Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π
Η Μαγούλα
Λακωνία
Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής
Γιώργος Γιαξόγλου
01 Σπάρτη - Οκτώβριος 2018
Αντί προλόγου Όλα αυτά τα χρόνια της δουλειάς μου σαν αρχιτέκτονας, περπατώντας στους δρόμους των οικισμών της περιοχής μας, και όχι μόνο, έβλεπα και εντόπιζα κτίρια που είχαν κρατήσει όλα ή σχεδόν όλα τα αυθεντικά στοιχεία της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Κτίρια που είχαν γλυτώσει από τις βάρβαρες επεμβάσεις του «εκσυγχρονισμού», με τις μπετονένιες προσθήκες, τα γυαλιστερά κεραμίδια, τα αλουμινένια κουφώματα ή τις «νεοπαραδοσιακές» κακόγουστες παρεμβάσεις. Εντόπιζα ήρεμες γωνιές μέσα στους οικισμούς αλλά και μερικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα κτίρια, δείγματα της νεώτερης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίρια αυτά, τις γενικές & ειδικές απόψεις, τις Εικόνες της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, τις κατέγραφα φωτογραφικά και όταν υπήρχε χρόνος τις κατέγραφα και σε σκίτσα. Το υλικό αυτό κάποια στιγμή άρχισα να το μορφοποιώ σε αφίσες ή πίνακες ανά οικισμό ή είδος κατασκευών και να το αναρτώ στο διαδίκτυο, μέσω του blog που διαχειρίζομαι: spartaarchitecture.blogspot.com .
H παρουσίαση αυτή οριστικοποιήθηκε στην έντυπη μορφή που φαίνεται στο λεύκωμα αυτό. Παρουσίαση που ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό του κάθε οικισμού και στην συνέχεια με εικόνες (φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα) και ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα παρουσιάζονται χαρακτηριστικά κτίρια και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του οικισμού. Αυτή η κατ’ αρχήν καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς, εκτός από το ότι δημιουργεί ένα αρχειακό υλικό, πιστεύω και ελπίζω ότι μπορεί να δώσει το έναυσμα και σε άλλους μελετητές και ερευνητές να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτό θέμα. Ελπίζω επίσης ότι η παρουσίαση αυτή θα κινήσει το ενδιαφέρον και στους κατοίκους, μόνιμους & παραθεριστές, του κάθε οικισμού ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος όπου ζουν και κινούνται έχει ενδιαφέρον, έχει αξίες που θα πρέπει να τις προστατεύουν και να τις αναδεικνύουν. Τέλος θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για ένα λεύκωμα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αλλά για ένα λεύκωμα εικόνων απόδοσης αρχιτεκτονικής πληροφορίας. Εικόνες των οποίων η λήψη έγινε με όποιο πρόσφορο μέσο υπήρχε την στιγμή της επίσκεψης στον χώρο και σε στιγμές που ο φωτισμός ίσως δεν ήταν και ο καλλίτερος. Για τον λόγο αυτό ας μου συγχωρεθούν οι όποιες τεχνικές ατέλειες. Σπάρτη: Φλεβάρης 2018 Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. e-mail: ggiaxo@yahoo.gr ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Αρχιτέκτονας – Μηχανικός Ε.Μ.Π. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε το 1948 στην Σπάρτη. Το 1971 απεφοίτησε από την Α.Σ. Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την περίοδο 1973 – 1975 εργάσθηκε στο Γραφείο του Ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά και στο Γραφείο «Θύμιος Παπαγιάννης & Συνεργάτες». Το 1975 εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη όπου μέχρι και τον Γενάρη του 2015 διατηρούσε, με την σύζυγό του Ιωάννα Στριλάκου – Γιαξόγλου & τον γυιό του Γιάγκο Γιαξόγλου Γραφείο Αρχιτεκτονικών - Πολεοδομικών & Τοπογραφικών Μελετών. Έχει ασχοληθεί με αρχιτεκτονικές μελέτες ιδιωτικών & δημόσιων κτιρίων, Πολεοδομικές μελέτες και τα τελευταία χρόνια η κύρια ενασχόλησή του ήταν η επισκευή & ανάδειξη παραδοσιακών κτιρίων. Από το 2013 διαχειρίζεται στο blog spartaarchitecture.blogspot.com, στο οποίο αναρτώνται άρθρα, εργασίες, ομιλίες που κύρια αναφέρονται στην Αρχιτεκτονική δημιουργία ή στην Αρχιτεκτονική μας Παράδοση. Από την 1η Φεβρουαρίου 2015 είναι πλέον ομότιμο μέλος του ΤΕΕ.
α
β
γ
Γιατί Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής ;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί κανείς να την βρει στην διακήρυξη που εκδόθηκε στο ¨Άμστερνταμ το 1975, από το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και από την οποία αντιγράφουμε: «…………………………………………………………………………………………………………………………………………… . α,
Εκτός από την ανεκτίμητη πολιτιστική της αξία, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης οδηγεί όλους τους Ευρωπαίους να αποκτήσουν συνείδηση μίας κοινότητας ιστορίας και μοίρας. Η διατήρησή της λοιπόν αποκτά μία ζωτική σημασία.
