Karol Dzięgielewski – W ŚWIECIE SKARBÓW Z EPOKI BRĄZU

W ŚWIECIE SKARBÓW Z EPOKI BRĄZU

Chasing rainbows to angielski idiom oznaczający pogoń za nierealistycznym, nieosiągalnym celem: celem, który wmiarę zbliżania wymyka się ścigającemu niczym baśniowy koniec tęczy. Użycie tej metafory w tytule tomu prac naukowych może wydawać się zaskakujące, wziąwszy pod uwagę, że w powszechnym odczuciu domeną nauki jest wyjaśnianie racjonalne, faktograficzne, „twarde”. Jednak wielu uczonym taką perspektywę z czasem przybliża samodzielne doświadczanie żmudności badań naukowych, mozolności wspinania się i wychylania ponad „barki gigantów”. Współczesna nauka pozbywa się zresztą złudzenia obiektywizmu: towarzyszy jej samoświadomość rzutowania własnych wyobrażeń badaczy – z ich tradycją, naukową szkołą, światopoglądem – na przedmiot badań. Wreszcie, wśród rozmaitości świata badanego przez naukę są takie zjawiska, których wyjaśnianie przychodzi z wyjątkowym trudem. Warcheologii europejskiej epoki brązu z całą pewnością należy do nich fenomen deponowania skarbów. Mimo ponad stulecia badań i nieustających nowych odkryć do dziś nie jesteśmy w stanie jednoznacznie wytłumaczyć, jakie mechanizmy kryły się za masowym deponowaniem w ziemi lub wodzie cennych dóbr, często wykonanych z egzotycznego na danym terenie

Prof. Wojciech Blajer

Piotr Kołodziejczyk

surowca (stopu miedzi zwanego brązem), najpewniej bez zamiaru ich ponownego podjęcia. Zjawisko to było rozpowszechnione w Europie na przestrzeni niemal dwóch tysięcy lat: od przełomu III i II do połowy I tysiąclecia przed Chrystusem. Biorąc powyższe pod uwagę, użycie wspomnianej metafory w tytule zbiorowego dzieła osadzonego w tematyce skarbów z epoki brązu nie wydaje się już tak bardzo nieprzystające do rzeczywistości. Ajeśli dodatkowym celem jest odwołanie do autoironii i „angielskiego” poczucia humoru adresata – metafora wydaje się wręcz szyta na miarę. Po takim wprowadzeniu nie można mieć wątpliwości, że adresatem anonsowanej księgi jest prof. Wojciech Blajer, badacz kierujący Zakładem Archeologii Epoki Brązu wInstytucie Archeologii UJ. To właśnie dziedzina skarbów brązowych zaprząta naukową uwagę Profesora od początków kariery, której czterdziestolecie społeczność UJ uczciła latem 2020 roku.

Jubileusz Profesora przyszło nam świętować tuż po chwilach najsurowszego lockdownu spowodowanego pandemią, 25 czerwca 2020. Koleżanki i koledzy z Instytutu przygotowali skromną uroczystość wokrytym zielenią Ogrodzie Profesorskim przy ul. Gołębiej, na tyłach Collegium Minus. Z powodu zagrożenia epidemicznego fizyczny udział zapewniono tylko niewielu osobom, zwładzami dziekańskimi Wydziału Historycznego na czele (dziekanem Janem Święchem iprodziekanami Judytą Rodzińską-Nowak i Stanisławem Sroką) oraz byłą i obecną dyrekcją Instytutu Archeologii (profesorami Janem Chochorowskim, Krzysztofem Ciałowiczem i Pawłem Valde-Nowakiem). Nie zabrakło reprezentantów poszczególnych zakładów oraz kilkorga gości z zaprzyjaźnionych instytucji.

Uroczystość w Ogrodzie Profesorskim; władze dziekańskie Wydziału Historycznego, od lewej profesorowie Judyta Rodzińska-Nowak, Jan Święch i Stanisław Sroka

Paulina Kowalczyk-Matys

Tom zatytułowany Chasing Bronze Age rainbows. Studies on hoards and related phenomena in prehistoric Europe in honour of Wojciech Blajer wręczają Jubilatowi redaktorzy Karol Dzięgielewski i dr. hab. Marcin S. Przybyła

Paulina Kowalczyk-Matys Po prawej prof. Wojciech Blajer po otrzymaniu wyjątkowego prezentu, po lewej dr. hab. Marcin S. Przybyła

