fed µε τις κινήσεις αγοράς µακροπρόθεσµων κρατικών τίτλων στο πλαίσιο της πολιτικής ποσοτικής χαλάρωσης (operation Twist µε την οποία τοποθετείται σε µακροπρόθεσµης διάρκειας τίτλους πουλώντας βραχυπρόθεσµους) επιδιώκει τη µείωση των µακροπρόθεσµων επιτοκίων, που

επηρεάζουν τις επενδύσεις και την κατανάλωση. Ο µεγαλύτερος πιστωτής του αµερικανικού δηµοσίου είναι η κεντρική τράπεζα της χώρας (κάτι που σύµφωνα µε µελέτη του ∆ΝΤ ενισχύει την εµπιστοσύνη των επενδυτών) µε 6,2 τρισεκ. δολ. και ακολουθούν η Κίνα µε 1,1 τρισεκ, η Ιαπωνία µε 1, συνταξιοδοτικά ταµεία µε 842 εκατ, τράπεζες και ασφαλιστικές επιχειρήσεις µε 530 εκατ., οι πολιτειακές κυβερνήσεις µε 484 εκατ., η Βρετανία µε 429, και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες (κυρίως η Σαουδική Αραβία) µε 232 εκατ. Το δίλληµα για τον πρόεδρο Οµπάµα καθώς βαδίζει προς τις εκλογές του Νοεµβρίου και την προοπτική δεύτερης θητείας εστιάζει στην οικονοµία. Ο στόχος είναι να µειωθεί το οµοσπονδιακό έλλειµµα από 9% του ΑΕΠ (των 14,5 τρισ. δολ, ¼ του παγκόσµιου) φέτος και να σταθεροποιηθεί το χρέος που αγγίζει το 100% του αεπ.

η στρατηγική του Obama Σχεδιάζει να µην επεκτείνει χρονικά τις φοροαπαλλαγές για τα µεσαία και ανώτερα εισοδήµατα που εισήγαγε ο πρόεδρος Μπους πριν 10 χρόνια και εκπνέουν το 2013 αλλά να µειώσει τον συντελεστή φορολόγησης των επιχειρήσεων από 35% σε 28% (µε κατάργηση όµως των σηµαντικών φοροαπαλλαγών) και να αυξήσει τις δαπάνες για υποδοµές, εκπαίδευση, επιστηµονική έρευνα. Σε αυτά συναντά τις αντιδράσεις των Ρεπουµπλικάνων στο Κογκρέσο. Ο ΟΟΣΑ προειδοποιεί αν δεν αναστραφούν µερικώς οι αποφάσεις για τις φοροαπαλλαγές και οι προγραµµατισµένες από το καλοκαίρι του 2011 περικοπές δαπανών (µε τις οποίες το δηµόσιο έλλειµµα θα µειωθεί στο 5% το 2013), η οικονοµία µπορεί να εισέλθει σε ύφεση ανάλογη του 2009 που ούτε η νοµισµατική πολιτική, που άλλωστε εξαντλεί το οπλοστάσιό της, θα µπορεί να αντιµετωπίσει. Θεωρεί ότι τελικά θα αναστραφούν και γι αυτό και προβλέπει έλλειµµα 8,3% το 2013. Η αµερικανική οικονοµία είναι δυναµική και ευέλικτη και πάντα βρίσκει πρόθυµους πιστωτές, πχ η Κίνα. Ο µεγαλύτερος εµπορικός της εταίρος είναι η Κίνα, µε το 1/3 του εµπορικού της ελλείµµατος των 726 δισ. δολ το 2011 να οφείλεται σε αυτή. Όσον αφορά τη µείωση των φορολογικών συντελεστών των επιχειρήσεων, στοχεύει στην ενίσχυση της ελκυστικότητας του αµερικανικού επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, δεδοµένου ότι η Κίνα, παραδείγµατος χάρη, προσφέρει σηµαντικά κίνητρα για να προσελκύσει επενδύσεις τεχνολογίας και υψηλής προστιθέµενης αξίας.

86 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΚΙΝΑ_

Π ΡΟΚ Λ ΗΣΕΙΣ

& Κ Ι Ν ∆Υ Ν Ο Ι Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ ΤΑΧΎΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΕ ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΥ ΘΑ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΣΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ –ΒΗΜΑΤΑ ΕΧΟΥΝ Η∆Η ΓΙΝΕΙ– ΜΕ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΑΖΑΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΕΓΚΛΩΒΙΣΤΕΙ ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΑ ΣΤΗΝ ΟΜΑ∆Α ΧΩΡΩΝ ΜΕΣΟΥ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑΤΟΣ. ΠΙΘΑΝΟΙ ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ, ΜΙΑ ΕΠΙΒΡΑ∆ΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΟΥ ΘΑ ΠΛΗΞΕΙ ΤΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΑΧΎΤΕΡΗ ∆ΙΟΡΘΩΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ.

εγάλος παραγωγός πρώτων υλών, εισάγει τεράστιες ποσότητες υδρογονανθράκων για να κινεί την παραγωγική της µηχανή, συντηρώντας την αυξανόµενη ζήτηση πετρελαίου καθώς στις ανεπτυγµένες χώρες είναι στάσιµη ή υποχωρεί. Η παραγωγή πετρελαίου της χώρας αναλογεί στο 5% της παγκόσµιας, είναι ο 5ος µεγαλύτερος παραγωγός του κόσµου όσο και το Ιράν. Επίσης, διαφυλάσσει τους φυσικούς της πόρους για τον σκοπό αυτό. Η πολιτική ποσόστωσης και εξαγωγικών δασµών σε ορισµένες βασικές πρώτες ύλες, όπως ο βωξίτης, είναι αντίθετη µε τους κανόνες της έκρινε πρόσφατα η Παγκόσµια Οργάνωση Εµπορίου, δικαιώνοντας την Ευρώπη και την Αµερική που είχαν προσφύγει σε αυτόν. Επιβάλλει περιορισµούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, µιας οµάδας σπάνιων πρώτων υλών, στις οποίες σύµφωνα µε στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει το παγκόσµιο µονοπώλιο, της αναλογεί το 97% της παγκόσµιας παραγωγής. Τα στοιχεία αυτά χρησιµοποιούνται στην παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Είναι ο µεγαλύτερος καταναλωτής µετάλλων, µε 35 εκατ. τόνους το 2011 έναντι περίπου 45 εκατ. συνολικά για τον υπόλοιπο κόσµο. Τα επενδυτικά της ταµεία βρίσκονται στην πρώτη πεντάδα του κόσµου, το SAFE (που επενδύει τα συναλλαγµατικά της αποθέµατα) είναι 2ο µε διαθέσιµα 568 δισ. δολ. και το China Investment Corporation 5ο µε 410 δισ. Οι Κινέζοι πενδύουν σε ενεργειακές εταιρείες ανά τον κόσµο και ενεργειακούς πόρους -ιδί-

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ως στην Αφρική που έχει σχεδόν το 13% της παγκόσµιας παραγωγής πετρελαίου- αλλά και σε υποδοµές. Πρόσφατα το τελευταίο απέκτησε 9% της εταιρείας που διαχειρίζεται τα υδάτινα αποθέµατα του Τάµεση, στην πρώτη µεγάλη συµµετοχή σε βρετανική εταιρεία υπηρεσιών κοινής ωφελείας.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ Συσφίγγει τις σχέσεις της µε Σαουδική Αραβία µε µια κοινοπραξία της κρατικής εταιρείας Sinopec και της Σαουδαραβικής Aramco, για διυλιστήριο πετρελαίου στην Ερυθρά Θάλασσα, χτίζοντας σχέση µεταξύ του µεγαλύτερου παραγωγού (µετά τη Ρωσία) και του µεγαλύτερου καταναλωτή (µετά τις ΗΠΑ) στον κόσµο. Οι εταιρείες της έχουν επενδύσεις σε ευρύ φάσµα εταιρειών ανά τον κόσµο, π.χ. η Σουηδική Volvo ανήκει στην κινεζική Geely. Καθώς αναπτύσσεται, το κόστος παραγωγής σε αυτήν αυξάνεται, χάνοντας σε ορισµένους τοµείς το πλεονέκτηµα του φθηνού εργατικού κόστους, καθώς οι µισθοί αυξάνονται µε ρυθµό 15-20% την τελευταία διετία. Μπορεί λοιπόν να δει τη µετανάστευση εταιρειών σε φθηνότερες χώρες, ωστόσο η τάση θα είναι περιορισµένη. Και αυτό γιατί διαθέτει υψηλού επιπέδου υποδοµές και ισχυρή εφοδιαστική αλυσίδα, πλεονεκτήµατα χωρίς ανταγωνιστές στην περιοχή της ΝΑ Ασίας, και µεγάλη αποτελεσµατικότητα στην παραγωγή. Ενδεικτικό των τελευταίων είναι η αύξηση των τιµών των Κινέζων παραγωγών, που δείχνει ότι έχουν τιµολογιακή δύναµη. Τα πανεπιστήµια της αποκτούν διεθνή αναγνώριση, ήδη 6 βρίσκονται στη λίστα των 100 καλύτερων του κόσµου. Με 14% του παγκόσµιου ΑΕΠ, η δεύτερη µεγαλύτερη οικονοµία του πλανήτη, σε µια πενταετία εκτιµάται ότι θα έχει ξεπεράσει την ευρωζώνη σε µέγεθος. Ωστόσο, η κινεζική ηγεσία έχει µεγάλες προκλήσεις µπροστά της. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των κατοίκων της είναι µόλις 5,9 χιλ. δολ. και παρά το ότι το ∆ΝΤ προβλέπει ότι ως το 2016 θα έχει αυξηθεί στα 8,5 χιλ., οι µέσοι όροι υποκρύπτουν µεγάλες ανισότητες, µε χαµηλά εισοδήµατα στις αγροτικές περιοχές και στη µεγάλη µάζα των εργαζοµένων στις εξαγωγικές βιοµηχανίες (που

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

87 ★

«Ο Ταύρος της Σανγκάης», Σανγκάι, Κίνα. Έργο του Arturo Di Modica, δηµιουργού του περίφηµου «Charging Bull» της Wall Street.

έχουν αποτελέσει σηµεία τριβής στις εργασιακές σχέσεις) και µια ανερχόµενη τάξη υψηλότατων εισοδηµάτων επιχειρηµατιών. Το θέµα για την κινεζική ηγεσία είναι να προχωρήσει ταχύτερα στις πολιτικές µετάβασης σε ένα µοντέλο ανάπτυξης που θα βασίζεται περισσότερο στην εσωτερική ζήτηση -βήµατα έχουν ήδη γίνει- µε τη βελτίωση της εισοδηµατικής θέσης της µεγάλης µάζας του πληθυσµού της, ώστε να µην εγκλωβιστεί µεσοπρόθεσµα στην οµάδα χωρών µέσου εισοδήµατος. Πιθανοί κίνδυνοι για την ανάπτυξή της, µια επιβράδυνση της παγκόσµιας οικονοµίας που θα πλήξει τις εξαγωγές της και µια τα-

χύτερη διόρθωση της αγοράς ακινήτων (ήδη οι αρχές εδώ και δύο χρόνια έχουν λάβει µέτρα περιορισµού των δανείων ώστε να περιοριστεί η αλµατώδης άνοδος των τιµών). Οι κινεζικές αρχές καθώς βλέπουν ότι η διόρθωση της αγοράς ακινήτων έχει ξεκινήσει, για να αποφύγουν µια απότοµη επιβράδυνση της οικονοµίας χαλαρώνουν την πολιτική τους. Στις αρχές του 2012 µείωσαν το (υψηλό) ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών στην κεντρική τράπεζα για να απελευθερωθούν κεφάλαια για τη χρηµατοδότηση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, που αντιµετωπίζουν το µεγαλύτερο πρόβληµα, ενώ ήδη από το φθινόπωρο του 2011 «πά-

γωσαν» τη βραδεία ανατίµηση του κινεζικού νοµίσµατος (της τελευταίας 6ετίας) σε µια στροφή πολιτικής από τον έλεγχο του πληθωρισµού το 2011 στη στήριξη της οικονοµίας το 2012. Η κυβέρνησή της προσγειώνει τον στόχο για την ανάπτυξη το 2012 στο 7,5% (χαµηλότερα από την πρόβλεψη του ∆ΝΤ). Αυξάνει τις αµυντικές δαπάνες, 11% το 2012, καθώς η Αµερική στρέφεται σε ενίσχυση των αµυντικών δεσµών µε άλλες χώρες της περιοχής του Ειρηνικού. Τελευταίο και σηµαντικό, ενισχύει τη διεθνή εικόνα της: η κρατική τηλεόραση θα εκπέµπει µέσα στο 2012 πρόγραµµα στην αγγλική γλώσσα από την αµερικανική πρωτεύουσα.

88 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΙΑΠΩΝΙΑ_

ΣΤΑΘΕ Ρ Η Α ΝΑ Π Τ ΥΞ Η Το μεγΑλο στοΙχημα για την ΙαπωνΙα εΙναι να ΑΝΑΤΡΕΨΕΙ την πτωτικη τΑση των ρυθμΩν ανΑπτυξής της, καθΩς ο πληθυσμΟς της «ΓΕΡΝΑΕΙ» ταχύτερα απΟ των Αλλων ανεπτυγμΕνων χωρΩν και περιορΙζει τη ζήτηση στην οικονομΙα, ενΩ οι ΙΑπωνες αυξΑνουν την ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ τους. Για την επΟμενη διετΙα προβλΕπεται χαμηλΗ αλλΑ σταθερΗ ανΑπτυξη.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

89 ★

ια την 3η πλέον μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη, με 5.9 τρισεκ. δολ αεπ το 2012, έναντι των 15,6 τρισεκ. της Αμερικής και των 8 τρισεκ. της Κίνας και με 5,6% του παγκόσμιου, μετά την ύφεση του 2011, στην οποία συνέβαλλε και ο μεγάλος σεισμός, προβλέπεται σταθερή ανάπτυξη την επόμενη διετία. Ωστόσο, μια νέα πρόκληση αναδεικνύεται για τη χώρα: η ισχυρή άνοδος του γιεν -κατά 10% έναντι του δολαρίου και 5% έναντι του ευρώ το 2011, τάση που συνεχίζεται και το 2012- και που αναγκάζει την κεντρική τράπεζά της να παρεμβαίνει στις αγορές για να αποτρέψει περεταίρω άνοδο που θα έπληττε την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της. Η φυγή των επενδυτών προς την ασφάλεια του ιαπωνικού νομίσματος –μιας χώρας με τεράστιο δημόσιο χρέος που όμως διακρατείται σχεδόν στο σύνολό του από

Ιάπωνες και μόνο 6% από ξένους αλλά και με τεράστιο πλεόνασμα στην καθαρή επενδυτική της θέση με το εξωτερικό που φθάνει το 52% του ΑΕΠ της, ενώ είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας κεφαλαίων στον κόσμο μετά την Κίνα με 7,5% των συνολικών– έχει οδηγήσει το γιεν στο υψηλότερο επίπεδο δεκαετιών. Για πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια το εμπορικό της ισοζύγιο στις αρχές του 2012 ήταν ελλειμματικό. Ωστόσο, παραμένει πλεονασματική με την Ευρώπη και την Αμερική και αρκετές από τις γειτονικές της χώρες και η κυβέρνηση της χώρας θέλει να διατηρήσει τα πλεονάσματα. Βλέποντας ότι τα ελλείμματά της προέρχονται από τις χώρες παραγωγούς εμπορευμάτων και πετρελαίου/φυσικού αερίου ο υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας, Yukio Edano, καλεί τις επιχειρήσεις της χώρας του να εκμεταλλευτούν το ισχυρό γιεν και να επενδύσουν στο εξωτερικό σε επιχειρήσεις πρώτων υλών και ενέργειας, με στρατηγικές κινήσεις διασφάλισης της τροφοδοσίας της παραγωγικής της μηχανής. Ήδη η Mitsubishi απέκτησε συμμετοχή στο project φυσικού αερίου της Shell στο Ιράκ ενώ η Mitsui επενδύει σε ορυχεία χαλκού στη Χιλή κ.λπ. Συνεχίζει την πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης (ξεκίνησε το 2001), πρόσφατα η κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε ότι αυξάνει

το τωρινό πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων, που ξεκίνησε το 2010, κατά 18% στα 830 δισ. δολ. (έναντι 2,2, τρισεκ. της Fed) για να στηρίξει την ανάκαμψη της οικονομίας και να αποτρέψει την εδραίωση του αποπληθωρισμού, καθώς οι τιμές υποχωρούν για 3ο συνεχόμενο έτος. Το οπλοστάσιο του επιτοκίου έχει εξαντληθεί, ήδη τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια ισχύουν από το 1999 χωρίς όμως να έχουν πετύχει την αναθέρμανση της ζήτησης (και δανείων) από επιχειρήσεις και νοικοκυριά και δηλώνει ότι θα διατηρηθούν έως ότου επιτευχθεί σταθερότητα των τιμών, δηλαδή πληθωρισμός 1% (έναντι στόχου 2% της ΕΚΤ και της Fed). Η πρόκληση για την Ιαπωνία είναι να ανατρέψει την πτωτική τάση των ρυθμών ανάπτυξής της, καθώς ο πληθυσμός της «γερνάει» ταχύτερα από των άλλων ανεπτυγμένων χωρών και περιορίζει τη ζήτηση στην οικονομία, ενώ οι Ιάπωνες αυξάνουν την αποταμίευσή τους. Ένας από τους λόγους του αποπληθωρισμού σήμερα, σύμφωνα με πρόσφατη εκτίμηση του κεντρικού τραπεζίτη της χώρας, είναι η παράδοση συναίνεσης μεταξύ εργοδοτών-εργαζομένων για μείωση μισθών με αντάλλαγμα τη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Το αποτέλεσμα είναι να περνούν οι μειώσεις σε χαμηλότερες τιμές αλλά η χαμηλή ανεργία (περίπου 5%).

90 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΡΩΣΙΑ_

Ο p u t i n Τ ΩΝ Α Ν Τ ΙΦΑ Σ Ε ΩΝ Για τοΝ νΕο πρΟεδρο, ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗ (θεωρητικΑ) της μεγαλΥτερης ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ της οικονομιας αλλΑ μΕχρι σΗμερα τουλΑχιστον εξαιρετικΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ στην πολιτικΗ εξουσια (παρΑδειγμα η κατΑργηση το 2004 των εκλογΩν για τους διοικητΕς των περιφερειΩν, με τον διορισμΟ τους απΟ το ΚρεμλΙνο), η πρΟκληση εΙναι να παρακολουθΗσει τις αλλαγΕς της ΡΩΣΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, με μια διευρυνόμενη ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ που πλΕον επιθυμεί μεγαλΥτερη διαφΑνεια και λΟγο στις πολιτικΕς διεργασΙες.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

χώρα είναι λιγότερο εκτεθειμένη στις επιπτώσεις της χαμηλότερης ζήτησης για τις εξαγωγές των αναδυομένων οικονομιών από τις ανεπτυγμένες χώρες, λόγω του μεγάλου ειδικού βάρους του πετρελαίου και φυσικού αερίου στις εξαγωγές της. Με 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ (οριακά μεγαλύτερο από της Γαλλίας και του Ηνωμ. Βασιλείου), το κατά κεφαλή προϊόν των κατοίκων της έχει εξαπλασιαστεί σε μια δεκαετία, στις 14 χιλ. δολάρια το 2012 και προβλέπεται άνοδος 56% την επόμενη πενταετία. Ωστόσο, η εισοδηματική ανισότητα αυξάνεται αν και ενισχύεται η μεσαία τάξη. Όπως και οι υπόλοιπες αναδυόμενες οικονομίες αντιμετωπίζει χαμηλότερες εισροές κεφαλαίων, καθώς οι ευρωπαϊκές τράπεζες οδηγούνται σε απομόχλευση, ενώ και το επενδυτικό κλίμα υποχωρεί συγχρόνως με σημαντικές εκροές κεφαλαίων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου, οι Ρώσοι μετέφεραν στο εξωτερικό κεφάλαια ύψους 140 δισ. δολ μετά τις εκλογές για τη Δούμα του περασμένου Δεκεμβρίου, που αποτέλεσαν αντικείμενο ισχυρών αμφισβητήσεων. Συνολικά το 2011 «έφυγαν» από τη χώρα 80 δισ. δολ. Οι εκροές αυτές (ρευστοποίηση μετοχών, κλείσιμο εξωτερικών δανείων που δεν μπόρεσαν να αναχρηματοδοτηθούν κλπ) είχαν ως αποτέλεσμα την υποχώρηση του νομίσματος (10% το 2ο εξάμηνο του 2011), με την κεντρική τράπεζα της χώρας όμως να προχωρά σε περιορισμένες, σε σχέση με το παρελθόν, παρεμβάσεις για τη στήριξη του. Το ΔΝΤ προβλέπει μικρή επιβράδυνση της ανάπτυξης στο 3,3% το 2012 και 3,5% το 2013. Στη χώρα αναλογεί 50% της βιομηχανικής παραγωγής της περιοχής (Αν Ευρώπη και Κεντρική Ασία). Ο πρόεδρος Πούτιν, που επανήλθε πρόσφατα στην ηγεσία της χώρας (μετά από 4 χρόνια στην πρωθυπουργία), αν τηρήσει τις προεκλογικές του δεσμεύσεις στοχεύει στην ενί-

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

91 ★

σχυση της στρατιωτικής ισχύος της Ρωσίας, με αύξηση κατά 20% των αμυντικών δαπανών τα επόμενα χρόνια στα 768 δισ. δολ. Για το νέο πρόεδρο, υποστηρικτή (θεωρητικά) της μεγαλύτερης φιλελευθεροποίησης της οικονομίας αλλά μέχρι σήμερα τουλάχιστον εξαιρετικά συγκεντρωτικό στην πολιτική εξουσία (παράδειγμα η κατάργηση το 2004 των εκλογών για τους διοικητές των περιφερειών, με τον διορισμό τους από το Κρεμλίνο), η πρόκληση είναι να παρακολουθήσει τις αλλαγές της ρωσικής κοινωνίας, με μια διευρυνόμενη μεσαία τάξη που πλέον επιθυμεί μεγαλύτερη διαφάνεια και λόγο στις πολιτικές διεργασίες. Χαρακτηριστική είναι η έμφαση που δίνει ο ΟΟΣΑ στη χαμηλή κατάταξη της χώρας στον δείκτη αντίληψης διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας, που επιβαρύνει την επιχειρηματική δραστηριότητα. Όπως τονίζει πολλά έχουν γίνει για την αντιμετώπισή της, με μικρά αποτελέσματα όμως μέχρι στιγμής, κάτι που παραδέχθηκε και ο απελθών πρόεδρος Μεντβέντεφ. Έχει χαμηλό δημόσιο χρέος, περίπου 10% του ΑΕΠ, περίπου ισοσκελισμένο προϋπολογισμό με τη βοήθεια της ανόδου των τιμών του πετρελαίου (χωρίς το πετρέλαιο το έλλειμμα φθάνει το 10% του ΑΕΠ). Ο πλούτος της χώρας στηρίζεται στις εξαγωγές πετρελαίου, φυσικού αερίου και πρώτων υλών/μετάλλων. Ο ΟΟΣΑ έχει συστήσει μείωση του κρατικού ελέγχου στην οικονομία και όπως σημειώνει καμιά ενέργεια δεν έχει γίνει προς τον σκοπό αυτό.

92 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΠΕΤΡΕΛ ΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΩΡΕΣ_

ΟΙ Ι Σ Χ Υ ΡΟI Τ ΟΥ Π ΕΤ Ρ Ε Λ Α I ΟΥ ΟΙ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΧΩΡΕΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΑ ΕΣΟ∆Α ΤΟΥΣ ΝΑ ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΥΨΗΛΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ. ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΣΥΝΟ∆Ο ΤΟΥ G20, ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΟΠΕΚ ∆ΗΛΩΣΑΝ ΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥΣ ΝΑ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΟΥΝ ΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΕΠΙΠΕ∆Α ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΑΡΞΕΙ ΝΈΑ ΑΝΟ∆ΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ. ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ΟΤΙ Ο ∆ΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΚΤΙΜΑ ΟΤΙ ΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ ΕΠΙΠΕ∆Α ΤΙΜΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ∆ΟΤΙΚΕΣ ΟΙ ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ ΣΕ ΝΕΕΣ ΚΑΙ ΑΚΡΙΒΟΤΕΡΕΣ ΜΕΘΟ∆ΟΥΣ ΕΞΟΡΥΞΗΣ (ΑΣΦΑΛΤΙΚΕΣ ΑΜΜΟΙ, ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΒΑΘΟΣ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ).

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ε αυξανόµενα πλεονάσµατα και ισχυρά κρατικά επενδυτικά funds, οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες στρέφονται για επενδύσεις στις διεθνείς αγορές. Το ∆ιεθνές Χρηµατοπιστωτικό Ινστιτούτο εκτιµά ότι τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα µαζί µε τις επενδύσεις στο εξωτερικό της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ έφθασαν το 1,2 τρισεκ. δολ το 2011 από 1 τρισεκ. το 2010 και προβλέπει να αυξηθούν στο 1,5 το 2013. Η Σαουδική Αραβία, ο δεύτερος µεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου µετά τη Ρωσία, (µε 12% της παγκόσµιας παραγωγής έναντι 12,9% της Ρωσίας) έχει το 4ο µεγαλύτερο κρατικό επενδυτικό κεφάλαιο (SAMA) µε κεφάλαια 533 δισ. δολ και µεγάλες επενδύσεις σε αµερικανικά κρατικά οµόλογα ενώ το Άµπου Ντάµπι το µεγαλύτερο µε κεφάλαια 627 δισ. δολ. Οι πλούσιες αυτές χώρες της Μέσης Ανατολής «προστατεύθηκαν» από τις επιδράσεις της αραβικής άνοιξης που ανέτρεψε τα πατερναλιστικά καθεστώτα της Β. Αφρικής, καθώς οι πολίτες τους είναι ικανοποιηµένοι µε ένα γενναιόδωρο κράτος πρόνοιας (χρηµατοδοτούµενο από τα πετροδολάρια) σε αντάλλαγµα βραδείας προόδου προς δηµοκρατικές διαδικασίες. Βέβαια και εκεί έχουν αρχίσει ορισµένες χώρες να περικόπτουν δαπάνες, και να αυξάνουν τις τιµές του (φθηνού) ηλεκτρικού ρεύµατος σε µια προσπάθεια ορθολογικής χρήσης των ενεργειακών τους αποθεµάτων. Πχ η Σαουδική Αραβία καταναλώνει σχεδόν όσο πετρέλαιο και η Ινδία (3% της παγκόσµιας κατανάλωσης µε 3,9% της δεύτερης), µε πληθυσµό 40 φορές µεγαλύτερο, που όσο και να λαµβάνεται υπόψη η διαφορά βιοτικού επιπέδου, δείχνει αναποτελεσµατική χρήση ενέργειας. Τα τελευταία χρόνια, κάτι αλλάζει στην περιοχή καθώς στοχεύουν πλέον στη µείωση της εξάρτησης της µελλοντικής τους πορείας από το πετρέλαιο. Πέρα από τις σηµαντι-

κές επενδύσεις των κρατικών επενδυτικών τους ταµείων στο εξωτερικό στοχεύουν και στην προσέλκυση επισκεπτών που θα στηρίξει και άλλους κλάδους της οικονοµίας. Το Άµπου Ντάµπι φιλοδοξεί να καταστεί πόλος πολιτισµού, µε τη δηµιουργία µουσείων διεθνούς επιπέδου από κορυφαίους αρχιτέκτονες όπως το Guggenheim, από τον Frank Gehry, το Louvre Abu Dhabi από τον Jean Nouvel, ένα µουσείο performing arts από τη Zaha Hadid, το Εθνικό Μουσείο από τον Norman Foster και άλλα, σε ένα άνοιγµα στον κόσµο της τέχνης.

Οι µεγάλοι παραγωγοί Οι αριθµοί περιγράφουν τη συνολική εικόνα της συγκέντρωσης των υδρογονανθράκων στον πλανήτη. Όσον αφορά το πετρέλαιο, 30% της παραγωγής προέρχεται από τις χώρες της Μέσης Ανατολής (12% από τη Σαουδική Αραβία, 5% από το Ιράν ενώ τα ποσοστά του Κουβέιτ, του Ιράκ και των ΗΑΕ είναι 3%). Μαζί µε τη Ρωσία (12,9%) και το Καζακστάν (2,5%) οι χώρες αυτές συγκεντρώνουν σχεδόν το 45% της παγκόσµιας παραγωγής. Όσον αφορά το φυσικό αέριο, οι χώρες της Μέσης Ανατολής «κάθονται» πάνω στο 40% των παγκόσµιων αποδεδειγµένων αποθεµάτων (14% στο Κατάρ), 25% αναλογεί στη Ρωσία και περίπου 6% στις άλλες παρόχθιες χώρες της Κασπίας, ποσοστά βέβαια που αυξάνονται µε νέες ανακαλύψεις µεγαλύτερων αποθεµάτων. Η ισχύς από το πετρέλαιο διατηρείται, ο ∆ΟΕ εκτιµά ότι θα του αναλογεί 28% της παγκόσµιας παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας το 2030 από περίπου 33% σήµερα. Βορειότερα, αυξανόµενη σηµασία αποκτούν τα κοιτάσµατα του Κουρδιστάν, της ηµι-αυτόνοµης περιοχής του Ιράκ, όπου µεγάλες δυτικές εταιρείες στρέφουν το ενδιαφέρον τους, όπως η ισπανική Repsol και η αµερικανική ExxonMobil, σε µια περιοχή µε εκτιµώµενα αποθέµατα πετρελαίου 40 δισ.

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

93 ★

βαρελιών και µεγάλα αποθέµατα φυσικού αερίου. Στην Ευρώπη, σηµαντική εξέλιξη για τη Νορβηγία (της αναλογεί 2,5% της παγκόσµιας παραγωγής πετρελαίου) είναι η ανακάλυψη µεγάλου πεδίου στη Βόρεια Θάλασσα (Aldous South project), σε µια περιοχή που θεωρείτο ότι εξαντλεί τα αποθέµατά της. Γενικά, η αξιοποίηση µη συµβατικών πηγών, πετρέλαιο από ασφαλτικές άµµους στον Καναδά, άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου από αργιλικούς σχιστόλιθους (shale gas) στις ΗΠΑ, αλλάζει τις ισορροπίες στην αγορά υδρογονανθράκων µεσοπρόθεσµα. Ιδιαίτερα

στην Αµερική εκτιµάται ότι το φυσικό αέριο από την πηγή αυτή θα αναλογεί στο µισό της παραγωγής της, που σήµερα αναλογεί στο 1/5 της παγκόσµιας. Η εξέλιξη αυτή σηµατοδοτεί µείωση της εξάρτησής της από τους παραδοσιακούς προµηθευτές της πετρελαίου της Μ.έσης Ανατολής µεσοπρόθεσµα. Επίσης, η ανακάλυψη σηµαντικών πεδίων στα ανοικτά της Βραζιλίας –pre-salt fields γιατί το πετρέλαιο εντοπίστηκε σε εξαιρετικά µεγάλο βάθος 3 χιλ. µέτρων και κάτω από ένα παχύ στρώµα άλατος- και καθώς η χώρα αυτή αναπτύσσει την τεχνολογία για την άντλησή του,

αναδεικνύει την ανερχόµενη σηµασία της περιοχής στην ενεργειακή αγορά. ∆εν πρέπει να παραβλέπεται εξάλλου η ανακάλυψη νέου κοιτάσµατος πετρελαίου στα ανοικτά της Γαλλικής Γουιάνας, που σηµαίνει ότι η περιοχή της Νότιας Αµερικής έχει ανεκµετάλλευτο δυναµικό. Σήµερα, στη Νότια Αµερική αναλογεί το 9% της παγκόσµιας παραγωγής πετρελαίου (από 3% περίπου στη Βενεζουέλα και τη Βραζιλία), στη Βόρεια Αµερική το 17%. Στις Ασιατικές χώρες του Ειρηνικού αναλογεί περίπου 10% της παγκόσµιας παραγωγής πετρελαίου, µε κυρίαρχη την Κίνα µε 5%.

94 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙ ΠΡ ΟΒΛΕ ΨΕΙΣ & Η ΔΥ ΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓ ΚΟΣΜΙΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σ

>ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ _

Μ ΕΙΩΜ ΕΝ Η Ε Ξ Α Ρ Τ Η Σ Η Η ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΑΝΟ∆ΟΣ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΕΠΙΒΡΑ∆ΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΖΉΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ, ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΜΕΤΑΦΕΡΘΕΙ ΣΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΑΝΑ∆ΥΌΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ. ΒΕΒΑΙΑ Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΡΙΖΕΤΑΙ, ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟ, Ι∆ΙΩΣ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

ι λοιπές αναδυόµενες οικονοµίες αποδείχτηκαν ανθεκτικές στην κρίση, µε εξαίρεση τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που επηρεάζονται περισσότερο από τα προβλήµατα των τραπεζών στην ευρωζώνη. Το ∆ιεθνές Χρηµατοπιστωτικό Ινστιτούτο εκτιµά ότι οι καθαρές ροές ιδιωτικών κεφαλαίων προς αυτές θα περιορισθούν το 2012 στα 750 δισ. δολ. από 911 δισ. το 2011. Η µείωση αφορά περισσότερο τις χώρες της Κ.& Α. Ευρώπης όπου θα περιορισθούν στο 1/3 στα 140 δισ. δολ. Η κρίση τραπεζών στην ευρωζώνη φυσικά αφορά και τις χώρες της ΝΑ Ασίας. Ωστόσο αφορά περισσότερο τραπεζικές πιστώσεις και όχι τόσο επενδύσεις χαρτοφυλακίου σε µετοχές και υψηλής απόδοσης κρατικούς τίτλους, σε χώρες που λόγω των υψηλών εξαγωγών τους θεωρούνται φερέγγυες. Γενικά, η σφιχτή νοµισµατική πολιτική που ακολούθησαν οι µεγάλες (π.χ. Βραζιλία) για να προστατευθούν από τις πληθωριστικές επιπτώσεις των µεγάλων εισροών κεφαλαίων τα προηγούµενα χρόνια, µε τα υψηλά επιτόκια οδήγησε σε µεγαλύτερες εισροές κεφαλαίων και άνοδο των νοµισµάτων τους. Πρόσφατα, η πρόεδρος της Βραζιλίας, Ντίλµα Ρουσέφ, δήλωσε ότι η χώρα της εξετάζει το ενδεχόµενο να λάβει µέτρα για να προστατέψει την οικονοµία της χώρας της από τις µεγάλες εισροές «θερµού» χρήµατος που προκαλούν τα χαµηλά επιτόκια των ανεπτυγµένων χωρών, ιδίως των πλεονασµατικών (Ιαπωνία, Γερµανία).

—

ΒΡΑ ΖΙ Λ Ι Α —

γΤα προηγούµενα ισχύουν ιδιαίτερα για τη χώρα αυτή, που στη διάρκεια της τελευταί-

ας 10ετίας πέτυχε να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της σηµαντικά, µε περίπου 50 εκατ. (σε σύνολο 193 εκατ. κατοίκων) να «ανέλθουν» στη µεσαία τάξη. Σήµερα επιβάλλει φόρο 6% στα δάνεια σε ξένο νόµισµα διάρκειας ως 5 έτη, µια κίνηση στρατηγικής στον «πόλεµο νοµισµάτων», για να αναχαιτίσει τις µεγάλες εισροές κεφαλαίων που οδηγούν σε ανατίµηση του νοµίσµατός της και υπονοµεύουν την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της. Παίρνει µέτρα για την προστασία της εγχώριας παραγωγής, µεταξύ των οποίων και η µείωση των εργοδοτικών εισφορών σε συγκεκριµένους κλάδους ώστε στην προσπάθεια να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους οι εργοδότες να µην προχωρήσουν σε µειώσεις αµοιβών που θα πλήξουν τη ζήτηση. Απαντά στις επικρίσεις για µέτρα προστατευτισµού ότι αυτά αποτελούν άµυνα έναντι εκείνων που µε τη χαµηλή ισοτιµία του νοµίσµατός τους την υπονοµεύουν (ιδίως τις ΗΠΑ). Ωφελήθηκε εξαιρετικά από την άνοδο των τιµών των εµπορευµάτων που εξάγει τα προηγούµενα χρόνια, χαρακτηριστικό είναι ότι ο ρυθµός ανάπτυξης το 2010 είχε φθάσει το 10%. Σήµερα εκτιµάται στο 3%. Με σηµαντικές ανακαλύψεις κοιτασµάτων πετρελαίου πρόσφατα και το δηµόσιο έλλειµµα περίπου στο 3% του αεπ της, παραµένει ισχυρή. Ωστόσο και εδώ το δίληµµα: υψηλά επιτόκια για έλεγχο του πληθωρισµού (ήδη βρίσκονται στο 12%) ή χαµηλότερα για τόνωση της ανάπτυξης; Ο ΟΟΣΑ συστήνει τη γνωστή συνταγή (που δεν ακολούθησαν πολλές χώρες µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα µετά την είσοδο στο ευρώ): αυστηρότερη δηµοσιονοµική πολιτική που θα συνοδεύει τα χαµηλότερα επιτόκια που ευνοούν την ανάπτυξη (και λιγότερες εισροές πληθωριστικού χρήµατος).

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

95 ★

Εργα σ τ ή ρ ι ο χε ι ρ οτ ε χ ν ία ς σ τ ην Ι νδία.

—

ΙΝ∆ΙΑ—

Στη χώρα του 1,2 δισ. κατοίκων, µε 5,8% του παγκόσµιου ΑΕΠ, το κατά κεφαλή προϊόν των κατοίκων της είναι µόλις 1,5 χιλ. δολάρια και προβλέπεται να αυξηθεί στις 2,2 χιλ σε µια πενταετία. Η εισοδηµατική ανισότητα όµως έχει τεράστιες διαστάσεις. Ωστόσο, η ελίτ της επιχειρηµατικότητας επεκτείνεται, ενώ ορισµένα πανεπιστήµιά της απαιτούν διεθνή αναγνώριση. Ο ρυθµός ανάπτυξής της επιβραδύνει, παραµένει όµως στο 8% περίπου.

Η κεντρική τράπεζα διατηρεί υψηλά τα επιτόκια (περίπου 8%) για να αντιµετωπίσει τον πληθωρισµό (8% το 2012), που η επιχειρηµατικότητα θεωρεί υψηλά για τη χρηµατοδότηση επενδύσεων. Παρά το υψηλό έλλειµµά της (6%), ο ΟΟΣΑ συστήνει σταδιακή µόνο µείωσή του για να µην επιβραδύνει απότοµα η οικονοµία, καθώς η εµπιστοσύνη θα ενισχυθεί µε τη βελτίωση των προοπτικών και µεσοπρόθεσµα η οικονοµία και τα δηµόσια οικονοµικά. Η κατανάλωση µετάλλων από τη βιοµηχανία της αυξάνεται µε ρυθµό µισό

της Κίνας και της αναλογεί µόλις το 3% της παγκόσµιας (40% στην Κίνα). Παραµένει µια οικονοµία µε ισχυρή παρέµβαση του κράτους και περιορισµούς στις ξένες επενδύσεις ιδίως στις υπηρεσίες (όριο συµµετοχής ξένων). Πυρηνική δύναµη, µε αυξανόµενη γεωπολιτική και οικονοµική θέση, πρόσφατα σύσφιξε τις εµπορικές/αµυντικές σχέσεις µε τη Γαλλία: σε µια συµφωνία µαµούθ για την ανανέωση του στόλου των πολεµικών αεροσκαφών επέλεξε τη γαλλική Dassault για να την προµηθεύσει µε 126 Rafale.

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

97 97 ★

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ KAI ΤΑΣΕΙΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | EUROBANK EFG

98 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ελλΗνικΗ κριΣΗ

Η ΗθικΗ – ορΓανΩΤικΗ

& λειΤουρΓικΗ

Χ ρεοκοΠια Η σημερινή Ελλάδα, στερείται Ποιότητας και Ηγεσίας - ή, πιο απλά ειπωμένα, Π Ο Ι Ο Τ Ι Κ Η Σ Η Γ Ε Σ Ι Α Σ – και δη σε όλους τους τομείς του Δ Η Μ Ο Σ Ι Ο Υ Β Ι Ο Υ . Ασφαλώς υπήρξαν –και υπάρχουν ακόμη– μερικές Ε Ξ Α Ι Ρ Ε Σ Ε Ι Σ από το γενικό κανόνα. Αλλά σαφώς Δ Ε Ν Ε Π Α Ρ Κ Ο Υ Ν . Έτσι φθάσαμε στο πελατειακό-κομματικό Κράτος και στην ουσιαστική χρεοκοπία, όχι μόνο δημοσιονομική και οικονομική αλλά και ηθική, οργανωτική, λειτουργική.

ΑΠΟ ΤΟΝ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟ, ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΜΚΟ «ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ»

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ |2012

99 ★

ιώνουμε εποχή συνεχών μεταβολών στον πλανήτη, στην Ευρώπη και βέβαια και στην Ελλάδα - μεταβολών που θα συνεχισθούν, ίσως και να επιταχυνθούν. Έτσι προκύπτει ότι κανένα μόνιμο διεθνές σύστημα ή σύμφωνο κανονισμών και ελέγχων δεν μπορεί να αποβεί κατάλληλο για πάντα, ή έστω και απλά επαρκές. Είναι σαφές ότι τα όποια συστήματα θα χρήζουν αναθεώρησης σε διεθνές επίπεδο, σε τακτά χρονικά διαστήματα αλλά και όποτε αποδεικνύεται αναγκαία η προσαρμογή τους στις εκάστοτε νέες συνθήκες. Και αυτό, γιατί διαμορφώσαμε ένα παγκόσμιο σύστημα, χωρίς παγκόσμια διακυβέρνηση, ούτε καν

με παγκόσμιους κανόνες συμπεριφοράς. Όμως, ζούμε και σε μια μεταβαλλόμενη Ευρώπη. Μετά από χιλιετίες πολέμων, εμφυλίων, διεθνικών και διεθνών, η Ευρώπη κατάφερε, για πρώτη φορά στην ιστορία της, να συνεννοηθεί και να συνενωθεί. Η συνένωση αυτή ωστόσο πραγματοποιήθηκε πρώτα με τη μορφή της ΕΟΚ και μετά με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά χωρίς ενιαία εξουσία, νομοθεσία ή δικαιοσύνη και συχνά χωρίς ενιαίους στόχους και χωρίς καν κοινές αντιλήψεις για την αναγκαιότητα τέτοιων στόχων. Πέραν αυτών, μερικές χώρες συνεχώς προβάλλουν αντιρρήσεις ή και την απαίτηση να αυτο-εξαιρούνται των γενικών κανόνων. Άλλες υιοθέτησαν μεν το κοινό νόμισμα, χωρίς όμως

10 0 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ

κοινή διακυβέρνηση, χωρίς μηχανισμούς ουσιαστικών ελέγχων και χωρίς προσυμφωνημένες συνέπειες για τυχόν παραβάσεις.

Η Τρόϊκα καθορίζει

τους νέους δημοσιονομικούς στόχους. Το πώς θα επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι και κυρίως, ποιες πρωτοβουλίες και αλλαγές θα εφαρμοσθούν για να οδηγηθούμε σε ανάκαμψη της οικονομίας και σε καταπολέμηση της ανεργίας, είναι κάτι για το οποίο ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας είναι ο κατεξοχήν ικανότερος και καταλληλότερος να ανοίξει τον δρόμο.

Ο Ζακ Ντελόρ, όταν πρότεινε τη δημιουργία του ευρώ, εισηγήθηκε το 1997-1998 και ένα σύμφωνο συντονισμού των οικονομιών της ευρωζώνης. Aυτό θα είχε επιτρέψει την πρόληψη ορισμένων κινδύνων, αλλά δυστυχώς ο κ. Ντελόρ τότε δεν εισακούσθηκε. Ταυτόχρονα, ζούμε και σε μια μεταβαλλόμενη Ελλάδα, μεταβαλλόμενη δυστυχώς επί τα χείρω, πρωτίστως στον πολιτικό και δημόσιο χώρο. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της σύγχρονης πατρίδας μας; Κατά πρώτον, στερείται Ποιότητας και Ηγεσίας - ή, πιο απλά ειπωμένα, Ποιοτικής Ηγεσίας – και δη σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου. Ασφαλώς υπήρξαν –και υπάρχουν ακόμη– μερικές εξαιρέσεις από τον γενικό κανόνα. Αλλά σαφώς δεν επαρκούν. Έτσι φθάσαμε στο πελατειακό-κομματικό Κράτος και στην ουσιαστική χρεοκοπία, όχι μόνο δημοσιονομική και οικονομική αλλά και ηθική, οργανωτική, λειτουργική.

Η Ευρώπη και η Ελλάδα στη νέα εποχή Στην Κίνηση Πολιτών, πιστεύουμε ότι δεν αρκούν τέτοιες διαπιστώσεις, έστω και τεκμηριωμένες. Δεν αρκούν τα «πρέπει να»... που ακούμε και διαβάζουμε κάθε μέρα, από το πρωί ως το βράδυ. Εκείνο που έχει σημασία είναι ποιος αναλαμβάνει να κάνει τι και μέχρι πότε. Με άλλα λόγια, τα ζητούμενα είναι δύο: Πρώτον, συγκεκριμένες προτάσεις, ρεαλιστικές και αποτελεσματικές. Ρεαλιστικές ώστε να είναι άμεσα εφαρμόσιμες, διότι άλλως δεν έχουν νόημα. Και αποτελεσματικές, διότι αυτό είναι το απολύτως αναγκαίο. Δεύτερον, ποιοι θα τις εφαρμόσουν; Εδώ παρουσιάζονται τα πιο μεγάλα εμπόδια. Διότι είναι τέτοιο το νομοθετημένο σύστημα οργάνωσης της Δημόσιας Διοίκησης, τέτοια η ανικανότητα και η ανευθυνότητα, τέτοια η έκταση της διαφθοράς, τέτοια η πολυνομία και κακονομία,

ώστε και ο καλύτερος των Πρωθυπουργών, με την ικανότερη Κυβέρνηση, δεν θα μπορούσε να αλλάξει την κατάσταση στην απαιτούμενη έκταση και δη μέσα στα διαθέσιμα χρονικά περιθώρια. Για να μην θεωρηθούν υπερβολικά αυτά, αρκεί η ανάγνωση της σχετικής έκθεσης του ΟΟΣΑ, του 2011, για την ελληνική δημόσια διοίκηση. Επανέρχομαι λοιπόν στα δύο κυρίως ζητούμενα, προτάσεις ρεαλιστικές και αποτελεσματικές για όσα χρειάζεται να γίνουν και για τον τρόπο εφαρμογής τους. Μόνον αυτές μπορούν να επαναφέρουν σταδιακά την αναγκαία εκτίμηση και εμπιστοσύνη στο εσωτερικό της χώρας αλλά και τη διεθνή αξιοπιστία. Η Τρόϊκα καθορίζει τους νέους δημοσιονομικούς στόχους. Το πώς θα επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι και κυρίως ποιες πρωτοβουλίες και αλλαγές θα εφαρμοσθούν για να οδηγηθούμε σε ανάκαμψη της οικονομίας και σε καταπολέμηση της ανεργίας, είναι κάτι για το οποίο ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας είναι ο κατ΄εξοχήν ικανότερος και καταλληλότερος να ανοίξει τον δρόμο. Το βασικό ζητούμενο από το Κράτος για την ανάκαμψη της οικονομίας είναι η άρση των εμποδίων, των ποικίλων και μόνιμων εμποδίων και καθυστερήσεων πάσης φύσεως. Βέβαια, απαιτείται και συνεχής βελτίωση της εθνικής υποδομής σε όλους τους τομείς. Ασφαλώς όμως ο πρώτιστος απαιτούμενος εκσυγχρονισμός είναι του ίδιου του Δημοσίου, της Δημόσιας Διοίκησης, της νομοθεσίας, της δικαιοσύνης.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Τη μεγάλη σημασία και αξία της συμμετοχής των πολιτών για την έξοδο της Ευρώπης και της Ελλάδας από την κρίση αναλύει στην επόμενη θεματική του ο κ. Παπαλεξόπουλος. ☛

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ |2012

10 1 ★

οΤα ν

Η κοινΩνια ΤΩν ΠολιΤΩν

ενερΓοΠοιειΤαι ΑΠΟ ΤΟΝ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Π Α Π Α Λ Ε Ξ Ο Π Ο Υ Λ Ο , ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΜΚΟ, ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ

Η ενεργοποιημένη Κοινωνία Πολιτών, μπορεί πολλά να Π Ρ Ο Σ Φ Ε Ρ Ε Ι και στα τρία επίπεδα του σημερινού προβληματισμού - το ΔΙΕΘΝΕΣ αλλά κυρίως το Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο και το Ε Θ Ν Ι Κ Ο - αρκεί να Ο Ρ Γ Α Ν Ω Θ Ε Ι συστηματικά και κατά τρόπο επαγγελματικό και να το επιδιώξει ουσιαστικά και με πλήρη διαφάνεια. Έτσι, θα συμβάλλει στην απολύτως αναγκαία Σ Υ Γ Κ Λ Ι Σ Η Α Π Ο Ψ Ε Ω Ν στις διάφορες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στον σημερινό παγκόσμιο σκληρό ανταγωνισμό, η κάθε χώρα Χ Ρ Ε Ι Α Ζ Ε Τ Α Ι αναντίρρητα τη Σ Τ Η Ρ Ι Ξ Η της Ευρώπης. Αλλά και το Α Ν Τ Ι Σ Τ Ρ Ο Φ Ο αληθεύει. Και αυτό ισχύει όχι μόνο για την Ευρώπη των λαών αλλά και για την Ελλάδα των Ελλήνων.

