Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π
Η Χρύσαφα
Λακωνία
Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής
Γιώργος Γιαξόγλου
06 Σπάρτη - Σεπτέμβριος 2019
Αντί προλόγου Όλα αυτά τα χρόνια της δουλειάς μου σαν αρχιτέκτονας, περπατώντας στους δρόμους των οικισμών της περιοχής μας, και όχι μόνο, έβλεπα και εντόπιζα κτίρια που είχαν κρατήσει όλα ή σχεδόν όλα τα αυθεντικά στοιχεία της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Κτίρια που είχαν γλυτώσει από τις βάρβαρες επεμβάσεις του «εκσυγχρονισμού», με τις μπετονένιες προσθήκες, τα γυαλιστερά κεραμίδια, τα αλουμινένια κουφώματα ή τις «νεοπαραδοσιακές» κακόγουστες παρεμβάσεις. Εντόπιζα ήρεμες γωνιές μέσα στους οικισμούς αλλά και μερικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα κτίρια, δείγματα της νεώτερης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίρια αυτά, τις γενικές & ειδικές απόψεις, τις Εικόνες της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, τις κατέγραφα φωτογραφικά και όταν υπήρχε χρόνος τις κατέγραφα και σε σκίτσα. Το υλικό αυτό κάποια στιγμή άρχισα να το μορφοποιώ σε αφίσες ή πίνακες ανά οικισμό ή είδος κατασκευών και να το αναρτώ στο διαδίκτυο, μέσω του blog που διαχειρίζομαι: spartaarchitecture.blogspot.com . H παρουσίαση αυτή οριστικοποιήθηκε στην έντυπη μορφή που φαίνεται στο λεύκωμα αυτό. Παρουσίαση που ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό του κάθε οικισμού και στην συνέχεια με εικόνες (φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα) και ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα παρουσιάζονται χαρακτηριστικά κτίρια και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του οικισμού. Αυτή η κατ’ αρχήν καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς, εκτός από το ότι δημιουργεί ένα αρχειακό υλικό, πιστεύω και ελπίζω ότι μπορεί να δώσει το έναυσμα και σε άλλους μελετητές και ερευνητές να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτό θέμα. Ελπίζω επίσης ότι η παρουσίαση αυτή θα κινήσει το ενδιαφέρον και στους κατοίκους, μόνιμους & παραθεριστές, του κάθε οικισμού ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος όπου ζουν και κινούνται έχει ενδιαφέρον, έχει αξίες που θα πρέπει να τις προστατεύουν και να τις αναδεικνύουν. Τέλος θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για ένα λεύκωμα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αλλά για ένα λεύκωμα εικόνων απόδοσης αρχιτεκτονικής πληροφορίας. Εικόνες των οποίων η λήψη έγινε με όποιο πρόσφορο μέσο υπήρχε την στιγμή της επίσκεψης στον χώρο και σε στιγμές που ο φωτισμός ίσως δεν ήταν και ο καλλίτερος. Για τον λόγο αυτό ας μου συγχωρεθούν οι όποιες τεχνικές ατέλειες. Σπάρτη: Φλεβάρης 2018 Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. e-mail: ggiaxo@yahoo.gr ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Αρχιτέκτονας – Μηχανικός Ε.Μ.Π. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε το 1948 στην Σπάρτη. Το 1971 απεφοίτησε από την Α.Σ. Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την περίοδο 1973 – 1975 εργάσθηκε στο Γραφείο του Ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά και στο Γραφείο «Θύμιος Παπαγιάννης & Συνεργάτες». Το 1975 εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη όπου μέχρι και τον Γενάρη του 2015 διατηρούσε, με την σύζυγό του Ιωάννα Στριλάκου – Γιαξόγλου & τον γυιό του Γιάγκο Γιαξόγλου Γραφείο Αρχιτεκτονικών - Πολεοδομικών & Τοπογραφικών Μελετών. Έχει ασχοληθεί με αρχιτεκτονικές μελέτες ιδιωτικών & δημόσιων κτιρίων, Πολεοδομικές μελέτες και τα τελευταία χρόνια η κύρια ενασχόλησή του ήταν η επισκευή & ανάδειξη παραδοσιακών κτιρίων. Από το 2013 διαχειρίζεται στο blog spartaarchitecture.blogspot.com, στο οποίο αναρτώνται άρθρα, εργασίες, ομιλίες που κύρια αναφέρονται στην Αρχιτεκτονική δημιουργία ή στην Αρχιτεκτονική μας Παράδοση. Από την 1η Φεβρουαρίου 2015 είναι πλέον ομότιμο μέλος του ΤΕΕ.
α
Αφιερώσεις
Αφιερώνεται στην αγαπημένη μου Γιάννα, σύντροφο & συνάδελφο. Ευχαριστίες στον φίλο Τάσο Καραγάνη που μου έδωσε την ευκαιρία να επισκεφθώ τη Χρύσαφα και στον Πρόεδρο Γιώργο Τσάκωνα που μας συνόδευσε στη περιήγησή μας.
Η Χρύσαφα στο GOOGLE EARTH
β
Γιατί Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής ;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί κανείς να την βρει στην διακήρυξη που εκδόθηκε στο ¨Άμστερνταμ το 1975, από το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και από την οποία αντιγράφουμε: «…………………………………………………………………………………………………………………………………………… . α,
Εκτός από την ανεκτίμητη πολιτιστική της αξία, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης οδηγεί όλους τους Ευρωπαίους να αποκτήσουν συνείδηση μίας κοινότητας ιστορίας και μοίρας. Η διατήρησή της λοιπόν αποκτά μία ζωτική σημασία.
