Antoni Jackowski – WYBITNY GEOGRAF, WSPANIAŁY CZŁOWIEK

WYBITNY GEOGRAF, WSPANIAŁY CZŁOWIEK

Wspomnienie o prof. Bronisławie Kortusie (2 czerwca 1927 – 23 czerwca 2020)

23czerwca 2020 zmarł w Krakowie w wieku 93 lat nestor polskiej geografii prof. Bronisław Kortus. Był wybitnym geografem społeczno-ekonomicznym, współtwórcą krakowskiej szkoły geografii przemysłu, dyrektorem Instytutu Geografii UJ w latach 1981–1991.

Urodził się 2 czerwca 1927 w Adamowicach, niewielkiej miejscowości na Górnym Śląsku, w powiecie rybnickim. Ojciec, Antoni, poznaniak, pracował jako strażnik polskich granic z Niemcami (rejon rybnicki, a po 1938 roku na Zaolziu wBohuminie) oraz zCzechosłowacją (Zebrzydowice).

Bronisław szkołę powszechną ukończył w Bohuminie. W mieście tym pracował podczas wojny jako robotnik whucie. Po wojnie podjął naukę wLiceum Pedagogicznym wRaciborzu, którą ukończył w1949 roku. Tam rozpoczął pracę jako nauczyciel w szkole powszechnej. Do końca życia czuł się Ślązakiem. Zawsze zdumą podkreślał, że jego matka, Bronisława (z domu Wardęga), była rodowitą Ślązaczką icórką górnika.

W 1949 roku rozpoczął wymarzone studia geograficzne na Uniwersytecie Wrocławskim. Zetknął się wtedy z Antonim Wrzoskiem, wybitnym geografem, badaczem Śląska, współtwórcą polskiej antropogeografii, geografii turyzmu, geografii regionalnej oraz planowania przestrzennego i regionalnego. Po 1945 roku pełnił on odpowiedzialną funkcję rzeczoznawcy rządowego do spraw delimitacji naszych granic zachodnich oraz dyrektora Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego we Wrocławiu. Odegrał ważną rolę wustalaniu nazewnictwa polskiego na Ziemiach Odzyskanych. Bronisław Kortus zawsze uznawał go za swojego mistrza, pisanego przez duże „M”. Pod jego wpływem

zdecydował się specjalizować w zakresie geografii ekonomicznej. Ponieważ w tamtym czasie geografia wrocławska nie posiadała tej specjalizacji, studia magisterskie (1952–1954) odbywał na Uniwersytecie Warszawskim. Po uzyskaniu dyplomu powrócił do Wrocławia. Został zatrudniony (1954) na tamtejszym uniwersytecie jako asystent prof. Wrzoska. W 1955 roku jego mistrz podjął decyzję o powrocie na Uniwersytet Jagielloński, aby objąć Katedrę Geografii Ekonomicznej. Nie zapomniał jednak o swym uzdolnionym i ulubionym uczniu, proponując Kortusowi pracę w swojej krakowskiej katedrze. Młody geograf ofertę tę przyjął natychmiast, uważając pracę obok swego mistrza, ito na najstarszej polskiej uczelni, za wielkie wyróżnienie. Od 1955 roku swoje losy związał z Uniwersytetem Jagiellońskim, uzyskując tutaj stopień naukowy doktora (1960) idoktora habilitowanego (1968). Tytuł profesora otrzymał w 1983 roku.

W1997 roku przeszedł na emeryturę, ale jeszcze przez kilka lat prowadził zajęcia zlecone. 6 października 2014 w Collegium Maius odbyła się podniosła uroczystość związana z odnowieniem po pięćdziesięciu latach doktoratu prof. Bronisława

Kortusa (atakże profesorów Ryszarda Gradzińskiego iAdama Jelonka).

Ceremonię prowadził rektor UJ prof. Wojciech Nowak w obecności prorektorów, członków Senatu UJ, przyjaciół i rodziny.Konrad K. Pollesch Profesor Kortus pełnił na Uniwersytecie wiele funkcji: zastępcy dyrektora Instytutu Geografii ds. dydaktycznych (1970–1974), kierownika Zakładu Geografii Regionalnej (od 1976) oraz Zakładu Geografii

Przemysłu (od 1979), atakże dyrektora Instytutu Geografii iGospodarki

Przestrzennej (1981–1991). Wybory na dyrektora Instytutu, które odbyły się wiosną 1981 roku, miały charakter wyjątkowy. Były powszechne, a uczestniczyli w nich wszyscy pracownicy Instytutu oraz liczna reprezentacja studentów. Były to pierwsze od wielu lat wolne wybory władz uczelni. Konkurentem wyborczym był prof. Mieczysław Hess, ówczesny rektor UJ i dyrektor Instytutu Geografii, członek PZPR, który zgodził się na tę formę wyborów, będąc zapewne przekonanym, że elekcję wygra. Tymczasem zdecydowanym zwycięzcą został Bronisław Kortus. Okazał się świetnym dyrektorem. Wtym trudnym okresie umiał znakomicie łagodzić napięcia

wśród studentów i pracowników naukowych, często chronił ich przed represjami

Służby Bezpieczeństwa, w tym również przed aresztowaniami.