10 2 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

χουμε όλοι κάθε λόγο να προτείνουμε το συντομότερο ιδέες, προγράμματα και μεθόδους που μπορούν να συμβάλουν στην ανάκαμψη της χώρας αλλά και να βοηθήσουμε στην εφαρμογή τους. Και όσο πιο σύντομα, τόσο το καλύτερο για όλους. Υπάρχουν άλλωστε αναρίθμητες τέτοιες ιδέες και προτάσεις που μπορούν να επιλεγούν. Όμως οι πολιτικές δυνάμεις οφείλουν να αναλάβουν τον ηγετικό τους ρόλο και να ανοίξουν τον δρόμο για νέους τρόπους παραγωγικής συνεργασίας του δημοσίου με την κοινωνία και τον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι, όταν προσκληθούν, θα ανταποκριθούν θετικά και ανιδιοτελώς, για το καλό του τόπου. Αλλά και έξω από τον χώρο του δημοσίου και της οικονομίας, είναι απόλυτη ανάγκη να πιστέψουμε σαν κοινωνία, σαν λαός, ότι λύσεις υπάρχουν, δυνατότητες υπάρχουν. Μόνο χρόνος δεν υπάρχει. Είναι κυριολεκτικά άπειρες οι δυνατότητες που προσφέρονται στην οργανωμένη Κοινωνία Πολιτών προκειμένου να συμβάλει στην ανόρθωση του τόπου: Από τα θέματα διαφάνειας, αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης μέχρι την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της διαφθοράς, και από την ποιοτική βελτίωση των νόμων μέχρι την αναδιοργάνωση της Δημόσιας Διοίκησης. Σε πολλά από τα θέματα αυτά, ο ενεργοποιημένος πολίτης είναι σε καλύτερη θέση από τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας να προσδιορίσει το εφαρμοστέο και να το υποστηρίξει στην πράξη. Αυτό είναι και το χρέος του προς τον τόπο. Συγκεκριμένες προτάσεις έχουν ήδη υποβάλει αρμοδίως ή επεξεργάζονται διάφορες ομάδες πολιτών, όπως παραδείγματος χάρη για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, τον επείγοντα εκσυγχρονισμό του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης πριν τυχόν καταρρεύσει, τον περιορισμό του Κράτους και των ζημιογόνων

ΔΕΚΟ, την εξυγίανση της Δημόσιας Διοίκησης κ.λπ. Και τίθεται το ερώτημα: Εάν εκτιμηθεί ότι αξίζουν να υποστηριχθούν τέτοιες πρωτοβουλίες της Κοινωνίας Πολιτών σε επίπεδο εθνικό, γιατί να μην αληθεύει αυτό και σε επίπεδο Ευρωπαϊκό; Για παράδειγμα, μήπως είναι λογικό και προς το συμφέρον των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δεχθούν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, νέα παραχώρηση κυριαρχίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να ενισχυθούν τελικά οι ίδιες και στα δύο επίπεδα, το Ευρωπαϊκό και το Εθνικό; Τέτοιες προτάσεις όμως δεν είναι εύκολο να διατυπωθούν από τις εθνικές πολιτικές δυνάμεις που εκλέγονται από τοπικές κοινωνίες, με τοπικά κριτήρια και συμφέροντα. Για ποιο λόγο, πέραν των Ευρωβουλευτών (οι μόνοι που εκλέγονται γι αυτό τον σκοπό), να μη συμβάλλει –ή να επιδιώξει να συμβάλλει– και η Κοινωνία Πολιτών στην απολύτως αναγκαία σύγκλιση απόψεων των πολιτών στις διάφορες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Στο σημερινό παγκόσμιο σκληρό ανταγωνισμό, η κάθε χώρα χρειάζεται αναντίρρητα τη στήριξη της Ευρώπης. Αλλά και το αντίστροφο αληθεύει. Και δεν εννοούμε μόνο τα θέματα του περιβάλλοντος, του τραπεζικού συστήματος ή της ενιαίας αγοράς. Εννοούμε κυρίως τη σύγκλιση σκέψεων και αντιλήψεων σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος και συμφέροντος, σε όλα τα πεδία. Τόσο η χώρα μας όσο και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονται σε αναζήτηση: α) ανανεωμένης και ενισχυμένης συνεργασίας, β) ευρωθεσμικών πλευρών των προτεινόμενων αλλαγών και γ) προσαρμογής της Ελλάδας στη μεταβαλλόμενη Ευρώπη. Είναι άραγε λογικό και ευκταίο να συζητηθούν όλα αυτά ερήμην της κοινωνίας; Όταν οι πολίτες εκφράσουν την αντίθεσή τους σε θεσμικές αλλαγές που το «ιερατείο» δεν προνόησε να συζητήσει με την κοινωνία πριν να τις επιβάλει, είναι πια αργά. Τυπικό παράδειγμα η Συνταγματική Συνθήκη

Είναι κυριολεκτικΑ άπειρες οι δυνατότητες που προσφέρονται στην οργανωμένη Κοινωνία Πολιτών προκειμένου να συμβάλει στην ανόρθωση του τόπου: Από τα θέματα διαφάνειας, αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης μέχρι την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της διαφθοράς, και από την ποιοτική βελτίωση των νόμων μέχρι την αναδιοργάνωση της Δημόσιας Διοίκησης. Σε πολλά από τα θέματα αυτά, ο ενεργοποιημένος πολίτης είναι σε καλύτερη θέση από τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας να προσδιορίσει το εφαρμοστέο και να το υποστηρίξει στην πράξη. της οποίας η επικύρωση σκόνταψε στο γαλλικό και το ολλανδικό δημοψήφισμα. Κι έτσι βρίσκεται ακόμη η Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς συνταγματικό ιστό. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι η αποτυχία να θεσπισθεί ευρωπαϊκό σύνταγμα σηματοδότησε τη διογκούμενη κοινωνική αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού ενοποιητικού προγράμματος. Αμφισβήτηση που, εξ αιτίας της κρίσης του ευρώ, έχει αποκτήσει ανησυχητικές διαστάσεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Επομένως η πρόσφατα υπογραφείσα «Συνθήκη Σταθερότητας, Συνεργασίας και Διακυβέρνησης» της ΟΝΕ είναι αυτονόητα αντικείμενο ενδιαφέροντος και για την Κοινωνία Πολιτών.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ |2012

10 3 ★

Η ενεργητική σθεναρή θέση της κοινωνίας Ο ελλείπων κρίκος της κοινωνικής υποστήριξης είναι η ενεργητική σθεναρή θέση της Κοινωνίας Πολιτών υπέρ εκείνων των ρυθμίσεων που θα εμβαθύνουν το ευρωπαϊκό πρόγραμμα, υπό τον όρο φυσικά ότι θα γίνονται σεβαστές οι καταστατικές αρχές της Ένωσης, όπως διαμορφώθηκαν στην υπερεξηντάχρονη πορεία της. Έτσι προκύπτει ότι, και στο επίπεδο το κοινοτικό, η Κοινωνία Πολιτών έχει ρόλο εποικοδομητικό να παίξει, κατά προτίμηση δε σε συνεργασία είτε με ΜΚΟ άλλων Ευρωπαϊκών χωρών είτε με αξιόπιστες Πανευρωπαϊκές ΜΚΟ. Στη χώρα μας,

κάπως χωλαίνει ακόμη αυτό το σύστημα, αλλά θεωρούμε πολύ πιθανόν ότι δεν θα αργήσει να ενδυναμωθεί η τάση δικτύωσης με τα σύγχρονα πληροφοριακά μέσα. Και, βέβαια, επανερχόμενος στην πρώτη παρατήρηση για τη συνεχώς μεταβαλλόμενη παγκόσμια οικονομία -που στερείται όμως παγκόσμιων κανόνων λειτουργίαςπιστεύω ότι πλησιάζει η μέρα που οι αναγνωρισμένες διεθνούς κύρους ΜΚΟ, θα αρχίσουν να παρεμβαίνουν στις διεθνείς εξελίξεις κατά τρόπο πιο επίμονο και απαιτητικό, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου σημειώνονται ελλείψεις γενικών συμφωνιών και διεθνών συνθηκών. Ακόμη και η φωνή του επικείμενου Συνεδρίου «Rio+20», του

προσεχούς Ιουνίου, είναι βέβαιο ότι θα ακουσθεί σε όλες τις ηπείρους. Οφείλουμε όλοι να στηρίζουμε και να ενισχύουμε τέτοιες παρεμβατικές προσπάθειες, υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι είναι σωστές και εποικοδομητικές και όχι απλές κραυγές διαμαρτυρίας. Όποιος ερευνήσει τον χώρο των Διεθνών Συνθηκών, θα εκπλαγεί δυσάρεστα αντιλαμβανόμενος πόσες δεν έχουν επικυρωθεί ή καν υπογραφεί από διάφορες χώρες για λόγους στενών εθνικών συμφερόντων, αντίθετα προς το παγκόσμιο συμφέρον. Και εδώ πάλι είναι ανάγκη η διεθνής Κοινωνία Πολιτών να δικτυωθεί και να αυξήσει την πίεση που ασκεί μέσα από τα ηλεκτρονικά δίκτυα και τα ΜΜΕ.

10 4 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ Προτεραιότητα για την Ελλάδα σήµερα είναι η συνέχιση της Χ Ρ Η Μ Α Τ Ο ∆ Ο Τ Η Σ Η Σ της και η Π Α Ρ Α Μ Ο Ν Η της στην Ευρωζώνη. Αυτή όµως δεν πρέπει να είναι η µοναδική προτεραιότητα: Η ελληνική οικονοµία πρέπει να Α Ν Α Κ Α Μ Ψ Ε Ι το ταχύτερο δυνατόν και να εισέλθει σε τροχιά Β Ι Ω Σ Ι Μ Η Σ Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ , αφήνοντας οριστικά πίσω της τις λανθασµένες πολιτικές και πρακτικές του µοντέλου πορείας της την τελευταία τριακονταετία.

χρονική συγκυρία της ελληνικής κρίσης οφείλεται στην αποκάλυψη της πραγµατικής διάστασης του προβλήµατος - µιας οικονοµίας δηλαδή µε αγκυλώσεις, χωρίς βιώσιµο αναπτυξιακό όραµα και χωρίς νοικοκυρεµένο δηµοσιονοµικό τοµέα-, στην κατάρρευση της Lehman Brothers η οποία οδήγησε σε επανατιµολόγηση των χρηµατοπιστωτικών κινδύνων διεθνώς αλλά και στη µη έγκαιρη λήψη

των κατάλληλων µέτρων από την ελληνική κυβέρνηση. Αποτέλεσµα των ανωτέρω παραγόντων είναι ο αποκλεισµός της Ελλάδας από τις διεθνείς χρηµατοπιστωτικές αγορές και η επιβίωσή της µόνο χάριν των δανείων που λαµβάνει από τις χώρες µέλη της Ευρωζώνης, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ). Ας δούµε όµως αναλυτικότερα τις βασικές αιτίες της τρέχουσας δύσκολης οικονοµικής και κοινωνικής συγκυρίας στη χώρα. Αυτή οφείλεται κυρίως:

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α , ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ

10 5 ★

(Α) ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ της χώρας, η οποία επί 35 συναπτά έτη δαπανά ετησίως 5% έως 10% περίπου περισσότερα απ’ ότι παράγει, κυρίως μέσω της αλόγιστης επέκτασης ενός αναποτελεσματικού, ισοπεδωτικού, κομματοκρατούμενου και διαχειριστικά εντόνως ελλειμματικού κράτους. Το διαρκές και μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών οφείλεται κυρίως στο διαρκές, άλλοτε μικρό και άλλοτε μεγάλο, συνήθως όμως μεγάλο, έλλειμμα του δημόσιου τομέα, ενώ από το 2001 και μετά οφείλεται και στην ταχεία αύξηση του δανεισμού του ιδιωτικού τομέα από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα.

(Β) ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Υψηλές κοινωνικές δαπάνες ως % του ΑΕΠ, περίπου στο 25%, όσο περίπου και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, συνυπάρχουν με ένα σχετικά (με την υπόλοιπη Ευρωζώνη) υψηλό ποσοστό φτώχειας, περίπου 20%. Τα αίτια είναι συνοπτικά τα εξής: Σπατάλη της τάξης των αρκετών δισ. ευρώ το χρόνο στις κύριες συντάξεις (π.χ. 30.000 συνταξιούχοι ΙΚΑ μη απογραφέντες), υψηλό ποσοστό αναπηρικών συντάξεων, μεγάλη εισφοροδιαφυγή, «ευγενή» ταμεία που χορηγούν υψηλές συντάξεις χωρίς αντίστοιχες εισφορές, αλόγιστη συνταγογράφηση φαρμάκων, κρατικά νοσοκομεία χωρίς διπλογραφικά λογιστικά συστήματα, χωρίς μηχανοργάνωση και αξιολόγηση του κόστους της αποτελεσματικότητας των ιατρικών πράξεων, κρατικά περιφερειακά νοσοκομεία που λειτουργούν με πληρότητα κάτω του 50%, υπερτιμολόγηση αναλώσιμων ιατρικών υλικών και συσκευών, έλλειψη συστημάτων ελέγχου, διοίκησης και οργάνωσης, συνδιοίκηση με συνδικάτα, υψηλά ποσοστά κέρδους φαρμακείων.

(Γ) ΣΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΜΙΜΗ ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗ λόγω των ποικίλων εξαιρέσεων, φοροαπαλλαγών χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο, λαθρεμπορίου καυσίμων (και λόγω του ‘διπλού’ φόρου), ειδικού καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά, καθυστερήσεων στην εκδίκαση υποθέσεων φοροδιαφυγής και, τελικά, λόγω της έλλειψης επαρκούς πολιτικής βούλησης για την πάταξη του φαινομένου.

(Δ) ΣΤΙΣ ΥΨΗΛΕΣ ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ λόγω του περιβάλλοντος ασφαλείας αλλά και της έλλειψης συντονισμού –διακλαδικότητας– μεταξύ των τριών Όπλων, καθώς και της απουσίας μεταρρυθμίσεων στην οργάνωση και λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων.

(Ε) ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΘΩΡΑΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ (ΔΕΚΟ), στις οποίες το Δημόσιο χορηγούσε αφειδώς κρατικές εγγυήσεις οι οποίες συνήθως κατέπιπταν αυξάνοντας το δημόσιο χρέ-

ος, και στη δημιουργία και αναποτελεσματική διαχείριση εκατοντάδων δήμων και κοινοτήτων καθώς και δημοτικών επιχειρήσεων.

(ΣΤ) ΣΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, κυρίως λόγω των περιορισμών που επιβάλλει το δημόσιο στην επιχειρηματική δραστηριότητα και τις επενδύσεις, των δεκάδων κλειστών επαγγελμάτων και αγορών, γενικότερα όμως λόγω του πνεύματος κοινωνικής αποστροφής που αυτοί οι περιορισμοί έχουν δημιουργήσει γύρω από τις έννοιες: Ανταγωνισμός, αξιοκρατία, ανταγωνιστικότητα, αριστεία, δημιουργικότητα, επιχειρηματικότητα, παραγωγικότητα.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Οι νέοι άξονες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στους οποίους πρέπει να κινηθεί η χώρα με σκοπό να εισέλθει σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης αναλύονται στην επόμενη θεματική του κ. Στουρνάρα.

☛

10 6 ★

Τ Α Σ Ε Ι Σ | 2 0 1 12

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΕΝΑ ΝΕΟ

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Τ Ο Υ Ρ Ν Α Ρ Α , ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ ΙΟΒΕ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

οικονομικΟ-κοινωνικΟ

Σ Υ Μ ΒΟΛ Α ΙΟ Το «σοκ» της απαραίτητης, για τη Β Ι Ω Σ Ι Μ Ο Τ Η Τ Α του δημοσίου χρέους, δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και αυτό που προκλήθηκε από τον Π Ε Ρ Ι Ο Ρ Ι Σ Μ Ο των τραπεζικών πιστώσεων, Δ Ε Ν Α Ν Τ Ι Σ Τ Α Θ Μ Ι Σ Τ Η Κ Α Ν από μια πιο ευέλικτη και ανταγωνιστική οικονομία, η οποία επενδύει και εξάγει περισσότερο, με αποτέλεσμα η Υ Φ Ε Σ Η να είναι Β Α Θ Υ Τ Ε Ρ Η και το ποσοστό Α Ν Ε Ρ Γ Ι Α Σ μεγαλύτερο του αναμενόμενου. Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα ποιοι είναι εκείνοι οι άξονες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που μπορούν να Σ Τ Η Ρ Ι Ξ Ο Υ Ν την έξοδο της χώρας από την κρίση. Και αυτό μπορεί να γίνει με ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: Περισσότερο ανταγωνισμό, ευελιξία και κινητικότητα, αλλά συγχρόνως ένα δικαιότερο και αποτελεσματικότερο κοινωνικό κράτος.

Ελλάδα πρέπει να κινηθεί σε νέους άξονες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, οι οποίοι (α) διευκολύνουν τη δημοσιονομική προσαρμογή, (β) ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα, (γ) δίνουν ώθηση στην ανάπτυξη, ενώ (δ) συμβάλλουν και στη διόρθωση του ακολουθούμενου σήμερα

μείγματος οικονομικής πολιτικής: Εκείνου που αφορά τη σχέση φόρων και καταναλωτικών δαπανών, εκείνου που αφορά τη σχέση καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών όσο και εκείνου που αφορά τη σχέση μισθών/τιμών. Η έμφαση, μέχρι σήμερα στην αύξηση των φόρων, στην οριζόντια περικοπή μισθολογικών, κυρίως, δαπανών, στη δραστική περικοπή των δη-

μοσίων επενδύσεων, οι υπερβολές με τις μειώσεις φόρων λόγω των αποδείξεων και τέλος, οι μειώσεις μισθών χωρίς αντίστοιχη μείωση τιμών, συνιστούν στρεβλώσεις του μείγματος της οικονομικής πολιτικής, που συνέβαλαν σε μεγαλύτερη της αναμενόμενης ύφεσης και σε μεγαλύτερη της αναμενόμενης ανεργίας. Με λίγα λόγια, η μέχρι σήμερα ασθενής μεταρρυθμιστική

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ |2012

10 7 ★

προσπάθεια, κυρίως η καθυστέρηση στην απελευθέρωση αγορών και επαγγελμάτων, η διατήρηση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, εγχώριες και ξένες, οι πενιχρές ιδιωτικοποιήσεις, η ελλιπής αξιοποίηση των αργούντων κρατικών υποδομών και γενικά της μεγάλης ακίνητης κρατικής περιουσίας καθώς και η έλλειψη εκσυγχρονισμού του κράτους είχαν την εξής δυσάρεστη συνέπεια: Το «σοκ» της απαραίτητης, για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους, δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και αυτό που προκλήθηκε από τον περιορισμό των τραπεζικών πιστώσεων, δεν αντισταθμίστηκαν από μια πιο ευέλικτη και ανταγωνιστική οικονομία, η οποία επενδύει και εξάγει περισσότερο, με αποτέλεσμα η ύφεση να είναι βαθύτερη και το ποσοστό ανεργίας μεγαλύτερο του αναμενόμενου. Οι προτεινόμενοι άξονες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, οι οποίοι θα στηρίξουν το νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο για έξοδο της Ελλάδας από την κρίση είναι οι ακόλουθοι:

πΡωΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΔιΕΥκOΛΥΝΣη ΤηΣ ΔημΟΣιΟΝΟμικHΣ πΡΟΣΑΡμΟγηΣ

Τα περιθώρια είναι σημαντικά τόσο για την περαιτέρω μείωση των δαπανών όσο και για τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης, κυρίως μέσω της κατάργησης διαφόρων καθιερωμένων μηχανισμών αντικινήτρων: Παραδείγματα: (α) Μετατροπή Ταμείων Επικουρικής Ασφάλισης σε Ταμεία Καθορισμένων Εισφορών με παράλληλη ενίσχυση του τρίτου πυλώνα, (β) κατάργηση του αυτοματοποιημένου συστήματος των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση) και αντικατάστασή τους με σύστημα αξιολόγησης και χρηματοδότησης των αντίστοιχων δαπανών, (γ) περιορισμό του εθνικού σκέλους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων στα αυστηρώς απαιτούμενα κονδύλια για τη χρηματοδότηση των μη επιλέξιμων δαπανών (π.χ. απαλλοτριώσεις) που συνδέονται με τα έργα του συγχρηματοδοτούμενου (από την Ε.Ε.) σκέλους με αντίστοιχη αύξηση των κονδυλίων του συγχρηματοδοτούμενου σκέλους, (δ) ενοικίαση των αργούντων υποδομών του ΕΣΥ στον εγχώριο και ξένο ιδιωτικό τομέα ή ξένα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης, (ε) εισαγωγή συστημάτων μέτρησης του κόστους και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των ιατρικών πράξεων στο ΕΣΥ. Επίσης: (στ) κατάργηση όλων των φοροαπαλλαγών και των κοινωνικών δαπανών που δεν είναι στοχευμένες προς την καταπολέμηση της φτώχειας, (ζ) κατάργηση του ειδικού καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά, (η)

10 8 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑΣΕΙΣ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

η κατάργηση του καθεστώτος της διπλής φορολογίας στα καύσιμα (που είναι ο υπ’ αριθμ. ένα παράγων άνθησης του λαθρεμπορίου) και αντικατάστασή του με κατ’ ευθείαν εισοδηματικές ενισχύσεις όπου αυτό κρίνεται κοινωνικά αναγκαίο, (θ) εισαγωγή διπλογραφικού λογιστικού συστήματος και διεθνών λογιστικών προτύπων σε όλους τους Οργανισμούς και τα Νομικά Πρόσωπα που απαρτίζουν τη Γενική Κυβέρνηση, απλοποίηση και σταδιακή κατάργηση των

Σήμερα απαιτείται

ένας ριζικός μετασχηματισμός του κράτους με επικέντρωση στον πυρήνα του: στις επιτελικές, εποπτικές και κοινωνικές λειτουργίες. Ας σχεδιάσουμε αυτό τον μετασχηματισμό τώρα, εφαρμόζοντας τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις με συστηματικότητα. Εάν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα μετατραπεί σε ευκαιρία. Εάν δεν το πράξουμε, θα μετατραπεί σε βαθιά και μακροχρόνια κοινωνική κρίση.

φορολογικών κωδικών (ΚΦΕ, ΚΒΣ κλπ.) και των παρεπομένων τους (π.χ. εξωλογιστικός προσδιορισμός εισοδήματος) καθώς και επέκταση της υποχρέωσης τήρησης βιβλίων και στοιχείων σε όλους τους κλάδους της οικονομίας (οικοδομές, αγροτικός τομέας).

ΔΕΥ ΤΕΡΟΣ ΑΞΟΝΑΣ Ενισχυση της ανταγωνιστικοτητας

Ο άξονας αυτός έχει κυρίως δυο διαστάσεις. Η πρώτη σχετίζεται με το γεγονός ότι η Ελλάδα εμφανίζεται να έχει το πλέον περιοριστικό καθεστώς τόσο στις αγορές προϊόντων, υπηρεσιών, επαγγελμάτων όσο και στην αγορά εργασίας, καθώς και αναρίθμητους περιορισμούς στην επενδυτική και επιχειρηματική δραστηριότητα. Προσομοιώσεις που έγιναν στο ΙΟΒΕ με το υπόδειγμα GIMF δείχνουν ότι η προσέγγιση στο μέσο ρυθμιστικό επίπεδο της Ευρωζώνης αναμένεται, ceteris paribus, να αυξήσει το ΑΕΠ κατά 17%, με τη μεγαλύτερη ευελιξία της αγοράς εργασίας να συμβάλλει κατά 3% και των υπολοίπων αγορών (προϊόντων, υπηρεσιών, επαγγελμάτων) κατά 14%. Τα τελευταία δυο χρόνια έχει επιτευχθεί μια de facto μεγαλύτερη ευελιξία της αγοράς εργασίας αλλά σχεδόν τίποτα στις υπόλοιπες. Σωρευτικά ο μέσος μισθός έχει μειωθεί κατά 15% στο σύνολο της οικονομίας, αλλά οι τιμές δεν προσαρμόζονται προς τα κάτω παρά τη μεγάλη ύφεση (το παραγωγικό κενό εκτιμάται σε -10% έως -12% περίπου). Η απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων και το άνοιγμα των αγορών (π.χ. κατάργηση του cabotage) είναι επομένως η πλέον πρόσφορη πολιτική για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Στην αγορά εργασίας τα κρίσιμα ζητήματα ευελιξίας δεν είναι ο κατώτατος μισθός, αλλά η νομιμοποίηση de facto πρακτικών τύπου kurzarbeit προκειμένου να μην κλείσουν εγχώριες επιχειρήσεις και να μπορούν να προσελ-

κύονται ξένες, η βελτίωση του συστήματος της διαιτησίας και εξορθολογισμός των ωριμάνσεων που επιβαρύνουν υπέρμετρα το εργασιακό κόστος. Η δεύτερη, εξίσου σημαντική διάσταση της χαμηλής ανταγωνιστικότητας είναι η χαμηλή καινοτομική δραστηριότητα των περισσότερων ελληνικών επιχειρήσεων. Αυτό σχετίζεται (α) με τη χαμηλή επίδοση του «τριγώνου της γνώσης» στην Ελλάδα (Παιδεία, Έρευνα και Ανάπτυξη, Καινοτομία), (β) με την απροθυμία πολλών ελληνικών επιχειρήσεων να επενδύσουν στην καινοτομία και στην εξωστρέφεια, αφού το μέχρι σήμερα αναπτυξιακό πρότυπο ενισχύει την εσωστρέφεια και την εξάρτηση από κρατικές επιδοτήσεις και (γ) με την αποθάρρυνση των ξένων άμεσων επενδύσεων. Η στροφή προς το νέο αναπτυξιακό πρότυπο απαιτεί: την άρση των αντικινήτρων στις επενδύσεις και δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας στη βάση μιας διαφανούς εταιρικής σχέσης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, προσέλκυση ξένων κεφαλαίων κυρίως μέσω των ιδιωτικοποιήσεων της κινητής και ακίνητης περιουσίας του δημοσίου και, τέλος, ενίσχυση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας.

ΤΡΙΤΟΣ ΑΞΟΝΑ Σ Ενισχυση της αναπτυξιακΗς διαδικασιας μεσω επενδυσεων και της αξιοποιησης της περιουσιας του Δημοσιου

Η άρση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις και το άνοιγμα των αγορών προϊόντων, υπηρεσιών, επαγγελμάτων και εργασίας σε περισσότερο ανταγωνισμό ενισχύει, παράλληλα με την ανταγωνιστικότητα, και τις ιδιωτικές επενδύσεις, εγχώριες και ξένες. Στις σημερινές συνθήκες περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας και της ρευστότητας, η διοχέτευση των πόρων του ΕΣΠΑ (περίπου 14 δισ. ευρώ μέχρι το 2015) σε υποδομές

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ |2012

10 9 ★

και δραστηριότητες με μεγάλο εισοδηματικό πολλαπλασιαστή, σε υποδομές και δραστηριότητες που αυξάνουν την παραγωγικότητα και σε υποδομές και δραστηριότητες που ενισχύουν την εξωστρέφεια (δηλαδή αυξάνουν τις εξαγωγές και υποκαθιστούν εισαγωγές) είναι πρωτεύουσας σημασίας. Η περικοπή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων τα προηγούμενα δυο χρόνια με σκοπό είτε να περιοριστεί το δημοσιονομικό έλλειμμα είτε λόγω χαμηλής ικανότητας για απορροφητικότητα είχε μεγάλη συμβολή στη διόγκωση της ύφεσης και της ανεργίας: Προσομοιώσεις στο ΙΟΒΕ έδειξαν ότι ο πολλαπλασιαστής δημοσίων επενδύσεων ξεπερνά κατά πολύ τους λοιπούς δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές. Σήμερα μέρος του ερευνητικού προγράμματος του ΙΟΒΕ επιδιώκει να ταυτοποιήσει τους κλάδους και τις υποδομές με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα διαθέτει περιουσιακά στοιχεία, ακίνητη και κινητή περιουσία, πολύ μεγαλύτερης αξίας (ως ποσοστό του ΑΕΠ) από όλες τις άλλες χώρες-μέλη της Ευρωζώνης. Αν και ακόμα δεν έχει προσδιοριστεί η ακριβής αξία αυτής της περιουσίας (υπάρχει μόνο μια χονδρική εκτίμηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν στην ΚΕΔ), το εκτιμώμενο μέγεθός της και η δυνατότητα βελτίωσης με την κατάλληλη πολιτική χρήσεων γης, δημιουργούν τη βάση για την εφαρμογή προτάσεων που θα μπορούσαν να μειώσουν το βάρος των δανειακών υποχρεώσεων του δημοσίου και αφετέρου να δημιουργήσουν συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης.

Τ Ε ΤΑ Ρ Τ Ο Σ Α Ξ Ο Ν Α Σ Η δημιουργΙα και στΗριξη ενος νεου κοινωνικοΥ προτyπου

Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να είναι διαφορετικό από το σημερινό, όπου υπάρχει αφενός το παράδοξο της συνύπαρξης

υψηλών δαπανών κοινωνικής προστασίας (25% του ΑΕΠ) και υψηλού ποσοστού φτώχειας (20%) και αφετέρου σύγχυση μεταξύ κοινωνικών στόχων και κρατισμού, με αποτέλεσμα τη σπατάλη πόρων: Προσλήψεις στο δημόσιο, κρατικές επιχειρήσεις μονοπωλιακού χαρακτήρα, εμπόδια στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, στρεβλοί έλεγχοι τιμών και συνδιοίκηση με τα συνδικάτα, δεν συνιστούν κοινωνική πολιτική, αλλά σπατάλη πόρων. Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να διακρίνεται από ίσες ευκαιρίες με έμφαση στην ίση πρόσβαση σε δημόσια αγαθά υψηλής ποιότητας (δημόσια παιδεία, υγεία), δίκαιο και απλό φορολογικό σύστημα, δημιουργία διχτυού προστασίας με ανακατανομή των υψηλών κοινωνικών δαπανών (το ποσοστό τους στο ΑΕΠ, περίπου 25%, όπως προαναφέρθηκε, είναι παρόμοιο με αυτό του μέσου όρου της Ευρωζώνης). Δηλαδή, με ανακατανομή πόρων από τη φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή, τη σπατάλη στην υγεία, την άμυνα, τις ΔΕΚΟ, τους αυτόματους και παρωχημένους μηχανισμούς χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης και τις υψηλές συντάξεις των ‘ευγενών ταμείων’ προς επιδόματα ανεργίας μεγαλύτερης διάρκειας, προς ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και στοχευμένες δαπάνες επανεκπαίδευσης εργαζομένων καθώς και προς την εγκαθίδρυση ελάχιστου εισοδήματος για την καταπολέμηση της φτώχειας. Πρέπει άμεσα να προωθήσουμε τον μετασχηματισμό του κοινωνικού κράτους (α) με έμφαση στην ενίσχυση και αναβάθμιση των μηχανισμών σχεδιασμού και διοίκησης με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και (β) την καλύτερη στόχευση των πολιτικών έτσι ώστε να απευθύνονται σε εκείνους που έχουν πραγματικά ανάγκη. Οι πόροι που διατίθενται πρέπει να έχουν τα ανάλογα αποτελέσματα. Δεν αρκεί πλέον να νομοθετούμε οριζόντια μέτρα. Είναι κρίσιμο να εφαρμόσουμε μια ενεργό διαχείριση της κοινωνικής πολιτικής. Να

αξιολογούμε και να επανασχεδιάζουμε με βάση τα αποτελέσματα. Στην ουσία, χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: Περισσότερο ανταγωνισμό, ευελιξία και κινητικότητα, αλλά συγχρόνως ένα δικαιότερο και αποτελεσματικότερο κοινωνικό κράτος. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η εξισορρόπηση της ελληνικής οικονομίας θα οδηγήσει και σε μετακινήσεις του εργατικού δυναμικού: Περίπου 10-15% του συνόλου αναμένεται να μετακινηθεί από κλάδους και επιχειρήσεις εσωστρεφείς, προς κλάδους παραγωγής διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή προς κλάδους και επιχειρήσεις που παράγουν εξαγώγιμα προϊόντα και υπηρεσίες καθώς και υποκατάστατα εισαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Το επιχείρημα αυτό θέτει επί τάπητος τον ρόλο των κοινωνικών εταίρων και του κράτους. Επίσης ανασύρει στην επιφάνεια τα διεθνώς επιτυχημένα παραδείγματα προσαρμογής σε κρίσεις, όπως το Σκανδιναβικό «ευελιξίαασφάλεια» και το Γερμανικό kurzarbeit, αλλά και την αντίθεση μεταξύ των χωρών της Λατινικής Αμερικής και εκείνων της Νοτιοανατολικής Ασίας όσον αφορά στην κοινωνική αντιμετώπιση και τη διάρκεια της κρίσης: Στην Νοτιοανατολική Ασία η κρίση διήρκεσε πολύ λίγο, διότι οι κοινωνικοί εταίροι συντονίστηκαν με την Πολιτεία και κατένειμαν μεταξύ τους το κόστος της κρίσης με συναινετικές διαδικασίες. Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου υπήρξε γενικώς κλίμα κοινωνικής σύγκρουσης, η κρίση διήρκεσε πολλά χρόνια. Σήμερα απαιτείται ένας ριζικός μετασχηματισμός του κράτους με επικέντρωση στον πυρήνα του: στις επιτελικές, εποπτικές και κοινωνικές λειτουργίες. Ας σχεδιάσουμε αυτό τον μετασχηματισμό τώρα, εφαρμόζοντας τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις με συστηματικότητα. Εάν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα μετατραπεί σε ευκαιρία. Εάν δεν το πράξουμε, θα μετατραπεί σε βαθιά και μακροχρόνια κοινωνική κρίση.

110 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΠΟ Λ Ι Τ Ι Κ Η Κ Α Ι ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

ΤΟ ΤεΛΟσ ΤΟΥ

ΠαΤΡΩνα

ΠΟΛιΤεΥΤη

Σ ΤΡΑΤΗΣ Σ ΤΡΑΤΗΓ ΗΣ | 2012

111 ★

Σε ένα πολιτικό σύστηµα όπου οι κοµµατικοί µηχανισµοί διαχρονικά ∆ Ι Ο Γ Κ Ω Σ Α Ν το κράτος και µας έφεραν στη χρεοκοπία, που υπέθαλψαν την Α ∆ Ι Α Φ Α Ν Ε Ι Α ώστε να διευκολυνθεί η διανοµή των πόρων στους «πελάτες» τους, µόνη ∆ Ι Ε Ξ Ο ∆ Ο Σ πλέον είναι η αλλαγή του εκλογικού συστήµατος µε στόχο τη σταδιακή Α Π Ο Σ Υ Ν ∆ Ε Σ Η του ψηφοφόρου από τον πάτρωνα-πολιτευτή.

πό τη σύσταση του Ελληνικού κράτους µέχρι σήµερα, το πολιτικό µας σύστηµα, επισώρευσε τεράστιες ζηµίες στην ελληνική οικονοµία. Αν είχαµε έγκαιρα διαγνώσει τα αίτια αυτής της κακοδαιµονίας και είχαµε βρει τρόπους για την έστω και σχετική απεξάρτηση της οικονοµίας µας από την πολιτική, θα µπορούσε να πει κανείς χωρίς υπερβολή ότι θα ήταν τελείως διαφορετική η µοίρα αυτού του τόπου εδώ και πολλά χρόνια. Η ρίζα του κακού κατά την άποψη µου δεν είναι άλλη από

τον «σταυρό προτίµησης» κυρίως στις πολυεδρικές εκλογικές περιφέρειες. Η σταυροδοσία, θεµέλιο του παλαιότερου παραδοσιακού προσωποπαγούς πελατειασµού, εξασφάλισε την επιβίωση του «κοτσαµπασισµού» µετά την Οθωµανική δουλεία και τη µετεξέλιξη του στην κληρονοµική «πατρωνεία» των διαφόρων τοπικών πολιτικών αρχόντων σε όλη την επικράτεια, ανεξάρτητα αν πολλοί από αυτούς ήσαν έντιµοι, αξιόλογοι και πήγαν την Ελλάδα µπροστά. Στη µεταπολίτευση µε το Σύνταγµα του ’75 (αρθρ. 29, παρ. 1) τα κόµµατα αναγνωρίστηκαν συστατικά του πολιτεύµατος µε την υποχρέωση να

ΑΠΟ ΤΟΝ Σ Τ Ρ Α Τ Η Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Η , ΔΙΚΗΓΟΡΟ Δ.Ν.

112 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΠΟ Λ Ι Τ Ι Κ Η Κ Α Ι ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

Μια ενδιΑμεση

λύση, που από την δεκαετία το ’70 είχε υποστηριχθεί αλλά και πρόσφατα πάλι προτάθηκε με ακαταμάχητη επιχειρηματολογία, είναι η υιοθέτηση ενός Γερμανικού τύπου εκλογικού συστήματος με τους μισούς βουλευτές να εκλέγονται με μία ψήφο σε μεγάλες μονοεδρικές περιφέρειες και οι υπόλοιποι από κατάλογο του κόμματος σε επίπεδο περιφέρειας.

εξυπηρετούν την ελεύθερη δημοκρατική λειτουργία του. Νόμιμα και επίσημα πλέον, εγκαταστάθηκαν σταδιακά σε όλες τις δομές και λειτουργίες του Κράτους και εμφανίστηκε η νέα μορφή του πελατειασμού, ο κομματικός ή συντεχνιακός. Από αυτόν δημιουργήθηκαν οι λεγόμενοι «κομματικοί σωλήνες», που προσέθεσαν στο κληρονoμικώ δικαίω πολιτικό μας προσωπικό, το δικό τους προϊόν. Όλοι μαζί, διαδοχικά, διόγκωσαν υπέρμετρα το Κράτος και το έφεραν στη χρεοκοπία. Γι΄ αυτούς ένας μεγάλος δημόσιος τομέας, μαζί με την υπόθαλψη της αδιαφάνειας στη διαχείρισή του, διευκολύνει τη διανομή των πόρων στους πελάτες τους για να εξασφαλισθεί η παραμονή τους στην εξουσία. Η συνέπεια στον οικονομικό τομέα αυτής της χρόνιας κοινωνικο-πολιτικής κατάστασης του τόπου είναι ότι η Ελλάδα απέτυχε, και στον προηγούμενο αιώνα αλλά και μέχρι σήμερα, να εκμεταλλευθεί τους διαθέσιμους πόρους της για την κατάληψη της αρμόζουσας θέσης στον διεθνή τους καταμερισμό, με μόνη εξαίρεση την ωκεανοπόρο της ναυτιλία επειδή ακριβώς οι φορείς της δεν χρειάζονται «προστασία». Και αυτό δεν οφείλεται ούτε σε έλλειψη πλουτοπαραγωγικών πηγών και συγκριτικών πλεονεκτημάτων ή πολιτισμού, ούτε στη δυσλειτουργία των αγορών της, ούτε στον χαρακτήρα ή στην επιχειρηματικότητα του Έλληνα. Το κράτος αυτό και οι πολιτικοί του φορείς -με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως ο Τρικούπης, ο Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν δεν υπέκυπταν και αυτοί στις αδήριτες ανάγκες του πελατειακού κομματικού κράτους- δεν μπόρεσαν ποτέ να χαράξουν με συνέπεια και να ασκήσουν την απαραίτητη στρατηγική παρέμβαση που χρειαζόταν η ελληνική οικονομία, ακόμη και πριν ενταχθούμε στην ΕΟΚ το 1981, υποβοηθώντας και όχι

υποκαθιστώντας τον ιδιωτικό τομέα. Αποτύχαμε ακόμη και στον εκσυγχρονισμό του τότε μεγάλου πρωτογενούς μας τομέα, με τη δημιουργία ισχυρών και μόνιμων δεσμών με τη βιοτεχνία και βιομηχανία μας και με υπηρεσίες προβολής των προϊόντων του. Έπεσε και αυτός θύμα, με μικρές εξαιρέσεις, των κομματικοποιημένων συνεταιριστικών οργανώσεων. Η ένταξή μας στην ΕΟΚ, στη συνέχεια στην ΕΕ και τελευταία στην Ευρωζώνη και ο πακτωλός των χρημάτων, με τον οποίο ενισχυθήκαμε επί 40 χρόνια, δεν συνέτισε αυτούς που μας κυβερνούσαν, πλην του κ. Σημίτη στα πρώτα χρόνια της πρωθυπουργίας του, ώστε να επιδιώξουν την πολιτική και οικονομική σύγκλιση προς τη στάθμη των υπολοίπων εταίρων μας. Η αποκρατικοποίηση με τα δύο σκέλη της, την ιδιωτικοποίηση (privatization) και την απορρύθμιση (deregulation), ως βασική πολιτική επιλογή ξεκινά από τη διαπίστωση ότι η αλόγιστη και αντιπαραγωγική επέκταση του δημόσιου τομέα σε βάρος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, και η ασφυκτική παρέμβασή του στη λειτουργία της, είναι οι σοβαρότερες αιτίες υπανάπτυξης μιας οικονομίας. Το ίδιο αυτό πολιτικό κατεστημένο και το κράτος που δημιούργησε αντιστεκόταν με κάθε δύναμη ακόμη και πρόσφατα, όταν είμαστε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, στα μέτρα για τη μόνη διέξοδο που μας έμεινε για να αποφύγουμε την τελική και ανεπανόρθωτη περιθωριοποίηση της Ελλάδας από την Ευρώπη και την έκθεσή της σε όλους τους γεωπολιτικούς κινδύνους της ασταθούς περιοχής της ανατολικής Μεσογείου. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι πολιτικοί μας έχουν εξασφαλίσει τα τελευταία χρόνια και τη συμπαράσταση του εργατικού συνδικαλισμού στην αντίσταση κατά της αποκρατικοποίησης. Πέραν από την

Σ ΤΡΑΤΗΣ Σ ΤΡΑΤΗΓ ΗΣ | 2012

113 ★

οποιαδήποτε κομματική κηδεμονία και ανεξάρτητα από την ιδεολογική τοποθέτηση στο θέμα της έκτασης του δημόσιου τομέα, ο εργατικός συνδικαλισμός έχει δημιουργήσει παράλληλες και ανεξάρτητες, πελατειακής φύσης, διασυνδέσεις με πολιτικούς παράγοντες όλων των κομμάτων. Με ενθουσιασμό στηρίζουν τη διατήρηση του υπερτροφικού δημόσιου τομέα, παραβλέποντας ακόμη και την πολιτική γραμμή του ίδιου τους του κόμματος. Το χειρότερο όμως είναι ότι στην αποκρατικοποίηση αντιστέκονται τελείως «παρά φύσιν» και ισχυρή μερίδα των εργοδοτών, που είτε αποζούσαν από την οικονομική δραστηριότητα του κράτους, είτε διαπίστωναν ότι δεν μπορούν να επιζήσουν οικονομικά σε καθεστώς απελευθερωμένης αγοράς προϊόντων ή και εργασίας. Οι πελατειακής φύσης διασυνδέσεις τους με τον πολιτικό παράγοντα ενισχύθηκαν και από το γεγονός ότι αυτοί είναι και οι κύριοι χρηματοδότες των συνεχώς αυξανόμενων προεκλογικών δαπανών, τόσο των ίδιων των κομμάτων όσο και μεμονωμένων υποψηφίων. Χάσαμε την ανταγωνιστικότητά μας, καταναλώναμε περισσότερα απ’ ότι η παραγωγή και τα έσοδα μας και δανειστήκαμε υπέρογκα ποσά υπό τη σκέπη της πιστοληπτικής ικανότητας των εταίρων μας στην Ευρωζώνη για να διατηρήσουμε τον αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα μας, να καλοπερνάμε και να πλουτίσουμε με κάθε τρόπο. Η μόνη λύση για την αντιμετώπιση και σταδιακή θεραπεία της χρόνιας αυτής νοσηρότητας του πολιτικο-κοινωνικού μας συστήματος και των τραγικών του επιπτώσεων στην οικονομία, είναι να ληφθούν, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, συντονισμένα μέτρα που να σκοπεύουν στην αποδυνάμωση και αποθάρρυνση των πολιτικών αυτών πρακτικών.

Η εξυγίανση του πολιτικού συστήματος Πρώτο, και ουσιωδέστερο μέτρο είναι η αναμόρφωση του εκλογικού συστήματος, με στόχο τη σταδιακή αποσύνδεση του ψηφοφόρου από τον πάτρωνα-πολιτευτή. Η ριζική λύση θα ήταν η κατάργηση του σταυρού προτίμησης από το όποιο εκλογικό σύστημα, αλλά για κόμματα σαν τα δικά μας, που δεν διέπονται από υποχρεωτικούς θεσμούς ενδοκομματικής δημοκρατικής λειτουργίας, δημιουργείται ο κίνδυνος του ανεξέλεγκτου αρχηγισμού. Μια ενδιάμεση λύση, που από την δεκαετία το ’70 είχε υποστηριχθεί αλλά και πρόσφατα πάλι προτάθηκε με ακαταμάχητη επιχειρηματολογία, είναι η υιοθέτηση ενός Γερμανικού τύπου εκλογικού συστήματος με τους μισούς βουλευτές να εκλέγονται με μία ψήφο σε μεγάλες μονοεδρικές περιφέρειες, και οι υπόλοιποι από κατάλογο του κόμματος (λίστα) σε επίπεδο περιφέρειας. Απαραίτητα συμπληρωματικά μέτρα ενισχυτικά των βελτιωτικών επιδράσεων του πρώτου, είναι η θέσπιση υποχρεωτικών κανόνων ενδοκομματικής δημοκρατικής λειτουργίας των κομμάτων και νέος νόμος χρηματοδότησης των κομμάτων και των προεκλογικών δαπανών των υποψηφίων τους, με καθιέρωση ανώτατου ορίου προεκλογικής δαπάνης τους, με κύρωση την έκπτωσή τους σε περίπτωση υπερβάσεών τους. Η υποχρεωτική σε αυτή την περίπτωση πρόσληψη από τη Βουλή ορκωτών λογιστών για τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων και των υποψηφίων τους είναι, κατά την γνώμη μου, εκ των ων ουκ άνευ. Απαραίτητη τέλος, είναι η καθιέρωση του ασυμβίβαστου της σώρευσης της υπουργικής με τη βουλευτική ιδιότητα. Είναι απαράδεκτο, ακόμη και από την άποψη της αρ-

χής της διάκρισης των εξουσιών, το ¼ περίπου του νομοθετικού σώματος να ανήκει συγχρόνως και στο εκτελεστικό. Βουλευτής που γίνεται υπουργός, θα χάνει τη βουλευτική του ιδιότητα και θα αναπληρώνεται στη Βουλή από τον πρώτο επιλαχόντα συνυποψήφιό του. Θα μπορεί δε να επανακτά τη βουλευτική του ιδιότητα και να ανακηρύσσεται υποψήφιος στις επόμενες εκλογές, μόνο αν παραιτηθεί από το υπουργικό αξίωμα τουλάχιστον έξη μήνες πριν από αυτές, όπως τούτο ισχύει για τους γενικούς γραμματείς, εκτός εάν προταθεί ως υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο επικρατείας ή στην περιφερειακή λίστα, κατά το γερμανικό σύστημα. Το μέγα ερώτημα δεν είναι αν τα μέτρα που προτείνω εγώ προς αυτή την κατεύθυνση ή οποιοσδήποτε άλλος, είναι τα πρέποντα. Το μέγα ερώτημα, που παραμένει αναπάντητο, είναι το ποιός θα τα εισηγηθεί στη Βουλή και πώς θα επιτευχθεί η επιψήφισή τους. Για τους περισσότερους των σημερινών μας πολιτικών, ακόμα και εκείνων που κατέχουν ηγετικές θέσεις, η αποδοχή μέτρων για την αποδυνάμωση της πατρωνίας και τον εκσυγχρονισμό του κράτους είναι πράξη ταυτόσημη με την πολιτική τους αυτοχειρία. Μόνη λύση, κατά τη άποψή μου, είναι η εμφάνιση στις επόμενες εκλογές ενός κόμματος, υπάρχοντος ή νέου, με σαφές εκσυγχρονιστικό πολιτικό πρόγραμμα που θα ενστερνισθεί τις αλλαγές αυτές και θα δεσμευθεί να τις εφαρμόσει. Στηριζόμενο στις ψήφους εκείνων που δεν έχουν ανάγκη «προστασίας» και που συνειδητοποιούν τη βλαπτική γι΄ αυτούς εναλλαγή στην εξουσία πελατειακών κομματικών σχηματισμών, θα μπορέσει υπερβαίνοντας τη σημερινή πολιτική πρακτική, να αλλάξει σταδιακά το σημερινό καθεστώς και να επιβάλλει επιτέλους τον εκσυγχρονισμό της πολιτικής προς όφελος της οικονομίας μας.

114 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΠΟ Λ Ι Τ Ι Κ Η

μ αΘΗ μ αΤα ι σ Τ Ορ ι α σ διλΗμμαΤα ΤΟυ ΨΗΦΟΦΟρΟυ

ΤΟ ασυδΟΤΟ

εγΩ, ενανΤια

σΤΟ ΚΟινΩνιΚΟ

υΠερεγΩ

Ο εκ των απολογητών της συντηρητικής ιδεολογίας Edmund Burke υποστήριζε ότι αυτό που διαχωρίζει τους επαναστάτες από τους συντηρητικούς του 18ου αιώνα, δεν ήταν η πίστη ή µη προς το Θεό, ή η σχέση ∆ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Σ και Α Ρ Ι Σ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Σ , αλλά δύο τελείως διαφορετικές αντιλήψεις για την ανθρώπινη φύση. Ο Burke θεωρούσε ότι το άτοµο είναι δηµιούργηµα της κοινωνίας και ότι, συνεπώς, η κοινωνία και όχι το άτοµο είναι η βασική µονάδα του πολιτικού γίγνεσθαι. Σήµερα πρέπει να αναγνωρίσουµε την έννοια της ΕΥΘΥΝΗΣ που βαρύνει όλους τους πολίτες για την τύχη του Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ο Σ . Η αναγνώριση της ευθύνης συνεπάγεται και δηµιουργία διορθωτικών µηχανισµών συµπεριφοράς.

ΑΠΟ ΤΟΝ Θ Α Ν Ο Β Ε Ρ Ε Μ Η , ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΕΛΙΑΜΕΠ ΚΑΙ ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ.

ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ | 2012

115 ★

κοινωνική συμπεριφορά ταυτίζεται από τους Φιλελεύθερους με το άθροισμα των ατομικών συνειδήσεων και από τους συντηρητικούς και αριστερούς με κοινωνικούς και ταξικούς καταναγκασμούς που ξεπερνούν τις ατομικές ευθύνες. Ο ρόλος της ατομικής ευθύνης στη μαρξιστική κοσμοθεωρία περίπου μηδενίζεται και η «Κοινωνία Πολιτών» αποτελεί παρακολούθημα του ταξικού κράτους. Στη Φιλελεύθερη κοσμοθεωρία οι πολίτες χαρακτηρίζονται από την ελεύθερη βούλησή τους, ώστε οι επιλογές τους να μην προσδιορίζονται αποκλειστικά από την ταξική τους προέλευση. Υπάρχουν άλλωστε παραδείγματα επαναστατών που θέλησαν να κατεδαφίσουν το αστικό σύστημα από το οποίο προέρχονταν. Αν υιοθετήσουμε τις βασικές υποθέσεις εργασίας του Φιλελευθερισμού τότε θα μπορέσουμε να στοιχειοθετήσουμε την έννοια της ευθύνης που βαρύνει όλους τους πολίτες για την τύχη του πολιτεύματος. Η αναγνώριση της ευθύνης συνεπάγεται και δημιουργία διορθωτικών μηχανισμών συμπεριφοράς. Συνεπώς, τα λάθη του παρελθόντος είναι δυνατό να διορθωθούν εφόσον αναγνωρίσουμε την ευθύνη μας και αλλάξουμε συμπεριφορά. Η ταξινόμηση των πολιτικών παρατάξεων στη σημερινή Ελλάδα είναι έργο δύσκολο. Υπάρχουν βέβαια δεξιά και αριστερά κόμματα και κάποιες δυνάμεις του κέντρου, αλλά με ποιό ιδεολογικό περιεχόμενο να κατατάξουμε όλους αυτούς; Αν εφαρμόζαμε το παραδοσιακό κριτήριο προτεραιότητας της κοινωνίας έναντι του ατόμου που ιστορικά χαρακτηρίζει τα συντηρητικά και αριστερά κόμματα της Ευρώπης, σε αντίθεση με τα κεντρώα φιλελεύθερα τα οποία υπήρξαν φορείς του ατομοκεντρικού διαφωτισμού, η ταξινόμηση των ελληνικών κομμάτων θα ήταν αδύνατη. Η μεν κοινωνία από τη γένεση του ελληνικού

έθνους κράτους υπήρξε κατακερματισμένη σε οικογενειακές φατρίες και πελατειακά δίκτυα, ενώ η ατομική συνείδηση δεν χειραφετήθηκε από την κρατική εποπτεία. Το άτομο εξάλλου εντάσσεται σε φατρίες και χωράει σε όλους τους πολιτικούς σχηματισμούς.

Όλα ξεκίνησαν όταν… Στην κοινοβουλευτική περίοδο της ελληνικής ιστορίας, όμως, ο εκσυγχρονισμός κατίσχυσε. Ο Δημήτριος Βούλγαρης τοποθετήθηκε από τους νεότερους ιστορικούς στα τάρταρα του παλαιοκομματισμού, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης εξακολουθεί να αποτελεί φωτεινό παράδειγμα πολιτικού εκσυγχρονιστή. Ο διχασμός των Νεοελλήνων εκδηλώνεται στις διιστάμενες επιλογές τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κοινωνικό πρότυπο των περισσότερων Ελλήνων υπήρξε ο εκσυγχρονισμένος Ευρωπαίος. Το πρότυπο όμως αυτό, που σφυρηλατήθηκε με κόπο από αλλεπάλληλες πολιτικές ηγεσίες, δεν ενσωμάτωσε απόλυτα στη νεοελληνική συνείδηση τις δυτικές αξίες της ατομικής ευθύνης, των υποχρεώσεων του πολίτη και ιδιαίτερα τον σεβασμό προς τους νόμους. Η ασύμβατη σχέση της παραδοσιακής κοινωνίας με τους εκσυγχρονιστές πολιτικούς ηγέτες είχε συχνά αστάθμητα αποτελέσματα. Από τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη ως τη διχαστική εκτροπή του Βενιζέλου από την εκσυγχρονιστική αποστολή του, η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από εντάσεις ανάμεσα στις ηγεσίες και στην κοινωνία. Ακόμα και η εξέλιξη του ΚΚΕ, του πιο ανατρεπτικού από τα ελληνικά κόμματα, παρακολουθεί τη διάσταση υπαίθρου - πόλεων της κατοχής. Το ΚΚΕ εγκολπώνεται τον αντιδυτικισμό της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας και αναπαράγει τη συντήρησή της ως αντίσταση στα δυτικά πρότυπα τα οποία ευδοκιμούν στις μεγαλουπόλεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, μάλιστα, το ΚΚΕ αναζητάει προστασία στο

116 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΠΟ Λ Ι Τ Ι Κ Η

Ο διχασμός

των Νεοελλήνων εκδηλώνεται στις διιστάμενες επιλογές τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κοινωνικό πρότυπο των περισσότερων Ελλήνων υπήρξε ο εκσυγχρονισμένος Ευρωπαίος. Το πρότυπο όμως αυτό, που σφυρηλατήθηκε με κόπο από αλλεπάλληλες πολιτικές ηγεσίες, δεν ενσωμάτωσε απόλυτα στη νεοελληνική συνείδηση τις δυτικές αξίες της ατομικής ευθύνης, των υποχρεώσεων του πολίτη και ιδιαίτερα τον σεβασμό προς τους νόμους.

εθνικό κράτος από τη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Ο παλιός του διεθνισμός αντικαθίσταται από έναν εθνικισμό-καταφύγιο. Η χειραφέτηση του μέσου Έλληνα από τον παραινετικό έλεγχο των ηγετών, πραγματοποιείται κατά τη δεκαετία του 1980 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Ο Ανδρέας Παπανδρέου απάλλαξε τον διχασμένο από το δίλημμα ανάμεσα στην παράδοση και την επίσημη παιδεία, Νεοέλληνα και αποκάλυψε στους οπαδούς του τη λαϊκή τους αυθεντικότητα. Έτσι, έθεσε τέλος στις υποχρεώσεις του πολίτη έναντι του συνόλου ώστε η λαϊκή αυθεντία να γίνει σταδιακά ο νέος γνώμονας της νομιμότητας. Το ασύδοτο εγώ του ψηφοφόρου καταργεί επιτέλους τον κοινωνικό έλεγχο που ασκούσε το κοινωνικό υπερεγώ του και η πολιτική ηγεσία συμφιλιώνεται με τη λαϊκή της βάση.