β.
Αυτή η κληρονομιά περιλαμβάνει όχι μόνο κτίρια μεμονωμένα, εξαιρετικής αξίας, και το περιβάλλον τους, αλλά επίσης τα συγκροτήματα, συνοικίες πόλεων και χωριά, που παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον ιστορικό και πολιτιστικό.
γ.
Επειδή αυτοί οι θησαυροί αποτελούν το κοινό αγαθό όλων των λαών της Ευρώπης, έχουν αυτοί οι λαοί την κοινή υποχρέωση να τους προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που τους απειλούν : αμέλεια και ερείπωση, αυθαίρετη κατεδάφιση, νέες μη εναρμονιζόμενες κατασκευές και υπερβολική κυκλοφορία.
δ,. Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πρέπει να θεωρείται όχι ένα πρόβλημα περιθωριακό, αλλά ένας μείζων αντικειμενικός σκοπός της αστικής σχεδιοποίησης και της χωροταξίας. ε.
Οι τοπικές αρχές, στις οποίες ανήκει η πλειοψηφία των σπουδαίων αποφάσεων που αφορούν την χωροταξία, είναι ιδιαίτερα υπεύθυνες για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει να αλληλοβοηθούνται με ανταλλαγές ιδεών και πληροφοριών, ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. η.
Για αντιμετωπιστούν τα έξοδα της επισκευής, της διευθέτησης και της διατήρησης των κτιρίων και τοποθεσιών αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος , πρέπει να τεθεί στη διάθεση των τοπικών αρχών και των ατομικών ιδιοκτητών μία κατάλληλη οικονομική βοήθεια. Εξ άλλου, γι΄αυτούς τους τελευταίους θα έπρεπε να προβλεφθούν ανακουφίσεις φορολογικές.
θ.
Η αρχιτεκτονική κληρονομιά δε θα επιζήσει, παρά εάν εκτιμηθεί από το κοινό και ιδίως από τις νέες γενιές. Πρέπει λοιπόν τα μορφωτικά προγράμματα , σε όλα τα επίπεδα, να ασχοληθούν περισσότερο με αυτή την ύλη.
ι.
Υπάρχει θέμα να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές οργανώσεις, διεθνείς εθνικές και τοπικές που συνεισφέρουν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. ……………………………………………………………………………………………………………………………………» (Πηγή: Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * Ιορδάνης Δημακόπουλος * Υπουργείο Πολιτισμού & Επιστημών * 1981)
ε
Για τη Μαγούλα Η Μαγούλα, ήπια και δροσερή, κυλάει στο δρόμο του Ταϋγέτου. Φυσική
Αφιερώνεται στην αγαπημένη μου Γιάννα, σύντροφο & συνάδελφο.
γεωγραφική συνέχεια της Σπάρτης πλέον. Όμως ακόμη και σήμερα κρατάει το διαφορετικό χαρακτήρα της. Μεγάλοι μπαξέδες, πορτοκαλιές και ελιές, αγκαλιάζουν το χωριό. Ένα χωριό που δεν χαρακτηρίζεται από τη δομή ενός παραδοσιακού χωριού της Λακωνίας. Η ύπαρξή του οφείλεται σε αυτούς ακριβώς τους μεγάλους μπαξέδες και τις καλλιεργημένες εκτάσεις γης. Το εύφορο του εδάφους «προσκάλεσε» και τους κατοίκους σε καιρό ειρήνης, να έρθουν κοντά, στην πεδιάδα, να κτίσουν και να
Ευχαριστίες στη φίλη Πέπη Γαβαλά για το εισαγωγικό της σημείωμα, στη Δανάη Χαραλάμπους, αρχαιολόγο και στους αιδεσιμότατους Γεώργιο Μπλάθρα και Γεώργιο Φωτόπουλο , για τις πληροφορίες που μου έδωσαν για τα εκκλησιαστικά κτίρια, στην Ελένη Τζινιέρη για τις πληροφορίες για την οικία Γραμματικάκη και σε όλους εκείνους τους φίλους που με ενθάρρυναν να προχωρήσω στις εκδόσεις αυτές.
οργανώσουν τη ζωή τους: Πιο παλιά με μικρές αγροικίες, αργότερα με
σπίτια διώροφα νεοκλασικά μεγάλα, οικονομικοκοινωνικά αποτελέσματα της μεγάλης μετανάστευσης, πιο ύστερα με εντυπωσιακές κατοικίες της εποχής των δανείων και του εντυπωσιασμού. Η ζωή, πάντως, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δεν έπαψε ποτέ να κυλά στη Μαγούλα, άλλαξε μόνο τον προσανατολισμό της. Η Μαγούλα έχασε την όποια αυτοτέλεια είχε και κοιτά όλο και περισσότερο προς τη Σπάρτη. Ένα μεγάλο πράσινο εύφορο
προάστιο πια, που έχει όμως τη δική του ιστορία, τους δικούς του ανθρώπους και τις δικές του μυρωδιές και αρώματα.