β.
Αυτή η κληρονομιά περιλαμβάνει όχι μόνο κτίρια μεμονωμένα, εξαιρετικής αξίας, και το περιβάλλον τους, αλλά επίσης τα συγκροτήματα, συνοικίες πόλεων και χωριά, που παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον ιστορικό και πολιτιστικό.
γ.
Επειδή αυτοί οι θησαυροί αποτελούν το κοινό αγαθό όλων των λαών της Ευρώπης, έχουν αυτοί οι λαοί την κοινή υποχρέωση να τους προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που τους απειλούν : αμέλεια και ερείπωση, αυθαίρετη κατεδάφιση, νέες μη εναρμονιζόμενες κατασκευές και υπερβολική κυκλοφορία.
δ,. Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πρέπει να θεωρείται όχι ένα πρόβλημα περιθωριακό, αλλά ένας μείζων αντικειμενικός σκοπός της αστικής σχεδιοποίησης και της χωροταξίας.
ε.
Οι τοπικές αρχές, στις οποίες ανήκει η πλειοψηφία των σπουδαίων αποφάσεων που αφορούν την χωροταξία, είναι ιδιαίτερα υπεύθυνες για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει να αλληλοβοηθούνται με ανταλλαγές ιδεών και πληροφοριών, ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. η.
Για αντιμετωπιστούν τα έξοδα της επισκευής, της διευθέτησης και της διατήρησης των κτιρίων και τοποθεσιών αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος , πρέπει να τεθεί στη διάθεση των τοπικών αρχών και των ατομικών ιδιοκτητών μία κατάλληλη οικονομική βοήθεια. Εξ άλλου, γι΄αυτούς τους τελευταίους θα έπρεπε να προβλεφθούν ανακουφίσεις φορολογικές.
θ.
Η αρχιτεκτονική κληρονομιά δε θα επιζήσει, παρά εάν εκτιμηθεί από το κοινό και ιδίως από τις νέες γενιές. Πρέπει λοιπόν τα μορφωτικά προγράμματα , σε όλα τα επίπεδα, να ασχοληθούν περισσότερο με αυτή την ύλη.
ι.
Υπάρχει θέμα να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές οργανώσεις, διεθνείς εθνικές και τοπικές που συνεισφέρουν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. ……………………………………………………………………………………………………………………………………» (Πηγή: Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * Ιορδάνης Δημακόπουλος * Υπουργείο Πολιτισμού & Επιστημών * 1981)
γ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΩΝ Π.01 - Π.02
Γενικά στοιχεία για τον οικισμό
Π.03 - Π.12
Περπατώντας στους δρόμους
Π.13 - Π.20
Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Π.21 - Π.24
Ο Πύργος του Μπουζίκου
Π.25 - Π.26
Κτιριακό συγκρότημα του 19ου αιώνα
Π.27 - Π.30
Κτίρια πάνω στον κεντρικό δρόμο
Π.31
Παράθυρα & διακοσμητικά
Π.32
Ναοί - Μονές βυζαντινοί & μεταβυζαντινοί
Π.33 - Π.34
Ο ναός της Παναγίας Χρυσαφίτισσας
Π.35 - Π.36
Ο ναός του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου
Π.37 - Π.38
Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου
Π.39 - Π.40
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου
Π.41 - Π.42
Η Ι. Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα
δ
Η Χρύσαφα Γενικά στοιχεία για τον οικισμό
Ο οικισμός της Χρύσαφας βρίσκεται περί τα … χλμ. Από την Σπάρτη, στα πρόβουνα του Πάρνωνα πάνω στον δρόμο που οδηγεί στους Αγριάνους, το Πολύδροσο (Τσίντζινα) και άλλα χωριά του Πάρνωνα. «……..Ο οικισμός φαίνεται να έχει χτισθεί στην παρούσα θέση πριν χίλια περίπου χρόνια, λόγω της ύπαρξης πηγής (Άγιο-Θανάσης). Προηγήθηκε παλαιότερα άλλη θέση πιο νότια κοντά στην Παναγία τη Χρυσαφίτισσα και σε αρχαία και προχριστιανικά χρόνια ο οικισμός βρισκότανε ακόμα νοτιότερα στη θέση Πικρομυγδαλιά.