Στρεβλώσεις πολιτικής Ο ταξικός χαρακτήρας της αριστεράς την προσανατολίζει μεν προς την εργατική τάξη, αλλά χωρίς να εξασφαλίζει την εκλογική επιτυχία μόνο με την υποστήριξη του ευάριθμου αυτού τμήματος των ψηφοφόρων. Η αριστερά συνεπώς προσβλέπει σε συνθήκες κατάρρευσης που ελπίζει ότι θα δημιουργήσουν επαναστατική ατμόσφαιρα. Έτσι κι αλλιώς η δυσαρέσκεια των εκπτώτων του συστήματος οι οποίοι πολλαπλασιάζονται σε εποχή λιτότητας σαν τη σημερινή, αναπτερώνει τις επαναστατικές προσδοκίες της αριστεράς που διατηρεί χαλαρούς δεσμούς με τη κοινοβουλευτική νομιμότητα. Δεξιοί ριζοσπάστες θα συμμερίζονταν ανάλογες απόψεις περί της νομιμότητας της δημοκρατίας μας, αλλά ευτυχώς δεν αποτελούν ακόμη οργανωμένη δύναμη στην Ελλάδα. Η οικονομική κατάρρευση, όχι αυτή που νομίζει ο κ. Τσίπρας ότι έχει ήδη συντελεστεί, αλλά η πραγματική – της στάσης πληρωμών και της αδυναμίας εισαγωγής ειδών πρώτης ανάγκης, αν προκύψει, σίγουρα θα εκβρά-

σει και δεξιούς επαναστάτες. Η αριστερά πάντως παίζει με τη φωτιά όταν απαξιώνει θεσμούς του αντιπροσωπευτικού μας συστήματος που εγγυώνται για την ασφάλεια των μειοψηφιών. Ο ρόλος του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και των δυνάμεων που προήλθαν από αυτό υπήρξε κάποτε εκσυγχρονιστικός παράγων σε μία κοινωνία οικογενειακών και πελατειακών δικτύων. Ακόμα και αν δεν συμφωνεί κανείς με το σύνολο μιας μαρξιστικής ανάλυσης, θα πρέπει να παραδεχθεί ότι η οργάνωση της κοινωνίας με οριζόντιες και όχι κάθετες τομές αποτελεί αίτημα της νεωτερικότητας. Ο εμφύλιος σήμανε το διαζύγιο ανάμεσα στο δημοκρατικό αντιπροσωπευτικό σύστημα και το ΚΚΕ, όμως ο εξωκοινοβουλευτικός ρόλος του ως διωκόμενο τμήμα της κοινωνίας και οι επικλήσεις του στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις παραβιάσεις τους προκάλεσαν την αναγκαία κακή συνείδηση της αστικής δημοκρατίας. Έκτοτε πέρασε πολύ νερό κάτω από τη γέφυρα της εθνικής συμφιλίωσης. Η λειτουργία του νομιμοποιημένου ΚΚΕ στη Βουλή των Ελλήνων χαρακτηρίζεται κυρίως από τη συντήρηση παλαιών δογμάτων και την προβλέψιμη επανάληψη επιθέσεων κατά της κοινής γνώμης όπως εκφράζεται από τα δύο μεγάλα κόμματα. Έτσι, είναι το μόνο ίσως κόμμα που πιστεύει στην ιακωβινική αντίληψη ότι η αντιπροσωπευτικότητα δεν είναι υπόθεση αριθμών αλλά εγκυρότητας της έκφρασης υπέρ των λαϊκών συμφερόντων. Μια «πεφωτισμένη» μειοψηφία μετράει πολύ περισσότερο από τις εκλογικές πλειοψηφίες. Την αντίληψη αυτή διατύπωνε η κ. Παπαρήγα όταν αναφερόταν απορριπτικά στην κοινή απόφαση ΠΑΣΟΚ και Ν. Δ. για τις μεταρρυθμίσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η πορεία του ΚΚΕ Εσωτερικού και οι μεταλλάξεις του ώσπου να φτάσει στον ΣΥΡΙΖΑ θα αποτελέσουν αντικείμενο πολλών διατριβών όταν ο χρόνος λειάνει τις αιχμές της επι-

ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ | 2012

117 ★

καιρότητας. Με αρχική πορεία σχετική με εκείνη του ιταλικού Κ. Κ. και σημαντικούς πολιτικούς ηγέτες, με επιφανέστερους τον Κύρκο και τον Παπαγιαννάκη, το κόμμα αυτό πέρασε στους Αλαβάνο και Τσίπρα. Απέκτησε έτσι την αντιπροσωπευτικότητα των φοιτητικών σχηματισμών που αναπτύχθηκαν μέσα στο θερμοκήπιο των ΑΕΙ και ερήμην του εκπαιδευτικού τους έργου. Με τις εξωπραγματικές του προτάσεις (να προσληφθούν 100.000 νέοι κρατικοί υπάλληλοι, σήμερα) ο κ. Τσίπρας επιδίδεται σε λαϊκισμό που θυμίζει το παλιό ΚΚΕ. Το ΚΚΕ αντιλαμβάνεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι το συγγενέστερο ιδεολογικά κόμμα που το ανταγωνίζεται για τις ψήφους των διαμαρτυρομένων. Έτσι, το ΚΚΕ επιχειρεί φυγή προς τους λαϊκιστές του ΠΑΣΟΚ της Ν. Δ. και του ΛΑΟΣ υιοθετώντας ένα είδος λαϊκού εθνικισμού. Με τον τρόπο αυτόν εκφράζει την αντίθεσή του προς την παγκοσμιοποίηση, η οποία όμως ευνοεί μέγιστο τμήμα του παλαιού τρίτου κόσμου, εις βάρος των εργατών της Δύσης. Ο παραδοσιακός διεθνισμός της Τρίτης Διεθνούς αντικαθίσταται από τον φοβικό εθνικισμό της σήμερον, ο οποίος χαρακτηρίζει όλα τα κόμματα περίπου, πλην του ΣΥΡΙΖΑ. Οι θέσεις της Αριστεράς έναντι του Μνημονίου και της τρόικας δεν διαφέρουν ριζικά από τις απόψεις του βαθέος ΠΑΣΟΚ και της Ν. Δ. Όλοι αγρεύουν σε έδαφος ψηφοφόρων οι οποίοι παρακολουθούν με δέος τη μείωση των εισοδημάτων τους και την ανεργία να πλήττει τα νεότερα ιδίως μέλη των οικογενειών τους. Παρ’ όλα αυτά το μεγάλο μέρος των Ελλήνων, σύμφωνα με τις σφυγμομετρήσεις, φαίνεται ότι συντάσσεται με την παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη και τρέμει την επιστροφή στη δραχμή. Μια τέτοια επιλογή συνεπάγεται βέβαια αιματηρές θυσίες χωρίς εγγύηση διάρκειας ή επιτυχίας. Από όλη την Αριστερά (ΠΑΣΟΚ, Κουβέλης, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ) μόνο το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ απηχεί

τα συναισθήματα μεγάλου τμήματος της κοινής γνώμης. Οι υπόλοιποι υπολογίζουν μάλλον ότι όταν οι ψηφοφόροι φθάσουν στις κάλπες θα προτιμήσουν να τιμωρήσουν τους βασανιστές τους από το να στηρίξουν τον συνετό νομοθέτη. Η πιο εντυπωσιακή απουσία στον ελληνικό πολιτικό κόσμο είναι εκείνη μιας γνήσιας συντηρητικής ιδεολογίας με ανάλογο κομματικό φορέα. Αν υπήρχε θα αποτελούσε πρόκριμα για τη δημιουργία και ενός πραγματικού φιλελεύθερου κόμματος, μιας σωστής σοσιαλδημοκρατίας και μιας έγκυρης αριστεράς. Να επαναληφθεί δηλαδή η εξέλιξη του κομματικού συστήματος όπως έλαβε

ολοι αγρεύουν

σε έδαφος ψηφοφόρων οι οποίοι παρακολουθούν με δέος τη μείωση των εισοδημάτων τους και την ανεργία να πλήττει τα νεότερα ιδίως μέλη των οικογενειών τους. Παρ’ όλα αυτά το μεγάλο μέρος των Ελλήνων, φαίνεται ότι συντάσσεται με την παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη. Μια τέτοια επιλογή συνεπάγεται αιματηρές θυσίες χωρίς εγγύηση διάρκειας ή επιτυχίας.

κάποτε χώρα στη δυτική Ευρώπη. Ότι η Νέα Δημοκρατία απώλεσε τα όποια συντηρητικά της ανακλαστικά όταν προσπάθησε να μιμηθεί τον λαϊκισμό του Ανδρεϊκού σοσιαλισμού το φανερώνει η σημερινή της κατάσταση. Ανίκανη να αρθρώσει σοβαρό πολιτικό λόγο και συνεπώς να αναζητήσει ψήφους στη δεξιά των αστικών συνοικιών, η Νέα Δημοκρατία αγρεύει ψήφους από τους απογοητευμένους του ΠΑΣΟΚ και τους δεξιούς της επαρχίας. Ο συνδυασμός της μέριμνας για τη διατήρηση των επικουρικών συντάξεων με την επίκληση της ελληνικής αξιοπρέπειας στο εξωτερικό, θυμίζουν έντονα τον Ανδρέα Παπανδρέου όταν λοιδορούσε εκ του ασφαλούς τους εταίρους μας και παράλληλα άρμεγε ότι μπορούσε από τα κοινοτικά ταμεία. Οι εταίροι μας έκτοτε έπαψαν να χρειάζονται την Ελλάδα σαν ανάχωμα κατά των κομουνιστικών Βαλκανίων και ενοχλούνται από τον αριστερό λαϊκισμό της ελληνικής δεξιάς. Η ελληνική συντηρητική παράταξη μεταλλάχτηκε δυστυχώς όταν έλειψαν στελέχη όπως ο Παπαληγούρας, ο Ράλλης, ο Κανελλόπουλος, ο Αβέρωφ, ο Τσάτσος και βέβαια ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ο εκ των απολογητών της συντηρητικής ιδεολογίας Edmund Burke υποστήριζε ότι αυτό που διαχωρίζει τους επαναστάτες από τους συντηρητικούς του 18ου αιώνα, δεν ήταν η πίστη ή μη προς το Θεό, ή η σχέση δημοκρατίας και αριστοκρατίας, αλλά δύο τελείως διαφορετικές αντιλήψεις για την ανθρώπινη φύση. Ο Burke θεωρούσε ότι το άτομο είναι δημιούργημα της κοινωνίας και ότι συνεπώς η κοινωνία και όχι το άτομο είναι η βασική μονάδα του πολιτικού γίγνεσθαι. Οι σημερινοί ψηφοφόροι της Νέας Δημοκρατίας δεν φαίνεται να εμφορούνται από ανάλογες αντιλήψεις με εκείνες των παραδοσιακών συντηρητικών. Αν η Νέα Δημοκρατία άλλαζε γραμμή πλεύσης ίσως επανέφερε στις τάξεις της το χαμένο επίκεντρο της ιδεολογίας της.

118 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α σει Σ | Ο ι κ ο ν ο μ Ι α

ΚΛΕΙΔΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΕΣΗ

ΜονΟδρομος

η ανταγωνιστικΟτητα Το β α σ ι κ Ο π ρ Ο β λ η μ α μας είναι ότι παράλληλα με το δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος, υπάρχει και ένα μεγάλο, μη βιώσιμο, εξωτερικό έλλειμμα. Η εικόνα ε π ι δ ε ι ν Ω θ η κ ε με την ένταξή μας στην ΟΝΕ και την αυξημένη πρόσβαση σε φθηνό δανεισμό, τόσο για τον ιδιωτικό όσο και τον δ η μ Ο σ ι ο το μ Ε α , που τη συνόδευε. Ο δημόσιος, με την προκυκλική πολιτική που ακολουθήθηκε, συνέβαλλε στη διόγκωση του εξωτερικού ελλείμματος. Σήμερα, αν δεν ε ν ι σ χ υ θ ε Ι η ανταγωνιστικότητά μας, όσα χρήματα και να μας δώσουν οι εταίροι μας η λύση θα είναι βραχύβια.

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Μ Ε Ρ Γ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΡΓΟΣ | 2012

119 ★

σημερινή δυσχερής θέση της ελληνικής οικονομίας δεν είναι μόνο δημοσιονομική, είναι κυρίως αναπτυξιακή. Η βαθιά κρίση δανεισμού, την οποία βιώνει από διετίας η ελληνική οικονομία και κοινωνία, καθώς και η προσφυγή στο Μνημόνιο, και τις μετέπειτα σχετικές συμφωνίες, είναι αποτέλεσμα της αδράνειας στην προώθηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων που θα έκαναν την οικονομία περισσότερο ανταγωνιστική, όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι παράλληλα με το δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος, υπάρχει και ένα μεγάλο, μη βιώσιμο, εξωτερικό έλλειμμα. Η έξοδος της οικονομίας από την κρίση δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν υπάρξουν θεσμικές και οργανωτικές αλλαγές σε διοίκηση και οικονομία με άμεσο στόχο τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Αν αυτό δεν συμβεί, ακόμη και αν λυθεί το δημοσιονομικό πρόβλημα, όσα χρήματα και να μας δώσουν οι εταίροι μας, η λύση θα είναι βραχύβια. Γιατί η ύπαρξη εξωτερικού ελλείμματος διαιωνίζει τους κινδύνους και οδηγεί σε επανάληψη των κρίσεων. Επομένως, είναι εύστοχη η επισήμανση ότι η κρίση παρέχει και την καταλληλότερη ευκαιρία για διαρθρωτικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, που μπορούν να οδηγήσουν σε ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας, η οποία και διασφαλίζει την έξοδο από την κρίση.

Κλειδί το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας δεν είναι το χρέος, ούτε το δημοσιονομικό έλλειμμα. Είναι το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου, αν και υπάρχει σύνδεση μεταξύ των τριών. Στην περίοδο 1995-2010 το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών στην Ελλάδα παρουσίασε κατά μέσο όρο έλλειμμα περίπου 9% του ΑΕΠ, έναντι πλεονάσματος στο σύνολο της ευρωζώνης. Κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του ελλείμματος παίζει το αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο και σε μικρότερο βαθμό το ισοζύγιο εισοδημάτων. Στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, οι καθαρές εισαγωγές αγαθών ανέρχονταν κατά μέσο όρο στο 15,3% του ΑΕΠ, υπερβαίνοντας σταθερά τη θετική συμβολή των καθαρών εξαγωγών υπηρεσιών (+7%) και των μεταβιβάσεων – κυρίως ευρωπαϊκών επιχορηγήσεων (+1,8%). Στην έντονα αρνητική συνεισφορά του εμπορικού ισοζυγίου προστίθεται και η προοδευτικά αυξανόμενη αρνητική συμβολή του ισοζυγίου εισοδημάτων (-2,7%), η οποία αντανακλά και στο αυξανόμενο κόστος εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους. Αντίθετα με το εμπορικό ισοζύγιο, η συνεισφορά των υπηρεσιών έχει υπάρξει διαχρονικά θετική και αντανακλά τόσο το

120 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α σει Σ | Ο ι κ ο ν ο μ Ι α

Σημαντικό μερίδιο

ευθύνης για την απώλεια της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και τη συντήρηση υψηλών εξωτερικών ανισορροπιών, ανήκει και στις δημοσιονομικές επιλογές που έγιναν στο διάστημα της περιόδου 1995 – 2009.

μέγεθος, όσο και τον κατεξοχήν εξωστρεφή προσανατολισμό του τουρισμού και της ναυτιλίας. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, το πλεόνασμα των υπηρεσιών στην Ελλάδα (+7%) την περίοδο 2000-2009 υπήρξε το πέμπτο υψηλότερο στην ΕΕ μετά από το Λουξεμβούργο (+44%), την Κύπρο (+25%), τη Μάλτα (+12,7%) και την Εσθονία (+8,2%). Η θετική συνεισφορά (+7% του αεπ) των υπηρεσιών στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας την περασμένη δεκαετία, υπήρξε κατά μέσο όρο υπερδιπλάσια από ότι στην Ισπανία (+2,7%) και την Πορτογαλία (+2,9%) και κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μεγαλύτερη από ότι στην Ιρλανδία (-7%). Παρά όμως τις εντυπωσιακές επιδόσεις στον τομέα των υπηρεσιών, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου υπήρξε τέτοιας έκτασης που οδήγησε σε υψηλότερο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, όχι μόνο σε σχέση με την ευρωζώνη, αλλά σε σχέση και με την Ιρλανδία, την Ισπανία και - μετά το 2005 - και με την Πορτογαλία. Επομένως, τα αίτια, αλλά και η θεραπεία, της χαμηλής ανταγωνιστικότητας, πρέπει να αναζητηθούν στους παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφω-

ση και διόγκωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Άλλωστε, είναι αδύνατη η επέκταση του τουρισμού και της ναυτιλίας σε τέτοιο βαθμό ώστε να καλυφθεί το εμπορικό έλλειμμα. Η εντυπωσιακά αρνητική συμβολή του εμπορικού ισοζυγίου αντανακλά τόσο σε ποιοτικά χαρακτηριστικά της οικονομικής ανάπτυξης των τελευταίων ετών, που συντηρούσε τις εισαγωγές αγαθών σε υψηλά επίπεδα, όσο και στην απώλεια διεθνούς ανταγωνιστικότητας, που λειτούργησε ως τροχοπέδη για τις εξαγωγές αγαθών (βλέπε Δρακάτος, 2010). Η νομισματική σταθερότητα που εξασφάλισε η ένταξη της χώρας μας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για γρήγορη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος και ταχεία πιστωτική επέκταση, που μεταφράστηκε κυρίως σε εγχώρια κατανάλωση και μη παραγωγικές επενδύσεις όπως οι κατοικίες, δρώντας καταλυτικά στη διατήρηση υψηλού όγκου εισαγωγών αγαθών. Οι εισαγωγές καταναλωτικών αγαθών τροφοδοτήθηκαν επιπλέον από την αύξηση του εισοδήματος που επέφεραν οι μισθολογικές αυξήσεις πλέον του πληθωρισμού, πλήττοντας ταυτόχρονα την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών. Η διατήρηση της αυξημένης εγχώριας ζήτησης υπήρξε, συνεπώς, το αποτέλεσμα ενός εσωστρεφούς μοντέλου ανάπτυξης, που στηρίχτηκε στην ταχεία πιστωτική επέκταση και την αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων. Η μείωση όμως της ιδιωτικής αποταμίευσης, όχι μόνο δεν αντισταθμίστηκε από αύξηση της δημόσιας, αλλά ενισχύθηκε από μια συνεχώς αυξανόμενη δημοσιονομική επέκταση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, 13,2% του ΑΕΠ το 2009, χρηματοδοτήθηκε σχεδόν εξολοκλήρου από επενδύσεις χαρτοφυλακίου μη κατοίκων σε ελληνικά ομόλογα και έντοκα γραμμάτια (12,3% του ΑΕΠ), δηλαδή μέσω δημόσιου εξωτερικού δανεισμού. Αντίθετα, καθ’ όλη τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας υπήρξε παντελής απουσία Ξένων Άμεσων Επενδύσεων στη χρη-

ματοδότηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, με μεμονωμένες εξαιρέσεις που αφορούν κυρίως τον τραπεζικό κλάδο. Παράλληλα με τη διατήρηση υψηλού όγκου εισαγωγών, ο όγκος των εξαγωγών αγαθών παρέμεινε περιορισμένος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η έντονα προ-κυκλική δημοσιονομική επέκταση συνέβαλλε στην ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων, υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών. Περαιτέρω διάβρωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας σημειώθηκε λόγω των σημαντικών καθυστερήσεων στην αντιμετώπιση μιας σειράς χρόνιων διαρθρωτικών αδυναμιών, που αφορούν τόσο την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, όσο και την αγορά εργασίας και τον ρόλο του δημόσιου τομέα στην οικονομική διαδικασία. Στις χαμηλές επιδόσεις των εξαγωγών αγαθών έχει συμβάλλει επίσης και η χαμηλή τεχνολογική διάρθρωση των ελληνικών εξαγωγών. Ως εκ τούτου, οι ελληνικές εξαγωγές αγαθών δέχονταν καθ’ όλη την περίοδο έναν συνδυασμό πληγμάτων, που υπονόμευαν τόσο την ανταγωνιστικότητα κόστους, όσο και τη «διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα». Η επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών την τελευταία δεκαετία ασφαλώς και οφειλόταν σε εξωγενείς παράγοντες. Όμως, τόσο η έκταση αυτής της επιδείνωσης, όσο και η συστηματική αδυναμία αντιστροφής συναρτάται με αμιγώς ενδογενείς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί εντοπίζονται τόσο στις δημοσιονομικές επιλογές, όσο και στην καθυστέρηση προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Τις συνιστώσες του ελλείμματος ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας με στόχο την έξοδο από τη σημερινή δυσχερή θέση αναλύει στην επόμενη θεματική του ο κ. Μέργος. ☛

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΡΓΟΣ | 2012

121 ★

ΑνταγωνιστικΟτητα

Η λΥ σ η του γΟρδιου δεσμοΥ ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Μ Ε Ρ Γ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Διαχρονική είναι η Ε λ λ ε ι ψ η α ν τ α γ ω ν ι σ μ οΥ στις ελληνικές αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Ωστόσο, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η ενσωμάτωση της οδηγίας των υπηρεσιών και η αποτελεσματικότερη λειτουργία της Ε π ι τ ρ ο π Ης Ανταγωνισμού μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών ε ξ α γ ω γ Ω ν . Η έλλειψη ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και η ύπαρξη πολύπλοκων διαδικασιών και διοικητικών εμποδίων στην ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ μειώνουν σημαντικά την ανταγωνιστικότητα.

122 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α σει Σ | Ο ι κ ο ν ο μ Ι α

έννοια της διεθνούς ανταγωνιστικότητας έχει επικρατήσει να διακρίνεται σε δύο κύριες κατηγορίες: (α) την ανταγωνιστικότητα τιμών και κόστους και (β) τη λεγόμενη «διαρθρωτική» ανταγωνιστικότητα. Τόσο οι δείκτες ανταγωνιστικότητας τιμών-κόστους, όσο και οι δείκτες διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, επιβεβαιώνουν την εικόνα που εμφανίζει η διαχρονική εξέλιξη του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η εξέλιξη των Πραγματικών Σταθμισμένων Συναλλαγματικών Ισοτιμιών πιστοποιεί την αρνητική επίδραση της διαμόρφωσης των τιμών και του εργασιακού κόστους στις ελληνικές εξαγωγές αγαθών και καταδεικνύει την παρουσία διαρθρωτικών αγκυλώσεων στις αγορές προϊόντων και εργασίας. Παράλληλα, οι συνθετικοί δείκτες διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας αντανακλούν σε ένα έντονα προβληματικό θεσμικό περιβάλλον, που δρα ανασταλτικά προς την υγιή ανάπτυξη εξαγωγικής δραστηριότητας. Οι δείκτες μέτρησης της ανταγωνιστικότητας του Institute of Management and Development (IMD) και του World Economic Forum (WEF) πιστοποιούν μια σημαντική διαχρονική απώλεια διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Η περίοδος 1995-2009 αποτέλεσε ένα χρονικό σχεδόν αδιάκοπης διάβρωσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, η οποία εκφράζεται ως ανατίμηση της πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας κατά 20,7% κατά μέσο όρο (21,1% με βάση τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, 17,5% με βάση τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ και 23,4% με βάση το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας στο σύνολο της οικονομίας). Αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζουν και οι δείκτες μέτρησης της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας που καταρτίζονται από το IMD και το WEF. Σύμφωνα με τον δείκτη του ΙΜD, η Ελλάδα το 1995 κατετάγη 39η μεταξύ 44 κρατών, το 2007 στην 36η θέση μεταξύ 55 κρατών και το 2009 στην 52η θέση μεταξύ 57 κρατών. Σύμφωνα με το δείκτη του WEF,

η Ελλάδα το 1999 κατετάγη 41η μεταξύ 59 χωρών, το 2006 στην 47η θέση μεταξύ 125 κρατών, το 2009 στην 71η θέση μεταξύ 133 κρατών και τo 2010 υποχώρησε περαιτέρω στην 83η θέση μεταξύ 139 κρατών. Η έλλειψη ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και η ύπαρξη πολύπλοκων διαδικασιών και διοικητικών εμποδίων στην επιχειρηματικότητα μειώνουν σημαντικά την ανταγωνιστικότητα. Ταυτόχρονα, η λειτουργία των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών συνδέεται άμεσα με την απώλεια ανταγωνιστικότητας τιμών-κόστους και με το σημαντικό και παρατεταμένο πληθωριστικό χάσμα σε σχέση με την ευρωζώνη. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 20002009 ο ετήσιος εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή αυξανόταν στην Ελλάδα με ρυθμό που υπερέβαινε κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Όμως, οι πληθωριστικές πιέσεις από την υπερθέρμανση της οικονομίας - περιλαμβανομένων και των διεθνών τιμών πετρελαίουευθύνονται μόνο για το 45% του χάσματος στον πυρήνα του πληθωρισμού ως προς την ευρωζώνη, ενώ το υπόλοιπο 55% είναι αποτέλεσμα των διαρθρωτικών αδυναμιών στη λειτουργία των αγορών προϊόντων και εργασίας. Οι αυξήσεις είναι εντονότερες σε κλάδους που δεν είναι εκτεθειμένοι στον διεθνή ανταγωνισμό, όπως τα κλειστά επαγγέλματα και «ενδιάμεσες» υπηρεσίες, όπως οι μεταφορές και το χονδρικό εμπόριο. Η έλλειψη ανταγωνισμού σε κλάδους ενδιάμεσων υπηρεσιών όπως οι μεταφορές έχει σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις στη διαμόρφωση των τιμών των τελικών αγαθών, καθώς το μερίδιο τέτοιων υπηρεσιών στη συνολική οικονομική δραστηριότητα είναι συγκριτικά υψηλό στην Ελλάδα. Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η ενσωμάτωση της οδηγίας των υπηρεσιών και η αποτελεσματικότερη λειτουργία της Επιτροπής Ανταγωνισμού μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών

Η Ελλειψη

ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και η ύπαρξη πολύπλοκων διαδικασιών και διοικητικών εμποδίων στην επιχειρηματικότητα μειώνουν σημαντικά την ανταγωνιστικότητα.

εξαγωγών. Επίσης, η συμμετοχή του κράτους σε μια σειρά από κλάδους (ενέργεια, σιδηροδρομικές μεταφορές, τράπεζες και σε μικρότερο βαθμό στις τηλεπικοινωνίες) εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην διαμόρφωση ενός ανταγωνιστικού πεδίου λειτουργίας των αγορών. Η ανάγκη απεμπλοκής του δημοσίου από αγορές προϊόντων και υπηρεσιών που μπορούν να προσφερθούν από τον ιδιωτικό τομέα έχει τύχει επανειλημμένης επισήμανσης. Παράλληλα με τις στρεβλώσεις στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, υπάρχουν σημαντικά θεσμικά και διοικητικά εμπόδια τα οποία υπονομεύουν την επιχειρηματικότητα και θέτουν εμπόδια στην εξαγωγική δραστηριότητα, υπονομεύοντας τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Ιδιαίτερα, η ανάπτυξη εξωστρεφούς επιχειρηματικής δραστηριότητας αντιμετωπίζει σημαντικά θεσμικά και διοικητικά εμπόδια. Τόσο τα μέτρα βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, όσο και τα μέτρα ενίσχυσης του ανταγωνισμού είναι σημαντικό να ληφθούν παράλληλα με δράσεις για την ενίσχυση

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΡΓΟΣ | 2012

123 ★

της προσαρμοστικότητας στην αγορά εργασίας. Οι αγκυλώσεις στις αγορές προϊόντων συχνά συνδέονται και ενισχύονται από δυσκαμψίες στην αγορά εργασίας. Η ελληνική αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από αγκυλώσεις που περιορίζουν, τόσο την προσαρμοστικότητα των αποδοχών, όσο και την κινητικότητα της εργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, κλάδων και επαγγελμάτων, που πρέπει αν αντιμετωπισθούν. Η διστακτικότητα στην αντιμετώπισή τους έχει υπονομεύσει την ανταγωνιστικότητα και τις αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας. Επίσης, το υψηλό μη μισθολογικό κόστος και η αυστηρότητα της εργασιακής νομοθεσίας δρουν αποτρεπτικά στην προσέλκυση Ξένων Επενδύσεων, ανεξάρτητα από το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις συλλογικές συμβάσεις. Οι διαχρονικά πολύ χαμηλές επιδόσεις της χώρας μας στην προσέλκυση ξένων επιχειρήσεων έχει υψηλό κόστος σε απώλεια παραγωγικότητας και ρυθμού ανάπτυξης, καθώς οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι κύριος φορέας διάχυσης τεχνογνωσίας.

Η διόγκωση του κράτους Οι προαναφερθείσες δυσκαμψίες στις αγορές προϊόντων και εργασίας αποτελούν μέρος μόνο της απάντησης στο ερώτημα της διάβρωσης της ελληνικής ανταγωνιστικότητας. Το μερίδιο ευθύνης δεν περιορίζεται μόνο στην ανεπαρκή αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων των αγορών. Σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την απώλεια της ανταγωνιστικότητας και τη συντήρηση υψηλών εξωτερικών ανισορροπιών, ανήκει και στις δημοσιονομικές επιλογές της περιόδου 1995 – 2009. Η ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ συνοδεύτηκε από αυξημένη πρόσβαση σε πιστώσεις χαμηλού κόστους, στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα. Οι ευνοϊκότεροι όροι δανεισμού οδήγησαν σε χαλάρωση του εισοδηματικού περιορισμού των νοικοκυριών, τα οποία μπορούσαν να καταναλώνουν με μικρότερο κόστος μελλοντικά εισοδήματα. Αυτό μεταφράστηκε σε ταχεία πιστωτική επέκταση, η οποία τροφοδότησε την εγχώρια ζήτηση κυρίως για καταναλωτικά αγαθά και κατοικίες. Η μείωση

Το διακΥβευμα τησ μη δρασησ

της ιδιωτικής αποταμίευσης, όχι μόνο δεν αντισταθμίστηκε από αύξηση της δημόσιας, αλλά ενισχύθηκε από μια σχεδόν αδιάλειπτα αυξανόμενη δημοσιονομική επέκταση. Όπως προκύπτει από το ισοζύγιο πληρωμών, την περασμένη δεκαετία το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών χρηματοδοτήθηκε κυρίως από δημόσιο δανεισμό, κατά 81% από επενδύσεις χαρτοφυλακίου, το 80% των οποίων αφορά την έκδοση ομολόγων και εντόκων γραμματίων του δημοσίου. Τα πρωτογενή πλεονάσματα που δημιουργήθηκαν στην περίοδο 1995-1999 κατά τη διάρκεια της ενταξιακής μας πορείας προς την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, εξανεμίστηκαν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα και το 2003 μετατράπηκαν σε ελλείμματα. Η βραχύβια προσπάθεια επαναφοράς της δημοσιονομικής πειθαρχίας το 2004 και 2005 σύντομα αντιστράφηκε, οδηγώντας σε περαιτέρω διόγκωση του πρωτογενούς ελλείμματος, η οποία και έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις, λόγω και της διεθνούς κρίσης, μετά το 2008.

Μετά από είκοσι και πλέον χρόνια επανερχόμαστε στο ίδιο συμπέρασμα: η έξοδος της ελληνικής οικονομίας από την κρίση είναι εφικτή μόνο με ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφεια της οικονομίας.

διεθνής κρίση του 2008 βρήκε την ελληνική οικονομία ιδιαίτερα ευάλωτη, όχι μόνο δημοσιονομικά, αλλά και με σημαντικό έλλειμμα ανταγωνιστικότητας στην πραγματική οικονομία. Είναι γεγονός ότι στην περίοδο 1995-2009 η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με εντυπωσιακούς ρυθμούς για τα δεδομένα της ευρωζώνης. Όμως, αυτός ο δυναμισμός στηρίχτηκε σε μια στρατηγική κυρίαρχα εσωστρεφή, με μοχλό την εγχώρια ζήτηση. Η νεοαποκτηθείσα νομισματική σταθερότητα του ευρώ δημιούργησε τις προϋποθέσεις για πιστωτική επέκταση. Σε συνδυασμό με μια χαλαρή δημοσιονομική πολιτική, αυξήθηκε το διαθέσιμο εισόδημα, το οποίο διατέθηκε όμως σε καταναλωτικά αγαθά και μη παραγωγικές επενδύσεις. Παράλληλα, από την πλευρά της προσφοράς σημειώθηκε απογοητευτική καθυστέρηση στην αντιμετώπιση χρόνιων αγκυλώσεων, στο σύνολο σχεδόν των οικονομικών πεδίων. Αυτό δεν υπονόμευσε μόνο τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών, αλλά και την ανταγωνιστικότητα κόστους-τιμών, καθώς συνέβαλλε στη διατήρηση υψηλών πληθωριστικών πιέσεων. Οι διαρθρωτικές αδυναμίες στη λειτουργία των αγορών προϊόντων και εργασίας και η γενικότερα προβληματική αλληλεπίδραση με το δημόσιο, συνιστούν διαχρονικούς παράγοντες αποθάρρυνσης ξένων επενδυτών, περιορίζοντας μεταξύ άλλων, τις δυνατότητες διάχυσης τεχνογνωσίας και ενίσχυσης του δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης. Βέβαια, οι επισημάνσεις για την ανάγκη αναπροσαρμογής του αναπτυξιακού προτύπου δεν έλειψαν (βλ. για παράδειγμα Μέργος 2004 και 2005). Όμως, αν κάτι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, είναι ότι η διάγνωση του προβλήματος έχει μια ιστορία τουλάχιστον δύο δεκαετιών. Ήδη από το 1990, η Επιτροπή Αγγελόπουλου αποφαινόταν ότι: «Η ενίσχυση της εξαγωγικής προσπάθειας είναι δυνατό να γίνει μόνο στα πλαίσια της ενισχύσεως της ανταγωνιστικότητας, που μπορεί να πραγματοποιηθεί με την ανάκαμψη και αναδιάρθρωση των επενδύσεων, τη συγκρατημένη εισοδηματική πολιτική και τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου».

124 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Σ ΥΛ Λ ΟΓ Ι Κ Α Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ ΑΤ Ι Κ Α ΤΑ Μ Ε Ι Α Σ Υ Ν ΤΑ Ξ Ε ΩΝ

 ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ 

ΟΙ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ

ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Τ Ε Σ Σ Α Ρ Ο Μ Α Τ Η , ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΔΕΚΤ ASSET MANAGEMENT ΚΑΙ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ALBA GRADUATE BUSINESS SCHOOL AT THE AMERICAN COLLEGE OF GREECE

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει διεθνώς η τάση εγκατάλειψης των ταμείων καθορισμένων παροχών και η δημιουργία ταμείων καθορισμένων εισφορών. Διεθνώς, το ποσοστό της περιουσίας που διαχειρίζονται τα ταμεία Κ Α Θ Ο Ρ Ι Σ Μ Ε Ν Ω Ν Ε Ι Σ Φ Ο Ρ Ω Ν αυξήθηκε από 32% το 1999 στο 44% το 2010. Σχεδόν 60 εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι ασφαλισμένοι σε συστήματα καθορισμένων εισφορών. Η μεγάλη πτώση όμως στις τιμές των μετοχών με τη ΔΙΕΘΝΗ χρηματοπιστωτική Κ Ρ Ι Σ Η , Μ Ε Ι Ω Σ Ε δραματικά τη Σ Υ Ν Τ Α Ξ Η ασφαλισμένων που συνταξιοδοτήθηκαν το 2008 αναδεικνύοντας ένα από τα σημαντικότερα ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ των ταμείων καθορισμένων εισφορών: την έλλειψη βασικών γνώσεων από τους ασφαλισμένους για τη λήψη πολύπλοκων επενδυτικών αποφάσεων.

ΝΙΚΟΛ ΑΟΣ ΤΕΣ Σ ΑΡΟΜΑΤΗΣ | 2012

125 ★

Είναι πλέον γενικώς αποδεκτό πως η πλειοψηφία των ασφαλισµένων δεν µπορεί να αντιµετωπίσει τους κινδύνους των επενδύσεων, του πληθωρισµού και της µακροζωίας ατοµικά.

πρωτοφανής δημοσιονομική και οικονομική κρίση που συνεχίζει να ταλανίζει την ελληνική οικονομία ήταν ο καταλύτης για δραστικές αλλαγές στο μονολιθικό κρατικό σύστημα συντάξεων. Υπό την πίεση του μνημονίου το ελληνικό κράτος υποχρεώθηκε σε αλλαγές, τις σημαντικότερες μετά τον νόμο 2084/92, στον πρώτο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος. Οι μεταρρυθμίσεις εξασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού μας συστήματος αν και θα

πρέπει να περιμένουμε τις επικαιροποιημένες αναλογιστικές μελέτες για την ετυμηγορία. Συνεχίζει όμως να υπάρχει προβληματισμός εάν το παρόν σύστημα συντάξεων μπορεί να εξασφαλίσει επαρκείς συντάξεις και αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο μετά τη συνταξιοδότηση σε όλους τους ασφαλισμένους. Οι συζητούμενες αλλαγές στο σύστημα των επικουρικών συντάξεων και η αναδιοργάνωση των επικουρικών ταμείων δίνουν την ευκαιρία για ένα ακόμα σημαντικό βήμα στην μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος που ξεκίνησαν με αφετηρία τον νόμο 3863/10.

126 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Σ ΥΛ Λ ΟΓ Ι Κ Α Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ ΑΤ Ι Κ Α ΤΑ Μ Ε Ι Α Σ Υ Ν ΤΑ Ξ Ε ΩΝ

Η επαγγελματική ασφάλιση στον κόσμο μετά την κρίση Η σύνταξη είναι εισόδημα που εισπράττεται στο μέλλον και μέχρι την ημέρα που κάποιος συνταξιοδοτείται, υπάρχει αβεβαιότητα για την αξία της. Η αβεβαιότητα πηγάζει από τους κινδύνους που υπάρχουν στην επένδυση των εισφορών (επενδυτικός κίνδυνος), τον κίνδυνο μακροζωίας (διάρκεια ζωής μεγαλύτερη από αυτή που αναμένεται), τον κίνδυνο πληθωρισμού κ.λπ. Η βασική διαφορά μεταξύ των επαγγελματικών ταμείων έγκειται στον τρόπο κατανομής/επιμερισμού αυτών των κινδύνων. Στα ταμεία καθορισμένων παροχών τους κινδύνους αναλαμβάνει αποκλειστικά ο ανάδοχος του ταμείου συντάξεων, η εταιρία εάν πρόκειται για εταιρικό ταμείο ή το κράτος (οι φορολογούμενοι) εάν πρόκειται για κρατικό

ταμείο καθορισμένων παροχών. Η σύνταξη εξαρτάται από τον μισθό του ασφαλισμένου κατά τη συνταξιοδότηση και τα έτη ασφάλισης. Στα ταμεία καθορισμένων εισφορών τους κινδύνους αναλαμβάνουν οι ασφαλισμένοι. Οι εισφορές ασφαλισμένου και εργοδότη επενδύονται σε ατομικούς λογαριασμούς και η σύνταξη είναι η αξία των επενδυμένων κεφαλαίων κατά τη συνταξιοδότηση. Χωρίς αμφιβολία, τα ταμεία καθορισμένων παροχών έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα για τους ασφαλισμένους. Όμως τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει διεθνώς η τάση εγκατάλειψης των ταμείων καθορισμένων παροχών και η δημιουργία ταμείων καθορισμένων εισφορών. Οι βασικοί λόγοι για αυτή την τάση είναι τρεις. Η μεγάλη πτώση των τιμών των μετοχών στις περιόδους 2000-2002 και 2008, η μη αναμενόμενη αύξηση των υποχρεώ-

σεων των ταμείων εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και η υιοθέτηση νέων λογιστικών κανόνων (FRS 17/IAS19/ FAS87) που καθιστούν τους κινδύνους που προέρχονται από συνταξιοδοτικά ταμεία περισσότερο διαφανείς. Η κρίση είχε σημαντικές επιπτώσεις στα ιδιωτικά συστήματα συντάξεων. Η στροφή σε ταμεία καθορισμένων εισφορών επιταχύνθηκε την τελευταία δεκαετία. Διεθνώς, το ποσοστό της περιουσίας που διαχειρίζονται τα ταμεία καθορισμένων εισφορών αυξήθηκε από 32% το 1999 στο 44% το 2010 (Towers Watson, 2011). Σχεδόν 60 εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι ασφαλισμένοι σε συστήματα καθορισμένων εισφορών. Η μεγάλη πτώση στις τιμές των μετοχών μείωσε δραματικά τη σύνταξη ασφαλισμένων που συνταξιοδοτήθηκαν το 2008 αναδεικνύοντας ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα των ταμείων καθορι-

ΝΙΚΟΛ ΑΟΣ ΤΕΣ Σ ΑΡΟΜΑΤΗΣ | 2012

127 ★

σμένων εισφορών: την έλλειψη βασικών γνώσεων από τους ασφαλισμένους για τη λήψη πολύπλοκων επενδυτικών αποφάσεων. Είναι πλέον γενικώς αποδεκτό πως η πλειοψηφία των ασφαλισμένων δεν δύναται να αντιμετωπίσει τους κινδύνους των επενδύσεων, του πληθωρισμού και της μακροζωίας ατομικά.

Τα επαγγελματικά ταμεία του 21ου αιώνα Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο πυλώνα συντάξεων, η κρίση έδωσε την αφορμή για δημόσιο διάλογο σχετικά με τον επανασχεδιασμό των επαγγελματικών ταμείων με στόχο ένα πιο ισορροπημένο μοίρασμα των κινδύνων που ενέχουν οι συντάξεις, από ότι τα υπάρχοντα ταμεία καθορισμένων παροχών και καθορισμένων εισφορών. Για τα ταμεία καθορισμέ-

νων εισφορών, οι αλλαγές στη δομή τους στοχεύουν στην καλύτερη διαχείριση των επενδυτικών και βιομετρικών κινδύνων που αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου οι ασφαλισμένοι. Στα ταμεία καθορισμένων παροχών οι επιχειρούμενες αλλαγές στοχεύουν στην καλύτερη προσαρμογή των υπαρχόντων ταμείων στις δημογραφικές εξελίξεις αλλά και γενικότερα στη δημιουργία ενός συλλογικού συστήματος επιμερισμού των πολλών κινδύνων που ενέχει η παροχή καθορισμένων παροχών. • Τα συστήματα κύκλου ζωής και ελαχίστης εγγυημένης απόδοσης. Η μεγάλη απώλεια στην περιουσία των ταμείων εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της σημαντικής πτώσης των χρηματιστήριων έστρεψε την προσοχή πολλών ταμείων στην προστασία που δίνει η εγγύηση των αποδόσεων. Στη Γερμανία

μετά τις μεταρρυθμίσεις Riester, τα ταμεία εγγυώνται ότι ο ασφαλισμένος παίρνει κατά τη συνταξιοδότηση τουλάχιστον τις εισφορές που έχει πληρώσει. Στο Βέλγιο, τη Σλοβενία και την Ελβετία τα ταμεία εγγυώνται ελάχιστες ετήσιες αποδόσεις. Εγγυήσεις δίδονται και από επαγγελματικά ταμεία στην Ιαπωνία, τη Σλοβακία, ενώ στη Δανία, τη Χιλή, την Ουγγαρία, την Πολωνία τα ταμεία εγγυώνται αποδόσεις σε σχέση με κάποιο δείκτη αναφοράς. Η βελτίωση των επενδυτικών πρακτικών μπορεί να μετριάσει σημαντικά τον επενδυτικό κίνδυνο και να αυξήσει την ικανότητα απορρόφησης κραδασμών που δημιουργούνται από απότομες μειώσεις των χρηματιστηριακών αξιών και της περιουσίας των ασφαλισμένων. Ένας αυξανόμενος αριθμός ταμείων καθορισμένων εισφορών έχει υιοθετήσει αλλαγές με στόχο την απλοποίηση της επενδυτικής διαδικα-

128 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Σ ΥΛ Λ ΟΓ Ι Κ Α Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ ΑΤ Ι Κ Α ΤΑ Μ Ε Ι Α Σ Υ Ν ΤΑ Ξ Ε ΩΝ

σίας για τα μέλη-ασφαλισμένους. Τα ταμεία που βασίζονται σε συστήματα κύκλου ζωής (lifecycle or lifestyle funds) έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε το χαρτοφυλάκιο του ασφαλισμένου να γίνεται αυτόματα συντηρητικότερο (με μείωση της θέσης σε μετοχές και αύξηση των ομολόγων) καθώς ο εργαζόμενος πλησιάζει στη συνταξιοδότηση, ελαχιστοποιώντας σημαντικά τον αριθμό και την πολυπλοκότητα των επενδυτικών αποφάσεων καθώς και τον κίνδυνο απώλειας σημαντικού μέρους του χαρτοφυλακίου σε περίπτωση μεγάλης πτώσης των χρηματιστηρίων.

Νέες μορφές

ταμείων επιχειρούν να προσαρμόσουν τα υπάρχοντα ταμεία στις δημογραφικές και διαρθρωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα, μέσω της δυνατότητας πραγματοποίησης προσαρμογών για τον συνυπολογισμό της μακροζωίας, της τροποποίησης των ποσοστών συσσώρευσης και της προσαρμογής της προβλεπόμενης ηλικίας συνταξιοδότησης με βάση το προσδόκιμο ζωής.

• Συστήματα συλλογικού επιμερισμού των κινδύνων μέσω υβριδικών συστημάτων. Το καλύτερο παράδειγμα συλλογικών μορφών οργάνωσης ταμείων είναι τα επαγγελματικά ταμεία της Ολλανδίας που πρωτοπορούν στον σχεδιασμό και την οργάνωση υβριδικών συστημάτων. Τα συλλογικά συστήματα βασίζονται σε τρεις αρχές: στη συλλογικότητα, την αλληλεγγύη και την υποχρεωτικότητα. Τα ολλανδικά ταμεία ξεκίνησαν σαν ταμεία καθορισμένων παροχών με στόχο ποσοστό αναπλήρωσης, μετά από 40 εργάσιμα έτη, το 70% του τελευταίου μισθού. Στις αρχές της δεκαετίας, εξαιτίας της χρηματιστηριακής κρίσης, πολλά από τα ολλανδικά ταμεία καθορισμένων παροχών μετετράπησαν σταδιακά σε ταμεία που συνδυάζουν τα χαρακτηριστικά των καθορισμένων εισφορών και καθορισμένων παροχών (υβριδικά ταμεία) και μοιράζουν τον κίνδυνο μεταξύ του εργοδότη και των δικαιούχων του συστήματος. Οι δυο τύποι επιμερισμού των κινδύνων που ανεδείχθησαν αυτή την περίοδο ήταν τα ταμεία του μέσου όρου σταδιοδρομίας (career average schemes) και τα συλλογικά ταμεία καθορισμένων εισφορών (collective DC schemes). To 2006 τέτοια ταμεία αποτελούσαν το 76% όλων των ολλανδικών ταμείων. Στα ταμεία μέσου όρου σταδιοδρομίας η σύνταξη είναι συνάρτηση όλων των χρόνων εργασίας και όχι μόνο του τελευταίου. Εάν από την ανα-

λογιστική μελέτη προκύψει ότι το κλάσμα περιουσίας προς υποχρεώσεις του ταμείου είναι λιγότερο από 130%, το ταμείο υποχρεούται να υποβάλει στην ολλανδική εποπτική αρχή των ταμείων σχέδιο αποκατάστασης της αναλογιστικής ισορροπίας. Για την αποκατάσταση της ισορροπίας το ταμείο μπορεί, είτε να αυξήσει τις εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων ή να μην αναπροσαρμόσει τιμαριθμικά τις συντάξεις. Τα συλλογικά ταμεία καθορισμένων εισφορών λειτουργούν όπως και τα ταμεία μέσου όρου σταδιοδρομίας με τη διαφορά, ότι οι εισφορές των εργοδοτών είναι σταθερές και κατά συνέπεια δεν υπάρχει η ονομαστική εγγύηση των συντάξεων. Νέες μορφές ταμείων επιχειρούν να προσαρμόσουν τα υπάρχοντα ταμεία στις δημογραφικές και διαρθρωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα, μέσω της δυνατότητας πραγματοποίησης προσαρμογών για τον συνυπολογισμό της μακροζωίας, της τροποποίησης των ποσοστών συσσώρευσης και της προσαρμογής της προβλεπόμενης ηλικίας συνταξιοδότησης με βάση το προσδόκιμο ζωής. Τα πλεονεκτήματα συλλογικών συστημάτων σε σχέση με τους ατομικούς λογαριασμούς είναι η διασπορά των επενδυτικών κινδύνων μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών και μεταξύ των γενεών αλλά και η αποτελεσματικότερη και φθηνότερη διαχείριση της περιουσίας του ταμείου λόγω των οικονομιών κλίμακας που επιτυγχάνουν.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ

Στον επανακαθορισμό του ρόλου της επικουρικής ασφάλισης στο συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα καθώς και στις αλλαγές που πρέπει να προωθηθούν ώστε τα επικουρικά ταμεία να καταστούν βιώσιμα, αναφέρεται στη συνέχεια ο κ. Τεσσαρομάτης. ☛

ΝΙΚΟΛ ΑΟΣ ΤΕΣ Σ ΑΡΟΜΑΤΗΣ | 2012

129 ★

 ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 

η μεγαλη αναγκη ΤΗΣ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Ν Ι Κ Ο Λ Α Ο Τ Ε Σ Σ Α Ρ Ο Μ Α Τ Η , ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΔΕΚΤ ASSET MANAGEMENT ΚΑΙ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ALBA GRADUATE BUSINESS SCHOOL AT THE AMERICAN COLLEGE OF GREECE

Ο θεσμός των επικουρικών συντάξεων αποτελεί μια ακόμη Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ο Τ Η Τ Α όπου τα ταμεία δεν είναι ακριβώς αυτοδιαχειριζόμενα ή αυτόνομα ούτε έχουν την Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α διαχείρισης της Π Ε Ρ Ι Ο Υ Σ Ι Α Σ τους που έχουν αλλά επικουρικά ταμεία στον κόσμο. Η Ε Π Ι Β Ι Ω Σ Η της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα απαιτεί επανακαθορισμό του ρόλου της στο συνταξιοδοτικό σύστημα και αλλαγές στην οργάνωση και την εποπτεία της.

θεσμός της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα έχει μακρόχρονη ιστορία και σήμερα τα επικουρικά ταμεία, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των εργαζομένων. Το ερώτημα που έχει τεθεί στο παρελθόν και έχει αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας συζήτησης και προβληματισμού είναι κατά πόσο η επικουρική ασφάλιση ανήκει στο δημόσιο (πρώτο πυλώνα) ή στο ιδιωτικό (δεύτερο πυλώνα) σύστημα συντάξεων. Οι υποστηρικτές της πρώτης άποψης, ότι τα επικουρικά ταμεία είναι κομμάτι του δημόσιου πυλώνα, επιχειρηματολογούν με βάση τον υποχρεωτικό χαρακτήρα

της επικουρικής ασφάλισης, την κλαδική τους οργάνωση και το γεγονός ότι, αν και δεν αναφέρεται ρητά στο σύνταγμα μέχρι σήμερα, επικουρικά ταμεία που βρέθηκαν σε αδυναμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων τους διεσώθησαν μέσω της συγχώνευσης τους με το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας δεν είναι κατά ανάγκη μόνο χαρακτηριστικό των ταμείων του πρώτου πυλώνα αλλά και των επαγγελματικών ταμείων της Ολλανδίας ή των ατομικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών όπως υπάρχουν σε πολλές χώρες στον κόσμο. Επιπλέον και η κλαδική οργάνωση δεν αποτελεί χαρακτηριστικό μόνο του δημόσιου πυλώνα συντάξεων. Όμως η μέχρι σήμερα πρακτική συγ-

χώνευσης ταμείων που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν εγγύηση των συντάξεων από το κράτος . Η επιβολή με νόμο αυστηρών επενδυτικών κανόνων παραβιάζει την έννοια της αυτοδιαχείρισης και της αυτονομίας. Εν κατακλείδι, ο θεσμός των επικουρικών συντάξεων αποτελεί μια ακόμη ελληνική ιδιαιτερότητα όπου τα ταμεία δεν είναι ακριβώς αυτοδιαχειριζόμενα ή αυτόνομα ούτε έχουν την ελευθερία διαχείρισης της περιουσίας τους που έχουν αλλά επικουρικά ταμεία στον κόσμο. Οι υπάρχουσες αναλογιστικές μελέτες δείχνουν ότι συνολικά το σύστημα επικουρικής ασφάλισης είναι σε βαθιά κρίση. Χωρίς δραστικές μειώ-

130 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Σ ΥΛ Λ ΟΓ Ι Κ Α Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ ΑΤ Ι Κ Α ΤΑ Μ Ε Ι Α Σ Υ Ν ΤΑ Ξ Ε ΩΝ

σεις στις συντάξεις τα επικουρικά ταμεία δεν είναι οικονομικά βιώσιμα. Η επιβίωση της επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα απαιτεί επανακαθορισμό του ρόλου της στο συνταξιοδοτικό σύστημα και αλλαγές στην οργάνωση και την εποπτεία της. Το ύψος των επικουρικών συντάξεων πρέπει να οριστεί έτσι ώστε να μηδενίζει τα ανα-

Η διακυβέρνηση

των ταμείων, κύριας και επικουρικής ασφάλισης, αποτελεί μέχρι σήμερα μια από τις μεγαλύτερες αδυναμίες του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Η θέσπιση ενός σύγχρονου πλαισίου διακυβέρνησης με βάση τις αρχές διακυβέρνησης συνταξιοδοτικών ταμείων του ΟΟΣΑ αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη του σκοπού του ενιαίου ταμείου.

λογιστικά ελλείμματα των ταμείων και να αποκαθιστά την αναλογιστική τους ισορροπία. Η μεταφορά πόρων από ταμεία στα οποία σημαντικό μέρος των εσόδων τους προέρχεται από κοινωνικούς πόρους σε ταμεία με μεγάλα ελλείμματα που όμως δεν είχαν ποτέ κοινωνικούς πόρους, είναι επιβεβλημένη και κοινωνικά δίκαιη. Σε ό,τι αφορά τον ρόλο της επικουρικής ασφάλισης (δημόσια ή ιδιωτική, πρώτος ή δεύτερος πυλώνας), είναι ευκαιρία να ξεκαθαρίσει ότι η επικουρική ασφάλιση αποτελεί τον δεύτερο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος με ρόλο συμπληρωματικό στο σύστημα κοινωνικής προστασίας. Ο ρόλος του κράτους θα πρέπει να περιοριστεί αυστηρά στην εποπτεία του συστήματος. Η ενοποίηση των υπαρχόντων ταμείων σε ένα με τη μορφή επαγγελματικού ταμείου του ν. 3029/2002, θα έχει σαν αποτέλεσμα σημαντικότατες οικονομίες κλίμακας με θετικές επιπτώσεις στο κόστος λειτουργίας και τη διαχείριση της περιουσίας. Λόγοι στοιχειώδους δικαιοσύνης (κοινωνικοί πόροι) και αλληλεγγύης συνηγορούν υπέρ της αλληλεγγύης μεταξύ ταμείων κατά την ενοποίηση τους, που όμως δεν θα οδηγούν σε ενιαίο ποσό σύνταξης ή οριζόντιες περικοπές. Μετά την ενοποίηση, το ταμείο θα μπορούσε να οργανωθεί, είτε με την μορφή ατομικών ή συλλογικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών καθορισμένων εισφορών. Τα συλλογικά επαγγελματικά ταμεία, και οι νέες μορφές που έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα, επιτρέπουν τον συλλογικό επιμερισμό και τη διαχείριση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι ασφαλισμένοι, ενώ δίνουν τη δυνατότητα αλληλεγγύης μεταξύ των ασφαλισμένων και των γενεών, εφόσον οι ασφαλισμένοι το επιθυμούν. Η συλλογική μορφή οργάνωσης αποτελεί συνέχεια της συλλογικής μορφής οργάνωσης που αποτελεί τη βάση των υπαρχόντων επικουρικών ταμείων στην Ελλάδα. Η διακυβέρνηση των ταμείων, κύριας και

επικουρικής ασφάλισης, αποτελεί μέχρι σήμερα μια από τις μεγαλύτερες αδυναμίες του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Η θέσπιση ενός σύγχρονου πλαισίου διακυβέρνησης με βάση τις αρχές διακυβέρνησης συνταξιοδοτικών ταμείων του ΟΟΣΑ αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη του σκοπού του ενιαίου ταμείου. Η χρηστή διακυβέρνηση θα πρέπει να εξασφαλίσει την ισορροπία μεταξύ των λειτουργικών και εποπτικών αρμοδιοτήτων και ευθυνών και τη θέσπιση μηχανισμών αξιοκρατικής επιλογής στελεχών καθώς και διαφανή και πλήρη πληροφόρηση στους ασφαλισμένους, την εποπτική αρχή και το κράτος. Η έναρξη της συζήτησης από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, υπό την πίεση του μνημονίου, όσον αφορά στο μέλλον της επικουρικής ασφάλισης αποτελεί σημαντική ευκαιρία για την οριστική επίλυση του ζητήματος στην Ελλάδα και την επαναφορά της αρχικής της αποστολής: της υποχρεωτικής συμπληρωματικής ασφάλισης με διακριτό ρόλο στο σύστημα κοινωνικής προστασίας.

