[07]-Ο ΒΑΣΣΑΡΑΣ - Λακωνία - Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής by Giaxoglou George

Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π

Ο Βασσαράς

Λακωνία

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής

Γιώργος Γιαξόγλου

07 Σπάρτη - Φεβρουάριος 2019

Αντί προλόγου Όλα αυτά τα χρόνια της δουλειάς μου σαν αρχιτέκτονας, περπατώντας στους δρόμους των οικισμών της περιοχής μας, και όχι μόνο, έβλεπα και εντόπιζα κτίρια που είχαν κρατήσει όλα ή σχεδόν όλα τα αυθεντικά στοιχεία της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Κτίρια που είχαν γλυτώσει από τις βάρβαρες επεμβάσεις του «εκσυγχρονισμού», με τις μπετονένιες προσθήκες, τα γυαλιστερά κεραμίδια, τα αλουμινένια κουφώματα ή τις «νεοπαραδοσιακές» κακόγουστες παρεμβάσεις. Εντόπιζα ήρεμες γωνιές μέσα στους οικισμούς αλλά και μερικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα κτίρια, δείγματα της νεώτερης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίρια αυτά, τις γενικές & ειδικές απόψεις, τις Εικόνες της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, τις κατέγραφα φωτογραφικά και όταν υπήρχε χρόνος τις κατέγραφα και σε σκίτσα. Το υλικό αυτό κάποια στιγμή άρχισα να το μορφοποιώ σε αφίσες ή πίνακες ανά οικισμό ή είδος κατασκευών και να το αναρτώ στο διαδίκτυο, μέσω του blog που διαχειρίζομαι: spartaarchitecture.blogspot.com . H παρουσίαση αυτή οριστικοποιήθηκε στην έντυπη μορφή που φαίνεται στο λεύκωμα αυτό. Παρουσίαση που ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό του κάθε οικισμού και στην συνέχεια με εικόνες (φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα) και ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα παρουσιάζονται χαρακτηριστικά κτίρια και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του οικισμού. Αυτή η κατ’ αρχήν καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς, εκτός από το ότι δημιουργεί ένα αρχειακό υλικό, πιστεύω και ελπίζω ότι μπορεί να δώσει το έναυσμα και σε άλλους μελετητές και ερευνητές να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτό θέμα. Ελπίζω επίσης ότι η παρουσίαση αυτή θα κινήσει το ενδιαφέρον και στους κατοίκους, μόνιμους & παραθεριστές, του κάθε οικισμού ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος όπου ζουν και κινούνται έχει ενδιαφέρον, έχει αξίες που θα πρέπει να τις προστατεύουν και να τις αναδεικνύουν. Τέλος θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για ένα λεύκωμα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αλλά για ένα λεύκωμα εικόνων απόδοσης αρχιτεκτονικής πληροφορίας. Εικόνες των οποίων η λήψη έγινε με όποιο πρόσφορο μέσο υπήρχε την στιγμή της επίσκεψης στον χώρο και σε στιγμές που ο φωτισμός ίσως δεν ήταν και ο καλλίτερος. Για τον λόγο αυτό ας μου συγχωρεθούν οι όποιες τεχνικές ατέλειες. Σπάρτη: Φλεβάρης 2018 Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. e-mail: ggiaxo@yahoo.gr ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Αρχιτέκτονας – Μηχανικός Ε.Μ.Π. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε το 1948 στην Σπάρτη. Το 1971 απεφοίτησε από την Α.Σ. Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την περίοδο 1973 – 1975 εργάσθηκε στο Γραφείο του Ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά και στο Γραφείο «Θύμιος Παπαγιάννης & Συνεργάτες». Το 1975 εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη όπου μέχρι και τον Γενάρη του 2015 διατηρούσε, με την σύζυγό του Ιωάννα Στριλάκου – Γιαξόγλου & τον γυιό του Γιάγκο Γιαξόγλου Γραφείο Αρχιτεκτονικών - Πολεοδομικών & Τοπογραφικών Μελετών. Έχει ασχοληθεί με αρχιτεκτονικές μελέτες ιδιωτικών & δημόσιων κτιρίων, Πολεοδομικές μελέτες και τα τελευταία χρόνια η κύρια ενασχόλησή του ήταν η επισκευή & ανάδειξη παραδοσιακών κτιρίων. Από το 2013 διαχειρίζεται στο blog spartaarchitecture.blogspot.com, στο οποίο αναρτώνται άρθρα, εργασίες, ομιλίες που κύρια αναφέρονται στην Αρχιτεκτονική δημιουργία ή στην Αρχιτεκτονική μας Παράδοση. Από την 1η Φεβρουαρίου 2015 είναι πλέον ομότιμο μέλος του ΤΕΕ.