Wdorobku naukowym Profesora znajduje się ponad 200 prac publikowanych, między innymi, w renomowanych czasopismach i wydawnictwach międzynarodowych. Przedmiotem jego zainteresowań badawczych była geografia ekonomiczna, a w szczególności geografia przemysłu.

Rozwijał badania szeroko rozumianego funkcjonowania przemysłu w przestrzeni, od analiz pojedynczych zakładów i branż, przez studia porównawcze przemian ośrodków i okręgów przemysłowych, do dynamiki systemów przemysłowych. Duże znaczenie miały studia poświęcone strukturze przestrzennej polskiego przemysłu. Anna Wojnar

Był jednym zpionierów badań dotyczących Prof. Bronisław Kortus przyjmuje gratulacje od rektora UJ prof. Wojciecha Nowaka podczas uroczystości społecznych i ekologicznych skutków odnowienia doktoratu Profesora; Collegium Maius, 6 października 2014 uprzemysłowienia. kraju. Był jednym z prekursorów studiów Domańskim, profesorem zwyczajnym,

Wiele prac poświęcił przemianom z zakresu powiązań przestrzenno-gospo- dziekanem Wydziału Geografii i Geologii strukturalnym okręgów przemysłowych darczych. Ważną rolę w rozwoju geografii UJ w poprzedniej kadencji.

Europy, w tym diagnozowaniu uwarun- ekonomicznej odegrały prace syntetyczne, Był wieloletnim członkiem i zastępcą kowań i konfliktów związanych z ich poświęcone kierunkom i koncepcjom przewodniczącego Komitetu Nauk Georozwojem. Unikatowe studium z tego badawczym w geografii przemysłu. Przy- graficznych PAN, zasiadał w Komitecie zakresu stanowiła rozprawa habilitacyjna czyniły się one do pogłębienia refleksji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju

Kraków jako ośrodek przemysłowy. Rozwój teoretycznej imetodologicznej na tym polu. PAN. Pełnił funkcję redaktora wielu i struktura przemysłu wielkiego miasta Uwieńczeniem tego nurtu badawczego stał wydawnictw zwartych i seryjnych oraz (Kraków 1968), ukazująca prawidłowości się podręcznik Wstęp do geografii prze- czasopism. Od 1964 roku uczestniczył przemian struktury przestrzennej przemysłu mysłu (Warszawa 1986), pierwszy z tego regularnie w kongresach Międzynarodomiasta od początków XIX wieku. Panująca zakresu w Polsce. wej Unii Geograficznej. Od 1974 roku wówczas cenzura sprawiła, że rozprawa Jako nauczyciel akademicki wypromo- był członkiem Grupy Roboczej Geografii ukazała się wbardzo niskim nakładzie jako wał na Uniwersytecie Jagiellońskim około Przemysłu MUG, a następnie Komisji opracowanie poufne. dwustu magistrów, był promotorem sze- Systemów Przemysłowych i Komisji

Prowadził badania nad przemianami ściu prac doktorskich. Najbardziej szczycił Przemian Przemysłowych MUG. Zorgastruktury przestrzennej całej gospodarki się swoim wychowankiem Bolesławem nizował w Polsce dwie konferencje tych komisji (1977 i 1987).Franciszek Mróz Od 1983 roku działał aktywnie w Niemiecko-Polskiej Wspólnej Komisji Podręcznikowej, przyczyniając się do wyjaśnienia wielu nieporozumień we wzajemnym widzeniu obu narodów na polu geografii. Efektem tej działalności były liczne publikacje oraz zmiany treści polskich iniemieckich podręczników. Był współredaktorem (zEkkehardem Buchhoferem) pracy Polska i Niemcy. Geografia sąsiedztwa w nowej Europie (Kraków 1995), która spotkała się z dużym zainteresowaniem wkrajach europejskich. Wzespole tym pracował do 2010 roku. Komisja nadała mu godność członka honorowego. Przez wiele lat działał w Polskim Towarzystwie Geograficznym, którego członkiem został w 1957 roku. W latach