1 Για παράδειγμα η ημερίδα που οργάνωσε το Ινστιτούτο Εργασίας ΟΤΟΕ με θέμα “Η αυτονομία και η αυτοδιαχείριση των επικουρικών ταμείων: Συνεισφορά στο μέλλον της κοινωνικής ασφάλισης”, 1998 και η πρόσφατη ημερίδα που οργάνωσε το ΕΠΚΟΔΙ ( 21.12.2011) με θέμα «Η επικουρική κοινωνική ασφάλιση. Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου». 2 “Individual Accounts in Other Countries “, B. Kritzer, Social Security Bulletin, 2005). Στο σύστημα τριών πυλώνων που συνιστά η παγκόσμια τράπεζα, ο δεύτερος πυλώνας αποτελείται από υποχρεωτικούς ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς (Averting the Old Age Crisis, World Bank, 1994). 3 Το ύψος των συνταξιοδοτικών παροχών εξαρτάται από τον τελευταίο μισθό ή τον μέσο όρο των τελευταίων μισθών (σύστημα καθορισμένων παροχών). Το σύστημα καθορισμένων παροχών προϋποθέτει εγγυητή των συντάξεων. Στα ταμεία καθορισμένων παροχών των ΗΠΑ ή της Μ. Βρετανίας για παράδειγμα, η εταιρία-ανάδοχος του ταμείου είναι συνήθως και ο εγγυητής των συντάξεων. Στα Ελληνικά επικουρικά ταμεία δεν είναι ξεκάθαρο ποιος εγγυάται τις συντάξεις στην περίπτωση που το ταμείο αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Βέβαια στη μέχρι σήμερα πρακτική επικουρικά ταμεία που βρέθηκαν σε αδυναμία πληρωμών ενσωματώθηκαν στο ΙΚΑ-ΤΕΑΜ. 4 OECD (2009), “OECD Guidelines for Pension Fund Governance” , http://www.oecd.org/ dataoecd/18/52/34799965.pdf

ΝΙΚΟΛ ΑΟΣ ΤΕΣ Σ ΑΡΟΜΑΤΗΣ | 2012

131 ★

12-13 ΜΑΙΟΥ

132 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σεις | Η Ε λ λ A δ α σ τ η ν Ε υ ρ Ω π η

Π α ν α γ ι Ω τη Σ Ι ωα κ ειμ Ι δ η Σ | 2 0 1 2

133 ★



ΣΕΝΑΡ Ι Ο « ΕΚ Τ Ο Σ Ε Υ ΡΩ »



Λ εωφΟρος

βαλκανοποΙησης Οι υποστηρικτές της άποψης ότι η χώρα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ Ο τ ε ρ α την τωρινή κρίση εκτός ευρώ, δεν απαντούν σε ορισμένα πολλά βασικά ερωτήματα και αγνοούν ότι οι πολιτικές/πολιτιστικές/γεωπολιτικές συνέπειες δεν θα είναι και δεν μπορεί να είναι διορθώσιμες. Εκτός ευρώ η παραμονή στην ΕΕ θα είναι αδύνατη, οι α π Ω λ ε ι ες π Ο ρ ω ν καταστροφικές, η προσπάθεια μεταρρύθμισης και ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ οΥ της χώρας θα εγκαταλειφθεί και η Ελλάδα, πολιτικά, θα επιστρέψει, από την Ευρώπη, στα Βαλκάνια.

χει η Ελλάδα την επιλογή να εγκαταλείψει το ευρώ, (την οικονομική και νομισματική ένωση/ΟΝΕ) και να γυρίσει στη δραχμή ως λύση στη δεινή κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα όπως διατείνονται τελευταία ορισμένοι; Η απάντηση μου είναι κατηγορηματικά όχι. Πρωταρχικός στόχος της Ελλάδας θα πρέπει να είναι να παραμείνει στην ευρωζώνη, ως πλήρες, κανονικό μέλος της. Άλλωστε, πάνω από το 75% των Ελλήνων υποστηρίζουν τον στόχο αυτό. Αλλά για να παραμείνει η Ελλάδα στην ευρωζώνη χρειάζεται να υλοποιήσει, με επιταχυνόμενο ρυθμό τις τόσο αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό κράτους, κοινωνίας και οικονομίας. Πιθανή έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώ-

νη θα συνιστούσε καταστροφή με ολέθριες συνέπειες, κάτι ανάλογο με αυτό της Μικρασιατικής καταστροφής το 1922. Οι συνέπειες θα είναι οικονομικές, πολιτικές, πολιτιστικές, γεωπολιτικές. Και εάν ακόμη υποθέσουμε ότι οι οικονομικές συνέπειες της εξόδου θα ήταν «διορθώσιμες» σε βάθος χρόνου, οι πολιτικές/ πολιτιστικές/γεωπολιτικές συνέπειες δεν θα είναι και δεν μπορεί να είναι διορθώσιμες. Οι συνέπειες αυτές θα μπορούσαν να αναλυθούν, κάπως συνοπτικά και σχηματικά, κάτω από τις ακόλουθες ενότητες.

Αποχώρηση και από την ΕΕ Πρώτον, εάν αποχωρούσε από την ευρωζώνη, η Ελλάδα θα αναγκαζόταν πιθανότατα να εγκαταλείψει και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της ως πλήρες μέλος. Και τούτο όχι για νο-

ΑπΟ τον Π α ν α γ ι Ω τ η Ιω α κ ε ι μ Ι δ η , καθηγητΗ του ΠανεπιστημΙου ΑθηνΩν και μΕλος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ

134 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σεις | Η Ε λ λ A δ α σ τ η ν Ε υ ρ Ω π η

Αν η Ελλaδα

έχει τόσες δυσκολίες να προωθήσει μεταρρυθμίσεις κάτω από τη ισχυρή πίεση της τρόικας, μπορεί κανείς πραγματικά να διανοηθεί ότι η δημοσιονομική εξυγίανση, οι ιδιωτικοποιήσεις, η συρρίκνωση του δημόσιου τομέα, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, κ.λ.π. θα πραγματοποιηθούν από τις αμιγώς εθνικές πολιτικές δυνάμεις με δική τους πρωτοβουλία και δυναμική;

μικούς αλλά για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους. Ειδικότερα, θα ήταν αδύνατο για την Ελλάδα να παραμείνει ως πλήρες μέλος της ΕΕ έχοντας αποχωρήσει, ως χρεωκοπημένη χώρα, από την ευρωζώνη, καθώς με την έξοδό της από το ευρώ θα αναγκαζόταν να εφαρμόσει μέτρα και πολιτικές (ελέγχους στη διακίνηση κεφαλαίων, αγαθών, ατόμων, κ.λπ) που θα παραβίαζαν βάναυσα όλους τους κανόνες της ενιαίας, εσωτερικής αγοράς. Μία χώρα μπορεί να «παραβιάζει» διάφορους κανόνες του συστήματος της Ένωσης, δεν μπορεί όμως σε καμιά περίπτωση να λειτουργεί εκτός ενιαίας , εσωτερικής αγοράς και να παραμένει στην ΕΕ. Αυτό δεν έχει συμβεί με καμιά χώρα μέλος και ούτε πρόκειται να συμβεί. Επομένως μια χώρα που θα βρεθεί στη θέση αυτή -εκτός εσωτερικής αγοράς δηλαδή- θα αναγκασθεί αργά ή γρήγορα να χρησιμοποιήσει τις σχετικές διατάξεις της Συνθήκης της Λισσαβόνας για πλήρη και οριστική αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός όλων των άλλων, αποχώρηση από την ΕΕ θα σήμαινε εγκατάλειψη πόρων ύψους περίπου 3 δισ. ευρώ ετησίως ως «καθαρών μεταβιβάσεων» από τον προϋπολογισμό της ΕΕ (διαρθρωτικών ταμείων και ταμείων συνοχής, της ΚΑΠ κ.ά.). Έτσι, όλα τα διαρθρωτικά προγράμματα (ΕΣΠΑ), που αντιπροσωπεύουν τα πιο σημαντικά μέσα για την ανάπτυξη θα πρέπει να εγκαταλειφθούν. Πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να αντικαταστήσει αυτά τα σημαντικά χρηματικά μεγέθη, ιδιαίτερα καθώς η χώρα θα είναι σε πτώχευση και κατά συνέπεια αποκομμένη από τις χρηματοπιστωτικές αγορές για πολλά χρόνια, αν όχι δεκαετίες, παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα από τους υποστηρικτές της εξόδου.

Ματαίωση των μεταρρυθμίσεων Δεύτερον, ακόμη και αν υποτεθεί ότι η Ελλάδα παραμένει στην ΕΕ, ως ένα περιθωριοποιημένο, τραυματισμένο κράτος μέλος, ανίκανο να επηρεάσει, πολύ λιγότερο να συνδιαμορφώσει, τις πολιτικές εξελίξεις, η έξοδος της από την ευρωζώνη θα ακυρώσει οποιαδήποτε πραγματική προοπτική για διαρθρωτικές

μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό στη χώρα. Δεν χρειάζεται να ειπωθεί εδώ κάτι ιδιαίτερο για τις άμεσες καταστροφικές οικονομικές συνέπειες ενδεχόμενης εξόδου από το ευρώ (ας σημειωθεί ότι η απλή και μόνο αναφορά, τον Οκτώβριο, ότι η Ελλάδα μπορεί να αναγκαστεί να αποχωρήσει από το ευρώ, είχε ως αποτέλεσμα την εκροή καταθέσεων ύψους 6,5 δισ. ευρώ από τις ελληνικές τράπεζες. Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί τί πρόκειται να συμβεί στην περίπτωση της πλήρους αποχώρησης). Αλλά εάν η Ελλάδα έχει τόσες δυσκολίες να προωθήσει μεταρρυθμίσεις κάτω από την ισχυρή πίεση της Τρόικας (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ), μπορεί κανείς πραγματικά να διανοηθεί ότι μεταρρυθμίσεις όπως για παράδειγμα η δημοσιονομική εξυγίανση, οι ιδιωτικοποιήσεις, η συρρίκνωση του δημόσιου τομέα, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, κ.λπ θα πραγματοποιηθούν από τις αμιγώς εθνικές πολιτικές δυνάμεις με δική τους πρωτοβουλία και δυναμική; Πραγματικά αμφιβάλλω. Είναι ουτοπικό να αναμένει κανείς κάτι τέτοιο. Η προσπάθεια μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού της χώρας θα εγκαταλειφθεί οριστικά. Η Ελλάδα θα επιστρέψει στη ανακύκλωση της θλιβερής βαλκανικής της υπανάπτυξης. Και εδώ θα πρέπει να σημειωθεί εμφατικά ότι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, τόσο στον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα, κυρίως τον κρατικό τομέα. Η ξεπερασμένη, αναχρονιστική, διεφθαρμένη, γραφειοκρατική οργάνωση του κράτους αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην προώθηση της ανάπτυξης. Ο ριζικός εκσυγχρονισμός του ρυθμιστικού καθεστώτος, η άρση καλά εδραιωμένων εμποδίων αποτελούν προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Η (υποτιθέμενη) υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, ως μέσου βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, που θα επέτρεπε η αποχώρηση από το ευρώ και που προβάλλεται ως το μείζον πλεονέκτημα της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα, μπορεί να προσφέρει πολύ λίγα, εάν η οικονομία δεν μετασχηματιστεί, το

Π α ν α γ ι Ω τη Σ Ι ωα κ ειμ Ι δ η Σ | 2 0 1 2

135 ★

πρότυπο της οικονομικής οργάνωσης δεν εκσυγχρονιστεί. Ακόμη θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η ποιότητα, αν όχι η ίδια η ύπαρξη, της ελληνική δημοκρατίας θα ετίθετο σε σοβαρό κίνδυνο στην περίπτωση που η Ελλάδα αποχωρούσε από την ευρωζώνη, πολύ περισσότερο από την ΕΕ. Οι λαϊκιστικές, εθνικιστικές, εσωστρεφείς, δήθεν προοδευτικές δυνάμεις θα κυριαρχούσαν. Ας θυμηθούμε ότι η διαδικασία σταθεροποίησης και ανάπτυξης της ελληνικής δημοκρατίας προχώρησε παράλληλα με τη διαδικασία ενσωμάτωσης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Υπονόμευση της ασφάλειας Τρίτον, η ενδεχόμενη αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη θα υπονόμευε την ασφάλεια και την ανεξαρτησία της χώρας. Συμφωνώ πλήρως με τον Πολωνό Υπουργό Εξωτερικών, Radoslaw Sikorski, ο οποίος δήλωσε πρόσφατα ότι «η κατάρρευση της ευρωζώνης θα αποτε-

λέσει τη μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της χώρας του». Το ίδιο ισχύει για την Ελλάδα, εάν αυτή εγκαταλείψει την ευρωζώνη. Για την Ελλάδα η είσοδος της στη ζώνη ευρώ δεν αποτέλεσε μόνο ένα οικονομικό σχέδιο, ήταν επίσης μια «τεράστια επένδυση στον τομέα της ασφάλειας». Εκτός ευρωζώνης θα κατέληγε πιθανότατα ως δορυφόρος μια πολύ δυναμικής και γρήγορα αναπτυσσόμενης Τουρκίας. Επιπλέον, η Ελλάδα δεν θα είναι σε θέση να παίξει κανένα ρόλο στην προώθηση της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για τη σταθερότητα, δημοκρατία και ευημερία στην ευρύτερη περιοχή.

Δρόμος χωρίς επιλογή Τέταρτον, από μια ευρύτερη προοπτική, εάν η Ελλάδα αποχωρήσει από την ευρωζώνη (αλλά και την ΕΕ) θα ανοίξει εκ νέου το διαχρονικό ερώτημα «πού ανήκει η Ελλάδα, στη Δύση ή στην Ανατολή;». Αυτή η αμφιθυμία ως προς το πού ανήκει

η Ελλάδα είχε ταλαιπωρήσει τη χώρα από την ίδρυσή της ως σύγχρονου κράτους και μέχρι την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συμμετοχή της στην ΕΕ σημαίνει ότι η Ελλάδα έχει απαντήσει σε αυτό το ερώτημα: ότι δηλαδή ανήκει στην Ευρώπη με ό,τι αυτό συνεπάγεται από άποψη πολιτικής, δημοκρατίας, ευημερίας, εξωτερικής πολιτικής. Εκτός ευρωζώνης, το ερώτημα θα επανέλθει και δεν αποκλείεται να απαντηθεί αυτή τη φορά προς την αντίθετη κατεύθυνση (κάτι που θα ήθελαν ορισμένοι). Έτσι, όλοι οι δαίμονες της ελληνικής ιστορίας θα επιστρέψουν στο προσκήνιο. Εν συντομία, για οικονομικούς και (κυρίως) πολιτικούς και γεωπολιτικούς λόγους, η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή από το να κάνει ό,τι χρειάζεται προκειμένου να παραμείνει στην ευρωζώνη, ως ένα κανονικό κράτος μέλος που σέβεται και λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες. Εκτός Ευρωζώνης, η Ελλάδα θα οδηγηθεί σε οικονομική και πολιτική έρημο. Θα επιστρέψει από την Ευρώπη στα Βαλκάνια…



Η βιωσιμoτητα της Ευρωζωνης Το ζήτημα της αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης είναι βαθύτατα πολιτικό πρόβλημα που σύντομα πρέπει να απαντήσει η ευρωζώνη έστω και εάν σήμερα κωλυσιεργεί.

εβαίως αυτονόητο είναι ότι η Ελλάδα θα (πρέπει να) παραμείνει στην ευρωζώνη εφόσον η ίδια η ευρωζώνη παραμείνει εν ζωή. Και εδώ έχουμε την ευρωπαϊκή διάσταση του προβλήματος και της κρίσης. Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για την αντιμετώπιση «των συστημικών πτυχών» της κρίσης στην ευρωζώνη, η οριστική, τελεσίδικη απάντηση δεν έχει ακόμη δοθεί. Επομένως η κρίση και αβεβαιότητα θα συνεχισθούν. Και η οριστική απάντηση είναι γνωστή: η νομισματική ένωση θα πρέπει να συμπληρωθεί με γνήσια οικονομική/δημοσιονομική και τελικά πολιτική ένωση. Διαφορετικά το σύστημα θα παραμένει σε εγγενή, συστημική αστάθεια. Μέχρι σήμερα τα συστημικά μέτρα που έχουν ληφθεί κινούνται σχεδόν στο σύνολο τους προς μία κατεύθυνση -της ενίσχυσης της δημοσιονομικής πειθαρχίας εγκαθιδρύοντας μια « Ένωση σταθερότητας» στη λογική κυρίως της Γερμανίας (αυτό ακριβώς κάνει η νέα

διακυβερνητική Συνθήκη/Δημοσινομικό Σύμφωνο που πρόσφατα υιοθετήθηκε). Ωστόσο όλοι σχεδόν γνωρίζουν ότι αυτό δεν είναι αρκετό και ότι θα πρέπει να προχωρήσουμε σε δημοσιονομική ένωση που μεταξύ άλλων συνεπάγεται και κάποιας μορφής «transfers union» με αναπτυξιακές πολιτικές, κ.λπ. Διαφορετικά δε γίνεται. Αλλά εάν το γνωρίζουν γιατί δεν το αποφασίζουν; Η απάντηση είναι ότι δεν έχουν την πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο γιατί κυρίως δεν θέλουν να καταβάλουν το οικονομικό κόστος που συνεπάγεται. Τούτο ισχύει ιδιαίτερα για τη Γερμανία η οποία, λ.χ. θεωρεί ανάθεμα την έννοια της «tranfers union». Έτσι το ζήτημα της αντιμετώπισης της κρίσης καθίσταται βαθύτατα πολιτικό πρόβλημα. Ωστόσο αργά ή γρήγορα το δίλημμα δημοσιονομική ένωση ή συρρίκνωση της ευρωζώνης θα πρέπει να απαντηθεί. Εύχομαι να απαντηθεί σύντομα και υπέρ της δημοσιονομικής ένωσης για την επιβίωση της ευρωζώνης ως ενιαίου συνόλου.

136 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο ι Ε λ λ η ν ε ς π ο λ ι τ ι κ οΙ σ τ η ν κ ρ Ισ η

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΗΚΑΝ;

Ελ λειμμα στρατηγικΗς

Δεν είναι οι εξωτερικές απειλές ή η αντικειμενική έλλειψη διαπραγματευτικών ατού που έκαναν τις Ελληνικές κυβερνήσεις να μην διαπραγματευτούν. Υπεύθυνη φαίνεται πως είναι η έλλειψη στοιχειώδους δυνατότητας επεξεργασίας πολιτικών και στρατηγικών που να είναι ανεξάρτητες από τις θελήσεις της τρόικας και του κέντρου της ευρωζώνης, γιατί η εγχώρια πολιτική τάξη έχει ταυτιστεί με τους στόχους και τον τρόπο σκέψης του κέντρου.

Σ τ Ε ρ γ ιος Σ κ απ Ε ρ δ ας | 2 0 1 2

137 ★

«Αν χρωστάς στην τ ρ Α π ε ζ α εκατό χιλιάδες δολάρια, ανήκεις στην τράπεζα. Αν χρωστάς στην τράπεζα εκατό εκατομμύρια δολάρια, η τράπεζα σού ανήκει». Η αμερικανική αυτή παροιμία για τις σχέσεις οφειλέτη και πιστωτή αρμόζει και στην κρίση του ελληνικού χρέους. Στην αρχή της κρίσης, η Ε λ λ Α δα χ ρ ω σ τ ο Υ σε α ρ κ ε τ Α χ ρ Η μ α τ α σε ξένους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ώστε κι αν ακόμη δεν της «ανήκαν», τουλάχιστον είχε αρκετή διαπραγματευτική ισχύ για να αποσπάσει καλύτερους όρους στην πληρωμή των ομολόγων και να κάνει ηπιότερες τις απαιτήσεις λιτότητας της τρόικας. Όμως, η κυβέρνηση του κυρίου Παπανδρέου δεν έκανε καμία διαπραγμάτευση με την τρόικα για το πρώτο μνημόνιο. Όλες οι ενδείξεις είναι πως και η κυβέρνηση του κυρίου Παπαδήμου α κ ο λ ο Υ θ ησε τ ο Ι δι ο μ ο ν ο π Α τ ι . Γιατί λοιπόν οι Έλληνες πολιτικοί αφήνουν τα διαπραγματευτικά τους χαρτιά να πέσουν στο κενό;

ΑπΟ τον Σ τ Ε ρ γ ι ο Σ κ α π Ε ρ δ α , καθηγητΗ ΟικονομικΩν του University of California, Irvine

τις αρχές του 2012, ο κύριος Χρυσοχοΐδης (υπουργός και των δυο μνημονιακών κυβερνήσεων), ο κύριος Σημίτης και η κυρία Κατσέλη (υπουργός της πρώτης μνημονιακής κυβέρνησης) σχεδόν ταυτόχρονα ανέφεραν πως η κυβέρνηση του κυρίου Παπανδρέου δεν έκανε καμία διαπραγμάτευση με την τρόικα για το πρώτο μνημόνιο. Όλες οι ενδείξεις είναι πως και η κυβέρνηση του κυρίου Παπαδήμου ακολούθησε το ίδιο μονοπάτι και με το ακόμη σκληρότερο και μακροπρόθεσμα εξοντωτικό για τη χώρα δεύτερο μνημόνιο. Συγκεκριμένα, σε αντίθεση με τη σιγή για τις διαπραγματεύσεις του δεύτερου μνημονίου, η κυβέρνηση διατυμπάνισε τη «σκληρή» διαπραγμάτευση για την ανταλλαγή των ομολόγων αν και όλες οι πρωτοβουλίες για μεγαλύτερο «κούρεμα» προέρχονταν από το ΔΝΤ και την τρόικα και όχι από την ίδια την κυβέρνηση. Το ίδιο ισχύει και για την πηγή της διαπραγματευτικής ισχύος που προερχόταν από τη στάση ξένων αξιωματούχων όπως του κυρίου Σόιμπλε που έλεγε πως η Ελλάδα είναι ελεύθερη να χρεοκοπήσει. Εν αντιθέσει, η θέση της κυβέρνησης ήταν πως η χρεοκοπία θα ήταν καταστροφική, κάτι που φυσικά διαπραγματευτικά δεν βοηθάει την αύξηση του κουρέματος των ομολόγων. Τελικά, ο χρόνος που αφιερώθηκε στην ανταλλαγή των ομολόγων μάλλον συνέβαλε στην παντελή και άνευ όρων παράδοση της κυβέρνησης με το δεύτερο μνημόνιο. Συνεχίζοντας την αρχική μας σκέψη, ο κύριος Χρυσοχοΐδης δεν πτοήθηκε ούτε με τους εκβιασμούς ούτε με

138 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α Σ Ε Ι Σ | Ο ι Ε λ λ η ν ε ς π ο λ ι τ ι κ οΙ σ τ η ν κ ρ Ισ η

το ζοφερό μέλλον που περιμένει τη χώρα μετά την εφαρμογή του δευτέρου μνημονίου και συνέχισε ως υπουργός. Δεν ξέρουμε τι θα πει ο κύριος Σημίτης σε δύο χρόνια ενώ η κυρία Κατσέλη καταψήφισε το δεύτερο μνημόνιο και δεν είναι πλέον μέλος του ΠΑΣΟΚ. Στο μεταξύ, ο πρώην αντι-μνημονιακός κύριος Σαμαράς και η Νέα Δημοκρατία προσχώρησαν στο μνημονιακό στρατόπεδο.

Η πολιτική της μη διαπραγμάτευσης Το ερώτημα είναι γιατί και οι δυο κυβερνήσεις δεν διαπραγματεύτηκαν. Είναι επειδή ήταν αντικειμενικά αδύνατο να γίνει ουσιαστική διαπραγμάτευση ή υπάρχουν άλλοι λόγοι που έχουν να κάνουν με εγγενείς αδυναμίες και επιλογές της εγχώριας πολιτικής τάξης; Νομίζω πως ισχύει το δεύτερο. Η ελληνική πολιτική τάξη συμπεριφέρθηκε και συνεχίζει να συμπεριφέρεται ως μια μικρή παραφυάδα μιας ευρύτερης Ευρωζωνικής πολιτικής τάξης, χωρίς τη δυνατότητα παραγωγής ανεξάρτητης σκέψης και στρατηγικής που να εκφράζει τα ελληνικά συμφέροντα ως διαφορετικά από αυτά άλλων χωρών της Ευρωζώνης. Ειδικότερα, η αδυναμία ακόμα και της σκέψης για χρεοκοπία με πρωτοβουλία της χώρας και έξοδο από την ευρωζώνη, έστω και για διαπραγματευτικούς λόγους, είναι ίσως το επίκεντρο όλων των αδυναμιών του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος. Η ακόλουθη Αμερικανική παροιμία για τις σχέσεις οφειλέτη και πιστωτή αρμόζει και στην κρίση του Ελληνικού χρέους: «Αν χρωστάς στην τράπεζα εκατό χιλιάδες δολάρια, ανήκεις στην τράπεζα. Αν χρωστάς στην τράπεζα εκατό εκατομμύρια δολάρια, η τράπεζα σού ανήκει». Στην αρχή της κρίσης, η Ελλάδα χρωστούσε αρκετά χρήματα σε ξένους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ώστε κι αν ακόμη δεν της «ανήκαν», τουλάχιστον είχε αρκετή διαπραγματευτική ισχύ για να αποσπάσει καλύτερους όρους στην πληρωμή των ομολόγων και να κάνει ηπιότερες τις απαιτήσεις λιτότητας της τρόικας.

Βέβαια, οι γαλλικές και οι γερμανικές τράπεζες όπως και η ΕΚΤ είχαν την υποστήριξη του γαλλικού και του γερμανικού κράτους. Αλλά, τότε, εκτός από τις τραπεζικές απώλειες η Ελλάδα είχε και την απειλή μιας «μολυσματικής» εξάπλωσης στα ομόλογα των άλλων κρατών καθώς και μιας αβεβαιότητας που θα προέκυπτε μετά από μια ελληνική στάση πληρωμών και θα αφορούσε όσους έχουν υποχρεώσεις σε συμβόλαια αντιστάθμισης πιστωτικού κινδύνου (Credit Default Swaps: CDS). Ο φόβος «μολυσματικής» εξάπλωσης μαζί με τα προβλήματα από CDS θα πάγωναν τις διατραπεζικές αγορές του Βορείου Ημισφαιρίου. Πέρα από την απειλή που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει η Ελλάδα για παύση πληρωμών και έξοδο από την Ευρωζώνη, υπάρχουν άλλοι δύο σημαντικοί όροι που βελτιώνουν τη διαπραγματευτική θέση και καθιστούν μία απειλή αξιόπιστη. Πρώτον, πρέπει να έχεις την πίστη πως τα συμφέροντά σου διαφέρουν από αυτά των πιστωτών σου. Αν εσύ προσωπικά πιστεύεις ότι οι αντιπρόσωποι της τράπεζας θα σε «σώσουν» επειδή είναι καλόκαρδοι, ακόμη και να χρωστάς στην τράπεζα εκατό εκατομμύρια δολάρια, είναι βέβαιο πως ποτέ δεν θα σου ανήκει. Πάλι εσύ θα ανήκεις στην τράπεζα. Και η κυβέρνηση του κυρίου Παπανδρέου και αυτή του κυρίου Παπαδήμου εσωτερίκευσαν την άποψη των πιστωτών και της τρόικας πως τα μνημόνια αποτελούσαν «διάσωση» της χώρας αντί να οδηγούν τη χώρα πιο κοντά στην καταστροφή. Δεύτερον, για μια αξιόπιστη διαπραγματευτική θέση πρέπει να προετοιμάσεις τη δική σου πλευρά για την έσχατη απειλή που διαθέτεις, ώστε η άλλη πλευρά να έχει τον δικαιολογημένο φόβο ότι θα πραγματοποιήσεις την απειλή σου. Αν δεν φέρεις τον δικηγόρο σου κι όποιους άλλους ειδικούς όταν διαπραγματεύεσαι με την τράπεζα και δεν είσαι έτοιμος να σηματοδοτήσεις ότι είσαι αποφασισμένος για χρεοκοπία, πώς περιμένεις να σε πάρει η τράπεζα στα σοβαρά;

Η απειλή παύσης πληρωμών που δεν χρησιμοποιήθηκε Όπως έχω αναλύσει διεξοδικά σε άλλο κείμενο, η Ελλάδα θα μπορούσε να είχε κηρύξει παύση πληρωμών οποτεδήποτε μέσα στα δύο τελευταία χρόνια και θα μπορούσε αυτό να το είχε χρησιμοποιήσει ως αξιόπιστη απειλή στις διαπραγματεύσεις της με την τρόικα. Αλλά η ελληνική κυβέρνηση προφανώς δεν εκπλήρωσε κανέναν από τους δύο σημαντικούς αναγκαίους όρους για πετυχημένη διαπραγμάτευση. Πρώτον, υιοθέτησε το πλαίσιο σκέψης και ίσως τους στόχους της τρόικας και ακόμη

Η Ελληνικh

πολιτική τάξη συμπεριφέρθηκε και συνεχίζει να συμπεριφέρεται ως μιά μικρή παραφυάδα μιάς ευρύτερης Ευρωζωνικής πολιτικής τάξης, χωρίς τη δυνατότητα παραγωγής ανεξάρτητης σκέψης και στρατηγικής που να εκφράζει τα ελληνικά συμφέροντα ως διαφορετικά απ’αυτά άλλων χωρών της Ευρωζώνης.

Σ τ Ε ρ γ ιος Σ κ απ Ε ρ δ ας | 2 0 1 2

139 ★

και της λαϊκίστικης Bild για τη χώρα και τους Έλληνες. Τα κυβερνητικά στελέχη εμφανίστηκαν να αγνοούν τη διαφορά ανάμεσα στους στόχους των τραπεζών, της τρόικας και του λαού που υποτίθεται εκπροσωπούσαν αυτά τα τελευταία δύο χρόνια. Ίσως να παρασύρθηκαν από τη ρητορική περί «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης» και «είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτή την προσπάθεια». Τέτοιες διακηρύξεις μπορεί να είναι χρήσιμες αλλά δεν μπορεί να τις πάρει κανείς σοβαρά όταν προετοιμάζει τη διαπραγματευτική του θέση. Χωρίς συνειδητοποίηση των διαφορετικών στόχων, δεν μπορούν να γίνουν βήματα για τη δημιουργία μιας ισχυρής ελληνικής διαπραγματευτικής θέσης. Αντί να δρα κανείς ανεξάρτητα, γίνεται διανοητικός αιχμάλωτος της άλλης πλευράς. Χωρίς συνειδητοποίηση των διιστάμενων στόχων, ο γραφειοκρατικός μηχανισμός δεν μπορούσε να κατευθυνθεί στην παραγωγή στοιχείων και επιχειρημάτων που θα διευκόλυναν τα ελληνικά συμφέροντα. Αν οι ειδικοί του ΔΝΤ ήθελαν να εφαρμόσουν την τυποποιημένη συνταγή που χρησιμοποίησαν σε άλλες χώρες, η κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε βρει επιχειρήματα για τη ζημιά που οι συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις θα προξενούσαν στην Ελλάδα. Παραδείγματα γι’ αυτό θα αποτελούσαν η ζημιά που θα προκαλούσαν κάποιες αλλαγές στην αγορά εργασίας του ιδιωτικού τομέα και τα υποτιθέμενα 50 δισεκατομμύρια ευρώ που θα απέφεραν οι ιδιωτικοποιήσεις. Στην προετοιμασία για την απειλή της παύσης πληρωμών και της εξόδου από την Ευρωζώνη απαιτείται ο σχηματισμός ομάδων ειδικών μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και με απόλυτη μυστικότητα. Τέτοια προετοιμασία επιβάλλει να αναπτυχθούν διάφορα σενάρια, να «παιχτούν» και να δοκιμαστεί η ευρωστία των διαφορετικών προσεγγίσεων. Παραδείγματα των μυριάδων ζητημάτων που θα πρέπει να μελετηθούν συμπεριλαμβάνουν το πώς θα εφαρμοστούν αποτελεσματικοί κεφαλαιακοί έλεγχοι σε

περίπτωση εξόδου από την Ευρωζώνη, το πώς θα γίνουν μετατροπές των τραπεζικών συστημάτων πληρωμών, το πώς θα χορηγηθεί ρευστότητα στην οικονομία. Βέβαια, πρέπει να πιστεύεις και ο ίδιος πως είσαι διατεθειμένος να πραγματοποιήσεις την απειλή σου αν η άλλη πλευρά είναι διατεθειμένη να φθάσει στα άκρα και να δώσεις με τρόπο στην άλλη πλευρά να καταλάβει πως έχεις προετοιμαστεί και είσαι διατεθειμένος να πας κι εσύ μέχρι το τέλος. Δεν πρέπει λοιπόν να μας προκαλεί καμιά έκπληξη που ο Υπουργός Οικονομικών, κ. Βενιζέλος, δεν έπεισε δυο φορές –τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο του 2011– όταν προσπάθησε να «διαπραγματευτεί» με την τρόικα. Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς όταν αυτός και η κυβέρνησή του δεν ήταν πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν απειλές, πόσο μάλλον να πιστέψουν σ’αυτές; Επιφυλακτικοί παρατηρητές έθεταν το ζήτημα των πιθανών απειλών στην εθνική ασφάλεια που ίσως προέλθουν από κάποιες άλλες χώρες αν οι ελληνικες κυβερνήσεις είχαν ακολουθήσει σκληρή γραμμή στις διαπραγματεύσεις τους με την τρόικα. Παρόμοιους φόβους εξέφραζαν και οι Ισλανδοί πολιτικοί πριν τα δημοψηφίσματα για την κάλυψη των ζημιών των Ισλανδικών θυγατρικών τραπεζών στη Μεγάλη Βρετανία και στην Ολλανδία που οι ίδιοι είχαν υποσχεθεί στις δύο αυτές χώρες. Μάλιστα η Μεγάλη Βρετανία και η Ολλανδία προχώρησαν σε ανοιχτές απειλές αν η Ισλανδία δεν πλήρωνε για τις ζημιές. Παρόλα αυτά, οι πολίτες της Ισλανδίας, αντίθετα προς τις συστάσεις της τρομοκρατημένης πολιτικής τους ηγεσίας, ψήφισαν να μην πτοηθούν από τις απειλές. Κι όμως, τίποτα δεν συνέβη στην Ισλανδία, μια χώρα 300 χιλιάδων που έχει σοβαρές διενέξεις για αλιευτικά και υποθαλάσσια δικαιώματα στον Βόρειο Ατλαντικό με τη Μεγάλη Βρετανία και άλλες χώρες. Όχι μόνο δεν συνέβη τίποτα στη χώρα αλλά τώρα προετοιμάζεται να ενταχθεί στην ΕΕ. Οι απειλές στην εθνική

ασφάλεια της Ελλάδας θα προέρχονταν προφανώς από την Τουρκία. Δεν είναι σαφές αν η Γερμανία ή κάποια άλλη χώρα θα είχε συμφέρον να δαπανήσει τους διπλωματικούς και άλλους πόρους να πείσει μια άλλη χώρα – την Τουρκία – να επιτεθεί στην Ελλάδα, αν η Ελλάδα ήταν να κηρύξει στάση πληρωμών και να βγει από την ευρωζώνη, ειδικά τώρα που έχει γίνει προφανές πως το η πλειοψηφία του Γερμανικού κατεστημένου θα προτιμούσε μια ομαλή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Το αντίθετο, είναι οι μνημονιακές πολιτικές που εξασθενίζουν περισσότερο την οικονομία, τον κρατικό μηχανισμό και τη δυνατότητα της Ελλάδας να ανταπεξέλθει αισίως σε τυχόν εξωτερικές απειλές. Δεν είναι οι εξωτερικές απειλές ή η αντικειμενική έλλειψη διαπραγματευτικών ατού που έκαναν τις Ελληνικές κυβερνήσεις να μην διαπραγματευτούν. Υπεύθυνη φαίνεται πως είναι η έλλειψη στοιχειώδους δυνατότητας επεξεργασίας πολιτικών και στρατηγικών που να είναι ανεξάρτητες από τις θελήσεις της τρόικας και του κέντρου της ευρωζώνης γιατί η εγχώρια πολιτική τάξη έχει ταυτιστεί με τους στόχους και τον τρόπο σκέψης του κέντρου. Δεν μπορεί να φανταστεί τον εαυτό της έξω από την ευρωζώνη αφού είναι διανοητικά αιχμάλωτός της. Γι’ αυτό ούτε καν μπορεί να καταλάβει πως έχει καταλύσει και βασικές δημοκρατικές διαδικασίες και εθνική κυριαρχία σε βαθμό που θα ήταν δύσκολο να φανταστεί ο μέσος Έλληνας ακόμη και πριν από μισό χρόνο και που είναι πρωτοφανές γεγονός για σύγχρονη δημοκρατία. Το ερώτημα είναι αν ο Ελληνικός λαός συναινέσει στη μετατροπή της χώρας σε μεταμοντέρνο προτεκτοράτο και, αν όχι, πώς ακριβώς θα επέλθει το τέλος τού μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος που γέννησε την πρωτόγνωρη αυτή κρίση για τα Ελληνικά δεδομένα. . «Επτά μύθοι για την κρίση του χρέους». Το άρθρο αυτό βασίζεται εν μέρει στον 7ο μύθο τού κειμένου. http://www.socsci. uci.edu/~sskaperd/SkaperdasMythoiEllhvika1111.pdf.

140 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ Α σει Σ | Ο ι κ ο ν ο μ Ι α

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ι. ΠΑΠΑ Σ ΤΑΥ ΡΟΥ | 2012

141 ★

Η ΕΛΛΑ∆Α ∆ΕΝ

ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ

ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙ ΤΟΝ Τ ΡΟΧΟ

Προ 20-30 ετών πολλά κράτη Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Σ Ι Μ Α µε εµάς, ξεκίνησαν µία Π Ρ Ο Σ Π Α Θ Ε Ι Α Β Ε Λ Τ Ι Ω Σ Η Σ της αποτελεσµατικότητας των δηµοσίων υπηρεσιών και οργανισµών. Τα αποτελέσµατα ήσαν πολύ Θ Ε Τ Ι Κ Α . Περί του τι έκαναν και πώς το επέτυχαν, υπάρχουν σήµερα µέχρι και σχετικά εγχειρίδια. Αυτή είναι η Κ Ε Ν Τ Ρ Ι Κ Η Α Π Ο Φ Α Σ Η που πρέπει να πάρει µια Κυβέρνηση. Να τοποθετήσει κατάλληλους, αποτελεσµατικούς Μ Α Ν Α Τ Ζ Ε Ρ Σ στη διοίκηση των υπηρεσιών και οργανισµών, να συµφωνήσει τους στόχους, να συντονίζει και να βοηθά νοµοθετικά, και να ελέγχει την απόδοση.

ΑΠΟ ΤΟΝ Π α ν α Γ ι Ω Τ Η ι . Π α Π α Σ Τ α Υ Ρ Ο Υ , ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟ – ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟ, ΜΕ ΘΗΤΕΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΔΙΕΥΘΥΝΟΝΤΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ ΣΕ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΟΠΕ

142 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | Οι κΟνΟμ ι α

ρόσφατα στην Ιταλία, ο Πρωθυπουργός Monti για να λύσει το παρεµφερές µε εµάς πρόβληµα, προχώρησε παράλληλα µε τα διάφορα µέτρα περικοπής εξόδων κ.λπ. και σε λήψη µέτρων για την ανάπτυξη εκτιµώντας ότι µόνη η µείωση των δαπανών δεν είναι αρκετή. Έτσι αποφάσισε και ήρε 333 εµπόδια που δυσχέραιναν την ανάπτυξη! Στην Ελλάδα, υποστηρίζουν πολλοί ότι για να επιτευχθεί σταθερή και σηµαντική αναπτυξιακή πορεία είναι απαραίτητος ο κεντρικός σχεδιασµός και προγραµµατισµός. Δυστυχώς όµως -ίδε κοινοτικά πλαίσια- τα αποτελέσµατα µέχρι σήµερα τούς έχουν διαψεύσει. Άλλοι προτάσσουν ως προϋποθέσεις να δίδονται πολλά χρήµατα για επιχορηγήσεις. Εάν όµως το περιβάλλον είναι ευνοϊκό για τον επιχειρηµατία οι επιχορηγήσεις, τα κίνητρα κ.λπ. περισσεύουν ή τουλάχιστον ελαχιστοποιούνται. Δεν υπάρχει ισχυρότερο κίνητρο από ένα καθαρό, σταθερό και φιλικό περιβάλλον. Επενδύσεις γίνονται στις χώρες όπου ο επενδυτής δεν αντιµετωπίζει εµπόδια και καθυστερήσεις. Το κύριο πρόβληµα, που στη σηµερινή συγκυρία µάς οδηγεί στον κατήφορο, προέρχεται κυρίως από τα «εµπόδια για την ανάπτυξη», που δυσχεραίνουν τις επιχειρηµατικές δράσεις και αποθαρρύνουν ιδιαίτερα τους επενδυτές του εξωτερικού. Ορισµένα από τα εµπόδια παρουσιάζονται πολύ καθαρά στις ετήσιες εκθέσεις της WORLD BANK και του WORLD ECONOMIC FORUM. Εάν σε αυτό το πρό-

ΟΙ «ΤΡΟΪΚΑΝΟΊ»

επικεντρώνονται µέχρι το δεύτερο µνηµόνιο κυρίως στη µείωση του κόστους. Νοµίζουν ότι αρκεί να µειωθεί το κόστος για να ξεκινήσει η ανάπτυξη. Αλλά το πρόβληµα στην Ελλάδα δεν είναι κατ’ αρχήν πρόβληµα κόστους, αλλά αποτελεσµατικότητας του κράτους και ύπαρξης πολυποίκιλων εµποδίων που περιορίζουν τα µέγιστα τις υπάρχουσες τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης.

βληµα, που αποτελεί προϋπόθεση για όλα τα πιο πάνω, δοθεί ουσιαστική λύση, πράγµα εφικτό, θα έχουµε κάνει, σε σύντοµο χρονικό διάστηµα, πολλά θετικά βήµατα.

Από τη θεωρία στην πράξη Συζητάµε συνεχώς θεωρητικά. Αλλά το πρόβληµα είναι πρακτικό. Δεν αρκεί να λέµε: πρέπει να προχωρήσουµε στην ανάπτυξη, πρέπει να γίνουµε ανταγωνιστικοί, πρέπει να µειώσουµε το κράτος, πρέπει το κράτος να γίνει πιο ανταγωνιστικό κ.ο.κ. αν δεν προσδιορίσουµε το πρόβληµα και τη στρατηγική για την επίλυσή του. Είναι θεωρώ αυτονόητο ότι η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού είναι υπέρ της ελεύθερης οικονοµίας. Αυτή παράγει ανάπτυξη. Άρα θα πρέπει να διευκολύνουµε πραγµατικά και κατά προτεραιότητα τη δηµιουργία και τη λειτουργία των επιχειρήσεων και ιδιαίτερα την προσέλκυση επενδύσεων. Ανάλογα µε τον ρυθµό δηµιουργίας νέων επιχειρήσεων αυξάνεται η ανταγωνιστικότητα (κατά τεκµήριο οι νέες επιχειρήσεις αυξάνουν τον ανταγωνισµό ), κατά τον ίδιο τρόπο που η επιτυχής λειτουργία τους αυξάνει τις επενδύσεις, την απασχόληση, τους µισθούς, τα έσοδα του κράτους και εν γένει συµβάλλει καθοριστικά στην ευρύτερη οικονοµία. Για να πετύχουµε αυτόν τον στόχο πρέπει να δηµιουργήσουµε την κατάλληλη υποδοµή. Δυστυχώς όµως η κατάσταση είναι τόσο κακή και µπερδεµένη ώστε και οι «ξένοι σύµβουλοι» όσο και να θέλουν να βοηθήσουν, θα βρίσκονται σε αµηχανία, συνηθισµένοι όπως είναι σε άλλο περιβάλλον

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ι. ΠΑΠΑ Σ ΤΑΥ ΡΟΥ | 2012

143 ★

και άλλες προδιαγραφές. Γι αυτό πιστεύω ότι οι «τροϊκανοί» επικεντρώνονται µέχρι το δεύτερο µνηµόνιο κυρίως στη µείωση του κόστους. Νοµίζουν ότι αρκεί να µειωθεί το κόστος για να ξεκινήσει η ανάπτυξη. Αλλά το πρόβληµα στην Ελλάδα δεν είναι κατ’ αρχήν πρόβληµα κόστους, αλλά αποτελεσµατικότητας του κράτους και ύπαρξης πολυποίκιλων εµποδίων που περιορίζουν τα µέγιστα τις υπάρχουσες τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης. Η άρση των εµποδίων, τόσο κατά την πρώτη φάση που αφορά στη δηµιουργία της βασικής υποδοµής, όσο και για τη λειτουργία, απαιτεί µάνατζερς στη Δηµόσια Διοίκηση, µάνατζµεντ και χρόνο. Δεν χρειάζονται πρόσθετοι πόροι. Με ένα µικρό αριθµό κατάλληλων µάνατζερς που να έχουν µετρήσιµους στόχους, προοδευτικά σε 12 µήνες είναι δυνατόν να αλλάξει σηµαντικά η κατάσταση. Ταυτοχρόνως, θα δοθεί ένα αισιόδοξο µήνυµα στην κοινωνία, ότι προχωρούµε µεθοδικά προς τη διαµόρφωση προϋποθέσεων για σταθερή ανάκαµψη. Προ 20-30 ετών πολλά κράτη συγκρίσιµα µε εµάς, ξεκίνησαν µία προσπάθεια βελτίωσης της αποτελεσµατικότητας των δηµοσίων υπηρεσιών και οργανισµών. Τα αποτελέσµατα ήσαν πολύ θετικά. Δηµιούργησαν ένα µηχανισµό συνεχούς βελτίωσης των παρεχόµενων υπηρεσιών και δυναµικής ανάπτυξης, και συνεχίζουν εντατικότατα σε αυτή την κατεύθυνση. Για το τι έκαναν και πώς το επέτυχαν, υπάρχουν σήµερα µέχρι και σχετικά εγχειρίδια. Αυτή είναι µε απλά λόγια, η κεντρική απόφαση που πρέπει να πάρει µια Κυβέρνηση. Να

τοποθετήσει κατάλληλους αποτελεσµατικούς µάνατζερς στη διοίκηση των υπηρεσιών και οργανισµών -κατά προτεραιότητα στους τοµείς που επηρεάζουν την ανάπτυξη, να συµφωνήσει τους στόχους, να συντονίζει και να βοηθά νοµοθετικά, και να ελέγχει την απόδοση.

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

της οικονοµίας, για να ξανάρθει η ανάπτυξη, πρακτικά δεν έχει κόστος. Τα θετικά αποτελέσµατα θα έρθουν σύντοµα, ενώ µακροχρόνια θα στηρίζονται αποτελεσµατικά οι εκάστοτε κυβερνητικές στρατηγικές και οι στόχοι, διευκολύνοντας τη λήψη των αποφάσεων και την υλοποίησή τους. ∆εν χρειάζεται η Ελλάδα να ανακαλύψει την πυρίτιδα τον 21ο αιώνα!

Αποτελεσµατικό κράτος Οι «µάνατζερς» αναλαµβάνουν το έργο και την ευθύνη να επιτύχουν το προσδιορισµένο αποτέλεσµα φτιάχνοντας µια αποτελεσµατική οργάνωση που δυναµικά να βελτιώνεται. Παντού, σε όλα τα κράτη, όπου ξεκίνησε η αλλαγή αντιµετώπιζαν περίπου τα ίδια προβλήµατα ανθρώπινου δυναµικού µε τη χώρα µας. Η Ελλάδα δεν αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση. Στο Δηµόσιο υπάρχει µεγάλος αριθµός ικανών στελεχών που αδυνατούν να προσφέρουν παρόλο ότι το επιθυµούν γιατί έχουν παραλύσει από το «σύστηµα». Οι παρ’ ηµίν δηµόσιες υπηρεσίες και οργανισµοί είναι οµολογουµένως «µυστηριώδη όντα» αλλά η λύση για την αλλαγή δεν είναι µυστηριώδης. Αυτό που χρειάζεται είναι να γίνει αποδεκτό ότι είναι εφικτή η δηµιουργία αποτελεσµατικών υπηρεσιών και ότι υπάρχουν δοκιµασµένες στην πράξη τεχνικές για να φθάσουµε στο επιθυµητό αποτέλεσµα. Με ένα κράτος µικρότερο, αποτελεσµατικότερο, παραγωγικότερο, φαντασθείτε, πόσο µικρότερο θα ήταν το πρόβληµα του κόστους και σε ποιο επίπεδο θα αντιµετωπίζαµε τα προβλήµατα. Η απελευθέρωση της οικονοµίας για να ξανάρθει η ανάπτυξη πρακτικά δεν έχει κόστος. Τα θετικά αποτελέσµατα θα έρθουν σύντοµα, ενώ µακροχρόνια θα στηρίζονται αποτελεσµατικά οι εκάστοτε κυβερνητικές στρατηγικές και οι στόχοι, διευκολύνοντας τη λήψη των αποφάσεων και την υλοποίησή τους. Δεν χρειάζεται η Ελλάδα να ανακαλύψει την πυρίτιδα τον 21ο αιώνα!

144 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σει Σ | Π ρ O γ ρ α μ μ α δ ι A σ ω σ η ς τ η ς Ε λ λ A δ α ς

ΓΙΩΡΓΟΣ Α ΛΟΓΟΣκΟΥφΗΣ | 2012

145 ★

αυ Ξ η Σ η Τ η Σ α μ ε Σ η Σ

φορολογιαΣ

η αΧιλλειοΣ

ΠΤ ερνα Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση χτύπησε την Ελλάδα στην αχίλλειο πτέρνα της, την αναχρηματοδότηση του Υ Ψ Η Λ Ο Υ δ Η Μ Ο Σ Ι Ο Υ Χ Ρ Ε Ο Υ Σ . Σήμερα μια άλλη αχίλλειος πτέρνα αναδεικνύεται, εκείνη του μνημονίου με τους δανειστές μας. Αυτή συνίσταται στη δραστική αύξηση της άμεσης φορολογίας που αποτελεί τον κυριότερο ίσως λόγο επιδείνωσης της ύφεσης της ελληνικής οικονομίας. Συντηρεί την Κ Ρ Ι Σ Η Ε Μ Π Ι Σ Τ Ο Σ Υ Ν Η Σ στους εγχώριους Κ Α Τ Α Ν Α Λ ω Τ Ε Σ Κ Α Ι Ε Π Ε Ν δ Υ Τ Ε Σ και, χωρίς την αποκατάστασή της, η ανάκαμψη, απαραίτητη για τη δημοσιονομική προσαρμογή, θα καθυστερεί.

Απο τον γ ι ω ρ γ ο α λ ο γ ο σ κ ο Υ φ η , κΑθηγητη οικονομικων του οικονομικου πΑνεπιστημιου Αθηνων κΑι υπουργο οικονομιΑσ κΑι οικονομικων την περιοδο 2004-2008.

146 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σει Σ | Π ρ O γ ρ α μ μ α δ ι A σ ω σ η ς τ η ς Ε λ λ A δ α ς

πό τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2009 και μετά, η ελληνική οικονομία βρίσκεται στη δίνη του κυκλώνα. Βιώνει μία πρωτοφανή κρίση εμπιστοσύνης που απειλεί την ίδια την υφή της ελληνικής κοινωνίας. Στο επίκεντρο βρίσκεται η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, η οποία επιδεινώθηκε λόγω της κρίσης, όπως και σε πολλές άλλες χώρες εντός και εκτός ευρωζώνης. Επιπλέον, μετά από αρκετά χρόνια οικονομικής ανάπτυξης, από το 2009 η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε παρατεταμένη ύφεση, το τέλος της οποίας δεν

Τα φορολογικΑ

έσοδα που προβλέπονται από τις επαχθείς, πολύπλοκες, ασαφείς και διαρκώς μεταβαλλόμενες ρυθμίσεις στην άμεση φορολογία και τη φορολογία ακινήτων δεν δικαιολογούν το αναπτυξιακό κόστος που έχει προκληθεί και εξακολουθεί να προκαλείται.