Η «ανακάλυψη» του Βασσαρά

Όπως συνέβαινε και με άλλους οικισμούς που βρίσκονταν πάνω σε οδικούς άξονες, τους διέσχιζα, πάντοτε βιαστικά, αντιλαμβανόμουν ότι υπάρχει κάτι το ενδιαφέρον αλλά δεν μου είχε δοθεί η ευκαιρία να περπατήσω στα σοκάκια του και να τον γνωρίσω από κοντά. Όμως αυτό συνέβη πριν λίγα χρόνια όταν με την ευκαιρία του Φεστιβάλ «Γη και Ελευθερία», που είχε οργανωθεί από μια ομάδα προοδευτικών «νέων», τον περπάτησα και ανακάλυψα ένα θησαυρό από ενδιαφέροντα κτίρια, χαρακτηριστικά της παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής τη περιοχής. Στο πλαίσιο της δράσης αυτής υπήρχε και μία έκθεση με έργα διαφόρων καλλιτεχνών, ντόπιων αλλά και ξένων. Θέλοντας να βοηθήσουμε και εμείς, έδωσα στη συνάδελφο Ανθή Κοσμά τον σκληρό δίσκο με τις φωτογραφίες παραδοσιακών κτιρίων και ετοίμασε δύο πανό, φαίνονται στο τέλος του βιβλίου, τα οποία αναρτήθηκαν στην έκθεση. Από τη δουλειά αυτή είναι και το οπισθόφυλλο του πονήματος αυτού. Στην ευρύτερη περιοχή του Βασσαρά, στον βορειοανατολικό Λακωνικό Πάρνωνα, υπάρχουν και άλλοι οικισμοί που έχουν ακόμα σήμερα ενδιαφέρονται στοιχεία της Παραδοσιακής μας Αρχιτεκτονικής, όπως είναι τα Βέροια & τα Τσίτζινα, ανατολικά, και τα Βρέσθαινα, η Μεγάλη Βρύση, η Βαμβακού, η Βαρβίτσα και οι Καρυές, βορειότερα. Τους οικισμούς αυτούς αξίζει κάποιος να τους επισκεφθεί, να τους περπατήσει και στους περισσότερους από αυτούς μπορεί κάποιος να διανυκτερεύσει, αλλά και να γευτεί φαγητά της τοπικής κουζίνας του Πάρνωνα.

Αφιερώνεται στην αγαπημένη μου Γιάννα, σύντροφο & συνάδελφο.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην εκ Βασσαρά συνάδελφο ΑΝΘΗ ΚΟΣΜΑ, για τις πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό που μου εμπιστεύθηκε.

Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π.

Ο Βασσαράς στο GOOGLE EARTH (Qrcode για σύνδεση)

Γιατί Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής ;

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί κανείς να την βρει στην διακήρυξη που εκδόθηκε στο ¨Άμστερνταμ το 1975, από το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και από την οποία αντιγράφουμε: «…………………………………………………………………………………………………………………………………………… . α,

Εκτός από την ανεκτίμητη πολιτιστική της αξία, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης οδηγεί όλους τους Ευρωπαίους να αποκτήσουν συνείδηση μίας κοινότητας ιστορίας και μοίρας. Η διατήρησή της λοιπόν αποκτά μία ζωτική σημασία.

β.

Αυτή η κληρονομιά περιλαμβάνει όχι μόνο κτίρια μεμονωμένα, εξαιρετικής αξίας, και το περιβάλλον τους, αλλά επίσης τα συγκροτήματα, συνοικίες πόλεων και χωριά, που παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον ιστορικό και πολιτιστικό.

γ.

Επειδή αυτοί οι θησαυροί αποτελούν το κοινό αγαθό όλων των λαών της Ευρώπης, έχουν αυτοί οι λαοί την κοινή υποχρέωση να τους προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που τους απειλούν : αμέλεια και ερείπωση, αυθαίρετη κατεδάφιση, νέες μη εναρμονιζόμενες κατασκευές και υπερβολική κυκλοφορία.