Εικ.Π.01-1: Χάρτης με την θέση της Χρύσαφας
Την ίδρυση του σημερινού χωριού πρέπει να αναζητήσουμε εν τούτοις πολύ αργότερα στα μεσαιωνικά χρόνια. Στις αρχές του 17ου αιώνα (1600) η Χρύσαφα βρίσκεται σε πλήρη άνθιση. Οι δύο εκκλησίες μέσα στο χωριό ο Άγιο-Δημήτρης και η Παναγία καθώς και άλλες μικρότερες (Ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Γεώργιος) χτίζονται αυτά τα χρόνια προδίδοντας ευημερία και πλούτο. Την ίδια εποχή ιδρύονται και τα μοναστήρια της περιοχής : του Προδρόμου Ιωάννου στο Συντζάφι, των Αγίων Αναργύρων, και των Αγίων Τεσσαράκοντα……» Η ακμή του οικισμού κατά τον 17ο & 18ο αιώνα προκύπτει και από το γεγονός ότι την περίοδο της Β’ Ενετοκρατίας, η Χρύσαφα ήταν η πρωτεύουσα μίας οικιστικής & διοικητικής ενότητας 53 χωριών (teritorio di Crisaffa, όπως καταγράφεtαι στην απογραφή Grimmani). .«……Αυτή η μεγάλη ακμή του δέκατου έβδομου αιώνα της Χρύσαφας, σβήνει απότομα μετά την αποτυχία του Ορλωφικού κινήματος 1769 στο οποίο είχανε πάρει μέρος και Χρυσαφίτες με αρχηγούς τους Γιαννάκη Κρεββατά και Αναγνώστη Ναύτη. Φοβούμενοι οι Χρυσαφίτες την εκδίκηση των τουρκαλβανών διαφεύγουν στην Ύδρα με την οποία είχανε δεσμούς………...» (από το site: http://chrysafa.blogspot.gr/) Με ΒΔ του 1835 με το οποίο διαμορφώθηκε η διοικητική οργάνωση του νέου Ελληνικού Κράτους, η Χρύσαφα ορίζεται πρωτεύουσα του Δήμου Θεραπνών. Λίγο αργότερα, το 1840, στον Δήμο αυτό προσαρτώνται και οι Δήμοι Κρονίου (με έδρα τους Αγριάνοιυς και Πάρνωνα (με έδρα τα Τσίντζινα). Το 1896 η έδρα του Δήμου Θεραπνών μετακινείται στην Γκοριτσά.
Εικ. Π.01- 2: Το ιστορικό της ίδρυσης του Δήμου Θεραπνών
Π.01
Πηγή: Ιστορικό Διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδας (1833-1912) - Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η Χρύσαφα Γενικά στοιχεία για τον οικισμό
Εικ. Π.02-01: Η νότια άποψη του οικισμού
Ο οικισμός είναι συνεκτικός και αναπτύσσεται κυρίως στις νότιες, ανατολικές & δυτικές πλαγιές ενός λόφου στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ο υστεροβυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου.
Εικ. Π.02-02: Το ανατολικό τμήμα του οικισμού
Ο επαρχιακός δρόμος που οδηγεί στα λοιπά χωριά του Πάρνωνα (Αγριάνοι, Τσίντζινα, Ζαραφώνα, Πέρπενη κλπ) διασχίζει τον οικισμό και πάνω σε αυτόν έχει τελευταία διαμορφωθεί ένας χώρος που λειτουργεί σαν πλατεία του χωριού. Στην θέση αυτή βρίσκονται και τα λίγα καταστήματα που εξυπηρετούν τους κατοίκους. Εικ. Π.02-03: Ορθοφωτοχάρτης του οικισμού. (Πηγή υποβάθρου: Google Earth)
Π.02
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Περπατώντας στους δρόμους του οικισμού μπορεί κανείς να απομονώσει εικόνες από σύνολα παραδοσιακών κτισμάτων, που ακόμα και εάν έχουν υποστεί νεώτερες επεμβάσεις, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στην διπλανή φωτογραφία εικονίζονται δύο κτίρια που βρίσκονται πάνω στον κεντρικό δρόμο . Το ένα διώροφο, το μπροστινό, με δύο παράθυρα στην πρόσοψη και τις πλάκες δεξιά & αριστερά & ασπρισμένο με λευκό ασβεστόχρωμα το ισόγειο. Το άσπρισμα κάνει «συμπαθητική» και την προσθήκη με τους τσιμεντόλιθους και την πλάκα μπετόν. Το άλλο τριώροφο & νεώτερο, με τρία ανοίγματα στην πρόσοψη, και ένα μικρό εξώστη στο κέντρο της. Αυτό στο ισόγειο είναι ασπρισμένο με ασβεστόχρωμα σε απόχρωση ώχρας.
Εικ. Π.03-01
Π.03
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.04-01: Λίγο πιο πάνω από τα κτίρια της προηγούμενης εικόνας, άλλο ένα διώροφο κτίριο, ασπρισμένο και αυτό αλλά κακοποιημένο με τις επεμβάσεις στον εξώστη και τα κουφώματα.
Εικ. Π.04-02: Στο κεντρικό δρόμο και πάλι, απέναντι από την σημερινή πλατεία, ένα πλατυμέτωπο επιβλητικό διώροφο κτίριο,
Π.04
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Π.05
Εικ. Π.05-01 & Εικ. Π.05-02: Πάνω στον κεντρικό δρόμο διώροφα και τριώροφα κτίρια, χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής, με επεμβάσεις κυρίως στους εξώστες που όμως δεν αλλοιώνουν τα βασικά τους στοιχεία.
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.06-01 : Σε μια πάροδο του κεντρικού δρόμου εικόνα ενός συνόλου παραδοσιακών κτιρίων, άλλα ασπρισμένα με ώχρα & άλλα λευκά, με τα υπολείμματα ενός ξύλινου χαγιατιού και μίας μεταλλικής κληματαριάς
Π.06
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.07-01: Στέγες παλιών κτιρίων με βυζαντινά κεραμίδια, λίγο πεσμένες και λίγο καθισμένες, Ένα παραθύρι με ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο & ένα άλλο με ένα μονολιθικό πρέκι και στο βάθος το οροπέδιο της Χρύσαφας με τις ελιές.