είναι ορατό. Σε όλη την περίοδο της μεταπολίτευσης, η ελληνική οικονομία είχε δύο χρόνιες και σημαντικές αδυναμίες: Πρώτον, ασθενή δημοσιονομική βάση, που αποδυναμώθηκε ακόμη περισσότερο από τη διόγκωση του δημόσιου τομέα και τη μεγάλη συσσώρευση δημοσίου χρέους στη δεκαετία του 1980, και, δεύτερον, χαμηλή διεθνή ανταγωνιστικότητα, που επίσης είχε επιδεινωθεί από την εισοδηματική και γενικότερη οικονομική πολιτική της δεκαετίας του 1980, παρά τις υποτιμήσεις του νομίσματος. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση κτύπησε την ελληνική οικονομία στην αχίλλειο πτέρνα της: την αναχρηματοδότηση του υψηλού δημοσίου χρέους, το οποίο είχε συσσωρευθεί, κυρίως στη δεκαετία του 1980. Αν και τα θεμελιώδη δεδομένα της ελληνικής οικονομίας είχαν βελτιωθεί στην εικοσαετία έως και το 2008, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για τη συμμετοχή στη ζώνη του ευρώ και μετά την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη, τόσο τα δημόσια οικονομικά όσο και η διεθνής ανταγωνιστικότητα παρέμεναν ως σημαντικά και διαρκή προβλήματα. Η πολιτική της ήπιας προσαρμογής, την οποία ακολούθησαν χωρίς εξαίρεση όλες οι κυβερνήσεις μετά το 1990 αποδείχθηκε ανεπαρκής, ιδιαίτερα καθώς τα προγράμματα προσαρμογής της οικονομίας ανατρέπονταν συνήθως σε εκλογικές περιόδους.

μετά τις εκλογές ένα νέο πρόγραμμα προσαρμογής. Ο κανόνας αυτός δεν ακολουθήθηκε το 2009. Η ελληνική οικονομία προσγειώθηκε ανώμαλα διότι, σε συνθήκες διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου όχι μόνο δεν υιοθέτησε άμεσα ένα πρόγραμμα προσαρμογής, όπως είχαν κάνει όλοι οι προκάτοχοί της σε παρόμοιες συνθήκες, αλλά και καταρράκωσε, με συγκεκριμένες πράξεις και παραλείψεις, την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας. Το ελληνικό δημόσιο χρέος, μετά από μία υπερ-ταχεία συσσώρευση κατά τη δεκαετία του 1980, είχε σταθεροποιηθεί στα επίπεδα του 100% του ΑΕΠ από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η Ελλάδα δεν είχε ιδιαίτερο πρόβλημα στο να χρηματοδοτεί τα δημοσιονομικά ελλείμματα και να αναχρηματοδοτεί το χρέος της έως και το 2008. Όμως, στις συνθήκες της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, η αναχρηματοδότηση του χρέους άρχισε να γίνεται προβληματική, καθώς τα περιθώρια των επιτοκίων σε σχέση με τα αντίστοιχα γερμανικά επιτόκια άρχισαν να διευρύνονται. Το πρόβλημα έγινε πολύ πιο σοβαρό μετά τις εκλογές του 2009, όταν η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο της κριτικής του διεθνούς τύπου, των διεθνών οργανισμών, των πρακτορείων αξιολόγησης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η ανώμαλη προσγείωση

Παρά το γεγονός ότι η δημοσιονομική κατάσταση το 2009 είχε επιδεινωθεί στις περισσότερες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου, σε πολλές περισσότερο από την Ελλάδα, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα της ζώνης του ευρώ η οποία βρέθηκε στη δίνη μιας κρίσης εμπιστοσύνης. Αυτό συνέβη για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, λόγω του υψηλού επιπέδου του δημοσίου χρέους όταν ξέσπασε η διεθνής κρίση. Το δημόσιο χρέος είχε σταθεροποιηθεί

Παρά τις χρόνιες αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, η κρίση εμπιστοσύνης του 2009-2010 έπρεπε και μπορούσε να αποφευχθεί. Η ελληνική οικονομία μπορούσε να προσγειωθεί ομαλά. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος όλων των προγραμμάτων προσαρμογής που ακολουθήθηκαν μετά το 1990. Τα προγράμματα συνήθως ανατρέπονταν σε εκλογικές περιόδους, αλλά κάθε νέα κυβέρνηση υιοθετούσε

Η κρίση εμπιστοσύνης

Γ ι Ω ργο Σ Α λογοσ κ ο Υ φ η Σ | 2 0 1 2

147 ★

από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο 100% του ΑΕΠ περίπου, έναντι 70% κατά μέσο όρο για τις οικονομίες της ζώνης του ευρώ. Δεύτερον, λόγω της ξαφνικής και χωρίς εξηγήσεις ανακοίνωσης της επιδείνωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος του 2009 από τη νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές. Ο αψυχολόγητος χειρισμός αυτής της ανακοίνωσης αιφνιδίασε τις αγορές και συνέβαλε τα μέγιστα στη δημιουργία κρίσης εμπιστοσύνης, καθώς η απελθούσα κυβέρνηση επέμενε κατά το 2009 ότι, παρά την ύφεση και τη διεθνή κρίση, θα συγκρατούσε το δημοσιονομικό έλλειμμα σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα. Ο τρίτος και σπουδαιότερος λόγος σχετίζεται με την απροθυμία της νέας κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τη δημοσιονομική κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Οι πρώτες μετεκλογικές επιλογές της κυβέρνησης Παπανδρέου, και ο πρώτος μετεκλογικός προϋπολογισμός οδηγούσαν σε διεύρυνση και όχι σε περιορισμό του ήδη υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Ελλάδα αντιμετώπισε μία πρωτοφανή κρίση εμπιστοσύνης, μία παρατεταμένη κερδοσκοπική επίθεση στην αγορά των ομολόγων και οδηγήθηκε στην προσφυγή σε έναν ειδικό ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης, με τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Από τα τέλη Απριλίου του 2010 η Ελλάδα στην ουσία έχει αποκλειστεί από τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Η Ελλάδα βρίσκεται έκτοτε στη δίνη μιας διπλής κρίσης εμπιστοσύνης. Έχασε την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να δανειστεί διεθνώς, και έχασε την εμπιστοσύνη και των εγχώριων καταναλωτών και επενδυτών, λόγω των παλινωδιών της φορολογικής πολιτικής και των προβλημάτων του χρηματοπιστωτικού τομέα, με αποτέλεσμα να

εισέλθει σε μία παρατεταμένη και βαθιά ύφεση η οποία επιδεινώνει αντί να βελτιώνει τα δημοσιονομικά της προβλήματα. Στις αρχές Μαϊου του 2010, οι χώρες της ευρωζώνης συμφώνησαν να παράσχουν στην Ελλάδα 80 δισεκατομμύρια ευρώ σε διμερή δάνεια, υπό τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ ένα επιπλέον ποσό 30 δισεκατομμυρίων ευρώ θα διατίθετο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Η Ελλάδα ανέλαβε να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα προσαρμογής το οποίο αποτυπώθηκε σε ένα μνημόνιο. Η επίβλεψη της εφαρμογής ανατέθηκε στην τρόϊκα, αποτελούμενη από εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και του ΔΝΤ. Τέθηκε σε εφαρμογή μία κυλιόμενη τριμηνιαία διαδικασία επιτήρησης των προσπαθειών αντιμετώπισης της δημοσιονομικής κατάστασης, πριν εκταμιευθούν οι δόσεις του δανείου των 110 δισ. ευρώ. Οι χώρες της ευρωζώνης συνεισέφεραν στο δάνειο κατά το ποσοστό της συμμετοχής τους στο κεφάλαιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το επιτόκιο του δανείου ορίστηκε στο 5%, υψηλότερα από το κόστος άντλησης των κεφαλαίων στην αγορά. Επιπλέον, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η γενικότερη δημοσιονομική κρίση, αποφασίστηκε η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility, EFSF), ο οποίος θα μπορούσε να αντλήσει κεφάλαια από την αγορά, ώστε να μπορεί να δανείσει σε χώρες που αντιμετώπιζαν χρηματοδοτικές δυσκολίες. Η άντληση κεφαλαίων θα μπορούσε να φθάσει τα 440 δισ. ευρώ, και θα καλυπτόταν από εγγυήσεις των χωρών με-

Στερνή μου γνώση

Η ελληνική οικονομία προσγειώθηκε ανώμαλα διότι, σε συνθήκες διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου όχι μόνο δεν υιοθέτησε άμεσα ένα πρόγραμμα προσαρμογής, όπως είχαν κάνει όλοι οι προκάτοχοί της σε παρόμοιες συνθήκες, αλλά και καταρράκωσε, με συγκεκριμένες πράξεις και παραλείψεις, την αξιοπιστία της οικονομικής πολιτικής και τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας.

148 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σει Σ | Π ρ O γ ρ α μ μ α δ ι A σ ω σ η ς τ η ς Ε λ λ A δ α ς

λών της ζώνης του ευρώ. Καθώς σταδιακά άρχισε να φαίνεται απίθανο να επιστρέψει η Ελλάδα στις αγορές το 2012, όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί, στις 22 Ιουλίου 2011 οι χώρες της ζώνης του Ευρώ συμφώνησαν να «υποστηρίξουν ένα νέο πρόγραμμα για την Ελλάδα και, μαζί με το ΔΝΤ και την εθελοντική συνεισφορά του ιδιωτικού τομέα, να καλύψουν πλήρως το χρηματοδοτικό κενό. Το συνολικό επιπλέον ποσό κρατικής χρηματοδότησης θα έφθανε κατ’εκτίμηση τα 109 δισ. ευρώ». Η ημερομηνία λήξης των αρχικών δανείων προς την Ελλάδα επεκτάθηκε και το επιτόκιο μειώθηκε. Ο

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) ενισχύθηκε με νέες δυνατότητες για βραχυχρόνια δανειοδότηση, παροχή πιστώσεων για την κεφαλαιακή ενίσχυση τραπεζών, και, σε «εξαιρετικές» περιστάσεις, την επαναγορά ομολόγων υπερχρεωμένων οικονομιών. Ωστόσο, και αυτή η απόφαση προσαρμόστηκε και επεκτάθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 2011, καθώς οι ιδιώτες θεσμικοί επενδυτές, κάτω από την πίεση των ηγετών της ζώνης του ευρώ, συμφώνησαν σε ένα «κούρεμα» 53,5% στην ονομαστική αξία των μετοχών που κατείχαν, αντί για το 22%

που είχε συμφωνηθεί τον Ιούλιο. Επιπλέον, οι χώρες της ζώνης του ευρώ αποφάσισαν να αυξήσουν έμμεσα τους πόρους του EFSF. Τον Νοέμβριο του 2011, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας παραιτήθηκε, μετά μία άστοχη απόφαση για διενέργεια δημοψηφίσματος επί των όρων της συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου, και σχηματίστηκε μεταβατική κυβέρνηση, υπό έναν διεθνώς αναγνωρισμένο Έλληνα κεντρικό τραπεζίτη. Αυτή είναι η εξέλιξη των πραγμάτων έως σήμερα.

Το ΠρΟγραμμα ΠροσαρμογΗς

ύμφωνα με τους όρους του αρχικού προγράμματος προσαρμογής, η Ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέωση να εφαρμόσει ένα πενταετές πρόγραμμα δραστικής δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Τα αρχικά μέτρα στόχευαν στο να περιορίσουν το δημοσιονομικό έλλειμμα κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το 2010 και κατά τέσσερεις επιπλέον μονάδες το 2011. Η Ελλάδα ανέλαβε την υποχρέωση να περιορίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ έως το 2014. Το πρόγραμμα προσαρμογής είχε δύο άξονες: πρώτον, να επαναφέρει τη δημοσιονομική διατη-

ρησιμότητα της χώρας, και, δεύτερον, να βελτιώσει τη διεθνή της ανταγωνιστικότητα. Το αρχικό πρόγραμμα έχει αναθεωρηθεί ήδη δύο φορές, λόγω της ανεπαρκούς εφαρμογής του και μίας ακόμη αναθεώρησης των στατιστικών στοιχείων για τα δημόσια οικονομικά. Η πρώτη αναθεώρηση ακολούθησε την απόφαση του φθινοπώρου του 2010 να συμπεριληφθούν και οι δημόσιες επιχειρήσεις στα στοιχεία της γενικής κυβέρνησης, ενώ η δεύτερη αναθεώρηση κατέστη αναπόφευκτη μετά την αποτυχία πιστής εφαρμογής του προϋπολογισμού του 2010. Μία τρίτη αναθέωρηση επίκειται το 2012, μετά τις αστοχίες του προϋπολογισμού του 2011 και τις αποφάσεις του Ιουλίου και του Οκτωβρίου του 2011. Ωστόσο, ως τώρα, τα αναθεωρημέ-

να προγράμματα προσαρμογής έχουν την ίδια περίπου διάρθρωση και φιλοσοφία με το αρχικό πρόγραμμα, και βασίζονται σε παρόμοιες πολιτικές. Πρόκειται για προγράμματα δραστικής αλλά κατά βάση σταδιακής δημοσιονομικής προσαρμογής, και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Υπάρχουν πολλοί που εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για το κατά πόσον η Ελλάδα μπορεί να ξεφύγει από το δημοσιονομικό της πρόβλημα μέσω των προγραμμάτων προσαρμογής που έχει συμφωνήσει με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Χρηματοοικονομικοί αναλυτές, έγκυροι οικονομολόγοι και έντυπα όπως ο

Γ ι Ω ργο Σ Α λογοσ κ ο Υ φ η Σ | 2 0 1 2

149 ★

Πρoγραμμα Προσαρμογhς της Ελλaδας, 2010-2014 ( 2 η Αν α θ ε ώ ρ η σ η, Μ ά ϊ ο ς 2 011) 2009

2010

2011

2012

2013

2014

-2,4%

-4,5%

-3,0%

1,1%

2,1%

Εγχώρια Ζήτηση

-2,1%

-7,7%

-6,0%

-1,0%

0,8%

1,0%

Εξωτερικός Τομέας

2,2%

2,3%

2,9%

1,8%

1,3%

1,1%

Ποσοστό Ανεργίας

9,1%

11,5%

14,5%

15,0%

14,5%

14,0%

Πληθωρισμός (HICP)

1,3%

4,7%

2,9%

1,0%

1,1%

Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης

15,4%

10,5%

7,6%

6,5%

4,8%

2,6%

Τόκοι

5,2%

5,5%

6,8%

7,8%

8,3%

8,7%

Πρωτογενείς Δαπάνες

47,6%

44,0%

42,3%

41,2%

38,9%

36,5%

Συνολικά Έσοδα

37,3%

39,1%

41,5%

42,5%

42,4%

42,6%

Πρωτογενές Έλλειμμα

10,3%

4,9%

0,8%

-1,3%

-3,4%

-6,1%

Χρέος Γενικής Κυβέρνησης

127,1%

142,7%

156,7%

161,3%

160,1%

153,0%

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών

-13,1%

-11,8%

-9,9%

-7,7%

-6,6%

-5,8%

Ρυθμός Μεγέθυνσης ΑΕΠ

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

ΠροωθοΥνται

μεταρρυθμίσεις ήσσονος σημασίας, και αυτές ατελώς, και καθυστερούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις που θα συνέβαλαν στη μείωση των ελλειμμάτων και την ταχύτερη ανάκαμψη της οικονομίας. Αποτέλεσμα αυτού είναι να έχει ήδη επέλθει «μεταρρυθμιστική κόπωση».

Economist, οι Financial Times και η Wall Street Journal εκφράζουν συνεχώς σοβαρές αμφιβολίες για τη δυνατότητα επιτυχίας του προγράμματος προσαρμογής, επιχειρηματολογώντας ότι η δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδας είναι μη διατηρήσιμη χωρίς η χώρα να κηρύξει πτώχευση και να εξέλθει από τη ζώνη του ευρώ. Τα κύρια στοιχεία της δεύτερης αναθέωρησης του προγράμματος προσαρμογής παρουσιάζονται στον πίνακα με τίτλο: «Πρόγραμμα Προσαρμογής της Ελλάδας, 2010-2014. Σύμφωνα με το πρόγραμμα προσαρμογής, η δημοσιονομική προσπάθεια θα έπρεπε να λάβει χώρα σε ένα πλαίσιο ύφεσης και αύξησης της ανεργίας. Σύμφωνα με τη δεύτερη αναθεώρηση του αρχικού

προγράμματος (Μάιος 2011) το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης προβλεπόταν να πέσει από το 15,4% του ΑΕΠ το 2009, στο 2,6% του ΑΕΠ το 2014. Παρόλα αυτά, ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ προβλεπόταν να ανέβει από το 127% του ΑΕΠ το 2009 στο 153% το 2014. Αυτό προβλέπεται λόγω της αρνητικής διαφοράς των επιτοκίων του δημοσίου χρέους από τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, καθώς και λόγω του ότι η Ελλάδα προβλέπεται να εξακολουθήσει να έχει πρωτογενή δημοσιονομικά ελλείμματα έως τουλάχιστον το 2012. Μόνο στον τέταρτο και τον πέμπτο χρόνο του προγράμματος προβλέπεται να έχει η Ελλάδα αξιόλογα πρωτογενή πλεονάσματα. Παρά το ότι το πρόγραμμα παρουσιάστηκε ως εμπροσθοβαρές, στην

150 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σει Σ | Π ρ O γ ρ α μ μ α δ ι A σ ω σ η ς τ η ς Ε λ λ A δ α ς

πραγματικότητα προβλέπει μία σημαντική δημοσιονομική προσπάθεια και τα δύο τελευταία χρόνια, δηλαδή το 2013 και το 2014. Σε σχέση με τη διάρθρωση του προγράμματος αξίζει να σημειωθούν τα εξής: Πρώτον, το πρόγραμμα προβλέπει μία μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή σε περίοδο πέντε ετών. Η προσαρμογή του πρωτογενούς ισοζυγίου της γενικής κυβέρνησης φθάνει τις 16,4 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Προσαρμογή τέτοιου μεγέθους είναι πρωτοφανής. Η μεγαλύτερη συγκρίσιμη προσαρμογή έως σήμερα, μεταξύ του 1989 και του 1994, ισοδυναμούσε με 9,7 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ σε αντίστοιχο χρονικό διάστημα. Από ένα πρωτογενές έλλειμμα 5,5% του ΑΕΠ το 1989, η Ελλάδα πέτυχε δημοσιονομικό πλεόνασμα 4,2% του ΑΕΠ το 1994. Η δεύτερη μεγαλύτερη συγκρίσιμη προσαρμογή έλαβε χώρα μεταξύ 2004 και 2006 και έφθασε τις 3,2 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ σε μία τριετία. Το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν 2,6% του ΑΕΠ το 2004 και μετατράπηκε σε πρωτογενές πλεόνασμα 0,6% του ΑΕΠ το 2006. Δεύτερον, η προσαρμογή επικεντρώνεται σε δύο υπο-περιόδους: το 2010-11 και το 2013-14. Η προσαρμογή του 2010 δεν ήταν παρά η διόρθωση των υπερβολών του εκλογικού 2009, όταν τα δημόσια έσοδα κατέρρευσαν και οι πρωτογενείς δαπάνες εκτοξεύθηκαν προσωρινά. Υπό μία έννοια, η προσαρμογή του 2010 ήταν το εύκολο μέρος, καθώς το 2009 είχε «φορτωθεί» με προσωρινές επιβαρύνσεις. Η προσαρμογή του 2013-14 προβλέπεται να λάβει χώρα στο πλαίσιο της ανάκαμψης από μία παρατεταμένη ύφεση, αλλά τα μέτρα που θα τη συνοδεύσουν δεν έχουν πλήρως εξειδικευθεί. Τρίτον, ούτε η οικονομική μεγέθυνση, αλλά ούτε και οι δαπάνες εξυπηρέτησης

του αυξανόμενου δημοσίου χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ διευκολύνουν την προσαρμογή σύμφωνα με το πρόγραμμα. Η προσαρμογή του δημοσιονομικού ισοζυγίου λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο ενός πτωτικού ΑΕΠ, τουλάχιστον έως τα τέλη του 2012. Επιπλέον, λόγω του αυξανόμενου λόγου του δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ, οι δαπάνες για τόκους αυξάνονται σε σχέση με το ΑΕΠ. Έτσι η μείωση του συνολικού ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης είναι μικρότερη από τη μείωση του πρωτογενούς ελλείμματος. Η τελευταία αυτή αδυναμία του προγράμματος αναμένεται να αντιμετωπιστεί εν μέρει στην επερχόμενη αναθεώρηση του προγράμματος, καθώς το «κούρεμα» που αποφασίστηκε στις 26 Οκτωβρίου 2011 θα επιφέρει μία σημαντική εφάπαξ μείωση του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ. Παραμένει ωστόσο ως σημαντική αδυναμία του προγράμματος η υπόθαλψη της παρατεταμένης ύφεσης, η οποία δυσχεραίνει τη δημοσιονομική προσαρμογή. Όπως αναφέρεται στο ίδιο το αρχικό πρόγραμμα, «τα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής από το 2010 έως το 2014 ... - υπερβαίνουν σημαντικά την (προβλεπόμενη) μείωση του ελλείμματος κατά την ίδια περίοδο». Αντίθετα με την πιο πρόσφατη περίοδο δημοσιονομικής προσαρμογής, όταν η οικονομική ανάπτυξη παρέμεινε ισχυρή, η Ελλάδα, λόγω των αδυναμιών του προγράμματος, υποχρεούται να «κολυμπά ενάντια στο ρεύμα» κατά τα πρώτα τρία χρόνια του προγράμματος. Τέταρτον, παρά το ότι εκ πρώτης όψεως η δημοσιονομική προσαρμογή φαίνεται να βασίζεται ισομερώς στην πλευρά των εσόδων και την πλευρά των δαπανών, στην πραγματικότητα δίνει πολύ μεγαλύτερο βάρος στη μείωση των πρωτογενών δημοσίων δαπανών. Όταν κάποιος λάβει υπόψη του την προβλεπόμενη αύξηση των δαπανών για τόκους, το πρόγραμμα

Σε μία οικονομία

στην οποία η κατανάλωση εξακολουθεί και είναι πολύ υψηλή σε σχέση με το παραγωγικό δυναμικό, το σωστό είναι να φορολογείται η κατανάλωση, μέσω φόρων κατανάλωσης και του ΦΠΑ, και όχι τόσο η παραγωγή.

φαίνεται να βασίζεται κατά 50% περισσότερο στη μείωση των πρωτογενών δαπανών του δημοσίου από ότι στην αύξηση των συνολικών εσόδων. Τα συνολικά έσοδα προβλέπεται να αυξηθούν από το 37,3% του ΑΕΠ το 2009 στο 42,6% το 2014. Υπάρχει δηλαδή μία αύξηση κατά 5,3 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Οι πρωτογενείς δαπάνες προβλέπεται να μειωθούν από το 47,6% του ΑΕΠ το 2009, στο 36,5% του ΑΕΠ το 2014. Πρόκειται για μία πολύ μεγαλύτερη προσαρμογή, της τάξης των 8,9 εκατοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ. Θεωρητικά, μία τέτοια εξέλιξη θα ήταν επιθυμητή. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν έχει προηγούμενο. Στην πραγματικότητα, όλες οι προηγούμενες προσπάθειες δημοσιονομικής προσαρμογής στην Ελλάδα βασίστηκαν κυρίως στην αύξηση των εσόδων. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα διαφέρουν.

Γ ι Ω ργο Σ Α λογοσ κ ο Υ φ η Σ | 2 0 1 2

151 ★

Πέμπτον, η ίδια η δημοσιονομική προσαρμογή φαίνεται να ασκεί περιοριστική επίπτωση στο ΑΕΠ, και έτσι, σε κάποιο βαθμό, αυτοαναιρείται. Η συνολική εγχώρια ζήτηση προβλεπόταν να πέσει κατά 7,7% το 2010 και κατά 6,0% το 2011. Η μεγαλύτερη αρνητική επίπτωση φαίνεται να προέρχεται από τις καταναλωτικές δαπάνες του δημοσίου και τις συνολικές επενδύσεις. Από την άλλη, ο εξωτερικός τομέας προβλέπεται να έχει μία κατά το μάλλον ή ήττον ισχυρή θετική επίπτωση στη μεγέθυνση του ΑΕΠ: 2,3 εκατοστιαίες μονάδες το 2010 και 2,9 εκατοστιαίες μονάδες το 2011. Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στην απότομη πτώση των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών. Μία ισχυρή ανάκαμψη των εξαγωγών προβλέπεται για μετά το 2011. Εδώ όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος μίας νέας διεθνούς ύφεσης, η οποία ασφαλώς θα έχει αρνητικές επιπτώσεις. Το πρόγραμμα περιέχει λεπτομερειακή ανάλυση των μέτρων και η εφαρμογή του θα διευκολυνθεί χωρίς αμφιβολία από την αυστηρή επιτήρηση της τρόϊκας και τη στενή σύνδεση της χρηματοδότησης με την επίτευξη των στόχων του. Παρόλα αυτά, στον σχεδιασμό του υπάρχουν σοβαρές αδυναμίες και, στην εφαρμογή του, ελλοχεύουν σημαντικοί οικονομικοί και κοινωνικοί κίνδυνοι. Η κυριότερη αδυναμία του προγράμματος σχετίζεται με το γεγονός ότι η δραστική δημοσιονομική προσαρμογή συντελεί στη συνέχιση και την εμβάθυνση της οικονομικής ύφεσης. Το ίδιο το πρόγραμμα προβλέπει μία τριετή ύφεση, κάτι που με τη σειρά του επιβραδύνει τη δημοσιονομική προσαρμογή και επιδεινώνει τη δυναμική του χρέους. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αναθεώρησή του προβλέπει συνέχιση της ύφεσης και κατά το 2012 και τουλάχιστον το πτώτο μισό του 2013. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος για τον οποίο ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ συνεχίζει να αυξάνεται τόσο κατά το 2013 όσο και,

πιθανότατα, κατά το 2014. Σε κάποιο βαθμό οι περιοριστικές μακροοικονομικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής είναι αναπόφευκτες. Ωστόσο, ένα μείγμα δημοσιονομικής προσαρμογής, βασισμένο σε μία σταθερή, προβλέψιμη και απλούστερη φορολογική πολιτική ασφαλώς θα βοηθούσε. Η πολιτική της άμεσης φορολογίας που προβλέπεται στο πρόγραμμα αποτελεί ένα μη απαραίτητο αντικίνητρο τόσο για νέες επιχειρηματικές επενδύσεις, όσο για επενδύσεις σε ακίνητα. Τα φορολογικά έσοδα που προβλέπονται από τις επαχθείς, πολύπλοκες, ασαφείς και διαρκώς μεταβαλλόμενες ρυθμίσεις στην άμεση φορολογία και τη φορολογία ακινήτων δεν δικαιολογούν το αναπτυξιακό κόστος που έχει προκληθεί και εξακολουθεί να προκαλείται. Η πολιτική της άμεσης φορολογίας που προβλέπεται στο πρόγραμμα μπορεί να αποδειχθεί η αχίλλειος πτέρνα του, καθώς αποτελεί τον κυριότερο ίσως λόγο επιδείνωσης της ύφεσης της ελληνικής οικονομίας. Χωρίς αμφιβολία, μία φορολογική πολιτική η οποία θα προέβλεπε ένα απλό, σταθερό και αξιόπιστο φορολογικό σύστημα, με λογικούς φορολογικούς συντελεστές, θα βοηθούσε την πραγματική οικονομία, όπως έγινε άλλωστε και στην περίοδο 2004-2008. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει σημαντικές αυξήσεις τόσο στους έμμεσους όσο και τους άμεσους φορολογικούς συντελεστές. Ωστόσο, ενώ τα έσοδα από την έμμεση φορολογία προβλέπεται να ανέλθουν από το 11,1% του ΑΕΠ το 2009 στο 14,5% του ΑΕΠ το 2014, τα έσοδα από την άμεση φορολογία προβλέπεται να μείνουν σχεδόν σταθερά σε σχέση με το ΑΕΠ. Η πρόβλεψη είναι ότι τα έσοδα από την άμεση φορολογία θα ανέλθουν από το 8,1% του ΑΕΠ το 2009 μόλις στο 9,1% το 2014, παρά τις μεγάλες αυξήσεις των συντελεστών. Την ίδια ώρα, οι αυξήσεις αυτές στην άμεση

φορολογία και τη φορολογία ακινήτων προκαλούν πάγωμα των επενδύσεων. Είναι σαφές ότι το προσδοκώμενο όφελος σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί το κόστος. Επιπλέον, το φορολογικό σύστημα υπόκειται σε μείζονες μεταβολές σχεδόν κάθε τρίμηνο, κάτι που ενισχύει τη σύγχυση και αποτελεί ένα επιπλέον αντικίνητρο για επενδύσεις και την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας. Πέραν της φορολογικής πολιτικής, υπάρχει μία επιπλέον αδυναμία που αφορά τις προτεραιότητες του προγράμματος αναφορικά με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Το πρόγραμμα δεν ιεραρχεί τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ούτε κατά σειρά σπουδαιότητας, αλλά ούτε και κατά σειρά χρονικής προτεραιότητας. Αποτέλεσμα αυτού είναι να ακολουθείται η οδός της “ελάχιστης αντίστασης”, να προωθούνται μεταρρυθμίσεις ήσσονος σημασίας, και αυτές ατελώς, και να καθυστερούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις που θα συνέβαλαν στη μείωση των ελλειμμάτων και την ταχύτερη ανάκαμψη της οικονομίας. Αποτέλεσμα αυτού είναι να έχει ήδη επέλθει “μεταρρυθμιστική κόπωση”, χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα είτε για τη δημοσιονομική προσαρμογή, είτε για την αποκατάσταση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και την ανάκαμψη της οικονομίας.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ Η δημοσιονομική διατηρησιμότητα και η αναδιάρθρωση του χρέους αλλά και η προβληματική: «Μπορεί να πετύχει το ελληνικό πρόγραμμα;», αναλύονται στην επόμενη θεματική του κ. Αλογοσκούφη.

☛

152 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σει Σ | Π ρ O γ ρ α μ μ α δ ι A σ ω σ η ς τ η ς Ε λ λ A δ α ς

Δημοσιονομικh Διατηρησιμoτητα & Αναδιaρθρωση του Χρeους

Αλhθειες και ψeματα

Απο τον Γ ι ω ρ γ ο Α λ ο γ ο σ κ ο y φ η , καθηγητh Οικονομικων του Οικονομικοy Πανεπιστημiου Αθηνων και υπουργo Οικονομiας και Οικονομικων την περiοδο 2004-2008.

Πολλοί δ ιε θ νε I ς αναλυτ E ς τα τελευταία δύο χρόνια υποστήριζαν ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να αναδιαρθρώσει το δημόσιο χρέος της, ώστε να μειωθεί άμεσα ως ποσοστ O του Α Ε Π , προϋπόθεση για τη δημοσιονομική διατηρησιμότητα. Η ιδέα της ανα δ ι A ρ θ ρ ω σης βασίζεται στην ιδέα ότι κατά κάποιο τρόπο το χρ E ος ε I ναι δ ιατηρ H σιμο στο 120% του ΑΕΠ και μη διατηρήσιμο στο 150%. Η ανάλυση αυτή είναι μερική και βεβαίως λανθασμένη.

δημοσιονομική διατηρησιμότητα απαιτεί πρωτογενή πλεονάσματα που να οδηγούν σε σταθεροποίηση και σταδιακή μείωση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ. Το ύψος του δημοσίου χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ είναι ένας μόνον από τους παράγοντες που προσδιορίζουν το πόσο μεγάλα πρέπει να είναι αυτά τα δημοσιονομικά πλεονάσματα. Ο δεύτερος παράγων είναι η διαφορά του επιτοκίου από τον ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Στον πίνακα με τίτλο: «Απαιτούμενο Πρωτογενές Πλεόνασμα για τη Σταθεροποίηση του Χρέους ως Ποσοστού του ΑΕΠ», παρουσιάζουμε τα πρωτογενή πλεονάσματα (ως ποσοστά του ΑΕΠ) που απαιτούνται για τη σταθεροποίηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ για διάφορους συνδυασμούς αρχικού χρέους και ρυθμού μεγέθυνσης του ονομαστικού ΑΕΠ. Το ονομαστικό επιτόκιο υποτίθεται στο 5% που αποτελεί το μέσο επιτόκιο του ελληνικού δημοσίου χρέους. Όπως φαίνεται από τον πίνακα, λόγω της ύφεσης στην οποία έχει παγιδευθεί η Ελλάδα την τελευταία τριετία, η δημοσιονομική διατηρησιμότητα απαιτεί σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα, ανεξάρτητα από το ύψος του αρχικού δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ. Η σημερινή

κατάσταση της Ελλάδας περιγράφεται από την τελευταία σειρά του Πίνακα. Ο ρυθμός μείωσης του ονομαστικού ΑΕΠ είναι περίπου 5% το χρόνο. Με αυτό τον ρυθμό, η σταθεροποίηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ απαιτεί πρωτογενή πλεονάσματα που ξεπερνούν το 10% του ΑΕΠ. Ακόμη και με την αναδιάρθρωση που προβλέπει η συμφωνία του Οκτωβρίου του 2011, σύμφωνα με την οποία το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωθεί

Απαιτουμενο Πρωτογενες Πλεονασμα για τη Σταθεροποιηση του Χρεους ως Ποσοστου του ΑΕΠ

60%

80%

100%

120%

140%

160%

1,2%

1,6%

2,4%

2,8%

3,2%

-3%

4,8%

6,4%

9,6%

11,2%

12,8%

-5%

10%

12%

14%

16%

Σημείωση: Στον κάθετο άξονα μετράται ο ρυθμός μεγέθυνσης του ονομαστικού ΑΕΠ, και στον οριζόντιο το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το ονομαστικό επιτόκιο υποτίθεται στο 5%, που αποτελεί το μέσο επιτόκιο του ελληνικού δημοσίου χρέους.

ΓΙΩΡΓΟΣ Α ΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ | 2012

153 ★

∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ

ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ

ο ερώτηµα στα χείλη όλων είναι αν το ελληνικό πρόγραµµα µπορεί να πετύχει. Η δική µου απάντηση είναι ναι, υπό προϋποθέσεις. Το Ελληνικό Πρόγραµµα µπορεί να πετύχει αν η Ελλάδα µπορέσει να επιτύχει και να διατηρήσει µεσοχρόνια τη δηµοσιονοµική πειθαρχία, όπως προβλέπεται άλλωστε από το ίδιο το πρόγραµµα. Η δεύτερη όµως προϋπόθεση, η ταχεία ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας δεν διευκολύνεται από τις πολιτικές που περιλαµβάνει το πρόγραµµα.

Όπως έχω ήδη επιχειρηµατολογήσει, η ελληνική κρίση δεν είναι απλώς µία κρίση χρέους. Είναι µία διττή κρίση εµπιστοσύνης, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η κρίση εµπιστοσύνης δηµιουργήθηκε και διατηρείται λόγω των κακών χειρισµών της τελευταίας διετίας, που οδήγησαν στη δηµιουργία αρνητικών προσδοκιών τόσο από τους εξωτερικούς δανειστές της Ελλάδας, όσο και από τους εγχώριους καταναλωτές και επενδυτές. Η κύρια δυσκολία του ελληνικού προγράµµατος προσαρµογής είναι ότι έχει αποτύχει µέχρι τώρα να ανατρέψει την κρίση εµπιστοσύνης που οδήγησε στην υιοθέτησή του. Το πρόγραµµα πρέπει να προσαρµοστεί προκειµένου να σπάσει αυτόν τον φαύλο κύκλο. Αυτό πρέπει να είναι και το κύριο µέληµα της νέας κυβέρνησης. Το πρώτο θετικό βήµα θα είναι η σταθεροποίηση του λόγου του δηµοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ. Σύµφωνα µε τα ως τώρα δεδοµένα αυτό δεν προβλέπεται πριν το 2014. Αυτό οφείλεται στη βαθιά και συνεχιζόµενη ύφεση, η οποία αποσταθεροποιεί τον λόγο του δη-

από το 140% περίπου στο 120%, το δηµοσιονοµικό όφελος, µε την έννοια της µείωσης του πρωτογενούς πλεονάσµατος που απαιτείται για τη δηµοσιονοµική διατηρησιµότητα, δεν ξεπερνά το 2% του ΑΕΠ. Και µετά την αναδιάρθρωση, η Ελλάδα θα χρειάζεται πρωτογενές πλεόνασµα της τάξης του 12% του ΑΕΠ, µόνο και µόνο για να σταθεροποιήσει το δηµόσιο χρέος στο νέο χαµηλότερο επίπεδο. Αντίθετα, µε αλλαγή πολιτικής η οποία θα οδηγούσε σε τερµατισµό της ύφεσης και σε ανάκαµψη της οικονοµίας, τα δηµοσιονοµικά οφέλη είναι πολύ µεγαλύτερα. Ο τερµατισµός της ύφεσης θα οδηγούσε σε µείωση του απαιτούµενου πρωτογενούς πλεονάσµατος στο µισό. Η επάνοδος σε θετικούς ρυθµούς µεγέθυνσης του ΑΕΠ θα το µείωνε ακόµη περισσότερο, ακόµη και θα το µηδένιζε. Με αυτή την έννοια, οι αποφάσεις του Οκτωβρίου του 2011 για αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους βοηθούν αλλά δεν επαρκούν. Αυτό που θα επαρκούσε είναι η ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας, σε συνδυασµό µε την επίτευξη ρεαλιστικών πρωτογε-

µοσίου χρέους προς το ΑΕΠ. Είναι απαραίτητο να προσαρµοστεί το πρόγραµµα ώστε η ανάκαµψη να επιτευχθεί νωρίτερα από το 2013. Η Ελλάδα µπορεί να πετύχει την απαραίτητη δηµοσιονοµική προσαρµογή µε πολύ χαµηλότερη φορολογία των επιχειρήσεων, πολύ χαµηλότερη φορολογία των ακινήτων και πολύ χαµηλότερη και απλούστερη φορολογική κλίµακα εισοδήµατος για τα νοικοκυριά. Σε µία οικονοµία στην οποία η κατανάλωση εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλή σε σχέση µε το παραγωγικό δυναµικό, το σωστό είναι να φορολογείται η κατανάλωση, µέσω φόρων κατανάλωσης και του ΦΠΑ, και όχι τόσο η παραγωγή. Μία δραστική µεταρρύθµιση της άµεσης φορολογίας και της φορολογίας ακινήτων, που θα µειώσει τους συντελεστές, θα απλουστεύσει την κλίµακα και θα οδηγήσει σε προσδοκίες ενός σταθερού φορολογικού συστήµατος, είναι ίσως το πιο αποτελεσµατικό εργαλείο για την ανάκτηση της εµπιστοσύνης των εγχώριων επενδυτών και αποταµιευτών, ώστε να ανακάµψει ταχύτερα η ελληνική οικονοµία. Το φορολογικό καθεστώς που επιβλήθηκε µετά τις εκλογές του 2009 είναι εξαιρετικά πολύπλοκο, αντιαναπτυξιακό, λόγω των υψηλών συντελεστών άµεσης φορολογίας, και επιπλέον µεταβάλλεται πολύ συχνά, σχεδόν κάθε τρίµηνο. Αυτά τα στοιχεία συντελούν στο να βαθαίνει η ύφεση και να καθυστερεί η ανάκαµψη. Έως τώρα, τόσο η Ελλάδα όσο και οι διεθνείς εταίροι της έχουν αποτύχει στο να αποκαταστήσουν την εµπιστοσύνη. Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν µπορούν να µάθουν από τα ως τώρα λάθη τους και να προσαρµόσουν το πρόγραµµα. Αυτό θα ωφελήσει τόσο την Ελλάδα όσο και τον υπόλοιπο κόσµο.

νών πλεονασµάτων, της τάξης του 5-6% του ΑΕΠ. Αυτό άλλωστε ήταν και η πρόβλεψη του προγράµµατος προσαρµογής του 2010, . Στο τέλος της περιόδου προσαρµογής το 2014, η Ελλάδα αναµενόταν να είχε επιτύχει ένα πρωτογενές πλεόνασµα της τάξης του 6% του ΑΕΠ. Αυτό, αν παρέµενε σε αυτό το επίπεδο, θα οδηγούσε σε δηµοσιονοµική διατηρησιµότητα. Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1, το δηµόσιο χρέος µετά το 2014 θα άρχιζε να πέφτει κατά πέντε εκατοστιαίες µονάδες του ΑΕΠ τον χρόνο, µε αποτέλεσµα το 2024 να είχε φθάσει και πάλι στο 100% του ΑΕΠ. Αυτό βεβαίως προϋπέθετε επίσης ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας, µε ρυθµούς µεγέθυνσης του ονοµαστικού ΑΕΠ της τάξης του 3%. Μετά την αναδιάρθρωση του χρέους που, µπορεί κανείς ρεαλιστικά να ελπίζει ότι µε τις ίδιες προϋποθέσεις το ελληνικό δηµόσιο χρέος θα προσαρµοστεί σε αρκετά χαµηλότερο επίπεδο. Σε γενικές γραµµές, η πολιτική που προβλέπεται στο πρόγραµµα προσαρµογής, αν συνδυαστεί µε την ανάκαµψη της οικονοµίας, είναι εφικτή.

154 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σεις | Υ Γ Ε Ι Α

ΙΩ Α ΝΝΗ Σ Σ Τ. Π Α Π Α ΔΟ ΠΟ ΥΛΟΣ | 2012

155 ★

 Ο Λ ΗΣΜΟΝΗΜΕΝΟΣ 

ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

*Με απλΑ λΟγια διατυπΩνει Οτι ο γιατρΟς προσφΕρει τις υπηρεσΙες του επ’ αμοιβΗ στους Εχοντες και χωρΙς ΑΜΟΙΒΗ στους οικονομικΑ αδΥναμους. ΕναΣ ΟρκοΣ που Εχουν δΩσει οι Ελληνες εκπρΟσωποι της υγεΙας, θεσμοποιωντας συγχρονωσ τα ποσοστΑ και τις εξωθεσμικΕς αμοιβΕς.

Ανέκαθεν, και όχι μόνο στη σημερινή κρίση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, κάθε βελτίωση, σε οποιονδήποτε τομέα, συνδυάζεται με μια κατηγορηματική προϋπόθεση: τη « Δ Ι Α Θ Ε Σ Η Κ Ο Ν Δ Υ Λ Ι Ω Ν » , κάθε δε κακολειτουργία έχει δύο μόνιμα (και αναληθή) άλλοθι: α) την Ε Λ Λ Ε Ι Ψ Η Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Ο Υ και β) την Ε Λ Λ Ε Ι Ψ Η Χ Ρ Η Μ Α Τ Ω Ν . Αυτές οι Δ Ι Κ Α Ι Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ μόνο για ένα τμήμα των δυσλειτουργιών θα μπορούσαν να προταθούν και μόνο μερικώς. Τα παραδείγματα άφθονα. Η κύρια αιτία και με μεγάλη διαφορά από την επόμενη, είναι η έλλειψη κουλτούρας προσωπικής κοινωνικής συμμετοχής – να προσφέρει κανείς το ποσοστό που οφείλει. Αυτό είναι το απλό μυστικό των λαών που προχωρούν μπροστά.

ΑΠΟ ΤΟΝ Ι Ω Α Ν Ν Η Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο , ΤΕΩΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΙΑΤΡΙΚΗΣ του ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

156

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι & Τ A σεις | Υ Γ Ε Ι Α

★

διαίτερα ο χώρος της υγείας προσφέρεται για σημαντικές βελτιώσεις, χωρίς την προϋπόθεση διάθεσης επί πλέον κονδυλίων. Η μόνη προϋπόθεση γι αυτό είναι η αλλαγή νοοτροπίας και κοινωνικής στάσης των γιατρών, νοσηλευτικού προσωπικού και υπηρεσιακών αρμοδίων. Ουσιαστικά δεν απαιτείται τίποτα άλλο από την εφαρμογή των απλών και κλασσικών κανόνων της Ιατρικής τέχνης, γιατί η Ιατρική δεν είναι Επιστήμη, είναι κοινωνική τέχνη. Θα αναφερθούμε, ενδεικτικά σε 7 απλά μέτρα.

ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΜΟΝΟ ΜΕ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Υπολογίζουμε ότι σε ποσοστό άνω του 30% τα φάρμακα χορηγούνται χωρίς να τα χρειάζεται η πάθηση του ασθενούς. Τουλάχιστον 30% της φαρμακευτικής δαπάνης είναι τελείως περιττή. Δύο σχετικοί πίνακες: α) Αύξηση κατανάλωσης φαρμάκων (σε ημερήσιες δόσεις) μεταξύ 1995 και 2003 στην Ελλάδα, σε φαρμακευτικές κατηγορίες. Αντικαταθλιπτικά Δερματολογικά Πεπτική οδός/μεταβολισμός Αιμοποιητικό σύστημα Καρδιαγγειακό σύστημα Αντινεοπλασματικά φάρμακα

+414% +300% +87% +78% +138% +194%

Να σημειωθεί ότι ήδη το 1995 υπήρχε περιττή κατανάλωση φαρμάκων. Οι αυξήσεις αυτές δεν είναι δυνατόν να προέρχονται από ιατρικές αναγκαιότητες! β) Διαφορές κόστους μεταξύ ομοειδών ταμείων, ταμείων με ίδιες δυνατότητες, ασφαλισμένους, ιατρικό σύστημα. Αναφέρονται με γράμματα αλφαβήτου και ανήκουν στα ονομαζόμενα ευγενή ταμεία. Στοιχεία για το 2010 (2). Ταμείο

Κόστος φαρμάκων ανά ασφαλισμένο (1)

Κόστος νοσηλείας ανά ασφαλισμένο (2)

414 ευρώ

198 ευρώ

451

250

548

674

283

611

(1) Διαφορές μέχρι και +194%! (2) Διαφορές μέχρι και +340%!

Είναι ακόμα και για μη ειδικούς σαφές ότι τέτοιες διαφορές δεν είναι δυνατόν να οφείλονται ούτε στο νοσολογικό φάσμα των ασφαλισμένων ούτε σε ιατρικές αναγκαιότητες. Ο εξορθολογισμός της ιατρικής φαρμακοθεραπείας δεν χρειάζεται κανένα χρηματικό κονδύλι.

2. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ /ΕΛΛΑΔΑ 1995 – 2003 Σε αυτό το χρονικό διάστημα ανακλήθηκαν λόγω επικινδυνότητας, και με βάση ελέγχους του ΕΟΦ και αποφάσεις του Υπουργείου Υγείας, 256 παρτίδες φαρμάκων. Οι αιτίες ανάκλησης είναι ανατριχιαστικές: — Λιγότερη δραστική ουσία από την προβλεπόμενη (θανατηφόρο λάθος). — Έλλειψη υποδομής για την παραγωγή φαρμάκων. — Έλλειψη μικροβιολογικού ελέγχου των προϊόντων! — Ακατάλληλη και μη εγκεκριμένη σύνθεση του φαρμάκου. — Έλλειψη άδειας! κ.λπ.

Να σημειώσουμε ότι οι ανακλήσεις πραγματοποιήθηκαν με βάση το πολύ 1 έλεγχο κάθε εργοστασίου ανά έτος από τον ΕΟΦ. Είμαι βέβαιος ότι κυκλοφορούν και λαμβάνονται από τους ασθενείς πολλά φάρμακα με ελαττωματική παραγωγή.

3. ΠΑΡΑΤΥΠΕΣ, ΑΝΤΙΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΝΙΚΑ ΚΟΛΑΣΙΜΕΣ ΑΜΟΙΒΕΣ Τις αναφέρω εν συντομία: — Ποσοστά σε γιατρούς από φαρμακευτικές εταιρίες. — Ποσοστά από ιατρικά υλικά (βηματοδότες, ορθοπεδικά υλικά κ.λπ.). — Ποσοστά από διαγνωστικά κέντρα. — Ποσοστά από και προς συναδέλφους (1). — Ποσοστά από ιδιωτικές κλινικές. — Εξωθεσμικές αμοιβές για επεμβάσεις, εισαγωγές σε νοσοκομεία και διάφορες εξυπηρετήσεις από ασθενείς προς γιατρούς

Δυστυχώς αυτές οι αμοιβές έχουν σχεδόν θεσμοποιηθεί (πια) και το ονομαζόμενο κράτος ποτέ δεν παρεμβαίνει. Η διακοπή των ποσοστών θα μειώσει τιμές, περιττές επεμβάσεις, περιττές εισαγωγές και περιττές εξετάσεις και θα βελτιώσει την ποιότητα. Και σε αυτόν τον τομέα, η βελτίωση της ποιότητας δεν απαιτεί οικονομικούς πόρους. Χαρακτηριστικό: ποσοστά ή χρηματικά ποσά σε 98 γιατρούς από ένα μόνο νομό της Ελλάδος έφτασαν το εξάμηνο 2011 (2) τα 75.000 ευρώ. Σε αναλογία: για ολόκληρη την Ελλάδα (52 νομοί – Καποδίστρια) η εταιρεία θα έπρεπε να καταβάλλει 7,8 εκατ. ευρώ! Και αναφερόμαστε μόνο σε μία εταιρεία.

ΙΩ Α ΝΝΗ Σ Σ Τ. Π Α Π Α ΔΟ ΠΟ ΥΛΟΣ | 2012

157 ★

4. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΙΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Η πραγματικότητα στα κρατικά νοσοκομεία — Δεν υπάρχει εφαρμοζόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. — Δεν υπάρχουν προκαθορισμένες δεξιότητες και γνώσεις, τις οποίες πρέπει να αποκτήσει ο ειδικευόμενος. — Δεν υπάρχει προκαθορισμένος αριθμός και είδος επεμβάσεων για κάθε ειδικότητα, στις χειρουργικές ειδικότητες κυρίως. — Δεν υπάρχει βιβλιάριο εκπαίδευσης για κάθε ειδικευόμενο. — Υπάρχουν πολλοί ειδικευόμενοι σε πολλές κλινικές κ.λπ. Και σε αυτόν τον τομέα υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης χωρίς να απαιτείται καμία οικονομική ενίσχυση!

5. ΙΣΤΟΡΙΚΟ – ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ – ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ Και τα τρία θέματα (απλής κλασσικής Ιατρικής) υστερούν απελπιστικά και μειώνουν σημαντικά την ποιότητα και αποτελεσματικότητα της Ιατρικής. Ιδιαίτερα τα μαζικά ταμεία αλλά και τα ιδιωτικά ιατρεία σχεδόν περιφρονούν τις προϋποθέσεις καλής Ιατρικής. Απορώ πώς είναι δυνατόν ένας γιατρός να αντιμετωπίζει ασθενείς χωρίς να έχει καρτέλα ιστορικού /κλινικής εξέτασης. Σε δυτικοευρωπαικά κράτη, Β. Αμερική, Αυστραλία (τουλάχιστον), η έλλειψη ιστορικού /κλινικής εξέτασης είναι αδιανόητη – στην Ελλάδα είναι σχεδόν ο αυτονόητος κανόνας. Σε μερικά ταμεία, ακόμα και «ευγενή» υπάρχει ακόμα και αντίσταση στην εφαρμογή καρτέλας (με ιστορικό) ασθενούς. Τομέας χωρίς απαίτηση οικονομικής ενίσχυσης για την πραγματοποίηση βελτίωσής του.

6. ΕΠΙΚΡΙΣΗ ΕΠΙΠΛΟΚΩΝ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΩΝ Θεσμός σε νοσοκομεία άλλων κρατών: η συζήτηση σε ειδικές συγκεντρώσεις για ασθενείς που εμφάνισαν σοβαρές επιπλοκές ή είχαν θανατηφόρα εξέλιξη. Στην Ελλάδα πρόταση παλιού φοιτητή μας για εφαρμογή του θεσμού και στο νοσοκομείο που εργαζόταν, οδήγησε στη φράση του διευθυντή του «δεν θα κάνω συγκεντρώσεις γιατρών-νεκρολογίες». Η διαφορά νοοτροπίας, κοινωνικής και ιατρικής, εμφανής.

7. ΙΑΤΡΙΚΕΣ /ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ α) Μέτρηση αρτηριακής πίεσης. Τι πιο συνηθισμένο και κλασσικό, και όμως, ακόμα και σε μεγάλα νοσοκομεία, η μέτρηση γίνεται λανθασμένα. Για να αναφερθούμε

στο κλασσικότερο λάθος: δεν υπάρχουν αεροθάλαμοι 3 διαφορετικών μεγεθών για βραχίονες ασθενών διαφορετικής διαμέτρου! Σημειώνουμε ότι η διαφορά 10μμ HG αποφασίζει για τη χορήγηση ή μη φαρμακευτικής θεραπείας, η οποία μπορεί να συνοδεύεται από δυσάρεστες επιπλοκές. Θυμίζουμε τον ορισμό της υπέρτασης κατά τους Taylor, McAnoy και O’Dowd : «το επίπεδο της αρτηριακής πίεσης πάνω απ’ το οποίο η διεύρυνση και η θεραπεία περισσότερο ωφελούν παρά βλάπτουν». Κατά τον καθηγητή Μουντοκαλάκη: το 1/3 των υπερτασικών δεν λαμβάνει θεραπεία και το 1/3 όσων λαμβάνουν θεραπεία δεν είναι υπερτασικοί.

β) Ένδειξη τοποθέτησης καθετήρα. Η τοποθέτηση καθετήρα συνδιάζεται με σοβαρές επιπλοκές για τον ασθενή (λοιμώξεις με ανθεκτικά, νοσοκομειακά μικρόβια, μείωση της προσωπικότητας, ακράτεια ούρων, κλπ), γι αυτό τον λόγο πρέπει να τοποθετείται με αυστηρή ένδειξη (όταν οπωσδήποτε πρέπει) και όπως πρέπει (αυστηρά άσηπτες συνθήκες). Στα ελληνικά νοσοκομεία η τοποθέτηση ουροκαθετήρα γίνεται με εντολή νοσηλευτριών και με την αναληθή δικαιολογία προς συγγενείς ‘για να μην ανοίξει”. Η τοποθέτηση καθετήρα, στο βαθμό που εφαρμόζεται, οδηγεί σε μεγάλα κόστη την νοσοκομειακή περίθαλψη και σοβαρές συνέπειες για τον ασθενή. γ) Χορήγηση τροφής σε ανήμπορους ασθενείς. Εάν ο ασθενής είναι μοναχικός και εάν τον ασθενή δεν τον φροντίζει κάποια ΜΚΟ, ο ασθενής κινδυνεύει να μείνει νηστικός. Μερικές φορές ταίζουν μοναχικούς ασθενείς συγγενείς άλλων ασθενών στον ίδιο θάλαμο. Γίνεται σαφές ότι η ποιότητα της προσφερόμενης ιατρικής, από τα λίγα παραδείγματα που αναφέρθηκαν, εξαρτάται κυρίως από την νοοτροπία των γιατρών – νοσηλευτικού προσωπικού και διοικητικών υπαλλήλων και όχι από την αύξηση ή μείωση των κονδυλίων για την υγεία. Η Ιατρική είναι θέμα νοοτροπίας, εφαρμογής απλών, κλασσικών κανόνων Ιατρικής Τέχνης και επομένως κοινωνικής ποιότητας κυρίως του γιατρού. Η αύξηση κονδυλίων δεν πρόκειται να βελτιώσει την ποιότητα της Ιατρικής– θα βελτιώσει την οικονομική κατάσταστη τμήματος του ιατρικού κόσμου και των εταιρειών φαρμάκων και ιατρικών υλικών. Αντίθετα, η αύξηση της ποιότητας θα μειώσει το κόστος στον χώρο της υγείας. Η ποιοτική Ιατρική είναι φθηνή Ιατρική.