δ,. Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πρέπει να θεωρείται όχι ένα πρόβλημα περιθωριακό, αλλά ένας μείζων αντικειμενικός σκοπός της αστικής σχεδιοποίησης και της χωροταξίας.

ε.

Οι τοπικές αρχές, στις οποίες ανήκει η πλειοψηφία των σπουδαίων αποφάσεων που αφορούν την χωροταξία, είναι ιδιαίτερα υπεύθυνες για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει να αλληλοβοηθούνται με ανταλλαγές ιδεών και πληροφοριών, ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. η.

Για αντιμετωπιστούν τα έξοδα της επισκευής, της διευθέτησης και της διατήρησης των κτιρίων και τοποθεσιών αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος , πρέπει να τεθεί στη διάθεση των τοπικών αρχών και των ατομικών ιδιοκτητών μία κατάλληλη οικονομική βοήθεια. Εξ άλλου, γι΄αυτούς τους τελευταίους θα έπρεπε να προβλεφθούν ανακουφίσεις φορολογικές.

θ.

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά δε θα επιζήσει, παρά εάν εκτιμηθεί από το κοινό και ιδίως από τις νέες γενιές. Πρέπει λοιπόν τα μορφωτικά προγράμματα , σε όλα τα επίπεδα, να ασχοληθούν περισσότερο με αυτή την ύλη.

ι.

Υπάρχει θέμα να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές οργανώσεις, διεθνείς εθνικές και τοπικές που συνεισφέρουν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. ……………………………………………………………………………………………………………………………………» (Πηγή: Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * Ιορδάνης Δημακόπουλος * Υπουργείο Πολιτισμού & Επιστημών * 1981)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Π.01 - Π.02

Γενικές πληροφορίες για τον Βασσαρά

Π.03 - Π.04

Ο ευρύτερος χώρος του Βασσαρά: Τα Βέροια

Π.05 - Π.06

Περπατώντας στους δρόμους του Βασσαρά

Π.07- Π12

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Π.13

Η κατοικία στον Βασσαρά

Π.14

Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας του 19ου αιώνα

Π.15 - Π.18

Το Αναργυρέϊκο αρχοντικό

Π.19 - Π.21

Παραδοσιακά κτίρια διάφορα

Π.22 - Π.32

Εικόνες από στοιχεία Παραδοσιακών κτιρίων

Π.33 - Π.34

Το Φεστιβάλ "Γη & Ελευθερία"

Γενικές πληροφορίες για τον Βασσαρά Ο οικισμός του Βασσαρά βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του Δήμου της Σπάρτης, στον Πάρνωνα, τον Μαλεβό όπως λεγόταν παλαιότερα, και απέχει από τη Σπάρτη περί τα 25,00 χλμ.

Εικ. Π01-01: Ο Ενοριακός Ναός του Βασσαρά, ο Άγιος Γεώργιος

Ήταν και είναι συνδεδεμένος με τον ορεινότερο οικισμό, τα Βέροια. Στην απογραφή του Grimanni του 1700 οι δύο αυτοί οικισμοί καταγράφονται μαζί και εμφανίζονται με 32 οικογένειες και 130 κατοίκους πληθυσμό, ενώ στην απογραφή του 1828 - 1830 οι οικογένειες αυξήθηκαν σε 131 και ο πληθυσμός σε 601 κάτοικοι. Η από κοινού καταγραφή των δύο αυτών οικισμών δείχνει ότι τον 18ο αιώνα δεν είχε επαρκώς αναπτυχθεί ο Βασσαράς. Εξ άλλου στο περιοδικό «ΜΑΛΕΒΟΣ» και στο άρθρο που αφορά τον ναό της Παληοπανα-γιάς αναφέρεται: «……Προφανώς ανήκεν (σσ ο ναός) εις τινα των εκεί πέριξ συνοικισμών, πριν ή ο Βασσαράς αναφανεί. Είναι γνωστόν άλλως τε, ότι ήσαν εγκατεσπαρμένοι τήδε κακείσε άλλοτε οι Βασσαραίοι, αποτελούντες μικρούς συνοικισμούς συγκειμένους εκ δέκα, είκοσι, τριάκοντα έως εβδομήκοντα το πολύ ψυχών. Εις την θέση «Ποταμιά», όπου ευρίσκεται ο εν λόγω ναός ήσαν συνοικισμοί, ο Άγιος Δημήτριος, η Μαυρίλα και άλλοι τοιούτοι, διαλυθέντες επί Ορλώφ κατά την παράδοσιν, ότε κατεστράφη η Ποταμιά συμπαρασύρασα και την διάλυσιν των διαφόρων εκεί συνοικισμών…..»