Prof. Bronisław Kortus z prof. Antonim Jackowskim podczas przerwy w obradach konferencji Pamiętamy... 1974–1990 kierował krakowskim odGeografia polska w latach II wojny światowej; Collegium Novum, 6 listopada 2009 działem PTG. Został wyróżniony Złotą

Trzy pokolenia geografów; od prawej profesorowie: Bronisław Kortus, Bolesław Domański, Antoni Jackowski; Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, 23 marca 2007

Odznaką PTG (1972), godnością Członka Honorowego PTG (1996) oraz Medalem Pamiątkowym 100-lecia Towarzystwa (2018). Z prof. Bronisławem Kortusem łączyła mnie wieloletnia znajomość, która zczasem przerodziła się w przyjaźń. Poznałem go w dniu, kiedy w 1955 roku rozpoczynał pracę w Instytucie Geografii UJ. Byłem wówczas na drugim roku studiów geograficznych. Mieliśmy zajęcia w sali na trzecim piętrze w Starym Arsenale przy ul. Grodzkiej 64. Obok znajdował się miniaturowych rozmiarów pokoik, który miał stanowić „gabinet” przyszłego profesora. Do tego pomieszczenia wprowadził go prof. Antoni Wrzosek i... pozostawił samego. Po chwili młody człowiek pojawił się wnaszej sali i z uśmiechem na twarzy powiedział: Nazywam się Bronisław Kortus, jestem asystentem profesora Wrzoska. Przywitał się z każdym z nas, potem przez kilkanaście minut rozmawialiśmy o geografii, ale przede wszystkim o prof. Antonim Wrzosku. Po tym niecodziennym spotkaniu uznaliśmy nowego asystenta za „swojego”. Nasze kontakty zacieśniły się, gdy zostałem przyjęty na seminarium magisterskie do prof. Wrzoska (1957). Po obronie swojej rozprawy doktorskiej (1960) zaproponował mi, abyśmy mówili sobie po imieniu. Coraz częściej i więcej dyskutowaliśmy na różne tematy, nie tylko związane zgeografią. Różnica wieku (8 lat) z czasem się zatarła. Gdy w 1964 roku urodziła się jego córka Basia, bardzo prędko miałem zaszczyt poznać tę młodą osobę. Przyjaźnimy się do dzisiaj. Byłem na jej ślubie z Adamem Turskim, potem obserwowałem, jak wzrastają wnuki Profesora: Jan iNatalia, dziś dorosłe osoby. Profesor był bardzo dumny ze swej rodziny. Basia, germanistka po Uniwersytecie Jagiellońskim, pracuje obecnie wInstytucie Pastoralnym wWiedniu. Wraz zżoną Janiną, zktórą przeżył 64 lata, stwarzali wokół siebie niepowtarzalne ciepło. Profesor „kibicował” mojej działalności, dzięki jego staraniom znalazłem pracę w naszym Instytucie (1972). Razem realizowaliśmy wiele zadań, głównie typu organizacyjnego i wydawniczego. Wspierał mnie w gorącym okresie powstawania na Uniwersytecie i w naszym Instytucie „Solidarności”, a także w stanie wojennym. Te wszystkie wydarzenia scementowały naszą przyjaźń.

Wielką radość sprawił mu wywiad, który pod koniec 2019 roku przeprowadziła z nim Teresa Bętkowska („Alma Mater” nr 213–214). Zapewne nie przewidywał, że ta rozmowa stanie się swoistą formą pożegnania z przyjaciółmi. Swojej rodzinie i przyjaciołom wręczał ten numer „Alma Mater” z odręczną i bardzo osobistą dedykacją.

W ostatnich latach widywaliśmy się stosunkowo rzadko, natomiast często rozmawialiśmy telefonicznie. Ostatni raz około 10 dni przed jego śmiercią. Cieszył się wtedy bardzo, że zniesiono blokadę granic, co umożliwi przyjazd zWiednia ukochanej córki Basi po kilkumiesięcznym, przymusowym rozstaniu... Zdążyła przyjechać i być przy nim w ostatnich chwilach jego wspaniałego życia.

Dla mnie Bronisław nie odszedł, czuję stale jego obecność i uświadamiam sobie, jakie miałem szczęście, mogąc spotkać i przyjaźnić się z tak niezwyczajnym Człowiekiem.

Antoni Jackowski

profesor honorowy UJ

Prof. Bronisław Kortus (siedzi trzeci od lewej) podczas uroczystości pożegnania przechodzącej na emeryturę kierowniczki Biblioteki Instytutu Geografii mgr Elżbiety Zbadyńskiej (w środku); sala seminaryjna IG UJ, czerwiec 2002