(1)

Η ελληνική νομοθεσία απαγορεύει τη διανομή της ιατρικής αμοιβής (νόμος 1379 του 1983).

Τα στοιχεία παραδόθηκαν σε εμάς ταχυδρομικώς από άγνωστο αποστολέα, και είναι πίνακες– αντίγραφα από ηλεκτρονικό υπολογιστή της σχετικής εταιρείας. (2)

158 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

λ ΑΘΗ

πΑρΑλΕιΨΕις & προκλΗςΕις ΑΠΟ ΤΟΝ Ρ Ο Σ Ε Τ Ο Φ Α Κ Ι Ο Λ Α , ΟΜΟΤΙΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΕΜΠ

Σήμερα, οι πολίτες της ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ και ολόκληρης της ΕΕ δείχνουν Α Π Ο Γ Ο Η Τ Ε Υ Μ Ε Ν Ο Ι από την οικονομική Ευρώπη. Παρά τις μεγάλες προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί, καμία από τις δύο αυτές Ενώσεις δεν έχει πραγματοποιήσει ταχύτερη οικονομική πρόοδο σε σύγκριση με άλλες μεγάλες οικονομικές οντότητες. Παρατηρείται επίσης ανισομερής ανάπτυξη στις χώρες της ΕΥΡΩΖΏΝΗΣ που προκαλείται από τις διαφορές στην οικονομική ανταγωνιστικότητα και ευνοεί τις πιο ισχυρές οικονομίες, για τις οποίες το κοινό νόμισμα είναι Υ Π Ο Τ Ι Μ Η Μ Ε Ν Ο . Εάν διατηρούσαν το εθνικό τους νόμισμα, οι αγορές θα το είχαν Υ Π Ε Ρ Τ Ι Μ Η Σ Ε Ι , όπως συμβαίνει με το ελβετικό φράγκο και το ιαπωνικό γιεν.

ΡΟΣΕ ΤΟΣ ΦΑΚΙΟΛ Α Σ | 2012

159 ★

ο ευρώ κυκλοφόρησε πριν από δέκα χρόνια ως κοινό νόμισμα στις χώρες της Ευρωζώνης (ΕΖ), συμβάλλοντας στην ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση. Σύντομα αναδείχθηκε στο δεύτερο μετά το δολάριο συναλλαγματικό απόθεμα στις διεθνείς συναλλαγές, μεγάλες χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα διατηρούν περίπου 1 τρισ. ευρώ, σε αυτό στηρίζονται τα νομίσματα των περισσότερων αφρικανικών χωρών και παρά την έντονη δημοσιονομική κρίση της ΕΖ, πολλοί αποταμιευτές καταβάλλουν

premium για να διατηρήσουν τα χρήματά τους σε ευρώ, αγοράζοντας γερμανικά ομόλογα με τόκο κατώτερο του 2% (10/1/2012), πολύ πιο κάτω από το 3% του πληθωρισμού. Το εγχείρημα του κοινού νομίσματος χαιρετίστηκε ως μια καταλυτική εξέλιξη που θα οδηγούσε σε νομισματική, δημοσιονομική και χρηματοοικονομική σταθερότητα με χαμηλά επιτόκια και πληθωρισμό. Θα προστάτευε τις χώρες της ΕΖ από τις έντονες οικονομικές διακυμάνσεις και θα περιόριζε τον συναλλαγματικό κίνδυνο σε υψηλό ποσοστό των διεθνών συναλλαγών. Θα προωθούσε επίσης την επέκταση

160 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

και εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς στην ΕΕ, ενεργοποιώντας μια αναπτυξιακή δυναμική, την ενίσχυση της απασχόλησης και την αύξηση του εισοδήματος των Ευρωπαίων πολιτών. Χώρες που υπέφεραν από πληθωρισμό, μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα με συνεχείς υποτιµήσεις του εθνικού νομίσματος, υψηλά επιτόκια και υποτονική ανάπτυξη το υποδέχθηκαν με την προσδοκία ότι θα βελτιωνόταν σύντομα και σημαντικά η καθημερινή τους ζωή. Σήµερα, οι πολίτες της ΕΖ και ολόκληρης της ΕΕ δείχνουν απογοητευμένοι από την οικονομική Ευρώπη. Παρά τις μεγάλες προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί, καμία από τις δύο αυτές Ενώσεις δεν έχει πραγματοποιήσει ταχύτερη οικονομική πρόοδο σε σύγκριση με άλλες μεγάλες οικονομικές οντότητες. Παρατηρείται επίσης ανισομερής ανάπτυξη στις χώρες της ΕΖ που προκαλείται από τις διαφορές στην οικονομική ανταγωνιστικότητα και ευνοεί τις πιο ισχυρές οικονομίες, για τις οποίες το κοινό νόμισμα είναι υποτιμημένο. Εάν διατηρούσαν το εθνικό τους νόμισμα, οι αγορές θα το είχαν υπερτιμήσει, όπως συμβαίνει με το ελβετικό φράγκο και το ιαπωνικό γιεν. Για τις αδύναμες, όμως, το ευρώ είναι υπερτιμημένο δυσχεραίνοντας τις εξαγωγές και κατ’επέκταση την ανάπτυξή τους, δίχως να έχουν τη δυνατότητα να το υποτιμήσουν, ενώ παρατηρείται και σοβαρή οπισθοδρόμηση στην κοινωνική προστασία. Οι αυστηροί θεσμικοί κανόνες για την ενιαία αγορά και το κοινό νόμισμα δεν επεκτείνονται σε αυτήν, με αποτέλεσμα η κοινωνική πολιτική να θεωρείται μειονέκτημα στις συνθήκες έντονου διεθνούς ανταγωνισμού. Αντίθετα δε από τις ισχυρές οικονομίες (Γερμανίας, Γαλλίας, Σκανδιναβικών και χωρών της Μπενελούξ) που συνδυάζουν σε υψηλό βαθμό την οικονομική με την

κοινωνική ανάπτυξη, οι αδύναμες αναγκάζονται να καλύπτουν μεγάλο ποσοστό των ελλειμμάτων τους από κοινωνικές περικοπές.

Λάθη και παραλείψεις Τη βαθιά δημοσιονομική κρίση της ΕΖ φαίνεται να προκαλούν συγκεκριμένες πράξεις και παραλήψεις: Η έκθεση του Ζακ Ντελόρ για την ΟΝΕ (1989) υπογράμμιζε την ανάγκη να μεταβιβαστεί

διχως λοιπον

κάποιας μορφής πολιτική εξουσία και οικονομική διακυβέρνηση, το ευρώ κινδυνεύει να καταρρεύσει, παρασύροντας ολόκληρη την ΕΕ. {…} Από έλλειψη εμπειρίας στο πρωτόγνωρο σύστημα κοινού νομίσματος δίχως οικονομική διακυβέρνηση, τα κοινοτικά όργανα συχνά αυτοσχεδιάζουν.

από τα κράτη-μέλη στα κεντρικά όργανα η διαδικασία λήψης αποφάσεων στα θέματα νομισματικής πολιτικής και μακροοικονομικής διαχείρισης. Με την έμφαση όμως που δόθηκε στη διεύρυνση της ΕΕ αντί της εμβάθυνσης μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου (1989), ατόνησε η προσπάθεια δημιουργίας μιας οικονομικής διακυβέρνησης, παρά τις αμφιβολίες για την επάρκεια των κανόνων λειτουργίας της ΕΖ. Στη συμφωνία δε του Μάαστριχτ, όπου αποφασίστηκε η δημιουργία της ΟΝΕ δεν προβλέφθηκαν οι μηχανισμοί επίβλεψης και ελέγχου για την τήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας και οι παράγοντες που θα καθιστούσαν την ΕΖ μια βέλτιστη περιοχή κοινού νομίσματος. Ούτε και εκείνοι που πρέπει να ενεργοποιούνται όταν μια χώρα αντιμετωπίζει χρηματοοικονομικές δυσχέρειες και βρίσκεται μπροστά στη χρεοκοπία. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης που θέσπιζε ανώτατα όρια δημοσιονομικού ελλείμματος και δημοσίου χρέους 3% και 60% του ΑΕΠ αντίστοιχα, δεν τηρήθηκε ούτε από τις πιο ισχυρές οικονομικά χώρες. Το ευρώ, δίχως λοιπόν κάποιας μορφής πολιτική εξουσία και οικονομική διακυβέρνηση, κινδυνεύει να καταρρεύσει, παρασύροντας ολόκληρη την ΕΕ. Η ΕΖ βρίσκεται ήδη σε βαθιά συστημική κρίση και αποτελεί έναν αδύναμο κρίκο του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος, με πέντε χώρες στην περιφέρειά της να αντιμετωπίζουν οικονομική ύφεση, μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και δημόσιο χρέος στα όρια της βιωσιμότητας. Οι ατέλειες στη δομή και τον τρόπο λειτουργίας της ΟΝΕ που για πρώτη φορά εκδηλώθηκαν έντονα στην Ελλάδα τα τέλη του 2009 παρεμποδίζουν την πολιτική ενοποίηση των κρατών-µελών και δυσχεραίνουν την εξουδετέρωση της σο-

ΡΟΣΕ ΤΟΣ ΦΑΚΙΟΛ Α Σ | 2012

161 ★

βαρής αυτής απειλής υπαρξιακού χαρακτήρα. Σε επί μέρους δε σοβαρά θέματα, όπως η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ευρωπαϊστών και αντιευρωπαϊστών, η παραμονή ή έξοδος από την ΕΖ και ορισμένες δραστικές μεταρρυθμίσεις, πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες δυσκολεύονται να διακρίνουν ποιο είναι καλό για αυτούς και για το συμφέρον της χώρας τους. Από έλλειψη, τέλος, εμπειρίας στο πρωτόγνωρο σύστημα κοινού νομίσματος δίχως οικονομική διακυβέρνηση, τα κοινοτικά όργανα συχνά αυτοσχεδιάζουν. Η δυσπιστία έναντι του ευρώ εκδηλώθηκε έντονα στις αρχές Ιανουαρίου 2012 με την υποβάθμιση από τη S&P εννέα κρατών-μελών της ΕΖ που αποδίδεται τόσο στα δομικά προβλήματα του οικονομικού συστήματος, όσο και στα αναγκαία εκσυγχρονιστικά αλλά και με έντονες υφεσιακές επιπτώσεις μέτρα λιτότητας. Ενώ όμως η ΕΖ πλήττεται από βαθειά δημοσιονομική κρίση, η Γερμανίδα Καγκελάριος χαρακτηρίζει την πραγματοποίηση μιας πολιτικής ένωσης της Ευρώπης ένα δύσκολο έργο των επόμενων δέκα ετών. Υπόσχεται όμως να αφιερωθεί στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ένωσης (23/1/2012). Και το ΔΝΤ τονίζει ότι εκτός από τις απαραίτητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, η δημοσιονομική σταθερότητα εξαρτάται, τελικά, από την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Τάχθηκε επίσης υπέρ της περαιτέρω ενίσχυσης των χρηματοπιστωτικών μηχανισμών στήριξης της ΕΖ αλλά και της έκδοσης ευρωομολόγων που και μόνο η πολιτική δέσμευση για αυτό θα βοηθούσε να πειστούν οι αγορές για τη μελλοντική βιωσιμότητα της ΟΝΕ (23/1/2012).

Από την άλλη όμως πλευρά δεν υπάρχει προηγούμενο χρεοκοπίας και εξόδου μιας χώρας-μέλους, ενώ η ΕΖ δεν είναι σε δυσμενέστερη δημοσιονομική κατάσταση από τις ΗΠΑ, χώρα με παρόμοια πληθυσμιακά μεγέθη, εφαρμοσμένη τεχνολογία, επίπεδα διαβίωσης και κοινωνική σύνθεση από πολίτες διαφορετικής προέλευσης. Παρά δε την επανειλημμένη καθυστέρηση των αναγκαίων κοινοτικών παρεμβάσεων σε θέματα χρηματοπιστωτικών δυσχερειών, δεν κινδύνευσε μέχρι τώρα το ευρώ ως νόμισμα. Ως σοβαρή καθυστέρηση μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι μόλις από το Δεκέμβριο 2011

άρχισε να αντιμετωπίζεται συστηματικά και να αντικατοπτρίζεται στις κοινοτικές πολιτικές αποφάσεις, η ανάγκη για ευελιξία και ανάπτυξη, παράλληλα με το δημοσιονομικό συντονισμό και τη λιτότητα. Οι πλούσιες βέβαια χώρες εξακολουθούν να πιέζουν για περισσότερες ενδείξεις ότι οι πτωχότερες θα διαχειριστούν με σύνεση τον πρόσθετο δανειακό πλούτο που ζητούν. Η ΕΚΤ έχει απογοητεύσει τις αγορές με την (δικαιολογημένη λόγω καταστατικών δεσμεύσεων) άρνησή της να προχωρήσει σε μαζικές αγορές ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας, αυξάνοντας το κόστος δανεισμού τους. Διατηρεί

162 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΤΑ ΣΕΙΣ | ΟΙ ΚΟΝΟΜ Ι Α

Η κρίση

ανέδειξε το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας που καταδεικνύεται και από την κατάταξη της Ελλάδας στην 90ή θέση μεταξύ 142 χωρών (World Economic Forum 2011) και είναι η βαθύτερη αιτία της κρίσης. Επειδή όμως στις δεκάδες παραμέτρους που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα δεν περιλαμβάνονται οι υψηλοί μισθοί, δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση ότι τα θετικά τους αποτελέσματά (κυρίως στην τόνωση της ζήτησης) είναι επαρκή για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας.

όμως το προεξοφλητικό επιτόκιο στο 1% (από 1,5% πριν από μερικούς μήνες). Επεκτείνει επίσης τη δανειοδότηση στις τράπεζες με διάρκεια τριετίας ενισχύοντας τη ρευστότητά και τη φερεγγυότητα της ΕΖ, με την προσδοκία ότι θα υπάρξει σύντομη επάνοδος στη σταθερή ανάπτυξη. Συζητείται ακόμη η δημιουργία ενός Κοινού Υπουργείου Οικονομικών με σαφώς καθορισμένη φορολογική ύλη (καπνός, φόρος Tobin στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές κ.ά.). Προτείνεται, επιπλέον, η αξιοποίηση των φορολογικών αυτών εσόδων για την έκδοση ευρωομολόγων αναπτυξιακού κυρίως προορισμού, με έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Κομισιόν των δανειακών αναγκών κάθε χώρας και των εθνικών ισολογισμών πριν και μετά την κατάρτισή τους. Βασική προϋπόθεση παραμένει βέβαια ο σεβασμός στις δημοκρατικές διαδικασίες της ΕΕ και των επί μέρους χωρών.

Η κρίση στην Ελλάδα Οι Έλληνες βιώνουν ήδη την 5η χρονιά της ύφεσης. Με την υψηλή δε και ανερχόμενη ανεργία (21%, 1 εκατ. περίπου άτομα) συνειδητοποιούν επίσης ότι νέες θέσεις εργασίας μόνο στον ιδιωτικό τομέα μπορούν να δημιουργηθούν, ενώ αυξάνεται και η αποδημία που από χρόνια περιλαμβάνει αποκλειστικά σχεδόν αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ειδικευμένους τεχνίτες. Για το 2012 προβλέπεται περαιτέρω μείωση του παγκόσμιου ρυθμού ανάπτυξης στο 2,5%, που και αυτό όμως θα οφείλεται κυρίως στους υψηλούς αναπτυξιακούς ρυθμούς των BRICS και άλλων αναπτυσσομένων χωρών (Παγκόσμια Τράπεζα Ιαν. ’12). Τα αισθήματα λοιπόν ανασφάλειας για τις εσωτερικές εξελίξεις γίνονται πιο έντονα στο

ασταθές διεθνές περιβάλλον. Επιπλέον, μεσούσης της κρίσης η κυβέρνηση αναγκάζεται να λαμβάνει βιαστικές αποφάσεις για σοβαρά θέματα, χωρίς την απαιτούμενη συστηματική μελέτη της νομικής πλευράς και της πολιτικής διαχείρισης των μεταρρυθμίσεων. Έχουν ήδη προκληθεί σοβαρά προβλήματα για την υλοποίησή τους και φαίνεται να αυξάνονται οι κοινωνικές αντιδράσεις. Η κρίση απεκάλυψε τη σοβαρή οργανωτική ανεπάρκεια του κράτους, του βασικότερου παράγοντα για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας. Ανέδειξε επίσης το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας που καταδεικνύεται και από την κατάταξη της Ελλάδας στην 90ή θέση μεταξύ 142 χωρών (World Economic Forum 2011) και είναι η βαθύτερη αιτία της κρίσης. Επειδή όμως στις δεκάδες παραμέτρους που προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα δεν περιλαμβάνονται οι υψηλοί μισθοί, δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση ότι τα θετικά τους αποτελέσματά (κυρίως στην τόνωση της ζήτησης) είναι επαρκή για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας. Μπορεί όμως να είναι καταστροφικά δίχως αποτελεσματική λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, αναπτυγμένες υποδομές, κατάλληλη επαγγελματική κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού με πρόσφορα κίνητρα για υψηλή αποδοτικότητα και πολλούς άλλους παράγοντες. Η ελληνική οικονομία έχει πράγματι τις δυνατότητες να ανακάμψει και να πετύχει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Όχι όμως με ζήτηση ανώτερη της εθνικής παραγωγής. Ήδη το ετήσιο δημόσιο έλλειμμα παραμένει υψηλό (9,8% του ΑΕΠ το 2011- 21 δισ. ευρώ- με έσοδα και δαπάνες περίπου 50 δισ. και 71 δισ. ευρώ αντίστοιχα). Ο περιορισμός των δαπανών παρουσιάζει έντονη ανελαστικότητα, τα δημόσια έσοδα δεν αυξάνονται και οι δι-

ΡΟΣΕ ΤΟΣ ΦΑΚΙΟΛ Α Σ | 2012

163 ★

αρθρωτικές αλλαγές προχωρούν με πολύ αργό ρυθμό. Οι ετήσιοι τόκοι των δανείων υπολογίζονται σε 15 δισ. ευρώ, έναντι βιώσιμου ανώτατου ορίου περίπου 10 δισ. ευρώ. Η ύφεση υπολογίζεται στο 6% του ΑΕΠ για το 2011, στο 5% για το 2012 και 17% σωρευτικά μέχρι το 2015.

Κυβέρνηση – αποφάσεις & θέματα νομιμοποίησης Η κυβέρνηση συνεργασίας που υποστηρίχτηκε από τα τρία μεγαλύτερα αστικά κόμματα προσπάθησε να εφαρμόσει αυστηρά αλλά αναγκαία μέτρα με αβέβαιη πολιτική και θεσμική νομιμοποίηση. Η Βουλή όμως είχε εκλεγεί σε διαφορετικές συνθήκες και με διαφορετικές προεκλογικές δεσμεύσεις, πολλά μέλη της εξέφραζαν διαφορετικές απόψεις και η πλειονότητα των πολιτών φαίνεται να αντιδρά στην ασκούμενη πολιτική. Ως πρώτη φροντίδα τέθηκε η απομείωση του χρέους (haircut, «κούρεμα») των 350 δισ. ευρώ περίπου, σύμφωνα με το PSI που σχετίζεται με τη συμμετοχή των ιδιωτών δανειστών στην αποπληρωμή των δανείων και μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον μελλοντικό δανεισμό από τις αγορές. Μειώνει όμως το ονομαστικό χρέος και θα ελαφρύνει την καταβολή τοκοχρεολυσίων, εξοικονομώντας πόρους που μπορούν να στηρίξουν την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Αύξηση της χρηματοδοτικής στήριξης της Ελλάδας από την ΕΖ ή μεγαλύτερη απομείωση της αξίας των ελληνικών ομολόγων που κατέχουν οι ιδιώτες πιστωτές ζητεί το ΔΝΤ, στηρίζοντας την πάγια χρηματοδοτική του πολιτική στη βιωσιμότητα του χρέους της χώρας που θα υποστηριχθεί. Η Γερμανία όμως απορρίπτει κατηγορηματικά τη χορήγηση πρόσθετου δανείου. Η κυβέρνηση υπέγραψε τη νέα δανειακή σύμβαση των

περίπου 130 δισ. ευρώ (αποφασίστηκε στις 26/10/2011) για να αρχίσουν οι εκταμιεύσεις. Αυτό συνοδεύτηκε από την υπογραφή νέου μνημονίου που περιλαμβάνει επώδυνα για τους περισσότερους πολίτες μέτρα (αναδιάρθρωση της Δημόσιας Διοίκησης με απολύσεις σε οργανισμούς και φορείς του Δημοσίου, απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων, εκτεταμένες αποκρατικοποιήσεις, ενδεχόμενη ενεχυρίαση για τα δάνεια που μπορεί να προκαλέσει μια διαρκή κρίση εσωτερικής νομιμοποίησης κ.ά.). Προκύπτει βέβαια και η επιτακτική ανάγκη βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας που αποτελεί και βασική προϋπόθεση επανόδου της σε τροχιά βιώσιμης ανάκαμψης. Η Ελλάδα έχει εκτεθεί στην υλοποίηση των περισσότερων δεσμεύσεών της και το υπάρχον πολιτικό σύστημα πρέπει να δείξει αν αντέχει το βάρος αλλαγών και τομών που απέφυγε επί δεκαετίες. Το μνημόνιο για το προηγούμενο δάνειο του Μαΐου 2010 των 110 δισ. ευρώ (που χαρακτηριζόταν από άγνοια και εμμονές και αποκαλύφθηκε πρόσφατα ότι δεν είχε διαβαστεί από πολλά πολιτικά στελέχη που το υπερψήφισαν), άφησε εκτός την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό του δημοσίου τομέα και επικεντρώθηκε στην υπερφορολόγηση των ίδιων φορολογουμένων, επιδεινώνοντας την ύφεση. Εξάλλου, η ιδέα ότι η περαιτέρω περικοπή μισθών στην Ελλάδα θα οδηγήσει στη λύση των προβλημάτων της είναι μια παρανοϊκή φαντασία, τονίζει ο J. Stiglitz (Freefall 2010).

Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας Ο αναποτελεσματικός κρατικός μηχανισμός, το συντεχνιακό κράτος και οι προϋπάρχουσες μεγάλες μακροοικονομι-

κές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας θέτουν το εύλογο ερώτημα: τι επιφυλάσσει το ευρώ για το μέλλον της χώρας, με δεδομένη την πάγια θέση του Eurogroup ότι το μέλλον της Ελλάδας είναι στην ΕΖ. Με τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις είναι πραγματοποιήσιμος ο φιλόδοξος στόχος να επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα εντός του 2013 για να αντιστραφεί η συνεχιζόμενη αύξηση του δημοσίου χρέους. Αν και προϋποθέτει την επίλυση μιας σειράς διοικητικών προβλημάτων, η αξιοποίηση των αδιάθετων 15 δισ. ευρώ του ΕΣΠΑ, που μπορεί να πραγματοποιηθεί τώρα με ελάχιστη ή και μηδενική εθνική συμμετοχή, αποτελεί επίσης ένα ισχυρό αναπτυξιακό εργαλείο. Προτεραιότητα πρέπει ασφαλώς να δοθεί στην ενίσχυση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για την ολοκλήρωση των έργων που έχουν διακοπεί και έχουν άμεσα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία, αλλά και στην πραγματοποίηση άλλων επενδύσεων με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα. Πρέπει επίσης να καταβληθούν συστηματικές προσπάθειες προσέλκυσης Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και εισροής ελληνικών κεφαλαίων από το εξωτερικό. Η μεγάλη μείωση των χρηματιστηριακών αξιών και εκείνων σε άλλες μορφές κρατικής περιουσίας, καθώς και η δραματική καθυστέρηση στην απαραίτητη νομική και διοικητική προετοιμασία για τις αποκρατικοποιήσεις, εγείρει σοβαρά διλλήματα για τη σκοπιμότητα εκποιήσεων στην παρούσα οικονομική συγκυρία. Υπάρχουν όμως δυνατότητες αποκόμισης σημαντικών οικονομικών ωφελειών με τη συνομολόγηση κατά την εκποίηση σε χαμηλή τιμή ειδικών όρων, όπως π.χ. η άμεση κατασκευή έργων υποδομής στην ακίνητη περιουσία που εκποιείται.

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

16 165 5 ★

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΧΟΡΗΓΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ | ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

166 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ

ΑΛΛΗΛΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΝΟΜΙΣΜΑ ∆ΥΟ ΟΨΕΩΝ Η ανθρωπογενής επίδραση στην κλιµατική αλλαγή συνίσταται στο ότι είτε αυξάνει τη συχνότητα εµφάνισης των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών καταστάσεων ή ακόµα και της εµφάνισης αυτών των ίδιων των ακραίων γεγονότων. Παράδειγµα, η αύξηση στις πληµµύρες.

Χρηματοδότηση επενδύσεων

Χ ΡΗΣ ΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ | 2012

167 ★

Μπορεί η ανθρωπογενής συνιστώσα στις πλανητικές µεταβολές να µην είναι το µόνο Α Ι Τ Ι Ο αυτών διότι πολλά φαινόµενα θα εξελίσσονταν ούτως ή άλλως και χωρίς την παρέµβαση του ανθρώπου, όµως η Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Κ Ρ Ι Σ Η εάν δεν συνοδευτεί από την υποστήριξη Γ Ε Ν Ν Α Ι Ω Ν Μ Ε Τ Ρ Ω Ν ενίσχυσης των µη ρυπογόνων δραστηριοτήτων, θα χειροτερεύσει ακόµα περισσότερο το περιβαλλοντικό πρόβληµα. Κανείς δεν Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Ε Ι το πώς θα εξελιχθεί η αλληλεπίδραση της οικονοµικής µε την περιβαλλοντική κρίση στο προσεχές µέλλον.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Χ Ρ Η Σ Τ Ο Ζ Ε Ρ Ε Φ Ο , ΤΑΚΤΙΚΟ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΟΖΟΝΤΟΣ

Παραγωγή ενέργειας μέσω φωτοβολταϊκών συστημάτων. Ζητήστε σήμερα πληροφορίες για τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης στα Καταστήματα της Εθνικής Τράπεζας / www.nbg.gr

168 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ

συνεχιζόμενη σύμπτωση της περιβαλλοντικής με την οικονομική κρίση εξακολουθεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στις διαπραγματεύσεις για τη σταθεροποίηση του κλίματος που αποσκοπούν στην απεξάρτηση της ανθρωπότητας από το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα. Οι διαγραφόμενες τάσεις παγκοσμίως, όσον αφορά στην ανθρωπογενή μεταβολή στον πλανήτη μας, είναι ότι η συνεισφορά του ανθρώπου όχι μόνον στην αποσταθεροποίηση του κλίματος αλλά και στις αλλαγές στη βιοποικιλότητα και σε άλλους φυσικούς πόρους του πλανήτη, όπως τα υπόγεια υδάτινα αποθέματα, δεν επιδέχε-

Οι επιπτώσεις

για όλους τους τομείς της ελληνικής οικονομίας αναμένεται να φτάσουν στο τέλος του αιώνα που διανύουμε στο αστρονομικό κόστος των 700 δισεκατομμυρίων ευρώ σύμφωνα με έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος.

ται πλέον καμία αμφισβήτηση. Η ανθρωπογενής συνιστώσα στις πλανητικές μεταβολές δεν είναι και το μόνο αίτιο αυτών διότι πολλά φαινόμενα θα εξελίσσονταν ούτως ή άλλως και χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου. Η ανθρωπογενής επίδραση συνίσταται στο ότι είτε αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών καταστάσεων ή ακόμα και της εμφάνισης αυτών των ίδιων των ακραίων γεγονότων. Αυτή ακριβώς η ανθρωπογενής συνιστώσα φαίνεται ότι θα έχει τάση όχι μόνο συνέχισης αλλά και επαύξησης των ανθρωπογενών επιπτώσεων στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος γενικότερα. Η οικονομική κρίση, από την άλλη πλευρά, εάν δεν συνοδευθεί από την υποστήριξη γενναίων μέτρων ενίσχυσης των μη ρυπογόνων δραστηριοτήτων, θα χειροτερεύσει ακόμα περισσότερο και κανείς δεν γνωρίζει το πώς θα εξελιχθεί η αλληλεπίδραση της οικονομικής με την περιβαλλοντική κρίση στο προσεχές μέλλον. Η σημερινή κατάσταση έχει πολλά οξύμωρα φαινόμενα, όπως π.χ. η συνεχιζόμενη παραγωγή πετρελαιοκίνητων και βενζινοκίνητων οχημάτων, όταν υπάρχει η τεχνολογία της παραγωγής και χρήσης ηλεκτρικών μεταφορών. Και μάλιστα, όταν είναι γνωστό ότι περίπου το 30% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου προέρχονται από τις μεταφορές. Το ίδιο ισχύει και για την κεντρική θέρμανση και ψύξη. Άλλο ένα περίπου 30% προέρχεται από το δομημένο περιβάλλον και βεβαίως ένα μεγάλο ποσοστό από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κ.ο.κ.

Η κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα Για τη χώρα μας, όπως προκύπτει από τις υπάρχουσες μετρήσεις, κατά τον περασμένο αιώνα οι βροχοπτώσεις μειώθηκαν κατά περίπου 20% στη Δυτική Ελλάδα και 10% στην Ανατολική Ελλάδα. Οι μειώσεις

αυτές αποδίδονται κυρίως σε φυσικά αίτια, επειδή ναι μεν υπάρχει και η ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά αυτή κατέστη δυνατόν να εκτιμηθεί ποσοτικά μόνον κατά τις τελευταίες δεκαετίες χάρη στην ανάπτυξη, με τη συνδρομή της εξέλιξης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, κλιματικών υποδειγμάτων υψηλών προδιαγραφών. Με βάση τα υποδείγματα υπολογισμού της ανθρωπογενούς παρέμβασης στο κλίμα υπό τα δύο ακραία σενάρια κλιματικής μεταβολής (Β2 και Α2) που αναλύονται σε τμήματα της μελέτης της Τράπεζας της Ελλάδος, αναμένεται ότι κατά το τέλος του 21ου αιώνα, λόγω της ανθρωπογενούς παρέμβασης, η βροχή θα μειωθεί μεταξύ 5% και περίπου 19%, αντίστοιχα, σε επίπεδο επικράτειας. Επίσης, προκύπτει ότι κατά το τέλος του 21ου αιώνα η θερμοκρασία του αέρα θα αυξηθεί μεταξύ περίπου 3,0oC και 4,5oC, αντίστοιχα. Γενικά, οι προσομοιώσεις προβλέπουν σημαντικές μεταβολές πολλών κλιματικών παραμέτρων, όπως η υγρασία, η νεφοκάλυψη κ.ά. Ενδιαφέρον, όσον αφορά τη χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), παρουσιάζουν η αναμενόμενη αύξηση της μέσης προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας (μεταξύ 2,3 W/τετρ. μ. και 4,5 W/τετρ. μ.) στο σύνολο της επικράτειας, καθώς και η αύξηση της έντασης των ετησίων ανέμων κατά 10% προς το τέλος του 21ου αιώνα. Μια σημαντική επίπτωση της ανόδου της θερμοκρασίας είναι η αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη το καλοκαίρι. Ειδικότερα, στα πεδινά ηπειρωτικά της Ελλάδος θα υπάρχει αυξημένη ανάγκη ψύξης έως και 40 επιπλέον ημέρες το χρόνο κατά την περίοδο 2071-2100, ενώ στις νησιωτικές και ορεινές περιοχές οι αυξήσεις θα είναι μικρότερες. Μια θετική πτυχή της αλλαγής του κλίματος αποτελεί η μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων για θέρμανση που προβλέπεται για τη χειμερινή περίοδο. Μεταβολές στον 21ο αιώνα

Οικολογικές λύσεις για τον ιδιώτη

Χ ΡΗΣ ΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ | 2012

169 ★

αναμένονται επίσης ως προς τις ακραίες τιμές της βροχόπτωσης. Στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και τη ΒΔ Μακεδονία η μέγιστη ποσότητα του νερού που κατακρημνίζεται σε διάστημα έως 3 ημέρες αναμένεται να αυξηθεί σε ποσοστό έως 30%, ενώ στη Δυτική Ελλάδα αναμένεται να μειωθεί σε ποσοστό έως 20%. Σε αντιδιαστολή με τις πλημμυρικές περιόδους, οι μεγαλύτερες αυξήσεις της διάρκειας των ξηρών περιόδων θα σημειωθούν στην ανατολική ηπειρωτική χώρα και στη Βόρεια Κρήτη, όπου αναμένονται 20 επιπλέον ημέρες ξηρασίας μέχρι το 2021-2050 και μέχρι 40 επιπλέον ημέρες το 2071-2100. Αναμένεται ότι η μεταβολή των κλιματικών συνθηκών θα αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των ημερών με εξαιρετικά αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, κατά 40 ημέρες το 2071-2100 σε όλη την Ανατολική Ελλάδα από τη Θράκη ως την Πελοπόννησο, ενώ μικρότερες αυξήσεις αναμένονται στη Δυτική Ελλάδα. Γενικότερα, οι επιπτώσεις για όλους τους τομείς της εθνικής οικονομίας που εξετάστηκαν είναι αρνητικές και, σε πολλές περιπτώσεις, εξαιρετικά αρνητικές, φθάνοντας στο τέλος του αιώνα στο αστρονομικό κόστος των 700 δισ. ευρώ κατά την Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, (http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/ klima/results.aspx). Οι επιπτώσεις π.χ. στα δάση ελάτης, οξιάς και πεύκης είναι σημαντικές, ενώ και η διόγκωση του κόστους λόγω της αύξησης του αριθμού και της έκτασης των δασικών πυρκαγιών είναι ουσιώδης. Επιπλέον, αναμένεται μείωση της αφθονίας των ειδών και της βιοποικιλότητας γενικότερα. Εκτιμάται επίσης ότι η κλιματική αλλαγή, με βάση την επίδρασή της στην εξέλιξη του δείκτη «τουριστικής ευφορίας» ως το τέλος του αιώνα, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τον ελληνικό τουρισμό, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στη χρονική και περιφερειακή ανακατανομή των αφίξεων τουριστών στη χώρα μας,

κλάδους είναι σημαντικές και αναλύονται στη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος.

ΕκτιμΑται

ότι η κλιματική αλλαγή, με βάση την επίδρασή της στην εξέλιξη του δείκτη «τουριστικής ευφορίας» ως το τέλος του αιώνα, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τον ελληνικό τουρισμό, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στη χρονική και περιφερειακή ανακατανομή των αφίξεων τουριστών στη χώρα μας, επομένως και των τουριστικών εισπράξεων.

επομένως και των τουριστικών εισπράξεων. Τα έσοδα από τον τομέα του τουρισμού αποτελούν σημαντικό οικονομικό πόρο της χώρας, γι’ αυτό και στη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος παρατίθενται προτάσεις για την ανάγκη μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού με στόχο την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος της χώρας στο πλαίσιο μιας εξελισσόμενης ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Οι συνέπειες της κλιματικής μεταβολής στο δομημένο περιβάλλον, στις μεταφορές, στην υγεία, στην εξορυκτική βιομηχανία και σε άλλους

Η ευθύνη της πολιτικής Όπως προκύπτει από τα προηγούμενα, είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί συγκεκριμένη πολιτική προσαρμογής για όλους τους τομείς. Σ’ αυτήν θα πρέπει να ενταχθεί και μια εξωτερική πολιτική αναθεωρημένη ως προς τις κατευθύνσεις που ενδιαφέρουν τη χώρα μας. Η ευθύνη για το μέλλον μοιράζεται σε όλους, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της, βεβαίως, φέρουν οι πολιτικοί, οι οποίοι καλούνται μέσα σε δύσκολες συνθήκες να αλλάξουν μια ολόκληρη νοοτροπία ανάπτυξης που στηρίχθηκε στο πετρέλαιο, στο κάρβουνο, σε πολέμους και άλλες επιβλαβείς συνήθειες που κληρονομήσαμε από τον 19ο αιώνα και, δυστυχώς, φαίνεται ότι δεν είμαστε έτοιμοι να τις απαξιώσουμε, ακόμα και σήμερα. Είναι έτοιμος ο μέσος κάτοικος των χωρών που ευημερούν να μετακινείται με ηλεκτρικό αυτοκίνητο; Είναι έτοιμος ο μέσος κάτοικος των χωρών που δεν ευημερούν να μην προσπαθήσει να μοιάσει στις συνήθειες, τα λάθη τα οποία έκαναν οι προηγμένες κοινωνίες; Πολύ αμφιβάλω. Και τούτο γιατί η Παιδεία σε αυτά τα πράγματα ξεκινά από την προσχολική και σχολική ηλικία. Δεν μπορεί από τη μία στιγμή στην άλλη να αλλάξει άρδην η κοινωνία, όταν έχει μάθει στον τρόπο ζωής με τον οποίο ζούμε σήμερα. Η ατυχής σύμπτωση της περιβαλλοντικής κρίσης με την οικονομική κρίση σε μία ήδη αμφιλεγόμενη ποιότητα παιδείας, αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο η ανθρωπότητα θα πρέπει να το αντιμετωπίσει και ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό είναι η μεθοδευμένη ορθή ενημέρωση και διδασκαλία που ξεκινά από το σπίτι και τελειώνει στα μεταπτυχιακά για να ωριμάσει στη μέση, ακόμα και στην τρίτη ηλικία.

Αγορά υβριδικού αυτοκινήτου - οικολογικού εξοπλισμού κατοικίας. Ζητήστε σήμερα πληροφορίες για τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης στα Καταστήματα της Εθνικής Τράπεζας / www.nbg.gr

170 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ – ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ & Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Τελικά ποιος είναι ο κ y κ λ ο ς τ η ς ζ ω h ς και τι είναι η ίδια η ζωή; Μια δυναμική τροφική αλυσίδα, με τους ζώντες οργανισμούς να έχουν τον ρόλο ενός μετασχηματιστή ε ν e ρ γ ε ι α ς στ ο ν τ ρ ο φ ι κ o κύκλο, στη διάρκεια του οποίου μεταφέρεται αλλά και μετατρέπεται ενέργεια. Με οργανισμούς π α ρ α γ ω γ ο y ς κ α ι κ α τ α ν α λ ω τ e ς , και τη λειτουργία της αποσύνθεσης να συμπυκνώνει την ενέργεια του συστήματος στα ορυκτά καύσιμα.

Η ΑΠΟ ΤoΝ Α Ν Τ Ω Ν Η Λ Ι Β Ι Ε Ρ Α Τ Ο

κρίση, όχι μόνον η οικονομική, διαχέεται κυρίως στον κόσμο της Δύης όπως μια πετρελαιοκηλίδα στην θάλασσα, με συνέπεια αφ’ ενός τη σύγχυση στις λειτουργίες διαβίωσης και επιβίωσης του γένους των ανθρώπων και αφ’ ετέρου στην κατανομή των ευθυνών για τις δυσλειτουργίες του κακοποιημένου οικοσυστήματος που ονομάζουμε πλανήτη Γη. Ο γράφων, χρόνια τώρα, στην ετήσια έκδοση των Τάσεων, προσπάθησε να συνδυάσει τους τρεις κύριους τομείς γνώσης και δράσης, που διέπουν την επιβίωση των ανθρώπων: το περιβάλλον, την ενέργεια και την οικονομία. Καθώς η κρίση είναι βίαιη, ώθησε στο προσκήνιο το σύνολο των προβλημάτων τα οποία αφορούν στην επιβίωση του γένους. Όπως δείχνουν οι εξελίξεις, πρέπει να μπουν σε κάποια τάξη τα σημερινά δεδομένα που σχετίζονται με το περιβάλλον, την ενέργεια και την οικονομία, αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ο στόχος του κειμένου είναι

Η Εθνική Τράπεζα στηρίζει τις Επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εδώ και δύο δεκαετίες.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ | 2012

171 ★

Ζητήστε σήμερα πληροφορίες για τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδότησης στα Καταστήματα της Εθνικής Τράπεζας / www.nbg.gr

172 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ

η ενημέρωση, στον περιορισμένο βέβαια χώρο της έκδοσης. Η διαχείριση ανήκει στους αποφασίζοντες, καθήκον βέβαια δύσκολο πάντοτε, τώρα όμως επιτακτικό. Το περιβάλλον και η ενέργεια είναι δοσμένα από τον Θεό -η απλούστερη άποψη- και η σημερινή οικονομία είναι ανθρωπογενής, προκύπτει από την ανάγκη αξιοποίησης τόσο της ενέργειας όσο και του περιβάλλοντος, αυτή τη φορά όμως υπό προϋποθέσεις προκειμένου να εξασφαλισθεί η επιβίωση του γένους των ανθρώπων. Στις ανάγκες έχουν πλέον προστεθεί και οι επιθυμίες, είτε προφανείς είτε μεταμφιεσμένες σε ανάγκες, συνυφασμένες βέβαια με την ιδιότυπη

«Η πλΕον

παραγωγική μέθοδος ανάλυσης έγκειται στη σύνοψη όλων των βιολογικών φαινομένων, με ενεργειακούς όρους, στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις», Raymond Lindeman.

σύσταση του ανθρώπου. Οι Μυθολογίες προσφέρουν ερμηνείες και οι Θρησκείες προτάσεις συμπεριφοράς, τους ηθικούς κανόνες. Υπάρχει όμως παλαιόθεν μια εμπλοκή. Ανάγκες; Ποιες είναι; Επιθυμίες; Ποιες πρέπει να είναι; Οι απαντήσεις δεν είναι στις προθέσεις του γράφοντος. Ας προχωρήσουμε ένα βήμα πιο πέρα. Καθ’ όσον αφορά στην ανθρωπογενή δραστηριότητα, τόσο οι ανάγκες όσο και οι επιθυμίες σχετίζονται με τη Ζωή και ως ένα σημείο την προσδιορίζουν. Αλλά τι είναι η Ζωή; Το ερώτημα έχει τεθεί από καιρό και η απάντηση μπορεί να είναι: «Η ζωή είναι δώρο Θεού». Όμως από την επιστημονική θεώρηση του φαινομένου, το μικρό πόνημα του ξεχωριστού νομπελίστα Erwin Schrodinger, γραμμένο το 1936 παραμένει η επιτυχέστερη απάντηση και ένα μνημείο στοχασμού. Ο τίτλος του πονήματος είναι: «Τι είναι Ζωή;». Ο Schrodinger -βραβείο Νόμπελ της Φυσικής (1933) και αυθεντία της κβαντικής φυσικής και φιλόσοφος- επεχείρησε στο απίστευτης πυκνότητας ολιγοσέλιδο ομότιτλο βιβλίο να απαντήσει στο θεμελιώδες ερώτημα, με γνωστικό υπόβαθρο τη φυσική, τη χημεία αλλά και τη βιολογία. Ο γράφων ούτε που διανοείται να το μεταφέρει απλοποιητικά. Το μόνο που μπορεί και το κάνει στα επόμενα, είναι η δικαιολόγηση της απόπειρας του στοχαστή από τον ίδιο. Ο Schrodinger γράφει: «Ένας επιστήμων οφείλει να κατέχει και από πρώτο χέρι, πλήρεις και σε βάθος γνώσεις για κάποια αντικείμενα. Έτσι περιμένει κανείς από αυτόν να μην γράφει για κάτι που δεν γνωρίζει σε βάθος, ως αυθεντία. Αυτό θεωρείται ως (απορρέον) μέρος της Noblesse oblige (σ.γ. εννοεί τις υποχρεώσεις της κάστας στην οποία ανήκει). Για τον τωρινό μου στόχο επιθυμώ να παραλείψω την ευγένεια, αν υπάρχει βέβαια, και να απαλλαγώ από τις δεσμεύ-

σεις που απεργάζεται. Η αιτιολόγηση (της απόφασής του) είναι η ακόλουθη: Κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας μια ακατανίκητη τάση για γνώσεις, οικουμενικές και ενοποιημένες. Ακόμη και το όνομα που δώσαμε σε πρωταρχικούς θεσμούς της γνώσης μάς υπενθυμίζει ότι από την αρχαιότητα κιόλας, στο διάβα των αιώνων, η ευρύτατη οικουμενική γνώση ήταν η μόνη στην οποία αποδόθηκε πλήρης εμπιστοσύνη. Όμως τα τελευταία εκατό χρόνια (σ.γρ. και πιο πολύ σήμερα) τόσο η επέκταση του εύρους όσο και του βάθους πληθώρας επιστημονικών κλάδων

Χρηματοδότηση επενδύσεων

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ | 2012

173 ★

Ο LINDEMAN

της γνώσης δημιούργησε ένα παράξενο δίλλημα. Αφ’ ενός έχουμε την καθαρή αίσθηση πως μόλις και αρχίσαμε να διαθέτουμε ασφαλή δεδομένα προκειμένου να δομήσουμε ένα και μοναδικό μπλοκ με το σύνολο των κατακτήσεων επιβεβαιωμένης γνώσης. Αφ’ ετέρου όμως έχουμε επίσης την αίσθηση ότι είναι πλέον σχεδόν αδύνατο να ελέγξουμε κάτι περισσότερο από μικρό μέρος του εξειδικευμένου συνόλου. Με τον κίνδυνο να δούμε τον αληθινό στόχο μας να χάνεται για πάντα, δεν βρίσκω άλλη διέξοδο από το δίλλημα, παρά να δεχθώ ότι μερικοί από μας (σ.γ

μπορούν να) τολμούν μια δόκιμη σύνθεση πειραματικών δεδομένων με μη πλήρεις γνώσεις ή και με άλλες από δεύτερο χέρι, μάλιστα ακόμη και με εκείνες που είναι δυνατόν να μας γελοιοποιήσουν». Ο γράφων λοιπόν πιστεύει ότι μπορεί κανείς, προσυπογράφοντας το έξοχο αυτό κείμενο (και η κοσκινού τον άνδρα της με τους πραματευτάδες), με τους περιορισμούς του χώρου γραφής να επιχειρήσει μια, έστω και αδόκιμη, σύνδεση των τριών δεδομένων, δηλ. του περιβάλλοντος, της ενέργειας και της οικονομίας στο πλαίσιο των τάσεων που διαφαίνονται ως πιθανές στο μέλλον.

αποδέχεται κατ’ αρχήν το θεμελιώδες αξίωμα ότι το οικοσύστημα είναι η μονάδα του οργανικού κόσμου. Ακολουθεί έτσι τον Edgar N. Transeau και την οικοενεργειακή μελέτη του στο χωράφι του καλαμποκιού, παρ’ όλο που ένα περίπλοκο οικοσύστημα, όπως πχ μια λίμνη, δεν συγκρίνεται με ένα απλό χωράφι. Εισάγει ακόμη, θερμοδυναμικές προσεγγίσεις, ιδιαίτερα τις δύο πρώτες αρχές, της διατήρησης της ενέργειας του οικοσυστήματος και της μετατροπής της στον τροφικό κύκλο.

174 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ

Από το οικοσύστημα στη Γαία

Οι οργανισμοΙ

παραγωγοί, τα αυτοτροφικά φυτά, συνθέτουν οργανική ύλη από ανόργανα συστατικά με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας. Τα ετεροτροφικά και η πανίδα, οι καταναλωτές, απαλλοτριώνουν μέρος από την εν δυνάμει ενέργεια που έχουν συσσωρεύσει οι πρώτοι. Ο κύκλος κλείνει όταν οι ζωντανοί οργανισμοί αποθνήσκουν και καταναλώνονται από τους αποσυνθέτες της οργανικής ύλης στα αρχικά της ανόργανα, ουδέτερα ορυκτά συστατικά.

«Εν αρχή ην» το περιβάλλον, δηλ. η Γη μας, το σπίτι μας με την ευρεία έννοια. Κατά τη Γένεση, δημιουργήθηκε σε επτά μέρες και η άποψη αυτή των Χριστιανών επεκράτησε πάνω από δεκαπέντε αιώνες. Κατά την τρέχουσα επιστήμη διαμορφώθηκε σε εκατομμύρια χρόνια, αποσπασμένη από τον Ήλιο. Είναι ένα περίπλοκο οικοσύστημα το οποίο μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να οσφρανθούμε. Ας σημειωθεί εδώ ότι για την πλειοψηφία των ερευνητών της λειτουργίας της Γης, εκείνων δηλ. τους οποίους αποκαλούμε φυσιοδίφες, είναι ένα σύνολο ενός πλήθους επί μέρους οικοσυστημάτων. Είναι δε οικοσύστημα ένα γεωγραφικά περιγεγραμμένο -όπως πχ μια λίμνη, ή ένας ποταμός κ.ο.κ.- άθροισμα ανόργανης ύλης και ζώντων οργανισμών που συνυπάρχουν σε μια διηνεκή αλληλοεπίδραση. Ο φυσιοδίφης (naturaliste) επιδιώκει τη μελέτη της λειτουργίας της τελευταίας, κατά βάθος επιδιώκονται κυρίως, και ας μην το αποδέχεται, την ανακάλυψη των δυνατοτήτων παρέμβασης, σε όφελος του γένους των ανθρώπων. Η καθαρή, δηλ. μη «συμφεροντολογική» έρευνα είναι ένας μύθος επί του προκειμένου. Στο σημερινό επίπεδο έρευνας, η μελέτη των οικοσυστημάτων ανήκει στην επιστήμη της οικολογίας, μια πανάρχαια αναζήτηση γνώσης, πχ ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης προσδιόριζαν ότι μια ευνομούμενη Πολιτεία είναι εκείνη η οποία εξασφαλίζει τη διατροφή των πολιτών. Η οικολογία, δηλαδή, εμπλέκεται στην έρευνα για την επιβίωση του γένους των ανθρώπων. Ο όρος εμφανίζεται στα μέσα του 19ου αιώνα και φορμάρει τις διάσπαρτες σχετικές έρευνες. Υιοθετείται σχεδόν αμέσως και το αντικείμενό της διευρύνεται καταπληκτικά. Είναι πια η επιστήμη μελέτης των οικοσυστημάτων που αναφέρ-

θηκαν προηγουμένως. Ένα οικοσύστημα μπορεί να είναι ένα χωράφι καλαμποκιού, μια απλή κορυφή, αλλά και μια λίμνη ή μια πεδιάδα. Κατά τον James Lovelock, ένα ιδιότυπο φυσιοδίφη, η Γη είναι και αυτή ακόμη ένα οικοσύστημα. Ο Lovelock μάλιστα του έδωσε το όνομα Γαία. Μια λίμνη πάντως είναι πολύ αγαπητό στους φυσιοδίφες αντικείμενο έρευνας.

Ο ενεργειακός κύκλος της ζωής Με ένα άλμα στον χρόνο, ο γράφων μετακινείται στα μέσα του 20ου αιώνα όταν εμφανίζονται νέες ριζοσπαστικές απόψεις. Μεταξύ αυτών σημαντικότερη θεωρεί την άποψη του Raymond Lindeman, την «τροφική - δυναμική». Ο Lindeman χάθηκε νωρίς. Οι απόψεις του δημοσιεύθηκαν στο άρθρο του: «The Trophic – Dynamic Aspect of Economy» που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ecology» 2-3, 1942, Νο 4, σελ. 399-418. Μια καλή παρουσίαση συνάντησε ο γράφων στο βιβλίο του Jean-Paul Deleage: «L’ histoire de l’ Ecologie» (εκδόσεις Decarte). Οι απόψεις του Lindeman θα πήγαιναν χαμένες αν δεν τις φρόντιζε ο δάσκαλος του G. Evelyn Hutchinson. Πριν από τον Lindeman, ο Aμερικανός Edgar N. Transeau δημοσιεύει το 1926 την πρώτη «οικο-ενεργειακή» προσέγγιση στην ιστορία της οικολογίας, παρουσιάζοντας τον πρώτο ισολογισμό ενέργειας ενός οικοσυστήματος, επί του προκειμένου ενός χωραφιού καλαμποκιού. Ο χώρος δεν επιτρέπει τη σχετική παρουσίαση. Επιστροφή στον Lindeman. Η φράση που συμπυκνώνει τις απόψεις του είναι η ακόλουθη: «Η πλέον παραγωγική μέθοδος ανάλυσης έγκειται στη σύνοψη όλων των βιολογικών φαινομένων, με ενεργειακούς όρους στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις». Τα σχετικά θεμελιώ-

Οικολογικές λύσεις για τον ιδιώτη

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ | 2012

175 ★

δη προτσές εξαρτώνται όλα ή σχεδόν όλα από τις μεγάλες ροές ηλιακής ενέργειας. Και προκύπτει το ερώτημα, αν αντί του μεταβολισμού μεμονωμένων ζωντανών οργανισμών θεωρήσουμε τα οικοσυστήματα ως τις μονάδες του ζωντανού κόσμου (μια πεδιάδα, μια λίμνη, ένα δάσος), ισχύουν οι θερμοδυναμικές προσεγγίσεις των πρώτων; Ένα χωράφι είναι ένα σχετικά απλό οικοσύστημα και η απάντηση είναι ναι. Ο Lindeman αποδέχεται κατ’ αρχήν το θεμελιώδες αξίωμα ότι το οικοσύστημα είναι η μονάδα του οργανικού κόσμου. Ακολουθεί έτσι τον Edgar N. Transeau και την οικοενεργειακή μελέτη του στο χωράφι του καλαμποκιού, παρ’ όλο που ένα περίπλοκο οικοσύστημα, όπως πχ μια λίμνη, δεν συγκρίνεται με ένα απλό χωράφι. Εισάγει ακόμη, θερμοδυναμικές προσεγγίσεις, ιδιαίτερα τις δύο πρώτες αρχές, τουτέστιν της διατήρησης της ενέργειας του οικοσυστήματος και της μετατροπής της στον τροφικό κύκλο. Ο Lindeman αρνείται την κατάτμηση ενός βιότοπου στις επί μέρους ζωντανές κοινότητες και τη μελέτη τους ανεξάρτητα την καθεμιά. Η μόνη ενότητα που αποδέχεται είναι το οικοσύστημα. Αποδεχόμενος την ορολογία του Γερμανού August Thienemann, ορίζει τα αυτοτροφικά φυτά ως τους παραγωγούς, τους μόνους δηλαδή οργανισμούς ικανούς να συνθέσουν την οργανική ύλη από τα ανόργανα εν τέλει συστατικά τους υπό την επιρροή της ηλιακής ενέργειας κατά τη διαδικασία της «μυστηριώδους» φωτοσύνθεσης. Ακολουθούν τα ετεροτροφικά φυτά και η πανίδα που χαρακτηρίζονται από τον Lindeman ως οι καταναλωτές, απαλλοτριώνοντες ένα μέρος από την εν δυνάμει ενέργεια που έχουν συναθροίσει οι παραγωγοί. Στο επόμενο στάδιο οι ζωντανοί οργανισμοί αποθνήσκουν και καταναλώνονται από τους σαπροφάγους, τους αποσυνθέτες της οργανικής ύλης στα αρχικά της ανόργανα,

ΚατΑ τη διΑρκεια

λειτουργίας του τροφικού κύκλου μεταφέρεται αλλά και μετατρέπεται ενέργεια. Αυτό οδηγεί στην εκτίμηση της δυναμικής ζωντανής ύλης ως μετασχηματιστή και συσσωρευτή ενέργειας που παραλαμβάνουν οι ζωντανοί οργανισμοί από ένα κατώτερο επίπεδο και τον αποθέτουν σε ένα αμέσως ανώτερο. Μπορούμε δηλ. να θεωρήσουμε τους ζωντανούς οργανισμούς ως οικοσυστήματα με ενεργειακούς όρους!