Εικ. Π01-02: Αξονομετρικό του ναού της Παληοπαναγιάς (Ορλάνδος).

Π.01

O Βασσαράς άρχισε να αναπτύσσεται δυναμικά από τα τέλη του 18ου αιώνα Την περίοδο εκείνη υπήρχε ένας μικρός

συνοικισμός γύρωαπό την εκκλησία της Ευαγγελίστριας. και το 1824 αναγείρεται ο ενοριακός Ναός του Αγίου Γεωργίου. Στην απογραφή του 1834 ο Βασσαράς έχει πληθυσμό 114 κατοίκους. Το 1836, με την διοικητική οργάνωση του Ελληνικού Κράτους, ο Βασσαράς μαζί με τα Βέροια και τη Μαυρίλα αποτέλεσαν τον Δήμο Περραίας(1). Το έτος 1843 ο Δήμος Περραίας συγχωνεύτηκε με τον Δήμο Οινούντος μέχρι και το 1912 οπότε και απετέλεσε ίδια κοινότητα, στην οποία το 1915 προσαρτήθηκαν και τα Βέροια. Σήμερα ανήκει στον Δήμο Σπάρτης.

Η ανάπτυξη του Βασσαρά συνεχίζεται σε όλο τον 19ο αιώνα και τον 20ο αιώνα ο πληθυσμός μέχρι και το 1940 ήταν περί τους 1100 κατοίκους. Μετά το 1950 η αναπτυξιακή πορεία και του οικισμού αυτού είναι φθίνουσα με πληθυσμό σήμερα περί τους 200 κατοίκους. (1)Όπως μας πληροφορεί ο Νίκος Κουφός στο βιβλίο του «ΤΑ ΒΕΡΟΙΑ Λακεδαίμονος – Μνήμες & Μνημεία»: «……Η Περραία ήταν παλαιός συνοικισμός στην τοποθεσία του Βασσαρά Ζευγολατειό και φαίνεται ότι υπήρχαν σε σ’ αυτόν λίγοι κάτοικοι κατά τις αρχές του ΙΗ’ αιώνα που άρχισε να κατοικείται ο Βασσαράς στη σημερινή του τοποθεσία. Τα αρχαιολογικά ευρήματα στη θέση Ζευγολατειό ή Λουτρό μαρτυρούν ότι εκεί υπήρχε οικισμός τόσο κατά την αρχαία όσο και κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. Ο τελευταίος λοιπόν οικισμός, στην τοποθεσία αυτή που λεγόταν Περραία, είχε μεγαλύτερη ιστορική σημασία από τους άλλους, γι΄αυτό και ο νέος Δήμος πήρε την ονομασία του…..»

Γενικές πληροφορίες για τον Βασσαρά

Εικ. Π02-01: Απόσπασμα από χάρτη του Δήμου της Σπάρτης

Εικ. Π02-02: Ο κύριος δρόμος προσπέλασης στο Βασσαρά

Εικ. Π01-03: Μερική άποψη του Βασσαρά από τον χώρο του Δημοτικού Σχολείου.

Π.02

O «πηγαίος» οικισμός του Βασσαρά: Τα Βέροια

Ανατολικότερα του Βασσαρά και σε μεγαλύτερο υψόμετρο βρίσκεται ο οικισμός τα Βέροια, που απέχει περί τα 31,00 χλμ. από τη Σπάρτη. Ο οικισμός αυτός υπήρχε πολύ παλαιότερα εκείνου του Βασσαρά και λέγεται ότι είχε δημιουργηθεί από μετοίκους που είχαν έρθει από την ομώνυμη Βέροια της Μακεδονίας.