Π.07
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.08-01: Ένας ανηφορικός εσωτερικός δρόμος, στρωμένος με σχιστόπλακες, τα ασπρισμένα με χορήγι κτίρια δεξιά και αριστερά, το τσιμεντένιο φουρούσι που αγωνίζεται να μιμηθεί το μαρμάρινο πρόγονό του και φυσικά η κληματαριά που δίνει τον τόνο πάνω στο λευκό των τοίχων
Π.08
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.09-02
Περπατώντας στα στενά δρομάκια βλέπεις μπροστά σου μια αυλόπορτα (Εικ.Π.09-01) με ταλαιπωρημένα από τον καιρό τα θυρόφυλλα που στο πάνω τους μέρος έχει ξεμείνει μία υποψία πράσινου χρώματος και στρίβοντας αντικρύζεις την συνέχεια του ψηλού λίθινου (Εικ.Π.09-02), ασβεστωμένου, μαντρότοιχου. Στην πρώτη εικόνα ενδιαφέρον παρουσιάζει και η απότμηση στο ισόγειο του διώροφου κτιρίου (αριστερά).
Εικ. Π.09-01
Π.09
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.10-01: Ανηφορικός ο δρόμος μπήκε και ένας χειρολισθήρας για να βοηθά τους μεγαλύτερους αν και στην εικόνα αυτή επικρατεί ο μαντρότοιχος με τους πεσσούς πάνω σε αυτόν και το σαμαρωτό τελείωμα του. Στο βάθος αμυδρά διακρίνεται η κορυφογραμμή του Ταΰγετου.
Π.10
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.11-01: Άλλος ένας μαντρότοιχος σαμαρωτό τελείωμα και με πεσσούς πάνω σε αυτόν, στους οποίους πατά η κληματαριά από σιδερογωνιές.
Π.11
Περπατώντας στους δρόμους της Χρύσαφας
Εικ. Π.12-02
Εικ. Π.12-01: Και στον δρόμο αυτό πάνω στο κτίριο έχει τοποθετηθεί ένας χειρολισθήρας. Στο κτίριο που είναι πολύ παλιό όπως μας μαρτυρά η χρονολογία «1850» που έχει σκαλιστεί από τον πετρομάστορα πάνω σε ένα αγκωνάρι (Εικ.Π12-02))
Π.12
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών
Τα σπίτια της Χρύσαφας ακολουθούν όσον αφορά στην κάτοψη, τα γενικά χαρακτηριστικά των κατοικιών της κεντρικής & νότιας Πελοποννήσου, δηλαδή του ανωκάτωγου μακρυνιαριού, με διαστάσεις περίπου 6,00Χ 12,00 μ. με την τρίχωρη κατοικία στο ανώτερο επίπεδο και αποθήκες και λοιπούς βοηθητικούς χώρους στα κατώτερα επίπεδα. Ενώ στις κατόψεις εντοπίζεται αυτή η κοινή τυπολογία κάποια μορφολογικά στοιχεία και επί μέρους διαμορφώσεις είναι διαφορετικά από εκείνες των χωριών του Ταΰγετου. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι στην στενή πλευρά δεν υπάρχει το μικρό χαγιάτι αλλά μόνο δύο παράθυρα. Επίσης δεν συναντάμε την πλαϊνή μεγάλη σκεπαστή βεράντα ενώ όπου υπάρχει βεράντα στον όροφο αυτή είναι ασκεπής. Σε ορισμένα κτίρια έχει διαμορφωθεί στο ισόγειο ένας αδιαμόρφωτος χώρος με τοξωτές κατασκευές στις τρεις εξωτερικές πλευρές και κάλυψη του χώρου αυτού με καμάρες.
Η ιδιοτυπία αυτή που εντοπίζεται και σε λοιπούς οικισμούς του Πάρνωνα και κατά την γνώμη μου οφείλεται στο γεγονός ότι στις περιοχές αυτές εργάστηκαν κύρια συνεργεία πετρομαστόρων από τη Κυνουρία και την δυτική Μακεδονία. Πάντως είναι ένας πολύ ενδιαφέρων, συνεκτικός, οικισμός που ευτυχώς έχει κρατήσει αρκετά από τα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία όλων των ιστορικών περιόδων. Περιδιαβαίνοντας τους δρόμους του συναντά κανείς εκκλησιές του 17ου αιώνα, σπίτια των μέσων του 19ου αλλά και των μέσων του 20ου αιώνα, μερικά από τα οποία θα δούμε στη συνέχεια.
Π.13
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.14-01: Δύο ενδιαφέροντα, διαφορετικά μεταξύ τους κτίρια που βρίσκονται πάνω στην παλιά πλατεία του χωριού.
Π.14
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.15-01: Το ενδιαφέρον στο κτίριο αυτό βρίσκεται στην ύπαρξη στο ισόγειο του σκεπαστού με σταυροθόλιο χώρου.
Π.15
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.16-02
Εικ. Π.16-03
Εικ. Π.16-01: H οικία Ρασσόγιαννη. Νεώτερο κτίριο, του 1932 όπως προκύπτει από την αναθηματική πλάκα (Εικ. Π.16-02) με κατάστημα στο ισόγειο & την κατοικία στον όροφο με την δική της ειδικά τονισμένη είσοδο.
Π.16
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.17-01: Άλλο ένα κτίριο που βρίσκεται στη παλιά πλατεία του οικισμού. Μακρυνάρι, ανωκάτωγο, με τοξωτά υπέρθυρα στο ισόγειο και οριζόντια με ανακουφιστικό τόξα στον όροφο.