Η Μαγούλα στο GOOGLE EARTH (Qrcode για σύνδεση)
Πέπη Γαβαλά Προϊσταμένη Γ.Α.Κ. νομού Λακωνίας
ζ
ζ
Ιστορικά στοιχεία
Ο οικισμός της Μαγούλας, σήμερα, αποτελεί συνέχεια του οικιστικού ιστού της Σπάρτης και απαρτίζεται από γειτονιές, απλωμένες ανάμεσα σε πορτοκαλεώνες κυρίως, αλλά και σε ελαιώνες.
Εικ. 01: Απόσπασμα από χάρτη της περιοχής της Σπάρτης στον οποίο εμφανίζεται ο οικισμός της Μαγούλας. Σχεδιάστηκε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Julien David Le Roy το 1754. (Πηγή: eurotas.wordpress.com)
Όταν η πόλη της Σπάρτης είχε «εξαφανιστεί», με την μετακίνηση των κατοίκων της στον Μυστρά, στη Μαγούλα παρέμειναν αυτοί που ασχολούνταν με τις αγροτικές εργασίες, όπως καταγράφεται σε μία σειρά χαρτών περιηγητών του 18ου & 19ου αιώνα (εικ.01-02), και στους οποίους αναφέρεται ο οικισμός της Μαγούλας και μάλιστα με εκτεταμένη ανάπτυξη. Στην απογραφή του Grimani (1700) η Μαγούλα εμφανίζεται με πληθυσμό 460 κατοίκων και στην απογραφή του 1828 εμφανίζεται με πληθυσμό 350 κατοίκων.
Π.01
Εικ. 02: Χάρτης της κοιλάδας του Ευρώτα, έργο του Γάλλου ζωγράφου Φωβέλ (1780), Στο απόσπασμα του χάρτη αυτού φαίνεται και ο εκτεταμένος οικισμός της Μαγούλας. (Πηγή: eurotas.wordpress.com)
Ιστορικά στοιχεία
Στη Μαγούλα, που εμφανίζεται και στον χάρτη του 1828 του Blouet της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, διέμενε και το συνεργείο των τοπογράφων υπό τον Γιόχμους, όταν στις αρχές της 10ετίας του 1830, εκτελούσαν τις τοπογραφικές εργασίες για την σύνταξη του ρυμοτομικού σχεδίου της νέας πόλης της Σπάρτης. Ο οικισμός αυτός ήταν τόπος διαμονής των καλλιεργητών της γης, που κατοικούσαν σε χαμηλά κατώγεια ή ημιδιώροφα κτίσματα, ενώ μεγαλύτερα κτίρια, διώροφα και υψηλά ήταν οι αγροικίες των γαιοκτημόνων (Φικιώρη, Σαλβαρά κλπ). Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι ομογενείς που επέστρεφαν από την Αμερική έκτισαν, κυρίως πάνω στον κεντρικό δρόμο, επιβλητικά νεοκλασικά ή κλασικίζοντα κτίρια. Με την πάροδο του χρόνου και παρ’ όλο που το 1834 δημιουργήθηκε η νέα πόλη της Σπάρτης, συνεχίστηκε η ανάπτυξη της Μαγούλας Εκτός από τους ήδη διαμένοντες κατοίκους εποικίστηκε και από οικογένειες που προέρχονταν από τον Πάρνωνα, κυρίως από τους Αγριάνους. Έτσι ο πληθυσμός της, στην απογραφή του 1940, ήταν περί τους 1700 κατοίκους, που εξακολουθούσαν να ασχολούνται με τις αγροτικές καλλιέργειες.
Εικ. 03: Χάρτης του SAINT VINCENT του 1836, στον οποίο εμφανίζεται ο οικισμός της Μαγούλας. Με την κόκκινη γραμμή απεικονίζεται ο δρόμος, που μέσω του γεφυριού του Κόπανου, συνέδεε τον Μυστρά με την Τρίπολη, ενώ με την μαύρη γραμμή είναι ο δρόμος που περνώντας βόρεια από την Ακρόπολη της Αρχαίας Σπάρτης συνέδεε τον Μυστρά με τους οικισμούς του Πάρνωνα και πέραν αυτών με το Άργος. (Πηγή: eurotas.wordpress.com)
Εικ. 04: Χάρτης του 1828, του Blouet της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, στον οποίο φαίνεται πέραν των άλλων φαίνεται και οικισμός της Μαγούλας. Π.02 (Πηγή: eurotas.wordpress.com)
Ο μεταβυζαντινός Ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου» Ο μεταβυζαντινός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, διαστ. 12,47Χ5,72 μ. , βρίσκεται δυτικά του ομώνυμου, νεώτερου Ενοριακού Ναού. Είναι συνδυασμός τρίκλιτης, καμαροσκέπαστης βασιλικής & τρουλαίου σταυροειδούς ναού. Βόρεια της εκκλησίας βρίσκεται πλάγιος νάρθηκας μορφής παρεκκλησίου και στο νοτιοανατολικό άκρο της, καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων. Είναι πολύ πιθανόν το παρεκκλήσι αυτό να εκτεινόταν και δυτικά του κυρίως ναού, όπως προκύπτει από το διασωζόμενο τμήμα καμάρας. Πηγή: Ν.Β. Δρανδάκης, Βυζαντινά & μεταβυζαντινά μνημεία Λακωνίας , Χρονικά Α.Ε. 1969
Εικ.05: Η νοτιοανατολική όψη του ναού
Εικ. 07: Το καμπαναριό του νέου Ναού, από χαμηλά.