ουδέτερα ορυκτά συστατικά. Ο τροφικός κύκλος έτσι κλείνει. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας του τροφικού κύκλου μεταφέρεται αλλά και μετατρέπεται ενέργεια. Αυτό οδηγεί στην εκτίμηση της δυναμικής ζωντανής ύλης ως μετασχηματιστή και συσσωρευτή ενέργειας που παραλαμβάνουν οι ζωντανοί οργανισμοί από ένα κατώτερο επίπεδο και τον αποθέτουν σε ένα αμέσως ανώτερο. Μπορούμε δηλ. να θεωρήσουμε τους ζωντανούς οργανισμούς ως οικοσυστήματα με ενεργειακούς όρους! Εν συνεχεία ο Lindeman υιοθετεί τον φορμαλισμό του δασκάλου του, καθηγητή Hutchinson, και αποτυπώνει τον τροφικό κύκλο, αρχίζοντας βέβαια με την προσπίπτουσα ηλιακή ενέργεια που απορροφούν οι παραγωγοί. Κατά τη λειτουργία της αποσύνθεσης, η ενέργεια του συστήματος συμπυκνώνεται στα καύσιμα εξ απολιθωμάτων (fossil fuels), τα ορυκτά καύσιμα όπως ο άνθρακας κάθε είδους, αλλά και οι υδρογονάνθρακες, κατά την επικρατούσα σήμερα θεωρία. Ο Lindeman προβαίνει στον φορμαλισμό του φαινομένου που εξετέθη προηγουμένως, αποτυπώνοντας τη λειτουργία του συστήματος, τις ποσότητες μεταφοράς ενέργειας και τις απώλειες. Την όλη διαδικασία εκθέτει με απλότητα ο J.P. Deleage* για την κατανόηση από τον απλό αναγνώστη. Ο «τροφικός κύκλος» του Lindeman δεν είναι μια επί πλέον αφηρημένη θεωρία, ανταποκρίνεται πλήρως στις «προδιαγραφές» του Schrodinger –άλλωστε γι αυτό εξετέθησαν– και είναι προφανές ότι θεμελιώνει την εμπειρική, απλώς, άποψη του γράφοντος για την ενότητα περιβάλλον (οικολογία), ενέργεια, οικονομία. Μια άλλη τάση προβάλλει στον ορίζοντα…

Υποσημείωση: *«Jean- Paul Deleage: L’ histoire de l’ ecologie» Editions «De couverre»

176 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓ ΕΙΑ

❦

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΜΙΓΜΑ & ΚΡΙΣΗ

H στροφή προς α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ h χ ρ h σ η ε ν e ρ γ ε ι α ς και μια οικονομία χαμηλών ε κ π ο μ π ω ν ρ υ π ω ν θα οδηγήσει σε πιο δυναμικές και ανταγωνιστικές οικονομίες. Πρώτον, θα αποσυνδέσει την ανάπτυξη από την π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ η υποβάθμιση, αλλά επίσης θα οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων αφού οι τιμές των υ δ ρ ο γ ο ν α ν θ ρ α κ ω ν αυξάνονται όσο η ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ταχύτατα στις αναδυόμενες οικονομίες. ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ Τ Α Σ Ε Ω Ν

Η Εθνική Τράπεζα στηρίζει τις Επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εδώ και δύο δεκαετίες.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕ ΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑ ΣΕΩΝ | 2012

177 ★

178 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓ ΕΙΑ

ο 84% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου οφείλεται στην καύση ορυκτών καυσίμων (άνθρακα-λιγνίτη, πετρελαίου και φυσικού αερίου) από τον ενεργειακό τομέα. Κρούοντας τον κώδωνα κινδύνου, ο ΟΟΣΑ επισημαίνει ότι, καθώς η ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ιδίως στις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, αν δεν επιβραδυνθεί η άνοδος των εκπομπών, ο κόσμος θα έχει αγγίξει το όριο που έχει τεθεί το 2017. Το όριο αυτό έχει εκτιμηθεί ότι απαιτείται για να μην αυξηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη πάνω από 2 βαθμούς Κελσίου στο τέλος του αιώνα, που σημαίνει ότι όλα τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισμού από το έτος αυτό και μετά θα πρέπει να είναι μηδενικών εκπομπών, δηλαδή ανανεώσιμων πηγών ή πυρηνικά. Αντίθετα αν αναληφθούν σημαντικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα θα μπορούσαν οι εκπομπές να περιοριστούν στο μισό ως το 2050, με τις γνωστές αλλά και νέες τεχνολογίες. Βέβαια το ύψος των επενδύσεων είναι σημαντικό, και μόνο οι επιπλέον επενδύσεις ανέρχονται σε 46 τρισεκ. δολάρια (+17% από το επίπεδο που εκτιμά ότι θα διαμορφωθούν ως το 2020). Για κάθε 1 δολ. που δεν θα επενδυθεί ως το 2020 θα απαιτηθούν 4 δολ .σε επενδύσεις μηδενικών εκπομπών μετά το 2020 και ως το 2035. Όπως τονίζει, η στροφή προς αποτελεσματική χρήση ενέργειας και μια οικονομία χαμηλών εκπομπών, θα οδηγήσει σε πιο δυναμικές και ανταγωνιστικές οικονομίες. Πρώτον θα αποσυνδέσει την ανάπτυξη από την περιβαλλοντική υποβάθμιση αλλά και επίσης θα οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων αφού οι τιμές των υδρογονανθράκων αυξάνονται όσο η ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ταχύ-

Για καθε 1 δολ.

που δεν θα επενδυθεί ως το 2020, θα απαιτηθούν 4 δολ. σε επενδύσεις μηδενικών εκπομπών μετά το 2020 και ως το 2035.

τατα στις αναδυόμενες οικονομίες. Εκτιμάται ότι το σύνολο σχεδόν της αύξησης της ζήτησης θα προέλθει από τις αναδυόμενες οικονομίες την επόμενη 20ετία. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος των επενδύσεων στην ηλεκτροπαραγωγή και των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, αρκεί να αναφερθεί ότι η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς ηλεκτροπαραγωγής (5 χιλ. Gigawatts) θα πρέπει να διπλασιαστεί ως το 2035 για να καλυφθεί η νέα ζήτηση και περίπου 2000 GW υπάρχουσας δυναμικότητας θα πρέπει

να αντικατασταθεί με νέα. Συνεπώς έχει μεγάλη σημασία να κατευθυνθούν οι επενδύσεις σε νέες καθαρότερες τεχνολογίες. Διαφορετικά θα «κλειδωθούν» στα τωρινά επίπεδα οι εκπομπές ρύπων σε εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα.

Ενεργειακές ισορροπίες και επενδύσεις Το δυναμικό προς εκμετάλλευση είναι μεγάλο για τους παραγωγούς της σχετικής τεχνολογίας. Από τις επενδύσεις των 9 τρισεκ. δολ. σε νέα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής ως το 2035, το 40% θα αφορά νέα δυναμικότητα σε λιγνίτη, άνθρακα, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, συνεπώς η αγορά είναι τεράστια. Το υπόλοιπο 60% αφορά επενδύσεις σε ανανεώσιμες, που, λόγω του ότι οι τεχνολογίες αυτές είναι ακριβότερες, θα συνεισφέρουν μόνο 50% στην αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος. Επίσης, σημαντικές πρέπει να είναι οι επενδύσεις σε τεχνολογίες carbon capture and storage (ccs) για τη μείωση των εκπομπών των μονάδων που ήδη λειτουργούν ή κατασκευάζονται με την τωρινή τεχνολογία.

Χρηματοδότηση επενδύσεων

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕ ΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑ ΣΕΩΝ | 2012

179 ★

εχει μεγαλη

σημασία να κατευθυνθούν οι επενδύσεις σε νέες καθαρότερες τεχνολογίες. Διαφορετικά θα «κλειδωθούν» στα τωρινά επίπεδα οι εκπομπές ρύπων σε εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής απο ορυκτά καύσιμα.

Ωστόσο, η ανάπτυξη των ccs έχει ακόμα χρόνο μπροστά της. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα ορυκτά καύσιμα θα παραμένουν η κύρια πηγή πρωτογενούς ενέργειας ως το 2035 είτε δεν μεταβληθεί το σημερινό ενεργειακό μίγμα των κρατών, οπότε το ποσοστό τους θα διατηρείται στο 80% της συνολικής, είτε υλοποιηθούν τα σχέδια που έχουν αναγγελθεί για να αντιμετωπιστούν τα θέματα ενεργειακής ασφάλειας, κλιματικής αλλαγής και τοπικής ρύπανσης οπότε το ποσοστό θα περιοριστεί στο 75%. Στη δεύτερη περίπτωση αυξάνεται η συμμετοχή του φυσικού αερίου –«καθαρότερου» καυσίμου– για ηλεκτροπαραγωγή ως το 2035 για να γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή πρωτογενούς ενέργειας στη θέση του άνθρακα, από 21% σήμερα σε 25%. Η συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών διπλασιάζεται από 7% σήμερα σε 14%, της πυρηνικής διατηρείται στο 7% περίπου και μειώνεται η συμμετοχή του άνθρακα–λιγνίτη από 28% σήμερα σε 24%. Όσον αφορά το τελευταίο καύσιμο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η αύξηση της ζήτησης ενέργειας στις οικονομίες με ση-

μαντική εξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής από τον πιο ρυπογόνο άνθρακα, πχ Κίνα, και η άνοδος της τιμής του πετρελαίου που οδηγεί σε μεγαλύτερη χρήση του, είχαν ως συνέπεια την άνοδο των εκπομπών αερίου CO2 με πολύ υψηλότερο ρυθμό τη δεκαετία του 2000 από ότι την προηγούμενη. Συνεπώς η ώρα της δράσης έχει φτάσει. Ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας στον κόσμο, η Κίνα που έχει οριακά υπερβεί την Αμερική, κάνει σταθερά βήματα προς τις ανανεώσιμες πηγές. Οι επενδύσεις της σε ανανεώσιμες πηγές το 2010 έφτασαν τα 47 δισ. δολάρια και πλέον είναι η δεύτερη στον κόσμο στην εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ μετά τις ΗΠΑ, που επένδυσαν 21 δισ. δολ. Η Κίνα αναδεικνύεται σε παγκόσμιο ηγέτη και στην παραγωγή φωτοβολταϊκών συστημάτων, ενώ η Αμερική σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, προηγείται στην καινοτομία και υστερεί έναντι της Κίνας στην παραγωγή. Αναφορικά, ωστόσο με τις τεχνολογίες carbon capture and storage, με τις οποίες συλλαμβάνεται το διοξείδιο του άνθρακα (στα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής με καύσιμο άνθρακα κυρίως και

λιγότερο πετρέλαιο) και αποθηκεύεται σε υπόγειους υποδοχείς ή αξιοποιείται αλλού και δεν διοχετεύεται στην ατμόσφαιρα, είναι υψηλού κόστους. Η ανάληψη της σχετικής έρευνας και των επενδύσεων υποτίθεται ότι θα ενθαρρυνόταν από το σύστημα εμπορίας ρύπων στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι τιμές των δικαιωμάτων στο χρηματιστήριο ρύπων στη διάρκεια του 2011, του 7ου έτους λειτουργίας του, υποχώρησαν κατά 55% και για όσες εταιρείες αγοράζουν δικαιώματα το κίνητρο αντικατάστασης της τεχνολογίας περιορίζεται. Βέβαια το κόστος αυτό λαμβάνεται υπόψη στις επενδυτικές αποφάσεις και από αυτή την άποψη ο στόχος του θεσμού εξυπηρετείται. Επίσης, αντικίνητρο για τη μεγαλύτερη προώθηση και επενδύσεις έρευνας σε carbon capture & storage, αποτελεί η εγκατάλειψη από τις ΗΠΑ των σχεδίων επιβολής ορίου στις εκπομπές ρύπων που επέβαλλε το Κιότο, τα βήματα της οποίας ακολούθησε και ο Καναδάς, και ενώ συμφωνία για τη διάδοχη του Κιότο κατάσταση δεν υπάρχει ακόμη, παρά μόνο μια γενική πρωτοβουλία της ΕΕ.

180 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΕΞΕ ΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΕΙΣ

Β ΙΟΚ ΑΥ Σ Ι Μ Α

ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ

Η συζήτηση σήµερα µετατίθεται στα βιοκαύσιµα ∆ Ε Υ Τ Ε Ρ Η Σ Γ Ε Ν Ι Α Σ που έχουν Χ Α Μ Η Λ Ο Τ Ε Ρ Ε Σ εκποµπές CO2 στον κύκλο παραγωγής-ζωής τους, αν και υπάρχουν Ε Ν Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ ότι η µεγαλύτερη χρήση τους θα απαιτήσει και µεγαλύτερες εκτάσεις παραγωγής, µε συνέπεια τη µείωση άλλων καλλιεργειών απαραίτητων για την παραγωγή τροφίµων. ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ Τ Α Σ Ε Ω Ν

Οικολογικές λύσεις για τον ιδιώτη

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕ ΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑ ΣΕΩΝ | 2012

181 ★

παραγωγή των βιοκαυσίμων εισέρχεται σε φάση στασιμότητας αφού το 2011 ήταν οριακά χαμηλότερη από το 2010, καθώς η Αμερική θέτει τέλος στο πρόγραμμα κινήτρων για τη βιομηχανία βιοκαυσίμων. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να εκτονώσει τις πιέσεις στα χρηματιστήρια αγροτροφίμων, αφού μέρος της πρόσφατης ανόδου των τιμών των τροφίμων αποδόθηκε στη μεγάλη ζήτηση από τη βιομηχανία βιοκαυσίμων και ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν και ζητήματα ασφάλειας της προσφοράς. Η συζήτηση τώρα μετατίθεται στα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς (από απορρίμματα, βιομάζα, κυτταρική αιθανόλη) κ.λπ. που έχουν χαμηλότερες εκπομπές CO2 στον κύκλο παραγωγήςζωής τους από τα πρώτα (ζαχαρότευτλα, σόγια, καλαμπόκι), όμως η σχετική τεχνολογία δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς. Στα βιοκαύσιμα, η διαδικασία παραγωγής τους με τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται ακυρώνει μέρος του οφέλους που προκύπτει από τη χρήση τους από τις μεταφορές. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι χαμηλότερες όταν

τα αυτοκίνητα κινούνται με προσθήκη βιοκαυσίμων στη βενζίνη από όταν κινούνται με αμιγώς βενζίνη/πετρέλαιο. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Περιβάλλοντος, πάντως, υποστηρίζει ότι η αυξανόμενη παραγωγή των βιοκαυσίμων πρώτης γενιάς πιθανό να μην οδηγεί σε μείωση των εκπομπών ρύπων στον στόχο που έχει θέσει η ΕΕ. Τονίζει ότι πρέπει να αναθεωρηθεί προς τα κάτω ο στόχος αύξησης της χρησιμοποίησής στα καύσιμα μεταφορών στο 10% ως το 2020, αφού θα απαιτηθούν εκτάσεις καλλιεργειών μεγαλύτερες από τις σήμερα διαθέσιμες, με συνέπεια τη μείωση άλλων καλλιεργειών απαραίτητων για την παραγωγή τροφίμων. Επίσης θα απαιτηθούν αυξανόμενες εισαγωγές και λόγω του ότι η βιώσιμη καλλιέργειά τους σε αναπτυσσόμενες χώρες δύσκολα εποπτεύεται, θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη καταστροφή τροπικών δασών. Ανάλογα με το χρησιμοποιούμενο αγροτικό προϊόν, τα βιοκαύσιμα συνεπάγονται χαμηλότερες εκπομπές ρύπων από τη βενζίνη, π.χ. κατά 35% όταν προέρχονται από ζαχαρότευτλα, κατά 13% από απορρίμματα ξύλου και σιτάρι, κ.λπ.

Μπορεί τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς να έχουν χαμηλότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στον κύκλο παραγωγής ζωής τους, όμως η σχετική τεχνολογία δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς.

182 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | Ε Λ Λ Α Δ Α – Ε ΥΡΩΠΗ

❦

ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ Παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, η δραστηριότητα στους τομείς των ανανεώσιμων π η γ ω ν ε ν ε ρ γ ε ι α ς αποτέλεσε την εξαίρεση στην Ελλάδα. Η εγκατεστημένη ισχύς από σ τ α θ μ ο υ ς Α Π Ε α υ ξ η θ η κ ε κ α τ α 2 9 % το 2011 στα 2,2 GW με στόχο της χώρας τα 10.7 GW το 2020 (εκτός των ήδη ε γ κ α τ ε σ τ η μ ε ν ω ν μεγάλων υδροηλεκτρικών). Ο στόχος αυτός σημαίνει αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος κατά 4,5 φορές στα αιολικά και φ ω τ ο β ο λ τ α ι κ α σε σχέση με τα επίπεδα του 2011.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ Τ Α Σ Ε Ω Ν

Η Εθνική Τράπεζα στηρίζει τις Επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εδώ και δύο δεκαετίες.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕ ΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑ ΣΕΩΝ | 2012

183 ★

Προγραμμα ηλιος Στην Ελλάδα το 2011 η νέα συνδεδεμένη δυναμικότητα φωτοβολταϊκής ενέργειας ανέρχεται σε μόλις 350 MW, αλλά η χώρα κατατάσσεται με βάση τη νέα συνδεδεμένη φωτοβολταϊκή δυναμικότητα στην 11η θέση παγκοσμίως με συνολική εγκατεστημένη ισχύ φοτοβολταικών 550 MW. Εφόσον πραγματοποιηθεί το Πρόγραμμα Ήλιος, εγκατάστασης φωτοβολταϊκών σε δημόσια έκταση 200-400 χιλ. στρεμμάτων, θα ανεβεί στην παγκόσμια κλίμακα, με σημαντικές ευνοϊκές επιπτώσεις στην τοπική οικονομία.

184 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | Ε Λ Λ Α Δ Α – Ε ΥΡΩΠΗ

κύριος όγκος της αύξησης που παρατηρήθηκε το 2011 στους εγκατεστημένους σταθμούς ΑΠΕ, προήλθε από σταθμούς αιολικής ενέργειας των οποίων η ισχύς έφτασε τα 1.631 MW το 2011 (+311 MW το 2011). Επόμενα στη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα είναι τα φωτοβολταϊκά με 550 MW (+350 MW το 2011) και τα μικρά υδροηλεκτρικά με 206 MW. Ωστόσο, χαμηλότερη δραστηριότητα στις ΑΠΕ εκτιμάται το 2012 αφού τα περισσότερα έργα που ολοκληρώθηκαν το 2011 είχαν δρομολογηθεί τα προηγούμενα χρόνια. Οι μεγάλες δυσκολίες εξασφάλισης τραπεζικού δανεισμού έρχονται να προστεθούν σε εμπόδια όπως η δυσκολία πρόσβασης στα δίκτυα (πρέπει να προχωρήσει η διασύνδεση των νησιών), χωροταξικά θέματα και οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών που μαζί με τη μείωση των εγγυημένων τιμών για τις ΑΠΕ αλλάζουν τα δεδομένα σε έναν τομέα με μεγάλες προοπτικές. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι το επενδυτικό ενδιαφέρον για ΑΠΕ υπερκαλύπτει τον στόχο για το 2020.

Αυξάνεται η «καθαρή» ενέργεια στην Ευρώπη Στην Ευρώπη η διείσδυση των ΑΠΕ κάνει σημαντικά βήματα. Το 2011 η συνολική εγκατεστημένη ισχύς αυξήθηκε 4%, λόγω της σημαντικής αύξησης των ΑΠΕ. Το 71% της νέας δυναμικότητας, προερχόταν από τις ΑΠΕ, (από 21% το 2000) με σημαντική άνοδο των φωτοβολταϊκών που ακολουθούν τη μεγάλη άνοδο της αιολικής ενέρ-

ενεργειακή στρατηγική για το 2020 προβλέπει περίπου 40% της ηλεκτροπαραγωγής της χώρας να προέρχεται από ΑΠΕ με προϋπόθεση φυσικά τη διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα. Η ελληνική

Χρηματοδότηση επενδύσεων

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕ ΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑ ΣΕΩΝ | 2012

185 ★

γειας των προηγούμενων ετών. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της European Wind Energy Association, σχεδόν το μισό της νέας προσθήκης εγκατεστημένης ισχύος προήλθε από τα φωτοβολταϊκά, με 47% ή 21 χιλ. MW. Ακολουθούν οι σταθμοί φυσικού αερίου με 22% ή 9,7 χιλ MW και οι αιολικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας με 21% ή 9,6 χιλ. MW. Η δυναμικότητα των πετρελαϊκών σταθμών αυξήθηκε 2% και των πυρηνικών 1%. Από τη νέα δυναμικότητα των αιολικών σταθμών που εγκαταστάθηκε στην ΕΕ το 2011, τη μερίδα του λέοντος έχει η Γερμανία με 22%, με επόμενες τη Βρετανία με 13%, την Ισπανία με 11%, την Ιταλία με 10% και τη Γαλλία με 9%. Η συμμετοχή της Ελλάδας βρίσκεται στο 3% με μεγαλύτερα βήματα να κάνει η Πορτογαλία με 4%. Η Ελλάδα προσέθεσε 311 MW στο δυναμικό της ανεβάζοντας τη συνολική εγκατεστημένη ισχύ αιολικής ενέργειας στα 1.631 MW. Αξίζει να σημειωθούν εδώ οι σημαντικές επιδόσεις της Πορτογαλίας στην αιολική ενέργεια, με την εγκατεστημένη αιολική ενέργεια υπερδιπλάσια της Ελλάδας στα 4.083 MW. Η Δανία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη διείσδυση της αιολικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρισμού, με 25% της ηλεκτροπαραγωγής να προέρχεται από αιολικά πάρκα, με επόμενες την Ισπανία και την Πορτογαλία με 16%. Το ελληνικό ποσοστό είναι 5%. Όσον αφορά τα φωτοβολταϊκά, η Ευρώπη κάνει και εδώ σημαντικά βήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του European Photovoltaic Industry Association, παρά τη μεγάλη άνοδο της Κίνας και των χωρών της ΝΑ στην παραγωγή panels, περίπου το 40% της αξίας των μονάδων που εγκαθίστανται στην Ευρώπη δημι-

ουργείται σε αυτή. Τα μεγάλα βήματα οφείλονται κυρίως στη Γερμανία και την Ιταλία που αποτελούν τις μεγαλύτερες αγορές παγκοσμίως αφού τους αναλογεί περίπου το 60% της νέας δυναμικότητας το 2011. Συγκεκριμένα, η νέα συνδεδεμένη δυναμικότητα φωτοβολταϊκών σταθμών ανήλθε στα 9.000 MW στη Γερμανία, τα 7.500 MW στην Ιταλία, τα 2.000 στην Κίνα, τα 1.600 στην Αμερική και τα 1.500 στη Γαλλία. Στην Ελλάδα το 2011 η νέα συνδεδεμένη δυναμικότητα ανέρχεται σε μόλις 350 MW, αλλά η χώρα κατατάσσεται με βάση τη νέα συνδεδεμένη φωτοβολταϊκή δυναμικότητα στην 11η θέση παγκοσμίως με συνολική εγκατεστημένη ισχύ φοτοβολταικών 550 MW. Εφόσον πραγματοποιηθεί το Πρόγραμμα Ήλιος, εγκατάστασης φωτοβολταϊκών σε δημόσια έκταση 200-400 χιλ. στρεμμάτων, θα ανεβεί στην παγκόσμια κλίμακα με σημαντικές ευνοϊκές επιπτώσεις στην τοπική οικονομία. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί σχετικά με το Γερμανικό ενδιαφέρον για συμμετοχή στην επένδυση και εξαγωγή του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος στη Γερμανία, ότι από γερμανικής πλευράς τονίζεται ότι οι τιμές του παραγόμενου από φωτοβολταικά ρεύματος στην Ελλάδα είναι υψηλές σε σχέση με τη γερμανική αγορά και θα πρέπει να μειωθούν αν πρόκειται να προχωρεί η χώρα αυτή σε σημαντικές εισαγωγές από την Ελλάδα. Για το δυναμικό εξέλιξης των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα αρκεί να αναφερθεί ότι στη Γερμανία, με την πολύ μικρότερη ηλιοφάνεια έναντι του ευρωπαϊκού Νότου, η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών ανέρχεται σε 24.700 MW έναντι 12,500 MW της Ιταλίας. Η εγκατεστημένη δυναμικότητα των

φωτοβολταϊκών σταθμών στην Ελλάδα ανέρχεται πλέον σε 500 MW. Ο εθνικός στόχος για παραγωγή 2,4 GW ως το 2020 θεωρείται από τις ελληνικές εταιρείες χαμηλός, θα μπορούσε να τριπλασιαστεί, αφού στο μεγαλύτερο μέρος τους οι σχετικές επενδύσεις θα υλοποιηθούν μετά το 2015, οπότε λόγω της μείωσης των τιμών του εξοπλισμού θα έχει επιτευχθεί grid parity, δηλαδή εξίσωση του κόστους της ηλιακής κιλοβατώρας με τις τιμές των συμβατικών πηγών για το σύστημα. Όπως άλλωστε εκτιμά και η EPIA οι τιμές των φωτοβολταϊκών συστημάτων υποχωρούν ταχύτατα λόγω οικονομιών κλίμακας και υπερπροσφορά από τους παραγωγούς, (πχ Κίνα). Ωστόσο τα θέματα αυτά άπτονται της γενικότερης ενεργειακής στρατηγικής της χώρας και των εγκατεστημένων επενδύσεων σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Σχετική μελέτη του ΙΟΒΕ επισημαίνει ότι η μεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ απαιτεί επανεξέταση θεμάτων όπως οι απαιτήσεις εφεδρείας και, σχετικά, ο τρόπος λειτουργίας των θερμικών μονάδων. Οι ΑΠΕ θα εκτοπίζουν κυρίως λιγνιτικές μονάδες (υψηλότερης ρύπανσης) στις οποίες αναλογεί περίπου το μισό της εγκατεστημένης ισχύος ηλεκτροπαραγωγής σήμερα ενώ θα ενισχύεται το μερίδιο του φυσικού αερίου. Η εθνική ενεργειακή στρατηγική για το 2020 προβλέπει περίπου 40% της ηλεκτροπαραγωγής της χώρας να προέρχεται από ΑΠΕ με προϋπόθεση φυσικά τη διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα. Το μερίδιο της λιγνιτικής παραγωγής στην ηλεκτροπαραγωγή περιορίζεται στο 1/3 και το υπόλοιπο από φυσικό αέριο κυρίως με συνεχώς μειούμενη τη συμμετοχή του πετρελαίου.

186 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΠΡΑΣΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ | ΜΕ ΤΑΦΟΡΕ Σ

ΡΥΠΟΙ & Π ΡΑ Σ Ι Ν Η ΑΥΤΟΚΙΝΗΣΗ Το 18% των εκποµπών αερίων του Θ Ε Ρ Μ Ο Κ Η Π Ι Ο Υ στην Ευρώπη προέρχεται από τα αυτοκίνητα. Η Ευρώπη έχει θέσεις συγκεκριµένους στόχους για τη µείωσή τους, ενώ ήδη 32 κατασκευαστές έχουν Κ Α Λ Υ Ψ Ε Ι το σχετικό στόχο για το 2012. ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ Τ Α Σ Ε Ω Ν

ια τη µείωσή τους η ευρωπαϊκή νοµοθεσία προβλέπει συµµόρφωση των αυτοκινητοβιοµηχανιών µε νέα αυστηρότερα όρια εκποµπών CO2 για τα καινούργια αυτοκίνητα, από 140 gr CO2/χλµ το 2010 σταδιακά σε 130 gr CO2 ως το 2015. Αν δεν συµµορφωθούν, τα πρόστιµά συνολικά µπορεί να φτάσουν τα 10 δισ. ευρώ. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Αρχής Περιβάλλοντος, 32 κατασκευαστές που καλύπτουν περίπου το 80% της ευρωπαϊκής αγοράς, έχουν καλύψει το στόχο για το 2012. Η Ευρωπαϊκή Αρχή έχει θέσει διαφορετικούς στόχους για κάθε αυτοκινητοβιοµηχανία ανάλογα µε το µέγεθος της παραγωγής τους. Όπως αναφέρει, πλησιέστερα στον στόχο για το 2015 βρίσκονται η Toyota (πρέπει να µειώσει κατά µόνο 1 grCO2 τις εκποµπές ως το 2015) και οι Peugot και Citroen (υπολείπονται µόνο 5 grCO2). Το στόχο για το 2012 έχουν καλύψει οι αυτοκινητοβιοµηχανίες AUDI, BMW, Volvo, VW και Fiat και οριακά οι Daimler και Skoda.

Οικολογικές λύσεις για τον ιδιώτη

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕ ΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΑ ΣΕΩΝ | 2012

187 ★

BRAS DE FER ΕΥΡΩΠΗΣ – ΗΠΑ/ΚΙΝΑΣ

Σε πεδίο αντιπαράθεσης στις αεροµεταφορές εισέρχονται η Ευρώπη µε τις ΗΠΑ και την Κίνα, καθώς Ο Λ Ε Σ οι Ε Τ Α Ι Ρ Ε Ι Ε Σ που χρησιµοποιούν Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Α Α Ε Ρ Ο ∆ Ρ Ο Μ Ι Α θα πρέπει εφεξής να συµµετέχουν στο ευρωπαϊκό σύστηµα εµπορίας ρύπων. ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΤΩΝ Τ Α Σ Ε Ω Ν

ι αεροπορικές εταιρείες από τις ΗΠΑ και την Κίνα που χρησιµοποιούν τα ευρωπαϊκά αεροδρόµια υποχρεώνονται πλέον από την ΕΕ να αγοράζουν δικαιώµατα από το ευρωπαϊκό χρηµατιστήριο ρύπων. Οι αµερικανικές και οι κινεζικές αεροπορικές εταιρείες αντιδρούν. Οι ενστάσεις των πρώτων απορρίφθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στάση µε την οποία συµφωνούν η Γερµανία και η Βρετανία. Η Κίνα απειλεί να στραφεί για τις νέες παραγγελίες αεροσκαφών στην Boeing, σε µια κίνηση πλήγµα για την ευρωπαϊκή Airbus που ελπίζει σε κινεζικές παραγγελίες 14 δισ. ευρώ. Η συµµετοχή των αεροµεταφορών είναι ακόµη πολύ

χαµηλή στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, ωστόσο η άνοδος µε ρυθµό 3% ετησίως δείχνει ότι µέτρα πρέπει να ληφθούν. Οι τιµές στο χρηµατιστήριο ρύπων είναι χαµηλές ώστε να µην αναµένεται σηµαντική επιβάρυνση του κόστους τους αλλά όπως φαίνεται κάθε νέο βήµα προς εσωτερικοποίηση του κόστους του περιβάλλοντος στο κόστος κάθε παραγωγικής διαδικασίας συναντά δυσκολίες. Όσον αφορά ιδίως τις αεροµεταφορές θα πρέπει να αναφερθεί ότι η συγκέντρωση ρύπων σε υψηλά στρώµατα της ατµόσφαιρας έχει µεγαλύτερες επιπτώσεις από τις εκποµπές στο έδαφος, αφού µπορούν να προκαλέσουν φυσικές και χηµικές διαδικασίες µε πρόσθετες επιπτώσεις.

190 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ | 2012

191 ★

τα λ αΘη

τωΝ ΕλληΝικωΝ μΝημοΝιωΝ

η ΕΥρωπαΪκη αποσΥΝΘΕση Οι προτεραιότητες που τέθηκαν στο πρώτο μνημόνιο ήταν Ε Σ Φ Α Λ Μ Ε Ν Ε Σ . Η δημοσιονομική προσαρμογή θα μπορούσε να γίνει πιο ΗΠΙΑ με αντάλλαγμα ταχύτερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Το δεύτερο μνημόνιο δίνει προτεραιότητα στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αφήνει, όμως, πάλι, κατά μέρος την οικονομική ανάπτυξη, που αποτελεί κρίσιμη παράλειψη. Σο εξωτερικό, την Ε Υ Ρ Ω Π Η , που Α Π Ο Σ Υ Ν Τ Ι Θ Ε Τ Α Ι αργά αλλά Σ Τ Α Θ Ε Ρ Α , σε μια πρωτίστως Α Ν Τ Ι Π Λ Η Θ Ω Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Η Ε Ν Ω Σ Η , το αναπάντητο ερώτημα είναι εάν το βάρος της προσαρμογής θα πρέπει να το επωμιστούν όχι μόνο οι Ε Λ Λ Ε Ι Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ αλλά, ως ένα βαθμό, και οι Π Λ Ε Ο Ν Α Σ Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ χώρες, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση της. Η Ευρώπη σήμερα προσπαθεί να Ε Φ Ε Υ Ρ Ε Ι Ξ Α Ν Α τον εαυτό της με τον δικό της ρυθμό και στον δικό της χρόνο, ενώ ο κόσμος γύρω της Ε Ξ Ε Λ Ι Σ Σ Ε Τ Α Ι με ραγδαίους ρυθμούς.

ΑΠΟ ΤΟΝ Δ Η ΜΗΤΡ Η ΔΑΣΚΑΛΟ Π Ο ΥΛΟ , ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΣΕΒ

192 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Ε Βασικό προβλημα

της ευρωζώνης είναι ότι δεν διαθέτει δανειστή έσχατης ανάγκης (lender of last resort), ούτε και τη δυνατότητα να καθιερώσει πρότυπα κινδύνου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Το ευρώ δεν θεωρείται πλέον ως ένα ενιαίο «κρατικό» νόμισμα. Αντιθέτως, οι αγορές το αντιμετωπίζουν σε συνάρτηση με τη χώρα έκδοσης και όχι ως το νόμισμα μίας ενιαίας οικονομικής οντότητας που λέγεται ευρωζώνη. Για να βγει από την κρίση η Ευρώπη οφείλει να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση.

να θέμα που απασχολεί τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών αυτής της χώρας είναι αν η Ελλάδα μπορεί τελικά να βγει από την κρίση που τη μαστίζει. Αν οι κόποι και οι θυσίες πιάνουν τόπο. Αν υπάρχει η προοπτική για μία καλύτερη ημέρα. Η απάντηση είναι ένα εμφατικό «ναι»: η Ελλάδα μπορεί να ξεπεράσει την κρίση της, πολύ περισσότερο μάλιστα εάν η ίδια η Ευρώπη αποφασίσει να αντιμετωπίσει τη δική της κρίση. Η Ελλάδα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, πολιτισμικά και πολιτικά, σημαντικό συστατικό στοιχείο του οράματος για την ευρωπαϊκή ενότητα. Σήμερα, το ευρωπαϊκό πείραμα της ευημερίας, της κοινωνικής συνοχής, της σύγκλισης και του ενιαίου νομίσματος τίθεται σε αμφισβήτηση. Οι Ευρωπαίοι μπορούν να υπερπηδήσουν τις προκλήσεις και να δώσουν νέα πνοή στο όραμα αυτό εάν δράσουν από κοινού και με κοινή στόχευση. Η ελληνική κρίση δεν είναι μόνο ελληνική, είναι και ευρωπαϊκή. Το αυστηρό πρόγραμμα λιτότητας που επιβλήθηκε στην Ελλάδα με σκοπό να αντιμετωπίσει την κρίση οδήγησε σε αύξηση του ποσοστού ανεργίας στο 20% και έπληξε στο έπακρο την κοινωνική συνοχή. Η Ελλάδα, που ακόμη υποφέρει, αντιμετωπίζει τώρα τη νέα πρόκληση της εφαρμογής των όρων του μνημονίου Νο. 2, της υιοθέτησης νέων μέτρων για τη μείωση του ελλείμματος και την επανεκκίνηση της ανάπτυξης. Οι προτεραιότητες που τέθηκαν στο μνημόνιο Νο. 1 ήταν εσφαλμένες. Το πρόγραμμα απαιτούσε μια μεγάλη και ιδιαίτερα επώδυνη για την κοινωνία δημοσιονομική προσαρμογή, θέτοντας τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε δεύτερο πλάνο. Ήταν μια σοβαρή παρερμηνεία της ελληνικής πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Όντως, το ελληνικό πολιτικό σύστημα, δεδομένων των πελατειακών του σχέσεων, δυσκολευόταν να εφαρμόσει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της ισχύος και των προνομίων συγκεκριμένων ομάδων συμφερόντων. Στη βάση αυτή, η Ελλάδα προτίμησε –και η τρόικα δέχθηκε– οριζόντια μέτρα που έπληξαν αδιακρίτως το κοινωνικό σύνολο. Διαβλέποντας το πρόβλημα, ήδη από τον Νοέμβριο του 2010,

ο Σύνδεσμος Ελληνικών Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών είχε προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αλλάξουν οι προτεραιότητες του μνημονίου. Η δημοσιονομική προσαρμογή θα μπορούσε να γίνει πιο ήπια με αντάλλαγμα ταχύτερες και εντατικότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αυτή η ανατροπή θα είχε αποφέρει ποικίλα οφέλη: κοινωνικά λιγότερο επώδυνες αλλαγές και συνεπώς μεγαλύτερη αποδοχή του προγράμματος από τους πολίτες, μια πιο στερεή βάση για τη φορολογική μεταρρύθμιση, την έγκαιρη θεμελίωση των δομών για μια οικονομική ανάπτυξη βασιζόμενη στις εξαγωγές και τις επενδύσεις. Τα επιχειρήματά μας αυτά έγιναν έμμεσα αποδεκτά με καθυστέρηση στο δεύτερο μνημόνιο, που δίνει προτεραιότητα στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Αφήνει, όμως, και πάλι, κατά μέρος την οικονομική ανάπτυξη. Πρόκειται για μία κρίσιμη παράλειψη. Σε πρώτο στάδιο πολιτικής αντίδρασης στο 2ο μνημόνιο, ο νέος πρωθυπουργός εκλήθη να το διαχειριστεί επικουρούμενος από τα δύο μεγάλα κόμματα. Αυτή η συνεργασία αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο στην ελληνική πολιτική σκηνή και μπορεί να σηματοδοτήσει την απαρχή βαθύτερων και σημαντικότερων αλλαγών στο πολιτικό σύστημα. Παράλληλα, η διαδικασία της προσαρμογής που απαιτεί το μνημόνιο δημιουργεί βαθύ πολιτικό και κοινωνικό διχασμό. Στις επερχόμενες εκλογές θα συγκρουστούν δύο ομάδες. Από τη μία πλευρά, όσοι υποστηρίζουν τις μεταρρυθμίσεις για να παραμείνει η Ελλάδα αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρώπης. Και από την άλλη, όσοι αγωνίζονται να διατηρήσουν το status quo και τα προνόμιά τους –οπότε καταφέρονται κατά του μνημονίου. Το γεγονός ότι και τα δύο μνημόνια ουσιαστικά ζητούν την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που η Ελλάδα από μόνη της όφειλε να είχε κάνει εδώ και 20 χρόνια τουλάχιστον, δεν αναφέρεται από την αντι-μνημονιακή ομάδα. Όμοια αποσιωπάται το γεγονός ότι τα αδύνατα οικονομικά στρώματα υποφέρουν ακόμη περισσότερο από την αδυναμία του πολιτικού κόσμου να υλοποιήσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις που θίγουν την πελατεία τους και καταφεύγουν έτσι σε οριζόντιου τύπου μέτρα, που αναπόφευκτα θίγουν περισσότερο τους πιο αδύναμους.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ | 2012

193 ★

ΑποσιωπΑται

το γεγονός ότι τα αδύνατα οικονομικά στρώματα υποφέρουν ακόμη περισσότερο από την αδυναμία του πολιτικού κόσμου να υλοποιήσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις που θίγουν την πελατεία τους και καταφεύγει έτσι σε οριζόντιου τύπου μέτρα, που αναπόφευκτα θίγουν περισσότερο τους πιο αδύναμους.

Ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα Η περίπτωση της Ελλάδας δεν αποτελεί μια μεμονωμένη κρίση. Αντιθέτως, συμβολίζει τα εγγενή προβλήματα της δημιουργίας του ευρώ. Η μετάδοση της κρίσης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αντικατοπτρίζει την πεποίθηση των χρηματοπιστωτικών αγορών ότι η ευρωζώνη δεν δύναται να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις που δημιουργούν ασύμμετρες κρίσεις. Ένα βασικό της πρόβλημα είναι ότι δεν διαθέτει δανειστή έσχατης ανάγκης (lender of last resort), ούτε και τη δυνατότητα να καθιερώσει πρότυπα κινδύνου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Το ευρώ δεν θεωρείται πλέον ως ένα ενιαίο «κρατικό» νόμισμα. Αντιθέτως, οι αγορές το αντιμετωπίζουν σε συνάρτηση με τη χώρα έκδοσης και όχι ως το νό-

μισμα μίας ενιαίας οικονομικής οντότητας που λέγεται ευρωζώνη. Για να βγει από την κρίση η Ευρώπη οφείλει να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση. Στην περίπτωση της Ελλάδας ο κίνδυνος χώρας παραμένει σε απαγορευτικό επίπεδο ακόμη και μετά το Πρόγραμμα Ανταλλαγής Ομολόγων (PSI). Σε συνέπεια αυτού, η εθνική οικονομία βρίσκεται σε τέλμα και ο υγιής ιδιωτικός τομέας βυθίζεται στην ύφεση, χωρίς να ευθύνεται για την κρίση. Υπό το πρίσμα αυτό, είναι επιτακτική η ανάγκη να επιστρέψει η Ελλάδα σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και αυτό δεν πρόκειται να συμβεί εάν δεν αναλάβει πρωτοβουλίες κατά το πρότυπο του «σχεδίου ανάληψης των προβληματικών χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών» (Troubled Assets Relief Program – TARP) του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ ή τύπου Eureka, με σκοπό τη μείωση του κρατικού χρέους κάτω από τα οριακά επίπεδα που θέτει το παρόν πρόγραμμα και ήδη απορρίπτουν στην πράξη οι αγορές. Τα μονοδιάστατα προγράμματα λιτότητας για την καταπολέμηση των ελλειμμάτων σπέρνουν τον πανικό στους πολίτες και θέτουν την κοινωνική συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε κίνδυνο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε δίνοντας την υπόσχεση στους λαούς της ότι θα προστατεύει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και θα προάγει την ευημερία. Σήμερα, η Ε.Ε. αποσυντίθεται αργά, αλλά σταθερά, σε μια πρωτίστως αντιπληθωριστική ένωση. Σε αυτό το πλαίσιο, το κρίσιμο, και από δεκαετίες αναπάντητο, ερώτημα είναι εάν το βάρος της προσαρμογής θα πρέπει να το επωμιστούν όχι μόνο οι ελλειμματικές αλλά, ως ένα βαθμό, και οι πλεονασματικές χώρες. Αυτή είναι μια πρόσθετη πρόκληση που απαιτεί την άμεση ευρωπαϊκή ανταπόκριση. Διαφορετικά, με τη μονομερή και αυστηρή λιτότητα η Ευρώπη δεν θα δει τον δρόμο της εξόδου από την κρίση της.

Ο επιμερισμός της προσαρμογής Η Ε.Ε. έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, παραμένει

μια ασθενής οικονομική ένωση και μια ακόμη ασθενέστερη πολιτική οντότητα. Πολλά παραδείγματα εθνικής δημοσιονομικής χαλαρότητας, αθέτησης των κανόνων, καθυστερήσεων στην ενσωμάτωση των κοινοτικών οδηγιών, παροχής ανακριβών στοιχείων, επικράτησης του εθνικισμού στην οικονομική και πολιτική του έκφανση, συνέτειναν προς αυτή την κατεύθυνση. Σήμερα, η ευρωπαϊκή πορεία για τη δημιουργία μίας μεγάλης, ισχυρής και σταθερής δύναμης είναι αργή και ακανόνιστη, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Η Ευρώπη προσπαθεί να εφεύρει ξανά τον εαυτό της με τον δικό της ρυθμό και στον δικό της χρόνο, ενώ ο κόσμος γύρω της εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Η ευρωπαϊκή ηγεσία πρέπει να αντιμετωπίσει με συνοχή και χωρίς ιδεοληψίες τις δύο προκλήσεις που αφορούν τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ως δανειστή έσχατης ανάγκης και τον επιμερισμό του βάρους της προσαρμογής. Και χρειάζεται να καταρτιστούν πανευρωπαϊκά μέτρα για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης –στο πλαίσιο προτάσεων που έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας ως μία μορφή Marshall Plan. Το μέλλον του ευρώ –αν όχι της ίδιας της Ε.Ε.– εξαρτάται από αυτές τις αποφάσεις. Πέραν αυτού όμως, η Ένωση πρέπει να απευθύνεται όχι μόνο στις αγορές, αλλά και στους πολίτες της. Ειδάλλως, ο δρόμος που μας περιμένει θα είναι πολύ επώδυνος για την ευρωπαϊκή κοινωνική συνοχή και την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Εάν η Ευρώπη θέλει να ξεπεράσει την υπαρξιακή της κρίση, πρέπει να εκφράσει ένα νέο όραμα για το μέλλον της, κινητοποιώντας και πάλι τη βούληση των πολιτών της και εξασφαλίζοντας τη συμμετοχή τους.

Το κείμενο είναι βασισμένο στην ομιλία που έκανε ο Πρόεδρος του ΣΕΒ, στο πλαίσιο της συνάντησης, με θέμα: «Μπορεί η Ελλάδα να βγει από την κρίση της;», που οργάνωσε το Ελληνικό Παρατηρητήριο του London School of Economics, στις 28.3.2012, στο Λονδίνο.

194 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

τΑ ορΙΑ τΩΝ επΙχεΙρΗΜΑτΙΚΩΝ ΑΝτοχΩΝ

& Η ΑΞΙΑ τΗσ ΜετΑποΙΗσΗσ

Για την αντιστροφή του άσχηµου κλίµατος που επικρατεί στο εξωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων, ο Σύνδεσµος Βιοµηχανιών Βορείου Ελλάδος προτείνει η Α Ν Α Τ Α Ξ Η της οικονοµίας να γίνει µε την Ε Ν Ι Σ Χ Υ Σ Η της Ρ Ε Υ Σ Τ Ο Τ Η Τ Α Σ και µε τη Β Ε Λ Τ Ι Ω Σ Η της Α Ν Τ Α Γ Ω Ν Ι Σ Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ των επιχειρήσεων. Ουσιαστικά οι προτάσεις θα µπορούσαν να έχουν τίτλο: «Άµεσες λύσεις για την πραγµατική οικονοµία». Θα πρέπει να δείξουµε σε όλους ότι υπάρχει Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Α Ξ Ι Α , ότι υπάρχει ελληνική παραγωγή και ότι µπορεί η µεταποίηση να αποτελέσει ΠΥΛΩΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ για τα επόµενα χρόνια για την ελληνική οικονοµία.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙ ΚΟΛ Α Ο ΠΕΝ ΤΖΟ , ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ /(Σ.Β.Β.Ε.)

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΕΝΤΖΟΣ | 2012

195 ★

196 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Δυστυχώς

οι επιχειρηματίες έχουν χορτάσει από συζητήσεις, εισηγήσεις και υποσχέσεις. Έχουν κουραστεί να ακούν για τη χώρα μας με τα πολλά πλεονεκτήματα και τις αναρίθμητες επενδυτικές ευκαιρίες, αλλά στην πράξη να επικρατεί η σημερινή τραγική κατάσταση, η οποία καθημερινά γίνεται χειρότερη.

δώ και περίπου δύο χρόνια η χώρα μας βρίσκεται στη μεγαλύτερη οικονομική δίνη της ιστορίας της. Η πρωτόγνωρη οικονομική δοκιμασία ταλαιπωρεί πολίτες και επιχειρήσεις, ενώ η έξοδος από την κρίση ούτε βέβαιη είναι ούτε εύκολη υπόθεση. Κατά τη διάρκεια αυτής της άσχημης οικονομικής κατάστασης κυριολεκτικά ο ιδιωτικός τομέας έχει αφεθεί στο έλεος του Θεού. Κατά αρχήν υπάρχει παντελής έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Ελάχιστες επιχειρήσεις πλέον έχουν κερδοφορία και αυτή είναι εξαιρετική μειωμένη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων λειτουργούν με ζημίες. Το κόστος παραγωγής αυξάνεται μέρα με την ημέρα. Το κλίμα για επενδύσεις είναι αρνητικό και επιδεινώνεται καθημερινά. Η φοροεπιδρομή στις επιχειρήσεις και στην ελληνική κοινωνία αποτελεί συνήθεια του κράτους, που αρχικά είναι έκτακτη αλλά στη συνέχεια γίνεται μόνιμη. Συνεχώς ακούμε ότι η νέα υστέρηση των εσόδων θα σημάνει νέα μέτρα. Ως πού θα πάει αυτό; Ως πού θα πάει αυτό ώστε να καταλάβουμε ότι είμαστε σε ένα φαύλο κύκλο ο οποίος πρέπει επιτέλους να σπάσει; Επιπλέον, υπάρχει ανασφάλεια στον πολίτη αλλά και στον επιχειρηματία. Και το κυριότερο: οι επιχειρήσεις έχουν χάσει πλέον τις αντοχές τους. Δυστυχώς οι επιχειρηματίες έχουν χορτάσει από συζητήσεις, εισηγήσεις και υποσχέσεις. Έχουν κουραστεί να ακούν για τη χώρα μας με τα πολλά πλεονεκτήματα και τις αναρίθμητες επενδυτικές ευκαιρίες, αλλά στην πράξη να επικρατεί η σημερινή τραγική κατάσταση, η οποία καθημερινά γίνεται χειρότερη. Για την αντιστροφή του άσχημου κλίματος που επικρατεί στο εξωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος προτείνει η ανάταξη της οικονομίας να γίνει με την ενίσχυση της ρευστότητας και με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Ουσιαστικά οι προτάσεις μας

θα μπορούσαν να έχουν τίτλο: «Άμεσες λύσεις για την πραγματική οικονομία». Όσον αφορά τη ρευστότητα οι προτάσεις μας αφορούν τα ακόλουθα: 1. Την άμεση πληρωμή των οφειλών του κράτους προς τις επιχειρήσεις. Προς τούτο θεωρούμε ότι οι επόμενες δόσεις της νέας δανειακής σύμβασης θα πρέπει να κατευθυνθούν προς την πραγματική οικονομία. Σκεφτείτε ότι αφενός οποιαδήποτε άλλη πρόταση είναι μεσομακροπρόθεσμη, π.χ. εγγυοδοτικά ταμεία, αφετέρου ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας μετασχηματίζεται και ώσπου να διαμορφωθεί το τοπίο ελάχιστα χρήματα θα δούμε να οδεύουν στην πραγματική οικονομία και προς τις επιχειρήσεις. 2. Τον συμψηφισμό των οφειλών των επιχειρήσεων προς το κράτος με τις οφειλές του δημοσίου προς τις επιχειρήσεις, κάτι που σήμερα δεν γίνεται. 3. Την άμεση επιστροφή του ΦΠΑ των εξαγωγικών επιχειρήσεων. Είναι αδιανόητο να λέμε ότι θέλουμε να ενισχύσουμε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης που θα βασίζεται στην εξωστρέφεια και στη διεθνοποίηση, είναι αδιανόητο να βλέπουμε τις επιχειρήσεις να αυξάνουν τη δυναμική τους συνεισφέροντας στο ΑΕΠ της χώρας, και στην πραγματικότητα να τους τραβάμε το χαλί κάτω από τα πόδια τους, να μην μπορούν δηλαδή οι επιχειρηματίες να εξασφαλίσουν ρευστότητα, και όταν την εξασφαλίζουν να την πληρώνουν πολύ ακριβά. Και πάνω απ’ όλα, σημειολογικά, περνούμε ένα πολύ κακό μήνυμα προς τους επιχειρηματίες. Συμπερασματικά, την επόμενη μέρα θα έπρεπε να επιστρέφεται ο ΦΠΑ. 4. Την άμεση κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού ούτως ώστε να βεβαιωθούν και να βεβαιώνονται γρήγορα οι οφειλές του κράτους προς τις επιχειρήσεις. Δεν γίνονται βεβαιώσεις πλέον. Και οι βεβαιώσεις είναι γνωστό ότι δεν κοστίζουν στον κρατικό μηχανισμό.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΕΝΤΖΟΣ | 2012

197 ★

Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Από την άλλη πλευρά υπάρχει το θέμα της ανταγωνιστικότητας και για μας περιλαμβάνει τέσσερις προτεραιότητες: 1. Την επιδότηση της εργασίας και όχι της ανεργίας, με την επιδότηση των εργοδοτικών εισφορών, ούτως ώστε να διασωθούν οι υφιστάμενες θέσεις εργασίας, να διατηρήσει ο εργαζόμενος το εισόδημά του, αλλά παράλληλα να βελτιωθεί και το κόστος των επιχειρήσεων ή τουλάχιστον να αντισταθμισθεί με τις συνεχόμενες αυξήσεις που δέχεται η βιομηχανία. Εδώ και δύο χρόνια βασική θέση του ΣΒΒΕ είναι η μείωση του μη μισθολογικού κόστους, με την επιδότηση των εργοδοτικών εισφορών, και είναι πραγματικά ενθαρρυντικό που έστω και αργά ακούμε την Κυβέρνηση και τους Κοινωνικούς Εταίρους να μιλούν πλέον σοβαρά για τέτοια πιθανότητα.

