DUBBELINTERVIEW: DE GEVOLGEN VAN CORONA

De gevolgen van corona op de mentale gezondheid van de jeugd

Het Emma Kinderziekenhuis was in staat om al in april 2020 gedegen onderzoek te doen onder circa duizend kinderen en jongeren, om de gevolgen van de coronamaatregelen te bestuderen. Dankzij ons KLIK PROM expertise centrum is duidelijk geworden dat deze groep alle aandacht verdient. Arne Popma, hoogleraar Kinder- en Jeugdpsychiatrie, en Lotte Haverman, GZ-psycholoog, uiten hun zorgen én zien kansen.

wWereldwijd zijn er relatief weinig maar het werd echt duidelijk nadat kinderen met COVID-19 besmet en we met KLIK onderzoek deden onder doorgaans worden kinderen er minder duizend kinderen.” Al vrij snel nadat ernstig ziek van. Somatisch. Want hun Nederland werd geraakt door de mentale gezondheid wordt wel degelijk coronacrisis, vroeg het ministerie van geschaad, vertelt Arne. “Het maakt VWS aan onder meer kinderpsychiaters veel kinderen angstig bijvoorbeeld. Ze om advies te geven over het welzijn van zijn bang voor wat er kan gebeuren of kinderen. Er heerste onzekerheid over maken zich zorgen over hun omgeving. bijvoorbeeld de veiligheid van kinderen Ze missen school, ze missen vrienden. en er waren zorgen om wat het met de Sommige kinderen voelen zich niet ontwikkeling van kinderen zou doen, veilig. Het vermoeden hadden we wel, als ze niet naar school kunnen. Maar

"Als de mentale gezondheid in het geding komt, kan er levenslange schade ontstaan"

dr. Lotte HAVERMAN (37)

is GZ-psycholoog en werkt bijna vijftien jaar met veel plezier in het Emma Kinderziekenhuis. Ze woont met haar vriend Diederik en zoon Sem (negen maanden) in Amsterdam. In haar vrije tijd geniet ze het liefst van alles wat de stad te bieden heeft; musea, parken, theaters en natuurlijk ook die heerlijke restaurants.

prof. dr. Arne POPMA (45)

woont samen met zijn vriendin en hun zoon Mauro (6). Hij houdt van muziek luisteren en speelt zelf graag basgitaar. Tijdens zijn co-schappen werd hij verliefd op de psychiatrie en binnen dat werkveld focust hij zich op de kinder- en jeugdpsychiatrie.

welke kinderen hadden last? En hoeveel van hen? En waar hadden ze precies last van? Arne en zijn collega’s tastten aanvankelijk in het duister. “Rutte heeft wel eens gezegd dat hij op vijftig procent van de informatie beslissingen moest nemen, maar wij moesten aanvankelijk varen op nagenoeg nul procent informatie. We hadden vermoedens en hoorden verhalen, maar er was geen wetenschappelijke onderbouwing.”

SNEL SCHAKELEN Laten we KLIK inzetten, opperde Lotte Haverman toen. “Met het KLIK (Kwaliteit van Leven in Kaart) portaal verzamelen we al heel lang gegevens van – vaak zieke – kinderen, over hoe het met hen gaat. Toevallig waren we nét overgestapt op nieuwe vragenlijsten, die PROMIS heten: we maken nu gebruik van een computersysteem dat aan de hand van het antwoord bepaalt wat de volgende vraag is. Hierdoor waren de vragenlijsten aanzienlijk korter geworden. We hadden dit eind 2018 grootschalig getest onder een groep van duizend kinderen die representatief zijn voor de Nederlandse bevolking. Die gegevens hadden we. Als we nou eens tijdens de lockdown die vragenlijsten opnieuw voorleggen aan de kinderen, dan komen we wetenschappelijke gefundeerd te weten hoe het met ze gaat tijdens corona, was de gedachte. Door de kennis en de infrastructuur die we hadden met KLIK, konden we heel snel schakelen.”

ANGSTKLACHTEN EN SOMBERHEID De eerste uitkomsten, vergeleken met die van 2018, waren zorgwekkend. Arne: “De kinderen voelden zich minder gezond en hadden bijvoorbeeld meer slaapproblemen. Er was een stijging van somberheid en angstklachten. Het percentage kinderen met dusdanig ernstige angstklachten dat er op zijn minst hulp aangeboden zou moeten worden, verdubbelde van acht naar zestien procent.” Aan de hand van die uitkomsten sloeg de kinderpsychiatrie alarm.

