Η ΣΠΑΡΤΗ - 10Α. Ιστορικό πλαίσιο

Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π.

Η Σπάρτη Α. Ιστορικό περίγραμμα

Λακωνία

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής

Γιώργος Γιαξόγλου

10Α Σπάρτη - Μάρτιος 2022

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα Αντί προλόγου Όλα αυτά τα χρόνια της δουλειάς μου σαν αρχιτέκτονας, περπατώντας στους δρόμους των οικισμών της περιοχής μας, και όχι μόνο, έβλεπα και εντόπιζα κτίρια που είχαν κρατήσει όλα ή σχεδόν όλα τα αυθεντικά στοιχεία της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Κτίρια που είχαν γλυτώσει από τις βάρβαρες επεμβάσεις του «εκσυγχρονισμού», με τις παράτερες προσθήκες, τα γυαλιστερά κεραμίδια, τα αλουμινένια κουφώματα ή τις «νεοπαραδοσιακές» κακόγουστες παρεμβάσεις. Εντόπιζα ήρεμες γωνιές μέσα στους οικισμούς αλλά και μερικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα κτίρια, δείγματα της νεώτερης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίρια αυτά, τις γενικές & ειδικές απόψεις, τις Εικόνες της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, τις κατέγραφα φωτογραφικά και όταν υπήρχε χρόνος τις κατέγραφα και σε σκίτσα. Το υλικό αυτό κάποια στιγμή άρχισα να το μορφοποιώ σε αφίσες ή πίνακες ανά οικισμό ή είδος κατασκευών και να το αναρτώ στο διαδίκτυο, μέσω του blog που διαχειρίζομαι: spartaarchitecture.blogspot.com .

H παρουσίαση αυτή οριστικοποιήθηκε στην έντυπη μορφή που φαίνεται στο λεύκωμα αυτό. Παρουσίαση που ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό του κάθε οικισμού και στην συνέχεια με εικόνες (φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα) και ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα παρουσιάζονται χαρακτηριστικά κτίρια και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του οικισμού. Αυτή η κατ’ αρχήν καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς, εκτός από το ότι δημιουργεί ένα αρχειακό υλικό, πιστεύω και ελπίζω ότι μπορεί να δώσει το έναυσμα και σε άλλους μελετητές και ερευνητές να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτό το θέμα. Ελπίζω επίσης ότι η παρουσίαση αυτή θα κινήσει το ενδιαφέρον και στους κατοίκους, μόνιμους & παραθεριστές, του κάθε οικισμού ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος όπου ζουν και κινούνται έχει ενδιαφέρον, έχει αξίες που θα πρέπει να τις προστατεύουν και να τις αναδεικνύουν. Τέλος θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για ένα λεύκωμα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αλλά για ένα λεύκωμα εικόνων απόδοσης αρχιτεκτονικής πληροφορίας. Εικόνες των οποίων η λήψη έγινε με όποιο πρόσφορο μέσο υπήρχε την στιγμή της επίσκεψης στον χώρο και σε στιγμές που ο φωτισμός ίσως δεν ήταν και ο καλλίτερος. Για τον λόγο αυτό ας μου συγχωρεθούν οι όποιες τεχνικές ατέλειες. Σπάρτη: Μάρτης 2022 Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. e-mail: ggiaxo@yahoo.gr

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Αρχιτέκτονας – Μηχανικός Ε.Μ.Π. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε το 1948 στην Σπάρτη. Το 1971 απεφοίτησε από την Α.Σ. Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την περίοδο 1973 – 1975 εργάσθηκε στο Γραφείο του Ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά και στο Γραφείο «Θύμιος Παπαγιάννης & Συνεργάτες». Το 1975 εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη όπου μέχρι και τον Γενάρη του 2015 διατηρούσε, με την σύζυγό του Ιωάννα Στριλάκου – Γιαξόγλου & τον γυιό του Γιάγκο Γιαξόγλου Γραφείο Αρχιτεκτονικών - Πολεοδομικών & Τοπογραφικών Μελετών. Έχει ασχοληθεί με αρχιτεκτονικές μελέτες ιδιωτικών & δημόσιων κτιρίων, Πολεοδομικές μελέτες και τα τελευταία χρόνια η κύρια ενασχόλησή του ήταν η επισκευή & ανάδειξη παραδοσιακών κτιρίων. Από το 2013 διαχειρίζεται στο blog spartaarchitecture.blogspot.com, στο οποίο αναρτώνται άρθρα, εργασίες, ομιλίες που κύρια αναφέρονται στην Αρχιτεκτονική δημιουργία ή στην Αρχιτεκτονική μας Παράδοση. Από την 1η Φεβρουαρίου 2015 είναι πλέον ομότιμο μέλος του ΤΕΕ.

Π.02

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

Γιατί Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής ; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί κανείς να την βρει στην διακήρυξη που εκδόθηκε στο ¨Άμστερνταμ το 1975, από το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και από την οποία αντιγράφουμε: «…………………………………………………………………………………………………………………………………………… . α,

Εκτός από την ανεκτίμητη πολιτιστική της αξία, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης οδηγεί όλους τους Ευρωπαίους να αποκτήσουν συνείδηση μίας κοινότητας ιστορίας και μοίρας. Η διατήρησή της λοιπόν αποκτά μία ζωτική σημασία.

β.

Αυτή η κληρονομιά περιλαμβάνει όχι μόνο κτίρια μεμονωμένα, εξαιρετικής αξίας, και το περιβάλλον τους, αλλά επίσης τα συγκροτήματα, συνοικίες πόλεων και χωριά, που παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον ιστορικό και πολιτιστικό.

γ.

Επειδή αυτοί οι θησαυροί αποτελούν το κοινό αγαθό όλων των λαών της Ευρώπης, έχουν αυτοί οι λαοί την κοινή υποχρέωση να τους προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που τους απειλούν : αμέλεια και ερείπωση, αυθαίρετη κατεδάφιση, νέες μη εναρμονιζόμενες κατασκευές και υπερβολική κυκλοφορία.

δ,. Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πρέπει να θεωρείται όχι ένα πρόβλημα περιθωριακό, αλλά ένας μείζων αντικειμενικός σκοπός της αστικής σχεδιοποίησης και της χωροταξίας. ε.

Οι τοπικές αρχές, στις οποίες ανήκει η πλειοψηφία των σπουδαίων αποφάσεων που αφορούν την χωροταξία, είναι ιδιαίτερα υπεύθυνες για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει να αλληλοβοηθούνται με ανταλλαγές ιδεών και πληροφοριών, ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. η.

Για αντιμετωπιστούν τα έξοδα της επισκευής, της διευθέτησης και της διατήρησης των κτιρίων και τοποθεσιών αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος , πρέπει να τεθεί στη διάθεση των τοπικών αρχών και των ατομικών ιδιοκτητών μία κατάλληλη οικονομική βοήθεια. Εξ άλλου, γι΄αυτούς τους τελευταίους θα έπρεπε να προβλεφθούν ανακουφίσεις φορολογικές.

θ.

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά δε θα επιζήσει, παρά εάν εκτιμηθεί από το κοινό και ιδίως από τις νέες γενιές. Πρέπει λοιπόν τα μορφωτικά προγράμματα , σε όλα τα επίπεδα, να ασχοληθούν περισσότερο με αυτή την ύλη.

ι.

Υπάρχει θέμα να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές οργανώσεις, διεθνείς εθνικές και τοπικές που συνεισφέρουν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. ……………………………………………………………………………………………………………………………………» (Πηγή: Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * Ιορδάνης Δημακόπουλος * Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών * 1981)

Π.03

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα Εισαγωγικό σημείωμα Μετά την ολοκλήρωση των εννέα πρώτων τευχών της σειράς «ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ», που αναφέρονταν σε διάφορους οικισμούς της Λακεδαίμονας ήρθε και η σειρά της Σπάρτης. Για την Σπάρτη, τόσο την αρχαία όσο και την νεότερη υπάρχουν ήδη ενδιαφέροντα βιβλία, όπως τα βιβλία του Νίκου Β. Γεωργιάδη, το λεύκωμα που είχε επιμεληθεί ο Φώντας Λάδης και είχε εκδώσει ο Δήμος Σπαρτιατών, τα πρακτικά συνεδρίων, οι επετειακές εκδόσεις διαφόρων συλλόγων (Εμπορικός Σύλλογος, Σπαρτιατικός Σύλλογος κλπ), οι διάφοροι τουριστικοί οδηγοί και άλλα τινά. Αξιοποιώντας το υλικό αυτό αλλά και το άφθονο υλικό που είχα στο αρχείο μου, από τις διάφορες μελέτες και τις άλλες μου δράσεις, θέλησα να κάνω μία αντίστροφη περιήγηση στον χρόνο προκειμένου να δούμε την ανάπτυξη της αγαπημένης μας πόλης μέσα από την εξέλιξη του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και του κτιριακού αποθέματος της. Να δούμε ποια ήταν η Σπάρτη κατά τους προϊστορικούς χρόνους, πως διαμορφώθηκε την κλασική περίοδο, πως αναπτύχθηκε κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, τι συνέβη την βυζαντινή περίοδο και ποια ήταν η κατάσταση στην μακρά Οθωμανική περίοδο. Αυτή την περιήγηση, με κείμενα και περισσότερες εικόνες, θα κάνουμε με τα αναφερόμενα στο παρόν τεύχος. Η περιήγησή μας σταματά σε πρώτη φάση στις αρχές του 19ου αιώνα, λίγο πριν τη δημιουργία του (νέου) Ελληνικού Κράτους το 1828. Με τα επόμενα τεύχη θα δοθούν πληροφορίες για την ανίδρυση της νέας πόλης της Σπάρτης, και την εξελικτική ανάπτυξη της κατά τις διάφορες διακριτές περιόδους. Την πορεία αυτή θα την δούμε τόσο από την εξέλιξη του πολεοδομικού & οικιστικού ιστού της πόλης και των κτιρίων της δημοσίων και ιδιωτικών, όσο και με αναφορές στις κύριες οικονομικές και παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων της. Ήδη το 2ο τεύχος που αναφέρεται στην περίοδο 1830 – 1870 είναι σχεδόν έτοιμο και εκτιμώ ότι θα δημοσιευτεί μέχρι το τέλος του μηνός αυτού. Σύντομα θα ολοκληρωθούν και θα δημοσιευτούν και τα επόμενα τεύχη, μιάς και το περισσότερο υλικό είναι ήδη συγκεντρωμένο. Παράλληλα είναι σχεδόν έτοιμα και θα δημοσιευτούν άλλα δύο τεύχη που αναφέρονται στην νέα πόλη της Σπάρτης. Το ένα περιλαμβάνει το σύνολο των καρτελών των παραδοσιακών κτιρίων της πόλης οι οποίες είχαν συνταχθεί περί 1985 στο πλαίσιο των πολεοδομικών μελετών της Ε.Π.Α. Το άλλο τεύχος περιλαμβάνει την κωδικοποίηση των τροποποιήσεων του εγκεκριμένου σχεδίου πόλης της Σπάρτης, τροποποιήσεις που είχαν εγκριθεί την περίοδο 1860 – 1985. Μετά την ολοκλήρωση όλων των τευχών θα καταβληθεί προσπάθεια για την εξεύρεση των αναγκαίων πόρων για την έντυπη δημοσίευση όλων αυτών σε ένα ενιαίο και ολοκληρωμένο βιβλίο. Σπάρτη Μάρτιος 2022

Π.04

Γιώργος Κ. Γιαξόγλου – Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π.

Αφιερώνεται στην αγαπημένη μου Γιάννα, σύντροφο και συνάδελφο. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλω να εκφράσω στους φίλους: • Έλενα Ζαββού & Νάσο Θέμο, αρχαιολόγους για την παραχώρηση του πονήματος τους που αναφερόταν στην ιστορία της αρχαίας Σπάρτης.

• Στον Παρασκευά Ματάλα, ιστορικό και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για το υλικό που μου επέτρεψε να δανειστώ και να χρησιμοποιήσω από το ενδιαφέρον blog του «eurotas.wordpress.com».

• Στον Βασίλη Ν. Γεωργιάδη για το φωτογραφικό υλικό που ασμένως μου επέτρεψε τη χρησιμοποίησή του.

• Στην αρχαιολόγο Ελένη Κουρίνου για την αξιόλογη διατριβή της και τις πληροφορίες που άντλησα από αυτή.

• Στην αρχαιολόγο Χαρά Γιαννακάκη για τΙς πρώτες εντυπώσεις της στο παρόν πόνημά μου, την θετική στήριξή της αλλά και για τις σχετικές διορθώσεις.

• Στον φίλο και συνοδοιπόρο Γιάννη Καπετανάκη για το υλικό που παρήχε.

• Τέλος στο αγαπητό & φίλο καθηγητή ιστορίας Γιάννη Πίκουλα, για τις εύστοχες παρατηρήσεις του και την εμψύχωσή του.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1.

ΣΠΑΡΤΗ: Μία πρώτη σύντομη γνωριμία με την πόλη

2.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ 2.1 Μυθολογία 2.2 Προϊστορική περίοδος 2.3 Κλασική περίοδος 2.4 Ελληνιστική – Ρωμαϊκή περίοδος

2.5 Βυζαντινή περίοδος 2.6 Οθωμανική περίοδος - Ενετοκρατία 2.7 Αρχαία Σπάρτη - Γκραβούρες περιηγητών 3.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια Π.02. Γκραβούρες περιηγητών Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.05

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία : ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

1. ΣΠΑΡΤΗ: Μία πρώτη σύντομη γνωριμία με την πόλη * 1834. Η Σπάρτη ξαναγεννιέται. Εκεί όπου την δόξα κάλυπταν ελιές και καλαμιές οι Νεοέλληνες φιλοδοξούν να στήσουν μια Νέα Πόλη. Ο Γιόχμους, μένοντας στην Μαγούλα, τοπογραφεί την περιοχή. Τα αρχαία λείψανα λιγοστά. Ο Τάφος του Λεωνίδα, το κοίλο του Θεάτρου, τα Ρωμαϊκά λουτρά. Ο Καποδίστριας το είχε φοβηθεί. Θα σκάβουμε για τα θεμέλια και θα βρίσκουμε αρχαία λείψανα. Δεν το αποφάσισε. Ο Όθωνας υπέγραψε το διάταγμα της ανίδρυσης με το σχέδιο του Στάουφερτ. Φιλόδοξο σχέδιο. Υπολόγιζαν η πόλη να μαζέψει 10.000 ανθρώπους. Σήμερα η πόλη έχει 20.000 ανθρώπους. Το σχέδιο πάντως ωραίο. Ιπποδάμειο το σύστημα. Φαρδιές λεωφόροι. Μεγάλες πλατείες. Χώροι για Δημόσια κτίρια. Εμπορικά κέντρα. Βιοτεχνική περιοχή.

(1)

* 1837 . Οι αρχές έρχονται στην Σπάρτη. Γίνεται πρωτεύουσα. Πρώτος Δήμαρχος ο Μελετόπουλος. Το Διοικητήριο έχει ήδη κατασκευαστεί στην επάνω πλατεία. Επιβλητικό. Τα πρώτα κτίρια αρχίζουν να κτίζονται γύρω από αυτό. Απλά, σαν και αυτά που κτίζαν στα χωριά. Ελληνικά, με το χαγιάτι στον νοτιά, το τζάκι στο χειμωνιάτικο. Όμως οι μεγάλοι θέλαν να ξεχωρίζουν. Τους αρέσουν τα ψηλοτάβανα, με τα συμμετρικά παράθυρα, τα μικρά μπαλκόνια με τα φουρούσια και κείνα να διακοσμητικά κάτω από την στέγη. Και τα κτίζουν. Τα παράθυρα έξω-έξω με ξύλινα διακοσμητικά, όπως στα σπίτια του Μυστρά.

* 1840. Η πόλη ζωντανεύει. Ο Δουρούτης φτιάχνει την πρώτη φάμπρικα για το μετάξι. Σπουδαία δουλειά. Πολλά τα λεφτά. Γίνονται και άλλες φάμπρικες. Τίποτα από αυτές δεν έχει μείνει.

* 1860. Η πόλη απλώνεται. Στην κάτω πλατεία φτιάχνονται τα μαγαζιά. Τα μαγαζιά με τις ψηλές στέγες και τις στοές. Στα δυτικά έχουν κανονικές στέγες και όροφο. Εκεί είναι τα εργαστήρια. Κυριαρχούν οι τοξοστοιχίες στις στοές. Για να βρουν λεφτά για τα δημόσια κτίρια σπάνε στα δύο την κεντρική πλατεία. Μας μείναν τα ιδιωτικά κτίρια πάνω στην Παλαιολόγου.

Π.06

* 1870. Η πόλη εκπολιτίζεται. Φτιάνεται το Μουσείο. Ιωνικού ρυθμού. Με μάρμαρα. Σήμερα τα μάρμαρα τα έχουν αλλάξει με μπετόν. Ξεκινά να κτίζεται η Μητρόπολη στην κορυφή του λόφου. Νεοκλασσικό το σχέδιο κατά τα πρότυπα της Αθήνας. Χωρίς αρτιφισιέλ φυσικά.

* 1890. Η πόλη μεγαλώνει. Δεν τους έφτανε ο χώρος. Κάναν επέκταση και προς τα πάνω, την Ακρόπολη και προς τα κάτω, το Παλάτι. Θέλαν να φτάσουν στα ψηλά. Θα το πληρώσουμε αργότερα. Όταν θα σκάβουμε και θα βρίσκουμε αρχαία. Τόχε πει ο Καποδίστριας.

1900. Ο νεοκλασικισμός κυριαρχεί. Τελειώνει το Δημαρχείο, το Βαλασακέικο (Πινακοθήκη) και πολλά άλλα σπίτια των τότε μεγάλων της πόλης. Ακόμα και όσα δεν είχαν τα φτιασίδια της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής τα αποκτούν.

* 1930. Το Bauhaus αρχίζει να ξεγυμνώνει τα κτίρια από τα φτιασίδια τους. Οι άρχοντες εξακολουθούν να εκφράζονται επιβλητικά αλλά πιο απλά. Κτίζεται το Γυμνάσιο Αρρένων. Έργο του Κ. Παναγιωτάκου. Το μετάξι αρχίζει να εξαφανίζεται. Κλείνουν οι φάμπρικες. Ο Γκορτσολόγος φέρνει το νερό στην Σπάρτη.