Εικ. Π.17-02: Το μικρό και καλά διατηρημένο χαγιάτι στη πρόσοψη του κτιρίου.
Π.17
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.18-02: Άλλο ένα κτίριο που βρίσκεται στη παλιά πλατεία του οικισμού. Μακρυνάρι, ανωκάτωγο, με τοξωτά υπέρθυρα στο ισόγειο και οριζόντια με ανακουφιστικό τόξα στον όροφο.
Εικ. Π.18-01: Η βορειοανατολική άποψη του διπλανού κτιρίου με την εξωτερική σκάλα προσπέλασης στον όροφο.
Π.18
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.19-01: Ερειπωμένα κτίρια, το πεύκο και στο βάθος το καμπαναριό του Αγίου Δημητρίου.
Εικ. Π.19-02: Για να χωρέσει η σκάλα που οδηγεί στην είσοδο του σπιτιού, έγινε υποχώρηση τμήματος του κτιρίου.
Π.19
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών στη παλιά Πλατεία
Εικ. Π.20-01: Νεώτερο διώροφο κτίριο κατοικίας, των μέσων του 20ου αιώνα.
Π.20
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Ο Πύργος του Μπουζίκου
Κοντά στη παλιά Πλατεία του οικισμού υπάρχει ένα αξιόλογο κτιριακό συγκρότημα, γνωστό σαν «ΠΥΡΓΟΣ του ΜΠΟΥΖΙΚΟΥ», κτισμένο περί το 1850, όπως φαίνεται σε αγκωνάρι της πορτοσιάς. Αποτελείται από ένα διώροφο κτίσμα και σε επαφή με αυτό βρίσκεται ένα τριώροφο με κάτοψη σε σχήμα «Γ». Η είσοδος σε αυτό γίνεται μέσω μίας πορτοσιάς με μαρμάρινα στοιχεία, κεφαλοκόλωνα, διπλά ελλειψοειδή τόξα και επίστεψη με μαρμάρινη ταινία. Τα κατώτερα επίπεδα των κτιρίων αυτών είναι κατασκευασμένα με καμάρες και η επικάλυψη τους γίνεται με ξύλινες κεραμοσκεπείς στέγες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μόρφωση των ανοιγμάτων, με λαμπάδες μαρμάρινους και πρέκι με οριζόντιο μαρμάρινο στοιχείο που πάνω από αυτό κατά κανόνα υπάρχει ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο, ομοίως από μαρμάρινους δόμους. Στο διώροφο κτίσμα έχουν γίνει σχετικά πρόσφατες επεμβάσεις ενώ το τριώροφο παρουσιάζει σημαντικά στατικά προβλήματα που απαιτούν άμεση επέμβαση και επισκευή.
Εικ.Π.21-2: Λεπτομέρεια των ανοιγμάτων του ορόφου
Π.21
Εικ.Π.21-1: Η λίθινη αυλόθυρα με τον Πύργο στο βάθος
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Ο Πύργος του Μπουζίκου
Π.22
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Ο Πύργος του Μπουζίκου
Εικ.Π.23-1: Η νοτιοδυτικά άποψη του τελευταίου επιπέδου
Π.23
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Ο Πύργος του Μπουζίκου
Εικ.Π.24-2: Σκίτσο κάτοψης του ανώτερου επιπέδου
Εικ.Π.24-2: Σκίτσο κατά πλάτος τομής της νότιας πτέρυγας του Πύργου Εικ.Π.24-1: Η βορεινή όψη του Πύργου
Π.24
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Κτιριακό συγκρότημα του 18ου αιώνα
Απέναντι από τον Ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται το δίδυμο κτίριο που φαίνεται στις επόμενες φωτογραφίες. Το κυρίως κτίσμα , διακρίνεται αριστερά είναι ένα τυπικό ανωκάτωγο μακρυνάρι, με ενδιαφέρουσα μόρφωση των ανοιγμάτων και εσωτερικό χώρο υγιεινής, όπως προκύπτει από την υπάρχουσα προεξοχή. Στη πίσω πλευρά του κτίσματος βρίσκεται ένα ακόμα διώροφο με ανεξάρτητη είσοδο μέσω μίας ξύλινης σκάλας (δεν υπάρχει σήμερα) και στέγαση με δύο μονόριχτες κεραμοσκεπείς στέγες.
Εικ. Π.25-02: Λεπτομέρεια παραθύρου. Εικ. Π.25-01: Βορειοδυτική άποψη των κτισμάτων του συγκροτήματος..
Π.25
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Κτιριακό συγκρότημα του 18ου αιώνα
Η νοτιοδυτική άποψη του δυτικού κτιρίου και τα ανοίγματά του. Αγίου Δημητρίου.
Π.26
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Κτίρια στο κεντρικό δρόμο
Πάνω στον κεντρικό δρόμο συναντάς μερικά ακόμα χαρακτηριστικά κτίρια : Στην Ει.κ. Π.27-01 φαίνεται ένα ανωκάτωγο μακρινάρι, με τον ιδιότυπο σκεπαστό με καμάρα χώρο μέσα στο σώμα του ισογείου. Στην Εικ. Π.28-01 φαίνεται ένα χαμηλό διώροφο ανωκάτωγο μακρινάρι, με ένα παράθυρο στον όροφο και ενσωματωμένη αυλόπορτα στον τοίχο της πρόσοψης .