Εικ. Π.03-01: Άποψη του οικισμού Βέροια. (Φωτ. Ανθή Κοσμά)

Εικ. Π.03-02 Ο ναός των Ταξιαρχών (Φωτ. Ανθή Κοσμά)

Π.03

Εικ. Π.03-03: Άποψη του οικισμού Βέροια. (Φωτ. Ανθή Κοσμά)

Τα Βέροια και η ευρύτερη περιοχή τους είναι ένας τόπος που κατοικείται από παλιά όπως δείχνουν και κατάλοιπα αρχαιότερων οικισμών τα Μάρμαρα, το Ελληνικό κλπ. Κατά την περίοδο της πρώτης Τουρκοκρατίας (14601687) τα Βέροια πρέπει να ήταν «κώμη πολύάνθρωπος» (1). Κατά την Ενετοκρατία, όπως ήδη αναφέρθηκε, στην απογραφή Grimmani αναφέρεται μαζί με τον οικισμό του Βασσαρά, «Vergia e Basarades» με συνολικό πληθυσμό 130 άτομα και ανήκαν στο Territorio Crisaffa (Χρύσαφα). Στην απόγραφή του 1834 ήταν ένας δυναμικός οικισμός με πληθυσμό 587 κατοίκους. Με την μετακίνηση των κατοίκων της στον Βασσαρά αρχίζει και φθίνει πληθυσμιακά και το 1920 εμφανίζεται με πληθυσμό 51 κατοίκους , όταν την ίδια χρονική στιγμή ο Βασσαράς είχε 1120 κατοίκους.

(1) «Τα Βέροια» – Νίκος Κουφός - σ.69

O ευρύτερος χώρος του Βασσαρά: Τα Βέροια

Φωτογραφίες από το αρχείο της Αρχιτεκτόνισσας Ανθής Κοσμά

Π.04

Περπατώντας στους δρόμους του Βασσαρά

Περπατώντας στα στενά σοκάκια του οικισμού εντοπίζεις εικόνες με σύνολα παραδοσιακών κτισμάτων που σε παραπέμπουν σε άλλες εποχές.

Κάποτε στα σοκάκια αυτά έπαιζαν παιδιά, κυκλοφορούσαν οι κάτοικοι με τα ζώα τους, τα απογεύματα οι κυράδες κάθονταν στους λίθινους πάγκους και κουβέντιαζαν. Σήμερα, ειδικά τους χειμερινούς μήνες δεν κυκλοφορεί ψυχή!!!

Εικ. Π.05-01: Η απότμηση και το ξύλινο χαγιάτι .

Π.05

Εικ. Π.05-02: Το ασπρισμένο σπίτι & τα λουλούδια στους ντενεκέδες.

Περπατώντας στους δρόμους του Βασσαρά

Εικ. Π.04-01: Και στο βάθος η πορτοσιά.

Εικ. Π.06-02: Έχουν παραμείνει αρκετά παραδοσιακά κτίρια..

Π.06

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά είναι ένα από τα σχολεία που ανεγέρθηκαν στον Ελλαδικό χώρο από το 1895 έως το 1920 με χρηματοδότηση του Συγγρού. Τα κτίρια αυτά σχεδιάστηκαν με βάση τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του Δημητρίου Καλλία και στο πλαίσιο των κανονισμών του διατάγματος του 1894. Κοινό χαρακτηριστικό τους, εκτός από τον σχεδιασμό της κάτοψής τους είναι η διαμόρφωση των όψεων τους με νέοκλασικά μορφολογικά στοιχεία. Όπως φαίνεται και στις εικόνες που ακολουθούν, η κεντρική είσοδος του σχολείου, στη νότια φυσικά πλευρά, τονίζεται με μία μικρή εξοχή από τον κυρίως όγκο και οριοθετείται δεξιά και αριστερά με πεσσούς με ιωνικού ρυθμού, πήλινο, κιονόκρανο και στο άνω μέρος με κλασικό αέτωμα.

Εικ.Π.07-01: Άποψη της νότιας όψης από δυσμάς.

Π.07

Εικ.Π.03-02: Πρότυπο από το «Πρόγραμμα του Δημητρίου Καλλία» που έχει ακολουθηθεί επακριβώς και στο Σχολείο του Βασσαρά.

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Εικ.Π.08-01: Άποψη της νότιας & ανατολικής όψης.

Π.08

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Π.09

Εικ. Π.09-01. Η κεντρική είσοδος του σχολείου, στη νότια φυσικά πλευρά τονίζεται με μία μικρή εξοχή από τον κυρίως όγκο και οριοθετείται δεξιά και αριστερά με πεσσούς με ιωνικού ρυθμού, πήλινο, κιονόκρανο και στο άνω μέρος με κλασικό αέτωμα.

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Εικ.Π.10-02: Λεπτομέρεια του κιονόκρανου, του θριγκού και τμήματος του αετώματος.

Εικ.Π.10-01: Λεπτομέρεια του ιωνικού, πήλινου, κιονόκρανου και του θριγκού με το τρίγλυφό του.