Π.03
Εικ. 06: Η νότια όψη του Ναού με το παρεκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων, σε πρώτο πλάνο.
Ο μεταβυζαντινός Ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου»
Εικ. 08: Η δυτική όψη του Ναού με το παρεκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων (δεξιά).
Π.04
Ο μεταβυζαντινός ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου»
Η νότια κεραία του σταυρού (των καμαρών) είναι πολύ ψηλότερη της αντίστοιχης βορεινής (Εικ. 09), καλύπτοντας την νότια πλευρά του τρούλου. Είναι πολύ πιθανόν η κατασκευή αυτή να οφείλεται σε μεταγενέστερη επισκευή του ναού. Στις λιθοδομές του ναού εντοπίζονται ενσωματωμένα σπόλια από παλαιότερα κτίσματα της γειτονικής Αρχαίας Σπάρτης.
Εικ. 09 : Η ανατολική όψη του τρούλου με την καμάρα που εφάπτεται σε αυτόν.
Εικ. 11: Σπόλια από παλαιότερες κατασκευές που έχουν ενσωματωθεί στους τοίχους του ναού.
Π.05
Εικ. 10 : Η νότια όψη της καμάρας που εφάπτεται στον τρούλο
Ο μεταβυζαντινός Ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου»
Εικ. 12 : Η δυτική όψη του παρεκκλησίου των Αγίων Θεοδώρων, με τον τρούλο & την καμάρα του κυρίως α ναού στο βάθος .
Εικ. 13 : Σπόλια από παλαιότερες κατασκευές που έχουν ενσωματωθεί στους τοίχους του ναού.
Εικ. 14 : Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία της δυτικής όψης του παρεκκλησίου των Αγίων Θεοδώρων.
Π.06
Ο μεταβυζαντινός ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου» Απόψεις του εσωτερικού ναού και ειδικότερα του κεντρικού κλίτους, με το Ιερό στο βάθος. Η Αγία Τράπεζα είναι σχηματισμένη από ένα κορινθιακού τύπου κιονόκρανο που εδράζεται σε μαρμάρινη βάση. Τα τόξα των καμαρών είναι οξυκόρυφα, γνώριμα στην τουρκική τέχνη, αλλά και στη δυτική.
Εικ. 16: Η Αγία Τράπεζα
Π.07
Εικ. 15: Η κεντρική κόγχη του Ιερού
Οι τοιχογραφίες του μεταβυζαντινού ναού της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου»
Οι τοιχογραφίες του ναού είναι έργα, τουλάχιστον εν μέρει, του 17ου αιώνα, εάν κρίνει κανείς και από το όνομα του Γαβριήλ, Μητροπολίτου πιθανότατα της Λακεδαιμονίας, όνομα που αναφέρεται στην κτητορική επιγραφή.
Πηγή: Ν.Β. Δρανδάκης, Βυζαντινά & μεταβυζαντινά μνημεία Λακωνίας , Χρονικά Α.Ε. 1969
Εικ. 17: Ο τρούλος .
Εικ. 18: Το κεντρικό κλίτος του ναού και οι οξυκόρυφες καμάρες
Π.08
Ο Ενοριακός Ιερός Ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου» Ο Ενοριακός Ναός της Μαγούλας, που είναι αφιερωμένος στην «Κοίμηση της Θεοτόκου» βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού, όπου είναι και το Δημοτικό Σχολείο, η Πλατεία και το Κοινοτικό κατάστημα. Ανεγέρθηκε περί το 1860, είναι μία απλή βασιλική με προστώο στην νότια πλευρά. Όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες για την κατασκευή του προστώου χρησιμοποιήθηκαν μαρμάρινα μέλη από την γειτονική ακρόπολη της Αρχαίας Σπάρτης. Εικ. 19: Κιονόκρανο σε 2η χρήση,
Το καμπαναριό, είναι ένα από τα τυπικά «λαγκαδιανά» καμπαναριά που συναντάμε και σε άλλους ναούς της περιοχής.
Π.09 Εικ. 20: Το τετραώροφο καμπαναριό,
Εικ. 21: Η νότια όψη του ναού με το προστώο.
Ο Ενοριακός Ιερός Ναός της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου»
Εικ. 22: Η νοτιοανατολική όψη του Ενοριακού Ναού
Π.10
Εσωτερικός διάκοσμος του Ενοριακού Ιερού Ναού
Ο εσωτερικός διάκοσμος του ναού έχει στοιχεία καθαρά νεοκλασικά, με φατνώματα στις οροφές, απομιμήσεις κιόνων – κορινθιακού ρυθμού στηθαία με κυματιοφόρα τελειώματα και ζωγραφικές απομιμήσεις μαρμαρο-επενδύσεων. Οι αρχικές τοιχογραφίες, δυτικότροπες, και ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού φιλοτεχνήθηκαν, στις αρχές του 20ου αιώνα, από τον αγιογράφο Σταύρο Καντζίκη & τον ζωγράφο Χρήστο Γυφτάκη. Ήταν αυτοί που αγιογράφησαν & ζωγράφισαν και τον Μητροπολιτικό ναό της Σπάρτης.