• 1940. Ο πόλεμος. Τον Νοέμβρη του 1943 οι Γερμανοί εκτελούν τους 118 δημοκράτες Σπαρτιάτες στο Μονοδένδρι.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία : ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

1. ΣΠΑΡΤΗ: Μία πρώτη σύντομη γνωριμία με την πόλη

* 1950. Μετά τα πέτρινα χρόνια της δεκαετίας του 1940 μετακινούνται κάτοικοι από τα χωριά στη Σπάρτη. Αρχίζει να κτίζεται η περιφέρεια. Απλά ορθογώνια σπίτια στην αρχή με στέγη. Σιγά σιγά βοηθούντων και των μηχανικών γίνονται πιο περίπλοκα. Όχι και κατ’ ανάγκη πιο όμορφα. Γίνεται και κάτι όμορφο. Το Ξενία, που μας περιμένει καρτερικά να το φροντίσουμε. Γίνεται και κάτι πρωτοποριακό. Το σπίτι απέναντι από το 3ο Δημοτικό. Έργο του Τάκη Ζενέτου. Ακόμα και σήμερα φαντάζει πρωτοποριακό. * 1970. Το μπετόν έχει πιά καθιερωθεί. Μαζί με την πολυκατοικία αρχίζουν να κατατρώγουν την κληρονομιά. Την Επαγγελματική Σχολή την ρίχνουν. Τα νεοκλασικά γκρεμίζονται. Οι γραφικές τοξοστοιχίες της πλατείας εξαφανίζονται. Τα αυτοκίνητα γεμίζουν τους δρόμους. Η εικόνα της ήρεμης πόλης αρχίζει να ξεθωριάζει. * 1997. Οι φοίνικες στην Παλαιολόγου παραμένουν. Τα σπίτια των πετρομαστόρων από την Πυρσόγιαννη παραμένουν. Τα νεοκλασικά που μείναν αναστηλώνονται. Ο πεζόδρομος είναι γεμάτος κίνηση. Τα πάρκα ξαναζωντάνεψαν.. Η πλατεία αναμορφώνεται. Θέλουν να αναδείξουν την Αρχαία Σπάρτη. Θέλουν να κάνουν το ΧυμοΦίξ - έργο του Τάκη Ζενέτου και αυτό - Μουσείο. Ακούμε ότι θα μπορούμε να περιδιαβαίνουμε στις όχθες του Ευρώτα. Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές μοσχοβολάνε ακόμα κάθε Πάσχα.

(1) Το κείμενο αυτό με τον τίτλο «ΣΠΑΡΤΗ: Μια σύντομη αρχιτεκτονική ματιά» είχε γραφτεί τον Νοέμβρη του 1997 και είχε δημοσιευτεί στο «ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 1998». Περισσότερα και αναλυτικότερα για την ΣΠΑΡΤΗ μας θα δούμε στη συνέχεια….

Π.07

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα - 2.1 Μυθολογία

«…Ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας, στα αρχικά κεφάλαια των «Λακωνικών» του, απαριθμεί τη γενεαλογία των αρχαίων Σπαρτιατών. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή, πρώτος βασιλιάς ήταν ο Λέλεξ από τον οποίο έλαβαν το όνομά τους οι πρώτοι κάτοικοι του τόπου, οι Λέλεγες. Αυτός είχε δύο γιους, τον Μύλη και τον Πολυκάωνα. Θα τον διαδεχθεί ο Μύλης και αυτόν ο Ευρώτας, ο οποίος διοχέτευσε στη θάλασσα το νερό που λίμναζε στην πεδιάδα της Λακεδαίμονος. Το ποτάμι που έμεινε να ρέει στη μέση της κοιλάδας, αφού έδιωξε τα νερά, πήρε το όνομά του. Τον Ευρώτα διαδέχθηκε ο Λακεδαίμων, ο οποίος είχε μητέρα την Ταϋγέτη και πατέρα τον Δία και νυμφεύτηκε τη Σπάρτη, κόρη του Ευρώτα, από την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Αμύκλα, ιδρυτή των Αμυκλών. Απόγονος αυτών μετά δύο γενεές ήταν ο Τυνδάρεως, που η γυναίκα του Λήδα γέννησε πέντε κόρες και δύο γιους. Τα πιο γνωστά τέκνα του ήταν η Ελένη, η Κλυταιμνήστρα και οι Διόσκουροι. Από αυτά, την Ελένη και τον έναν από τους Διόσκουρους είχε συλλάβει η Λήδα με τον Δία. Τον Τυνδάρεω διαδέχθηκε στο θρόνο ο σύζυγος της Ελένης, Μενέλαος, και αυτόν ο Ορέστης που νυμφεύτηκε την κόρη του Ερμιόνη.

Εικ.Π.08-01: Ψηφιδωτό με απεικόνιση του Ευρώτα και του Λακεδαίμονα. Πηγή: Eurotas.wordpress.com

Εικ.Π.08-02: Διόσκουροι. Aνάγλυφο από το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης Εικ.Π.09-01: Hector Censuring Helen and Paris, ca. 1820 Felix Jan Ferdinand Heyndrickx, Belgian, born in the Netherlands, 1799–after 1833 Πηγή: Princeton Art Museum

Εικ.Π.08-01 Εικ.Π.09-02: Orestes Pursued by the Furies by William-Adolphe Bouguereau (1862) - Google Art Project

Όταν βασίλευε ο Τισαμενός, γιος του Ορέστη, οι Ηρακλείδες επανήλθαν στην Πελοπόννησο και, σύμφωνα με την παράδοση που μας παραδίδει ο Hρόδοτος (VI.52), o Aριστόδημος οδήγησε τους Δωριείς στη Σπάρτη. Αυτόν διαδέχτηκαν οι δίδυμοι γιοι του, ο Eυρυσθένης και ο Προκλής, οι οποίοι μοιράστηκαν τη βασιλεία, ύστερα από χρησμό της Πυθίας, και αποτέλεσαν τους γενάρχες των δύο βασιλικών οίκων της Σπάρτης, των Αγιαδών και των Ευρυποντιδών αντίστοιχα…» (1)

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/en:Willia m-Adolphe_Bouguereau

Εικ.Π..09-03: Leonardo da Vinci.

Study for a kneeling Leda (1503-1507) Museum_Boijmans_Van_Beuningen Πηγή: Web Gallery of Art

________________________ (1) Τα κείμενα με “italics” προέρχονται από το βιβλίο «ΣΠΑΡΤΗ – Αρχαιολογικός Τουριστικός Οδηγός * Δήμος Σπάρτης -2006» και έχουν γραφτεί από τους αρχαιολόγους ΈΛΕΝΑ ΖΑΒΒΟΥ & ΝΑΣΟ ΘΕΜΟ, οι οποίοι και ασμένως μου επέτρεψαν τη χρήση τους.

Π.08

Εικ.Π.08-02

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής - Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα - 2.1 Μυθολογία

Εικ.Π.09-13

Εικ.Π.09-02

Εικ.Π.09-03

Π.09

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.2 Προϊστορική περίοδος

«…H εύφορη κοιλάδα του Eυρώτα, ανάμεσα στις οροσειρές του Πάρνωνα και του Tαϋγέτου, η Kοίλη Λακεδαίμων, όπως την ονομάζει ο Όμηρος, αποτέλεσε τον πυρήνα του Σπαρτιατικού κράτους, παρά τα πολύ εκτενέστερα όρια της επικράτειάς του. H πρωτεύουσά του, η Σπάρτη, καταλάμβανε χώρο στη δεξιά/δυτική όχθη του ποταμού, που συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με αυτόν της σύγχρονης πόλης και του γειτονικού οικισμού της Mαγούλας. Όπως έδειξαν οι πρόσφατες σωστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Yπηρεσίας, η κατοίκηση στο χώρο που κατέλαβε η Σπάρτη κατά τα ιστορικά χρόνια ξεκίνησε τουλάχιστον κατά την 3η χιλιετία π.X. Έτσι, στην Πρωτοελλαδική II Εποχή μπορούν να χρονολογηθούν τα αποσπασματικά ίχνη οικισμού που αποκαλύφθηκαν σε οικόπεδα στο νοτιοδυτικό άκρο της σύγχρονης πόλης και στη γειτονική περιοχή της Aγίας Eιρήνης, κοντά στις όχθες του ρέματος της Mαγουλίτσας. Από τη μέχρι σήμερα έρευνα δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε επακριβώς την έκταση του οικισμού αυτού, ούτε να εξακριβώσουμε τη σχέση του με τον άλλο σημαντικό οικισμό της Nεολιθικής και της Πρώιμης Eποχής του Xαλκού, στο γειτονικό, χαμηλό λόφο του Kουφόβουνου, σε απόσταση μόλις 2 χλμ. στα νοτιοδυτικά της Σπάρτης. Λιγοστά επίσης ευρήματα (λίθινα εργαλεία) της ίδιας εποχής εντοπίστηκαν στην ανατολική πλευρά της σύγχρονης πόλης, κοντά στον Ευρώτα.

Kατά τη μυκηναϊκή εποχή, αναπτύχθηκαν μέσα στην κοιλάδα του Eυρώτα, περισσότερο ή λιγότερο κοντά στις όχθες του ποταμού, σημαντικά κέντρα κατοίκησης. H απουσία όμως ενός μεγάλου κέντρου κατά την εποχή αυτή, παράλληλα με τα μεγαροειδή οικοδομήματα στο λόφο του Mενελαΐου (Εικ.Π.1001), τα σημαντικότατα ευρήματα του θολωτού τάφου του Bαφειού (Εικ.Π.11-03 & 04), τα λείψανα οικισμού στο Παλαιοπύργι, αλλά και τα ευρήματα των μυκηναϊκών χρόνων από την περιοχή των Aμυκλών, τα λείψανα οικισμού στο λόφο του Aγίου Bασιλείου κοντά στο Ξηροκάμπι (Εικ.Π.11-01 & 02) και τα μυκηναϊκά ευρήματα από την περιοχή του Aνθοχωρίου, οδήγησαν στη διατύπωση της άποψης για την ύπαρξη διαφορετικών κέντρων εξουσίας και όχι μιας κεντρικής ηγεμονίας κατά τη μυκηναϊκή εποχή στη Λακωνία.

Π.10

Στην περιοχή της Σπάρτης των ιστορικών χρόνων λιγοστά θραύσματα αγγείων της μυκηναϊκής εποχής έχουν εντοπιστεί στο λόφο της «ακρόπολης» της Σπάρτης και στο χώρο του σύγχρονου σταδίου, ανάμεσα σε λείψανα οικιών των ρωμαϊκών χρόνων. Kατά τις πρόσφατες όμως σωστικές ανασκαφές της E΄ Eφορείας Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων, αποκαλύφθηκαν ταφές των Mεσοελλαδικών Xρόνων και κτιστός τάφος της Πρώιμης Mυκηναϊκής Eποχής στην περιοχή του Ψυχικού, στα νοτιοανατολικά της σύγχρονης πόλης. H αποκάλυψή τους υποδηλώνει την ύπαρξη οικισμού των Mεσοελλαδικών και Mυκηναϊκών χρόνων στην περιοχή αυτή, η ακριβής θέση του οποίου δεν έχει ακόμη εντοπιστεί….» (1)

Εικ.Π.10-01: Βορειοανατολική άποψη του μνημείου «ΜΕΝΕΛΑΙΟΝ»

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.2 Προϊστορική περίοδος

Εικ.Π.11-01

Εικ.Π..11-02

Εικ.Π.11-03

Εικ.Π.11-05

Π.11

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.3. Η κλασική περίοδος «…Στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.X., μετά την επονομαζόμενη «Kάθοδο των Δωριέων» στην Πελοπόννησο, στο χώρο της Σπάρτης αναπτύχθηκαν τέσσερις κώμες, η Πιτάνη, οι Λίμνες, η Mεσόα και η Kυνόσουρα, οι οποίες συνοικίστηκαν σταδιακά και αποτέλεσαν τη Σπάρτη. H θέση τους ανιχνεύεται κυρίως από τους τάφους και την κεραμική των πρωτογεωμετρικών και γεωμετρικών χρόνων που αποκαλύπτονται κατά τις σωστικές ανασκαφές σε διάφορες περιοχές της σύγχρονης πόλης. Από πολύ νωρίς, το σπαρτιατικό κράτος, κάτω από το ιδιότυπο καθεστώς της διπλής βασιλείας, προσπάθησε να προφυλάξει τα σύνορά του αλλά και να επεκταθεί. Έτσι, κατέλαβε διαδοχικά την Πελλάνα, τη Σελλασία, την Aιγύτιδα (περιοχή στα σύνορα με την Αρκαδία, κοντά στη Mεγαλόπολη), τη Φάρι, τις Γερόνθρες (σημερινό Γεράκι) και τις Aμύκλες. Η τελευταία αυτή περιοχή ενσωματώθηκε στη Σπάρτη ως πέμπτη κώμη μετά από πολύχρονη διαμάχη. Στη συνέχεια κατέλαβε την περιοχή του Έλους και μετά από δύο πολέμους (Μεσσηνιακοί πόλεμοι) κατέλαβε και ενέταξε στο κράτος της τη Mεσσηνία. Συχνές, επίσης, ήταν και οι συγκρούσεις με τους Aργείους και τους Aρκάδες, τους οποίους η Σπάρτη εξουδετέρωσε ως απειλή. Ορισμένους μάλιστα από τους Αρκάδες τους μετέτρεψε σε δορυφόρους της στα μέσα του 6ου αι. π.X. Τον ίδιο αιώνα η λακωνική τέχνη γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση. Προϊόντα χαλκοτεχνίας και κεραμεικής των λακωνικών εργαστηρίων βρίσκονται σε πολλά μεγάλα ιερά και σε πολλές περιοχές της Μεσογείου.

ναυμαχία στους Aιγός Ποταμούς, το 405 π.X., και ακολούθως στην κατάληψη της ίδιας της Αθήνας και το γκρέμισμα των Μακρών Τειχών. Η νικήτρια του Πελοποννησιακού πολέμου και μοναδική μεγάλη δύναμη άπλωσε την ηγεμονία της στον ελληνικό κόσμο και επιχείρησε εκστρατεία στα μικρασιατικά παράλια εναντίον των Περσών. Οι σύμμαχοί της, όμως, γρήγορα δυσανασχέτησαν λόγω της αυταρχικής διοίκησης που επέβαλε. Υπήρξε τότε μια μακρά περίοδος αναστάτωσης με πολλές πολεμικές εκστρατείες και συγκρούσεις σε όλη σχεδόν την ελληνική επικράτεια. Στο τέλος της περιόδου αυτής, η σύγκρουση επικεντρώθηκε ανάμεσα στη Σπάρτη και το νέο πρωταγωνιστή των ελληνικών πραγμάτων, τη Θήβα, και κατέληξε στην τελική ήττα της Σπάρτης στη μάχη των Λεύκτρων, το 371 π.Χ., και στην εδαφική συρρίκνωσή της στα όρια περίπου του σημερινού νομού Λακωνίας, μετά την ίδρυση της Μεγαλόπολης και την επανίδρυση της Μεσσήνης…» (1)

Aκολούθησε μια μακρά περίοδος ηγεμονίας της Σπάρτης ανάμεσα στις πόλεις της Πελοποννήσου και πολύ συχνά ολόκληρης της Eλλάδας, περίπου μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Σε όλη τη διάρκεια των κλασικών χρόνων η θέση της μέσα στην ελληνική ιστορία είχε μεγάλη σημασία. ΄Eτσι, η συμβολή της στον πόλεμο κατά των Περσών υπήρξε καθοριστική, ιδιαίτερα στη μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.) και στη μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.). Λίγες δεκαετίες μετά τα περσικά, θα αρχίσει η μακρόχρονη διαμάχη της με την Aθήνα για την ηγεμονία των ελληνικών πόλεων, που θα αρχίσει η μακρόχρονη διαμάχη της με την Aθήνα για την ηγεμονία των ελληνικών πόλεων, που θα καταλήξει στον Πελοποννησιακό πόλεμο, την πλέον πολύχρονη σύρραξη της κλασικής Ελλάδας. Ο πόλεμος αυτός τελείωσε με την επικράτηση της Σπάρτης μετά την καθοριστική

Π.12

Εικ.Π12-01: Το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος (Φωτογραφία 2010)

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.3. Η κλασική περίοδος Μετά την σύντομη αναφορά στην ιστορία της Σπάρτης, κατά τους κλασικούς χρόνους, θα σταθούμε και θα εξετάσουμε και τα στοιχεία της πολεοδομικής οργάνωσης της. Κατά την ιστορική αυτή περιόδο «…το κύριο χαρακτηριστικό της Σπάρτης που την διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες αρχαίες ελληνικές πόλεις είναι έως και την ύστερη ελληνιστική εποχή δεν ήταν πόλη με την έννοια του άστεως, Έως τότε παρέμεινε προσηλωμένη σε ένα παλαιό οικιστικό «σχήμα», την κατά κώμες κατοίκηση, που είχε παύσει να ισχύει για τις υπόλοιπες πόλεις από τον 8ο π.Χ. αιώνα…» (2). Η Σπάρτη συγκροτούνταν από τέσσερεις, γειτονικούς μεταξύ τους, οικισμούς, τη Πιτάνη, τις Λίμνες, τη Μεσόα και την Κυνοσούρα που αναπτύσσονταν δυτικά, νότια & ανατολικά της Ακρόπολης και σε έκταση περίπου όση καταλαμβάνει η σημερινή πόλη (βλέπε παραπλεύρως τον χάρτη της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής). Οι Κώμες αυτές ήταν ολοκληρωμένοι οικιστικοί πυρήνες που είχαν ως κέντρο ένα ιερό. Στη Πιτάνη, που αναπτυσσόταν δυτικά και βορειοδυτικά της Ακρόπολης, το σημαντικότερο ιερό ήταν αυτό της Αθηνάς Χαλκιοίκου. Στις Λίμνες, που αναπτύσσονταν ανατολικά της Ακρόπολης, το σημαντικότερο ιερό ήταν της Ορθίας Αρτέμιδος. Οι ακριβείς θέσεις και έκταση των άλλων δύο οικισμών δεν έχουν εντοπιστεί. Εκτιμάται όμως ότι η Μεσσόα αναπτυσσόταν νοτιοδυτικά της Ακρόπολης, στη περιοχή του «Τάφου του Λεωνίδα» και η Κυνοσούρα αναπτυσσόταν νότια του οικισμού Λίμνες και ανατολικά των δύο λόφων που οριοθετούν δυτικά τη σημερινά γειτονιά Λάκκα ή Ματαλέικα. Οι τέσσερις αυτοί οικισμοί μαζί και με τον οικισμό Αμύκλες, που βρίσκεται 4 χλμ. νοτιότερα του οικιστικού συμπλέγματος της Σπάρτης, αποτελούν κατά τα Αρχαϊκά και Κλασικά χρόνια την βάση και του πολιτικού συστήματος, με σημαντικότερο πολιτικό όργανο τους πέντε εφόρους, καθένας απ’ τους οποίους εκπροσωπούσε και μία κώμη. Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το πολεοδομικό σύμπλεγμα των τεσσάρων οικισμών της Σπάρτης παρέμεινε ατείχιστο για το μεγαλύτερο διάστημα της ιστορίας της και όπως αναφέρει η αρχαιολόγος Ελένη Κουρίνου «….Η απουσία τείχους – απουσία που της προσέδωσε ήδη από την αρχαιότητα μυθική υπόσταση – ερμηνεύεται από το γεγονός ότι η κύρια αμυντική γραμμή της πόλεως δεν ήταν, όπως σε άλλες πόλεις, τα τείχη του «άστεως» της – πολύ περισσότερο που στην περίπτωσή της δεν υπήρχε άστυ με την απόλυτη έννοια του όρου – αλλά το σύνολο της επικράτειάς της, που λειτουργούσε ως καλά οργανωμένο στρατόπεδο….»( 2) (2) «Η μνημειακή τοπογραφία της αρχαίας Σπάρτης» ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΡΙΝΟΥ – αρχαιολόγος * Ιστοσελίδα «ΑΡΧΕΙΟΜΝΗΜΩΝ»

Εικ.Π.13-01: Η περιοχή της Σπάρτης με την Ακρόπολη, το σχέδιο πόλης του 1834 και το οδικό δίκτυο που υπήρχε την Οθωμανική περίοδο

Π.13

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.4. Η Ελληνιστική & Ρωμαϊκή περίοδος “…Η απομόνωση και η περιθωριοποίηση της Σπάρτης έγινε ακόμη εντονότερη με την εμφάνιση και την επικράτηση των Mακεδόνων στον ελληνικό χώρο. Οι Σπαρτιάτες αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία των Μακεδόνων κατά των Περσών επειδή δεν θα είχαν την αρχηγία, με αποτέλεσμα τον παραμερισμό τους. Αργότερα, μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, η Σπάρτη προσπάθησε να ανακτήσει μέρος της παλαιάς της αίγλης, αλλά οι νέες δυνάμεις που είχαν πλέον αναπτυχθεί στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, όπως η Αχαϊκή Συμπολιτεία, δεν επέτρεψαν την αναβίωση της δύναμής της. Κατά την περίοδο αυτή εξάλλου, η πατροπαράδοτη κοινωνική οργάνωση του σπαρτιατικού κράτους είχε διαταραχθεί και είχε περιοριστεί ο αριθμός των «ομοίων», οι οποίοι είχαν πολιτικά δικαιώματα. Έτσι, στο β΄ μισό του 3ου αι. π.Χ., δύο μεταρρυθμιστές βασιλείς, ο Άγις και ο Κλεομένης, προσπάθησαν να προχωρήσουν σε αναδιανομή των αγροτικών εκτάσεων ώστε να δημιουργήσουν μια νέα τάξη πολιτών, εντάσσοντας σε αυτή ευρύτερες μερίδες του πληθυσμού της Λακωνικής. Με επικεφαλής το βασιλέα Κλεομένη, η Σπάρτη άρχισε να ανακτά εδάφη και επιρροή στην Πελοπόννησο, αλλά η πορεία της αυτή ανακόπηκε το 222 π.Χ. από το Μακεδόνα βασιλέα Αντίγονο τον Δώσωνα, ο οποίος κατατρόπωσε το σπαρτιατικό στρατό στην περίφημη μάχη της Σελλασίας και ανάγκασε τον Κλεομένη να καταφύγει στην Αίγυπτο.

H μεγάλη φήμη της παλαιάς ηγεμονίας της Σπάρτης κίνησε το ενδιαφέρον πολλών ρωμαίων αυτοκρατόρων. Aνάμεσά τους και ο Αδριανός, ο φιλέλληνας αυτοκράτορας, που την επισκέφτηκε δύο φορές. Κατά την εποχή του φαίνεται ότι έγιναν σημαντικά τεχνικά έργα στη Σπάρτη και τη Λακωνία. Λίγο αργότερα, η Σπάρτη συμμετείχε στις εκστρατείες των Ρωμαίων κατά των Πάρθων, που ταυτίζονταν με τους Πέρσες στη συνείδηση της εποχής.

Oι επιδρομές των Ερούλων και των Γότθων στην Eλλάδα, τον 3ο και 4ο αι. μ.X., αλλά και ο σεισμός του 375 μ.Χ., είχαν ως αποτέλεσμα να προκληθούν πολλές καταστροφές στη πόλη. ….” (1)

Ακολούθησε μια περίοδος κατά την οποία επικράτησαν στην εξουσία διάφοροι τύραννοι μέχρι που ο Ρωμαίος νικητής των Μακεδόνων, Τίτος Φλαμινίνος, εισέβαλε στη Λακωνία, πολιόρκησε τη Σπάρτη και κατέλαβε σχεδόν όλη την ύπαιθρο χώρα και το Γύθειο. Επέβαλε μάλιστα επαχθείς όρους και περιόρισε ουσιαστικά το σπαρτιατικό κράτος στα όρια της κοιλάδας της Λακεδαίμονας. Οι άλλοτε περιοικίδες πόλεις της Σπάρτης αυτονομήθηκαν και εντάχθηκαν στο «Κοινόν των Λακεδαιμονίων».

Mετά την επικράτηση των Ρωμαίων σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, η Σπάρτη αφέθηκε ελεύθερη και αφορολόγητη. Κατά την εποχή του Αυγούστου, στα τέλη του 1ου αι. π.X., στο επίκεντρο των σπαρτιατικών πραγμάτων αναδείχθηκε ο Γάιος Iούλιος Ευρυκλής, σημαντική πολιτική φυσιογνωμία, με ισχυρούς δεσμούς με τη Pώμη και τον ίδιο τον Οκταβιανό Αύγουστο, αφού συντάχθηκε στο πλευρό του κατά τη ναυμαχία του Ακτίου ενάντια στον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα. Τότε, με ενέργειες του Αυγούστου, το «Κοινόν των Λακεδαιμονίων» αναδιοργανώθηκε ριζικά και μετονομάστηκε σε «Κοινόν των Ελευθερολακώνων». Η ίδρυσή του είχε ως αποτέλεσμα να χάσει η Σπάρτη οριστικά σχεδόν όλα τα εδάφη της νότιας Λακωνίας.

Π.14

Εικ.Π.14-01: Τμήμα υπέργειου, τοξωτού αγωγού μεταφοράς νερού στον Καραβά. (Σχέδιο: Γιώργος Γιαξόγλου)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πολεοδομικός μετασχηματισμός της Σπάρτης που αρχίζει να συντελείται στις περιόδους αυτές.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.4. Η Ελληνιστική & Ρωμαϊκή περίοδος

Η πολεοδομική ενοποίηση των τεσσάρων κωμών ήταν μία μακρόχρονη διαδικασία που άρχισε με τον τειχισμό των κωμών και του περιβάλλοντος χώρου τους. Ο τειχισμός των τεσσάρων κωμών και του ζωτικού τους χώρου ήταν σταδιακός. Ξεκίνησε μάλλον προς τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. με τη μορφή κατασκευής αμυντικών έργων και φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε από τον Κλεομένη Γ’ (228-222 π.Χ.) ως μέρος ευρυτέρου αμυντικού προγράμματος. Το 195 π.Χ. επί τυράννου Νάβιδος, τα τείχη επεκτάθηκαν προς νότο και επισκευάστηκαν. Μετά την καταστροφή τους το 188 π.Χ. κτίστη-καν εκ νέου το 183 π.Χ., ενώ μεγάλης έκτασης επισκευές φαίνεται ότι έγιναν κατά την διάρκεια του 1ου αι. π.Χ. Εν τέλει η Σπάρτη απέκτησε μορφή άστεως – ολοκληρώθηκε δηλαδή η πολεοδομική ενοποίηση της – μόλις τον 1ο αι. π.Χ., όπως αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα: τότε πλέον υφίσταται συγκροτημένη δόμηση, με συγκεκριμένη διάταξη των ιδιωτικών και δημοσίων οικοδομημάτων στο χώρο, και τότε δημιουργείται κανονικό οδικό, υδρευτικό και αποχετευτικό δίκτυο. Ειδικότερα με υπέργειους αγωγούς (Εικ.Π.14-01) μεταφερόταν το νερό από τον Ευρώτα, από την περιοχή Βιβάρι της Σελλασίας και με υπογείους πήλινους αγωγούς (Εικ.Π.15-01) γινόταν η εσωτερική διανομή στα επί μέρους κτίρια. Επίσης υπήρχε και πλήρες αποχετευτικό δίκτυο.

Εικ.π.15-02: Χάρτης της Σπάρτης με τις διαδοχικές φάσεις ανάπτυξης της Αρχαίας Σπάρτης (Πηγή: Γ.Π.Σ. Σπάρτης – αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου)

Εικ.Π.15-01: Δρόμος της Ρωμαϊκής περιόδου, με τα συστήματα ύδρευσης & αποχέτευσης

Π.15

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.4. Η Ελληνιστική & Ρωμαϊκή περίοδος

Κατά την ρωμαϊκή κυρίως περίοδο κατασκευάζονται επαύλεις που διακοσμούνται με αξιόλογα ψηφιδωτά, ανακατασκευάζεται το αρχαίο θέατρο και κατασκευάζονται πολλά δημόσια κτίρια. Την Σπάρτη αυτής της περιόδου βρήκε ο Παυσανίας που την επισκέφτηκε τον 2ο μ.Χ. αιώνα και την περιέγραψε στα κείμενα του. Χαρακτηριστικά δείγματα των ψηφιδωτών αυτών αλλά και κτίρια της περιόδου αυτής φαίνονται στις επόμενες σελίδες.

Εικ.Π.16-01: Το ψηφιδωτό «Αρπαγή της Ευρώπης»

Π.16

Εικ.Π.16-02: Το ψηφιδωτό του «Ορφέα»

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.4. Η Ελληνιστική & Ρωμαϊκή περίοδος

Εικ.Π.17-02: Χάρτης της Σπάρτης με τη θέση των ψηφιδωτών Εικ.16-01, Εικ.16-02 [01] & Εικ.17-01 [2]

Εικ.Π.17-01: Το ψηφιδωτό «Ο Αχιλλέας στην Σκύρο»

Π.17

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.4. Η Ελληνιστική & Ρωμαϊκή περίοδος

Εικ.Π.18-05 & 06: Ψηφιδωτά από ρωμαϊκές επαύλεις. (Πηγή: Αρχείο ΕΦΑΛΑΚ)

Π.18

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.4. Η Ελληνιστική & Ρωμαϊκή περίοδος

Εικ.Π.19-01: Το αρχαίο θέατρο σε ζωγραφική αναπαράσταση από τον ζωγράφο Γιώργο Γιαννακάκη.

ΕικΠ.19-03: Το θέατρο της Αρχαίας Σπάρτης. (Φωτογραφία 2015)

ΕικΠ.19-02: Το Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος σε ζωγραφική αναπαράσταση από τον ζωγράφο Γιώργο Γιαννακάκη.

Π.19

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.5. Η Βυζαντινή περίοδος Παρ΄ όλες τις καταστροφές που είχαν υποστεί τα κτίρια και οι εγκαταστάσεις της πόλης, αυτή επανοικήθηκε με το όνομα όμως Λακεδαιμονία και διοικητικά εντάχθηκε στην επαρχία της Αχαΐας. Ακολουθώντας τις τύχες του Ανατολικού Ιλλυρικού το 535 εντάχθηκε στην εκκλησιαστική εποπτεία του Παπικού θρόνου μέχρι το 732, οπότε εντάχθηκε και πάλι στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως. Σύμφωνα με το Χρονικό της Μονεμβασίας, η Λακεδαιμονία φέρεται ως επανιδρυθείσα το 805 από τον τότε Βυζαντινό Αυτοκράτορα Νικηφόρο τον Α’, ο οποίος και εγκατέστησε στην Λακωνία “Καφητέρους τε Θρακήσιους & Αρμενίους και άλλους από διαφόρων τόπων και πόλεων επισυναχθέντες”, προκειμένου να ενισχυθεί το Ελληνικό στοιχείο. Κατά τους μέσους βυζαντινούς χρόνους η πόλη της Λακεδαιμονίας παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη. Την περίοδο αυτή σλαβικά φύλα διεισδύουν στην Πελοπόννησο ειρηνικά και εγκαθίστανται και στην ευρύτερη περιοχή της Λακεδαιμονίας. Τα φύλα των Εζεριτών δημιουργούν οικισμούς στην περιοχή του Πάρνωνα και των Μελιγγών στην περιοχή του νοτιανατολικού Ταϋγέτου. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204) και παρά τις απέλπιδες προσπάθειες του Δεσπότη Λέοντα Χαμαρέτου να εμποδίσει την επέκταση της Φραγκικής κυριαρχίας, τελικά η Λακεδαιμονία καταλαμβάνεται το 1207 από τον Γοδεφρείδο Βιλλαρδουΐνο. Η Λακεδαιμονία, ονομαζόμενη από τους Φράγκους La Cremonie, γίνεται έδρα της ηγεμονίας του Μορέως και ακμάζει αποτελώντας την σημαντικότερη πόλη της ηγεμονίας της Αχαΐας και συνεχίζει να ακμάζει μέχρι και τον 13ο αιώνα.

Επειδή οι Έλληνες & Ορθόδοξοι που ζούσαν στην Λακεδαιμονία, αντιμετωπίζονταν από τους Φράγκους σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας άρχισαν να φεύγουν από την πόλη, και να καταφεύγουν στον γειτονικό Μυστρά, και έτσι κάτω από το Κάστρο άρχισε να δημιουργείται μία νέα πόλη. Και όπως αναφέρει ο Μελέτιος Γαλανόπουλος. «…ο Μυστράς εξεμηδένισε την Σπάρτη…και συν τω χρόνω απερρόφησε αυτήν, παραλαβών και χρησιμοποιήσας άπαν το υλικόν αυτής, το δε άλλο και το ανθρώπινον, ουχ ήτον δε και το καλλιτεχνικόν, όπερ και εξηγεί την εν βραχυτάτω χρόνω ευδοκίμησιν αυτού & εξέλιξιν εις πόλιν ισχυράν & ανθούσαν…», Μετά και την εγκατάλειψη της Λακεδαιμονίας από τους Φράγκους φτάνει και το τέλος της ιστορικής πόλης της Σπάρτης. Στις παρυφές της Λακεδαιμονίας, στη Μαγούλα και τους παρακείμενους συνοικισμούς, θα παραμείνουν ελάχιστοι κάτοικοι, ασχολούμενοι κυρίως με αγροτικές δραστηριότητες. Η ζωή στην κοιλάδα της Σπάρτης, για τους επόμενους επτά σχεδόν αιώνες θα έχει για κέντρο τον Μυστρά. Να σημειωθεί ότι ο Μητροπολίτης του Μυστρά είχε τον τίτλο «Μονεμβασίας και Σπάρτης», γεγονός που δείχνει και την συνέχεια των δύο αυτών οικισμών, της Σπάρτης και του Μυστρά. Στις παρυφές του εγκαταλειφθέντος πλέον οικισμού της Λακεδαιμονίας, στη περιοχή της Μαγούλας, θα παραμείνουν ελάχιστοι κάτοικοι, που ασχολούνται κύρια με αγροτικές δραστηριότητες. Όμως την περίοδο αυτή εντοπίζονται και καταστροφές στα προϋπάρχοντα οικοδομήματα της πόλης των προηγούμενων ιστορικών περιόδων. Είναι χαρακτηριστική η κατασκευή κτισμάτων πάνω στις κερκίδες του αρχαίου θεάτρου

Προκειμένου να προκαλέσει τον τρόμο και συγχρόνως να προστατεύσει την αγαπημένη του πόλη, την La Cremonie (την Λακεδαιμονία), από την απειθάρχητη φυλή των Σλάβων Μηλιγγών, που ζούσαν στα δυσπρόσιτα λαγκάδια του Ταϋγέτου, ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος, αναγείρει το κάστρο του Μυστρά, στην κορυφή του γειτονικού στη Σπάρτη λόφο του Μυζηθρά, Η κατασκευή του Κάστρου ολοκληρώθηκε το 1249. Το 1262 το κάστρο του Μυστρά περιέρχεται στην δικαιοδοσία του Βυζαντίου. Στην ουσία όμως αποτελούσε ένα απόμερο φυλάκιο των Ελλήνων, ανάμεσα σε εδάφη που ελέγχονταν από τους Φράγκους. Οι Φράγκοι εξακολουθούσαν να κατέχουν την πόλη της Λακεδαιμονίας και οι Βιλλαρδουίνοι δεν είχαν καμιά πρόθεση να εγκαταλείψουν το παλάτι που είχαν εκεί. Εικ.Π.20-01: Άποψη της δυτικής πλευράς του κοίλου του αρχαίου θεάτρου της Σπάρτης, με κτίσματα της βυζαντινής περιόδου πάνω σε αυτό.

Π.20

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.5. Η Βυζαντινή περίοδος

Εικ.Π.21-01: Κτίσματα της βυζαντινής περιόδου που βρίσκονται μέσα στον πολεοδομικό ιστό της νέας πόλης και έχουν αναδειχθεί

Εικ.Π.21-02: Η Βασιλική του «Οσίου Νίκωνος» στην Ακρόπολη της Αρχαίας Σπάρτης

Εικ.Π.21-03: Γενική άποψη της Καστροπολιτείας από ανατολάς

Π.21

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.6. Η Οθωμανική περίοδος Το 1460 ο Μυστράς περιέρχεται στην κυριαρχία των Τούρκων, μετά την παράδοσή του από τον Δεσπότη Δημήτριο Παλαιολόγο. Την περίοδο αυτή εγκατέλειψαν τον Μυστρά λόγιοι, φιλόσοφοι αλλά και μεγάλες οικογένειες, έτσι ώστε ο Μυστράς να καταλήξει σε μια απλή επαρχιακή πρωτεύουσα μέσα στην αχανή Οθωμανική Αυτοκρατορία και αποτελούσε την έδρα του σαντζάκ (επαρχίας) της Πελοποννήσου.

Με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης στα 1821, ο Μυστράς ήταν μια από τις πρώτες πόλεις που περιήλθαν στην κυριαρχία των Ελλήνων, και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση από τους Τούρκους. Τους επετράπη να απομακρυνθούν ήσυχα, καταφεύγοντας στην Τριπολιτσά. Μαζί και με τους Τούρκους μετακινήθηκαν στην Τριπολιτσά και οι εβραϊκές οικογένειες που κατοικούσαν στο Μυστρά και πέριξ αυτού.

Την περίοδο αυτή ο Μυστράς αποτελεί κέντρο παραγωγής μεταξιού της κοιλάδας της Σπάρτης, μια δραστηριότητα που οι Τουρκικές αρχές ενθάρρυναν. Η ανάπτυξη εβραϊκής παροικίας αποκαλύπτει ότι ο Μυστράς ήταν ένα σημαντικό εμπορικό κέντρο. Τους χρόνους εκείνους θεσμοθετήθηκε και η εμποροπανήγυρη του Μυστρά (που λειτουργεί μέχρι σήμερα κάθε Αύγουστο).

Το φθινόπωρο του 1824, ο στρατός του Ιμπραήμ έφθασε στην κοιλάδα της Σπάρτης. Στις 14 Σεπτεμβρίου ο Μυστράς παραδόθηκε στις φλόγες. Αυτό ήταν και η αρχή του τέλους του εντός των τειχών οικισμού του Μυστρά. Η καταστροφή ήταν πολύ μεγάλη ώστε δεν άξιζε οποιαδήποτε αναστήλωση.

Στα 1685 και μέχρι το 1715 ο έλεγχος της περιοχής περιέρχεται στους Βενετούς και διοικητικά ανήκει στο «θέμα» του Μυστρά. Την περίοδο αυτή επέρχεται κάποια κάμψη στην παραγωγή & διάθεση του μεταξιού, λόγω της αύξησης της τιμής του, εξ αιτίας των πρόσθετων φόρων που επέβαλλαν οι Βενετοί, γεγονός που οδήγησε τους εμπόρους να στραφούν στις φθηνότερες αγορές της Μικράς Ασίας. Από το 1715 ο Μυστράς και η ευρύτερη περιοχή επανέρχεται και πάλι στην κυριαρχία των Τούρκων και εξακολουθεί να είναι εμπορικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής. Μετά την ατυχή για τους Έλληνες κατάληξη της επέμβασης του Ορλόφ, ο στρατός των μουσουλμάνων Αλβανών που συγκέντρωσε ο Τούρκος διοικητής της Πελοποννήσου κατέλαβε στον Μυστρά. Η λεηλασία της πόλης ήταν αμείλικτη και ολοκληρωτική. Ακόμα και πολλά από τα τούρκικα σπίτια είχαν την μοίρα των ελληνικών γειτονικών τους σπιτιών. Μετά το φθινόπωρο του 1770 ο Μυστράς ήταν μια πόλη ερειπίων.

Οι καταστροφές αυτές στον Μυστρά, όπως θα δούμε και στη συνέχεια επηρέασαν και την απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες, για την ανίδρυση της νέας πόλης της Σπάρτης και την μετακίνηση του διοικητικού κέντρου της Λακωνίας στην ανιδρυθείσα Σπάρτη. Εν τω μεταξύ όλη αυτή την χρονική περίοδο, στον οικισμό της Αρχαίας Σπάρτης, ότι είχε απομείνει από τις δηώσεις που είχαν γίνει στο κτιριακό απόθεμα του, κατά την βυζαντινή περίοδο, «αξιοποιήθηκε» και την περίοδο αυτή στην κατασκευή νέων κτισμάτων. Σε πολλά κτίσματα του νέου Μυστρά, της Μαγούλας αλλά και σε άλλους οικισμούς, εντοπίζεται αρχαίο υλικό (αγαλματίδια, επιγραφές κλπ) που είχε ενσωματωθεί στις τοιχοποιίες τους.

Η σχετική τάξη θα επανέλθει στην περιοχή μόλις το 1779, μετά την απομάκρυνση από τις Τουρκικές δυνάμεις με βίαιο τρόπο, των Αλβανών και θα δώσει την δυνατότητα στο ελληνικό στοιχείο να ξαναβρεί μέρος από την παλιά ευημερία τους, που κύρια οφειλόταν στην αναζωογόνηση των καλλιεργειών των αγροκτημάτων & στη παραγωγή και την επεξεργασία μεταξιού. Στην πεδιάδα της και κυρίως δυτικά του Ευρώτα, υπήρχαν πολλοί συνοικισμοί (Αλάμπεη, Μουχμούτμπέη, Χατίπι κ.α.) και λίγοι οικισμοί (Μαγούλα, Καλογωνιά κ.α.) όπου διέμεναν οι οικογένειες των καλλιεργητών της γης.

Π.22

Εικ.Π.22-01: Επιγραφές από την Αρχαία Σπάρτη που έχουν ενσωματωθεί στο καμπαναριό του Αγίου Σπυρίδωνα, στο (νέο) Μυστρά.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

2. Ιστορικό περίγραμμα – 2.6. Η Οθωμανική περίοδος

Εικ.02

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικ.Π.23-01: Η «Παναγία των Βουβάλων» στον (νέο) Μυστρά και η κρήνη στην οποία έχει ενσωματωθεί τμήμα ρωμαϊκής σαρκοφάγου. Εικ.Π.23-02: Η δυτική όψη του μεταβυζαντινού Ναού «Κοίμηση της Θεοτόκου», στην Μαγούλα. Εικ.Π23-03: Αγαλματίδιο από την Αρχαία Σπάρτης ενσωματωμένο σε κτίριο του (νέου) Μυστρά.

Εικ.01

Εικ.03

Π.23

Η περιήγησή μας, στην διαχρονική εξέλιξη της Σπάρτης, από τους Προϊστορικούς χρόνους μέχρι και την Οθωμανική περίοδο, κυρίως με εικόνες από το κτιριακό απόθεμα αλλά και σχετικό πληροφοριακό κείμενο ολοκληρώθηκε. Σε επόμενα τεύχος θα αναφερθούμε, πάλι με τον ίδιο τρόπο, στην ανίδρυση, το 1834, της νέας πόλης της Σπάρτης και θα συνεχιστεί η περιήγησή μας εξετάζοντας και παρακολουθώντας την ανάπτυξη της πόλης τα επόμενα χρόνια μέχρι σήμερα. Πριν όμως κλείσουμε την ενότητα αυτή, στο «Παράρτημα» που ακολουθεί, αναφερόμαστε με περισσότερες λεπτομέρειες σε μερικά ειδικά θέματα που έχουν σχέση με τις ιστορικές περιόδους που ήδη εξετάσαμε.

Περιεχόμενα Π.01 Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια Π.02 Γκραβούρες περιηγητών Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι της Σπάρτης Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα Π.24

Πριν μερικά χρόνια, με αφορμή μία ανάρτηση που είχε παρουσιαστεί στο blog του Παρασκευά Ματάλα, eurotas.wordpress.com και η οποία αναφερόταν στα χάνια που υπήρχαν την Οθωμανική περίοδο πάνω στον δρόμο Σπάρτης – Τρίπολης, διαμόρφωσα μερικούς πίνακες με πληροφορίες για τα μερικά από τα χάνια αυτά, ερείπια των οποίων υπάρχουν και σήμερα. Το υλικό αυτό, εμπλουτισμένο και με άλλες πληροφορίες παρουσιάζεται στη συνέχεια, μιάς και είναι σχετικό με την ενότητα της ιστορίας της Σπάρτης που παρουσιάζεται στο «πόνημα» αυτό.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα - Π.01 Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Π.25

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Γενικά Ο Μυστράς, πρωτεύουσα του ομώνυμου Καζά της Οθωμανικής περιόδου, συνδεόταν με τους λοιπούς οικισμούς της Λακωνίας αλλά και τα κύρια διοικητικά κέντρα της Πελοποννήσου με δίκτυο δρόμων. Πάνω στο δίκτυο αυτό είχαν κατασκευαστεί γέφυρες ενώ για την εξυπηρέτηση των πεζοπόρων & των αμαξών είχαν κατασκευαστεί και λειτουργούσαν χάνια. Δεδομένου ότι το δίκτυο αυτό ήταν σε χρήση όχι μόνο κατά την Οθωμανική περίοδο και κατά τους χρόνους του Ελληνικού κράτους, μέχρι και τα τέλη του 19ου αι., θεωρώ σκόπιμο να αναφερθούμε σε αυτό. Όπως φαίνεται στον χάρτη της Εικ.00-01 από τον Μυστρά ξεκινούσαν τέσσερεις βασικοί οδικοί άξονας. Ο ένας [Α], με κατεύθυνση νότια, μέσω του Ξηροκαμπίου, όπου και το γνωστό «Ελληνικό γεφύρι» κατευθυνόταν προς το Γύθειο και εκείθεν στη Μάνη. Ένας άλλος δρόμος [Β] με κατεύθυνση νοτιοανατολική, μέσω του Ευρώτα κατευθυνόταν προς την Μονεμβασία.

Δύο άλλοι δρόμοι με βόρεια κατεύθυνση, ο ένας [Γ] ακολουθώντας τον Ευρώτα, συνέδεε τον Μυστρά με το Λεοντάρι και ο άλλος [Δ], μέσω του Καραβά και της γέφυρας του Κόπανου, οδηγούσε προς την Τεγέα και την Τρίπολη και συνέχιζε προς το Άργος. Για το Άργος υπήρχε και ένας άλλος δρόμος [Ε] που αφού διέσχιζε τον Ευρώτα περνούσε και από τους οικισμούς του Μαλεβού (Πάρνωνα). Στον χάρτη της Εικ.Π23-01 αποτυπώνονται λεπτομερέστερα οι δρόμοι αυτοί . Ο κύριος δρόμος διέρχεται (υπάρχει και σήμερα) βόρεια από την ακρόπολη της Αρχαίας Σπάρτης. Με την Καλαμάτα ο Μυστράς συνδεόταν με δρόμο [Ζ] που έφτανε εκεί διασχίζοντας τον Ταύγετο μέσω της Λαγκάδας, ενώ ένας ακόμα δρόμος [Η] διασχίζοντας τον Ευρώτα οδηγούσε προς τον Ζάρακα και την Μονεμβασία. Εικ.Π.26-01: Χάρτης της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, στην οποίο αποτυπώνεται το βασικό οδικό της Πελοποννήσου που υπήρχε στις αρχές του 19ου αι. Πηγή: «Το έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά * 1829-1838 Εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ

Π.26

Δ Ε

Γ Ζ

Η Α

Β

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Εικ.Π.27-02

Α Εικ.Π.27-04

Εικ.Π.27-03

Γ

Εικ.Π.27-05

Ε

Εικ.Π.27-02: Καραβάνι στην Λαγκάδα με κατεύθυνση προς την Καλαμάτα. (Πηγή: Μουσείο Μπενάκη) Εικ.Π.27-03: Γέφυρα στη Λαγκάδα, στο δρόμο Σπάρτης - Καλαμών (Πηγή: ΛΑΚΩΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ)

Εικ.Π.27-04: Εικ.Π.27-01: Χάρτης της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, στην οποίο αποτυπώνεται η περιοχή ανάμεσα στην Αρχαία Σπάρτη και τον Μυστρά, όπως ήταν στις αρχές του 19ου αι. Πηγή: «Το έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά * 1829-1838 Εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ

Η γέφυρα στον (νέο) Μυστρά (Πηγή: ΜΥΣΤΡΑΣ-Ταξίδι στο χρόνο * ΤΑΚΗΣ ΑΪΒΑΛΗΣ)

Εικ.Π.27-05:

Γέφυρα στη Μαγούλα (Πηγή: ΛΑΚΩΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ)

Π.27

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια Ο δρόμος Σπάρτης – Τρίπολης, τα γεφύρια και τα χάνια του Είδαμε προηγούμενα το βασικό οδικό δίκτυο που συνέδεε τον Μυστρά με τις άλλες πόλεις και τους οικισμούς της Λακωνίας και της Πελοποννήσου. Τώρα θα σταθούμε και θα δούμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τον δρόμο Μυστρά – Τρίπολης και κυρίως θα αναφερθούμε στα χάνια του αλλά και στο γεφύρι του Κόπανου, στον Καραβά. Στην αναφορά αυτή θα μας βοηθήσει ο Παρασκευάς Ματάλας, ο οποίος στο blog: eurotas.wordpress.com, μας δίνει ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία για τα χάνια, μέρος των οποίων αντιγράφονται παρακάτω: «………Στον χάρτη που δημοσίευσε ο William Loring το 1895, έναν από τους καλύτερους χάρτες για την περιοχή, μπορούμε να τα δούμε τα χάνια που υπήρχαν τότε πάνω στο δρόμο ΤρίποληςΣπάρτης, όχι μόνο εκείνα που λειτουργούσαν αλλά και εκείνα που είχαν ερειπώσει….…..………. Τα χάνια αναφέρονται επίσης στην (αγγλική) έκδοση του οδηγού Baedeker του 1905. Εκεί διαβάζουμε ότι το «καινούργιο Χάνι του Μπακούρου» βρίσκεται σε 3 ¾ ώρες απόσταση από την Τρίπολη, στο σημείο όπου ο παλιός μουλαρόδρομος συναντούσε τον καινούργιο (τότε) αμαξιτό δρόμο, και ότι οι άμαξες συνήθιζαν να σταματάνε σ’αυτό το χάνι. Η Αράχοβα, σύμφωνα πάντα με τον Baedeker, είναι σε απόσταση τριών ωρών, νοτιοανατολικά, από το Χάνι του Μπακούρου. 25 λεπτά βορειότερα, στον παλιό μουλαρόδρομο, πάνω σε μια καμπή του Σαρανταπόταμου, βρισκόταν το ερειπωμένο πλέον, Χάνι της Κρύας Βρύσης. Μία ώρα πιο κάτω ο δρόμος (που συνέπιπτε πλέον με τον μουλαρόδρομο) έφτανε στο Χάνι της Κόκκινης Λούτσας, που ονομαζόταν έτσι από την μικρή πεδιάδα με το κόκκινο έδαφος. Ύστερα από ακόμα μία ώρα ο αμαξιτός δρόμος και ο μουλαρόδρομος χώριζαν και μισή ώρα μετά, λέει ο οδηγός, «αντικρίζουμε τον Ταΰγετο». Μισή ώρα πιο κάτω ήταν το Χάνι του Δημήτριου Λουκή (στο οποίο μπορούσες και να διανυκτερεύσεις) και, άλλες δυο ώρες από εκεί, το Χάνι του Βουρλιά, που ήταν το πιο διάσημο στον 19ο αιώνα. Εδώ σταμάταγαν όλοι οι ταξιδιώτες για να ξεκουραστούν αλλά και για να απολαύσουν την πρώτη ανοιχτή θέα της κοιλάδας του Ευρώτα και του Ταΰγετου………………» Πέρα από τα γενικά αυτά στοιχεία στην ίδια ανάρτηση του blog περιέχεται ενδιαφέρουσα αναφορά στο βιβλίο του Άγγλου περιηγητή Edward Giffard, που περιέγραφε τις εντυπώσεις του από το ταξίδι του στην Ελλάδα, το 1836, και που είχε βάλει στο εξώφυλλό του το σχέδιο του F. W. Newton από το χάνι του Βουρλιά. Ο Edward Giffard στο βιβλίο του αυτό, εκτός των άλλων αναφέρε: «Το χάνι του Βουρλιά ήταν αληθινό παλάτι σε σύγκριση με τη buonalocanda, και μπορεί κανείς να πάρει μια ιδέα αμφοτέρων, και των καταλυμάτων που βρίσκει ο ταξιδιώτης σ’αυτά τα μέρη, από την εικόνα του εξωφύλλου –ένα σκίτσο που έκανε ο κ. Newton με το δωμάτιό μας και τις ασχολίες μας εκείνο το βράδυ. Εγώ, με τη βοήθεια του Δημήτρη, ενός από του υπηρέτες, μαγειρεύω, ο κ.

Newton χτυπάει αυγά, τα οποία ανακατεμένα με νερό χρησιμοποιούμε ως υποκατάστατο του γάλακτος, και ο κ. Johnstone ετοιμάζει τη ‘φορητή σούπα’ μας [πρόδρομο της σημερινής σούπας σε κύβους]………»

Π.28

Εικ.Π.28-01: Χάρτης του William Loring, του 1895, στον οποίο φαίνεται και ο αμαξιτός δρόμος Σπάρτης – Τρίπολης που κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια Το γεφύρι του Κόπανου, στον Καραβά της Σπάρτης Το γεφύρι του Ευρώτα, γνωστό σαν «το γεφύρι του Κόπανο», βρισκόταν πάνω στον δρόμο που ένωνε τον Μυστρά με την Τρίπολη. Χτίστηκε, μάλλον, το 1730 (ή, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το 1749) και το όνομα του το πήρε από το επώνυμο του αρχιμάστορα που το κατασκεύασε. Το κυρίως γεφύρι είναι μονότοξο και στις προσβάσεις του έχει και στις δύο πλευρές από δύο ημιτοξωτά ανοίγματα. Σε μια «κατεβασιά» τον χειμώνα του 1902 το γεφύρι γκρεμίστηκε το κεντρικό τόξο και έμειναν μόνο τμήματα της ανατολικής & της δυτικής του πρόσβασης. Τα τελευταία χρόνια το εναπομείναν τμήμα του γεφυριού είχε αφεθεί ασυντήρητο και είχε «εξαφανιστεί» από τους θάμνους. Όμως το φθινόπωρο του 2015 ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά με μια δυναμική παρέμβαση απομάκρυνε τους θάμνους και επανεμφανίστηκε το γεφύρι, όπως φαίνεται και στη φωτογραφία [Εικ.Π.27-04]. Εικ.Π.29-01: Η μοναδική γνωστή φωτογραφία του λεγόμενου «Γεφυριού του Κόπανου», πριν γκρεμιστεί. Η φωτογραφία έχει δημοσιευτεί στο: Ernst Reisinger, Griechenland.Schilderungen deutscher reisender. In zweiter, veränderter Auflage herausgegeben. Mit 90 Bildtafeln, davon 62 nach Aufnahmen der Preußischen Meßbildanstalt, Λειψία: Insel-Verlag, 1923. [α΄ έκδοση 1916)] (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικ.Π.29-04: Το γεφύρι σήμερα μετά τον καθαρισμό του

Εικ.Π.29-02: Το χαρακτικό αυτό, δημοσιευμένο το 1835 στον Άτλαντα της Expédition scientifique de Morée, είναι ζωγραφισμένο απ τον Prosper Baccuet (1797-1854) (Πηγή: eurotas.wordpress.com) .

Εικ.Π.29-03: Φωτογραφία του Fred Boissonas,του 1903 (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικ.Π.29-05: Χαρακτικό του Jules de Sinéty. Σεπτέμβριος 1845 (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Π.29

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Το χάνι του Βουρλιά (Σελλασίας) Το χάνι του Βουρλιά (Σελλασίας) βρισκόταν πάνω τον αρχικό δρόμο που ένωνε τον Μυστρά, με την Τρίπολη αλλά και πάνω στον αμαξιτό δρόμο που κατασκευάστηκε περί τα τέλη του 19ου αιώνα, δρόμος που με διάφορες παραλλαγές και βελτιώσεις υπάρχει μέχρι σήμερα και φυσικά ξεκινούσε πλέον από την Σπάρτη. Ήταν το πρώτο χάνι μετά το γεφύρι του Κόπανου, στον δρόμο για την Τρίπολη, αλλά και το πρώτο από την Τρίπολη, από όπου οι ταξιδιώτες είχαν την συνολική εικόνα της πεδιάδας της Σπάρτης με τον Ταΰγετο στο βάθος. Το χάνι αυτό αποτελείται από αρκετά κτίρια που έβλεπαν σε μια εσωτερική πλακοστρωμένη αυλή, που σχηματιζόταν από τα κτίρια και τους ψηλούς μαντρότοιχους. Η είσοδος στην αυλή αυτή γίνεται από μεγάλη αυλόπορτα που υπάρχει δυτικά. Ανατολικά της αυλής αυτής υπήρχαν βοηθητικοί χώροι και στεγασμένος στάβλος. Στην βορεινή πλευρά της αυλής υπήρχαν σε δύο σειρές κλειστοί χώροι που χρησιμοποιούνταν τόσο για την κατοικία του ιδιοκτήτη όσο και την εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών.

Στο βορειοδυτικό άκρο του συγκροτήματος το κτίριο είχε ανακαινιστεί, περί το 1960, με την κατασκευή ενός ισόγειου πλακοσκεπούς χώρου που λειτουργούσε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Εικ.Π.30-01: Σχέδιο του εσωτερικού, από τον F. W. Newton (1836). (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικ.Π.30-02: Το κυρίως κτίριο περί το 2016.

Π.30

Εικ.Π.30-03: Το κυρίως κτίριο σε χρήση, περί το 1930. (Πηγή: Αρχείο Νικολάου Β. Γεωργιάδη)

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Εικ.Π.31-01: Χάρτης της ευρύτερης περιοχής με την θέση του χανιού

Εικ.Π.31-02: Τα ερείπια του παλιού χανιού. Το δυτικό συγκρότημα

(Πηγή: Γεώργιος Σωτηριάδης, «Το πεδίο της εν Σελλασία μάχης»)

Εικ.Π.31-03: Τα ερείπια του παλιού χανιού. Η νοτιοδυτική άποψη του.

Π.31

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια Το χάνι Κοκκινόλουτσας Το χάνι αυτό είναι κτισμένο σε ένα μικρό οροπέδιο λίγο πιο πάνω, βορειότερα, από την διασταύρωση προς Αράχωβα (Καρυές). Το χαρακτηριστικό κόκκινο χώμα του οροπεδίου έδωσε και το όνομα στην περιοχή και στο χάνι. Και αυτό βρισκόταν πάνω τον αρχικό δρόμο που ένωνε την Σπάρτη με την Τρίπολη αλλά και πάνω στον μεταγενέστερο αμαξιτό δρόμο. Το συγκρότημα του χανιού αυτού αποτελείται από ένα μεμονωμένο κτίριο, δυτικά, που φαίνεται ότι είναι και το αρχικό. Δυστυχώς από το κτίριο αυτό έχουν σήμερα απομείνει μερικά τμήματα των περιμετρικών τοίχων τους με αφαιρεμένα όμως τα αγκωνάρια τους. Σε μικρή απόσταση από το αυτό υπάρχουν άλλα δύο, σε επαφή, κτίρια τα οποία, όπως προκύπτει από την δομή της κατασκευής τους, είναι μεταγενέστερα.

Εικ.Π.32-01: Φωτογραφία του του Fred Boissonas (1910), στην οποία φαίνεται το αρχικό κτίριο

Εικ.Π.32-02: Τα ερείπια του αρχικού κτιρίου. Η νοτιοδυτική πλευρά του.

Π.32

Εικ.Π.32-03: Τα ερείπια του αρχικού κτιρίου. Η νοτιοανατολική πλευρά του.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Εικ.Π.33-01: Χάρτης της ευρύτερης περιοχής με την θέση του χανιού

Εικ.Π.33-02:Το νεότερο ανατολικό συγκρότημα και ο παλιός δρόμος μπροστά από αυτό.

Εικ.Π.33-03: Η νότια όψη του δυτικού κτιρίου του νεότερου συγκροτήματος

Εικ.Π.33-04: Η νότια όψη του ανατολικού κτιρίου του νεότερου συγκροτήματος

Π.33

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια Το χάνι του Μπακούρου Το χάνι του Μπακούρου βρίσκεται στα όρια της Λακωνίας με την Αρκαδία, κοντά στην δεύτερη διασταύρωση για Αράχωβα (Καρυές). Δίπλα στο παλιό αυτό χάνι, υπάρχει και σήμερα ένα «χάνι», το κατάστημα Αρδάμη, όπου οι σύγχρονοι ταξιδιώτες σταματούν να ξεκουραστούν. Όπως φαίνεται στην φωτογραφία του 1900, το χάνι αποτελούνταν από διάφορα σε επαφή κτίρια, διώροφα ή μονόροφα.

Από αυτά εκείνο που σώζεται στην αρχική του, σχεδόν, μορφή είναι το ανατολικό (δεξιά στην φωτογραφία). Το κτίριο αυτό ήταν διώροφο και έβλεπε σε εσωτερική αυλή της οποίας η προσπέλαση γίνεται από τον δρόμο μέσω μίας μεγάλης αυλόπορτας. Εικ.Π.34-01: Φωτογραφία επιδιασκόπιου του 1900 όπου φαίνεται το χάνι του Μπακούρου

Π.34

Εικ.Π.34-02: Ερειπωμένα κτίρια από το χάνι του Μπακούρου σε φωτογραφία του 2014

3. Παράρτημα

Π.01. Οι δρόμοι, τα γεφύρια και τα χάνια

Εικ.Π.35-01: To ερειπωμένο κτιριακό συγκρότημα του χανιού (Φωτ. 2014)

Εικ.Π.35-03: Χάρτης της ευρύτερης περιοχής με την θέση του χανιού

Εικ.Π.35-02: Η παραπάνω φωτογραφία είχε δημοσιευθεί στη σουηδική ιστοσελίδα kringla.nu με τη σημείωση : «Ελλάδα, τελευταία στάση στον δρόμο από την Τρίπολη προς Σπάρτη.». Δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο από τα γνωστά χάνια. (Πηγή: Δημοσίευση στο facebook του Βαγγέλη Μητράκου)

Π.35

Από τον 17ο αιώνα, η αίγλη της βυζαντινής καστροπολιτείας αλλά και της Σπάρτης, προσέλκυσε από νωρίς το διεθνές ενδιαφέρον. Περιηγητές επισκέφθηκαν τον Μυστρά και την περιοχή της Αρχαίας Σπάρτης καταγράφοντας, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, όσα συνάντησε και όσα είδε και φυσικά ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα χαρακτικά που συνοδεύουν τις αφηγήσεις τους. Στα έργα τους κυρίαρχη θέση έχει τόσο αρχαίο θέατρο., όσο και το φυσικό περιβάλλον της Σπάρτης, ο Ευρώτας, ο Ταΰγετος και οι ελαιώνες της. Χαρακτηριστικές γκραβούρες που είχαν φιλοτεχνηθεί από τους περιηγητές ή τους συνοδούς τους παρουσιάζονται στη συνέχεια.

Το υλικό αυτό προέρχεται από την έκθεση χαρακτικών και φωτογραφιών του Αρχαίου Θεάτρου Σπάρτης, που είχε πραγματοποιηθεί τον Μάρτιο 2019 από την Πνευματική Εστία Σπάρτης, με την ευκαιρία της συνάντησης των Εταιρικών μελών του σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ» που είχε πραγματοποιηθεί στη Σπάρτη τον Απρίλη του 2019.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα - Π.02. Γκραβούρες περιηγητών Π.36

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

Το πανόραμα των γκραβορών

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Π.37

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.38-01 Εικ.Π.38-01: Τοπογραφικός χάρτης της περιοχής της Σπάρτης σχεδιασμένος το 1730 από τον Abbé Fourmont το 1730 (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη). Εικ.Π.38-02: Φανταστική τοπογραφία της περιοχής της Σπάρτης από τον γεωγράφο και χαρτογράφο Jean-Denis Barbié (Barbié de Bocase), βασισμένη στον χάρτη του Le Roy και στον Παυσανία. Περιλαμβάνεται στον “Άτλαντα” που συνοδεύει το Ταξίδι του Νέου Ανάχαρση (1788), τη μυθιστορηματική ανάπλαση του αρχαίου κόσμου του Abbé J. J. Barthélemy (Voyage du jeune Anacharsis en Grèce). Το θέατρο είναι το μοναδικό μνημείο που ήταν τότε αναγνωρίσιμο και σωστά τοποθετημένο.

Π.38

Εικ.Π.38-02

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.39-01: Τα ερείπια του Ρωμαϊκού Θεάτρου της Σπάρτης.

(Vue du theatre de Sparte.

(1770) Έκδοση: LE ROY, Julien David.

Les ruines des plus beaux monuments de la Grece, considérées du côté de l'histoire et du côté de l'architecture; par M. Le Roy, historiographe de l'Academie Royale d'Architecture, & de l'Institut de Bologne. Seconde édition corrigée et augmentée. τ.

IΙ, Παρίσι, Louis-François Delatour, MDCCLXX [1770]. Πηγή: http://el.travelogues.gr/

Π.39

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.40-01

Εικ.Π.41-01: Το θέατρο της Σπάρτης από τα δυτικά (1805). Χαρακτικό βασισμένο σε σχέδιο του Άγγλου περιηγητή William Gell.

(William Gell, Narrative of a journey in the Morea, 1823)

Εικ.Π.40-02: Χάρτης της Σπάρτης και της πεδιάδας του Ευρώτα.

(Plan de la plaine de Sparte – 1770). Έκδοση: LE ROY, Julien David. Les ruines des plus beaux monuments de la Grece, considérées du côté de l'histoire et du côté de l'architecture; par M. Le Roy, historiographe de l'Academie Royale d'Architecture, & de l'Institut de Bologne. Seconde édition corrigée et augmentée. τ. IΙ, Παρίσι, Louis-François Delatour, MDCCLXX [1770]. (Πηγή: http://el.travelogues.gr/)

Εικ.Π.40-03: Τοπίο στη Σπάρτη. (Vuë du dromos de Sparte – 1770) Έκδοση: LE ROY, Julien David. Les ruines des plus beaux monuments de la Grece, considérées du côté de l'histoire et du côté de l'architecture; par M. Le Roy, historiographe de l'Academie Royale d'Architecture, & de l'Institut de Bologne.

Seconde édition corrigée et augmentée. τ. IΙ, Παρίσι, Louis-François Delatour, MDCCLXX [1770]. (Πηγή: http://el.travelogues.gr/)

Εικ.Π.40-02

Π.40

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.40-03

Π.41

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Π.42

Εικ.Π.42-01: Τοπίο στη Σπάρτη. Χαρακτικό που αντιγράφει σχέδιο του Άγγλου περιηγητή William Haygarth του 1810.

(Alexis-Victor Joly, Vues de la Grèce moderne, Lithographiées par A.J., accompagnées d'un texte descriptif, 1824).

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.43-02 Εικ.Π.43-01: Σχέδια του θεάτρου της Σπάρτης (1829). Σχεδιαστικές αποκαταστάσεις του αναλημματικού τοίχου και των κερκίδων από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Abel Blouet.

(Abel Blouet, Expédition scientifique de Morée: Architecture, sculptures, inscriptions et vues du Péloponèse, des Cyclades et de l'Attique, 1833). Εικ.Π.43-02: Ερείπια της Σπάρτης. Χαρακτικό σε σχέδιο του Jules de Sinéty, ο οποίος το 1845 συνόδευσε στο ταξίδι του τον δούκα de Montpensier, γιο του βασιλιά της Γαλλίας, ο οποίος και εικονίζεται σε πρώτο πλάνο να ξεναγείται στα ερείπια.

(Voyage de S.A.R. Monseigneur le duc de Montpensier à Tunis, en Egypte, en Turquie et en Grèce, 1847).

Εικ.Π.43-01

Π.43

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.44-01: Άποψη του Μυστρά από το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης.

Χαρακτικό από το βιβλίο του Christopher Wordsworth Greece Pictorial, Descriptive & Historical (1839).

Αντιγράφει χαρακτικά της Expédition του

1829. Εικ. Π.44-02: «Πανόραμα της Σπάρτης από το αρχαίο θέατρο». Χαρακτικό σε σχέδιο που έκανε ο Ιταλός ζωγράφος Vincenzo Lanza την Άνοιξη του 1858 (Thomas Wyse, An Excursion in the Peloponnesus in the Year 1858, 1865). Εικ.Π.45-01: Ο Ταΰγετος με τα ερείπια του αρχαίου θεάτρου σε πρώτο πλάνο. Έργο του Edward Lear, ενός εκ των σημαντικότερων Βρετανών τοπιογράφων του 19ου αιώνα. Όπως σημειώνεται πάνω, το ζωγράφισε στις 23 Μαρτίου του 1849 (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Εικ.Π.44-01

Εικ.Π.44-02

Π.44

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

Εικ.Π.45-01

Π.45

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών

(Πηγή: Edwαrd Dodwell – Όψεις και τοπία της Ελλάδας)

Εικ.Π.46-01: Νοτιοανατολική άποψη των ερειπίων του θεάτρου της Αρχαίας Σπάρτης. Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται υπολείμματα των τειχών της πόλης. Σχέδιο Edwαrd Dodwell (1805). (Πηγή: Edwαrd Dodwell – Όψεις και τοπία της Ελλάδας)

Π.46

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.02 Γκραβούρες περιηγητών Εικ.Π.47-01: Ο Ευρώτας, από το Οδοιπορικό του Chateaubriand 1811 (Πηγή: eurotas.wordpress.com - (François René de Chateaubriand, Itinéraire de Paris a Jérusalem, et de Jérusalem a Paris: en allant par la Grèce et revenant par l’Egypte, la Barbarie et l’Espagne, Παρίσι: Le Normant, 1811, 1ος τόμος, σ. 71-121.)

Εικ.Π.47-02: Προσωποποίηση του Ευρώτα μαζί με προσωποποίηση της Λακεδαιμονίας σε ψηφιδωτό του 4ου αιώνα μ.Χ. Βρίσκεται στο Μουσείο της Αντιόχειας (Antakya), στην Τουρκία. (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικ.Π.45-02

Eικ.Π.47-03: Αυτή είναι η παλαιότερη γνωστή ζωγραφική απεικόνιση του τοπίου του Ευρώτα. Το σχέδιο είναι του αρχιτέκτονα Λε Ρουά, που ταξίδεψε στη Σπάρτη το 1754. Ο ίδιος σχεδίασε και τον χάρτη της κοιλάδας του Ευρώτα. Το χαρακτικό έχει τίτλο: «Άποψη του Δρόμου της Σπάρτης», καθώς ο Λε Ρουά θεωρούσε ότι εκεί βρισκόταν ο Δρόμος που αναφέρεται από τον Παυσανία. Το συνοδεύει από την εξής περιγραφή: «Ο Δρόμος ήταν ένα είδος σταδίου όπου ασκούνταν στο τρέξιμο οι νέοι Σπαρτιάτες: είναι πολύ ερειπωμένος. Σε μία πλευρά του, από τη μεριά του Ευρώτα, βλέπει κανείς, πολλά βάθρα γεμάτα επιγραφές που μας μαθαίνουν ιδιαίτερα τα ονόματα εκείνων που πήραν βραβεία στους αγώνες. Δεν τις δίνω εδώ, τις έχει αντιγράψει ο κ. Φουρμόν και βρίσκονται, μαζί με πολλές άλλες στη Βιβλιοθήκη του Βασιλιά, όπου μπορεί κανείς να τις δει· όμως, στην Άποψη του Δρόμου, έχω παραστήσει τη μορφή μιας από αυτές τις βάσεις. Για να τον ζωγραφίσω, κάθισα σε ένα κάπως ψηλό σημείο, για να φαίνεται ο Ευρώτας, και για να δείξω τη θέση του ποταμού ανάμεσα στον Δρόμο και το βουνό που βρίσκεται στα δεξιά, και πάνω στο οποίο ήταν χτισμένο το φρούριο Μενελάιο· το άλλο βουνό στα αριστερά είναι ο Θόρναξ.» (Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικ.Π.47-04: Τοπίο είναι από το πανόραμα του Ευρώτα του Dominique Papety.

Εικ.Π.47-03

Εικ.Π.47-01

Εικ.Π.47-04

(Πηγή: eurotas.wordpress.com)

Εικ.Π.47-05

Π.47

Το 2006, το Σωματείο «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης» σε συνεργασία με την τη Ε’ Εφορείας Κλασσικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων υλοποίησε το Σχέδιο Δράσης «Ανάδειξη και Προβολή Αρχαιολογικών χώρων της πόλης της Σπάρτης» στα πλαίσια του Επιχειρησιακού προγράμματος «Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση» του Έργου «Δράσεις Ενίσχυσης της Απασχόλησης με την Ενεργό Συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» που συγχρηματοδοτείται από το Ελληνικό Δημόσιο και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Πέραν των άλλων και στο πλαίσιο της δράσης αυτής το Σ.Φ.Α.Μ.Σ. εξέδωσε και ένα φυλλάδιο στο οποίο γίνεται μια σύντομη επισκόπηση των γνωστών αλλά και λιγότερο γνωστών στο ευρύ κοινό αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της πόλης, τα οποία ανασυνθέτουν το ισχυρό ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν της Σπάρτης και τεκμηριώνουν την θέση της ως μια από τις πιο σπουδαίες πόλεις του αρχαίου κόσμου. Οι αρχαιολογικοί χώροι της Σπάρτης που εμπεριέχονται και αναφέρονται στο φυλλάδιο αυτό παρουσιάζονται στην συνέχεια. Η παρουσίαση ολοκληρώνεται και μερικούς άλλους ενδιαφέροντες αρχαιολογικούς χώρους του Δήμου της Σπάρτης με την χρήση εικόνων και πληροφοριών από σχετικά μπάνερς που είχαν φιλοτεχνηθεί και παρουσιαστεί από το Ν.Π.Π.& Π. του Δήμου Σπάρτης στο πλαίσιο του «ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ 2015». Συντελεστές φυλλαδίου ΣΦΑΜΣ: Επιμέλεια φυλλαδίου: Μαρία Θεοδόση – Κοντού, Κείμενα: Στέλλα Ραυτοπούλου, Χαρά Γιαννακάκη, Μαρία Θεοδόση – Κοντού. Φωτογραφίες: Βασίλης Γεωργιάδης, Χαρά Γιαννακάκη, Αρχείο Ε’ ΕΠΚΑ Χάρτης: Ιωάννης (Γιάγκος) Γιαξόγλου Συντελεστές πινάκων αρχαιολογικών χώρων ευρύτερης περιοχής: Συντονισμός: Γιώργος Γιαξόγλου Κείμενα - φωτογραφίες: Λεωνίδας Σουχλέρης, Χαρά Γιαννακάκη, Αρχείο Ε’ ΕΠΚΑ & ΕΦΑΛΑΚ Δημιουργικό: Φωτεινή Φωτοπούλου, Γιώργος Γιαξόγλου

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα 3. Παράρτημα

Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης Π.48

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης Ακρόπολη της Σπάρτης 1. Ιερό Χαλκιοίκου Αθηνάς 2. Ρωμαϊκό Οικοδόμημα μεταξύ του Ιερού της Χαλκιοίκου, της Βασιλικής του Σωτήρος Χριστού και του Θεάτρου 3. Θέατρο 4. Κυκλοτερές Οικοδόμημα 5. Ρωμαϊκή Αγορά 6. Ρωμαϊκή Στοά 7. Ρωμαϊκό νεκροταφείο και Ηρώο Μνημεία του Ευρώτα 8. «Ηρώο του Αστραβάκου» 9. Ρωμαϊκή έπαυλη (οδός Ορθίας Αρτέμιδος, οικ. Ι.Δικαίου, Ο.Τ.100) 10. «Βωμός του Ψυχικού» 11. Η αρχαία γέφυρα του Ευρώτα 12. «Βωμός του Ευρώτα» 13. Αρχαίο Ιερό (οδός Λητούς, οικ. Ν. Π. Σταυρόπουλου Ο.Τ. 102) 14. Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος Οικόπεδα – αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης 15. Τάφος του Λεωνίδα 16. Έπαυλη του Aχιλλέα (οδός Βρασίδου, οικ. Τράγκα, Ο.Τ. 135) 17. Έπαυλη της Eυρώπης (οδός Διοσκούρων, οικ. Φουστάνου- Μουραμπά O.T. 36) 18. Ρωμαϊκός Δρόμος (οδός Αγ. Νίκωνος, οικ.

Aγγελόπουλου, O.T. 114) 19. Έπαυλη της Mέδουσας (οδός Αλκμάνος, οικ. Παρασκευοπούλου, O.T. 124) 20. Έπαυλη του Oρφέα ή του Eυρυκλή (οδός Ηρακλειδών, οικ. Γ. Παπαδημητρίου & H. Στασινάκη, O.T. 140) 21. Aράπισσα ή Pωμαϊκά Λουτρά (οικ. Παπασωτηρίου, Φιλιππόπουλου & Νικόλαρου, Μαγούλα)

Π.49

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

1. Ιερό Χαλκιοίκου Αθηνάς Θεωρείται το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο Ιερό στην Ακρόπολη της Σπάρτης. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η χρήση του ανάγεται από τον 10ο αι.π.Χ. ενώ η λατρεία της Αθηνάς στην περιοχή τεκμηριώνεται από τον 8ο αι.π.Χ. Ελάχιστα κατάλοιπα του ναού βρέθηκαν από αυτές τις περιόδους καθώς η περιοχή ισοπεδώθηκε κατά τη βυζαντινή εποχή. Σύμφωνα όμως με περιγραφές των κειμένων ίσως να επρόκειτο για έναν απλό ναό (οίκημα) μέσα σε περίβολο που περιέκλειε όλο το δυτικό άκρο της ακρόπολης. Στο Ιερό αυτό ζήτησαν άσυλο οι βασιλείς της Σπάρτης Παυσανίας και Άγις. Όταν ο πρώτος κατέφυγε στο ιερό καταδικασμένος ως προδότης, οι Σπαρτιάτες τον εκτέλεσαν έμμεσα, φράζοντας την πόρτα του ιερού. Επειδή όμως ο θάνατος του ικέτη θεωρούταν μίασμα για να «καθαρθούν» κατασκεύασαν δύο χάλκινους ανδριάντες που τους αφιέρωσαν μέσα στο ίδιο το ιερό. Εδώ βρέθηκε και ο κορμός οπλίτη που φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο της Σπάρτης και είναι γνωστός ως «Λεωνίδας» (Εικ.Π.50-01)..

Π.50

Εικ.Π.50-01

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

2. Ρωμαϊκό Οικοδόμημα μεταξύ του Ιερού της Χαλκιοίκου, της Βασιλικής του Σωτήρος Χριστού και του Θεάτρου Στο χώρο μεταξύ του Ιερού της Αθηνάς Χαλκιοίκου και της Βασιλικής του Σωτήρος Χριστού, σώζονται κατάλοιπα μεγάλου ρωμαϊκού οικοδομήματος. Πρόκειται για δημόσιο κτήριο, άγνωστης χρήσης, κατασκευασμένο από οπτόπλινθους, κονίαμα και αργούς λίθους ενώ εσωτερικά φέρει δύο μεγάλες κόγχες

Π.51

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

3. Θέατρο Το Θέατρο στη νότια κλιτύ της ακρόπολης διατηρεί στοιχεία από πολλές διαφορετικές φάσεις: τα κύρια αρχιτεκτονικά κατάλοιπα χρονολογούνται στα ύστερα Ελληνιστικά χρόνια, ενώ πολλά επιμέρους στοιχεία χρονολογούνται μέχρι και το τέλος του 4ου μ.Χ. αι. Το κοίλο που χωριζόταν σε κερκίδες από σκάλες (9 κάτω και 18 πάνω από το διάζωμα) σώζεται σε κακή κατάσταση καθώς τα εδώλια και η θεμελίωση τους χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό σε κατοικίες που κατασκευάστηκαν στο χώρο αυτό κατά τον 9ο αι. μ.Χ. Τα σπίτια αυτά δεν έχουν ακόμη ανασκαφεί στο σύνολό τους, μερικά μάλιστα φαίνονται καθαρά στο δυτικό τμήμα της ορχήστρας. Το κοίλο στηρίζεται εν μέρει σε δύο μεγάλους αναλημματικούς τοίχους, που προστέθηκαν για να αυξηθεί η συνολική χωρητικότητα του Θεάτρου (16.000 θεατές). Το Θέατρο είχε μεγάλη σκηνή και προσκήνιο, πεταλοειδή ορχήστρα και περιμετρική στοά στο πάνω μέρος του κοίλου. Μπροστά από το Θέατρο πρέπει να πέρναγε κεντρική οδική αρτηρία της ρωμαϊκής Σπάρτης, διότι κατά το 2ο μ.Χ. αι. στον τοίχο της παρόδου χαράχθηκε μεγάλος αριθμός τιμητικών επιγραφών όπως και μέσα στην ορχήστρα του Θεάτρου.

Π.52

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

ΦΩΤ.01 – ΦΩΤ.02 – ΦΩΤ.03 – ΦΩΤ.04 – ΦΩΤ.05 ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ (1924-5)

Προέλευση: THE ANNUAL OF THE BRITISH SCOOL AT ATHENS /Αναπαραγωγή με την άδεια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών

ΦΩΤ.01

ΦΩΤ.06 – ΦΩΤ.Ο7 ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ (1925-6) Προέλευση: THE ANNUAL OF THE BRITISH SCOOL AT ATHENS /Αναπαραγωγή με την άδεια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών

ΦΩΤ.02

ΦΩΤ.03

ΦΩΤ.08 – ΦΩΤ.09 ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ (1927-8) Προέλευση: THE ANNUAL OF THE BRITISH SCOOL AT ATHENS /Αναπαραγωγή με την άδεια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών ΦΩΤ.10 ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ (1925-7) Προέλευση: THE ANNUAL OF THE BRITISH SCOOL AT ATHENS /Αναπαραγωγή με την άδεια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών

ΦΩΤ.04

ΦΩΤ.05

ΦΩΤ.11 ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ - (οικ. Μαυράκη, περίπου 1926-27) Προέλευση: ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ-ΣΠΑΡΤΗ

ΦΩΤ.06

ΦΩΤ.12 «ΣΠΑΡΤΗ – ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟΝ» : ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΔΕΛΤΑΡΙΟ (περίπου 1930) Προέλευση: ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ-ΣΠΑΡΤΗ

ΦΩΤ.07

ΦΩΤ.08

ΦΩΤ.09

ΦΩΤ.13 «ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟΔΕΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ» (φωτ: CL.Y.BÉQUIGNON) Από το βιβλίο του Pierre Roussel Sparte (έτος έκδοσης 1939) Προέλευση: ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ-ΣΠΑΡΤΗ ΦΩΤ.14 «ΣΠΑΡΤΗ – ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟΝ» (φωτ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ν. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ) Από το λεύκωμα «ΣΠΑΡΤΗ –SPARTE» (εκδ. περίπου 1935) Προέλευση: ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ-ΣΠΑΡΤΗ ΦΩΤ.15 ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1960. (φωτ: ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ) Προέλευση: ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ-ΣΠΑΡΤΗ /

ΦΩΤ.11α

ΦΩΤ.12

ΦΩΤ.10

ΦΩΤ.11β

ΦΩΤ.13

ΦΩΤ.14

ΦΩΤ.15

Π.53

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

4. Κυκλοτερές Οικοδόμημα Το «Κυκλοτερές Οικοδόμημα» ανεσκάφη για πρώτη φορά το 1892 από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών. Πάνω σε μια κυκλική κρηπίδα τριών βαθμίδων εδραζόταν κάθετος τοίχος που σήμερα σώζεται σε καλύτερη κατάσταση στο νοτιοδυτικό τμήμα της κατασκευής. Ολόκληρο το οικοδόμημα στηρίζεται πάνω σε τετράγωνο πόδιο. Οι ανασκαφείς το ταύτισαν με τον Σκιά, ένα κτήριο με μεταλλική ίσως ανωδομή που στέγαζε συνελεύσεις. Μεταγενέστερες όμως έρευνες έδειξαν ότι πρόκειται για κυκλική επένδυση φυσικού εξάρματος του λόφου της ακρόπολης, η οποία πρέπει να αποδοθεί σε ελληνιστικό ταφικό μνημείο, ένα τύμβο πάνω σε ψηλό τετράγωνο πόδιο, το οποίο θα πρέπει να είχε κατασκευαστεί προς τιμήν κάποιου Σπαρτιάτη βασιλιά, πιθανόν του Άγι (246 π.Χ.). Στην κορυφή θα πρέπει να έστεκε τρόπαιο, ή άγαλμα της Νίκης ενώ κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, το μνημείο στην κορυφή πιθανόν να αντικαταστάθηκε από μια σειρά αγαλμάτων.

Π.54

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

5. Ρωμαϊκή Αγορά Μεγάλων διαστάσεων ρωμαϊκό οικοδόμημα, του οποίου έχει ανασκαφεί μόνο η νοτιοδυτική γωνία. Από το βόρειο τοίχο του οικοδομήματος έχει αποκαλυφθεί τμήμα μήκους 19,5 μ. και από τον δυτικό τμήμα μήκους 21,60 μ. Ορατή είναι η νοτιοδυτική γωνία του κτηρίου, το οποίο ήταν προφανώς διώροφο από τη νότια και ισόγειο από τη βόρεια πλευρά, λόγω της κλίσης του εδάφους. Οι τοίχοι του ήταν κατασκευασμένοι κατά τον πολυγωνικό τρόπο δόμησης στο κατώτερο μέρος και με ψευδοϊσόδομο τρόπο στο ανώτερο. Στο εσωτερικό του κτηρίου κατασκευάστηκαν, σε μεταγενέστερη φάση, ενδιάμεσα χωρίσματα με τον ψευδοϊσόδομο τρόπο τοιχοποιίας. Στο εσωτερικό του κτηρίου βρέθηκε και το μεγάλο άγαλμα της Ιουλίας Μαμμαίας (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών). Πιθανώς το οικοδόμημα να αποτελεί τμήμα ενός μεγάλου συγκροτήματος από διώροφες Στοές, στο κέντρο του οποίου υπήρχε μια μεγάλη ανοιχτή πλατεία, η επίπεδη έκταση της οποίας είναι ορατή μέχρι σήμερα. Ο Παυσανίας περιγράφει πλήθος αγαλμάτων και Ιερών στο χώρο της Αγοράς.

Π.55

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

6. Ρωμαϊκή Στοά Μεγάλο Ρωμαϊκό οικοδόμημα που λειτουργούσε ως νότιο όριο της Ρωμαϊκής Αγοράς, αλλά και ως αναλημματικός τοίχος στην πλαγιά του λόφου της ακρόπολης. Οι δοκιμαστικές τομές που πραγματοποιήθηκαν από την Αγγλική Σχολή παρουσιάζουν μια διώροφη στοά δωρικού ρυθμού, συνολικού μήκους 1.86 μ. και πλάτους 22 μ. Εσωτερικά έφερε επένδυση από χρωματιστές πλάκες μαρμάρου. Το δυτικότερο τμήμα της στοάς σχεδόν εφάπτεται με την ανατολική πλευρά του «Κυκλοτερούς οικοδομήματος». Η κατασκευή εκτείνεται προς Α., όπου και έχει αποκαλυφθεί τμηματικά, βόρεια του υστερορρωμαϊκού τείχους. Σύμφωνα με τους ανασκαφείς ταυτίζεται με την «Περσική Στοά» ενώ στα ερείπια της Στοάς εγκατέστησε ο Άγιος Νίκωνας το μοναστήρι του.

Π.56

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

7.

Ρωμαϊκό νεκροταφείο και Ηρώο

Σε μια μικρή χαράδρα στην Β. κλιτύ της ακροπόλεως και κοντά στο ρέμα της Μούσγας ανεσκάφη στα 1931 – 1934 νεκροταφείο με δέκα περίπου ταφικά δωμάτια και περίπου 80 τάφους που χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους (1ο – 2ο μ.Χ. αι.) Ξεχωρίζει ο αναστηλωμένος «Τάφος του Ποιητή» ή «Ηρώον των Μουσών», που σώζει μοναδικές τοιχογραφίες των Μουσών και του Απόλλωνος στον τύπο του Λυκείου.

Π.57

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

8. «Ηρώο του Αστραβάκου» Το έτος 1906, κατά την ανασκαφική έρευνα της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής, νότια από τον « Βωμό του Λυκούργου», εντοπίστηκε θέση με αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που ταυτίστηκε με το ηρώο του δαίμονα Αστραβάκου. Στο ανατολικό τμήμα του χώρου είναι ορατός τοίχος μνημειακής κατασκευής, μήκους 7 μ., που πιθανώς αποτελεί τμήμα του ελληνιστικού τείχους της Σπάρτης. Το ανατολικό του μέτωπο είναι κατεστραμμένο, ενώ το δυτικό αποτελείται από μεγάλους πολυγωνικούς λίθους. Στα δυτικά του έχει αποκαλυφθεί τμήμα αρχαίου δρόμου και αποσπασματικά σωζόμενοι τοίχοι που φαίνεται πως ανήκουν σε διάφορες κατασκευές. Η χρήση του χώρου εκτείνεται από τους γεωμετρικούς μέχρι τους ρωμαϊκούς και ελληνιστικούς χρόνους (πήλινα πλακίδια με ανάγλυφη διακόσμηση, μικροσκοπικά αναθηματικά αγγεία, τμήμα ανάγλυφου πίθου με σκηνή μάχης, πήλινα αρχιτεκτονικά μέλη με ανάγλυφη διακόσμηση και καλής ποιότητας κεραμεική). Λαμβάνοντας υπόψη το είδος και την ποιότητα των ευρημάτων οι ανασκαφείς διατύπωσαν την άποψη ότι ίσως πρόκειται για κάποιο από τα ηρώα που μαρτυρεί ο Παυσανίας.

Π.58

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

9, Ρωμαϊκή έπαυλη Οδός Ορθίας Αρτέμιδος, Οικ. Ι.Δικαίου, Ο.Τ.100 Κοντά στη γέφυρα του Ευρώτα έχει αποκαλυφθεί τμήμα μεγάλης ρωμαϊκής έπαυλης. Τα ευρήματα της ανασκαφής που ξεκίνησε το 1964 μαρτυρούν συνεχής κατοίκηση από τους αρχαϊκούς έως και τους υστερορωμαϊκούς χρόνους. Στο βόρειο τμήμα του οικοπέδου αποκαλύφθηκε τετράγωνης κάτοψης κατασκευή από επιμελώς κατεργασμένες πώρινες λιθοπλίνθους, με δάπεδο από ασβεστοκονίαμα (αίθριο επαύλεως). Νότια της κατασκευής εντοπίστηκε τμήμα ρωμαϊκού κτίσματος με δυο ψηφιδωτά δάπεδα του 3ου αι. μ.Χ.. που φέρουν θαλάσσια διακοσμητικά θέματα και θεωρήθηκε ότι κοσμούσαν χώρους λουτρικής κατασκευής.

Π.59

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης 10. «Βωμός του Ψυχικού» Κοντά στη δεξιά όχθη του Ευρώτα και απέναντι από το ιερό της Ελένης και του Μενελάου (Μενελάϊο), που έχει εντοπιστεί στην περιοχή της αρχαίας Θεράπνης βρίσκονται τα λείψανα κτίσματος ορθογώνιας κάτοψης (17,60 x 14,10 μ.) με ευρύ άνοιγμα στη βορειοανατολική μακρά πλευρά του. Εσωτερικά στις τρεις πλευρές του κτηρίου – εκτός από την πλευρά της εισόδου – σχηματίζονται ορθογώνιες εσοχές. Τα υλικά κατασκευής αποτελούνται από μεγάλους κροκαλοπαγείς λίθους (πιθανώς από τις όχθες του Ευρώτα). Απέναντι από την είσοδο διαμορφώνεται βάση με μια ψηλότερη κατασκευή στο μέσο που θεωρήθηκε εξέδρα. Μπροστά της, στο εσωτερικό του μνημείου, αποκαλύφθηκε κιβωτιόσχημος τάφος των ρωμαϊκών χρόνων. Βορειότερα του τάφου αποκαλύφθηκε λιθόπλινθος που εδραζόταν σε στρώμα κονιάματος (βάση στήλης ή αγάλματος). Μεταξύ του ρωμαϊκού τάφου και του μνημείου βρέθηκαν τμήματα μαρμάρινων γλυπτών και πλακών με ανάγλυφη διακόσμηση ανθεμίων που ανήκουν σε πώμα σαρκοφάγου και ενισχύουν την άποψη ότι πρόκειται για μνημειακή ταφική κατασκευή. Το μνημείο χρονολογήθηκε στους ελληνιστικούς ή παλαιότερους χρόνους και ταυτίστηκε με κάποιο παρόδιο ιερό πάνω στην αρχαία οδό προς τη Θεράπνη, πιθανώς με αυτό του Διός Πλουσίου. Ίσως πρόκειται πάλι για Λέσχη ή για το Φοιβαίο.

Π.60

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

11. Η αρχαία γέφυρα του Ευρώτα Τμήματα ποδαρικών της αρχαίας γέφυρας του Ευρώτα σώζονται εντός της κοίτης του ποταμού και σε μικρή απόσταση (περίπου 60 μέτρα) δυτικά της σύγχρονης τσιμεντένιας γέφυρας. Το βόρειο ποδαρικό έχει ακανόνιστο σχήμα, με μέγιστο μήκος 3,40 μ. και πλάτος 3,20 μ. περίπου. Το ορατό σήμερα τμήμα του νοτιότερου ποδαρικού έχει διαστάσεις 5,20 Χ 3,80 μ.. Πρόκειται για κατασκευές από ποταμίσιους λίθους και κονίαμα. Στο νότιο άκρο του νότιου ποδαρικού σώζονται πώρινες λιθόπλινθοι που ίσως αποτελούσαν τμήμα της εξωτερικής επένδυσής του. Στη συγκεκριμένη περιοχή τοποθετούνται, με βάση τις αρχαίες πηγές, τις επιγραφικές μαρτυρίες και τα ανασκαφικά δεδομένα, τρεις γέφυρες που η μία διαδέχτηκε την άλλη. Η πρωιμότερη αναφορά στην ύπαρξη γέφυρας στον Ευρώτα κατά τον 4ο αι. π.Χ., γίνεται από τον Ξενοφώντα. Κατασκευάστηκε νέα τον 1ο αι.π.Χ. από τον Γάιο Ιούλιο Ευρυκλή και επισκευάστηκε από τον Ιούλιο Παυλείνο στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ.. Τελευταία είναι η γέφυρα του μοναχού Νικοδήμου, που χρονολογείται στον 11ο αι. μ.Χ. από την οποία διατηρούνται τα σωζόμενα λείψανα. Κοντά στη θέση τοποθετείται η βορειοανατολική πύλη του τείχους της πόλεως καθώς και αρχαία οδός που κατευθυνόταν προς βορρά περνώντας από τη γέφυρα.

Π.61

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

12. «Βωμός του Ευρώτα» Νοτιοανατολικά της σύγχρονης γέφυρας του Ευρώτα εντοπίζεται ο «Βωμός του Ευρώτα» ή «Βωμός του Λυκούργου». Η ανασκαφή έγινε το 1906 από τον G. Dickins Πρόκειται για οικοδόμημα διαστάσεων 23,90 Χ 6,70 μ., το ανατολικό τμήμα του οποίου είχε καταστραφεί μερικώς από το αυλάκι παλιού νερόμυλου. Οι τοίχοι της κρηπίδας είναι κατασκευασμένοι από τέσσερις δόμους πωρόλιθου, ενώ η ανώτερη σωζόμενη σειρά, που προεξέχει περιμετρικά, αποτελείται από μεγαλύτερου μεγέθους επιμελώς δουλεμένα κομμάτια γκρίζου λίθου. Στο εσωτερικό του οικοδομήματος υπάρχει γέμισμα από ακατέργαστους λίθους, που τοποθετήθηκαν εκεί μετά από την κατασκευή των εξωτερικών τοίχων. Σε απόσταση 6,90 μ. από τη δυτική πλευρά του σώζεται κάθετο τοιχίο που προεξέχει της επιφάνειας της κρηπίδας. Το κτήριο είχε υποστεί κατά την αρχαιότητα μετατροπές, όπως γίνεται φανερό από τους μεγάλους επιφανειακούς ακατέργαστους λίθους που δεν ανήκουν στην αρχική οικοδομική φάση και καταλαμβάνουν το κέντρο περίπου της κατασκευής, ενώ μεταγενέστερη προσθήκη αποτελεί και η κλίμακα που οδηγούσε στο μνημείο και σώζεται στο δυτικό τμήμα του. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα το κτίσμα ανάγεται χρονολογικά στον 4ο και στον 3ο αι.π.Χ. ενώ ο ανασκαφέας το τοποθέτησε 2ο αι.π.Χ. ταυτίζοντας το με τον Βωμό του Λυκούργου. Πάντως η πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι πρόκειται για ναϊκό οικοδόμημα ή και Λέσχη.

Π.62

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

13. Αρχαίο Ιερό Οδός Λητούς, Οικ. Ν. Π. Σταυρόπουλου Ο.Τ. 102). Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ανασκάφηκε επίμηκες ναϊκό οικοδόμημα (5,10 x 29,20 μ.). Ο ανατολικός και μικρό τμήμα του νότιου τοίχου του κτηρίου χρονολογούνται στα τέλη του 6ου ή αρχές του 5ου αι. π.Χ και σώζουν στο εξωτερικό τους μέτωπο πολυγωνική (λέσβια) τοιχοποιία από γκρίζο μάρμαρο, ενώ το εσωτερικό τους μέτωπο είναι κατασκευασμένο από μικρότερους ακατέργαστους λίθους. Ανάμεσα στις δυο παρειές τους διακρίνεται γέμισμα από μικρότερες πέτρες. Οι υπόλοιπες πλευρές του κτηρίου έχουν υποστεί διαρκείς μετασκευές, επισκευές και προσθήκες που χρονολογούνται μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Είναι κτισμένες με ακατέργαστες πέτρες, κεραμίδια και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει χρησιμοποιηθεί κονίαμα για συνδετικό υλικό. Στη νότια μακρά πλευρά του οικοδομήματος είναι ορατή θύρα εισόδου που σφραγίστηκε πρόχειρα σε μεταγενέστερη περίοδο. Στα ανατολικά του ανασκάφηκε αποθέτης με κεραμεική που χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ.. και κάτω από αυτόν αποκαλύφθηκε τάφος των ρωμαϊκών επίσης χρόνων. Ίσως να πρόκειται για κάποιο ιερό το οποίο αποδεικνύει την ύπαρξη συνεχούς λατρείας αφηρωισμένων νεκρών.

Π.63

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

14. Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος Στη δυτική όχθη του Ευρώτα, το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος υπήρξε ένα από τα πρωιμότερα και σημαντικότερα ιερά της Σπάρτης. Είναι γνωστό από τις αρχαίες πηγές καθώς και από τους περιηγητές του 18ου και του 19ου αιώνα που επισκέφτηκαν την περιοχή και ανασκάφηκε από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή (1906 - 1910). .Κατά τη διάρκεια της μακραίωνης χρήσης του υπήρξαν μετατροπές. Η λατρεία στον χώρο ξεκινάει από τον 9ο αι. π.Χ. όταν στη θέση υπήρχε ένας βωμός. Τα παλαιότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα (τμήμα αψιδωτής κατασκευής, τμήμα ναού και βωμός) χρονολογούνται γύρω στο 700 π.Χ. Στην ίδια θέση ύστερα από πλημμύρα του Ευρώτα (μέσα του 6ου αι. π.Χ.) ιδρύθηκε νέος μεγαλύτερος ναός, που χρησιμοποιείται μέχρι τον 2ο αι. π.Χ. οπότε και επισκευάζεται ή αντικαθίσταται πάνω στα ίδια θεμέλια. Ένα ζεύγος πώρινων αναθηματικών αναγλύφων που μιμούνται αετώματα και κοσμούνται από λέοντες, ίσως αντιγράφει το αρχαϊκό αέτωμα του κτηρίου. Στην προερχόμενη από το ιερό λίθινη αναθηματική στήλη του Ξενοκλή απεικονίζεται η πρόσοψη του ναού της Ορθίας. Πρόκειται για ναό δωρικού τύπου, με σηκό και πρόναο και με πρόσοψη με δυο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες. Τον 3ο αι.μ.Χ. κατασκευάζεται αμφιθέατρο και μεγαλύτερος βωμός. Το κυκλικό κοίλο του αμφιθεάτρου διακόπτεται στο δυτικό του τμήμα από το ναό, η πρόσοψη του οποίου αντικαθιστά τη σκηνή ενός αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Η θεμελίωση του αμφιθεάτρου αποτελούταν από ακατέργαστες πέτρες καικονίαμα, ενώ ως οικοδομικό υλικό χρησίμευσαν παλαιότερα αναθήματα (λίθινες στήλες και πήλινες μάσκες). Από εκεί και πάνω μια σειρά τοίχων που διευθετούνταν ακτινωτά γύρω από την ορχήστρα χρησίμευαν ως στηρίγματα των κυκλικών σειρών των εδωλίων που διακόπτονταν από κλίμακες. Εξωτερικά και κάτω από την ψηλότερη σειρά καθισμάτων ο τοίχος του αμφιθεάτρου στηριζόταν σε κτιστούς πεσσούς που σχημάτιζαν κυκλικό καμαροσκεπή διάδρομο. Η «Ορθία» (το όνομα οφείλεται στο ότι ίσως η θεά να απεικονιζόταν όρθια) που λατρευόταν κατά τους πρώτους χρόνους λειτουργίας του ιερού σχετιζόταν με τη φύση και τη γονιμότητα. Αργότερα η λατρεία της ταυτίστηκε με αυτήν της Αρτέμιδος. Στον ίδιο χώρο με την Ορθία ή κοντά στο ιερό της, λατρευόταν και η Ειλειθυία, θεά του τοκετού και προστάτις των νηπίων. Το ιερό της Ορθίας ήταν το κέντρο της κρατικής αγωγής των νεαρών Σπαρτιατών, καθώς η θεά προστάτευε τα παιδιά από την ηλικία των εφτά χρόνων μέχρι και την αρχή της εφηβείας. Στα πλαίσια της λατρείας πραγματοποιούνταν ποικίλα δρώμενα, χοροί και αγώνες. Από τα ευρήματα ξεχωρίζουν μικρά μολύβδινα ειδώλια και πήλινα προσωπεία (7ο και κυρίως 6ο αι.π.Χ.) που απεικονίζουν γέρους, στρατιώτες, σατύρους, γοργόνεια, νέους κ.α. Πιθανώς αντιγράφουν ξύλινες ή δερμάτινες μάσκες που φορούσαν οι πιστοί κατά τη διάρκεια τελετουργικών χορών στα πλαίσια της λατρείας. Επίσης λίθινες ενεπίγραφες αναθηματικές στήλες (ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων) με ένθετα δρεπάνια μαρτυρούν αγώνες που τελούνταν προς τιμήν της θεάς. Σε αυτούς συμμετείχαν μικροί Σπαρτιάτες με έπαθλο ένα σιδερένιο δρεπάνι (σύμβολο γονιμότητας και συγκομιδής) που τοποθετούνταν στη λίθινη στήλη και αναγραφόταν το όνομα του νικητή και το αγώνισμα που διακρίθηκε: μώα (αγώνας τραγουδιού), η κελοία (αγώνας απαγγελίας) και το καθηρατόριο (ένα είδος κυνηγητού). Πτυχή της λατρείας στο ιερό αποτελεί και η τελετή της διαμαστίγωσης (έφηβοι μαστιγώνονταν με δύναμη). Η τελετή αυτή συνηθιζόταν στους μετακλασικούς κυρίως χρόνους και έγινε δημοφιλής τη ρωμαϊκή περίοδο.

Π.64

Εικ.Π.64-01: Ευρήματα από το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Π.65

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

15. Τάφος του Λεωνίδα Το μνημείο – επονομαζόμενο «Τάφος του Λεωνίδα» ή «Λεωνιδαίο» - είναι ένα ναόσχημο οικοδόμημα διαστάσεων 12,5 x 8,30 μ., κατασκευασμένο από μεγάλες λιθοπλίνθους. Χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή, μολονότι πολλοί αρχαιολόγοι το θεωρούν κλασικό, και το ταυτίζουν με το ναό του Απόλλωνα Καρνείου. Το εσωτερικό του μνημείου χωριζόταν σε δυο χώρους και είχε τη μορφή πρόναου με δυο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες. Το οικοδόμημα έχει συνδεθεί με το κενοτάφιο του Λεωνίδα, μνημείο που ο περιηγητής Παυσανίας συνάντησε νότια του θεάτρου. Ωστόσο δεν υπάρχει κάποια ασφαλής ένδειξη που να ενισχύει τη συγκεκριμένη ταύτιση.

Εικ.Π.66-02: Ο «Τάφος του Λεωνίδα» σήμερα

Π.66

Εικ.Π.66-01: Ο «Τάφος του Λεωνίδα» στις αρχές του 20ου αιώνα.

Εικ.Π.66-03: Ο «Τάφος του Λεωνίδα» στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Η περιοχή ανατολικά του είναι αδόμητη και φαίνεται το 2ο Δημοτικό Σχολείο.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

16. Έπαυλη του Αχιλλέα Οδός Βρασίδου, Ο.Τ. 36 Απαλλοτριωμένο ακίνητο του ΥΠ.ΠΟ.Α. «Στην οδό Βρασίδου στο οικοδομικό τετράγωνο 36, τη χρονική περίοδο 1874 1875 πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα από τον αρχαιολόγο Παναγιώτη Σταματάκη σε τμήμα μιας μεγάλης Ρωμαϊκής έπαυλης του 4ου αιώνα μ.Χ. Το τρίκλινο (δηλ. τον επίσημο χώρο υποδοχής) της έπαυλης κοσμούσε ψηφιδωτό δάπεδο με εικονογραφική παράσταση από τον Τρωικό κύκλο. Συγκεκριμένα απεικονίζεται η στιγμή της ανακάλυψης από τον πολυμήχανο Οδυσσέα του Αχιλλέα, που παρέμενε κρυμμένος στην αυλή του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδους. Στη Σκύρο είχε κρύψει η Θέτιδα τον γιό της προκειμένου να μην συμμετάσχει στον Τρωικό Πόλεμο, καθώς γνώριζε ότι θα σκοτωθεί. Στην εικονογραφική παράσταση ο Αχιλλέας στο κέντρο εικονίζεται να βγάζει από πάνω του τα γυναικεία ρούχα, και αφού έχει βάλει το κράνος του, να αρπάζει την ασπίδα του έτοιμος να αντιμετωπίσει τους εχθρούς που έχουν εισβάλει στο παλάτι του βασιλιά Λυκομήδη. Δύο κόρες του Λυκομήδη, η μία από τα αριστερά και η Δηιδάμεια από τα δεξιά, προσπαθούν να τον αποτρέψουν από το να αποκαλυφθεί. Η Δηιδάμεια εικονίζεται γυμνή και τα ενδύματα της στο αριστερό χέρι.

Το ψηφιδωτό δάπεδο για λόγους προστασίας του από την ανερχόμενη υγρασία αποκολλήθηκε το 1964 και εκτίθεται στη μόνιμη έκθεση ψηφιδωτών δαπέδων του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης.» (1) (1) Αρχείο ΕΦ.Α.ΛΑΚ. Από εκδήλωση του ΝΠΠ&Π συλλόγου «ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΔΡΟΜΕΙΣ»

Π.67

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

14. Ρωμαϊκή έπαυλη «Οικία της Ευρώπης» Οδός Κων. Παλαιολόγου και Διοσκούρων, Ο.Τ. 40 Απαλλοτριωμένο ακίνητο του ΥΠ.ΠΟ.Α. «Μεταξύ του μεγάλου και εντυπωσιακού συνόλου των ρωμαϊκών ψηφιδωτών δαπέδων της Σπάρτης εξέχουσα θέση κατέχουν τα ψηφιδωτά με απεικόνιση της Αρπαγής της Ευρώπης από τον μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία όπως και το ψηφιδωτό του Ορφέα που παίζει τη λύρα στα άγρια ζώα. Δεν μπορεί να θεωρηθεί σύμπτωση ότι το ψηφιδωτό της Αρπαγής της Ευρώπης είναι το πρώτο ψηφιδωτό δάπεδο που ήρθε στο φως στην νεοϊδρυθείσα τότε πόλη της Σπάρτης, το 1882 μόλις. Εντοπίστηκε στον κήπο της ιδιοκτησίας Φουστάνου στη συμβολή των οδών Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Διόσκουρων, σε βάθος περίπου μισού μέτρου κατά τις εκσκαφικές εργασίες που πραγματοποιούσε ο ιδιοκτήτης. Η ιδιοκτησία απαλλοτριώθηκε το 1874 τα σχέδια εκπονήθηκαν το1875 και το κτίριο που θα προστάτευε και «θα απάλλασσε από κάθε κίνδυνο αυτό το στολίδι της πόλης» ανεγέρθη περί τα τέλη του 19ου αιώνα. Το ψηφιδωτό δάπεδο έχει διαστάσεις 2,05 Χ 1,98 μ. Πρόκειται για το κεντρικό θέμα ενός ψηφιδωτού δαπέδου, τα πλαίσια του οποίου δεν έχουν αποκαλυφθεί. Απεικονίζεται ιδιαίτερα φυσιοκρατικά ο μεταμορφωμένος σε Δια ταύρος, ως ένα ρωμαλέο, όμορφο ζώο κινούμενο προς τα δεξιά, πάνω από τον ωκεανό. Στη ράχη του φέρει την Ευρώπη, απεικονιζόμενη ως μία όμορφη, θελκτική νεαρή γυναίκα, με ιδιαίτερα αρμονικά χαρακτηριστικά, χωρίς ίχνος φόβου από την αρπαγή της να αποδίδεται στις εκφράσεις προσώπου της. Το σώμα της είναι σχεδόν γυμνό, με εξαίρεση ένα ύφασμα στερεωμένο μεταξύ των σκελών της, και αποδίδεται με ελαφρά στροφή προς τα αριστερά, ενώ το κεφάλι της στρέφει στην αντίθετη κατεύθυνση. Με ένα υψωμένο δεξί χέρι κρατά ένα κισσόφυλλο, ενώ το αριστερό χέρι ακούμπα ελαφρά στη ράχη του ζώου.

.

Εικ.Η1-04: Φωτορεαλιστικό άποψης του όλου ακινήτου, από ψηλά, ,μετά τις επεμβάσεις

Τη σύνθεση συμπληρώνουν δύο φτερωτοί ερωτιδείς, αντωπά τοποθετημένοι εκατέρωθεν της Ευρώπης, οι οποίοι κρατούν ιμάτιο που απλώνεται πάνω από τη γυναικεία μορφή και την πλαισιώνει. Το ψηφιδωτό αυτό απετέλεσε το πρότυπο για την απεικόνιση της Ευρώπης στο νομίσματα 2 ευρώ που σχεδιάστηκε από τον Γ. Σταματόπουλο.» (1) (1) Αρχείο ΕΦ.Α.ΛΑΚ. Από εκδήλωση του ΝΠΠ&Π συλλόγου «ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΔΡΟΜΕΙΣ»

Εικ.Η1-05: Φωτορεαλιστικό της νότιας όψης του κτιρίου, μετά τις επεμβάσεις.

Π.68

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Εικ.Π.16-02: Το ψηφιδωτό του «Ορφέα»

Εικ.Π.16-01: Το ψηφιδωτό «Αρπαγή της Ευρώπης»

Π.69

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

18. Ρωμαϊκός δρόμος (οδός Αγ. Νίκωνος, οικ. Aγγελόπουλου, O.T. 114) Η ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 1968, έφερε στο φως τμήμα αρχαίας οδού κατεύθυνσης Β-Ν. Ανατολικά της οδού σώζονται τοιχία και κατασκευές των ρωμαϊκών χρόνων, ενώ στα δυτικά της υπάρχουν τα λείψανα ρωμαϊκού λουτρού με μικρό κυκλικό χώρο με υπόκαυστα. Το λουτρό φαίνεται πως εκτεινόταν προς τα δυτικά, κάτω από τη σημερινή οδό Αγ. Νίκωνος.

Π.70

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

19. Έπαυλη της Mέδουσας Οδός Αλκμάνος, Οικ. Παρασκευοπούλου, O.T. 124 Η ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε τα έτη 1963 και 1964, αποκάλυψε τμήμα ρωμαϊκής έπαυλης με ψηφιδωτά δάπεδα, χρονολογούμενη στο β’ μισό του 3ου αι. μ.Χ. Έχουν αποκαλυφθεί τέσσερα ψηφιδωτά δάπεδα, δυο με γεωμετρικά διακοσμητικά μοτίβα, ένα που στο κέντρο του φέρει κεφαλή μέδουσας και ένα με παράσταση Διονύσου. Τα διαμερίσματα που αποκαλύφθηκαν αποτελούν τμήμα της έπαυλης, που εκτείνεται Νότια και Ανατολικά. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από αργούς λίθους, οπτοπλίνθους και συνδετικό κονίαμα.

Π.71

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

20. Έπαυλη του Oρφέα ή του Eυρυκλή Οδός Ηρακλειδών, Οικ. Γ. Παπαδημητρίου & H. Στασινάκη, O.T. 140 Στο οικόπεδο αυτό έχει αποκαλυφθεί τμήμα ρωμαϊκής έπαυλης, στο ένα δωμάτιο της οποίας σώζεται σήμερα ψηφιδωτό δάπεδο σε κατάχωση. Οι τοίχοι της οικίας είναι κατασκευασμένοι από οπτόπλινθους με συνδετικό κονίαμα και από αργούς λίθους. Στο δυτικό τμήμα του ακινήτου έχει βρεθεί ο αύλειος χώρος της έπαυλης, στο κέντρο του οποίου υπήρχε κήπος με αυλάκι νερού.

Π.72

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

21. Aράπισσα ή Pωμαϊκά Λουτρά Οικ. Παπασωτηρίου, Φιλιππόπουλου & Νικόλαρου, Μαγούλα. Νοτιοδυτικά της ακρόπολης της Σπάρτης εντοπίζονται κατάλοιπα λουτρικού συγκροτήματος των ρωμαϊκών χρόνων. Η πρώτη οικοδομική φάση χρονολογείται στον 2ο αι. μ.Χ. και η δεύτερη στον 3ο αι. μ.Χ.. Ο χώρος εγκαταλείφθηκε κατά την ύστερη αρχαιότητα και λειτούργησε ως νεκροταφείο, πιθανότατα κατά τον 5ο αι. μ.Χ.. Το λουτρικό συγκρότημα μπορεί να ταυτιστεί με τμήμα του γνωστού από τον Παυσανία γυμνασίου του Πλατανιστά, της εποχής του Αδριανού.

O M. Torelli θεωρεί τα Λουτρά ως ρωμαϊκή μορφή του Πλατανιστά, τον οποίο αναγνώρισε στο Teatro Marittimo της μεγάλης έπαυλης του αυτοκράτορα Aδριανού στο Tivoli της Iταλίας.

Π.73

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Η βυζαντινή γειτονιά Απαλλοτριωμένα οικόπεδα στις οδούς Τριακοσίων & Άγιδος Δυτικά από το Στάδιο της νέας πόλης της Σπάρτης, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας έχει συντηρήσει και αναδείξει σε δύο οικόπεδα τα κατάλοιπα ναών και λουτρού των μεταβυζαντινών χρόνων, καθώς και ενός υστερορωμαϊκού βαλανείου. Τα μνημεία αυτά διαμορφώνουν μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ενότητα, σε άμεση συνάφεια με τα βυζαντινά μνημεία της πλησιόχωρης Ακρόπολης της Αρχαίας Σπάρτης. Με την αρχιτεκτονική πρόταση που υλοποιήθηκε τα μνημεία εντάσσονται στο σύγχρονο αστικό τοπίο, ενώ παράλληλα η πολιτιστική φυσιογνωμία και η ιστορική ταυτότητα της περιοχής. (Πηγή: Φυλλάδιο «Προστασία, προβολή & ανάδειξη μνημείων που έχουν αποκαλυφθεί στον πολεοδομικό ιστό της Σπάρτης» της ΕΦ.Α.ΛΑΚ)

Π.74

Εικ.74-02: Ο χώρος στην οδό Τριακοσίων

Εικ.74-01: Ο χώρος στην οδό Άγιδος

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Εικ.Π.75-01: Βυζαντινός Σταυροειδής Εγγεγραμμένος ναός

Εικ.Π.75-02: Λουτρά των υστερορρωμαϊκών & βυζαντινών χρόνων

Π.75

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης O αρχαιολογικός χώρος Mενελάειον « O αρχαιολογικός χώρος του Mενελαείου βρίσκεται περί τα 5 χιλ. νοτιοανατολικά της σύγχρονης πόλης της Σπάρτης και περιλαμβάνει την κορυφογραμμή ενός συμπλέγματος λόφων ("Bόρειος λόφος", Mενελάειο, Προφήτης Hλίας και Aετός). Σε όλη την έκταση της περιοχής αυτής βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης των μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών χρόνων. Στη δυτική πλευρά του λόφου του Mενελαείου βρίσκεται το ιερό του Mενελάου και της Eλένης, οι οποίοι σύμφωνα με τον Παυσανία ετάφησαν εκεί και στα βόρειοανατολικά του ιερού, σύνθετα οικοδομήματα των μυκηναϊκών χρόνων. Στο "Bόρειο Λόφο", ο οποίος έχει υποστεί μεγάλη διάβρωση, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως ενδείξεις κατοίκησης της μεσοελλαδικής εποχής, διαβρωμένα στρώματα με κεραμική του τέλους του 16ου και του πρώτου μισού του 15ου αι. καθώς και λιγοστά αρχιτεκτονικά λείψανα οικιών του τέλους του 13 ου αι. π.Χ.. Στο λόφο του Mενελαείου δεν έχουν εντοπιστεί αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μεσοελλαδικής εποχής. Το ''Μέγαρο I'' που άρχισε να κατασκευάζεται στην ανατολική πλευρά του λόφου μετά τα μέσα του 15ου αι. π.Χ., με είσοδο στα νότια, προαναγγέλλει το σχέδιο των μεταγενέστερων μυκηναϊκών ανακτόρων. Tο οικοδόμημα αυτό υπέστη πολύ σύντομα σοβαρές ζημιές, ίσως από σεισμό και ο ανατολικός εξωτερικός τοίχος του κατέρρευσε. Το ''Μέγαρο II'', το νέο κτηριακό συγκρότημα που το αντικατέστησε, κτίστηκε σε μεγαλύτερη απόσταση από τη νότια και την ανατολική άκρη του πλατώματος, με είσοδο αυτή τη φορά στα δυτικά. Στον ίδιο λόφο ξεκίνησε κατά τον 8ο αι. π.X, η λατρεία των επωνύμων ηρώων και αργότερα θεών, του Mενελάου και της Eλένης, με την κατασκευή πιθανότατα ενός βωμού και ενός περιβόλου. Στα τέλη του 7ου αι. π.X. ή στις αρχές του 6ου αι. π.X. θα πρέπει να χρονολογηθεί ο πρώτος ναός από πωρόλιθο που κατασκευάστηκε στα δυτικά του πλατώματος του λόφου, πάνω σε βραχώδες έξαρμα του εδάφους. Στις αρχές του 5ου αι. π.X. κατασκευάστηκε γύρω από το βραχώδες έξαρμα του εδάφους. Στις αρχές του 5ου αι. π.X. κατασκευάστηκε γύρω από το βραχώδες έξαρμα ένα επιβλητικό κρηπίδωμα από κροκαλοπαγείς λιθοπλίνθους που

Π.76

είχε σαν σκοπό τη δημιουργία μιας μεγαλοπρεπούς εξέδρας ύψους τουλάχιστον 8 μ. Ένα κεκλιμένο επίπεδο (ράμπα) οδηγούσε από τη δυτική πλευρά του κρηπιδώματος στην κορυφή της εξέδρας. Στον νοτιότερο από τους λόφους, τον "Aετό", η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε δύο κεραμικούς κλιβάνους και έξι τάφους της μεσοελλαδικής εποχής από τους οποίους ο αρχαιότερος ήταν ένας φρεατοειδής λάκκος καλυμμένος με σχιστολιθικές πλάκες στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκε ενταφιασμένη μια γυναίκα. Στην ίδια θέση κατασκευάστηκε μετά τα μέσα του 15ου αι π.X. (YE IIB), μνημειακό οικοδόμημα κατά τον άξονα ανατολή - δύση με δάπεδο από χαλίκια. Tο κτήριο τροποποιήθηκε πολύ σύντομα και φαίνεται ότι εγκαταλείφτηκε στις αρχές του 14ου αι. π.X. (YEIIIA1 περίοδος). O λόφος αναδιοργανώθηκε κατά το 13ο αι. π.X. με τη διαμόρφωση δύο πλατωμάτων. Στο κατώτερο από αυτά οικοδομήθηκε μεγάλο ορθογώνιο κτήριο με είσοδο στο βορρά, οι τοίχοι του οποίου έφεραν τοιχογραφίες. Tο ανώτερο και το κατώτερο πλάτωμα διαχωρίζονταν από έναν εντυπωσιακής κατασκευής τοίχο, πλάτους 1,20 μ. και ύψους πιθανότατα 2μ. ο οποίος σύμφωνα με τα ευρήματα, καταστράφηκε στα τέλη του 13ου αι. π.X. (YEIII B2 περίοδος).

O αρχαιολογικός χώρος του Mενελαείου, στην ανατολική όχθη του Eυρώτα αποτελεί όχι μόνο ένα σημαντικό χώρο για την ιστορία της Λακωνίας αλλά και έναν ιδιαίτερα γοητευτικό τόπο για τον επισκέπτη ο οποίος μετά από ανάβαση μέσα από ελαιώνες, αντικρύζει στην κορυφή του λόφου το εντυπωσιακό και ιδιότυπο αρχιτεκτονικά ιερό των κλασικών χρόνων και τα συντηρημένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μυκηναϊκής εποχής. Aπό την κορυφή του λόφου ο επισκέπτης έχει άλλωστε τη δυνατότητα να κατανοήσει καλύτερα τη μνημειακή τοπογραφία της κοιλάδας του Eυρώτα και να θαυμάσει το φυσικό ανάγλυφο του Tαϋγέτου.» Συντάκτης: Ελένη Ζαββού, αρχαιολόγος (Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2559)

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Πηγή: http://www.lakonistas.gr/%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CF%8A%CE%BF%CE%BD-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%82/

Π.77

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Ανακτορικό συγκρότημα στον Άγιο Βασίλειο Ξηροκαμπίου Κοντά στο Ξηροκάμπι, αμέσως μετά την διασταύρωση της Ε.Ο. Σπάρτης - Γυθείου με το δρόμο προς Ξηροκάμπι, βρίσκεται ο λόφος του Αγίου Βασιλείου όπου και ο ομώνυμος μεταβυζαντινός ναός. Οι αρχαιολογικές έρευνες που πραγματοποιούνται από το 2009 στο λόφο αυτό, φέρνουν στο φως ένα νέο μυκηναϊκό ανάκτορο στην πεδιάδα της Σπάρτης, στοιχεία του οποίου φαίνονται πίνακες αυτούς. Όπως αναφέρει η αρχαιολόγος & υπεύθυνη της ανασκαφής Αδαμαντία Βασιλογάμβρου, επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων: «……Η αρχή της εγκατάστασης ανάγεται στον 17ο-16ο αι. π.Χ. Τα ανακτορικά κτήρια ήσαν διακοσμημένα με τοιχογραφίες στις οποίες εικονίζονταν χαρακτηριστικά μυκηναϊκά θέματα και διακοσμητικά μοτίβα, όπως ο φτερωτός γρύπας, διάφορα ζώα, πομπή στρατιωτών, φυτικά κοσμήματα, «βραχώδες τοπίο», σπείρες και οδοντωτό…….»

Εικ. Π.07-01: Τμήμα της ανασκαφής. Από την ξενάγηση που είχε οργανωθεί το καλοκαίρι του 2012 από το «ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΦΙΛΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΠΑΡΤΗΣ – Παναγιώτης Σταματάκης»

Π.78

Εικ. Π.07-02: Ο τρούλος του μεταβυζαντινού ναού του Αγίου Βασιλείου

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

Εικ. Π.79- 01: Ο αρχαιολογικός χώρος του Αγίου Βασιλείου

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Π.79

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Αρχαίο Ιερό Σε απόσταση 5 χλμ. νοτιοδυτικά από το κέντρο της Σπάρτης και επί του λόφου της Αγίας Κυριακής, που βρίσκεται περίπου 600μ. ανατολικά του οικισμού Σκλαβοχώρι, - Αμύκλες, εντοπίζονται τα κατάλοιπα από το αρχαίο ιερό του Αμυκλαίου. Το ιερό αυτό αποτελούσε σύμφωνα με τις γραπτές πηγές το σπουδαιότερο κέντρο λατρείας των Λακεδαιμονίων κατά την αρχαιότητα. Περίβολος Η μορφή της κατασκευής αυτής, που δημιουργήθηκε από τοπικό κροκαλοπαγή λίθο τον 6ο αι. π.Χ., προσαρμόζεται στα γεωμορφολογικά δεδομένα του λόφου τον οποίο και περιβάλλει περιμετρικά. Από τις διαστάσεις της θεμελίωσης του τοίχου εξάγεται το συμπέρασμα ότι αυτός έφτανε τα 5 έως 7 μέτρα σε ύψος. Με αυτό τον τρόπο ο περίβολος λειτούργησε παράλληλα και ως ανάλημμα δημιουργώντας μια επίπεδη επιφάνεια στη κορυφή του λόφου. Οικοδομήματα Στη βορειοδυτική πλευρά του λόφου βρέθηκαν τα θεμέλια οικοδομημάτων, των οποίων η λειτουργία δεν έχει ακόμα διασαφηνιστεί. Τα συγκεκριμένα κατάλοιπα μπορούν να χρονολογηθούν τον 4ο με 5ο αιώνα μ.Χ., λόγω της τεχνοτροπίας με την οποία κατασκευάστηκαν και τις ομοιότητες που έχουν με την τεχνοτροπία αντίστοιχων οικοδομημάτων στη Σπάρτη.

Εικ.Π.80-01: Οι αναστηλώσεις του βωμού και της κρηπίδας του θρόνου (Πηγή: https://amyklaion.gr/gr/media/photos/)

Βωμός Στο πλαίσιο των εργασιών αναστήλωσης που διεξήχθησαν κατά τους θερινούς μήνες του έτους 2009 μπόρεσε να πραγματοποιηθεί η μερική αναστήλωση του κυκλικού, βαθμιδωτού βωμού και να επιβεβαιωθεί το εκτόπισμά του, που ανέρχεται σε 8 μέτρα διάμετρο και 4 μέτρα ύψος. Θρόνος Στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. οι Σπαρτιάτες είχαν μετακαλέσει από τη Μαγνησία της Μικρασίας τον αρχιτέκτονα Βαθυκλή, για την κατασκευή του μνημειακού όσο και αινιγματικού ναού του Απόλλωνα, του λεγόμενου θρόνου, ο οποίος περιέβαλε το ήδη υπάρχον λατρευτικό άγαλμα της θεότητας. Επί της κορυφής του λόφου και νοτιότερα της εκκλησίας της Αγ. Κυριακής εντοπίζεται το μόνο σωζόμενο τμήμα θεμελίωσης τοίχου σε ισόδομο σύστημα που έχει ταυτιστεί με την κρηπίδα του θρόνου. Η ‘κρηπίδα’, που σώζεται σε μήκος 4μ. και ύψος 1μ., αποτελείται στις κατώτερες στρώσεις της από ορθογώνιους πορώδεις λίθους, ενώ στην ανώτερη επιφάνεια σώζεται σειρά δόμων από σκούρο μάρμαρο.

Π.80

Εικ.Π.80-02: Ιδιότυπο κιονόκρανο από το κτίριο του θρόνου

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

Εικ. Π.79- 01: Ο αρχαιολογικός χώρος του Αμύκλαιον

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Π.81

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Ανασκαφές στον Α/Κ Λογκανίκου στην βόρεια Λακεδαίμονα Στον ανισόπεδο κόμβο Λογκανίκου, στην βόρεια Λακεδαίμονα, στο πλαίσιο των εργασιών για την διάνοιξη του δρόμου Λεύκτρου - Σπάρτης, ήλθαν στο φως σημαντικές αρχαιότητες που χρονολογούνται από τους προϊστορικούς έως και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Εντοπίστηκαν τρεις κύριες φάσεις κατοίκησης στην περιοχή. Στη πρώτη φάση, οι αρχαιότητες χρονολογούνται στη Τελική Νεολιθική και στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (ΠΕΑ). Το πλήθος των αποθετών αλλά και τα ευρήματα τους υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός εκτεταμένου ακομού της Τελικής Νεολιθικής και της Πρώιμης εποχής του Χαλκού στην περιοχή των πηγών του Ευρώτα. Στο βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα της ανασκαφής εντοπίστηκε αγροικία των υστεροαρχαϊκών χρόνων. Τμήμα δρόμου αποκαλύφθηκε σε κοντινή απόσταση, ανατολικά της αγροτικής εγκατάστασης. Η αρχαία αυτή οδός αποτελεί τμήμα του οδικού άξονα που συνέδεε τη Σπάρτη με τις βόρειες περιοχές της λακωνικής επικράτειας και τη νότια Αρκαδία. Στον νοτιοδυτικό τμήμα της ανασκαφής, όμορα με το παρακείμενο χείμαρρο εντοπίστηκε λουτρική εγκατάσταση σε αρκετά καλή κατάσταση. Αποτελείται από δύο βαλανεία που χρονολογούνται από τα μέσα του 3ου έως και τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., ενώ βρέθηκαν και αρχιτεκτονικά λείψανα κτιρίων που συνδέονται με αυτά. Η λουτρική εγκατάσταση βρίσκεται στο μέσο της απόστασης επί του αρχαίου οδικού δικτύου που συνέδεε την Σπάρτη με την Μεγαλόπολη προέκταση του οποίου είναι η σύνδεση με τη Μεσσήνη και την Ολυμπία. Πιθανότατα συνιστούν τμήμα ρωμαϊκής αγροικίας (villae rusticate) ή εγκατάστασης που σχετιζόταν με το αρχαίο οδικό δίκτυο. (Κείμενα & φωτογραφίες: Λεωνίδας Σουχλέρης, αρχαιολόγος)

Π.82

Λουτρική εγκατάσταση

Βαλανείο

Αρχαίο οδικό δίκτυο

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.03 Αρχαιολογικοί χώροι Σπάρτης

Μυκηναϊκό νεκροταφείο Πελλάνας Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο στην θέση «Σπηλιές ή Πελεκητή» Πελλάνας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα νεκροταφεία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην Λακωνία. Έως σήμερα έχουν εντοπισθεί επτά θολωτοί λαξευτοί τάφοι αλλά θεωρείται εξαιρετικά πιθανή η ύπαρξη και άλλων. Ο μεγαλύτερος τάφος αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα του είδους του σε όλο το μυκηναϊκό γεωγραφικό και πολιτιστικό χώρο, με διάμετρο θόλου 10,20μ., μέγιστο ύψος εισόδου 3,23μ., μέγιστο πλάτος δρόμου 2,60μ. και σωζόμενο μήκος δρόμου 13,50μ. Η ύπαρξη του μεγάλου αυτού νεκροταφείου και η σπουδαιότητα των κτερισμάτων που βρέθηκαν στους θολωτούς λαξευτούς τάφους μαρτυρούν την ύπαρξη στην περιοχή της Βόρειας Λακεδαίμονος ενός σημαντικού οικισμού και ενός σπουδαίου Μυκηναϊκού διοικητικού κέντρου, το οποίο κατείχε στρατηγική θέση καθώς έλεγχε τόσο τις πλούσιες πλουτοπαραγωγικές πηγές της εύφορης κοιλάδας του Ευρώτα αλλά και το οδικό δίκτυο που συνέδεε τα μυκηναϊκά κέντρα της Λακωνίας με αυτά της Αρκαδίας και της Νοτίου Ελλάδος.

Π.83

Τα Χριστούγεννα του 2016 προτάθηκε στην ΕΦ.Α.ΛΑΚ. να αναζητήσει και παρουσιάσει σε μπάνερς τοιχογραφίες από βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς του Δήμου μας, τοιχογραφίες με θέμα την Γέννηση και την Βάπτιση του Χριστού.

Πράγματι βρέθηκαν τα θέματα αυτά και παρουσιάστηκαν σε έκθεση που πραγματοποιήθηκε στην Κεντρική Πλατεία της Σπάρτης. Τις πινακίδες αυτές παρουσιάζουμε στη συνέχεια και το κάνουμε επειδή πιστεύουμε έχουν άμεση σχέση με το ιστορικό περίγραμμα της περιοχής μας.

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα - Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης Π.84

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.85

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.86

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.87

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.88

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.89

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.90

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.91

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.92

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.93

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.94

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.95

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.96

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.97

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.98

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.99

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.100

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.101

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.102

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.103

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

3. Παράρτημα: Π.04 Τοιχογραφίες της Γέννησης & της Βάπτισης

Π.104

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

Βιβλιογραφία - Πηγές 1. «ΣΠΑΡΤΗ – Αρχαιολογικός Τουριστικός Οδηγός * Δήμος Σπάρτης 2006», Έλενα Ζαββού και Νάσος Θέμος.

2. «Η μνημειακή τοπογραφία της αρχαίας Σπάρτης» , Ελένη Κουρίνου – αρχαιολόγος, * Ιστοσελίδα «ΑΡΧΕΙΟΜΝΗΜΩΝ» 3. «Το έργο της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά * 1829-1838 - Εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ

4. Edwαrd Dodwell – Όψεις και τοπία της Ελλάδας 5. Γεώργιος Σωτηριάδης, «Το πεδίο της εν Σελλασία μάχης» 6. eurotas.wordpress.com 7. spartaarchitecture.blogspot.com 8. https://amyklaion.gr/gr/media/photos/ 9. http://www.laskaridisfoundation.org/ 10. PRINCTETON UNIVERSITY – ART MUSEUM 11. https://en.wikipedia.org/wiki/en:William-Adolphe_Bouguereau 12. Web Gallery of Art 13. Γ.Π.Σ. Σπάρτης – αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου 14. Αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Σπάρτης 15. Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου, αρχιτέκτονα 16. Αρχείο Πνευματικής Εστίας Σπάρτης 17. Αρχείο Λεωνίδα Σουχλέρη, αρχαιολόγου 18. Αρχείο Χαρίκλειας Γιαννακάκη, αρχαιολόγου 19. Αρχείο Βασίλη Γεωργιάδη, φωτογράφου 20. Αρχείο Σωματείου «Οι Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Σπάρτης * ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ» 21. Αρχείο Νομικού Προσώπου Πολιτισμού & Περιβάλλοντος Δήμου Σπάρτης

Π.105

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής – Λακωνία ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Λακωνία - ΣΠΑΡΤΗ: Ιστορικό περίγραμμα Copyright Κείμενα, Φωτογραφίες, Σχέδια, Σκίτσα: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ (Εκτός εάν άλλως αναφέρεται) Επιμέλεια & σχεδιασμός έκδοσης: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ

Π.106

Π.107

Π.108

Μέρος από τις αναρτήσεις στο blog «spartaarchitecture.blogspot.com»

Qrcode για σύνδεση με spartaarchitecture

Π.109

Φωτογραφίες από Αρχείο ΓΙΩΡΓΟΥ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ * Σύνθεση & επεξεργασία ΑΝΘΗ ΚΟΣΜΑ