Π.10

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Εικ.Π.11-02: Λεπτομέρεια του γωνιακού πεσσού με το κυματιοφόρο επίκρανό του, ο θριγκός και η γριπίδα.

Εικ.Π.11-01: Ο γωνιακός πεσσός με το κυματιοφόρο επίκρανό του.

Π.11

Το Δημοτικό Σχολείο του Βασσαρά

Εικ.Π.08-01: Παράθυρο της όψης.

Εικ.Π.08-02: Η μαρμάρινη σκάλα προσπέλασης στο κτίριο.

Π.12

Η κατοικία στον Βασσαρά

Το κύριο χαρακτηριστικό των παραδοσιακών κτιρίων κατοικιών στον οικισμό του Βασσαρά αποτελεί το διώροφο και μερικές φορές & τριώροφο, όταν η μεγάλη κλίση του εδάφους το επέβαλλε, κτίσμα, διαστάσεων σε κάτοψη περίπου 6,00 Χ 12,00 μ.

Στο κάτω επίπεδο, που εκτός από την πόρτα είχε και με ένα μικρό παράθυρο στο κέντρο της όψης, ήταν οι αποθήκες και ο στάβλος των ζώων. Στο πίσω άκρο του επιπέδου αυτού, στη λίθινη καμάρα, κάτω από το χειμωνιάτικο, αποθηκεύονταν τρόφιμα (αποτελούσε το φυσικό «ψυγείο» της οικίας).

Στο ανώτερο επίπεδο του κτίσματος αυτού αναπτύσσεται η κατοικία με την είσοδο της στο κέντρο της μεγάλης πλευράς της, όπου και ένας μικρός προθάλαμος – διάδρομος.

Η προσπέλαση στον όροφο γίνεται με εξωτερική λίθινη ή και ξύλινη αρκετές φορές σκάλα, κατά κανόνα ευθύγραμμη, που οδηγεί σε μια βεράντα όπου και η κύρια είσοδος της οικίας. Η βεράντα αυτή είναι σκεπασμένη κατά κανόνα με ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη.

Ακριβώς απέναντι από την είσοδο βρίσκεται η καμαρούλα με ένα μικρό παράθυρο. Ο χώρος αυτός είναι σκόπιμα μικρός για να ζεσταίνεται εύκολα & γρήγορα μιας και χρησιμεύει για υπνοδωμάτιο και ίσα που χωρά ένα διπλό κρεβάτι. Δεξιά από την είσοδο βρίσκεται ο μεγάλος χώρος του σπιτιού, η σάλα. Είναι ένας χώρος «πολλαπλών χρήσεων». Στον χώρο αυτό κυριαρχεί το μεγάλο τετράγωνο τραπέζι, παραδίπλα είναι ο καναπές και κατά κανόνα υπάρχει, ακουμπιτά σε ένα τοίχο, μία ντιβανοκασέλα ή ένα κρεβάτι, μιας και ο χώρος αυτός χρησιμεύει για τον ύπνο των παιδιών της οικογένειας ή των επισκεπτών. Στη σάλα προς την μεριά της κύριας στενής όψης κατά κανόνα υπήρχαν και δύο παράθυρα. Σε νεώτερα κτίρια αντί για δύο παράθυρα υπάρχουν δύο μπαλκονόπορτες που οδηγούν με ένα καλυμμένο με κεραμοσκεπή στέγη εξώστη. Από την άλλη μεριά του κτιρίου, απέναντι από την σάλα, υπάρχει το χειμωνιάτικο και λέγεται έτσι επειδή στον χώρο αυτό υπάρχει πάντοτε και το τζάκι. Ο χώρος ήταν η κουζίνα και το καθημερινό του σπιτιού. Στο τζάκι οι νοικοκυρές έψηναν τα φαγητά και στον νεροχύτη που υπήρχε στην ποδιά του παραθύρου έπλεναν τα πιάτα και τα λοιπά σκεύη. Δίπλα στο παράθυρο – νεροχύτη ήταν κρεμασμένη στον τοίχο η χαρακτηριστική ξύλινη, ανοικτή, πιατοθήκη. Ακουμπιτά στον τοίχο της καμαρούλας υπήρχε το τραπέζι για το φαγητό και πάνω από αυτό, ψηλά, μια μακριά τάβλα για την αποθήκευση των καρβελιών του ψωμιού. Δεξιά και αριστερά από το τζάκι, πάντοτε βρίσκουμε από ένα μικρό ντουλάπι, μέσα στον τοίχο που χρησίμευε για την αποθήκευση διαφόρων τροφίμων.