Εικ. 24: Το κορινθιακού ρυθμού κιονόκρανο των εσωτερικών στύλων
Π.11 Εικ. 23: Χαρακτηριστικό τμήμα του εσωτερικού διακόσμου
Χαρακτηριστικές τοιχογραφίες του Ενοριακού Ιερού Ναού
Εικ. 25: Από την αγιογράφηση του ναού, η Αποκαθήλωση.,
Εικ. 26: Από την αγιογράφηση του ναού, η Ανάσταση.,
Π.12
Το Koιμητήριο της Μαγούλας
Βόρεια από τον ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, βρίσκεται το Κοιμητήριο της Μαγούλας. Ευχάριστα σε ξαφνιάζει η πολύ ενδιαφέρουσα σύνθεση της εισόδου του, με την ανάλαφρη πτυχωτή τοξο-στοιχία, τις παραβολικές καμάρες που συνδέουν τα δύο ακραία κτίσματα, την αποθήκη (νότια) & το κυλικείο (βόρεια) και τον μεγάλο, λιτό, σταυρό στην δυτική άκρη του νότιου κτιρίου. Το έργο αυτό σχεδιάστηκε περί το 1964, από τους αρχιτέκτονες Χαρίλαο & Σοφία Πολυχρονοπούλου, στους οποίους ανατέθηκε από τον αείμνηστο Γιώργο Σαϊνόπουλο.
Εικ. 28: Η αναθηματική πλάκα.
Π.13
Εικ. 27: Το εσωτερικό της τοξοστοιχίας.
Το Koιμητήριο της Μαγούλας
Εικ. 29: Η ανατολική (συνολική) άποψη της τοξοστοιχίας της εισόδου του Κοιμητηρίου.
Εικ. 30: Η δυτική όψη του κυλικείου με την πέργκολα
Π.14
Το Δημοτικό Σχολείο
Βόρεια της κεντρικής πλατείας του οικισμού βρίσκεται το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου. Το Δημοτικό Σχολείο της Μαγούλας αναγέρθηκε το 1956 με πρωτοβουλία & δαπάνες του Συλλόγου Μαγουλιωτών Νέας Υόρκης & κατοίκων της Κοινότητας Μαγούλας, σε οικόπεδο που δωρήθηκε από τη Γιαννούλα Ιωαν. Μπούρα. Το κυρίως κτίριο είναι διώροφο με υπόγειο. Στους δύο ορόφους βρίσκονται οι έξη αίθουσες διδασκαλίας, ενώ στο υπόγειο μία χαμηλή αίθουσα εκδηλώσεων. Δυτικά υπάρχει το ισόγειο κτίριο των γραφείων. Το σχολείο αυτό ανήκει τυπολογικά στην κατηγορία των σχολείων «Πεδινού τύπου», στα οποία η προσπέλαση στις αίθουσες γίνεται από ένα στεγασμένο διάδρομο, που αναπτύσσεται μπροστά από τις αίθουσες διδασκαλίας.
Εικ. 31: Ο εξωτερικός διάδρομος του ισογείου.
Π.15
Οι κρεμάστρες στον εσωτερικό διάδρομο
Το Δημοτικό Σχολείο
Εικ. 32: Η νοτιοδυτική όψη του κτιρίου.
Π.16
«Η οικία Γραμματικάκη» «Η πατρική οικία του Παναγιώτη Γραμματικάκη , ο οποίος υπήρξε Διευθυντής του Τμήματος Ερευνών της Οργανικής Χημείας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και δωρητής του Δήμου Μυστρά, της Ακαδημίας Αθηνών και της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης . Γεννήθηκε στη Σπάρτη το 1902. Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης ο Παναγιώτης Ε. Γραμματικάκης δώρισε όλα τα βιβλία του, που ανέρχονται σε 2.500 τόμους, από τα οποία τα 2/3 μεταφέρθηκαν από το Παρίσι με την οικονομική ενίσχυση του πνευματικού Κέντρου του Δήμου Σπάρτης, ενώ τα υπόλοιπα παρελήφθησαν από την οικία του στη Μαγούλα. Πρόκειται κυρίως για ξενόγλωσσα βιβλία φιλοσοφίας, φυσικής και χημείας και χειρόγραφα τετράδια με εργασίες του ιδίου. Την ισόβια επικαρπία της κινητής και ακίνητης περιουσίας του στη Μαγούλα άφησε στην Πότα σύζ. Σπύρου Σπυριδούλια μετά το θάνατο της οποίας όλη η περιουσία περιήλθε στο Δημοτικό Σχολείο της Μαγούλας, με τον όρο το ετήσιο εισόδημα που προέρχεται από αυτήν μετά την αφαίρεση των εξόδων συντηρήσεως και βελτιώσεώς της να χρησιμοποιείται κατά το ήμισυ για τη βράβευση του καλλίτερου μαθητή του Δημοτικού Σχολείου Μαγούλας και κατά το έτερο ήμισυ στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης για τη διάδοση της φιλοσοφίας. Η Βιβλιοθήκη είχε προτείνει να αναπαλαιωθεί η πατρική οικία του και να στεγαστεί σ' αυτή μικρή παιδική βιβλιοθήκη.» Ελένη Τζινιέρη, τ. Δ/ντρια της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης
Π.17
Εικ. 33: Η νοτιοανατολική άποψη της οικίας.