Στην Εικ. Π.28-02 βλέπουμε ένα ακόμα διώροφο ανωκάτωγο μακρινάρι, με το ενδιαφέρον να εντοπίζεται στη μόρφωση των ανοιγμάτων με πλαίσια από αγκωνάρια μαρμάρου και ανακουφιστικό τόξο ημικυκλικό με πλινθοπερίκλειστα αγκωνάρια.
Εικ. Π.27-02: Λεπτομέρεια από εξωτερική λίθινη σκάλα.
Π.27
Εικ. Π.27-01.
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Κτίρια στο κεντρικό δρόμο
Εικ. Π.26-02.
Εικ. Π.28-03. Εικ. Π.28-01.
Π.28
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Κτίρια στο κεντρικό δρόμο
Στην Ει.κ. Π.26-01 φαίνεται ένα ανωκάτωγο μακρινάρι με την κατοικία στον όροφο και επαγγελματικό χώρο στο ισόγειο. Στην πρόσοψη υπάρχουν δύο παράθυρα στον όροφο (Εικ. Π.2702) με διπλά οριζόντια λίθινα πρέκια και τις πλάκες που προεξέχουν για την προσωρινή τοποθέτηση τροφίμων κλπ. Στο ισόγειο τα πρέκια των ανοιγμάτων τοξωτά με μικρό ύψος. Στο κτίριο αυτό παρατηρούμε ότι εξώστης υπάρχει στην δυτική μακριά πλευρά με προσπέλαση από τον χώρο της σάλας. Στην Εικ. Π.27-01 βλέπουμε ένα πλατυμέτωπο διώροφο ανωκάτωγο μακρινάρι, ομοίως με την κατοικία στον όροφο και επαγγελματικό χώρο στο ισόγειο. Κατά μήκος της πρόσοψης, στον όροφο, διακρίνονται τα υπολείμματα από τα ξύλινα δοκάρια του χαγιατιού που υπήρχε. Και στο κτιριο αυτό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διαμόρφωση των ανοιγμάτων του ορόφου με μαρμάρινα πλαίσια και ημικυκυκλικό ανακουφιστικό τόξο (Εικ. Π.28-02) .
Εικ. Π.29-02: Η νότια όψη του ορόφου. Εικ. Π.29-01: Η νοτιοδυτική όψη
Π.29
Χρύσαφα: Κτίρια κατοικιών Κτίρια στο κεντρικό δρόμο
Εικ. Π.30-01: Η νότια όψη του κτιρίου Εικ. Π.30-02: Κουφώματα του ορόφου
Π.30
Χρύσαφα: Παράθυρα – χρονολογίες & λοιπά διακοσμητικά
Στις παραπάνω εικόνες βλέπουμε παράθυρα με διάφορες τεχνικές κατασκευής τους. Κοινό στοιχεία σε όλα είναι η διαμόρφωση των λαμπάδων με αγκωνάρια μαρμάρου, πρέκια οριζόντια ομοίως με μαρμάρινα αγκωνάρια και με ανακουφιστικά τόξα με διάφορες εκφράσεις που οφειλόταν τόσο στον κατασκευαστή τεχνίτη όσο και στην χρονική περίοδο κατασκευής.
Στις κύριες εισόδους των κτιρίων συνηθιζόταν ο πετρομάστορας να σκαλίζει την χρονολογία ανέγερσης του κτιρίου, το όνομα του ιδιοκτήτη και σχεδόν πάντοτε και ένα σταυρό.
Π.31
Στη πρώτη από αριστερά εικόνα διακρίνουμε ένα σταυρό και από πάνω την χρονολογία «1850». Στη δεύτερη και στη τρίτη εικόνα η χρονολογία είναι «1868» , ενώ στη τέταρτη «1921».
Χρύσαφα: Βυζαντινοί & μεταβυζαντινοί Ναοί & Μονές
Νότια από τον οικισμό της Χρύσαφας βρίσκονται ο Ιερός ναός της Παναγίας Χρυσαφίτισσας και το ναύδριο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, κατάλοιπα μεγάλης Ιεράς Μονής που άκμασε κατά την βυζαντινή περίοδο. Βορειοδυτικά του οικισμού βρίσκεται η ιστορική Ι. Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα, η οποία λειτουργεί και σήμερα. Στις αρχές του 17ου αιώνα (1600) η Χρύσαφα βρίσκεται σε πλήρη άνθιση. Την περίοδο αυτή αναγείρονται και δύο εκκλησίες μέσα στο χωριό ο Άγιος Δημήτρης και η Κοίμηση της Παναγίας.
Αναλυτικά στοιχεία για τους ναούς αυτούς ακολουθούν στη συνέχεια.
Π.32
Ο ναός της ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΧΡΥΣΑΦΙΤΙΣΣΑΣ
Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο των δίστηλων σταυροειδών εγγεγραμμένων με τρούλο ναών, με νάρθηκα στα δυτικά. Κτίστηκε στα τέλη του 11ου αιώνα, ενώ μεταγενέστερες προσθήκες αποτελούν ο εξωνάρθηκας, η κινστέρνα και ο χαρακτηριστικός πύργος. Σύμφωνα με σωζόμενη έμμετρη επιγραφή, ο Ναός ιστορήθηκε το 1289/90 μ.Χ., επί αυτοκράτορα Ανδρόνικου Κομνηνού Παλαιολόγου.
