[03]-Το ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ - Λακωνία - Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής by Giaxoglou George

Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π

Το Ξηροκάμπι

Λακωνία

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής

Γιώργος Γιαξόγλου

03 Σπάρτη - Οκτώβριος 2018

Στα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 19ου αναπτύχθηκε ένα ευρωπαϊκό πολιτισμικό κίνημα, ο Νεοκλασικισμός. Δηλαδή, η αναζωπύρωση του θαυμασμού προς την κλασική τέχνη της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα ο αρχιτεκτονικός Νεοκλασικισμός μεταφέρθηκε στην Ελλάδα τόσο από ξένους όσο και από Έλληνες αρχιτέκτονες που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό, κυρίως στο Μόναχο. Διαδόθηκε στα αστικά κέντρα όλης της χώρας και συγχωνεύτηκε με επιτυχία με τα τοπικά ιδιώματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η ελληνική περιφέρεια (ηπειρωτικοί και νησιωτικοί οικισμοί) δανείστηκε από τον αστικό νεοκλασικισμό του Ναυπλίου, της Αθήνας, της Σπάρτης κ.λ.π. μορφολογικά στοιχεία, «δάνεια» νεοκλασικής αρχιτεκτονικής.

Αφιερώνεται στην αγαπημένη μου Γιάννα, σύντροφο & συνάδελφο. Θερμές ευχαριστίες στο φίλο Χρήστο Κομνηνό που περπατήσαμε παρέα τους δρόμους και τα σοκάκια του Ξηροκαμπίου, στη κ. Παναγιώτα (Πίτσα) Καράμπελα για τις χρήσιμες πληροφορίες που μου έδωσε και στη Μαρία Καράμπελα για το μεστό εισαγωγικό της σημείωμα.

Στο Ξηροκάμπι, το χωριό μας, υπάρχουν κατοικίες του 19ου αιώνα με πέτρινους τοίχους, ξύλινα πατώματα και ξύλινες στέγες. Κάποιες κατοικίες είναι σύνθετες, μεγάλες με νεοκλασικά «δάνεια», κάποιες άλλες είναι μικρότερες και περισσότερο παραδοσιακές. Όλες αυτές οι κατοικίες δηλώνουν τις επιλογές και τις δυνατότητες των ιδιοκτητών τους. Επιλογές που υπαγορεύονταν από τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της εποχής. Η κατοικία είναι ο καθρέφτης της οικονομικής και κοινωνικής ισχύος της οικογένειας τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που αυτή χτίζεται. Σήμερα, πάρα πολλά από αυτά τα παλιά σπίτια του χωριού μας στέκονται κουφάρια ερειπωμένα, δοκιμάζοντας τις αντοχές τους στον χρόνο, είτε γιατί δεν έχουν ιδιοκτήτες είτε γιατί οι σημερινοί ιδιοκτήτες δεν έχουν χρήματα να τα συντηρήσουν. Η καταγραφή, η αποτύπωση και η φωτογράφιση όλων αυτών των κατοικιών από τον αρχιτέκτονα κ. Γιώργο Γιαξόγλου είναι μια πράξη προσφοράς. Είναι μια σημαντική προσπάθεια διατήρησης της ιστορικής μνήμης του δομημένου περιβάλλοντος του χωριού μας, του Ξηροκαμπίου. Αυτή η προσπάθεια καταγραφής της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μας, δηλαδή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα στα χωριά της Λακωνίας,είναι πράξη σεβασμού και αποτελεί ιστορική υποχρέωση, γιατί δίνει τη δυνατότητα στην γενιά του σήμερα αλλά και τη γενιά του αύριο να τη γνωρίσουν και να την προσπελάσουν.

Μαρία Καράμπελα Οκτώβριος 2017

Το Ξηροκάμπι στο GOOGLE EARTH (Qrcode για σύνδεση)