«Η οικία Γραμματικάκη»
Ένα από τα παλιότερα κτίρια της Μαγούλας, που όμως σήμερα δεν υπάρχει, μιας και δυστυχώς κατεδαφίστηκε από τον Δήμο Μυστρά. Εκτιμάται ότι είναι κτίσμα των αρχών του 19ου αιώνα. Είναι το χαρακτηριστικό κτίριο αγροτικής κατοικίας, ημιδιώροφο, με χαμηλό ισόγειο, και ένα μικρό χαγιάτι για την μόρφωση της προσπέλασης στην κυρίως κατοικία που αναπτύσσεται στον όροφο. H προσπέλαση στο χαγιάτι αυτό γίνεται με λίθινη κλίμακα που έχει και την τυπική της καμάρα. Το χαγιάτι διαμορφώνεται με τοίχους λιθοδομής στο ισόγειο και στον όροφο καλύπτεται με μονόριχτη ξύλινη στέγη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μόρφωση των ανοιγμάτων , που στο άνω μέρος των λαμπάδων υπάρχουν προεξέχοντα, εσωτερικά αγκωνάρια πάνω στα οποία εδράζεται το οριζόντιο λίθινο πρέκι. Και στο κτίριο αυτό έχουν ενσωματωθεί στις λιθοδομές σπόλια από την γειτονική Αρχαία Σπάρτη.
Εικ. 34: Η βορειοανατολική άποψη της οικίας
Εικ. 35: Το υπέρθυρο της κεντρικής εισόδου με αρχαία σπόλια
Εικ. 36 & 37: Παράθυρο & κεντρική είσοδος
Π.18
Ημιδιώροφη αγροτική οικία
Άλλο ένα από τα χαρακτηριστικά κτίρια αγροτικής οικίας. Και στο κτίριο αυτό, παρατηρούμε ότι το ισόγειο αλλά και ο όροφος είναι χαμηλά, το χαγιάτι, που εδώ διαμορφώ- νεται και στο ισόγειο και στον όροφο ξύλινο, στην αρχική του φάση δεν κάλυπτε όλο το πλάτος της πλευράς. Η σκάλα ανόδου στον όροφο είναι και αυτή λίθινη, έξω από το σώμα του χαγιατιού. Στα ανοίγματα το πρέκι είναι κατασκευασμένο από ένα οριζόντια τοποθετημένο μεγάλο αγκωνάρι.
Εικ. 38: H νότια όψη του κτιρίου
Π.19
Εικ. 39: Παράθυρο με το μονολιθικό υπέρθυρο
Εικ. 40: Λεπτομέρεια του χαγιατιού
Στο κτίριο έχουν γίνει σχετικά πρόσφατα εργασίες συντήρησης που ευτυχώς δεν επηρέασαν ριζικά τα αρχικά μορφολογικά & τυπολογικά στοιχεία του κτιρίου
Ημιδιώροφη αγροτική οικία
Εικ. 41: Η ανατολική όψη του κτιρίου
Π.20
Διώροφη ανωκάτωγη οικία
Το κτίριο αυτό αποτελεί τον χαρακτηριστικό τύπο του λαγκαδιανού ανωκάτωγου κτιρίου. Δυστυχώς και το κτίριο αυτό έχει κατεδαφιστεί. Έχει διαστάσεις 6,20Χ 12,00 μ. περίπου, χαγιάτι σε όλο το μήκος της νότιας (μακριάς) πλευράς και καλύπτεται με τετράριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Στο συγκεκριμένο κτίριο, στην στενή πλευρά, όπου εσωτερικά είναι η σάλα, έχει μόνο δύο παράθυρα, αντί του σκεπαστού εξώστη που κατά κανόνα συναντάμε σε αντίστοιχα κτίρια της περιοχής.
Εικ. 42: Λεπτομέρεια του χαγιατιού με τους πεσσούς από συμπαγές τούβλο
Οι δοκοί του ξύλινου σκελετού του πατώματος του χαγιατιού εδρα-, ζονται σε τέσσερεις πεσσούς από συμπαγή τούβλα με τα οποία έχει μορφωθεί και το κεφαλοκόλωνο (η χρήση των τούβλων μαρτυρά ότι το κτίριο αυτό έχει κατασκευαστεί στις αρχές του 20ου αιώνα). Ενδιαφέρουσα είναι και η κατάσκευή των υπερθύρων των ανοιγμάτων, που πλέον έχουν μεγαλώσει, με οριζόντιο ολόσωμο μάρμαρο στο πρέκι και πάνω από αυτό ανακουφιστικό τόξο με μικρότερα αγκωνάρια.