Πάντως πέραν των άλλων χαρακτηριστικών τυπολογικών στοιχείων μοναδικότητα και ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεταγενέστερη οχυρή αμυντική κατασκευή (πύργος) που αναπτύσσεται στην βορειοανατολική γωνία του ναού, καλύπτοντας ακόμα και ένα τμήμα του τρούλου.
Εικ. Π.33-01: Η νοτιοδυτική όψη του ναού, με τον μεταγενέστερο εξωνάρθηκα με στέγαση σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό του κυρίως ναού και το δίλοβο μονοεπίπεδο καμπαναριό. Όμοιο καμπαναριό υπάρχει και στον μεταβυζαντινό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, που μέσα στον σημερινό οικισμό της Χρύσαφας.
Π.33
Εικ. Π.33-02: Το καμπαναριό της Κοίμησης της Θεοτόκου, Χρυσάφων
Ο ναός της ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΧΡΥΣΑΦΙΤΙΣΣΑΣ
Εικ. Π.34-02: Τμήμα της ανατολικής πλευράς, όπου διακρίνεται ότι ο πύργος, νότια φθάνει μέχρι την νότια πλευρά του κεντρικού κλίτους.
Εικ. Π.34-03: Τμήμα της βορεινής πλευράς, όπου διακρίνεται η αρχική κατασκευή της κάλυψης του ναού.
Εικ. Π.34-01: Η βορειοδυτική όψη του ναού, με τον πύργο που πατά πάνω στην γωνία του βορεινού & ανατολικού τοίχου . Ο δυτικός τοίχος του πύργου τέμνει περίπου στην μέση τον τρούλο ο οποίος και διακρίνεται στην φωτογραφία. Σε όλο τη μήκος της βορεινής πλευράς έχει κατασκευαστεί επί πλέον τοίχος ο οποίος και «εξαφανίζει» την δομή της στέγασης του ναού.
Π.34
Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
Το ναύδριο του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου βρίσκεται πλησίον & βόρεια της Χρυσαφίτισσας. Πρόκειται για δίστυλο σταυροειδή τρουλαίο ναό με τοιχοποιία αργολιθοδομής & λιτό κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Δεδομένου ότι η αγιογράφηση έγινε, σύμφωνα με γραπτή επιγραφή, το 1367 - 1368, τεκμαίρεται ότι η ναός χρονολογείται τουλάχιστον από τον 13ο αιώνα.
Εικ. Π.35-02: Η νότια όψη του ναού,
Εικ. Π.35-01: Λεπτομέρεια της νοτιοδυτικής όψης του ναού,
Π.35
Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
Εικ. Π.36-01: Η νοτιοδυτική όψη του ναού,
Π.36
Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου
Βρίσκεται κοντά στην (παλιά) πλατεία του οικισμού και είναι ναός Αθωνικού τύπου (σταυροειδής εγγεγραμμένος με πλευρικές κόγχες) που αναγέρθηκε περί τα τέλη του 16ου ή στις αρχές του 17ου αιώνα, περίοδο που εντοπίζονται και άλλοι ναοί του τύπου αυτού στην Πελοπόννησο. Η Κοίμηση της Θεοτόκου βρίσκεται πιο κοντά στην εφαρμογή του τύπου κατά την πρώιμη μεταβυζαντινή περίοδο και πιθανώς λειτούργησε σαν τυπολογικό πρότυπο για τους υπόλοιπους ναούς, της Πελοποννήσου, στους οποίους διακρίνονται κάποια σημάδια απλοποίησης. Την υπόθεση περί λειτουργίας του ναού αυτού ως πρότυπο για τους υπόλοιπους ναούς της ομάδας τονίζει το γεγονός ότι η Χρύσαφα και κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο απετέλεσε ένα πολύ σημαντικό κέντρο της περιοχής.
Εικ. Π.37-01: Η νοτιοδυτική όψη του ναού, με τον νάρθηκα με στέγαση σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό του κυρίως ναού. Πάνω από την δυτική κεντρική είσοδο εκτός από την κόγχη , αναπτύσσεται προς τα πάνω και το καμπαναριό.
Π.37
Εικ. Π.37-02: Άποψη από νοτιοανατολικά της στέγαση του ναού , της κόγχης του ιερού και του «Αθηναϊκού» τύπου τρούλου.
Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου
Τα υπέρθυρα του δίλοβου παραθύρου του Ιερού δεν είναι ημικυκλικά αλλά έχουν μία έξαρση προς τα πάνω, στο κέντρο του τόξου, που είναι δάνειο από αντίστοιχα στοιχεία της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής.
Εικ. Π.38-02: Λεπτομέρεια του δίλοβου παράθυρου του Ιερού με τα κεραμοπλαστικά.
Εικ. Π.38-01: Η κόγχη του Ιερού Βήματος, εξωτερικά, με το δίλοβο παράθυρο και τα ενδιαφέροντα κεραμοπλαστικά.
Εικ. Π.38-03: Η κόγχη πάνω από την κεντρική είσοδο με την τοιχογραφία της Παναγίας.
Εικ.Π.38-04: Η κλίμακα προσπέλασης προς τον περίβολο του ναού με τα γύρω κτίσματα και την αυλόπορτα.