μπορέσουν να επιβιώσουν και να συμβάλλουν έτσι στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Δυστυχώς, η υπερφορολόγηση που έχει υποστεί τα δύο τελευταία έτη η ελληνική κοινωνία, αν συνεχιστεί, και αν δεν ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα ανάπτυξης, δεν θα έχουμε ελληνικές επιχειρήσεις τα επόμενα χρόνια. Αυτά τα θέματα πρέπει να ξεκινήσουν να επιλύονται. Σε κάθε περίπτωση θέλω να υπογραμμίσω ότι οι προτάσεις μας είναι ρεαλιστικές, άμεσα εφαρμόσιμες και έχουν έναν και μοναδικό στόχο: την επιβίωση των υφιστάμενων επιχειρήσεων σε πρώτη φάση, και μετά, αφού αυτές ανασυνταχθούν, την ανάπτυξή τους. Γιατί χωρίς ενίσχυση της ρευστότητας και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας δεν θα διαμορφωθεί φιλικό περιβάλλον για επενδύσεις, ούτε θα υπάρξουν αναδυόμενες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Και δεν θα έχουμε ελληνική παραγωγή γιατί δεν θα μπορούμε να πουλήσουμε τα προϊόντα μας σε διεθνείς αγορές.

2. Την εξαίρεση των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ από τον κανόνα de minimis ούτως ώστε να μπορέσει η πολιτεία να προχωρήσει στην κατά 100% επιδότηση των εργοδοτικών εισφορών, και σε μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις. 3. Τη σταθερότητα του φορολογικού πλαισίου, το οποίο σήμερα δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλαίσιο φοροεπιδρομής, με έκτακτους φόρους που γίνονται μόνιμοι, και οι οποίοι δεν αξιοποιούνται παραγωγικά, και την προστασία των μεσαίων, αλλά κυρίως των χαμηλών εισοδημάτων, για να επιτύχουμε τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. 4. Την άρση –επιτέλους– των τριάντα εμποδίων στην επιχειρηματικότητα. Επιπλέον των παραπάνω θεωρούμε, ότι στο πλαίσιο των αναπτυξιακών μέτρων που είναι υποχρεωμένη να λάβει η κυβέρνηση για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας θα πρέπει να ειδωθεί σοβαρά το θέμα της σταδιακής μείωσης, σε βάθος πενταετίας, των φορολογικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις, ούτως ώστε αυτές να

Η υπερφορολογηση

που έχει υποστεί τα δύο τελευταία έτη η ελληνική κοινωνία, αν συνεχιστεί, και αν δεν ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα ανάπτυξης, δεν θα έχουμε ελληνικές επιχειρήσεις τα επόμενα χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει με κάθε τρόπο να αλλάξει η ψυχολογία όλων μας, πολιτών και επιχειρηματιών. Επιτέλους πρέπει να γίνει κάτι. Γιατί βιώνουμε: α) ένα περιβάλλον που επικρατεί και είναι διάχυτη η απαισιοδοξία, β) ένα περιβάλλον στο οποίο οι αντοχές των επιχειρήσεων είναι μηδενικές, γ) ένα περιβάλλον στο οποίο ο ιδιωτικός τομέας έχει αφεθεί κυριολεκτικά στο έλεος του θεού. Πιστεύουμε ότι θα πρέπει ν΄ αναδείξουμε τις επιχειρήσεις που είναι εξωστρεφείς, διεθνοποιημένες, σέβονται και είναι φιλικές προς το περιβάλλον, είναι καινοτόμες, είναι κοινωνικά υπεύθυνες και βοηθούν την κοινωνία στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής τους Ευθύνης. Το μήνυμα πρέπει να περάσει στην ελληνική κοινωνία και σίγουρα έχει μεγάλη σημειολογική σημασία. Θα πρέπει να δείξουμε σε όλους ότι υπάρχει Ελληνική Αξία, ότι υπάρχει Ελληνική παραγωγή και ότι μπορεί η μεταποίηση να αποτελέσει πυλώνα ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια για την ελληνική οικονομία. Και πρέπει η μεταποίηση οπωσδήποτε και με κάθε τρόπο να στηριχθεί από την κυβέρνηση και από όλο το πολιτικό σύστημα. Η μεταποίηση πρέπει να μπει εκ νέου στο επίκεντρο της αναπτυξιακής πολιτικής, στο επίκεντρο της αναπτυξιακής διαδικασίας. Παράλληλα θα πρέπει άμεσα να προστατευθεί ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας, ο οποίος ήταν, είναι, και θέλουμε να παραμείνει, η ατμομηχανή της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Ας προστατεύσουμε επιτέλους τη μεταποιητική δραστηριότητα στη χώρα μας, όχι με λόγια αλλά με έργα. Είναι το τμήμα εκείνο του επιχειρείν που στους δύσκολους καιρούς που περνάμε ενώ βάλλεται αδιακρίτως, καταφέρνει ακόμη να επιβιώσει και να δείξει το δρόμο της ανάπτυξης μέσα από σκληρή δουλειά. Και επιπλέον καταφέρνει να παράξει προϊόντα υψηλής αξίας που έχουν τη δυνατότητα να κατακτήσουν τις διεθνείς αγορές. Μόνον έτσι θα προοδεύσουμε και, θα νιώσουμε ότι μπορούμε να συνεχίσουμε με επιτυχία τη δραστηριότητά μας. Ας καταλάβουμε και ας αναδείξουμε επιτέλους, έστω και την ύστατη στιγμή, την Ελληνική Αξία.

198 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΜνημOνιο

ΓΙΑΝΝΟΣ Γ ΡΑΜΜΑΤΙΔΗΣ | 2012

199 ★

Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ Τ Η Σ ΥΦΕ Σ Η Σ ΚΑΙ ΤΟ

PUZZLE ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Δεν είναι το Μνημόνιο το πρόβλημα. Αντί των μέτρων δ ο μ ι κ ο Y χ α ρ α κ τ H ρ α , προτιμήσαμε μέτρα εισπρακτικού χαρακτήρα με στόχο τους μ ι σ θ ω τ ο Y ς , τ ο υ ς σ υ ν τ α ξ ι ο Y χ ο υ ς και τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλωσης, τον εκτροχιασμό της ύφεσης, της ανεργίας και του ελλείμματος. Ε π ι λ ε κ τ ι κ A ε φ α ρ μ O σ αμε από το τέλος προς την αρχή τις υποχρεώσεις του, βάζοντας δηλαδή το κάρο μπροστά από το άλογο.

ΑΠΟ ΤΟΝ Γ Ι Α ΝΝΟ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Δ Η ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

200 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΜνημOνιο

ίχαμε την ευκαιρία πέρυσι, από τις σελίδες των Τάσεων 2011, να συζητήσουμε την κοινωνική διάσταση του νέου αναπτυξιακού προτύπου πού έχει ανάγκη η χώρα. Ενός προτύπου που να βασίζεται στη μεταρρύθμιση της οργανωτικής δομής της δημόσιας διοίκησης έτσι ώστε το κράτος να καταστεί μικρότερο και έτσι πιο ευέλικτο, πιο αποτελεσματικό και πιο φιλικό στον πολίτη και στην επιχειρηματικότητα. Η οργάνωσή του, δηλαδή, να εξορθολογισθεί μέσα από την περιστολή των δαπανών, την αύξηση των εσόδων και την παροχή ποιοτικών και άμεσων υπηρεσιών προς τους πολίτες. Ενός προτύπου, ακόμα, που να αναδεικνύει την παιδεία, τον πολιτισμό, τον του-

Ο βασικός

λόγος αυτής της δυστοκίας είναι ότι το πολιτικό προσωπικό της χώρας αρνείται πεισματικά να συγκρουσθεί με το βαθύ κράτος, με τις συντεχνίες και τα κατεστημένα συμφέροντα που αυτό εξέθρεψε για δεκαετίες τώρα, αυτοπαγιδευόμενο το ίδιο στη μέγγενη του πολιτικού κόστους και της πελατειακής συναλλαγής.

ρισμό, τη γεωργία, τη ναυτιλία και την επιχειρηματικότητα και να βασίζεται σε ένα υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Τέλος, ναι, τολμήσαμε να μιλήσουμε για την ανάγκη εισαγωγής νέων ευέλικτων μορφών εργασίας που, μαζί με τους λοιπούς άξονες πού προαναφέρθηκαν, να μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Μόνον έτσι θα μπορούσε να επιτευχθεί το αλληλένδετο δίδυμο της δημοσιονομικής εξισορρόπησης και της ανάπτυξης. Μόνον έτσι θα μπορούσε η ελληνική οικονομία να εκσυγχρονισθεί και να απαλλαγεί από τις κάθε μορφής στρεβλώσεις της σε τρόπο ώστε και στην τήρηση των διεθνών της υποχρεώσεων να είναι συνεπής, αλλά και να εξασφαλίζει την ευημερία και την αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού. Αντί για όλα αυτά η χώρα έφθασε στα όρια της τυπικής χρεοκοπίας, γιατί ουσιαστικά με ένα μη διαχειρίσιμο δημόσιο χρέος, με ύφεση πάνω 6,7%, με έλλειμμα πάνω από 10% και με ανεργία πάνω από 20%, με καθαρά οικονομικούς όρους η χώρα έχει ήδη χρεοκοπήσει. Παράλληλα, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις καθυστερούν αδικαιολόγητα και, όπως είναι φυσικό, εκ του λόγου αυτού ουσιαστικά δεν επιτυγχάνονται οι δημοσιονομικοί στόχοι του προϋπολογισμού. Για να αντιληφθεί κανείς καλύτερα την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας αρκεί να ανατρέξει στον διεθνή Οδηγό “Doing Business 2012” της Παγκόσμιας Τράπεζας και του IFC που κατατάσσει τις χώρες ανάλογα με τον βαθμό της ανταγωνιστικότητάς τους. Σε ένα δείγμα 183 χωρών, η Ελλάδα κατατάχθηκε 100ή, δηλαδή κάτω από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν, πιο συγκεκριμένα, η ΠΓΔΜ κατατάχθηκε 22η, η Κύπρος 40ή, το Μαυροβούνιο 56ο, η Βουλγαρία 59η, η Αλβανία 82η και η Σερβία 92η, ενώ πάνω από την Ελλάδα κατατάσσονται η Υεμένη, η Ιορδανία, η Ζάμπια, η Γκάνα, η Σαμόα, η Ναμίμπια και πολλές άλλες χώρες. Η κατάταξη αυτή καταδεικνύει ότι η Ελλάδα έμεινε στάσιμη στους τομείς της έκδοσης οικοδομικών αδειών, των διαδικασιών έναρξης επιχειρήσεων, της προστασίας των επενδυτών, της πρόσβασης σε χρηματοδότηση, των διαδικασιών αγοραπωλησιών επί ακινήτων και καταχώρησής τους στα οικεία υποθηκο-

φυλακεία, της διευκόλυνσης πληρωμής των φόρων, των διαδικασιών εξαγωγών και εισαγωγών, της εκτέλεσης των συμβάσεων μέσα κυρίως από το ισχύον δικαστικό σύστημα και, τέλος, των πτωχευτικών διαδικασιών.

Η σημασία αλλαγής πολιτικής κουλτούρας Είναι, λοιπόν, σαφές το γιατί δεν τηρούνται οι όροι του Μνημονίου και γιατί ασκούνται τόσο σοβαρές πιέσεις από τους διεθνείς πιστωτές μας να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει απέναντί τους. Είναι επίσης σαφές το γιατί η χώρα έχει απολέσει τη διεθνή αξιοπιστία της, εύκολα υποσχόμενη τα πάντα και άλλο τόσο εύκολα μη αποδίδουσα τίποτα. Ο βασικός λόγος αυτής της δυστοκίας είναι ότι το πολιτικό προσωπικό της χώρας αρνείται πεισματικά να συγκρουσθεί με το βαθύ κράτος, με τις συντεχνίες και τα κατεστημένα συμφέροντα που αυτό εξέθρεψε για δεκαετίες τώρα, αυτοπαγιδευόμενο το ίδιο στη μέγγενη του πολιτικού κόστους και της πελατειακής συναλλαγής. Έτσι, αντί των μέτρων δομικού χαρακτήρα, προτιμούνται τα μέτρα εισπρακτικού χαρακτήρα με στόχο τους μισθωτούς, τους συνταξιούχους και τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλωσης, τον εκτροχιασμό της ύφεσης, της ανεργίας και του ελλείμματος και περαιτέρω το κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων, την καταρράκωση του εμπορίου, τη μετανάστευση χιλιάδων νέων μας στο εξωτερικό, την ώθηση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού στα όρια της φτώχιας με την παράλληλη δημιουργία χιλιάδων αστέγων και την προσέλευση άλλων τόσων στις ουρές των συσσιτίων. Δεν είναι, συνεπώς, το Μνημόνιο το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι το πολιτικό προσωπικό αρνείται να συγκρουσθεί με τον εαυτό του, αναλίσκεται στην προσπάθεια πολιτικής του επιβίωσης, αντί να αναλωθεί στην προσπάθεια επιστράτευσης νέων διαπραγματευτικών θέσεων βασισμένων στα εργαλεία της οικονομικής επιστήμης και στις ιδιαιτερότητες του ελληνικού προβλήματος. Γι’ αυτό και βασίμως υποστηρίζεται ότι το Μνημόνιο ποτέ δεν το διαπραγματευθήκαμε, απλώς το αποδεχθήκαμε και

ΓΙΑΝΝΟΣ Γ ΡΑΜΜΑΤΙΔΗΣ | 2012

201 ★

ΠρΕπει αξιοπιστα

αλλά και ειλικρινώς να επαναδιαπραγματευθούμε με τους διεθνείς πιστωτές μας ένα νέο μείγμα μέτρων βασισμένων στην ισορροπημένη επιδίωξη της δημοσιονομικής αποκατάστασης και της ανάπτυξης, απαλλαγμένοι από το ολέθριο πλέγμα του πολιτικού κόστους.

επιλεκτικά το εφαρμόσαμε μέχρι σήμερα εφαρμόζοντας από το τέλος προς την αρχή τις υποχρεώσεις του, βάζοντας δηλαδή το κάρο μπροστά από το άλογο. Έστω και την ύστατη αυτή στιγμή οφείλουμε να κάνουμε έκκληση στο πολιτικό προσωπικό να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων με τη λήψη μέτρων πού θα αλλάξουν τη δομή του συστήματος διακυβέρνησης της χώρας, σε τρόπο ώστε να είναι δυνατή η υλοποίηση όλων εκείνων των διαρθρωτικής φύσεως νομοθετικών παρεμβάσεων που θα οδηγήσουν στην επανεκκίνηση της οικονομίας, στην έξοδο από την κρίση και στη θέση της χώρας σε πορεία ανάπτυξης. Αυτό εξακολουθούμε να επιμένουμε ότι θα καταστεί δυνατό μόνο εάν αξιόπιστα αλλά και ειλικρινώς επαναδιαπραγματευθούμε με τους διεθνείς πιστωτές μας ένα νέο μείγμα μέτρων βασισμένων στην

ισορροπημένη επιδίωξη της δημοσιονομικής αποκατάστασης και της ανάπτυξης, απαλλαγμένοι από το ολέθριο πλέγμα του πολιτικού κόστους. Και έχει αποδειχθεί πια στην πράξη ότι η προσπάθεια αποφυγής ανάληψης του πολιτικού κόστους από την απελθούσα κυβέρνηση Παπανδρέου, αντί να της αποφέρει πολιτικά οφέλη, φαίνεται να την έχει αποσυνθέσει πολιτικά. Ελπίζουμε να μην συμβεί το ίδιο και με την νέα κυβέρνηση, που θα προκύψει από τις εκλογές του Μαϊου. Είναι καιρός να ανακτήσουμε τη χαμένη αξιοπιστία μας και να δηλώσουμε επιτέλους παρόντες στη διεθνή κοινότητα επιστρατεύοντας επίσης και όλες τις υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας στη βάση του πατριωτικού καθήκοντος του καθενός για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση της χώρας μέσα από τα ερείπιά της.

202 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Ο ι κ ο ν ο μ Ι α τ η ς δ ρ Α σ η ς | Τ ο υ ρ ι σ μ Ος

ΑνεκμετΑλλευτος

π λοΥ τ ος

Για να μπορέσει να αναδειχθεί ο π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ ι κ O ς ρ O λ ο ς του τουρισμού στην ελληνική οικονομία, ενός τομέα που συνεισφέρει περίπου το 1 6 % τ ο υ α ε π της χώρας και του αναλογεί τ ο 1 8 % τ η ς α π α σ χ O λ η σ η ς , υπάρχει μια σειρά θεμάτων τα οποία χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Απαιτούνται δραστικές παρεμβάσεις στη διαχείριση και τον προσανατολισμό της τ ο υ ρ ι σ τ ι κ H ς π ρ ο σ φ ο ρ A ς , στην προσέγγιση και διαχείριση της τουριστικής ζήτησης και φυσικά στη διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα.

τουρισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας για δύο βασικούς λόγους. Από τη μία πλευρά, η συμμετοχή του στο ΑΕΠ είναι σταθερά πάνω από 15% και από την άλλη δημιουργεί απασχόληση, κυρίως στους νέους και στην περιφέρεια, σε ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων, με διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και ειδίκευσης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι

ένας στους πέντε κατοίκους της Ελλάδας απασχολείται άμεσα ή έμμεσα στον τουριστικό τομέα, ενώ για κάθε ευρώ που καταναλώνεται στον τουρισμό δημιουργείται υπερδιπλάσια δευτερογενής κατανάλωση στην υπόλοιπη οικονομία. Κατά το 2011, ο τουρισμός σύμφωνα με στοιχεία και εκτιμήσεις του World Travel & Tourism Council (WTTC), συνεισέφερε τουλάχιστον το 16% του ΑΕΠ και το 18% της συνολικής απασχόλησης (767.800 απασχο-

ΑπΟ τον Α ν δ ρ Ε α Α ν δ ρ ε Α δ η , πρΟεδρο του ΣΕΤΕ

λούμενοι). Σύμφωνα δε με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2011, παρατηρήθηκε αύξηση σε σχέση με το 2010 κατά 9,5% στις διεθνείς αφίξεις (16,4 εκατ. ταξιδιώτες, έναντι 15 εκατ. ταξιδιώτες) και 9,5% στις εισπράξεις (10,5 δισ. ευρώ, έναντι 9,6 δισ. ευρώ), επιβεβαιώνοντας με τον καλύτερο τρόπο τη δυναμική του ελληνικού τουρισμού. Παρά ταύτα, για να μπορέσει να αναδειχθεί ο πρωταγωνιστικός ρόλος του τουρισμού στην ελληνική

ΑνδρΕ α Σ Ανδρε Α δηΣ | 2012

203 ★

Η μεγΑλη πρΟκληση όμως, για την τουριστική πολιτική είναι η χάραξη μιας αποτελεσματικής ψηφιακής στρατηγικής. Η ζήτηση πλέον για τον ελληνικό τουρισμό προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τεχνολογικά-διαδικτυακά ανεπτυγμένες χώρες και οι (υποψήφιοι) τουρίστες περιμένουν να βρουν αντίστοιχες υπηρεσίες και στην Ελλάδα.

204 ★

ΤΑ ΣΕΙΣ | 2012

Ο ι κ ο ν ο μ Ι α τ η ς δ ρ Α σ η ς | Τ ο υ ρ ι σ μ Ος

οικονομία, υπάρχει μια σειρά θεμάτων τα οποία χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Σε θεσμικό επίπεδο, είναι αναγκαία η ύπαρξη αυτόνομου Υπουργείου Τουρισμού. Είναι δε σημαντικό να έχει διευρυμένες αρμοδιότητες και ευελιξία ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια της πολιτικής, ανεξάρτητα από τη συχνότητα εναλλαγής των πολιτικών προσώπων. Χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής σκηνής είναι το γεγονός ότι τα τελευταία 20 χρόνια, 50

διαφορετικά πρόσωπα έχουν ηγηθεί του ελληνικού τουρισμού με την ιδιότητα του υπουργού, του υφυπουργού, του προέδρου και του γενικού γραμματέα του ΕΟΤ. Ο ΣΕΤΕ έχει προτείνει επανειλημμένα τη δημιουργία θέσης γενικού γραμματέα πενταετούς θητείας, ο οποίος θα είναι σε θέση να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ενιαία στρατηγική για τον ελληνικό τουρισμό. Επιπλέον, ο ΣΕΤΕ έχει προτείνει την ίδρυση εταιρείας μάρκετινγκ όπου θα συμμετέχει ο ιδιωτικός τομέας του τουρισμού σε ποσοστό 70% και το δημόσιο σε ποσοστό 30%.

Ελλείψεις και ανάπτυξη

ΒασικΑ ζητΗματα

είναι ο επενδυτικός νόμος και το άμεσα συναρτώμενο με αυτόν Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό. Είναι σαφές ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο της υφιστάμενης γραφειοκρατίας, θα πρέπει να γνωρίζει κανείς σε ποιες περιοχές μπορεί να επενδύσει και τι είδους επένδυση μπορεί να κάνει.

Σε επίπεδο προσφοράς, δύο είναι τα βασικά ζητήματα: ο επενδυτικός νόμος και το άμεσα συναρτώμενο με αυτόν Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό. Είναι σαφές ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο της υφιστάμενης γραφειοκρατίας, θα πρέπει να γνωρίζει κανείς σε ποιες περιοχές μπορεί να επενδύσει και τι είδους επένδυση μπορεί να κάνει. Επίσης, στις προϋποθέσεις για επενδύσεις και ανάπτυξη θα πρέπει να περιλαμβάνεται ένα σταθερό φορολογικό πλαίσιο. Ως προς τον ανθρώπινο παράγοντα, ο οποίος σε έναν τομέα παροχής υπηρεσιών όπως ο τουρισμός παίζει σημαντικό ρόλο, η χώρα μας είναι η μοναδική η οποία δεν έχει πανεπιστημιακές σχολές τουρισμού και δεν έχει θέσει την τουριστική εκπαίδευση στις υψηλές προτεραιότητες της τουριστικής πολιτικής της. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της McKinsey, μέχρι το 2021, η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του τουρισμού (άμεση και έμμεση συνεισφορά) μπορεί να αυξηθεί κατά 18 δισ. ευρώ, φτάνοντας τα 50 δισ. ευρώ και να δημιουργήσει 220 χιλ. νέες θέσεις εργασίας. Αυτό αντιστοιχεί στο 36% της εκτιμώμενης συνολικής ανάπτυξης της χώρας και στο 44% του αριθμού των νέων θέσεων εργασίας για την επόμενη δεκαετία. Για να το πετύχουμε όμως αυτό χρειαζόμαστε ένα όραμα που να κινητοποιεί τόσο τους κατοίκους, όσο και τις δημιουργικές επιχειρηματικές δυνάμεις. Το όραμα του ΣΕΤΕ είναι μια Ελλάδα που πάνω από όλα θα εξασφαλίζει υψηλό βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες της, μια Ελλάδα όπου όλοι οι πολίτες του κόσμου θα

ήθελαν να ζουν, είτε μόνιμα είτε προσωρινά. Η υλοποίηση του οράματος χρειάζεται δραστικές παρεμβάσεις στη διαχείριση και τον προσανατολισμό της τουριστικής προσφοράς, στην προσέγγιση και διαχείριση της τουριστικής ζήτησης και φυσικά στη διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα. Ως προς την προσφορά, οφείλουμε να διατηρήσουμε το προϊόν «ήλιος και θάλασσα». Το πρωτογενές τμήμα (core product) είναι εξαιρετικό. Η αναβάθμιση της ποιότητάς του και η συνεχής βελτίωση της σχέσης τιμής/ποιότητας πρέπει να είναι οι στόχοι μας ως προς την περαιτέρω ανάπτυξή του. Ως προς τη ζήτηση, το κυρίαρχο ζητούμενο είναι η δημιουργία δομών και κουλτούρας μάρκετινγκ. Η συνεχής έρευνα και μελέτη των αγορών είναι η ελάχιστη απαιτούμενη προϋπόθεση επιτυχίας. Η εξωστρέφεια, που μεταξύ άλλων εκφράζεται και με συμμαχίες είναι επίσης βασικός παράγων επιτυχίας. Η μεγάλη πρόκληση όμως, για την τουριστική πολιτική είναι η χάραξη μιας αποτελεσματικής ψηφιακής στρατηγικής. Η ζήτηση πλέον για τον ελληνικό τουρισμό προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τεχνολογικά-διαδικτυακά ανεπτυγμένες χώρες και οι (υποψήφιοι) τουρίστες περιμένουν να βρουν αντίστοιχες υπηρεσίες και στην Ελλάδα. Από την άλλη μεριά, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι αυτός ο οποίος κάνει ή μπορεί να κάνει τη διαφορά, ιδίως όταν αναφερόμαστε σε εμπειρίες. Κατά συνέπεια, η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, τόσο η αρχική, όσο και η συνεχής είναι η σημαντικότερη παράμετρος στην προσπάθεια παροχής ποιοτικών υπηρεσιών και βελτίωσης της παραγωγικότητας. Ο ιδιωτικός τομέας, οφείλει να αναλάβει τις δέουσες πρωτοβουλίες με το να επενδύει στη συνεχή κατάρτιση των επαγγελματιών και να στηρίζει το εκπαιδευτικό σύστημα, δημόσιο και ιδιωτικό. Η ευθύνη εφαρμογής των επιμέρους αναγκαίων μέτρων και διαρθρωτικών παρεμβάσεων θωράκισης του τουρισμού μας, βαρύνει συγκεκριμένα υπουργεία, τα οποία καλούνται να δράσουν άμεσα.

ΑνδρΕ α Σ Ανδρε Α δηΣ | 2012

205 ★

Οι προτερα ιΟτ η τες - οι θεσμοΙ & η Πολ ιτεΙ α Ο ΣΕΤΕ σε απόλυτη συμφωνία και συνεννόηση με όλους τους τουριστικούς φορείς και τον κόσμο του τουρισμού, έχει τεκμηριώσει και παρουσιάσει τα σημαντικότερα εξ’ αυτών, τα οποία σημειώνεται ότι έχουν υιοθετηθεί από τα κόμματα που συμμετέχουν στην Κυβέρνηση (10ο Συνέδριο ΣΕΤΕ «Τουρισμός & Ανάπτυξη», 31.10 01.11.11). Tα άμεσα μέτρα των υπουργείων είναι:

6. ΥπουργεΙο ΠεριβΑ λ λοντος, ΕνΕργειας & Κ λιματικΗς Α λ λ αγΗς • Ολοκλήρωση του Ειδικού Χωροταξικού για τον Τουρισμό.

1. ΥπουργεΙο ΠολιτισμοΥ & ΤουρισμοΥ • Νομοσχέδιο για την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας στα τουριστικά καταλύματα. • Κοινή Εταιρεία Μάρκετινγκ ΕΟΤ και ΣΕΤΕ για τη δημιουργία σύγχρονης εικόνας της χώρας και των περιοχών της και της αποτελεσματικής προώθησής της. • Αναβάθμιση Μουσείων – Αρχαιολογικών χώρων, επέκταση ωραρίων λειτουργίας καθ’ όλον το έτος. • Έκδοση των προδιαγραφών για τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα. • Νόμος που θα οδηγήσει σε οριστική λύση το ζήτημα των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων.

7. ΥπουργεΙο ΠροστασΙας του ΠολΙτη • Άμεση έναρξη της διαδικασίας δημιουργίας χώρων υποδοχής, διαμονής και σίτισης των λαθρομεταναστών, όπως και της διαδικασίας επαναπροώθησης. • Άμεση ενεργοποίηση της επιτροπής ασύλου για τη διεκπεραίωση δεκάδων χιλιάδων εκκρεμών αιτημάτων. • Αντιμετώπιση της μάστιγας των κουκουλοφόρων στα πρότυπα του τρόπου αντιμετώπισης στη Μεγάλη Βρετανία. • Μετακίνηση των μικρότερων συγκεντρώσεων από το κέντρο της Αθήνας. Εναλλακτικά, μικρές συγκεντρώσεις πάνω σε πλατείες, χωρίς να διακόπτεται η κυκλοφορία και να αποκλείεται το κέντρο. • Αποτελεσματική αντιμετώπιση των έκνομων ενεργειών, από όπου και εάν προέρχονται, π.χ. κλείσιμο αεροδρομίων, οδικών αξόνων, λιμανιών, αρχαιολογικών χώρων, ξενοδοχείων, κλπ.

2. ΥπουργεΙο ΟικονομικΩν • Μείωση του ΦΠΑ στο συνολικό τουριστικό πακέτο στο 6,5%. • Επαναφορά του ΦΠΑ της εστίασης στο 13%. • Μείωση του Τέλους Εκσυγχρονισμού & Ανάπτυξης Αεροδρομίων κατά 50%. Μείωση των χρεώσεων στον ΔΑΑ κατά 50%. • Σταθερό και ελκυστικό φορολογικό πλαίσιο, με ιδιαίτερη έμφαση στις παραγωγικές – εξαγωγικές επιχειρήσεις (π.χ. αποφυγή φορολόγησης ως ακινήτων των εργαλείων δουλειάς).

8. ΥπουργεΙο ΠαιδεΙας, Δια ΒΙου ΜΑθησης & ΘρησκευμΑτων • Αναβάθμιση τουριστικής εκπαίδευσης. • Θέσπιση από το 2012-2013 σχολικής ανάπαυλας μίας εβδομάδος (τεσσάρων σχολικών ημερών) την εβδομάδα της Καθαράς Δευτέρας κατά τα πρότυπα των περισσοτέρων Ευρωπαϊκών χωρών, με αντίστοιχη αύξηση δύο σχολικών ημερών στην αρχή και λήξη της σχολικής χρονιάς.

3. ΥπουργεΙο ΕργασΙας & ΚοινωνικΗς ΑσφΑ λισης • Εφαρμογή της ηλεκτρονικής κάρτας εργασίας και της υποχρεωτικής πληρωμής μισθοδοσίας και εισφορών μέσω τραπεζών, με παράλληλη μείωση κατά 10% των ασφαλιστικών εισφορών. • Επέκταση και ενίσχυση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης στον τουρισμό, ιδιαίτερα στην εποχική εργασία καθώς οι ιδιαιτερότητες της τουριστικής απασχόλησης είναι γνωστές.

9. ΥπουργεΙο ΕξωτερικΩν • Επιτάχυνση χορήγησης βίζας Schengen εντός 48 ωρών από όλα τα προξενεία της χώρας και αύξηση χορηγήσεων βίζας πολλαπλών εισόδων. υτόματη χορήγηση πολλαπλής βίζας σε αγοραστές τουριστι•Α κών κατοικιών υψηλής αξίας.

4. ΥπουργεΙο ΑνΑπτυξης, ΑνταγωνιστικΟτητας & ΝαυτιλΙας • Υλοποίηση της άρσης του καμποτάζ στην κρουαζιέρα. • Νέο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των λιμανιών και μαρινών της χώρας ως Ανώνυμες Εταιρείες. • Νέο θεσμικό πλαίσιο για την ακτοπλοΐα. • Επανεξέταση του επενδυτικού νόμου για τον τουρισμό – Διορθωτικές παρεμβάσεις. 5. ΥπουργεΙο ΥποδομΩν, ΜεταφορΩν & ΔικτΥων • Πλήρης και άμεση απελευθέρωση των χερσαίων μεταφορών – ταξί, φορτηγά, ΚΤΕΛ. • Άμεσος στρατηγικός σχεδιασμός ενίσχυσης των αερομεταφορών το 2012.

Εάν τα παραπάνω μέτρα εφαρμοσθούν το επόμενο τρίμηνο, ο τουρισμός θωρακίζεται, δημιουργούνται προϋποθέσεις για νέο θετικό πρόσημο το 2012 και επανεκκίνησης της ελληνικής οικονομίας. Από την πλευρά του ο ΣΕΤΕ δεσμεύεται να συνεχίσει να καταδεικνύει την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική σημασία του τουρισμού σε όλους τους συνομιλητές του, να ενημερώνει όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη για τις εξελίξεις στη διεθνή τουριστική αγορά, να προωθεί τη συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και να είναι καθ’ όλα έτοιμος να συμβάλει έμπρακτα στην ενίσχυση, τη διάδοση και την ανάδειξη της μοναδικότητας των ελληνικών προορισμών και της χώρας μας.

206 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΕΠΕΝ∆ΥΣΕΙΣ

ΚΛΕΙ∆Ι

ΕΞΟ∆ΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΕΣΗ Βασικός παράγοντας για την οικονοµική ανάκαµψη της Ευρώπης και κατ’ επέκταση όλων των κρατών που µπλέχτηκαν στη δίνη της ύφεσης είναι οι επενδύσεις. Οι επενδύσεις έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Α Λ Λ Α Γ Ε Σ στο Χ Ρ Η Μ Α Τ Ο Π Ι Σ Τ Ω Τ Ι Κ Ο και Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Μ Α Τ Ι Κ Ο τοπίο µιας χώρας δηµιουργώντας µάλιστα πολλές και υγιείς νέες θέσεις εργασίας. Ουσιαστικά αποτελούν την ατµοµηχανή της Ε Π Α Ν Ε Κ Κ Ι Ν Η Σ Η Σ της οικονοµίας, µια Τ Ο Ν Ω Τ Ι Κ Η Ε Ν Ε Σ Η που διευκολύνει τη ρευστότητα και θέτει καινούργια δεδοµένα στο αναπτυξιακό σκηνικό.

παγκόσµια οικονοµία διανύει εδώ και αρκετό καιρό µια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο δεχόµενη αλλεπάλληλα χτυπήµατα από τους οίκους αξιολόγησης και τις διεθνείς αγορές. Η υφήλιος κλυδωνίζεται από τις ασταθείς οικονοµικές συνθήκες που επικρατούν και κύριο µέληµα των περισσότερων χωρών είναι η σταδιακή έξοδος τους από την ύφεση καθώς και η όσο το δυνατόν γρηγορότερη επάνοδος τους σε τροχιά ανάπτυξης. Το 2011 υπήρξε δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, µε τη σκιά της υποβάθµισης και την απειλή της ύφεσης να τις καταδιώκουν αδιάκοπα. Η

Ευρώπη του κάποτε άκρως ισχυρού ευρώ βρέθηκε αναπάντεχα στο επίκεντρο των εξελίξεων, µε πολλούς αξιωµατούχους και µεγάλη µερίδα του διεθνούς τύπου να αµφισβητούν ακόµη και τη βιωσιµότητα του κοινού νοµίσµατος. Η λεγόµενη «κρίση» που ξεκίνησε µε την κατάρρευση της φούσκας της χρηµατοδότησης του τραπεζικού και στεγαστικού συστήµατος στην Ιρλανδία και άλλα κράτη, επεκτάθηκε σε µια σειρά από χώρες µε ασταθείς θεσµικές και οικονοµικές δοµές όπως η Ελλάδα και τέλος προσέβαλε ισχυρότερες όπως η Ιταλία και η Γαλλία κάνοντας το µέλλον της ευρωζώνης να δείχνει αβέβαιο. Η «τιµωρία» της επιστροφής στη δραχµή, αναπαράγεται καθηµερινά στα

ΑΠΟ ΤΟΝ Α ΡΙΣΤ ΟΜΕΝΗ ΣΥΓΓΡ Ο , ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΟΥ INVEST IN GREECE

ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ ΣΥΓΓΡΟΣ | 2012

207 ★

Η ΕΛΛΑ∆Α ΤΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ Το κρίσιµο ερώτηµα που διατυπώνεται από ποικίλους οικονοµικούς παράγοντες παγκοσµίως και στο οποίο το ελληνικό κράτος καλείται να απαντήσει µε ικανοποιητικό τρόπο είναι το: γιατί να επενδύσω στην Ελλάδα, ιδίως τώρα που η ελληνική οικονοµία βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή θέση; Η απάντηση σε αυτό το ερώτηµα είναι ότι ακριβώς επειδή η χώρα µας βρίσκεται σε άσχηµη οικονοµική κατάσταση παρουσιάζει δυνατότητες για κερδοφόρες επενδύσεις.

208 ★

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ

διεθνή ΜΜΕ, παρουσιάζοντας συχνά μια Ελλάδα ανίκανη να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις και τις υποδείξεις των θεσμικών παραγόντων και των συνεταίρων της στην Ευρώπη. Το πρότυπο του Έλληνα που προβάλλεται, άδικα αλλά όχι αναίτια, ότι δουλεύει λίγο αλλά αμείβεται πλουσιοπάροχα καθώς και οι δυσλειτουργίες που παρουσιάζει το ελληνικό κράτος διαδόθηκαν παντού δημιουργώντας στο εξωτερικό την αίσθηση ότι αυτή η χώρα ίσως και να μην αξίζει να σωθεί. Ο φόβος όμως για ένα παγκόσμιο ντόμινο με ανυπολόγιστες ζημιές και με δραματικές επιπτώσεις που θα είχε μια ενδεχόμενη άρνηση βοήθειας προς την Ελλάδα συγκράτησαν τις ισχυρότερες χώρες της ευρωζώνης από το να απορρίψουν ένα ακόμη δάνειο προς τη χώρα μας.

Αβεβαιότητα χωρίς τέλος

Το προτυπο

του Έλληνα που προβάλλεται, άδικα αλλά όχι αναίτια, ότι δουλεύει λίγο αλλά αμείβεται πλουσιοπάροχα καθώς και οι δυσλειτουργίες που παρουσιάζει το ελληνικό κράτος διαδόθηκαν παντού δημιουργώντας στο εξωτερικό την αίσθηση ότι αυτή η χώρα ίσως και να μην αξίζει να σωθεί.

Φυσικά επακόλουθα της ύφεσης που όλοι βιώνουμε είναι η συρρίκνωση της επιχειρηματικότητας και η ξέφρενη άνοδος της ανεργίας, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί στην πλειονότητα των πολιτών διάχυτη απαισιοδοξία για την πορεία της οικονομίας. Τα spreads, το IMF, ο PSI, λέξεις και όροι άγνωστοι μέχρι πρότινος στον μέσο πολίτη έγιναν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας του και φαίνεται πως, ακόμα και αν στην πλειοψηφία τους οι πολίτες δεν τις καταλαβαίνουν, τελικά θα κρίνουν τη μελλοντική μας ευημερία. Οι διαρκείς και συχνά διόλου ενθαρρυντικές εξελίξεις συντελούν στη δημιουργία ενός καθόλα αρνητικού κλίματος κάνοντας την ανάγκη για υλοποίηση νέων ιδεών σωστικού χαρακτήρα όλο και πιο επιτακτική. Έτσι η αναζήτηση μιας διεξόδου και η στήριξη των πληττόμενων από την κρίση χωρών αποτελούν προτεραιότητες των ηγετών, των θεσμικών οργάνων και οργανισμών με απώτερο σκοπό να βρεθούν πάραυτα τρόποι αναπτυξιακής ανάκαμψης. Βασικός παράγοντας για την οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης και κατ’ επέκταση όλων των κρατών που μπλέχτηκαν στη δίνη της ύφεσης είναι οι επενδύσεις. Οι επενδύσεις έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στο χρηματοπιστωτικό και επιχειρηματικό τοπίο μιας χώ-

ρας δημιουργώντας μάλιστα πολλές και υγιείς νέες θέσεις εργασίας. Ουσιαστικά αποτελούν την ατμομηχανή της επανεκκίνησης της οικονομίας, μια τονωτική ένεση που διευκολύνει τη ρευστότητα και θέτει καινούργια δεδομένα στο αναπτυξιακό σκηνικό. Η ανάγκη για αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου δεν μπορεί παρά να βασιστεί στις παραγωγικές και καινοτόμες επενδύσεις και φυσικά στην επέκταση της παραγωγικής βάσης της χώρας μας. Γι αυτό τον λόγο και εφόσον διανύουμε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο για την οικονομική πραγματικότητα η προσέλκυση των απαραίτητων κεφαλαίων είναι θέμα μείζονος σημασίας. Η παρουσία των επενδύσεων στην οικονομία ενός κράτους είναι ζωτική παράμετρος για την αναπτυξιακή ανάταση της οποιαδήποτε χώρας και φυσικά κύριος στόχος θα πρέπει να είναι η διατήρησή τους ακόμη και μετά την έξοδο από την κρίση ώστε να υπάρξει αδιάκοπη εισροή κεφαλαίου και άρα συνεχής ανέλιξη. Αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι το ότι η επιχειρηματικότητα έχει κλονιστεί εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής αναταραχής. Πολλές επιχειρήσεις κλείνουν μέρα με τη μέρα κάτι το οποίο έχει φυσικά ως αποτέλεσμα την απώλεια πολλών θέσεων εργασίας και τον περιορισμό του διαθέσιμου κεφαλαίου για επενδύσεις. Προσαρμοζόμενοι λοιπόν στα νέα οικονομικά δεδομένα και τις όχι και τόσο πρόσφορες συνθήκες που επικρατούν στις περισσότερες αγορές είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί τρόπος προώθησης των επενδύσεων, έστω και με τις περιορισμένες δυνατότητες που παρουσιάζονται στην παρούσα χρονική περίοδο. Οι στρατηγικές επενδύσεις, οι επενδύσεις δηλαδή που είτε αφορούν ιδιαίτερα μεγάλα χρηματικά ποσά είτε συμβάλλουν αποφασιστικά στην ανάπτυξη των στρατηγικών τομέων της οικονομίας, καλούνται να οδηγήσουν τη χώρα μακριά από την οικονομική αβεβαιότητα και την καταστροφή. Επιπλέον, οι στρατηγικές επενδύσεις βοηθούν την τόνωση της οικονομίας και την ενίσχυση της ρευστότητας ανοίγοντας νέες προοπτικές για

ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ ΣΥΓΓΡΟΣ | 2012

209 ★

τους πολίτες και τη χώρα. Το ερώτημα όμως είναι τι γίνεται όταν τα απαραίτητα κεφάλαια εκλείπουν; Σε αυτή την περίπτωση τη λύση καλούνται να δώσουν είτε οι παραδοσιακά μεγάλοι επενδυτές, είτε οι αναδυόμενες οικονομίες της Κίνας, της Ινδίας κ.λπ. που έχουν προσπεράσει αλώβητες σχεδόν τη διεθνή κρίση και οι οποίες πάντα αναζητούν πρόσφορο έδαφος για νέα επενδυτικά σχέδια. Αυτές οι οικονομίες έχουν τις δυνατότητες να ανακουφίσουν την «ταλαιπωρημένη» Ευρωπαϊκή οικονομία, ενισχύοντας τη ρευστότητα και δίνοντας κατ’ επέκταση νέα πνοή στη συρρικνωμένη παραγωγικότητα κάθε κράτους. Άλλωστε με τη βελτίωση της παραγωγικότητας δημιουργούνται άμεσα νέες ανάγκες και κενά στην αγορά εργασίας, συμβάλλοντας στον περιορισμό του ποσοστού της ανεργίας που δυστυχώς έχει φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα τόσο στη Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες που βιώνουν περίοδο ύφεσης. Με την ενίσχυση της απασχόλησης δίνεται μια ευκαιρία στους εργαζόμενους πολίτες να αποκτήσουν ένα σταθερό εισόδημα, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους και φυσικά να συνεισφέρουν στην εξυγίανση της οικονομίας.

Η Ελλάδα των ευκαιριών Όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, η προσέλκυση επενδύσεων είναι προφανώς ανάμεσα στις προτεραιότητες της υιοθετηθείσας πολιτικής που αποσκοπεί στη διευκόλυνση της ρευστότητας. Παρόλα αυτά το κρίσιμο ερώτημα που διατυπώνεται από ποικίλους οικονομικούς παράγοντες παγκοσμίως και το ελληνικό κράτος καλείται να απαντήσει με ικανοποιητικό τρόπο είναι το: γιατί να επενδύσω στην Ελλάδα, ιδίως τώρα που η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή θέση; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ότι ακριβώς επειδή η χώρα μας βρίσκεται σε άσχημη οικονομική κατάσταση παρουσιάζει δυνατότητες για κερδοφόρες επενδύσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί ακόμη και με μικρότερο διαθέσιμο κεφάλαιο μπορούν να υπάρξουν μεγαλύτερες απολαβές από ότι σε άλλες «δυνατότερες» οικονομίες. Σημαντική πα-

ράμετρος της προώθησης των ελληνικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων βέβαια είναι η συνειδητοποίηση ότι η Ελλάδα περιλαμβάνει διάφορους τομείς που μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον ξένων επενδυτών. Πιο συγκεκριμένα, η χώρα μας παρουσιάζει μεγάλες ευκαιρίες στον τομέα του τουρισμού, στη μεταποίηση των προϊόντων της πρωτογενούς παραγωγής των τροφίμων καθώς και στον τομέα της ενέργειας που λόγω των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας εμφανίζει μάλιστα ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Το απαραίτητο υπόβαθρο λοιπόν υπάρχει και με ορθούς χειρισμούς μπορεί να επιτευχθεί η πολυπόθητη προσέλκυση ξένων επενδυτών. Το ενδιαφέρον του παγκόσμιου επενδυτικού περιβάλλοντος είναι άλλωστε ο παράγοντας που καθιστά ελκυστική μια χώρα και συμβάλλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη της οικονομίας της. Οι επενδύσεις αποτελούν τεκμήριο αξιοπιστίας καθότι προβάλλουν τις αναπτυξιακές δυνατότητες που προσφέρει ένα κράτος, γι αυτό και η προσέλκυση τους θα πρέπει να διατηρεί πρωταρχικό ρόλο στην αναπτυξιακή πολιτική κάθε χώρας. Η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η ανάπτυξη της εξωστρέφειας και η αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου αποτελούν τις στρατηγικές επιλογές μας με το βλέμμα στο μέλλον. Αυτό επιτυγχάνεται με τη θέσπιση του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου ώστε να μην καταπνίγονται οι επενδυτικές ευκαιρίες. Στόχος είναι σε κάθε περίπτωση η διευκόλυνση της τοποθέτησης κεφαλαίου που θα οδηγήσει γρήγορα σε ανάπτυξη. Η Ελλάδα π.χ. έχει λάβει μια σειρά νέων μέτρων για την ομαλότερη και ταχύτερη προώθηση των επενδύσεων, δεδομένων των αυξημένων αναγκών ρευστότητας που έχουν προκύψει λόγω της ύφεσης. Οι επενδύσεις που πρόκειται να ξεκινήσουν αυτή τη δύσκολη περίοδο είναι απαραίτητες ώστε να δώσουν την ώθηση που χρειάζεται η χώρα για να βγει από το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει και να επανέρθει δυναμικά στο οικονομικό προσκήνιο. Επιπλέον, έχουν γίνει ενέργειες για επέκταση του

fast track ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερο και να διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής του με στόχο να δοθεί προτεραιότητα στις μεγάλες επενδύσεις. Επίσης έχει τεθεί σε λειτουργία το one stop shop απλοποιώντας τις διαδικασίες για τη σύσταση επιχειρήσεων. Ακόμη έχουν διευκολυνθεί οι απαλλοτριώσεις ώστε να προχωρήσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα τα μεγάλα έργα υποδομών και τέλος έχει επιταχυνθεί η διαδικασία εκτέλεσης των αρχαιολογικών ερευνών και εργασιών. Βεβαίως, υπάρχουν πολλά που είναι ανάγκη να γίνουν ακόμα και άλλα που χρειάζεται να βελτιωθούν και αναφέρομαι τόσο στη μείωση της γραφειοκρατίας όσο και στην καταπολέμηση της διαφθοράς καθώς και την περαιτέρω αύξηση της ανταγωνιστικότητάς μας. Η επανάκτηση του 1/3 της ανταγωνιστικότητας που χάσαμε τα τελευταία 10 χρόνια είναι αναγκαία για την οικονομία μας. Οι επενδύσεις τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο συμβάλλουν σε μέγιστο βαθμό στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος. Ας είμαστε ρεαλιστές συνειδητοποιώντας ότι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Όμως, με τη διάθεση του κατάλληλου κεφαλαίου που θα προωθήσει την ανάπτυξη έστω και με αργούς ρυθμούς, το ευρώ έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τον σκόπελο της κρίσης και να ανακτήσει τη χαμένη του αίγλη, ενισχύοντας μια ήδη ενωμένη Ευρώπη και προσβλέποντας στην ευημερία των κρατών που την απαρτίζουν. Έχοντας ως απώτερο σκοπό την όσο το δυνατόν γρηγορότερη έξοδο της Ελλάδας και της Ευρώπης από την κρίση, μέσω των επενδύσεων στοχεύουμε υψηλά, σε ένα πολύ καλύτερο οικονομικά μέλλον που θα ευνοεί τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την επιχειρηματικότητα, τις ευκαιρίες, την εξυγίανση της οικονομίας και φυσικά τη βελτιστοποίηση των συνθηκών διαβίωσης των πολιτών. Η προσπάθεια είναι συνεχής και επίπονη. Αλλά είναι ο μόνος δρόμος που μας μένει και θα τον πάμε μέχρι το τέλος. Σε πείσμα όσων διαδίδουν, ακόμα και αν δεν το πιστεύουν, ότι δεν μπορούμε.

210 ★

ÏÉ ÐËÇÑÅÉÓ ÓÔÁÔÉÓÔÉÊÅÓ ÓÅÉÑÅÓ ÔÇÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÏÉÊÏÍÏÌÉÁÓ

ΤΑΣΕΙΣ | 2012

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ | Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ

ÏËÁ ÔÁ ÄÉÁÈÅÓÉÌÁ ÓÔÏÉ×ÅÉÁ, ÅÍÇÌÅÑÙÌÅÍÁ ÌÅ×ÑÉ ÓÇÌÅÑÁ, ΣΤΟ:

Ç ÅËËÇÍÉÊÇ ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ ÓÅ ÁÑÉÈÌÏÕÓ

ÏÉ ÍÏÌÏÉ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ

ÌÉÁ ÕÐÇÑÅÓÉÁ ÔÏÕ

ALL MEDIA ÌÅÓÁ ÅÐÉÊÏÉÍÙÍÉÁÓ A.E. Ôçë.: 210 640 1850, E-mail: A@allmedia.gr

Posidonia 4-8 June 2012, Metropolitan Expo, Athens Greece

A unique blend of business and social interactions at the heart of Shipping Be part of the great Posidonia experience at a state of the art new venue

∆είτε πληροφορίες για την ΕΠΙΛΟΓΗ και τις ετήσιες εκδόσεις της ALLMEDIA στο epilogimag.gr

ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ:

ΙΔΙΟΤΗΤΑ: FAX:

E-MAIL:

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΥΠΟΓΡΑΦΗ: ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ:

ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΤΕ

 ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ (για την περιοχή της Αθήνας)  ΘΑ ΠΕΡΑΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΣΑΣ  ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ VISA

Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Ονοματεπώνυμο: ..............................................................................................................................................

Ετήσια

Διετής

88 €

160 €

125 €

225 €

48 €

88 €

Επίσης: Ν.Π.Δ.Δ. - Οργανισμοί - Πρεσβείες - Βιομηχανικά & Επιχειρηματικά Συγκροτήματα

Συνδρομή Εξωτερικού

165 €

275 €

Συνδρομή φοιτητών εξωτερικού (αποστολή φοιτητικής ταυτότητας)

115 €

185 €

Στις τιμές περιλαμβάνεται Φ.Π.Α. 5%

Λήξη: .......................................................................... Υπογραφή: .................................................................

The International Shipping Exhibition

Organisers: Posidonia Exhibitions SA, e-mail: posidonia@posidonia-events.com

www.posidonia-events.com

 ΧΡΕΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΡΤΑ DINERS

Αριθμος Κάρτας: .......................................................

Καποδιστρίου 2 & Λεωφ. Δημοκρατίας 83, 154 51, Νέο Ψυχικό τηλ.: 210 64 23 688, fax: 210 64 24 850, sindromes@allmedia.gr

ΔΙΕΞΟΔΟΙ

Aναπτyξη

∆ΙΕΞΟ∆ΟΙ & ΑΝΑΠΤ ΥΞΗ Ε Τ Η Σ Ι Α Ε ΚΔ Ο Σ Η Τ Ο Υ Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Υ Ε Π Ι Λ Ο Γ Η • Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Σ 2 0 1 2 • 2 9

ρεαλισµός

ISSN 1105-252X

οικονοµία

διαφάνεια

όραµα

ανάπτυξη εξωστρέφεια

ψηφοφόροι

κουλτούρα δικαιοσύνη

πολίτες πολιτικοί καινοτοµία

αρχές

ύπαρξη

κανόνες

µεταρρυθµίσεις

ασφάλεια

συνείδηση

προοπτική κοινωνία λάθος

συµµετοχή

ύπαρξη

ηθική στρατηγική

δράσηαξίες

ευθύνη υπευθυνότητα εκλογές

ΕΤΟΣ

επίπεδο

παιδεία θεσµοί έρευνα

σωστό

ΤΑΣΕΙΣ 2012

επιχειρείν 2012 αξιοπιστία

σύστηµα κοινότητα

εργασία

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

δηµόσιο