Π.21
Εικ. 43: Η είσοδος του ισογείου
Εικ. 44: Κεφαλοκόλωνο του στύλου του χαγιατιού
Διώροφη ανωκάτωγη οικία
Εικ. 45: Η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου.
Π.22
Διώροφη ανωκάτωγη οικία της οικονένειας Κάρκουλα
Μία ενδιαφέρουσα, λίγο εξελιγμένη, παραλλαγή του λαγκαδιανού «ανωκάτωγου», κτίσματος με κάτοψη σε σχήμα «Γ» και με ασκεπή τον εξώστη της σάλας στην πρόσοψη, Το κτίριο αναγέρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Το χαγιάτι εκτείνεται και αυτό σε όλο το μήκος της μεγάλης πλευράς, αλλά έχει μετατραπεί σε κλειστό χώρο με την κατασκευή τζαμαριών. Ο μπροστινός τοίχος του «χαγιατιού», τόσο στο ισόγειο όσο και στον όροφο έχει κατασκευαστεί σε συνέχεια του τοίχου της όψης του κυρίως σπιτιού. Το ξύλινο πάτωμα του ορόφου εδράζεται σε τοξωτή λίθινη κατασκευή. Αξιοπρόσεκτη είναι η επιμελημένη κατασκευή της πρόσοψης με ορθογωνικής διατομής πωρόλιθους.
Εικ. 46: Η νοτιοδυτική όψη
Εικ. 47: Λεπτομέρεια της εξωστόθυρας & του εξώστη
Π.23
Διώροφη ανωκάτωγη οικία της οικονένειας Κάρκουλα
Εικ. 48: Η νοτιοανατολική όψη με την τοξοστοιχία στο ισόγειο & την τζαμαρία στον όροφο
Π.24
Η νεοκλασική οικία Ψυχογιού
Ένα ενδιαφέρον, καθαρά νεοκλασικό, κτίριο κατοικίας που ανεγέρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Αγριαννιώτη ομογενή Χρήστο Ψυχογιό. Η κεντρική είσοδος της οικίας τονίζεται με την κατασκευή ενός προστώου που εδράζεται σε κυκλικούς κίονες και στον όροφο λειτουργεί ως ανοικτή βεράντα. Βορειοδυτικά του κτιρίου είχε κατασκευαστεί υπέργεια δεξαμενή νερού, που εδραζόταν σε πύργο από μεταλλικά δικτυώματα. Στις αρχές του 20ου αιώνα επιστρέφουν στην πατρίδα ομογενείς από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, οι «μπρούκληδες». Στη Μαγούλα και κυρίως πάνω στον κεντρικό δρόμο συναντάμε αρκετά κτίρια κατοικιών που κτίστηκαν από ομογενείς. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η μεγαλοπρέπεια του κτιρίου, νεοκλασσικό ή νεοκλασικίζον, έτσι ώστε μέσα από την μορφή να δείχνεται και πλούτος που είχαν φέρει μαζί τους.
Π.25
Εικ. 49: Η νότια όψη από τον δρόμο .
Η νεοκλασική οικία Ψυχογιού
Εικ. 50: Η νοτιοδυτική άποψη του κτιρίου σε παλιά (1915) φωτογραφία με τον μεταλλικό υδατόπυργο αριστερά. (Πηγή: Πάνος Ψυχογιός)
Π.26
Η νεοκλασική οικία Ψυχογιού
Επιμελημένη είναι και η μόρφωση των επιμέρους στοιχεί-ων της πρόσοψης: • Κυματιοφόρα πλαίσια στα ανοίγματα και κυματιοφόρες ταινίες στην ζωφόρο και στο γείσο. • Πήλινες μπαλουστράντες στις ποδιές των παραθύρων και στην βεράντα. • Ζωγραφικός διάκοσμος στην μετόπη της ζωφόρου. • Μαρμάρινα κεφαλοκόλωνα στους στύλους του προστώου. Ενδιαφέροντα, τέλος, είναι και τα χυτοσιδηρά διακοσμητικά που έχουν ενσωματωθεί στην μεταλλική αυλόπορτα.
Εικ. 51: Χυτοσιδηρά διακοσμητικά από την αυλόπορτα Εικ. 52: Τμήμα της βεράντας με τις μπαλουστράντες και το μαρμάρινο κεφαλοκόλωνο
Εικ. 53 – 54: Χυτοσιδηρά διακοσμητικά από την αυλόπορτα
Π.27
Εικ. 54α: Το μαρμάρινο κεφαλοκόλωνο
Η νεοκλασική οικία Ψυχογιού
Εικ. 55: Παράθυρο της πρόσοψης .