Π.13

Στην αυλή, που συνήθως είναι περιτοιχισμένη, μπαίνεις από μια σχετικά μεγάλη αυλόπορτα, που είναι λίθινη με τοξωτή κατασκευή εξωτερικά και εσωτερικά με οριζόντιο πρέκι ή λίγο υπερυψωμένη χαμηλή καμάρα. Η κάλυψη της αυλόπορτας αυτής γίνεται με δίρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Στην ξύλινη καρφωτή δίφυλλη πόρτα εσωτερικά υπήρχαν πάντα οι μεταλλικές αμπάρες. Στην αυλή βρίσκουμε το απαραίτητο & χρήσιμο ξυλόφουρνο και φυσικά το «μέρος» (δηλ. το αποχωρητήριο),που ήταν ένα μικρό κτίσμα που κατασκευάζονταν σε μια άκρη της αυλής, αρκετά μακριά από το σπίτι, στο οποίο εσωτερικά πάνω σε ένα λάκκο έβαζαν δύο ξύλα και έτσι εξυπηρετούνταν οι φυσικές ανάγκες των ενοίκων της κατοικίας. Τα κτίρια τοποθετούνταν συνήθως με την μακριά πλευρά τους, κάθετα στις κλίσεις του εδάφους, χωρίς όμως να αποκλείεται και η τοποθέτησή τους παράλληλα σε αυτές, όταν η οικονομία του χώρου το επέβαλλε.

Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας του 19ου αιώνα

Ένα χαρακτηριστικό κτίριο του 19ου αιώνα με την κατοικία στον όροφο και επαγγελματικό χώρο στο ισόγειο. Είναι ένα μικρού μήκους δίπατο μακρυνάρι με εξωτερικές τοιχοποιίες λιθοδομής ενισχυμένες με ξυλοδεσιές. Η προσπέλαση στον όροφο γινόταν με ξύλινο εξώστη ή χαγιάτι στην νότια πλευρά του, όπως δείχνουν τόσο η είσοδος του ορόφου όσο και τα ίχνη από τις οπές έδρασης των ξύλινων δοκών. Στον όροφο στην πρόσοψη έχει μόνο ένα παράθυρο ενώ στο ισόγειο στην ίδια όψη έχει μία σχετικά μεγάλη πόρτα με τοξωτό υπέρθυρο και ένα παράθυρο με ξύλινο υπέρθυρο.

Εικ.Π.14-01: Το παράθυρο στο ισόγειο της πρόσοψης με το ξύλινο υπέρθυρο & την σιδεριά.

Εικ.Π.14-02: Η νοτιοδυτική άποψη του κτιρίου.

Εικ.Π.14-03: Η ξυλοδεσιά και η σύνδεσή της.

Π.14

Το Αναργυρέϊκο αρχοντικό

Πρόκειται για ένα κτιριακό συγκρότημα που βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού. Κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από Λαγκαδιανούς μαστόρους (1). Σε κάτοψη το κτίριο έχει σχήμα «Γ». Η κατοικία αναπτύσσεται στον όροφο και η προσπέλασή της γίνεται από ένα λιακό, στον οποίο καταλήγει μία εξωτερική πέτρινη σκάλα. Στο ισόγειο που είχε χρήση αποθηκών και καταστήματος, στη πρόσοψη υπάρχει ένας στεγασμένος χώρος που μορφώνεται με ημικυκλικές καμάρες και σταυροθόλια. Αντίστοιχες κατασκευές συναντάμε και στα γειτονικά χωριά της Χρύσαφας, των Τσιντζίνων κλπ, Δυτικά του κτιρίου υπάρχει αυλή , στο βάθος της οποίας υπάρχουν κτίρια αποθηκών. Η αυλή είναι οριοθετημένη με ψηλό μαντρότοιχο και αυλόπορτα.

(1) Στο συνεργείο - μπουλούκια με χτιστάδες που έχτισε το σπίτι σε νεαρή τότε ηλικία ήταν και ο Βαγγέλης Αδαμόπουλος , ο θρυλικός, μαστρο – Βαγγέλης. Ο Μαστρο - Βαγγέλης αργότερα παντρεύτηκε στο Βασσαρά και είναι αυτός που έχει χτίσει την εκκλησία του Αγίου Τρύφωνα στην είσοδο του χωριού.