Π.38
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου
Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου όπου αναπτύσσεται ο κυρίως οικισμός. Ανήκει στην κατηγορία των ημισύνθετων σταυροειδών εγγεγραμμένων, με τριμερή νάρθηκα στα δυτικά και τρεις ημιεξαγωνικές αψίδες Ιερού, ανατολικά. Αναγέρθηκε το 1ο τέταρτο του 17ου αιώνα και είναι από τους παλαιότερους ναούς της κατηγορίας αυτής. Το τριώροφο καμπαναριό, μονοεπίπεδο, κατάσκευασμένο από δόμους ημίλευκου μαρμάρου, βρίσκεται σε επαφή με τη νότια πλευρά του κεντρικού κάθετου κλίτους (Εικ. Π.39-01). Ο τρούλος είναι οκταγωνικός και είναι κατάσκευασμένος από πλνθοπερίκλειστους δόμους πωρόλιθου. Σε κάθε πλευρά του υπάρχουν στενά μονόλοβα παράθυρα με κεραμοπλαστικές ταινίες που τον διατρέχουν περιμετρικά.
Εικ. Π.39-02: Λεπτομέρεια του τρούλου.
Π.39
Εικ. Π.39- 01: Λεπτομέρεια του καμπαναριού
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου
Εικ. Π.40-01: Η νοτιοανατολική όψη του ναού. Σε επαφή με το κεντρικό εγκάρσιο κλίτος υπάρχει το τριώροφο καμπαναριό, που εξέχει της τοιχοποιίας του ναού και είναι κατασκευασμένο με γωνιόλιθους ημίλευκου μαρμάρου. Ο τρούλος, οκταγωνικός είναι κατασκευασμένος με πλινθοπερίκλειστους δόμους πωρόλιθου και τον περιτρέχει απλή κεραμοπλαστική ταινία.
Π.40
H Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα
Η Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα αρχικά, περί το 1305, είχε αναγερθεί σε βραχώδες και απόκρημνο έδαφος, σε απόσταση δύο περίπου χλμ. ΒΑ της σημερινής. Η μετεγκατάσταση στην τωρινή θέση και η δημιουργία του νέου συγκροτήματος άρχισε στις αρχές του 17ου αιώνα και ολοκληρώθηκε περί τα τέλη του 18ου αιώνα. Τον 19ο αιώνα τα κτίρια της Ιεράς Μονής υπέστησαν σοβαρές καταστροφές, τόσο από επιδρομές όσο και από σεισμούς, με αποτέλεσμα να ανακατασκευαστούν η νότια και ανατολική πτέρυγα. Η δυτική και τμήμα της βορεινής πτέρυγας ανακατασκευάστηκε την δεκαετία του 1950, μετά την πυρπόληση της Μονής από του Γερμανούς το 1943. Εικ. Π.41- 01: Το Καθολικό, το Παρεκκλήσι & η ανατολική πτέρυγα στο βάθος
Στην σημερινή της κατάσταση, έφτασε μετά από εργασίες που ξεκίνησαν περί το 2000 με βάση ολοκληρωμένη μελέτη αναστήλωσης Το Καθολικό της Μονής είναι κτίσμα του ΙΖ’ αιώνα, και μάλιστα σύμφωνα με την σωζόμενη Κτητορική επιγραφή “...ανηγέρθη εκ βάθρων και ανιστορήθη....” το έτος 1620 . Ο Ναός αυτός ανήκει στον αθωνικό τύπο των σταυροειδών εγγεγραμμένων, τύπος ναών που αναπτύχθηκε σημαντικά κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το Καθολικό αγιογραφήθηκε από τον εκ Ναυπλίου Ζωγράφο Γεώργιο Μόσχο (πλην όμως η αρχική αγιογράφηση υπέστη ανεπανόρθωτες αλλοιώσεις από τον Γ. Καλλιτεράκη (ιεροδιάκονο εκ Κρήτης) , το 1879, στο πλαίσιο ανακαίνισης.
Π.41
Εικ. Π.41- 02: Η αυλή με την δυτική πτέρυγα, στο βάθος
H Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα
Εικ. Π.42-01: Η νότια πτέρυγα, εσωτερικά, της Μονής με τον Πύργο στο βάθος
Εικ. Π.42-02: Η είσοδος προς την παλιά Τράπεζα
Εικ. Π.42-05: Η κάτοψη του ισογείου της Ι. Μονής (σχέδιο: Γ. Γιαξόγλου)
Εικ. Π.42-06: Τομή κατά μήκος της Ι. Μονής, με τον Πύργο αριστερά (σχέδιο: Γ. Γιαξόγλου)
Π.42 Εικ. Π.42-03: Ο τρούλος του Καθολικού
Εικ. Π.42-04: Το φωτάναμα
Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Λακωνία - Η Χρύσαφα Copyright Κείμενα, Φωτογραφίες, Σχέδια, Σκίτσα: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – Βρασίδου 71 Σπάρτη 23100 – τηλ. 6932 290 451 – E-mail: ggiaxo@yahoo.gr (Εκτός εάν άλλως αναφέρεται) Επιμέλεια & σχεδιασμός έκδοσης: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ
Π.43
Π.44
Π.45
Μέρος από τις αναρτήσεις στο blog «spartaarchitecture.blogspot.com»
Qrcode για σύνδεση με spartaarchitecture
Φωτογραφίες από Αρχείο ΓΙΩΡΓΟΥ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ * Σύνθεση & επεξεργασία ΑΝΘΗ ΚΟΣΜΑ