Εικ. 56: Τμήμα της ζωφόρου της πρόσοψης
Π.28
Η νεοκλασική οικία Παπαδάκου
Άλλο ένα τυπικό νεοκλασικό κτίριο, που βρίσκεται και αυτό πάνω στον κεντρικό δρόμο. Ανεγέρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον επίσης Αγριαννιώτη ομογενή Κωνσταντίνο Παπαδάκο. Στο ισόγειο βρίσκονται αποθηκευτικοί χώροι και η κατοικία αναπτύσσεται στον όροφο. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η τζαμαρία, με τα ανασυρόμενα κουφώματα και τα πολύχρωμα τζάμια, στον όροφο, που ταυτίζεται και με την είσοδο της κατοικίας. Το μαρμάρινο δάπεδο του εξώστη εδράζεται σε τέσσερα ομοίως μαρμάρινα φουρούσια και το κιγκλίδωμα του, μεταλλικό, έχει ενσωματωμένα χυτοσιδηρά διακοσμητικά στοιχεία. Εικ. 57: Η βορεινή όψη του κτιρίου
Εικ. 59 - 60: Λεπτομέρειες από τον εξώστη
Π.29 Εικ. 58: Η τζαμαρία
Η νεοκλασική οικία Παπαδάκου
Εικ. 61: Η βορειοανατολική άποψη του κτιρίου
Π.30
Η αγροικία Φικιώρη
Στην περιοχή της Μαγούλας μεγάλες εκτάσεις ανήκαν σε γνωστές οικογένειες της Σπάρτης και του Μυστρά και για τον λόγο αυτό είχαν κατασκευάσει εκεί τις αγροικίες τους. Από αυτές οι σημαντικότερες είναι: H αγροικία Φικιώρη που βρίσκεται στο δυτικό άκρο του οικισμού. Σήμερα στο κτίριο αυτό στεγάζεται η «Φιλοσοφική Σχολή Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος». Είναι ένα τριώροφο κτίριο, με ιδιόμορφο χαγιάτι στον νότο. Η κάτοψη του προσιδιάζει στα λαγκαδιανά «μακρυνάρια». Στην εσωτερική αυλή υπάρχουν ισόγεια κτίρια αποθηκών, που σήμερα αποτελούν παρελκόμενους χώρους της Σχολής. Η περιτοίχιση γίνεται με απλή, συμπαγή, λιθοδομή ύψους περί τα 2,00 μ. με «σαμαρωτή» απόληξη.
Εικ. 62: Η αγροικία Φικιώρη. Η ανατολική όψη της.
Π.31
Ο «Πύργος Σαλβαρά ή Κοκκινόπυργος»
Ο κτίριο αυτό, με αμφιλεγόμενα μορφολογικά στοιχεία, υποτίθεται δάνεια από τον γειτονικό Μυστρά, γνωστός και σαν Κοκκινόπυργας, (λόγω της χρήσης κόκκινης πέτρας στην κατασκευή, οικοδομήθηκε από τον ο Αλέξη Κούτση, οικονομικό & πολιτικό παράγοντα του Μυστρά, στα μέσα του 19ου αιώνος και δόθηκε γύρω στο 1870 ως προίκα της Αναστασίας Κούτση στον γάμο της με τον μετέπειτα δήμαρχο της Σπάρτης Περικλή Σαλβαρά. Από τότε αποτελεί ιδιοκτησία της οικογένειας Σαλβαρά και των απογόνων της. Ο Κοκκινόπυργος βρίσκεται στην περιοχή «Μιτάτοβα» της Μαγούλας σε περίοπτη θέση από την οποία έχει κανείς άποψη του Μυστρά δυτικά και των πεδινών εκτάσεων νότια.
Εικ. 63: Ο «Πύργος Σαλβαρά». Η ανατολική του όψη.
Π.32
Οι μάντρες, οι φοίνικες & τα λουλούδια
Χαρακτηριστικό στοιχείο, στον κεντρικό δρόμο της Μαγούλας αποτελούν και οι «μάντρες» στις προσόψεις των ιδιοκτησιών και οι υψίκορμοι φοίνικες στα προκήπια. Οι «μάντρες» έχουν μία τυπική δομή και συντίθενται από ένα σχετικά χαμηλό τοίχο λιθοδομής με σαμαρωτή απόληξη, πεσσούς ανά 2,50 μ. περίπου, συνήθως από συμπαγή τούβλα και μεταλλικά κιγκλιδώματα με καραβόλους ανάμεσά τους.
Εικ. 64: Η τυπική «μάντρα» και οι φοίνικες. Εικ. 65: Χυτοσιδηρό διακοσμητικό κιγκλιδώματος.
Π.33
Οι μάντρες, οι φοίνικες & τα λουλούδια
Εικ. 66: Η τυπική κατασκευή της περιτοίχισης (μάντρας).
Εικ. 67: Λεπτομέρεια από το κιγκλίδωμα με διπλό καράβολο.
Εικ. 68: Λεπτομέρεια από το κιγκλίδωμα, με απλό καράβολο.
Π.34
Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Λακωνία - Η Μαγούλα Copyright Κείμενα, Φωτογραφίες, Σχέδια, Σκίτσα: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Βρασίδου 71 Σπάρτη 23100 - τηλ. 6932 290 451 - email:ggiaxo@yahoo.gr (Εκτός εάν άλλως αναφέρεται) Επιμέλεια & σχεδιασμός έκδοσης: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ
Π.35
Qrcode για σύνδεση με spartaarchitecture
Φωτογραφίες από Αρχείο ΓΙΩΡΓΟΥ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ * Σύνθεση & επεξεργασία ΑΝΘΗ ΚΟΣΜΑ