Znacznie więcej gości, w tym autorów tomu i przyjaciół Profesora z całej Europy, zgromadziła przeprowadzona zgodnie zduchem czasu iwymogiem chwili interaktywna transmisja wydarzenia on-line, pierwsza w historii Wydziału przy okazji tego rodzaju uroczystości. Oficjalne adresy ku czci Jubilata wygłosili tą drogą, między innymi, przedstawiciele Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej wLublinie czy Queen’s University wBelfaście. Można podejrzewać, że ten nowy element w uroczystościach wspólnoty akademickiej pozostanie znami na dłużej. Co było pretekstem do obdarowania Profesora właśnie takim prezentem? Od początku swojej drogi naukowej Wojciech Blajer koncentrował się na problematyce gromadnych znalezisk przedmiotów metalowych z epoki brązu. Z zagadnieniem tym zetknął się już na etapie przygotowywania pracy magisterskiej, opublikowanej później w ramach prestiżowej serii „Prähistorische Bronzefunde”. Poświęcił mu następnie kilka artykułów ogłoszonych przed uzyskaniem doktoratu, jak i samą dysertację, stanowiącą korpus skarbów z ziem polskich, datowanych na wczesną, środkową i początki późnej epoki brązu (2300/2200–1000 przed Chrystusem). Kontynuacją tego dzieła była książka dotycząca depozytów z przełomu II i I tysiąclecia przed Chrystusem, opublikowana stosunkowo niedawno, w2013 roku. Charakterystyka poszczególnych typów zabytków metalowych i studia nad napływem przedmiotów brązowych na ziemie polskie oraz nad chronologią skarbów przeprowadzone przez Wojciecha Blajera stały się klasycznym punktem odniesienia dla ustaleń innych badaczy w skali całej Europy Środkowej. Zainteresowania adresata tomu znacznie wykraczają jednak poza rozważania typo-chronologiczne, obejmu-

jąc również interpretację gromadnych de-

Symboliczna jubileuszowa uroczystość zorganizowana w Ogrodzie Profesorskim podczas lockdownu spowodowanego pandemią, przemawia prof. Paweł Valde-Nowak

Grzegorz Bąk-Pryc pozytów z epoki brązu. Temu zagadnieniu poświęcona była, między innymi, jego rozprawa habilitacyjna z 2001 roku, jak również, znacznie skromniejszy objętościowo, lecz niezwykle inspirujący, artykuł Prinzessinnen und Schmiede z 1996 roku.

Profesor jest także autorem często cytowanych opracowań dotyczących środkowej i późnej epoki brązu w Polsce oraz osadnictwa pradziejowego, a nawet – co w pierwszym momencie może zaskakiwać – kilkunastu ważnych prac dotyczących genealogii ihistorii nowożytnej wsi polskiej. Pomimo bardzo szerokich zainteresowań Profesora najważniejszym obiektem jego badań pozostają zabytki metalowe z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza oraz zjawisko ich gromadnego deponowania. Tego zagadnienia dotyczy prawie połowa spośród wszystkich jego

publikacji (w tym cztery z sześciu jego książek). Biorąc ten fakt pod uwagę, a także uwzględniając kompetencje redaktorów tomu oraz znaną rezerwę Profesora w stosunku do nadmiernej celebracji akademickich osiągnięć, uznaliśmy, że najlepszą formą uhonorowania go będzie nie opracowanie zbiorowe gromadzące różnorodne, dedykowane mu teksty, lecz specjalistyczne dzieło poświęcone właśnie skarbom przedmiotów metalowych. Jubileuszowy tom, zatytułowany Chasing Bronze Age rainbows. Studies on hoards and related phenomena in prehistoric Europe in honour of Wojciech Blajer, pod redakcją Marcina S. Przybyły i Karola Dzięgielewskiego, ukazał się jako 69. tom serii „Prace Archeologiczne”, nakładem Wydawnictwa Profil-Archeo. W wieloautorskiej monografii zgromadzono 22 teksty badaczy z Polski, Niemiec, Rumunii, Słowacji, Szwecji, Ukrainy, Węgier i Włoch, obrazujące niezwykle szerokie spektrum badań nad skarbami, prowadzonych w tej chwili w całej Europie. Tom otwiera grupa prac, które odnosząc się do zjawisk obserwowanych powtarzalnie w skarbach z epok brązu i żelaza lub też do towarzyszących im zmian w obrazie kulturowym, podejmują na nowo dyskutowane od dawna zagadnienie przyczyn masowego występowania depozytów przedmiotów metalowych. Następną część książki tworzą omówienia pojedynczych skarbów, lub ich grup, w perspektywie archeologii wybranych regionów Europy, od Kotliny Karpackiej do Skandynawii. Trzecia część monografii grupuje opracowania wybranych depozytów, między innymi takie, w których nacisk został położony na próbę odtworzenia procesu depozycji. Ta grupa studiów powraca do podjętego wpartii pierwszej zagadnienia interpretacji skarbów, podchodząc jednak do niego ze znacznie bardziej holistycznej i partykularnej perspektywy. O ile w części drugiej i trzeciej skarby omawiane są w odniesieniu do miejsca ich zdeponowania, o tyle w części ostatniej nacisk położony jest na ich formalny, a nie regionalny kontekst. Stanowi ona kolekcję tekstów dotyczących wybranych kategorii zabytków metalowych, ze szczególnym naciskiem na ich występowanie wgromadnych depozytach.

Wręczenie tomu odbyło się w specjalnych okolicznościach, po miesiącach izolacji społecznej. Te poprzedzające uroczystość chwile były szczególnie trudne dla Profesora, powszechnie znanego ze swojej prostudenckiej postawy, gotowości do niesienia pomocy (naukowej ipozanaukowej), żyjącego życiem wspólnoty akademickiej. Nigdy nie zapomnimy pierwszej reakcji Jubilata, która dała nam odczuć, że wjakimś stopniu odwzajemniliśmy otrzymywane przezeń od lat wsparcie.

Karol Dzięgielewski

Instytut Archeologii UJ

Ogród Profesorski z widokiem na Collegium Minus, gdzie mieści się Instytut Archeologii UJ