WEB VAN STUDIES Via KLIK is er inmiddels ook onderzoek gedaan onder kinderen die ziek zijn – somatisch of psychisch. Daarnaast lopen er landelijk diverse onderzoeken waarbij zogenaamde subpopulaties vragenlijsten via KLIK krijgen voorgelegd; kinderen die corona hebben doorgemaakt of ouders van kinderen die tijdens corona op de IC Neonatologie lagen. Ook wordt via KLIK de COVID-checklist gehanteerd in de spreekkamer om de gevolgen van de coronamaatregelen in kaart te brengen. “Het is een web van studies onder heel

“Door allemaal dezelfde vragenlijsten te gebruiken en ze in KLIK te hangen, krijg je valide onderzoeksresultaten”

veel populaties. Door allemaal dezelfde set vragen te gebruiken en ze dus allemaal in KLIK te hangen, krijg je valide onderzoeksresultaten. Dan zijn ze immers pas echt goed met elkaar te vergelijken,” zegt Lotte. Arne knikt: “Normaal gesproken ben je in de wetenschap alles maanden rustig aan het voorbereiden. Die tijd hebben we nu niet; we willen nú vaststellen hoe het met de mentale gezondheid van onze jeugd gesteld is. Dankzij KLIK kunnen we dat razendsnel. De urgentie is er, want de cijfers zijn ook weer nodig om beleid te maken.”

LAAGDREMPELIG Arne kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om contact te houden met de jongeren en hun gezinnen. “We moeten blijven nadenken hoe we ondersteuning kunnen bieden waar dat nodig is. De mentale gezondheid van kinderen en jeugd is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Tegelijkertijd kunnen we van de gegevens, maar ook van de jongeren heel veel leren. Zoals hoe we hen het beste ondersteuning kunnen bieden.” Het zijn geen loze woorden van de hoogleraar, die bijvoorbeeld ook werkt en mee ontwikkelt bij @ease: laagdrempelige inloophuizen waar jongeren gratis en anoniem terechtkunnen met hun problemen. “Een mooie zorgvorm van expertise naar de wijk brengen, ontstaan door naar jongeren te luisteren. Door met hen samen zorg vorm te geven zoals zij die voor zich zien.”

COPINGMECHANISME Hulp komt overigens ook uit een andere, misschien wel onverwachte hoek. Lotte:

“De coronamaatregelen hebben natuurlijk evengoed gevolgen voor lichamelijk zieke kinderen. Maar de maatregelen lijken een geringere negatieve invloed te hebben op hen. Chronisch zieke kinderen zijn vaak al bekend met beperkende leefregels. En zij kennen de angst voor wat de toekomst biedt al uit ervaring. Het lijkt alsof zij een bepaald copingmechanisme ontwikkeld hebben, een manier om hiermee om te gaan. Ook daar kunnen we dan weer van leren.”

CIJFERS PARAAT Naar de gevolgen van de coronacrisis voor kinderen en jongeren op de langere termijn is het alleen nog maar gissen. “Het duurt altijd even voordat de effecten te zien zijn,” weet Arne. Tijdens het interview is de tweede lockdown nog niet voorbij. “We weten wel: er is veel lijden op dit moment. Ik heb tegen Diederik Gommers gezegd: nu liggen ónze IC’s overvol.” Wat continu belangrijk blijft, ook om goed te kunnen anticiperen, is voortdurend meten. Daarom is het zo goed om KLIK in te zetten, zodat je de cijfers voortdurend paraat hebt,” zegt Lotte. Arne besluit: “Als de mentale gezondheid in het geding komt, kan er levenslange schade ontstaan. De ziektelast van mentale problemen van kinderen, jongeren en jong-volwassenen vormt het belangrijkste publieke gezondheidsprobleem. Daar moeten we met z’n allen dus bovenop blijven zitten.”

Corona and the mental health of young adults

At the start of the corona crisis, the Ministry of Health, Welfare and Sport asked child psychiatrists, among others, to provide advice on the well-being of children. Thanks to the KLIK PROM expertise centre, Emma Children’s Hospital was able to conduct research into this as early as April 2020. “It makes many children anxious,” says Arne Popma, professor of Child and Adolescent Psychiatry. “They miss school, they miss friends. Some children don’t feel safe.” Lotte Haverman, pediatric psychologist, continues: “The knowledge and infrastructure we had with KLIK enabled us to switch very quickly. At the end of 2018, largescale testing was carried out and we were able to present those questionnaires again during the lockdown. The first results were alarming. Arne: “The percentage of children with such severe anxiety complaints that help should at least be offered doubled from eight to sixteen percent. If mental health is compromised, life-long damage can occur. Thanks to KLIK, we know how to best provide support. The urgency is there, because the figures are also needed to make policy.”