Αντί προλόγου Όλα αυτά τα χρόνια της δουλειάς μου σαν αρχιτέκτονας, περπατώντας στους δρόμους των οικισμών της περιοχής μας, και όχι μόνο, έβλεπα και εντόπιζα κτίρια που είχαν κρατήσει όλα ή σχεδόν όλα τα αυθεντικά στοιχεία της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Κτίρια που είχαν γλυτώσει από τις βάρβαρες επεμβάσεις του «εκσυγχρονισμού», με τις μπετονένιες προσθήκες, τα γυαλιστερά κεραμίδια, τα αλουμινένια κουφώματα ή τις «νεοπαραδοσιακές» κακόγουστες παρεμβάσεις. Εντόπιζα ήρεμες γωνιές μέσα στους οικισμούς αλλά και μερικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα κτίρια, δείγματα της νεώτερης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίρια αυτά, τις γενικές & ειδικές απόψεις, τις Εικόνες της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, τις κατέγραφα φωτογραφικά και όταν υπήρχε χρόνος τις κατέγραφα και σε σκίτσα. Το υλικό αυτό κάποια στιγμή άρχισα να το μορφοποιώ σε αφίσες ή πίνακες ανά οικισμό ή είδος κατασκευών και να το αναρτώ στο διαδίκτυο, μέσω του blog που διαχειρίζομαι: spartaarchitecture.blogspot.com . H παρουσίαση αυτή οριστικοποιήθηκε στην έντυπη μορφή που φαίνεται στο λεύκωμα αυτό. Παρουσίαση που ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό του κάθε οικισμού και στην συνέχεια με εικόνες (φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα) και ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα παρουσιάζονται χαρακτηριστικά κτίρια και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του οικισμού. Αυτή η κατ’ αρχήν καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς, εκτός από το ότι δημιουργεί ένα αρχειακό υλικό, πιστεύω και ελπίζω ότι μπορεί να δώσει το έναυσμα και σε άλλους μελετητές και ερευνητές να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτό θέμα. Ελπίζω επίσης ότι η παρουσίαση αυτή θα κινήσει το ενδιαφέρον και στους κατοίκους, μόνιμους & παραθεριστές, του κάθε οικισμού ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος όπου ζουν και κινούνται έχει ενδιαφέρον, έχει αξίες που θα πρέπει να τις προστατεύουν και να τις αναδεικνύουν. Τέλος θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για ένα λεύκωμα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αλλά για ένα λεύκωμα εικόνων απόδοσης αρχιτεκτονικής πληροφορίας. Εικόνες των οποίων η λήψη έγινε με όποιο πρόσφορο μέσο υπήρχε την στιγμή της επίσκεψης στον χώρο και σε στιγμές που ο φωτισμός ίσως δεν ήταν και ο καλλίτερος. Για τον λόγο αυτό ας μου συγχωρεθούν οι όποιες τεχνικές ατέλειες. Σπάρτη: Φλεβάρης 2018 Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. e-mail: ggiaxo@yahoo.gr ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Αρχιτέκτονας – Μηχανικός Ε.Μ.Π. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε το 1948 στην Σπάρτη. Το 1971 απεφοίτησε από την Α.Σ. Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την περίοδο 1973 – 1975 εργάσθηκε στο Γραφείο του Ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά και στο Γραφείο «Θύμιος Παπαγιάννης & Συνεργάτες». Το 1975 εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη όπου μέχρι και τον Γενάρη του 2015 διατηρούσε, με την σύζυγό του Ιωάννα Στριλάκου – Γιαξόγλου & τον γυιό του Γιάγκο Γιαξόγλου Γραφείο Αρχιτεκτονικών - Πολεοδομικών & Τοπογραφικών Μελετών. Έχει ασχοληθεί με αρχιτεκτονικές μελέτες ιδιωτικών & δημόσιων κτιρίων, Πολεοδομικές μελέτες και τα τελευταία χρόνια η κύρια ενασχόλησή του ήταν η επισκευή & ανάδειξη παραδοσιακών κτιρίων. Από το 2013 διαχειρίζεται στο blog spartaarchitecture.blogspot.com, στο οποίο αναρτώνται άρθρα, εργασίες, ομιλίες που κύρια αναφέρονται στην Αρχιτεκτονική δημιουργία ή στην Αρχιτεκτονική μας Παράδοση. Από την 1η Φεβρουαρίου 2015 είναι πλέον ομότιμο μέλος του ΤΕΕ.

Γιατί Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής ;

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί κανείς να την βρει στην διακήρυξη που εκδόθηκε στο ¨Άμστερνταμ το 1975, από το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και από την οποία αντιγράφουμε: «…………………………………………………………………………………………………………………………………………… . α,

Εκτός από την ανεκτίμητη πολιτιστική της αξία, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης οδηγεί όλους τους Ευρωπαίους να αποκτήσουν συνείδηση μίας κοινότητας ιστορίας και μοίρας. Η διατήρησή της λοιπόν αποκτά μία ζωτική σημασία.

β.

Αυτή η κληρονομιά περιλαμβάνει όχι μόνο κτίρια μεμονωμένα, εξαιρετικής αξίας, και το περιβάλλον τους, αλλά επίσης τα συγκροτήματα, συνοικίες πόλεων και χωριά, που παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον ιστορικό και πολιτιστικό.

γ.

Επειδή αυτοί οι θησαυροί αποτελούν το κοινό αγαθό όλων των λαών της Ευρώπης, έχουν αυτοί οι λαοί την κοινή υποχρέωση να τους προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που τους απειλούν : αμέλεια και ερείπωση, αυθαίρετη κατεδάφιση, νέες μη εναρμονιζόμενες κατασκευές και υπερβολική κυκλοφορία.

δ,. Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πρέπει να θεωρείται όχι ένα πρόβλημα περιθωριακό, αλλά ένας μείζων αντικειμενικός σκοπός της αστικής σχεδιοποίησης και της χωροταξίας.

ε.

Οι τοπικές αρχές, στις οποίες ανήκει η πλειοψηφία των σπουδαίων αποφάσεων που αφορούν την χωροταξία, είναι ιδιαίτερα υπεύθυνες για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει να αλληλοβοηθούνται με ανταλλαγές ιδεών και πληροφοριών, ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. η.

Για αντιμετωπιστούν τα έξοδα της επισκευής, της διευθέτησης και της διατήρησης των κτιρίων και τοποθεσιών αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος , πρέπει να τεθεί στη διάθεση των τοπικών αρχών και των ατομικών ιδιοκτητών μία κατάλληλη οικονομική βοήθεια. Εξ άλλου, γι΄αυτούς τους τελευταίους θα έπρεπε να προβλεφθούν ανακουφίσεις φορολογικές.

θ.

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά δε θα επιζήσει, παρά εάν εκτιμηθεί από το κοινό και ιδίως από τις νέες γενιές. Πρέπει λοιπόν τα μορφωτικά προγράμματα , σε όλα τα επίπεδα, να ασχοληθούν περισσότερο με αυτή την ύλη.

ι.

Υπάρχει θέμα να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές οργανώσεις, διεθνείς εθνικές και τοπικές που συνεισφέρουν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. ……………………………………………………………………………………………………………………………………» (Πηγή: Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * Ιορδάνης Δημακόπουλος * Υπουργείο Πολιτισμού & Επιστημών * 1981)

Γενικές πληροφορίες

Το Ξηροκάμπι βρίσκεται 14,50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Σπάρτης, Είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της περιοχής και με την διοικητική αναδιάρθρωση «Καποδίστρια» αποτελούσε την έδρα του Δήμου Φάριδος. Σήμερα διοικητικά ανήκει στον Δήμο Σπάρτης, αποτελώντας την έδρα της Τοπικής Κοινότητας Φάριδος. Στην ορεινή ζώνη του κεντρικού ανατολικού Ταΰγετου, στους πρόποδες του οποίου βρίσκεται και το Ξηροκάμπι, αναπτύχθηκαν οικισμοί που δημιουργήθηκαν μετά τον 13ο αιώνα και οπωσδήποτε μετά την επικράτηση των Τούρκων στην Πελοπόννησο. Από τα στοιχεία της απογραφής του 1700 του Grimani φαίνεται ότι στους οικισμούς αυτούς υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων (περίπου 2.800 κάτοικοι), με μεγαλύτερους πληθυσμιακά τους οικισμούς: Αναβρυτή (708 κάτοικοι), Κουμουστά (628 κάτοικοι), Σοχά (335 κάτοικοι) και Τόριζα (414 κάτοικοι). Οι πεδινοί οικισμοί που σήμερα είναι αναπτυγμένοι στο νοτιοανατολικό άκρο της παραπάνω περιοχής, δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα (μετά την δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους) κυρίως από τους κατοίκους των υπερκείμενων ορεινών οικισμών. Οι κάτοικοι της Σοχάς μετακινήθηκαν προς τα Καλύβια Σοχάς, από την Σωτήρα, τα Διπόταμα και το Κρυονέρι προς τα Ανώγεια, από το Νιχώρι και την Τόριζα πήγαν στην Παλαιοπαναγιά και από την Κουμουστά στο Ξηροκάμπι.

Εικ. Π.01-01: Γενική άποψη από ανατολάς του Ξηροκαμπίου, με τον Ενοριακό Ναό της Αγίας Τριάδας, μπροστά και την χιονισμένη κορυφογραμμή του Ταΰγετου, στο βάθος. Πηγή: Αρχείο Δήμου Σπάρτης

Π.01

Με την συγκρότηση του Δήμου Φάριδος, το 1835, πρωτεύουσά του ήταν η Παλαιοπαναγιά μέχρι και το 1842, οπότε η έδρα της πρωτεύουσας μεταφέρθηκε στο Ξηροκάμπι. Στους χάρτες, της επόμενης σελίδας, φαίνεται, σύμφωνα με τις υπάρχουσες απογραφές, η πληθυσμιακή εξέλιξη και του Ξηροκαμπίου, τον 18ο, τον 19ο & τον 20ο αιώνα.

Γενικές πληροφορίες

Εικ. Π.02-1: Το ιστορικό της ίδρυσης του Δήμου Φάριδος Πηγή: Ιστορικό Διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδας (1833-1912) - Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Π.02

Ο ευρύτερος χώρος του Ξηροκαμπίου Με βάση το Ξηροκάμπι, οι λάτρεις της φύσης και των πεζοπορικών διαδρομών έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν το επιβλητικό ορεινό συγκρότημα του Ταΰγετου . Στην περιοχή δεσπόζει η ψηλότερη κορυφή του Ταΰγετου, το Ταλετόν ή Προφήτης Ηλίας (υψόμετρο 2.404), η οποία είναι προσπελάσιμη μέσω μονοπατιού που ξεκινά από το ορειβατικό καταφύγιο που βρίσκεται στη θέση «Βαρβάρα - Ντερέκι» (υψόμετρο 1.550). Στον διπλανό χάρτη φαίνεται το Ξηροκάμπι και η ευρύτερη περιοχή του. Επίσης στον χάρτη αυτό φαίνονται και οι διασυνδέσεις του οικισμού τόσο με τους εγγύς οικισμούς του όσο και με τον υπερκείμενο ορεινό όγκο του Ταϋγέτου στον οποίο υπάρχει ένα εκτεταμένο & σηματοδοτημένο δίκτυο μονοπατιών. Δυτικά από το Ξηροκάμπι, 6,50 χιλιόμετρα από αυτό και πάνω στον Ταΰγετο, βρίσκεται ο οικισμός Κουμουστά, που για φθάσεις περνάς το ενδιαφέρον από κάθε άποψη φαράγγι του Ανάκωλου. Στην επόμενη σελίδα βλέπετε φωτογραφίες από το φαράγγι του Ανάκωλου, την πλατεία και μερικά παραδοσιακά κτίρια της Κουμουστάς.

Π.03

Εικ. Π.03-1: Χάρτης της ευρύτερης περιοχής του Ξηροκαμπίου. Πηγή: Ταϋγετος: Σπάρτη - Μυστράς - Ξηροκάμπι. * Τριαντ. Αδαμακόπουλος – Πην. Ματσούκα * Έκδοση: Αναπτυξιακής Εταιρείας Δήμου Σπάρτης * 2001

Ο ευρύτερος χώρος του Ξηροκαμπίου: Η Κουμουστά

Εικ. Π.04-01: Το φαράγγι του Ανάκωλου στο δρόμο για τη Κουμουστά

Εικ. Π.04-02: Η πλατεία της Κουμουστάς

Εικ. Π.04-03: Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας στη Κουμουστά

Εικ. Π.04-04: Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας στη Κουμουστά

Π.04

Ο ευρύτερος χώρος του Ξηροκαμπίου: Η Κουμουστά

Εικ. Π.05-01: Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας στη Κουμουστά Εικ. Π.05-03: Η κάτοψη του Προφήτη Ηλία, στη Κουμουστά

Εικ. Π.05-04: Η νότια όψη του Προφήτη Ηλία, στη Κουμουστά

Π.05

Εικ. Π.05-02: Το «ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ», του Κώστα Μανδραπήλια, στους Πενταυλούς.

Ο ευρύτερος χώρος του Ξηροκαμπίου: Το Ελληνικό Γεφύρι

Στο νοτιοδυτικό άκρο του οικι-σμού, εκεί όπου ξεκινά ο δρόμος για την Κουμουστά το ποτάμι, η Ρασίνα, είναι γεφυρωμένο με το περίφημο «Ελληνικό γεφύρι» ή «Ελληνιστική γέφυρα» που η κατασκευή του ανάγεται στην Ελληνιστική περίοδο. Το γεφύρι αυτό βρισκόταν πάνω στην Βασιλική οδό που συνέδεε την Σπάρτη με την Καρδαμύλη, στην Μεσσηνία, όταν το Κοινό των Ελευθερολακώνων είχε αποκλείσει τη Σπάρτη από τους λιμένες του Λακωνικού κόλπου.

Π.06

Ο ευρύτερος χώρος του Ξηροκαμπίου: Ο Άγιος Βασίλειος Κοντά στο Ξηροκάμπι, αμέσως μετά την διασταύρωση στην Ε.Ο. Σπάρτης - Γυθείου με το δρόμο προς Ξηροκάμπι, βρίσκεται ο λόφος του Αγίου Βασιλείου όπου και ο ομώνυμος μεταβυζαντινός ναός. Οι αρχαιολογικές έρευνες που πραγματοποιούνται από το 2009 στο λόφο αυτό, φέρνουν στο φως ένα νέο μυκηναϊκό ανάκτορο στην πεδιάδα της Σπάρτης, στοιχεία του οποίου φαίνονται πίνακες αυτούς. Όπως αναφέρει η αρχαιολόγος & υπεύθυνη της ανασκαφής Αδαμαντία Βασιλογάμβρου, επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων: «……Η αρχή της εγκατάστασης ανάγεται στον 17ο-16ο αι. π.Χ. Τα ανακτορικά κτήρια ήσαν διακοσμημένα με τοιχογραφίες στις οποίες εικονίζονταν χαρακτηριστικά μυκηναϊκά θέματα και διακοσμητικά μοτίβα, όπως ο φτερωτός γρύπας, διάφορα ζώα, πομπή στρατιωτών, φυτικά κοσμήματα, «βραχώδες τοπίο», σπείρες και οδοντωτό…….»

Εικ. Π.07-01: Τμήμα της ανασκαφής. Από την ξενάγηση που είχε οργανωθεί το καλοκαίρι του 2012 από το «ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΦΙΛΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΠΑΡΤΗΣ – Παναγιώτης Σταματάκης»

Εικ. Π.07-02: Ο τρούλος του μεταβυζαντινού ναού του Αγίου Βασιλείου

Π.07

Εικ. Π.08- 01: Ο αρχαιολογικός χώρος του Αγίου Βασιλείου

Ο ευρύτερος χώρος του Ξηροκαμπίου: Ο Άγιος Βασίλειος

Εικ.2: Το «Ελληνικό Γεφύρι»

Π.08

Εικόνες παραδοσιακών συνόλων

Περπατώντας στους δρόμους του οικισμού, εντοπίζεις εικόνες με σύνολα κτιρίων με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ιδιαίτερης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του. Κτίρια που σχεδόν στο σύνολο τους έχουν κρατήσει όλα αυτά τα ιδιαίτερα στοιχεία.

Στην εικόνα που παρουσιάζεται στον Πίνακα αυτόν και βλέπουμε το επίμηκες διώροφο κτίριο με επαγγελματικούς χώρους στο ισόγειο & κατοικίες στον όροφο. Το κτίριο που βρίσκεται στη πλατεία του Δημοτικού Καταστήματος ανήκει στην οικογένεια Γεωργίου Στεργιανόπουλου και στα ισόγεια καταστήματα στεγάζονταν εμπορικό, στο οποίο πέραν των άλλων πουλούσαν και επιδιόρθωναν ρολόγια & κοσμήματα ενώ έφτιαχναν & κλειδιά

Εικ. Π.09-01

Π.09

Εικόνες παραδοσιακών συνόλων

Εικ. Π.10-01: Κτίρια διάφορων χρονικών περιόδων, στην Κεντρική πλατεία του οικισμού . Ενδιαφέρουσα και η «εικαστική παρέμβαση», στο ισόγειο κτίριο, αριστερά. Το κεντρικό διώροφο είχε αναγερθεί από την οικογένεια Κομνηνού και το δεξιά κτίριο από τον Σωτήρη Παπαδάκο.

Π.10

Εικόνες παραδοσιακών συνόλων

Εικ. Π.11-02: Σε έναν εσωτερικό, φαρδύ, δρόμο μία σειρά από κτίρια παλιά, κάποια επισκευασμένα, κάποια όχι.

Π.11

Εικ. Π.11-01: Στον κεντρικό δρόμο του οικισμού κτίρια του μεσοπολέμου, με τα χαρακτηριστικά ανοίγματα των επαγγελματικών χώρων του ισογείου.

Εικόνες παραδοσιακών συνόλων

Εικ. Π.12-01: Πάνω στον δρόμο για Κουμουστά, δύο ισόγεια κτίρια, το ένα επισκευασμένο, του Παναγιώτη Αποστολάκου το άλλο χωρίς στέγη, του Γιώργου Παπαδάκουκαι, και δύο χαρακτηριστικές αυλόπορτες.

Π.12

Εικόνες παραδοσιακών συνόλων

Εικ. Π.13-01 & 02 : Σε εσωτερικούς δρόμους του οικισμού κτίρια διώροφα, «ψηλοτάβανα», με τον χαρακτηριστικό εξώστη στο κέντρο της πρόσοψης.

Π.13

Εικόνες παραδοσιακών συνόλων

Εικ. Π.14-01: Στην πλατεία του παλιού Δημαρχείου μία εικαστική παρέμβαση με μία κρήνη, μία αυλόπορτα, ένα λιθάρι και μία πρέσα από παλιό λιοτρίβι. Αριστερά διακρίνουμε το κτίριο του Δημαρχείου, χαρακτηριστικό δείγμα άνευρης & αδιάφορης αρχιτεκτονικής δημόσιου κτιρίου της μεταπολεμικής περιόδου.

Π.14

Ο Ιερός ναός της Αγίας Τριάδας.

Ο ναός αυτός που αποτελεί και τον ενοριακό ναό του οικισμού, είναι σταυροειδής μετά τρούλου με σαφή νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία. Ο τύπος αυτός του ναού προσιδιάζει με αντίστοιχους ναούς που είχαν κατασκευαστεί στην Λακεδαίμονα την περίοδο του τέλους του 19ου & των αρχών του 20ου αιώνα (Άγιος Ιωάννη, Σπάρτη, Καστόρι κλπ). Η ανέγερσή του είχε ξεκινήσει περί το 1895 και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα με την κατασκευή του ενός κωδωνοστασίου. Το 2ο κωδωνοστάσιο κατασκευάστηκε μόλις το 2001, ευτυχώς με την ίδια τεχνική και υλικά με το προϋπάρχον. Η κατασκευή του επιχρίσματος τύπου αρτιφισιέλ, στις εξωτερικές παρειές των λιθοδομών, πρέπει να εξαφάνισε αυθεντικά λίθινα ή και μαρμάρινα στοιχεία των πλαισίων των ανο-ιγμάτων και των γωνιών του κτιρίου..

Στο ρολόϊ της εκκλησίας η δασκάλα, η Κα Μαριέτα, που υπηρετούσε στο Ξηροκάμπι περί το 1940, μάθαινε την ώρα στους μαθητές & στις μαθήτριές της.

Π.15

Εικ. Π.15-01: Η απόληξη του καμπαναριού κατασκευασμένη από συμπαγή τούβλα.

Ο Ιερός ναός της Αγίας Τριάδας.

Εικ. Π.16-01: Η δυτική όψη του ναού

Π.16

Ο Ιερός ναός της Αγίας Τριάδας.

Εικ. Π.17-01: Εσωτερικό του ναού με το κεντρικό κλίτος και τον τρούλο

Π.17

Εικ. Π.17-02: Εσωτερικό του ναού με τμήμα του τέμπλου

Ο Ιερός ναός της Αγίας Τριάδας.

Εικ. Π.18-02: Τσιμεντοπλακάκια από το δάπεδο του ναού

Εικ. Π.18-01: Πλευρικό παράθυρο με μαρμάρινα στοιχεία.

Π.18

Τα κτίρια των κατοικιών

Τα κτίρια κατοικιών του Ξηροκαμπίου παρουσιάζουν μία ιδιομορφία. Ενώ τα πρωϊμότερα κτίρια (1ο μισό του 19ου αιώνα) έχουν τα τυπικά χαρακτηριστικά του ανωκάτωγου μακρυναριού , με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο, σκεπαστό ξύλινο χαγιάτι στην μακριά πλευρά και δύο παράθυρα στην πρόσοψη (χωρίς εξώστη), στα κτίρια που αναγείρονται κύρια μετά το 3ο τέταρτο του 19ου αιώνα, παρατηρούμε ότι το τυπικό ανωκάτωγο, παίρνοντας δάνεια στοιχεία από τα νεοκλασικά κτίρια της κοντινής πρωτεύουσας Σπάρτης αρχίζει να μετασχηματίζεται ως εξής: • Το κτίριο σε κάτοψη διατηρεί τις διαστάσεις τις διαστάσεις (6,00Χ12,00 μ.) και την εσωτερική τρίχωρη διαρρύθμιση του τυπικού ανωκάτωγου λαγκαδιανού, με αυξημένα όμως ύψη τόσο στο ισόγειο όσο και στον όροφο (ίδιο των νεοκλασικών κτιρίων). • Ο εξώστης της πρόσοψης, που στα πρωϊμότερα κτίρια, κάλυπτε το σχεδόν το σύνολο του μήκους της και καλυπτόταν με ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη, μετασχηματίζεται σε μικρό ασκεπή εξώστη που βρίσκεται στο κέντρο της πρόσοψης και εδράζεται είτε σε μεταλλικά περίτεχνα φουρούσια είτε σε φουρούσια από μπετόν που μιμούνται αντίστοιχα μαρμάρινα . Ο μετασχηματισμός αυτός έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα τα δύο ανοίγματα που υπήρχαν αρχικά με γίνονται τρία, δύο παράθυρα στα άκρα και μία μπαλκονόπορτα στο κέντρο, όπου και ο εξώστης. • Σε ορισμένες περιπτώσεις η επίδραση από την νεοκλασική τυπολογία αλλάζει και την κάτοψη του κτιρίου και από ορθογωνική την μετασχη-ματίζει σε τετράγωνη. Παρ’ όλο που οι επιδράσεις από την νεοκλασική τυπολογία είναι εμφανής, δεν συναντάμε κυματιοφόρα στοιχεία είτε στα ανοίγματα είτε στο ανώτερο τμήμα των προσόψεων. Πέρα από αυτά θα πρέπει να σημειώσουμε ότι λόγω του επιπέδου, σχεδόν οριζόντιου, χώρου στον οποίο έχει αναπτυχθεί ο οικισμός δεν συναντάμε τριώροφα κτίρια. Τέλος θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι τα παραδοσιακά κτίρια που συναντάμε στο Ξηροκάμπι υποδηλώνουν και τον ηγετικό χαρακτήρα του οικισμού στον ευρύτερο χώρο της περιοχής της Φάριδας, της οποίας και από το 1842 ήταν πρωτεύουσα. Επίσης τα ίδια κτίρια τονίζουν και την οικονομική ευμάρεια που υπήρχε στον χώρο αυτό.

Π.19

Δομικά στοιχεία από κτίρια κατοικιών

Π.20

Διώροφη οικία του 1810

Κτίριο που ανεγέρθηκε το 1810, όπως προκύπτει από την επιγραφή που υπάρχει στο «κλειδί» της τοξωτής αυλόθυρας, από τον Ιωάννη Κομνηνό Το αρχικό κτίριο ανήκει στην τυπολογία του ανωκάτωγου μακρυναριού διαστ. 6,00Χ12,00 μ. με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο και τους βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο. Στην νότια πλευρά υπάρχει το τυπικό ξύλινο χαγιάτι που είναι καλυμμένο με κεραμοσκεπή στέγη. Στην ανατολική πλευρά υπάρχουν δύο παράθυρα, όπως συνηθίζεται στα κτίρια αυτής της περιόδου, με υπέρθυρο λίθινο και ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο. Μεταγενέστερα κατασκευάστηκε διώροφη προσθήκη, στο νοτιοδυτικό άκρο του αρχικού κτιρίου δίνοντας πλέον, σε κάτοψη, στο όλο κτίριο σχήμα «Γ»

Εικ.21-01: Η νότια όψη

Εικ.21-03: Η χρονολογία (1810) στο κλειδί του τόξου της αυλόπορτας.

Π.21

Εικ.21-02: Η αυλόπορτα

Εικ.21-4: Το κεφαλοκόλωνο της αυλόπορτας

Διώροφη οικία του 1810

Εικ.22-01: Η νοτιοανατολική άποψη. Δεξιά το αρχικό κτίριο και αριστερά, κάθετα στο αρχικό, η μεταγενέστερη προσθήκη. Οι φάσεις κατασκευής φαίνεται από την διαφορετική τεχνική κατασκευής των ανοιγμάτων των παραθύρων του ορόφου.

Π.22

Διώροφη οικία του 1810

Εικ.23-1: Το ξύλινο χαγιάτι και ο χρωματισμένος με υδρόχρωμα τοίχος.

Εικ.23-2: Λεπτομέρεια του ξύλινου και του τυπικού κάγκελου.

Π.23

Διώροφη οικία του 1810

Εικ. 24-01: Η νοτιοανατολική άποψη Εικ. 24-02: Το παράθυρο με το λίθινο οριζόντιο πρέκι και το ανακουφιστικό τόξο

Π.24

Διώροφη οικία των αρχών του 19ου αιώνα Η κατοικία Παν. Μανδραπήλια, πρέπει να έχει ανεγερθεί το 1ο τέταρτο του 19ου αιώνα, όπως προκύπτει από την μορφή των παραθύρων (ημι-κυκλικά υπέρθυρα). Ανήκει και αυτό στην κατηγορία του ανωκάτωγου μακρυναριού, με δίχωρη κατοικία στον όροφο. Στο ισόγειο, κάτω από το χειμωνιάτικο του ορόφου, υπάρχει καμάρα με καλούπι από καλάμια. Το ισόγειο του χαγιατιού είναι μορφωμένο με δύο, κάθετες μεταξύ τους, καμάρες και η προσπέλαση στον όροφο γίνεται με πέτρινη κλίμακα με την χαρακτηριστική μικρή καμάρα της.

Εικ.25-1: Η δυτική όψη του κτιρίου με τα χαρακτηριστικά της παράθυρα

Π.25

Εικ.25-2: Παράθυρο της δυτικής όψης με οριζόντιο λίθινο πρέκι & ημικυκλικό λίθινο ανακουφιστικό τόξο

Εικ.25-3: Παράθυρο της ανατολικής όψης με ημικυκλικό λίθινο πρέκι

Διώροφη οικία των αρχών του 19ου αιώνα

Εικ.1: Η ανατολική όψη

Εικ.26-1: Η ανατολική όψη με το χαγιάτι με το καμαροσκεπές ισόγειο και την λίθινη σκάλα ανόδου σε αυτό, το αυθεντικό παράθυρο (αριστερά) με το ημικυκλικό υπέρθυρο και η κεντρική πόρτα στην κατοικία του ορόφου .

Π.26

Οικία των αρχών του 19ου αιώνα

Στα ανωκάτωγα μακρυνάρια το ισόγειο το χρημοποιούσαν για την αποθήκευση τροφίμων, εργαλείων και για τον σταυλισμό των ζώων.

Εικ.27-1: Το καμαροσκέπαστο ισόγειο του χαγιατιού & η λίθινη σκάλα

Εικ.27-2: Ο εσωτερικός λαμπάς της πόρτας του ισογείου, με την ξυλοδεσιά και την αμπάρα της θύρας πάνω σε αυτή

Στο πίσω άκρο του ισογείου, κάτω από το χειμωνιάτικο του ορόφου, υπάρχει μία καμάρα, το καλούπι της οποίας στο κτίριο που βλέπουμε ήταν κατασκευασμένο από καλά-μια. Η καμάρα έπαιζε δύο ρόλους, αφ’ ενός δημιουργούσε, στον όροφο, ένα σταθερό και πυράντοχο δάπεδο στον χώρο όπου ήταν το τζάκι και αφ’ ετέρου στο ισόγειο διαμόρφωνε, με τις σταθερές θερμοκρασιακές συνθήκες, ένα χώρο κατάλληλο για την αποθήκευση τροφίμων.

Εικ.27-3: Η καμάρα στο ισόγειο του χαγιατιού και η θύρα του στο βάθος

Π.27

Εικ.27-4: Η εσωτερική καμάρα του ισογείου & η λεπτομέρεια του καλουπιού της στο κέντρο

Οικία των αρχών του 19ου αιώνα

Στην συγκεκριμένη οικία υπήρχαν στον όροφο μόνο δύο χώροι και τα ύψη τόσο του ισογείου όσο και του ορόφου ήταν σχετικά μικρά. Στις διπλανές φωτογραφίες βλέπει κανείς εικόνες από τους εσωτερικούς χώρους όπου παρατηρούμε τα εξής: Εσωτερικά οι τοίχοι στον όροφο δεν ήταν επιχρισμένοι αλλά είχαν επάλληλες στρώσεις από υδρόχρωμα ασβέστου (χορήγι), ενώ στο ισόγειο οι λιθοδομές ήταν πρόχειρα αρμολογημένες. Στην Εικόνα 25-2 δεξιά εκεί αλλάζει ο χρωματισμός του τοίχου διακρίνουμε και το ίχνος του εσωτερικού τοίχου που ήταν κατασκευασμένος από μπαγδατί. Εικ.28-1: Η νότια πλευρά της οικίας εσωτερικά.

Εικ.28-2: Τμήμα της δυτικής πλευράς της οικίας εσωτερικά.

Στα παράθυρα παρατηρούμε ότι περασιά με το πρέκι των κουφωμάτων υπάρχουν σανίδες. Πράγματι το άνοιγμα κατασκευάζονταν εσωτερικά με τοξωτό υπέρθυρο ακολουθώντας την μορφή είτε του ανακουφιστικού τόξου είτε του υπέρθυρου ( βλέπε Εικ. 23-2 & Εικ. 23-3). Το οριζόντιο, λίθινο εν προκειμένω, πρέκι είχε πάχος 14 εκ. και το τοποθετούσαν για την εύκολη κατασκευή του ορθογωνικής μορφής κουφώματος.

Π.28

Οικία των αρχών του 19ου αιώνα

Το κτίριο, της οικογένειας Ιατρίδη, που βλέπουμε στους Πίνακες 27 & 28 έχει κατασκευαστεί σε δύο φάσεις, λαμβάνοντας υπόψη τα τυπολογικά στοιχεία των ανοιγμάτων αλλά και τους αρμούς στην τοιχοποιία: Το αρχικό κτίριιο (δεξιά στην Εικ. 28-1) έχει τα χαρακτηριστικά του ανωκάτωγου μακρυναριού, με δύο παράθυρα στον όροφο και ένα εξώστη, του οποίου σώζονται σήμερα οι φωλιές. Σε προσθήκη σε αυτό κτίστηκε ένα ισόγειο που τμήμα του αντιστοιχεί στο χαγιάτι του αρχικού κτιρίου όπου υπάρχει και η τοξωτή αυλόθυρα.

Εικ. 29-1: Λεπτομέρεια του ισογείου της προσθήκης με τα ιδιότυπα μαρμάρινα πρέκια.

Εικ. 29-2: Η πρόσοψη της προσθήκης, με την αυλόπορτα και τα ανοίγματά της.

Π.29

Οικία των αρχών του 19ου αιώνα

Εικ.30-1: Λεπτομέρεια του υπέρθυρου

Εικ.30-2: Η ανατολική όψη

Π.30

Λαϊκή οικία του 19ου αιώνα

Πρόκειται για ένα απλό λαϊκό ανωκάτωγο μακρυνάρι με την κατοικία στον όροφο και βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο. Το κτίριο αυτό, ιδιοκτησίας της οικογένειας Δημητρίου Μανιάτη, έχει κατεδαφιστεί. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η κατασκευή του δυτικού χαγιατιού: • με τους κυκλικής διατομής, επιχρισμένους πεσσούς, • την ισόγεια καμάρα στο βορεινό του άκρο και την λίθινη κλίμακα ανόδου στον όροφο, • με τον κλειστό χώρο που έχει που έχει διαμορφωθεί στον όροφο, • η ξύλινη κατασκευή του πατώματος του χαγιατιού και η κάλυψη του με την κεραμοσκπεή στέγη, κατασκευές τυπι-κές στα κτίρια της ίδιας περιόδου με αυτό. Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην πρόσοψή δεν έχει εξώστη – χαγιάτι αλλά δύο απλά παράθυρα.

Εικ. 31-1: Η δυτική όψη του κτιρίου με τμήμα του χαγιατιού, τους λίθινους κυκλικής διατομής πεσσούς του ισογείου, την καμάρα αριστερά στο ισόγειο και τον κλειστό χώρο πάνω από αυτή στον όροφο.

Π.31

Λαϊκή οικία του 19ου αιώνα

Εικ. 32-1: Η νοτιοδυτική άποψη του κτιρίου.

Π.32

Ξύλινη πρέσα από το Λιοτρίβι του Αρμπούζη

Η ξύλινη αυτή πρέσα έχει μεταφερθεί στο Μουσείο Ελιάς & Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη, από το Ξηροκάμπι και συγκεκριμένα από το λιοτρίβι Αρμπούζη, που βρισκόταν στις παρυφές του οικισμού. Οι πρέσες του τα τύπου αυτού αποτελούν την εξέλιξη του βυζαντινού πιεστηρίου , της κοχλιοφόρου δοκού. Εκτιμάται ότι η πρέσα αυτή κατασκευάστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα. Οι δύο μεγάλες δοκοί είναι κατασκευασμένοι από κορμούς πλάτανου. Στον πάνω δοκό έχουν γίνει ενισχύσεις με μεταλλικές λάμες (που διαπερνούν τον δοκό). Οι αρχικοί κοχλίες ήταν ξύλινοι (όπως είναι ο αριστερός). Στην δεξιά πλευρά φαίνεται ότι αντικαταστάθηκε ο ξύλινος με μεταλλικό.

Εικ. 33-1: Σκίτσα της πρέσας με τις μετρήσεις.

Π.33

Εικ. 33-2: Η πρέσα στο Μουσείο Ελιάς & Ελληνικού Λαδιού Σπάρτης

Ξύλινη πρέσα από το Λιοτρίβι του Αρμπούζη

Εικ. 34-1: H ξύλινη πρέσα και το κτίριο μέσα στο οποίο βρισκόταν. (Σχέδιο που συντάχθηκε για τις ανάγκες του Μουσείου Ελιάς & Ελληνικού Λαδιού της Σπάρτης)

Π.34

Διώροφο κτίριο του 1862

Διώροφο κτίριο του 1862, στο κέντρο του οικισμού, με κατοικία στον όροφο και κατάστημα στο ισόγειο. Αρχικός ιδιοκτήτης του κτιρίου ήταν ο Ιωάννης Κομνηνός από τους πρώτους οικιστές του Ξηροκαμπίου με καταγωγή από την Κουμουστά. Το κτίριο, αυτό, έχοντας τα χαρακτηριστικά αρχοντικού, ξεφεύγει από την επικρατούσα τυπολογία του ανωκάτωγου μακρυναριού, έχοντας δάνεια στοιχεία από νεοκλασικά κτίρια αστικών περιοχών, όπως είναι σχεδόν τετράγωνη. Κάτοψη. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το προστώο της πρόσοψης, που είναι περίτεχνα κατασκευασμένο με επιμελώς πελεκημένους και τοποθετημένους δόμους από λευκό μάρμαρο.

Εικ. 35-1: Το προστώο της δυτικής όψης.

Εικ. 35-2: Μαρμάρινο πρέκι με εγχάρακτο σταυρό και λίθινο ανακουφιστικό τόξο, από την κεντρική πόρτα του ισογείου καταστήματος..

Π.35

Εικ. 35-3: Λεπτομέρεια του μαρμάρινου κεφαλοκόλωνου πεσσού του προστώου

Διώροφο κτίριο του 1862

Εικ. 36 - 1: Η νοτιοδυτική όψη

Π.36

Διώροφο κτίριο του 1862

Εικ. 37 - 1: Η χρονολογία «1862» ανέγερσης του κτιρίου στο κλειδί της κεντρικής θύρας του ισογείου καταστήματος

Π.37

Εικ. 37 – 2: Η κεντρική θύρα του ισογείου καταστήματος.

Διώροφο κτίριο του 1862

Εικ. 38-2: Η βορειοδυτική όψη

Π.38

Διώροφο κτίριο του 1896

Διώροφο κτίριο του 1896, όπως προκύπτει από κτητορική πλάκα που υπάρχει σε εσοχή πάνω από την εξωστόθυρα του ορόφου. Το κτίριο σε κάτοψη έχει σχήμα «Γ» με το κυρίως κτίριο να έχει τα βασικά τυπολογικά χαρακτηριστικά του ανωκάτωγου μακρυναριού. Ιδιομορφία, σε σχέση με τα τυπικά ανωκάτωγα, αποτελεί η ύπαρξη εξώστη ασκεπή στην νότια, κύρια, όψη του και τα τρία ανοίγματα, τόσο στον όροφο όσο και στο ισόγειο. Στην δυτική πλευρά υπάρχει χαγιάτι καλυμμένο με τετράριχτη ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη.

Εικ. 39 - 1: Η χρονολογία «1896» ανέγερσης του κτιρίου .

Η διαμόρφωση των ανοιγμάτων γίνεται με μαρμάρινα αγκωνάρια και υπέρθυρο τοξωτό, κατασκευή που είναι γνώριμη σε κτίρια της περιόδου αυτής.

Εικ. 39 - 2: Το πρέκι της εξωστόθυρας με την κτητορική πλάκα, πάνω από αυτή. Εικ. 39 - 3: Η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου .

Π.39

Εικ. 39 - 4: Λεπτομέρεια του εξώστη της πρόσοψης με τα μεταλλικά φουρούσια.

Διώροφο κτίριο του 1896

Εικ. 40 - 1: Η νοτιοδυτική όψη του κτιρίου .

Π.40

Διώροφο κτίριο του 1895

Διώροφο κτίριο του τέλους του 19ου αιώνα που στην αρχική του φάση, που φαίνεται στις κάτω φωτογραφίες το κτίριο είχε τα τυπικά χαρακτηριστικά του ανωκάτωγου μακρυναριού, διαστάσεις 6,00 Χ 12,00 μ. περίπου, με εξώστη στην πρόσοψή του, ξύλινο όπως προκύπτει από τα ίχνη των ξύλινων δοκών. Ο εξώστης αυτός ήταν καλυμμένος και μάλιστα στον όροφο όλη η πρόσοξη ήταν επιχρισμένη με τριπτό μαρμαροκονίαμα. Εικ. 41 – 1 & 2: Η ανατολική & η νοτιοδυτική όψη του κτιρίου, όπως είναι σήμερα.

Σε επόμενη φάση καθαιρέθηκε ο ξύλινος εξώστης και αντικαταστάθηκε με εξώστη ασκεπή με τσιμέντινα φουρούσια. Σήμερα βλέπουμε ότι το κτίριο έχει υποστεί και άλλες επεμβάσεις με την αλλαγές στα ανοίγματα, κατασκευή ενός ακόμα εξώστη δυτικά αλλοιώνοντας και εξαφανίζοντας αυθεντικά στοιχεία της αρχικής κατασκευής.

Εικ. 41 – 3 & 4: Η ανατολική & η νοτιοδυτική όψη του κτιρίου, περί το 2010 από το GOOGLE - EARTH

Π.41

Δύο ισόγεια επαγγελματικά εργαστήρια

Τα δύο αυτά ισόγεια κτίρια είχαν ανεγερθεί στις αρχές του 20ου αιώνα για χρήση επαγγελματική. Στο κτίριο της Εικ. 40-1, με τα ανοίγματα με τα τοξωτά πρέκια , υπήρχε ηλεκτρογεννήτρια η οποία τροφοδοτούσε με ηλεκτρικό ρεύμα τον οικισμό. Το κτίριο της Εικ. 40-2, νεώτερο, χαμηλό , με ξύλινα πρέκια στα ανοίγματα στέγαζε κάποιο επαγγελματικό εργαστήρι.

Εικ. 42 - 1

Εικ. 42 - 2

Π.42