Εικ.Π.15-01: Η νοτιοδυτική άποψη του κτιριακού συγκροτήματος.

Στον Βασσαρά και τα Βέρροια πιο παλιά, από το 1860 και μετά υπήρχαν συνεργεία από Μακεδόνες χτίστες. Αυτοί μάλιστα κάπου στα 1890 είχαν φτιάξει ένα νερο πρίονο, δηλαδή πριόνι με κίνηση με νερό, για την επεξεργασία - σκίσιμο των ξύλων. Το νεροπρίονο βρισκό-ταν στην περιοχή Άγιος Κωνσταντίνος, στο ρέμα κοντά στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων. • Τις πληροφορίες για το κτίριο αυτό και τους μαστόρους συγκέντρωσε η συνάδελφος Ανθή Κοσμά.

Π.15

Το Αναργυρέϊκο αρχοντικό

Εικ.Π.16-01: H νότια όψη με το ισόγειο πρόστεγο, την εξωτερική σκάλα και τον λιακό προσπέλασης στην κατοικία του ορόφου.

Π.16

Το Αναργυρέϊκο αρχοντικό

Εικ.Π.17-03: Ο λιακός και η κεντρική είσοδος με το ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο. Εικ.Π.17-01: Ένα από τα τόξα του ισογείου. Διακρίνονται και οι μεταλλικοί ελκυστήρες, παράλληλοι & εγκάρσιοι.

Π.17

Εικ.Π.17-02: Η εξωτερική λίθινη σκάλα με την τυπική καμάρα της.

Το Αναργυρέϊκο αρχοντικό

Εικ.Π.18-01: Η κεντρική είσοδος στον κυρίως χώρο του ισογείου με το τοξοειδές υπέρθυρο και τον φεγγίτη.τόξο.

Εικ.Π.18-02: Λεπτομέρεια από το ψευδοταμπλαδωτό κούφωμα της διπλανής πόρτας.

Π.18

Παραδοσιακά κτίρια διάφορα

Εικ.Π.19-01: Η οικία Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου. Διώροφο κτίριο με κάτοψη σε σχήμα «Γ» και το χαγιάτι στον όροφο καλυμμένο με την επέκταση της στέγης του κυρίως κτιρίου

Π.19

Εικ.Π.19-02: Τριώροφο κτίριο με την κατοικία στον δεύτερο όροφο και τον τσιμέντινο εξώστη που αφήνει έντονο το αποτύπωμα του σύγχρονου «εκσυγχρονισμού».

Παραδοσιακά κτίρια διάφορα

Εικ.Π.20-01: Τμήματα από δύο χαρακτηριστικά παραδοσιακά κτίσματα. Το δεξιά με δύο ανοίγματα στην πρόσοψη ενώ το αριστερά υπάρχουν δύο μπαλκονόπορτες που οδηγούν σε ξύλινο εξώστη σκεπασμένο, όπως δείχνουν και τα ξύλινα στοιχεία που έχουν απομείνει.

Εικ.Π.20-02 / 03/ 04/ 05: Παραδοσιακά κτίρια στα οποία οι σύγχρονες επεμβάσεις , τσιμέντινοι εξώστες, κουφώματα αλουμινίου συρόμενα και μη, έχουν αλλοιώσει τα ιδιαίτερα στοιχεία τους και αφήνουν έντονο το αποτύπωμα της σύγχρονης άγνοιας αλλά και της κακογουστιάς.

Π.20

Παραδοσιακά κτίρια διάφορα

Στην Εικ.Π.21-01 φαίνεται ένα διώροφο κτίριο των αρχών του 20ου αιώνα με την κατοικία στον όροφο και κατάστημα στο ισόγειο. Παρατηρούμε ότι ο κλασικός σκεπαστός εξώστης της πρόσοψης με τις δύο εξωστόθυρες έχει αντικατασταθεί με μικρό ασκεπή εξώστη στο κέντρο και την εξωστόθυρά του και δύο παράθυρα εκατέρωθεν αυτού. Τα ίδια χαρακτηριστικά έχει και το κτίριο που βλέπουμε στην Εικ.Π.21-03. Σε αυτό επίσης παρατηρούμε ότι το τυπικό πλευρικό καλυμμένο χαγιάτι έχει αντικατασταθεί με ένα κεντρικό –ασκεπές - λιακό.

Εικ.Π.21-01:

Π.21

Εικ.Π.21-02: