[09]-Η ΑΝΑΒΡΥΤΗ - Λακωνία - Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής

Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π

Η Αναβρυτή

Λακωνία

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής

Γιώργος Γιαξόγλου

09 Σπάρτη - Ιούνιος 2020

Αντί προλόγου Όλα αυτά τα χρόνια της δουλειάς μου στη Σπάρτη σαν αρχιτέκτονας, περπατώντας στους δρόμους των οικισμών της περιοχής μας, και όχι μόνο, έβλεπα και εντόπιζα κτίρια, που είχαν κρατήσει όλα ή σχεδόν όλα τα αυθεντικά στοιχεία της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Κτίρια που είχαν γλυτώσει από τις βάρβαρες επεμβάσεις του «εκσυγχρονισμού». Εντόπιζα ήρεμες γωνιές μέσα στους οικισμούς, αλλά και μερικά ενδιαφέροντα και αξιόλογα κτίρια, δείγματα της νεώτερης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίρια αυτά, τις γενικές και ειδικές απόψεις, τις Εικόνες της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, τις κατέγραφα φωτογραφικά και, όταν υπήρχε χρόνος, τις κατέγραφα και σε σκίτσα. Το υλικό αυτό κάποια στιγμή άρχισα να το μορφοποιώ σε αφίσες ή πίνακες, ανά οικισμό ή είδος κατασκευών, και να το αναρτώ στο διαδίκτυο, μέσω του blog που διαχειρίζομαι: spartaarchitecture.blogspot.com.

H παρουσίαση αυτή οριστικοποιήθηκε στην έντυπη μορφή που φαίνεται στο λεύκωμα αυτό. Παρουσίαση που ξεκινά με ένα σύντομο ιστορικό του κάθε οικισμού και στην συνέχεια με εικόνες, φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα και ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα παρουσιάζονται χαρακτηριστικά κτίρια και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του οικισμού. Αυτή η κατ’ αρχήν καταγραφή και παρουσίαση στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Κληρονομιάς, εκτός από το ότι δημιουργεί ένα αρχειακό υλικό, πιστεύω και ελπίζω ότι μπορεί να δώσει το έναυσμα και σε άλλους μελετητές και ερευνητές να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτό θέμα. Ελπίζω επίσης ότι η παρουσίαση αυτή θα κινήσει το ενδιαφέρον και στους κατοίκους, μόνιμους και παραθεριστές, του κάθε οικισμού ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι ο χώρος όπου ζουν και κινούνται έχει ενδιαφέρον, έχει αξίες που θα πρέπει να τις προστατεύουν και να τις αναδεικνύουν. Επίσης θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για ένα λεύκωμα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, αλλά για ένα λεύκωμα εικόνων απόδοσης αρχιτεκτονικής πληροφορίας. Εικόνες των οποίων η λήψη έγινε με όποιο πρόσφορο μέσο υπήρχε την στιγμή της επίσκεψης στον χώρο και σε στιγμές που ο φωτισμός ίσως δεν ήταν και ο καλύτερος. Για τον λόγο αυτό ας μου συγχωρεθούν οι όποιες τεχνικές ατέλειες.

Στο πλαίσιο αυτό έχετε στα χέρια σας το 9ο βιβλίο που έχει σαν αντικείμενο τον ορεινό οικισμό «ΑΝΑΒΡΥΤΗ». Με την Αναβρυτή απόκτησα δεσμούς,όταν το 1983 αγόρασα ένα σπίτι και έτσι την βλέπω σαν «το χωριό» μου .Το «χωριό» που δεν είχα γιατί οι γονείς μου, Μικρασιάτες και οι δύο, ο Κώστας Γιαξόγλου από το Σαλιχλί και η Κική Λασκαρίδου από τα Κούλα είχαν το 1922 ξεριζωθεί βίαια από τον τόπο τους. Αναβρυτή Μάρτης 2020 Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. e-mail: ggiaxo@yahoo.gr ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ Αρχιτέκτονας – Μηχανικός Ε.Μ.Π. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γεννήθηκε το 1948 στην Σπάρτη. Το 1971 απεφοίτησε από την Α.Σ. Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την περίοδο 1973 – 1975 εργάσθηκε στο Γραφείο του Ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά και στο Γραφείο «Θύμιος Παπαγιάννης και Συνεργάτες». Το 1975 εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη όπου μέχρι και τον Γενάρη του 2015 διατηρούσε, με την σύζυγό του Ιωάννα Στριλάκου – Γιαξόγλου και τον γυιό του Γιάγκο Γιαξόγλου Γραφείο Αρχιτεκτονικών - Πολεοδομικών και Τοπογραφικών Μελετών. Έχει ασχοληθεί με αρχιτεκτονικές μελέτες ιδιωτικών και δημόσιων κτιρίων, Πολεοδομικές μελέτες και τα τελευταία χρόνια η κύρια ενασχόλησή του ήταν η επισκευή και ανάδειξη παραδοσιακών κτιρίων. Από το 2013 διαχειρίζεται στο blog spartaarchitecture.blogspot.com, στο οποίο αναρτώνται άρθρα, εργασίες, ομιλίες που κύρια αναφέρονται στην Αρχιτεκτονική δημιουργία ή στην Αρχιτεκτονική μας Παράδοση. Από την 1η Φεβρουαρίου 2015 είναι πλέον ομότιμο μέλος του ΤΕΕ.

α

Άποψη της Χώρας και των Γαββαρέϊκων από τον δρόμο προς τη Φανερωμένη

β

ΓΑΒΒΑΡΕΙΚΑ

ΧΩΡΑ

ΜΕΣΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ

Γενική άποψη της Αναβρυτής από τον δρόμο προς την Φανερωμένη

γ

Πως γνώρισα την Αναβρυτή το 1986. Σπουδαστές τότε της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ στο τρίτο έτος, την άνοιξη του 1986 και μας πρότεινε η Καίτη Κρεμέζη, καθηγήτριά μας τότε, να ασχοληθούμε με την Αναβρυτή για τις ανάγκες του μαθήματος «Μορφολογία 3» που αφορούσε τη γνωριμία και την τριβή των σπουδαστών με τους παραδοσιακούς οικισμούς. Προφανώς, αυτό προϋπέθετε, την επιλογή ενός τέτοιου οικισμού, την πολυήμερη επίσκεψη εκεί, την επαφή με τους ντόπιους, τη συλλογή όποιου διαθέσιμου υλικού, και βεβαίως, κυρίως την καταγραφή και αποτύπωση όποιου στοιχείου ήταν δυνατόν να περαστεί στο χαρτί ή/και να φωτογραφηθεί από μια σπουδαστική ομάδα. Ούτε ξέραμε που πέφτει η Αναβρυτή, ούτε και είχαμε εικόνα πως ακριβώς θα κάνουμε τη δουλειά. Θυμάμαι όμως το κέφι και το ενδιαφέρον της ομάδας, της Έλενας, της Αγγελικής των δύο Βασίληδων και εμού, αλλά και τη θέρμη με την οποία μας υποδέχθηκαν οι άνθρωποι της Αναβρυτής, ο Πρόεδρος Παναγιώτης Τσορορός και η Γραμματέας της τότε Κοινότητας Βαγγελίτσα Βασιλάκου, που την τελευταία μέρα που ήμασταν εκεί μας κάλεσε και στο σπίτι της για μια «ηρωική» μακαρονάδα. Δουλέψαμε όλοι αρμονικά με ενθουσιασμό για ότι ανακαλύπταμε σ’ αυτό το χωριό, από τα δρομάκια και τα πλατώματα μέχρι τους κτιριακούς τύπους των κατοικιών, τις εκκλησίες και τα βυρσοδεψεία, αλλά και για τον πανέμορφο τόπο μέσα στον οποίο αναπτύχθηκε η Αναβρυτή. Με τους ντόπιους στις ταβέρνες του Βαγγέλη και του Τάμμυ, με κρασί, καπνιστό χοιρινό, τυρί και ψωμί προσπαθήσαμε να καταλάβουμε περισσότερα … γιατί σταματήσανε τα βυρσοδεψεία, και γιατί έφυγε ο κόσμος, και πόσοι μένουμε τώρα, και πόσα παιδιά, και πως θα γίνει για να ξαναείναι το χωριό όπως παλιά … Περάσανε τα χρόνια και τα ‘φερε η τύχη να ‘ρθει η Αναβρυτή και να με ξαναβρεί. Έχω μεγάλη χαρά που το υλικό της δουλειάς εκείνης της όμορφης σπουδαστικής παρέας, που τη συνδέει ακόμα μια ειλικρινής φιλία, βρήκε μια θέση σ’ αυτό το βιβλίο για την Αναβρυτή. Έτσι δε θα χαθεί, αλλά θα μείνει ως ένα αρχιτεκτονικό στιγμιότυπο του οικισμού το 1986 μέσα από μια φρέσκια, νεανική, φοιτητική ματιά. Κωνσταντίνος Σερράος, Μάρτιος 2020.

Αφιερώνεται στην αγαπημένη μου Γιάννα, σύντροφο και συνάδελφο. Παρ’ όλο που δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή θέλω, τιμής ένεκεν, το βιβλίο αυτό να το αφιερώσω και στους Αναβρυτιώτες, τον Νίκο Μπαγιώκο, δάσκαλο, στον Παναγιώτη Τσορορό, επί πολλά χρόνια Πρόεδρο της Αναβρυτής, στον Γιώργο Βορίλα, σταθερό φύλακα της Αναβρυτής και στον Πάνο Βελίκα πρωτεργάτη της ίδρυσης του Πολιτιστικού Συλλόγου της Αναβρυτής Ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλω να εκφράσω στον συντοπίτη Γιάννη Μπαγιώκο για την εμψύχωση και την βοήθεια του στην ολοκλήρωση του πονήματος αυτού, καθώς και στους Θόδωρο Πλευρίτη, τον Πρόεδρο, τον Γιώργο Χρυσομάλλη, τον Δημήτρη Καλαμαρά, τον Παναγιώτη Αλατσά & τον Δημήτρη Μπαγιώκο αλλά και στη γειτόνισσά μου Ζωή Σκώκου, γέννημα & θρέμμα της Αναβρυτής που ζει και δουλεύει στο χωριό, για τις χρήσιμες πληροφορίες τους που μου έδωσαν αλλά και για το υλικό που μου παραχώρησαν. Φυσικά δεν μπορώ παρά να εκφράσω τις ιδιαίτερες ευχαριστίες μου στον Καθηγητή, σήμερα, της Αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π. Κώστα Σερράο, για το πολύτιμο υλικό που μου παραχώρησε και το οποίο είχε συλλέξει σαν σπουδαστής και μέλος μίας ομάδας του E.M.Π., το 1986, στο πλαίσιο σπουδαστικής εργασίας για την Αναβρυτή. Τέλος ιδιαίτερη αναφορά θέλω να κάνω στην Ασπασία Λούβη, αρχαιολόγο, που σαν διευθύντρια του Π.Τ.Ι. της ΕΤΒΑ, ξεκίνησε τις διαδικασίες για την ίδρυση στην Αναβρυτή Μουσείου Βυρσοδεψίας & Σχοινοπλοκίας, που μπορεί για εξωγενείς λόγους να μην ολοκληρώθηκε μας έδωσε όμως την δυνατότητα να συλλέξουμε και να καταγράψουμε σημαντικά & ενδιαφέροντα στοιχεία για την Αναβρυτή. Για την πρωτοβουλία της αυτή θερμά την ευχαριστούμε.

Qr-code για την Αναβρυτή στο Google Earth

δ

Γιατί Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής ;

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί κανείς να την βρει στην διακήρυξη που εκδόθηκε στο ¨Άμστερνταμ το 1975, από το Συμβούλιο για την Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά και από την οποία αντιγράφουμε: «…………………………………………………………………………………………………………………………………………… . α,

Εκτός από την ανεκτίμητη πολιτιστική της αξία, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης οδηγεί όλους τους Ευρωπαίους να αποκτήσουν συνείδηση μίας κοινότητας ιστορίας και μοίρας. Η διατήρησή της λοιπόν αποκτά μία ζωτική σημασία.

β.

Αυτή η κληρονομιά περιλαμβάνει όχι μόνο κτίρια μεμονωμένα, εξαιρετικής αξίας, και το περιβάλλον τους, αλλά επίσης τα συγκροτήματα, συνοικίες πόλεων και χωριά, που παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον ιστορικό και πολιτιστικό.

γ.

Επειδή αυτοί οι θησαυροί αποτελούν το κοινό αγαθό όλων των λαών της Ευρώπης, έχουν αυτοί οι λαοί την κοινή υποχρέωση να τους προστατεύσουν από τους αυξανόμενους κινδύνους που τους απειλούν : αμέλεια και ερείπωση, αυθαίρετη κατεδάφιση, νέες μη εναρμονιζόμενες κατασκευές και υπερβολική κυκλοφορία.

δ,. Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πρέπει να θεωρείται όχι ένα πρόβλημα περιθωριακό, αλλά ένας μείζων αντικειμενικός σκοπός της αστικής σχεδιοποίησης και της χωροταξίας. ε.

Οι τοπικές αρχές, στις οποίες ανήκει η πλειοψηφία των σπουδαίων αποφάσεων που αφορούν την χωροταξία, είναι ιδιαίτερα υπεύθυνες για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και πρέπει να αλληλοβοηθούνται με ανταλλαγές ιδεών και πληροφοριών, ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. η.

Για αντιμετωπιστούν τα έξοδα της επισκευής, της διευθέτησης και της διατήρησης των κτιρίων και τοποθεσιών αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος , πρέπει να τεθεί στη διάθεση των τοπικών αρχών και των ατομικών ιδιοκτητών μία κατάλληλη οικονομική βοήθεια. Εξ άλλου, γι΄ αυτούς τους τελευταίους θα έπρεπε να προβλεφθούν ανακουφίσεις φορολογικές.

θ.

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά δε θα επιζήσει, παρά εάν εκτιμηθεί από το κοινό και ιδίως από τις νέες γενιές. Πρέπει λοιπόν τα μορφωτικά προγράμματα , σε όλα τα επίπεδα, να ασχοληθούν περισσότερο με αυτή την ύλη.

ι.

Υπάρχει θέμα να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές οργανώσεις, διεθνείς εθνικές και τοπικές που συνεισφέρουν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού. ……………………………………………………………………………………………………………………………………» (Πηγή: Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * Ιορδάνης Δημακόπουλος * Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών * 1981)

ε

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Ο οικισμός της Αναβρυτής Π.114 - Π.117

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Η ευρύτερη περιοχή της Αναβρυτής ΑΝΑΒΡΥΤΗ: Η ευρύτερη περιοχή της. Γεωγραφικά & οικιστικά χαρακτηριστικά ΑΝΑΒΡΥΤΗ: Η ευρύτερη περιοχή της. Κυκλοφορία – Επικοινωνία - Διασυνδέσεις Εικόνες από τους οικισμούς της ευρύτερης περιοχής της Αναβρυτής

Π.01 - Π.05

Προλεγόμενα

Π.06 - Π.07

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Γενικές πληροφορίες

Π.08 - Π12

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Η οικιστική του δομή

Π.13 - Π15

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Οι Ναοί, τα Μοναστήρια, το Σχολείο & οι Δημόσιοι χώροι

Π.126 - Π.127

Ο ευρύτερος χώρος της Αναβρυτής: Η ΣΟΧΑ

Π.16 - Π.17

Αναβρυτή: Ο Άγιος Νικόλαος - Άγιος Δημήτριος

Π.128 - Π.129

Ο ευρύτερος χώρος της Αναβρυτής: Η ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ

Π.18 - Π.19

Αναβρυτή: Οι Άγιοι Θεόδωροι

Π.20 - Π.21

Αναβρυτή: Η "Παναγίτσα" των σχοινοπλόκων

Π.22 - Π.23

Αναβρυτή: Η παλαιά Ιερά Μονή του Αγίου Δημητρίου

Π.24 - Π.25

Αναβρυτή: Ιερά Μονή Παναγίας της Φανερωμένης

Π.26 -Π.27

Αναβρυτή: Ιερά Μονή Παναγίας της "Ζαγούνας"

Π.133

Π.28

Αναβρυτή: Το εξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου

Π.134 - Π.141

Π.29

Αναβρυτή: Τα νεκροταφεία του Αγίου Χαραλάμπους & της Παναγίας στον Καραβά

Π.30-Π.31 Π.32-Π.33 Π.34-Π.35 Π.36 -Π.37 Π.38-Π.39 Π.40

Αναβρυτή: Το παλιό Δημοτικό Σχολείο Αναβρυτή: Στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, το Λαογραφικό Μουσείο Αναβρυτή: Στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, το Βοτανολογικό Μουσείο Ταϋγέτου Αναβρυτή: Το σπήλαιο "Καταφύγι" Αναβρυτή: Τα πουλιά των φαραγγιών & των περιοχών του Ταϋγέτου Σπίτια της Αναβρυτής σε φωτογραφίες του 1986 & του 2000

Π.41-Π.55

Σπίτια στην ΜΕΣΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Π.56-Π.72

Σπίτια στη ΧΩΡΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Π.73-Π.78

Σπίτια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Π.79-Π.86 Π.87-Π.102 Π.103-Π.112

Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΪΚΑ & τα ΚΑΛΑΜΑΡΕΪΚΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η Αρχιτεκτονική του φυσιογνωμία ΑΝΑΒΡΥΤΗ: Οι βιοτεχνικές – εμπορικές δραστηριότητες

Π.118 - Π.123 Π.124 - Π125

Π.130 Π.131 Π.132

Π.142 - Π.143

Π.144 - Π.147 Π.148 - Π.150 Π.151 Π.152 Π.153 Π.154 - Π.155 Π.156 - Π.157 Π.158 - Π.159 Π.160 Π.161

Ο ευρύτερος χώρος της Αναβρυτής: Τα ΠΕΡΓΑΝΤΕΪΚΑ Ο ευρύτερος χώρος της Αναβρυτής: Η ΤΑΫΓΕΤΗ (Μπαρσινίκος) Ο ευρύτερος χώρος της Αναβρυτής: Η ΤΟΡΙΖΑ, το ΝΙΧΩΡΙ, η ΠΟΛΙΑΝΑ, τα ΔΙΠΟΤΑΜΑ & η ΣΩΤΗΡΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986 Παράρτημα ΙΙ : Οι τοιχογραφίες του Δημητρίου Κακαβά στο Ναό Αγίων Νικολάου & Δημητρίου Αναβρυτής Λακωνίας (1625) * Τζούλια Παπαγεωργίου – Δανάη Χαραλάμπους * Αρχαιολόγοι Παράρτημα IIΙ : ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ – ΒΡΥΣΕΩΝ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ (Φυλλάδιο από το αρχείο του Γ. Γάββαρη) Παράρτημα IV : ΑΝΑΒΡΥΤΗ – Πρόσωπα , εικόνες, κείμενα

Παράρτημα V : ΑΝΑΒΡΥΤΗ: Ο «ΟΔΗΓΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ – Ν. Γ. Ιγγλέση» Παράρτημα VI : ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΤΑΫΓΕΤΟΥ» του ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΓΙΩΚΟΥ – Δάσκαλου Παράρτημα VII : “ O ΒΡΥΣΕΑΤΗΣ” Παράρτημα VIIΙ : ΤΑΫΓΕΤΟΣ – Σπάρτη, Μυστράς, Ξηροκάμπι Παράρτημα ΙΧ : ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ Παράρτημα Χ : Το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, «ΑΝΑΒΡΥΤΗ – ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» Φόρος τιμής στους μαΐστορες της Παραδοσιακής Τέχνης της Αναβρυτής Βιβλιογραφία – Αρχεία φωτογραφιών & κειμένων

Το καμπαναριό του Αγίου Νικολάου

ζ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Γενική άποψη της Αναβρυτής

Π.01

ΑΝΑΒΡΥΤΗ – Γενική άποψη (Από το αρχείο του Νίκου Γεωργιάδη – Φωτογράφηση περί το 1960)

Π.01

Π.01α

Προλεγόμενα

Αγναντεύοντας από την Σπάρτη τον Ταΰγετο, βλέπεις έναν δρόμο χαραγμένο στο απότομο πρόβουνό του, που ορθώνεται πάνω από τον Αγιάννη Όταν πάρεις τον δρόμο αυτό και σταματήσεις στη «Στάση Λυκούργου» μπορείς να θαυμάσεις την Σπάρτη με τις πορτοκαλιές της, τον κάμπο με τις ελιές, τον Ευρώτα και, στο βάθος, τον ήρεμο Πάρνωνα. Συνεχίζοντας το δρόμο φτάνεις σε ένα ξάγναντο, στα 850 μ. υψόμετρο και αριστερά σου βλέπεις τον «Πενταδάκτυλο» Ταΰγετο σε όλο του το μεγαλείο και, στο βάθος μακριά, αγναντεύεις την ψηλότερη κορυφή του, τον Άι Λιά ή Ταλετόν, όπως την έλεγαν οι αρχαίοι. Προχωρώντας αντικρίζεις ξαφνικά μπροστά σου, κάτω από τα γυμνά βράχια του Ταϋγέτου, ένα χωριό, που είναι κτισμένο στις απότομες, καταπράσινες πλαγιές του βουνού. Είναι η Αναβρυτή. Το χωριό αυτό στα χρόνια της ακμής του, κυρίως την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας αλλά και μετά, μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα, αποτελούσε το σημαντικότερο βιοτεχνικό κέντρο της Λακωνίας, ίσως και της Πελοποννήσου. Εδώ ήταν η έδρα του Δήμου Βρυσεών.

Η Σπάρτη, ο Ταΰγετος και ο δρόμος για την Αναβρυτή (Φωτ. Από το αρχείο Νικ. Γεωργιάδη)

Είχε αναπτυγμένη κτηνοτροφία (πρόβατα και κατσίκια). Τις προβιές των ζώων αυτών, αλλά και άλλες που αγόραζαν, τις επεξεργάζονταν και φτιάχναν δέρματα. Με τα δέρματα έκαναν παπούτσια. Με τις τρίχες έφτιαχναν σχοινιά και τσαντίλες. Φτιάχναν και κεριά από τα κεροστήματα που φέρνανε. Τα παπούτσια, τα σχοινιά, τις τσαντίλες, τα κεριά, κουβαλώντας τα με τα μουλάρια, τα πουλούσαν στην Λακωνία στην Καλαμάτα και αλλού. Τα κτίρια ήταν πολλά, το ένα πάνω στο άλλο, κτισμένα με πέτρα και λάσπη. Σήμερα, εγκαταλειμμένα τα περισσότερα, με τα αφεντικά τους στην Αμερική (από το 1900 άρχισαν να φεύγουν), δεν αντέχουν και καταρρέουν. Ήταν (και είναι όσα έχουν μείνει) ωραία σπίτια. Διαφορετικά από αυτά του κάμπου. Πιο περίπλοκα. Με μπαλκόνια ξύλινα να τα περιτρέχουν, σαν αυτά της Μακεδονίας, με ξυλοδεσιές, τρίπατα και μερικές φορές με τέσσερα πατώματα, μιας και οι κλίσεις είναι μεγάλες. Υπάρχουν και κάνα δύο που θυμίζουν νεοκλασικά. Σε αρκετά σπίτια, στο εσωτερικό τους, ταβάνια και τοίχοι ήταν διακοσμημένοι & ζωγραφισμένοι από τους ντόπιους ελαιοχρωματιστές αλλά και λαϊκούς ζωγράφους, τους Αλατσάδες (τον Δημήτρη & τον Ηλία).

Π.02

Ο δρόμος

Μερική άποψη της Αναβρυτής (Φωτ. Από το αρχείο Νικ. Μπαγιώκου – 1960)

Προλεγόμενα

Και στο βάθος η κορυφή του Άη-Λιά (Ταλετόν)

Η Σπάρτη, ο Ευρώτας και και ο Πάρνωνας από τον δρόμο προς την Αναβρυτή

Χάρτης

της ευρύτερης περιοχής

Γενική άποψη της Αναβρυτής. Αριστερά η Χώρα και δεξιά η Μέσα Γειτονιά

Μερικά χαρακτηριστικά κτίρια της Αναβρυτής

Π.03

Προλεγόμενα

Μπαίνοντας στο χωριό συναντάμε ένα από τα αξιολογότερα κτίρια του οικισμού: το νεοκλασικό (παλιό) Δημοτικό Σχολείο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Βοτανολογικό Μουσείο Ταϋγέτου και & το Λαογραφικό Μουσείο της Αναβρυτής.

Εικ.01

Εικ.02

Εικ.03

Εικ.04

Εικ.05

Εικ.06

Λίγο πιο πάνω είναι το βυρσοδεψείο του Γάββαρη. Δεξιά, με πεσμένη την στέγη, ήταν το εργαστήρι με τις λούμπες και αριστερά, στο τρίπατο επιβλητικό κτίριο, ήταν οι χώροι όπου επεξεργάζονταν τα δέρματα, και στον πάνω όροφο το σπίτι τους. Ανηφορίζοντας φτάνουμε στην πλατεία με τις βρύσες και τις ταβέρνες. Εδώ αξίζει να σταθεί κανείς και να απολαύσει τον καφέ του αγναντεύοντας τον Ταΰγετο. Δίπλα στην πλατεία είναι κτισμένος ο Ξενώνας πάνω σε ένα μεγάλο βράχο. Μέσα στον βράχο αυτό βρίσκεται το Σπήλαιο «Καταφύγι». Πιστεύεται ότι χρησιμοποιούταν σαν καταφύγιο την εποχή της Τουρκοκρατίας. Λίγο πιο κάτω από το «Καταφύγι» είναι η σπηλιά της «Παναΐτσας». Την σπηλιά αυτή χρησιμοποιούσαν από πολύ παλιά (από το 1750 περίπου) οι σχοινοπλόκοι. Στην ανατολική άκρη είναι κτισμένο το εκκλησάκι της Παναΐτσας που το μισό έχει σαν στέγη τον βράχο και το άλλο μισό είναι καλυμμένο με ξύλινη στέγη.

Εικ.01: Το Παλιό Σχολείο

Διαβαίνοντας το ανηφορικό καλντερίμι, που ξεκινά από την πλατεία, συναντάς, καταμεσής στη Χώρα, τον «Άγιο - Νικόλα», τον δισυπόστατο ναό των Αγίων Νικολάου και Αγίου Δημητρίου, που κτίστηκε γύρω στα 1625 και αγιογραφήθηκε εξ αρχής από τον Δημήτριο Κακκαβά.

Εικ.02: Το Βοτανολογικό Μουσείο Εικ.03: Η Πλατεία στη Χώρα Εικ.04: Το βυρσοδεψείο Γάββαρη Εικ.05 Το «Καταφύγι» Εικ.06: Η Παναΐτσα των σχοινοπλόκων Εικ.07: Ο Άγιος Νικόλαος

Π.04 Εικ.07

Προλεγόμενα

Προχωρώντας προς την Μέσα Γειτονιά (Μεσαειτονιά στα Αναβρυτιώτικα) βρίσκεσαι σε μια μικρή πλατεία, που στο βάθος της φαίνεται ο ναός των Αγίων Θεοδώρων με το καμπαναριό του. Ο ναός αυτός κτίστηκε γύρω στα 1800 και οι εικόνες στο τέμπλο του είναι ζωγραφισμένες από τους ντόπιους ζωγράφους, τους Αλατσάδες.

Εικ.05 Εικ.02

Λίγο πιο κάτω, πάνω στο παλιό μονοπάτι που ένωνε την Αναβρυτή με το Μοναστήρι της Φανερωμένης, από την μία και την άλλη μεριά του γεφυριού που περνά το ρέμα Μαρουσώ, υπάρχουν τα ερείπια από δύο διώροφα κτίρια. Εδώ ήταν τα βυρσοδεψεία του Μανιάτη. Υπάρχει ακόμα το πέτρινο αυλάκι, που, διασχίζοντας τον δρόμο, οδηγούσε το νερό στον μύλο του Κιρκίρη, που βρίσκεται λίγο πιο κάτω, εξαφανισμένος σήμερα από τα βάτα και τα άλλα δένδρα. .. Αυτή είναι η Αναβρυτή και όλα αυτά που τόσο σύντομα αναφέραμε, αλλά και άλλα περισσότερα, θα δούμε με λεπτομέρειες στη συνέχεια.

Εικ.03

Εικ.01: Από τους Άγιους Θεόδωρους. Εικ.02: Το παλιό Δημαρχείο Εικ.03: Βυρσοδεψείο Μανιάτη.

Εικ.04: Γεφύρι στου Μανιάτη. Εικ.05: Νότια όψη Αγίων Θεοδώρων. Εικ. 06: Καλντερίμι προς Αγιώργη.

Εικ.06

Εικ.04

Εικ.01

Π.05

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Γενικές πληροφορίες

Η Αναβρυτή κατά την παράδοση φέρεται να δημιουργήθηκε στα τέλη της 1ης μ.Χ. χιλιετηρίδας από κατοίκους της Σπάρτης και των περιχώρων της. Ήδη από τον 7ο μ.Χ. αιώνα σλάβικα φύλα που είχαν φθάσει και στη Λακωνία είχαν δημιουργήσει οικισμούς και στα ορεινά του κεντρικού ανατολικού Ταϋγέτου. Στη πόλη της Λακεδαιμονίας (όπως λεγόταν τότε η Σπάρτη) υπήρχαν τον 10ο αιώνα κάτοικοι Εβραϊκής καταγωγής, οι οποίοι, πέραν των άλλων, ασχολούνταν και με την βυρσοδεψία. Οι εγκαταστάσεις βυρσοδεψίας ήταν κυρίως αναπτυγμένες στην περιοχή του Καταγιάννη, στους πρόποδες του Ταϋγέτου κοντά στις Αμύκλες, όπου υπήρχε άφθονο νερό. Στην θέση αυτή τοποθετείται και η Ομηρική πόλη «Βρυσσεαί». Σύμφωνα με τον βιογράφο του Οσίου Νίκωνα το 950 μ.Χ., όταν στην Λακεδαιμονία ενέσκηψε λοιμός και αποδεκατίζονταν οι κάτοικοί της, οι άρχοντες της πόλης ζήτησαν τη συνδρομή του μοναχού Νίκωνα εκ Καισαρείας, ο οποίος μόναζε στις παρακείμενες Αμύκλες. Ο Νίκων για να μεταβεί στη Λακεδαιμονία απαίτησε την εκδίωξη των Εβραϊκής καταγωγής κατοίκων της. Πράγματι, οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Λακεδαιμονία και μετοίκησαν στην περιοχή της Τρύπης και στη περιοχή της Αναβρυτής. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιοι αναφέρουν ότι η αρχική ονομασία του οικισμού ήταν «Άνω Εβραϊκή», που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε «Αναβρυτή» λόγω των άφθονων νερών που υπάρχουν στη περιοχή. Όμως δεν έχουν εντοπιστεί στοιχεία που να αποδεικνύουν την ύπαρξη οικισμού από περίοδο εκείνη. Το μόνο στοιχείο που συνέδεε τους κατοίκους της Αναβρυτής με τους Εβραϊκής καταγωγής εκδιωχθέντες Σπαρτιάτες είναι η ενασχόλησή τους με την βυρσοδεψία, το εμπόριο κ.α. Το γεγονός ότι το 1821 εντοπίζεται ισχυρή Εβραϊκή κοινότητα στη Καστροπολιτεία του Μυστρά, μας οδηγεί στη σκέψη ότι οι εγκατεσπαρμένοι σε διάφορες θέσεις Εβραίοι, ίσως και αυτοί που πιθανόν υπήρχαν και στην Αναβρυτή, μετακινήθηκαν τον 13ο αιώνα στον ασφαλή Μυστρά, που ήδη είχε αρχίσει να δημιουργείται με την μετεγκατάσταση σ’ αυτόν και των κατοίκων της γειτονικής Λακεδαιμονίας (Αρχαίας Σπάρτης). Στον Μυστρά αλλά και στην εγγύς του περιοχή (Πικουλιάνικα, Σταυρός) έχουν εντοπιστεί στοιχεία που δείχνουν την κατοίκηση Εβραίων (πλάκες από νεκροταφεία κλπ).

Π.06

Άποψη της γειτονιάς του Αγίου Νικολάου, της Χώρας

Οι Εβραίοι που κατοικούσαν στον Μυστρά, μετά την παράδοσή του από τους Οθωμανούς στους Έλληνες, μετακινήθηκαν μαζί με τους Τούρκους στη Τριπολιτσά, και έκτοτε χάνονται τα ίχνη αυτής της εβραϊκής κοινότητας. Αυτό που μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα είναι ότι ο οικισμός της Αναβρυτής άρχισε να αναπτύσσεται δυναμικότερα περί τον 14ο αιώνα, περίοδο που παρατηρείται και μία γενικότερη αναδιάρθρωση του οικιστικού πλέγματος στη Πελοπόννησο και φυσικά και στην ευρύτερης περιοχής της Σπάρτης και του Ταϋγέτου. Εάν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι περί το 1550 δημιουργήθηκε η Ι.Μονή του Αγίου Δημητρίου, και ότι το 1625 ανεγέρθηκε ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο οικισμός αναπτύχθηκε δυναμικότερα μετά την επικράτηση των Τούρκων στην Λακωνία, όπως ακριβώς συνέβη και με άλλους ορεινούς οικισμούς του Ελλαδικού χώρου. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Αναβρυτή οι κάτοικοί της επιδίδονται, εκτός από την κτηνοτροφία, σε βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες (βυρσοδεψία, υποδηματοποιία, κηροπλαστική, σχοινοπλοκία & υφαντική). Οι παραγωγικές αυτές δραστηριότητες οδηγούν την Αναβρυτή σε ανάπτυξη διοικητική, εμπορική και πνευματική - καλλιτεχνική. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1830 η Αναβρυτή είχε 894 κατοίκους, όταν ο Μυστράς, πρωτεύουσα τότε της Λακωνίας, είχε μόλις 450. Λόγω της μεγάλης αυτής ανάπτυξης χτίζεται δημαρχείο και λειτουργούν τράπεζα και εφορία.

Με την θεσμοθέτηση, το 1825, της διοικητικής οργάνωσης του νέου Ελληνικού Κράτους, δημιουργήθηκε ο Δήμος Βρυσεών που ανήκε στην Επαρχία Λακεδαίμονος και είχε έδρα τις Βρυσεές (Αναβρυτή) και πληθυσμό 890 κατοίκους (Εικ.01). Ο Δήμος αυτός απαρτιζόταν αρχικά από την Αναβρυτή, τα Περγαντέικα και έξη (6) νερόμυλους. Αργότερα προσαρτήθηκαν σε αυτόν η (διαλυμένες) Μονές του Αγίου Δημητρίου και της Ζωοδόχου Πηγής και το παρεκκλήσιο της Φανερωμένης.

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Γενικές πληροφορίες

οικισμός φθίνει έντονα και εγκαταλείπεται υπέρ της Σπάρτης και των πεδινών οικισμών της αλλά και λόγω της εντονότερης εξωτερικής μετανάστευσης

Με την διοικητική αναδιάρθρωση του 1912 ο Δήμος Βρυσεών καταργήθηκε και δημιουργήθηκε η Κοινότητα Αναβρυτής με τους ίδιους όπως προηγούμενα οικισμούς. Το 1994 με το Πρόγραμμα “Καποδίστριας» εντάχθηκε στον Δήμο Μυστρά και από το 2010 με την διοικητική αναδιάρθρωση «Καλλικράτης» ανήκει στον Δήμο Σπάρτης. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή ( ΕΣΥΕ 2011), ο πληθυσμός της Τοπικής Κοινότητας της Αναβρυτής είναι 48 κάτοικοι (47 κάτοικοι στον οικισμό της Αναβρυτής, ένας στην Μονή Φανερωμένης και κανένας κάτοικος στον οικισμό Περγαντέικα). Η σημερινή πληθυσμιακή κατάσταση του οικισμού δεν ανταποκρίνεται στην οικιστική δομή και το οικιστικό του απόθεμα που είναι απομεινάρια μιας άλλης εποχής εξαιρετικού δυναμισμού, όπως φαίνεται και από την πληθυσμιακή του εξέλιξη στον παρακάτω πίνακα (Εικ. 02). Στον πίνακα αυτό παρατηρούμε κατ’ αρχή ότι το 1700 (επί Ενετοκρατίας) η Αναβρυτή απογράφεται με πληθυσμό 708 κατοίκων. Με το τέλος της Τουρκοκρατίας, ενώ για τους γειτονικούς αρχίζει η φθίνουσα πορεία, στην Αναβρυτή διαπιστώνεται πληθυσμιακή αύξηση (από 894 κατοίκους το 1830 ο πληθυσμός φθάνει το 1840 στους 1.457 κατοίκους). Παρ’ όλο που από το 1880 αρχίζει η μετανάστευση προς την Αμερική μέχρι το 1940 παρατηρείται μια πληθυσμιακή ισορροπία (το 1940 ο πληθυσμός της Αναβρυτής ήταν 1.210 κάτοικοι). Μετά το 1950 ο

Εικ.01 (Πηγή: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1833-1912), Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς - Αθήνα 1994 από το αρχείο του Γιάννη Καπετανάκη)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΜΟΝΗ ΖΑΓΟΥΝΑΣ

GRIMANI 1700 708

1828-1830

1840

1861

1940

1951

1961

1971

1981

1991

2011

894

1457 2

1240

1210 1

766 -

457

158 -

181 -

128

47 -

3

4

18

1

1

3

1

84 1298

39 809

14 489

159

182

131

0 48

Μ. ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΠΕΡΓΑΝΤΕΪΚΑ ΣΥΝΟΛΑ

Εικ.02

708

894

72 1531

1240

Π.07

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Η οικιστική δομή του

Γενικά ο οικισμός πολεοδομικά αναπτύχθηκε και οργανώθηκε με βάση τις μεικτές δραστηριότητες (χρήσεις). Η κυρίαρχη δραστηριότητα, που αναμειγνύεται με την κατοικία και τον χαρακτηρίζει είναι αυτή της βυρσοδεψίας, σε όλα της τα στάδια, δηλαδή από την προμήθεια της πρώτης ύλης, τα δέρματα της κτηνοτροφίας, την επεξεργασία στις κατάλληλες συνθήκες λόγω του άφθονου νερού και του υλικού κατεργασίας με τα βελανίδια. Επίσης στον οικισμό υπήρχε και η δραστηριότητα της υποδηματοποιίας, της σχοινοπλοκίας της κηροπλαστικής και της υφαντικής. Για την εξυπηρέτηση όλων αυτών των δραστηριοτήτων, αλλά και για την διοχέτευση των προϊόντων στην εσωτερική αγορά, είχε αναπτυχθεί και το εμπόριο, και μάλιστα σε υψηλό βαθμό. Ο οικισμός αρχικά αναπτύσσεται γραμμικά, πάνω σε έναν βασικό οδικό άξονα και στη συνεχεία αναπτύσσεται σε δύο κύριες ενότητες γύρω από δύο κέντρα: τη Χώρα και τη Μέσα Γειτονιά., Προγενέστερα αναπτύσσεται η Χώρα σε κεντροβαρική θέση, κύρια ως εμπορικό κέντρο, και στη συνέχεια η Μέσα Γειτονιά, στα βορειοανατολικά, στην έξοδο προς την Ιερά Μονή Φανερωμένης και εντεύθεν προς Μυστρά, που κερδίζει και κάποια χρονική περίοδο και διοικητικές δραστηριότητες. Οι δύο γειτονιές δεν ενώθηκαν οικιστικά λόγω του ότι ανάμεσά τους μεσολαβεί η περιοχή Μακελειό, μια λωρίδα με ασταθές έδαφος, που όμως πλουτίζει τον οικισμό με ενδιαφέροντα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος και οριοθετεί τις δύο βασικές ενότητες. Εντυπωσιακές ρεματιές, επίσης, οριοθετούν βόρεια και νότια τον οικιστικό χώρο και διευκολύνουν και κατευθύνουν την εγκατάσταση των βυρσοδεψείων και, κυρίως, των συνοδευτικών τους εγκαταστάσεων (σκυλοσκατάδικα κλπ). Στον οικισμό υπάρχει οργάνωση σε γειτονιές (βλέπε χάρτη παραπλεύρως) που, από τις χρήσεις των κελύφων και την ποιότητά τους, φαίνεται ότι σχετίζονται με τα επαγγέλματα, και δημιουργούν κοινωνική διαστρωμάτωση στον οικιστικό ιστό. Στην είσοδο του οικισμού από την Σπάρτη στα ανατολικά, στα Γαββαρέικα, αναπτύσσεται η βυρσοδεψία σε αμιγούς αλλά και μεικτής χρήσης με κατοικία, εγκαταστάσεις.

Π.08

Στη συνεχεία συναντάμε τη Χώρα, που συγκεντρώνει την εμπορική δραστηριότητα, κύρια συνδεδεμένη με την υποδηματοποιία. Σε επαφή με τη Χώρα, σε γραφική λοφοειδή προεξοχή, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου και γύρω από αυτήν αναπτύσσεται η ομώνυμη συνοικία, κύρια συνοικία κατοικίας με συνοδευτικές χρήσεις κατεργασίας δερμάτων στο ισόγειο. Νοτιοανατολικότερα στην ίδια ευρύτερη ενότητα είναι η Νεραϊδο-Καστανιά ή Ερατεινή με κατοικίες κυρίως εργατών. Στον δευτερεύοντα οδικό άξονα, που ξεκινά από τη Χώρα και κατευθύνεται στη νότια οριακή ρεματιά και από εκεί προς τον οικισμό της Σοχάς, ο οποίος παραδοσιακά εξαρτάται από την Αναβρυτή, συναντάμε το Καμάρι, με κατοίκους βιοτέχνες και βυρσοδέψες. Ακολουθούν τα Μολεμέικα με αγρότες και κτηνοτρόφους, τα Καμβοσουλέικα με σχοινοπλόκους και τέλος τα Καλαμαρέικα, όπου κατοικούν απόκλειστικά κτηνοτρόφοι. Στην είσοδο της Μέσα Γειτονιάς συναντάμε τα Κατσιχτέικα, τόπο κατοικίας και επαγγελματικής εγκατάστασης πλούσιων εμπόρων. Ακολουθούν η Πλατάνα όπου βρίσκεται η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων και η πέριξ αυτής πλατεία, και το κτίριο του παλαιού Δημαρχείου, ο Τσικούρας όπου ζουν εργάτες και κτηνοτρόφοι, το Γεφύρι όπου υπάρχουν βυρσοδεψεία (του Μανιάτη) και μύλοι, όπου κατεργάζεται και η πρώτη ύλη για τη βυρσοδεψία . Ανατολικά της εκκλησίας και της πλατείας και ένθεν και ένθεν του παλαιού κεντρικού δρόμου, που στη θέση αυτή ήτανε διαφορετικός από τον σημερινό ασφαλτοστρωμένο δρόμο, αναπτύσσονται τα Μαυρουκέικα και του Μότσιου, όπου ζουν επιχειρηματίες βυρσοδέψες, βυρσοδεψεργάτες και υποδηματοποιοί και αναπτύσσονται διάφορα εμπορικά καταστήματα και κεντρικές χρήσεις. Τα τοπωνύμια των διαφόρων συνοικιών προκύπτουν, είτε από ονόματα μεγάλων οικογενειών, είτε από τοπόσημα της καθημερινής και της επίσημης ζωής (ειδικά το Μακελειό πήρε το όνομά του επειδή χρησίμευε σαν τόπος όπου οι χωριανοί έλυναν τις διαφορές τους).

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Η οικιστική του δομή

Μέσα Γειτονιά

Γαββαρέικα Χώρα

Καμβοσουλέικα

Καλαμαρέικα

Π.11

Ο οικισμός της Αναβρυτής: Η οικιστική του δομή

Ανατολική άποψη του οικισμού της Αναβρυτής, το φυσικό της περιβάλλον & ο Ταΰγετος στο βάθος. Φωτ. Κώστας Σερράος (1986)

Π.12

Το καμπαναριό των Αγίων Θεοδώρων – Σκίτσο: Γιώργος Γιαξόγλου (1998)

Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Οι Ναοί, τα Μοναστήρια, το Σχολείο και οι Δημόσιοι χώροι

Π.13

Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Οι Ναοί, τα Μοναστήρια, το Σχολείο και οι Δημόσιοι χώροι

Γενική άποψη της «Χώρας» της Αναβρυτής με την πλατεία της και τα δύο καμπαναριά του Αγίου Νικολάου, στο βάθος. Φωτ. Κώστας Σερράος (1986)

Π.14

Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Οι Ναοί, τα Μοναστήρια, το Σχολείο και οι Δημόσιοι χώροι - Ενδεικτικές εικόνες

Ο Άγιος Νικόλαος

Η Ι.Μ. Ζαγούνα

Οι Άγιοι Θεόδωροι

Το Σχολείο

Η Πλατεία στη Χώρα

Η Παναγίτσα

Ο Άγιος Δημήτριος

Το Καταφύγι

Π.15

Αναβρυτή: Ο Άγιος Νικόλαος & Άγιος Δημήτριος Ο αρχικός ναός των Αγίων Νικολάου & Αγίου Δημητρίου ανήκει στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού μετά τρούλου και, κατά την κτητορική επιγραφή, αναγέρθηκε περί το 1625 και αγιογραφήθηκε εξ αρχής από τον Δημήτριο Κακκαβά. (βλέπε Παράρτημα ΙI – Π.142) Το αρχικό κτίσμα είχε πρόναο ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1934 προκειμένου να γίνει η προσθήκη με τον γυναικωνίτη στον όροφο, που αλλοίωσε την αρχική μορφή του. Το βορεινό (άκομψο) στέγαστρο από μπετόν αρμέ κτίστηκε περί το 1950. Το μικρό καμπαναριό κτίστηκε από ηπειρώτες τεχνίτες τον 17ο αιώνα και το μεγάλο κτίστηκε το 1902 από Λαγκαδιανούς τεχνίτες, στο οποίο και τοποθετήθηκαν το κοινοτικό ρολόι και τρεις καμπάνες.

.

Κάτοψη ισογείου * (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Π.16

Τομή κατά μήκος * (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Νοτιοανατολική άποψη του Ναού, το καλντερίμι και τα καμπαναριά του.

Αναβρυτή: Ο Άγιος Νικόλαος & Άγιος Δημήτριος

Νοτιοδυτική άποψη του Ναού, με τον τρούλο και τα καμπαναριά του.

Το «λαγκαδιανό» καμπαναριό με το ρολόϊ Η βορεινή όψη του Ναού (Σκίτσο από εργασία ομάδας φοιτητών Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ - 1986).

Π.17

Αναβρυτή: Οι Άγιοι Θεόδωροι

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων αναγέρθηκε περί τα μέσα του 19ου αιώνα και λειτουργούσε σαν ενοριακός ναός της Μέσα Γειτονιάς. Ανήκει στην κατηγορία των σταυροειδών ναών μετά τρούλου. Το δυτικό διώροφο τμήμα του ναού, με την δίριχτη στέγη είναι μεταγενέστερη κατασκευή, που κατασκευάστηκε, όπως αντίστοιχα και στον ναό του Αγίου Νικολάου, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τον πολυπληθή πληθυσμό και της Μέσα Γειτονιάς.

Κάτοψη ισογείου * (Σκίτσο Γιώργου. Γιαξόγλου)

Εσωτερικά ο ναός δεν είναι αγιογραφημένος, όμως υπάρχει ένα αξιόλογο ξύλινο τέμπλο με εικόνες του Ηλία και Δημητρίου Αλατσά, οι οποίοι έχουν επιμεληθεί και τον χρωματικό του δεσποτικού και των στοιχείων του τέμπλου. Στο προαύλιο του ναού βρίσκεται ένα ενδιαφέρον τριώροφο καμπαναριό, το οποίο σύμφωνα με εντοιχισμένη πλάκα, αναγέρθηκε τον Ιούλιο του 1879 από το συνεργείο των αδελφών Χρ. Λουξέων (1). Τομή κατά μήκος.* (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

(1) Πληροφορίες από το βιβλίο «Αναβρυτή Ταϋγέτου» του δάσκαλου Νικολάου Μπαγιώκου

Π.18

Η νότια όψη. * (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Η όψη του εξωτερικού καμπαναριού (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Αναβρυτή: Οι Άγιοι Θεόδωροι

Εικόνα του «Μέγα Αρχιερέα»

Η δυτική άποψη του ναού με τον μεταγενέστερο γυναικωνίτη Από το ξύλινο τέμπλο του ναού

Νότια άποψη του ναού όπου δεξιά φαίνεται το αρχικό κτήριο.

Η πόρτα του Ιερού

Εικόνα των Αγίων Θεοδώρων

Π.19

Αναβρυτή: Η «Παναγίτσα» των σχοινοπλόκων

Ο ναΐσκος της Υπαπαντής της Θεοτόκου, που στο χωριό είναι γνωστή σαν η «Παναγίτσα των σχοινοπλόκων» βρίσκεται στη ρίζα του βράχου του Αρνιώτη, όπου και μια μεγάλη σπηλιά, ανοικτή στον νότο, στην οποία προστατευμένοι από τη βροχή δούλευαν οι σχοινοπλόκοι (τριχάδες). Ο ναΐσκος αυτός, κτίστηκε, σύμφωνα με τον Νίκο Μπαγιώκο. από τους σχοινοπλόκους περί τα μέσα του 19ου αιώνα. Πρόκειται για μία απλή κατασκευή με έναν τοίχο νότια, ανατολικά και δυτικά ενώ βόρεια ο χώρος ορίζεται από τον βράχο, που αποτελεί και μέρος της στέγασής του.

Η νότια όψη του ναού

Το Ιερό του ναού

Π.20

Το εσωτερικό του ναού με τον βράχο αριστερά

Αναβρυτή: Η «Παναγίτσα» των σχοινοπλόκων

Κάτοψη της σπηλιάς και του ναού (Σχέδιο Γιώργου Γιαξόγλου).

Ο βράχος και ο Ναός από τον δρόμο προς Σοχά

Νότια όψη της σπηλιάς και του ναού (Σχέδιο Γιώργου Γιαξόγλου).

Π.21

Αναβρυτή: Η παλαιά Ιερά Μονή του Αγίου Δημητρίου

Η Ιερά Μονή του Αγίου Δημητρίου ιδρύθηκε περί το 1550 μΧ και, όπως αναφέρει ο Νίκος Μπαγιώκος, στο πόνημά του «Αναβρυτή Ταϋγέτου» με αυτή αρχίζει και η ιστορία της Εκκλησίας της Αναβρυτής. Σήμερα από την ιστορική αυτή Μονή έχει μείνει ένας ναΐσκος και τα ερείπια του κεντρικού κτιρίου. Στο εσωτερικό του ναΐσκου υπάρχουν τοιχογραφίες καλής τέχνης του 17ου αιώνα, καθώς και εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά γλυπτά (στη δυτική όψη και σε σκαλοπάτι που οδηγεί στον νάρθηκα) και στο κέντρο του υπάρχει ενεπίγραφος επιτύμβιος κιονίσκος.

Σκίτσο κάτοψης του ναΐσκου με παρατηρήσεις * (Γιώργος Γιαξόγλου)

Φωτογραφίες τοιχογραφιών του ναού (Φωτογράφιση: Μακεδονόπουλος Γιώργος)

Π.22

Αναβρυτή: Η παλαιά Ιερά Μονή του Αγίου Δημητρίου

Η δυτική όψη του ναΐσκου

Η δυτική όψη του ναΐσκου * (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Τα ερείπια παρεκκλησίου νότια του ναΐσκου * (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου) Εσωτερικό του ναΐσκου με τοιχογραφίες

Π.23

Αναβρυτή: Ιερά Μονή Παναγίας της Φανερωμένης

Η Ιερά Μονή Παναγίας της Φανερωμένης εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Αρχιμανδρίτη Αθανάσιο Λαδόπουλο. Η παράδοση λέει ότι όταν επέστρεφε από ένα μύλο είδε τα ζώα του να σταματούν εμπρός σε ένα φίδι. Όταν αυτό χάθηκε είδε σε όραμα την Παναγία η οποία του είπε να σκάψει στο λόφο για να βρει την εικόνα της και να φτιάξει εκκλησία στο μέρος αυτό. Έσκαψε στο λόφο και βρήκε την εικόνα, η οποία βρίσκεται σήμερα στην εκκλησία της Φανερωμένης. (Βλέπε & Παράρτημα ΙΙΙ – Π.143) Η μονή αρχικά είχε Ναό και δύο κελιά. Το 1907 κτίστηκε η μεγάλη εκκλησία σε μαγευτική τοποθεσία σε απόσταση 2,5 χλμ από το χωριό. Μετά το θάνατο του Αρχιμανδρίτη Λαδόπουλου η Μονή Φανερωμένης εντάχθηκε στη Ιερά Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα ως μετόχι της. Το 1943 οι Γερμανοί κατέστρεψαν τη μονή εκτός από το ναό. Μετά την ανοικοδόμησή της διαθέτει τρία συγκροτήματα αιθουσών και κελιών και επιβλητικό καμπαναριό. Επί πολλά χρόνια διακόνεψε την Μονή ο Παπά Γορανίτης ο οποίος επιμελήθηκε και της ανοικοδόμησης των κτιρίων και σήμερα στό Μετόχι διακονεῖ, επί 26 συναπτά έτη, ὁ Αρχιμανδρίτης π. Ιερόθεος Βαρβιτσιώτης, αδελφός της Μονής Άγιων Τεσσαράκοντα, συνεχίζοντας το έργο των προκατόχων του.

Π.24

Πανοραμική, από τον βορρά, άποψη της Ιεράς Μονής

Αναβρυτή: Ιερά Μονή Παναγίας της Φανερωμένης

Νότια άποψη της Μονής με τον Ταΰγετο στο βάθος

Η εσωτερική αυλή με το Καθολικό

Η είσοδος της Μονής

Το καμπαναριό

Π.25

Αναβρυτή: Η Ιερά Μονή της «Ζαγούνας»

Βορειοανατολικά της Αναβρυτής και λίγο μετά την Ι.Μ. της Φανερωμένης βρίσκεται ο σπηλαιώδης Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου (Ζωοδόχου Πηγής) στη θέση «Ζαγούνα». Εκεί λειτουργούσε Ιερά Μονή, που λόγω της θέσης της ήταν γνωστή σαν η «Μονή της Ζαγούνας». Εκτός από τον ναό, που βρίσκεται ανατολικά, υπάρχει κελί κάτω από τον βράχο με χώρο τράπεζας δίπλα του και, στη νότια πλευρά της αυλής, νεότερο ισόγειο κτίσμα που στέγαζε κελιά της Μονής. Στον ναό υπάρχουν τοιχογραφίες του 18ου αιώνα και πριν μερικά χρόνια αποκαλύφθηκε από τα συνεργεία συντηρητών της 5ης Ε.Β.Α.Σ. τοιχογραφία της Παναγίας, που μπορεί να χρονολογηθεί στον 14ο αιώνα. Το στοιχείο αυτό μας οδηγεί στη σκέψη ότι η Μονή αυτή μπορεί να ιδρύθηκε στη ίδια περίοδο που ιδρύθηκε και η Μονή του Αγίου Δημητρίου, στην Αναβρυτή, Κάτοψη της αυλής της Μονής (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Γενική άποψη της Μονής της «Ζαγούνας»

Π.26 Όψη των κτισμάτων της αυλής της Μονής (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Αναβρυτή: Η Ιερά Μονή της «Ζαγούνας»

Εσωτερική άποψη της Μονής της «Ζαγούνας» με το κελί αριστερά και τον ναό, δεξιά.

Η εξωτερική άποψη της Μονής της «Ζαγούνας» με το ισόγειο κελί αριστερά

(Φωτ.: Δημήτρη Μπαγιώκου)

(Φωτ.: Βαγγέλη Μητράκου)

Η κτητορική επιγραφή (Φωτ.: Δημήτρη Μπαγιώκου)

Το κελί και η τράπεζα. (Φωτ.: Δημήτρη Μπαγιώκου)

Το εσωτερικό του ναού (Φωτ.: Δημήτρη Μπαγιώκου)

Π.27

Αναβρυτή: Το εξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου

Για το εξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου, ο δάσκαλος Νίκος Μπαγιώκος στο πόνημα του «Αναβρυτή Ταϋγέτου» αναφέρει : «Βρίσκεται σε απόσταση 1.000 περίπου μέτρων από την κεντρική πλατεία του χωριού και ανατολικά από αυτήν. Δεσπόζει δε του ομωνύμου υψώματος, βραχώδους και επιβλητικού, και είναι κτισμένο στο φρύδι του φοβερού βράχου του Τσάκωνα. Οικοδομήθηκε το έτος 1917 και το τέμπλο του πιθανότατα από την γκρεμισμένη ΑγίαΣωτήρα. Τούτο συμπεραίνεται από το ότι είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι ένα εξωκλήσι έχει ένα τόσο ωραίο τέμπλο….»

Λεπτομέρειες του τέμπλου

Βορειοδυτική άποψη του εξωκλησιού

Τσίγκινο μανουάλι

Λεπτομέρεια του τέμπλου Ο «Εσταυρωμένος» πάνω από την «Ωραία Πύλη»

Π.28

Αναβρυτή: Τα νεκροταφεία του Αγίου Χαραλάμπους και της Παναγιάς στον Καραβά

Ο Άγιος Χαράλαμπος Είναι ο ναός του ομώνυμου νεκροταφείου της Χώρας που βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού. Πρόκειται για ένα μονόχωρο κεραμοσκεπή ναΐσκο, που κτίστηκε την δεκαετία του 1910, στο εσωτερικό του οποίου βρίσκει κανείς ένα λιτό, ξύλινο, τέμπλο με ενδιαφέρουσες όμως εικόνες και χρωματικές διακοσμήσεις του Αναβρυτιώτη ζωγράφου Δημήτρη Αλατσά. Η Παναγιά στον Καραβά Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου βρίσκεται στο ομώνυμο νεκροταφείο της «Μεσσαειτονιάς», στην περιοχή του Καραβά, απέναντι και βορειοανατολικά του χωριού.

Από το τέμπλο του Αγίου Χαράλαμπου

Από το τέμπλο της Παναγιάς στον Καραβά

Κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα με δαπάνες της οικογένειας Ιωάννου Γιαννέα, όπως αναφέρεται στην κτητορική πλάκα. Και αυτός ο ναΐσκος είναι μονόχωρος κεραμοσκεπής και στο εσωτερικό του υπάρχει και εδώ λιτό ξύλινο τέμπλο με εικόνες και χρωματικές διακοσμήσεις του Αναβρυτιώτη ζωγράφου Δημήτρη Αλατσά. Η δαπάνη για το εικονοστάσιο καλύφτηκε από την οικογένεια Παν. Λαδόπουλου (1907)

Οι κτητορικές αναφορές του ναού & του εικονοστασίου

Π.29

Αναβρυτή: Το παλιό Δημοτικό Σχολείο

Κτίστηκε περί το 1900 με δαπάνες του κληροδοτήματος «Ανδρέα Συγγρού» (μετά από σχετική κλήρωση), και πρωτολειτούργησε το 1901 ως αμιγές αρρένων (δύο αίθουσες) και θηλέων (μία αίθουσα). Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι και η αυλή ήταν χωρισμένη στα δύο με μαντρότοιχο, μία για κάθε φύλλο. Κάηκε από τους Γερμανούς το 1943 και επισκευάστηκε λίγο πριν το 1950 με δαπάνες των ομογενών, εντοπίων και κρατική επιχορήγηση. Το σχολείο αυτό, τριθέσιο μέχρι τη δεκαετία του 1970, είχε φθάσει να έχει 270 μαθητές (στα 1950) και έπαψε να λειτουργεί το 1997. Εξυπηρετούσε τους μαθητές από την Αναβρυτή, τα Περγαντέικα και (αρχικά) τη Σοχά. Έχει χαρακτηριστικά νεοκλασικού κτιρίου και έχει αναγερθεί σύμφωνα με πρότυπα που ίσχυαν την εποχή εκείνη για την κατασκευή των διδακτηρίων. Αρχικά είχε αέτωμα πάνω από την κεντρική είσοδο, που όμως δεν ξανακατασκευάστηκε μετά την τελευταία επισκευή του.

Η κύρια όψη του Σχολείου με το αέτωμα στην κεντρική του είσοδο αριστερά, σε φωτογραφία του 1925 και χωρίς το αέτωμα σε φωτογραφία του 2000.

Βορεινά του κτιρίου του σχολείου εκτείνεται το προαύλιο και πέραν αυτού υπήρχε υπόστεγο. Σήμερα το υπόστεγο αυτό έχει μετατραπεί σε κλειστό χώρο και αποτελεί την έδρα και το εντευκτήριο του Συλλόγου των «Βρυσεατών και Φίλων της Αναβρυτής». Στο προαύλιο έχουν κατασκευαστεί κερκίδες, στη νότια και στη δυτική του πλευρά, και έχει διαμορφωθεί γήπεδο μπάσκετ και αθλοπαιδιών.

Η πίσω όψη του Σχολείου όπως ήταν πριν κατασκευαστούν οι κερκίδες

Στο κτίριο του παλιού σχολείου στεγάζεται σήμερα το Βοτανολογικό Μουσείο Ταϋγέτου και το Λαογραφικό Μουσείο του «Σύλλογο Βρυσεατών και Φίλων της Αναβρυτής» .

Πρότυπο από το «Πρόγραμμα του Δημητρίου Καλλία» που έχει ακολουθηθεί και στο Σχολείο της Αναβρυτής

Π.30

Η κεντρική είσοδος Το μαγειρείο και το υπόστεγο, στη βορεινή πλευρά του προαυλίου, πριν μετατραπεί σε αίθουσα του Συλλόγου

Αναβρυτή: Το παλιό Δημοτικό Σχολείο

Ο κεντρικός πλακοστρωμένος δρόμος με το Σχολείο δεξιά

Η νοτιοανατολική όψη του Σχολείου σε φωτογραφία του 2019

Η αναμορφωμένη αυλή, με το γήπεδο μπάσκετ και τις κερκίδες. Αριστερά φαίνεται το εντευκτήριο του Συλλόγου που δημιουργήθηκε στη θέση του παλιού υπόστεγου. (Μελέτη: Γιώργος Γιαξόγλου – Αρχιτέκτονας ΕΜΠ)

Π.31

Αναβρυτή: Στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, το Λαογραφικό Μουσείο

Το «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ» στεγάζεται στις αίθουσες του παλιού Δημοτικού Σχολείου της Αναβρυτής και δημιουργήθηκε από το Σύλλογο Βρυσεατών και Φίλων της Αναβρυτής «Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ», ο οποίος και το διαχειρίζεται μέχρι σήμερα. ‘Όλα τα αντικείμενα που εκτίθενται σ’ αυτό αποτελούν ανιδιοτελή προσφορά των απανταχού Αναβρυτιωτών στις επόμενες γενιές. Είναι διαρθρωμένο σε νοητές «γωνιές» (του τσαγκάρη, του βυρσοδέψη, του υφαντουργού, του σχολείου και του σπιτιού), ούτως ώστε ο επισκέπτης να μπορεί, μέσα σε λίγα τετραγωνικά μέτρα, να μεταφερθεί νοητά στην επαγγελματική και οικιακή ζωή του χωριού κατά τους περασμένους αιώνες.

Ξύλινο «παγούρι»

Γενική άποψη του Μουσείου

Σαμάρι Παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά

Π.32

Η γωνιά της παλιάς σχολικής αίθουσας

Αναβρυτή: Στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, το Λαογραφικό Μουσείο

Μηχανή για τα δέρματα, καλαπόδια και άλλα

Ο πάγκος του τσαγκάρη.

Τσαγκάρηδες επί το έργον

Η γωνία του φαγητού

Για την κατασκευή κεριών και άλλα εργαλεία

Ο αργαλειός και τα συνοδά εργαλεία

Π.33

Αναβρυτή: Στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, το Βοτανολογικό Μουσείο Ταϋγέτου

Το «ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΑΫΓΕΤΟΥ» στεγάζεται στις αίθουσες του παλιού Δημοτικού Σχολεί-ου της Αναβρυτής. Δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος ΕΠΠΕΡ 2001 και σήμερα το διαχειρίζεται το Νομικό Πρόσωπο Πολιτισμού και Περιβάλλοντος του Δήμου Σπάρτης. Περιλαμβάνει φωτογραφίες σπανίων φυτών που απαντώνται στον Ταΰγετο και πίνακες με εποπτικό υλικό. Πρόκειται για έναν σημαντικό χώρο ενημέρωσης σχετικά με όλα τα είδη ενδημικών και σπανίων φυτών της περιοχής. Διαθέτει και αίθουσα εκδηλώσεων με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό, στην οποία πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στις διάφορες αυτές εκδηλώσεις συμπληρωματικά λειτουργεί και ο χώρος του εντευκτηρίου του Πολιτιστικού Συλλόγου της Αναβρυτής καθώς και ο αύλειος χώρος του Σχολείου με τις κερκίδες.

Η πινακίδα στον αύλειο χώρο με πληροφορίες για τον Ταΰγετο

Από την εκδήλωση του IMPRO JAZZ WORKSHOP (Ιούλιος 2019)

Π.34

Άποψη του Μουσείου με τον εξοπλισμό του για τις εκδηλώσεις

Αναβρυτή: Στο παλιό Δημοτικό Σχολείο, το Βοτανολογικό Μουσείο Ταϋγέτου

Απόψεις του «Βοτανολογικού Μουσείου Ταϋγέτου»

Από τις εκδηλώσεις στον χώρο του Μουσείου: «IMPRO JAZZ WORKSHOP» (Ιούλιος 2019)

Από τις εκδηλώσεις στον χώρο του Μουσείου: «ΒΡΥΣΕΑΔΑ 2018»

Π.35

Αναβρυτή: Το σπήλαιο «Καταφύγι»

Το σπήλαιο «Καταφύγι» βρίσκεται στη γειτονιά «Χώρα», πάνω στον δρόμο που οδηγεί από την κεντρική πλατεία του οικισμού προς τη σπηλιά των σχοινοπλόκων και του ναΐσκου της Υπαπαντής. Η συστηματική εξερεύνηση και χαρτογράφηση του σπηλαίου έγινε τον Αύγουστο του 1979 από κλιμάκιο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας που αποτελούσαν οι κκ. Κωνσταντίνος Μερδενισιάνος, αρχηγός της αποστολής, Αντώνιος Μπαρτσιώκας και Ελένη Μερδενισιάνου, συνεργάτες. Από την περιγραφή που συντάχθηκε από την εξερεύνηση αυτή αντιγράφουμε: «Η είσοδος του σπηλαίου βρίσκεται πάνω σε κάθετο βράχο, το «βράχο του Αρνιώτη», σε ύψος 4,60 μ. από την επιφάνεια του εδάφους. Λιθοδομή πάχους 1,00 μ. κλείνει σχεδόν ολόκληρη τη φυσική είσοδο που είναι διαστάσεων 9Χ3 περ. μ. και αφήνει μόνο μία μικρή πόρτα διαστάσεων 1Χ1 μ. και τρεις μικρές θυρίδες – πολεμίστρες από την εποχή της Τουρκοκρατίας, που το σπήλαιο χρησίμευε σαν καταφύγιο για την προστασία και την άμυνα του χωριού. Αμέσως μετά την είσοδο βρισκόμαστε στον πρώτο θαλαμο του σπηλαίου, διαστάσεων 9Χ6 περ. μ. και ύψους 2-2,5 μ. πλούσια διακοσμημένη με κολώνες, σταλακτίτες και σταλαγμίτες………Στο εμπρόσθιο τμήμα του θαλάμου, στα αριστερά, δημιουργείται από κολώνες και συμπαγές σταλακτιτικό υλικό είσοδος που οδηγεί σε μικρών διαστάσεων διάδρομο, πλάτους 1 μ. αλλά φαντασμαγορικό από πλευράς λιθωματικού διακόσμου. Ο διαδρομος αυτός μετά από 8 μ. στενεύει και πιθανόν σταματά. Από του πρώτου θαλάμου, εμπρός και δεξιά, υπάρχει μικρή δίοδος διαστάσεων 0,5Χ0,5 μ. που οδηγεί μετά από 2 μ. στην κεντρική μεγάλη αίθουσα του σπηλαίου. Η αίθουσα αυτή είναι διαστάσεων 12Χ8 μ. και ύψους από 3-4,5 μ. Σε όλο σχεδόν το δάπεδο υπάρχουν σταλαγμίτες, ενώ στην οροφή κρέμονται σταλα-

Π.36

κτίτες παραπετασματοειδούς, βελονωτικού και μακαρονοειδούς σχήματος. Ακόμη στη μέση περίπου της αίθουσας υπάρχει μία μεγάλη κολώνα πάχους 1 μ. περίπου που με τον όγκο της και το παράξενο σχήμα της εντυπωσιάζει αμέσως τον επισκέπτη…………………………………….. Δεξιά της μεγάλης αίθουσας υπάρχει κατηφορική δίοδος που επικοινωνεί με μικρό θάλαμο διαστάσεων 6Χ4 μ. ύψους 2 μ. και διακοσμημένο με ένα επιβλητικό λευκό σταλαγμιτικό συγκρότημα το «ηφαίστειο»………………………… Μετά τη Μεγάλη αίθουσα ακολουθεί ο δεύτερος μεγάλος θάλαμος του σπηλαίου με δάπεδο ελαφρά ανηφορικό και διαστάσεων 22Χ7 κατά μέσο όρο μέτρων (ύψος κυμαινόμενο από 1-2,5 μ.). Ουσιαστικά οι δύο αυτές αίθουσες είναι μία, αλλά έχουν χωριστεί με τεράστιους όγκους σταλακτιτικού υλικού κολώνες και βράχους, αφήνοντας μόνο μια είσοδο πλάτους 2,50 μ. περίπου. Στο βόρειο τμήμα αυτού του θαλάμου υπάρχει παράπλευρος διάδρομος με πλούσιο διάκοσμο που καταλήγει κυκλικά μετά από 12 μ. στον ίδιο μεγάλο θάλαμο………………………………….

Ο πάγκος του τσαγκάρη. Άποψη της Αναβρυτής κατά το έτος 1979 σε φωτογραφία του Κων. Μερδενισιάνου

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν ακόμα τμήματα που πιθανόν να προχωρούν σε άλλους κλάδους του σπηλαίου. Όμως η εξερεύνηση τους παρουσιάζει δυσκολίες που φανταζόμαστε ότι εύκολα θα τις ξεπεράσει μια νέα αποστολή καλύτερα οργανωμένη……» Από την παραπάνω περιγραφή, αλλά και το σχέδιο και τις φωτογραφίες, αντιλαμβάνεται κανείς πως πρόκειται για ένα ενδιαφέρον σπήλαιο, το οποίο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί.

Το υλικό που παρουσιάζεται στους πίνακες αυτούς μας το παραχώρησε ο αείμνηστος δάσκαλος Νίκος Μπαγιώκος.

Η είσοδος του σπηλαίου σήμερα με εμφανή τα ίχνη της εγκατάλειψης, σε φωτογραφία του Δημήτρη Μπαγιώκου

Αναβρυτή: Το σπήλαιο «Καταφύγι»

Άποψη της εισόδου του σπηλαίου κατά το έτος 1979 σε φωτογραφία του Κων. Μερδενισιάνου

Από την πρώτη αίθουσα η μεγάλη χαρακτηριστική κολώνα που βρίσκεται στη μέση. Στη φωτογραφία εικονίζεται και ο Κων. Μερδενισιάνος

Π.37

Αναβρυτή: Τα πουλιά των φαραγγιών & των περιοχών του Ταΰγετου

Μόλις τελειώσεις με τις στροφές και την ανάβαση, λίγο πριν φτάσεις στο χωριό, συναντάς ένα μικρό πλάτωμα του δρόμου. Από το πλάτωμα μπορείς να αγναντέψεις όλη την μεγαλοπρέπεια των κορυφών του Πενταδάκτυλου Ταϋγέτου. Εδώ όμως υπάρχει και μία πινακίδα όπου φαίνονται και πουλιά του Ταΰγετου, η οποία έχει τοποθετηθεί στο πλαίσιο ανάδειξης του NATURA 2000. Επειδή η πινακίδα αυτή είναι ήδη ταλαιπωρημένη αλλά οι πληροφορίες της πολύ ενδιαφέρουσες παρουσιάζω στις δύο αυτές πινακίδες. Με τον τρόπο αυτό συμπληρώνονται και οι πληροφορίες που μας δίνει το «Βοτανολογικό Μουσείο» που ήδη παρουσιάστηκαν προηγούμενα.

Π.38

Η πινακίδα στον αύλειο χώρο με πληροφορίες για τον Ταΰγετο

Αναβρυτή: Τα πουλιά των φαραγγιών & των περιοχών του Ταΰγετου

Π.39

Σπίτια & Κτίρια της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Στις επόμενες σελίδες θα παρουσιαστούν φωτογραφίες σπιτιών της Αναβρυτής, που προέρχονται από τρεις κυρίως πηγές: • Από το αρχείο του καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. Κώστα Σερράου, τραβηγμένες το 1986., που ευγενικά μου τις παραχώρησε, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στο πόνημα αυτό. Τον Ιούνη του 1986 μία ομάδα πέντε σπουδαστριών & σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, στην οποία συμμετείχε ως σπουδαστής τότε και ο Κώστας Σερράος, ήρθαν στην Αναβρυτή και συνέλλεξαν στοιχεία για την σύνταξη σπουδαστικής εργασίας στο πλαίσιο του μαθήματος «Αρχιτεκτονική Μορφολογία & Ρυθμολογία * Μορφολογία 3» με εποπτεύουσα καθηγήτρια την αρχιτεκτόνισσα Καίτη Κρεμέζη.

• Από το αρχείο του Αρχιτέκτονα Ε.Μ.Π. Γιώργου Γιαξόγλου, «μετοίκου» της Αναβρυτής. Οι περισσότερες φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο που είχε δημιουργηθεί, το 2000, στο πλαίσιο προμελέτης που είχε συνταχθεί για δημιουργία Μουσείου Βυρσοδεψίας & Σχοινοπλοκίας, από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.). Από το ίδια αρχεία προέρχονται και οι φωτογραφίες επισκευασμένων κτιρίων του οικισμού.

• Από τα αρχεία φίλων, κυρίως εκ Αναβρυτής κατάγομένων, του αείμνηστου δάσκαλου Νίκου Μπαγιώκου, του Δημήτρη Μπαγιώκου και άλλων των οποίων το όνομα αναφέρεται στις αντίστοιχες φωτογραφίες.

Π.40

Σκίτσο σπιτιών της Αναβρυτής πάνω στον πρώτο δρόμο για την Φανερωμένη (Ιορδάνης Δημακόπουλος * Ανθολογία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής * 1981)

Σπίτια στη ΜΕΣΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ Γιώργος & Γιάννα Γιαξόγλου, Αρχιτέκτονες – Μαρθα Χουσιανάκου, Χωροτάκτης – Πατρίκ Μπενσέτ, Πολιτικός Μηχανικός ΠΤΙ ΕΤΒΑ - Σπάρτη – Αύγουστος 2000

Π.41

Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Σπίτια στη ΜΕΣΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ

Βορειοανατολική άποψη της «Μέσα Γειτονιάς» της Αναβρυτής. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Π.42

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς

Η οικία Πέτρου Μητακέα πάνω στο μονοπάτι Ε4. Πρόκειται για τυπικό τριώροφο «μακρυνάρι» με ξύλινα χαγιάτια. Εικ. 01: Ν/Α άποψη του κτιρίου. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ. 02: Β/Α άποψη του κτιρίου. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου- 2000)

Εικ. 03: Βορεινή άποψη του κτιρίου. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ. 04:

Σκίτσο της νότιας όψης (Γιώργος Γιαξόγλου - 1998)

Εικ. 01

Εικ. 02

Εικ. 04 Εικ. 03

Π.43

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς Η οικία Μαίρης Έμπειρα – Κατσίχτη (πρώην Γεωργίου Τσάχαλη πάνω στην Πλατεία της Μέσα Γειτονιάς. Πρόκειται για τυπικό διώροφο «μακρυνάρι» στο οποίο είχε προστεθεί, νότια και άλλο ένα διώροφο κτίσμα. Στο ισόγειο του αρχικού κτιρίου λειτουργούσε η ταβέρνα «του Ναύτη». Σήμερα το αρχικό κτίριο έχει επισκευαστεί διατηρώντας τα κύρια αρχικά του στοιχεία. Τμήμα του ορόφου της μεταγνέστερης προσθήκης έχει μετατραπεί σε χαγιάτι. Στην δυτική πλευρά του αρχικού κτιρίου υπάρχει πρόσφατη προσθήκη 2όροφου κτίσματος προκειμένου το κτίριο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας σύγχρονης κατοικίας. (Μελέτη – Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί)

Εικ.01: : Η ανατολική όψη του κτιρίου. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.02: Τμήμα της ανατολικής όψης με τον εξώστη με τα μεταλλικά φουρούσια. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Π.44

Εικ.03:

:

Β/Α άποψη του κτιρίου μετά την επισκευή.. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου- 2015)

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς

Η οικία Αφών Λάμπρου Χαχάλη, πρώην Βλάχου Παναγιώτη.

Εικ. 01

Πρόκειται για ένα τριώροφο κτίριο, τυπικό ανωκάτωγο μακρυνάρι, στον όροφο του οποίου βρισκόταν η κατοικία, ενώ στο ισόγειο και το υπόγειο στεγαζόταν το οινοπαντοπωλείο του Βλάχου Παναγιώτη. Ιδιαιτερότητα αποτελεί η «πυργοειδής» κατασκευή στην Ν/Α γωνία του κτιρίου, με την είσοδο στο υπόγειο και τον μεταλλικό εξώστη στο όροφο. Εδώ βρισκόταν και η κεντρική είσοδος της κατοικίας, διαμορφωμένη με περίτεχνα μαρμάρινα αγκωνάρια (Φωτ. 01, πριν την επισκευή & Φωτ.02 μετά την επισκευή. Το κτίριο αυτό περί το 2015 επισκευάστηκε αναμορφώθηκε προκειμένου να δημιουργηθούν κάθε επίπεδο μία κατοικία. Πάντως διατηρήθηκαν μάλιστα αναδείχθηκαν τα κύρια εξωτερικά στοιχεία κτιρίου.

Εικ.03: Η Ν/Δ όψης με τον εξώστη με τα μεταλλικά φουρούσια & τον «πύργο» (1986). (Φωτ. Κώστας Σερράος)

(Μελέτη Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί)

Εικ. 02

Εικ.04: : Η Ν/Δ όψη του κτιρίου, μετά την επισκευή & αναμόρφωσή του (2015).

Εικ.05 : Η καμάρα της εισόδου στο υπόγειο, μετά την επισκευή (2015).

Π.45

και σε και του

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς Η οικία Μαίρης Έμπειρα – Κατσίχτη, (πρώην Μποϊνη Μαρίας, πάνω στην Πλατεία της Μέσα Γειτονιάς. Πρόκειται για τυπικό διώροφο «μακρινάρι» στο οποίο είχε προστεθεί, νότια και άλλο ένα διώροφο κτίσμα, που στον όροφο του ήταν η κουζίνα και χαγιάτι. Σήμερα το αρχικό κτίριο έχει επισκευαστεί - αναστηλωθεί διατηρώντας ανακατασκευασμένα τα κύρια αρχικά του στοιχεία και έχει αναμορφωθεί εσωτερικά με την δημιουργία τριών κατοικιών. (Μελέτη – Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί)

Εικ.01:: Η ανατολική όψη του κτιρίου σήμερα.

Εικ.03:: Η ανατολική όψη του κτιρίου σήμερα.

Π.46

Εικ.04:: Η ανατολική όψη του κτιρίου. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.02:: Η Β/Δ όψη του κτιρίου. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.05:: Η νότια όψη του κτιρίου. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου - 2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς

Η οικία Γιώργου Γιαξόγλου, πρώην Σταύρου Σάκκα. Πρόκειται για τυπικό τριώροφο «μακρυνάρι» με ξύλινα χαγιάτια. Στο ανατολικό χαγιάτι κυριαρχεί το μπλε του επιχρισμένου τοίχου. Το αρχικό κτίριο έχει επισκευαστεί - αναστηλωθεί κρατώντας την βασική δομή των εξωτερικών στοιχείων που όμως έχουν επανακατασκευαστεί με χρήση σύγχρονων υλικών & μορφών. Από τον ανατολικό εξώστη έχουν διατηρηθεί μόνο τα ίχνη (δοκοί) του αρχικού και όλο το κτίριο εξωτερικά έχει επιχριστεί με πεταχτό επίχρισμα με χρώμα ώχρας. Βόρεια βρίσκεται η οικία Παν. & Ζωής Σκώκου, που είναι μία από τις ελάχιστες οικογένειες μόνιμων κατοίκων. (Μελέτη – Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί)

Εικ.01:: Η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου το 1983.

Εικ.02:: Η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου Σκώκου το 2000.

Εικ.03:: Η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου Σάκκα & Σκώκου το 1986 (Φωτ. Κώστα Σερράου).

Εικ.04:: Η νοτιοανατολική όψη του κτιρίου σήμερα.

Π.47

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς

Η οικία Σαράντου Κατσίχτη βρίσκεται πάνω στην Πλατεία της Μέσα Γειτονιάς. Πρόκειται για ένα κτίριο που ξεφεύγει από τα πρότυπα των παραδοσιακών κτισμάτων της Αναβρυτής και είναι επηρεασμένο από τα νεοκλασικά κτίρια της Σπάρτης. Στην περίοδο του μεσοπολέμου στο κτίριο αυτό στεγάστηκε το Δημαρχείο της Αναβρυτής. Ενδιαφέρουσα είναι και η μαρμάρινη πορτοσιά της κεντρικής εισόδου που ίσως μας δίνει πληροφορίες και για την πολιτική τοποθέτηση του κτήτορα ιδιοκτήτη. Τα τελευταία χρόνια έγιναν επεμβάσεις στο κτίριο, με αντικατάσταση του ανατολικού μεταλλικού εξώστη με κατάσκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα και αντικατάσταση των αρχικών μεταλλικών πρεκιών με άκομψη κατασκευή επίσης σκυροδέματος. Εικ.01: Οικία Κατσίχτη (Φωτ. Κώστα Σερράου – 1986)

Εικ.04: Ο αρχικός ανατολικός εξώστης (Φωτ. Κώστα Σερράου – 1986)

Π.48

Εικ.02: Οικία Κατσίχτη (Φωτ. Γιώργου Γιαξόγλου – 2000)

Εικ.03: Η μαρμάρινη είσοδος (Φωτ. Κώστα Σερράου – 1986)

Αναβρυτή: Σπίτια στα Κατσιχτέϊκα της Μέσα Γειτονιάς

Διάφορα κτίρια κατοικιών στα «Κατσιχτέϊκα». Σε όλα το κοινό χαρακτηριστικό αποτελούν οι απλές τοιχοποίες λιθοδομής, και τα ξύλινα χαγιάτια. Σε μερικά βλέπουμε τους «τσίγκους» που χρησιμοποιούν στην κάλυψη των χαγιατιών αλλά και στους εξώστες αντί κιγκλιδωμάτων. Εικ.01: Οικία Πλευρίτη Βαγγέλη

Εικ.02: Οικία Καρούνου Γιάννη

(Φωτ. Κώστα Σερράου - 1986)

(Φωτ. Γιώργου Γιαξόγλου – 2000)

Εικ.03: Οικία Παναγιώτη Κατσίχτη (Φωτ. Κώστα Σερράου – 1986)

Εικ.04: Διώροφη οικία

Εικ.05: Οικία Αλατσά Παναγιώτη & Χρήστου

(Φωτ. Γιώργου Γιαξόγλου – 2000)

(Φωτ. Γιώργου Γιαξόγλου – 2000)

Π.49

Αναβρυτή: Σπίτια στη Πλατάνα της Μέσα Γειτονιάς

Οικία Πάντζιου Αθανασίου, πρώην Κατσίχτη Θόδωρου Τριώροφο «μακρινάρι», με κατοικίες στα δύο ανώτερα επίπεδα και αποθήκη στο ισόγειο. Οι ξύλινοι εξώστες που υπήρχαν προς τον δρόμο έχουν καθαιρεθεί ενώ στον υπάρχοντα εξώστη, στην μικρή πλευρά, βλέπουμε τον επιχρισμένο τοίχο με την χαρακτηριστική ώχρα. Οικία Κούτρου Νικολέτας Διώροφο με μικρό χαγιάτι στον όροφο και κάγκελο από οριζόντιες σανίδες. Εικ.01: Οικία Πάντζιου, όψη. (Φωτ. 2000)

Π.50

Εικ.02: Οικία Πάντζιου, όψη προς τον δρόμο. (Φωτ. 2000)

Εικ.01: Οικία Κούτρου, όψη προς τον δρόμο.

Εικ.04: Οικία Πάντζιου, όψη προς την αυλή.

(Φωτ. 2000)

(Φωτ. 2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στoυ Μότσιου της Μέσα Γειτονιάς Οικία Σκώκου Γεωργίου Πρόκειται για ένα κτίριο που σε κάτοψη έχει σχήμα «Γ», σχήμα που έχει δημιουργηθεί με την προσθήκη και άλλων χώρων στο κυρίως κτίριο που είναι το τυπικό διώροφο «μακρινάρι».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατασκευή του χαγιατιού που στο ισόγειο διαμορφώνεται με τοξωτή κατασκευή, με την χρήση μαρμάρινων αγκωναριών. Με ίδιου τύπου αγκωνάρια είναι κατασκευασμένη και η κεντρική είσοδος της κατοικίας στον όροφο. Οικία Κούτρου Γεωργίου

Εικ.01: Οικία Σκώκου Γεωργίου. Η νοτιοδυτική άποψη.

Πρόκειται για ένα πλατυμέτωπο διώροφο «μακρινάρι». Το ενδιαφέρον του κτιρίου αυτού βρίσκεται αφ’ ενός στον εξώστη της μεγάλης του πλευράς που σε μήκος καλύπτει σχεδόν όλο το κτίριο και αφ΄ ετέρου στο φαρδύ χαγιάτι που καλύπτεται με δική του στέγη.

(Φωτ. 2000)

Εικ.02: Οικία Κούτρου Γεωργίου. Η ανατολική όψη. (Φωτ. 2000)

Εικ.03: Οικία Κούτρου Γεωργίου. Η νοτιανατολική όψη με το χαγιάτι. (Φωτ. 2000)

Π.51

Αναβρυτή: Σπίτια στου Μότσιου της Μέσα Γειτονιάς

Οικία κληρ. Παναγιώτη Βελίκα, πρώην Αφών Γόγκα. Ο Πάνος Βελίκας ήταν ένας από τους πρώτους νεότερους «εποίκους» της Αναβρυτής. Αγόρασε το τριώροφο αυτό κτίριο περί το 1980, από τους αδελφούς Γόγκα και το επισκεύασε, διατηρώντας τα τυπικά μορφολογικά στοιχεία των κτιρίων του οικισμού. Και το κτίριο αυτό είναι ένα τυπικό, τριώροφο, «μακρινάρι», με εξώστες στην στενή πλευρά και χαγιάτι στην μακριά, νότια, πλευρά.

To χαγιάτι Το μεγάλο χαγιάτι έχει παραμείνει στην θέση του με του ψηλόκορμους ξύλινους στύλους, την στέγη και τα παλιά κεραμίδια, ακουμπώντας σε ένα τοίχο κατάλοιπο ενός ανωγωκάτωγου μακριναριού. Δεξιά του επισκευασμένα κτίρια με τα σύγχρονα λευκά κουφώματα αλουμινίου και μπροστά τα ερείπια από αρκετά κτίρια κατοικιών & απόθηκών.

Π.52

Εικ.01: Μεγάλο χαγιάτι, εξωτερικά.

Εικ.02: Μεγάλο χαγιάτι, εσωτερικά.

(Φωτ. 2000)

(Φωτ. P. L.. Fermor)

Εικ.03: Οικία Βελίκα, Ν/Δ όψη

Εικ.04: Οικία Βελίκα, ανατολική όψη

Εικ.05: Οικία Βελίκα, Β/Α όψη

(Φωτ. 2000)

(Φωτ. 2000)

(Φωτ. 2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στα Μαυρουκέϊκα της Μέσα Γειτονιάς Οικία Μανιάτη Νίκου Το κτίριο βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Μέσα Γειτονιάς και πρόκειται για το τυπικό τριώροφο «μακρινάρι». Η οικογένεια Μανιάτη ασχολούταν με την βυρσοδεψία και την μελισσοκομία. Λίγο πιο πέρα, δίπλα στον χείμαρρο Μαρουσώ υπάρχουν τα ερείπια των βυρσοδεψείων Μανιάτη (βλέπε Π.105) Στο χαγιάτι του κτιρίου αυτού, που καλύπτεται με την χαρακτηριστική λοντζωτή στέγη, στα δύο άκρα του έχουν διαμορφωθεί κλειστοί χώροι προκειμένου να αυξηθούν τα δωμάτια διαβίωσης της οικογένειας. Όπως φαίνεται στις Εικ. 02 & 03 το κλείσιμο των χώρων αυτών είχε γίνει με λαμαρίνες που αργότερα (Εικ 01) αντικαταστάθηκαν με πιο μόνιμες κατασκευές. Εικ.01: Οικία Μανιάτη, η νότια άποψη. (Φωτ. Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.02: Οικία Μανιάτη, η νότια όψη.

Εικ.03: Οικία Μανιάτη, η νοτιοδυτική όψη.

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Π.53

Αναβρυτή: Σπίτια στα Μαυρουκέϊκα της Μέσα Γειτονιάς

Η οικία Κιρκίρη Γιάννη Οι Κυρκιραίοι ήταν οικογένεια πετρομαστόρων και έτσι με την μαστοριά τους έκτισαν και το τριώροφο σπίτι τους. Τριώροφο «μακρυνάρι» και αυτό, με εξώστες σε όλες τους τις πλευρές. Λίγο πιο κάτω δίπλα στα βυρσοδεψεία Μανιάτη, βρισκόταν και ο νερόμυλος του Κιρκίρη, που σήμερα είναι εξαφανισμένος κάτω από τα βάτα και τα δένδρα. Εικ.01: Οικία Κιρκίρη, ότι έχει μείνει στην ανατολική όψη του κτιρίου. (Φωτ. 2016).

Π.54

Εικ.03: Οικία Κιρκίρη, ο δρόμος προς τον Αγιώργη, μπροστά από το κτίριο. (Φωτ.2016)

Εικ.02: Οικία Κιρκίρη, η νότια όψη. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.04: Οικία Κιρκίρη, η νότια όψη. – Φωτ. 2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στου Τσεκουρά της Μέσα Γειτονιάς

Οικία Τράγκα Ιωάννη, πρώην Κατσίχτη Πέτρου. Το κτίριο είναι το ακραίο σπίτι στο βορειοανατολικό άκρο της Μέσα Γειτονιάς και πρόκειται για το τυπικό διώροφο «μακρινάρι». Βρίσκεται ακριβώς πάνω από το βυρσοδεψείο του Μανιάτη και βλέπει προς τον χείμαρρο Μαρουσώ. Αυτός πιστεύω ότι ήταν και ο λόγος που κατασκεύασαν έναν μικρό μεν αλλά με θαυμάσια θέα εξώστη, στον όροφο και στην βορεινή πλευρά του κτιρίου,. Το κτίριο αυτό από τον νέο ιδιοκτήτη, που είχε κατάγωγή από την Αναβρυτή, επισκευάστηκε, αναστηλώθηκε και αναμορφώθηκε και δημιουργήθηκε μία ενια-α κατοικία και στα δύο επίπεδα του. Εικ.01: Οικία Τράγκα, η ανατολική όψη. (Φωτ. 1993)

(Μελέτη Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί)

Εικ.02: Οικία Τράγκα, η βορειοανατολική όψη.

Εικ.03: Οικία Τράγκα, η βορειοανατολική όψη μετά την επισκευή.

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

(Φωτ. 2014)

Π.55

Σπίτια στη ΧΩΡΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ Γιώργος & Γιάννα Γιαξόγλου, Αρχιτέκτονες – Μαρθα Χουσιανάκου, Χωροτάκτης – Πατρίκ Μπενσέτ, Πολιτικός Μηχανικός ΠΤΙ ΕΤΒΑ - Σπάρτη – Αύγουστος 2000

Π.56

Αναβρυτή: Σπίτια στη Χώρα

Βορειοανατολική άποψη της γειτονιάς του Αγίου Νικολάου της Χώρας της Αναβρυτής (Φωτ. Γιώργος Κανελλόπουλος - 2015)

Π.57

Αναβρυτή: Σπίτια στη Χώρα

Σπίτια από την γειτονιά του Αγίου Νικολάου της Χώρας της Αναβρυτής

Π.58

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Αναβρυτή: Σπίτια στο Κέντρο της Χώρας

Οικία & ταβέρνα του Πλευρίτη Βαγγέλη (Εικ.01) Στον όροφο του τριώροφου αυτού «μακριναριού» ήταν η οικία του Βαγγέλη Πλευρίτη, στο ισόγειο το καφενείο – ταβέρνα και στο υπόγειο αποθήκες & τα βαγένια με το κρασί (1). Οικία & ταβέρνα του Τάμμυ Καλαμαρά (Εικ.02) Απέναντι από το προηγούμενο μαγαζί βρισκόταν το οινοπαντοπωλείο του Τάμμυ Καλαμαρά. Στον όροφο παλιά λειτουργούσε σαν κατοικία (1) . Αργότερα ο Σύλλογος της Νέας Υόρκης, που είναι και ο ιδιοκτήτης του κτιρίου, το αναμόρφωσε δίνοντας σε όλο το κτίριο την χρήση καφενείου – ταβέρνας. Μετά τον Τάμμυ Καλαμαρά την λειτουργία του καταστήματος είχε αναλάβει ο Τάκης Σουμάκης και σήμερα το λειτουργεί ο Ηλίας Καλαμαράς.

Εικ.01: Η ταβέρνα του Βαγγέλη στο κέντρο της Χώρας της Αναβρυτής (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.02: Η ταβέρνα του Τάμμυ στο κέντρο της Χώρας της Αναβρυτής - (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Μπροστά και από τα δύο αυτά μαγαζιά υπήρχε μεγάλη αυλή καλυμμένη με κληματαριές (Φωτ.03), που από την άνοιξη μέχρι και φθινόπωρο γέμιζε τραπέζια και ανθρώπους.

(1) Περισσότερα για τα μαγαζιά αυτά στο ΠΙΝ..112

Εικ.03: Τα καμάρια της ταβέρνας του Τάμμυ

Π.59

Αναβρυτή: Σπίτια στο Κέντρο της Χώρας

Εικ.01: Οικία Αλτομοιριανού Β/Α όψη όπως ήταν αρχικά. (Φωτ. Αρχείο Νίκου Μπαγιώκου – περ. 1940)

Π.60

Εικ.03: Οικία Αλτομοιριανού. Ν/Α όψη - (2000)

Εικ.02: Οικία Γιώργου Χρυσομάλλη & η Πλατεία της Χώρας (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.04: Οικία Αλτομοιριανού. Βορεινή όψη με τον χώρο υγιεινής πάνω στο χαγιάτι και την κλεισμένη με πόρτα σκάλα.. - (2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στο Κέντρο της Χώρας

Εικ.01: Το λεωφορείο παρκαρισμένο στην πλατεία μιάς και ο δρόμος δεν συνέχιζε προς την Μέσα Γειτονιά, εξ αιτίας του κτιρίου που υπήρχε και το οποίο φαίνεται δεξιά και που αργότερα κατεδαφίστηκε. Πίσω από το λεωφορείο φαίνεται η οικία Σκώκου και αριστερά η ταβέρνα του Τάμυ. (Φωτ. Αρχείο Γιώργου Κανελλόπουλου – περ. 1960)

Εικ.02: Οικία Μπάρδη, πρώην Τσορορού Νίκου. (Φωτ. Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.03: Οι διώροφες οικίες Τσάχαλη (δεξιά) & Σκώκου Νικολέτας (αριστερά). (Φωτ. Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.04: Διώροφο κτίριο όπου ήταν η κατοικία & το ψιλικατζίδικο του Ιωάννη Καλαμαρά (Γιαννάκη). Τμήμα του κτιρίου αυτού όπου και το μαγαζί κατεδαφίστηκε για την διάνοιξη του δρόμου. Π.61 (Φωτ. Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στο Κέντρο της Χώρας

Κοντά στην πλατεία της Χώρας και πάνω στον δρόμο για την Φανερωμένη συναντάμε ένα τετραώροφο κτίριο (Εικ.01), ένα τριώροφο με χαγιάτια σε πρόβολο, οτυ Μορφογένη (Εικ.02) και ένα διώροφο (Εικ.04), του Γιώργου Βορίλα, που είναι ότι απόμεινε από ένα αρχικό διώροφο «μακρυνάρι». Πριν φτάσουμε στην πλατεία συναντάμε αριστερά μας το τριώροφο κτίριο της Εικ.

05, στο ενδιάμεσο επίπεδο του οποίου, που ήταν μία επιμήκης καμάρα, ήταν τσαγκαράδικο και δίπλα σε αυτό ένα διώροφο κτίριο. Το κτίριο της Φωτ.03 βρίσκεται πίσω από τον Ξενώνα και το ιδιαίτερο στοιχείο είναι η κάλυψη του κυρίως κτιρίου και του χαγιατιού με ενιαία στέγη.

Εικ.01

Εικ.02

Φωτ.01

Π.62

Εικ.03

Εικ.04

Εικ.05

Αναβρυτή: Σπίτια στη Χώρα

Εικ.01: Διώροφο κτίριο με κατοικία στον όροφο και κατάστημα στο ισόγειο

Εικ.02: Διώροφο κτίριο με κατοικία στον όροφο και αποθήκη στο ισόγειο

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.03: Ανωκάτωγο μακρυνάρι, εσωτερικά με το χαγιάτι και καμάρες στο ισόγειο

Εικ.04-05: Κτίρια πάνω στο καλντερίμι για Άγιο Νικόλαο

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

(Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986 & Γιώργος Γιαξόγλου - 2019)

Π.63

Αναβρυτή: Σπίτια στο κέντρο της Χώρας

Εκεί που ξεκινά το καλντερίμι για τον Άγιο Νικόλαο βρίσκεται το αρχοντικό του Κρεββατά. Στην (Εικ.01) φαίνεται όπως ήταν παλιά με τα χαγιάτια περιμετρικά στην (Εικ.02) όπως ήταν το 1986 και στην (Εικ.03) όπως το βρίσκουμε σήμερα. Επρόκειτο για ένα τριώροφο κτίριο με καμάρες στα δύο κατώτερα επίπεδα.

Εικ.02: Το αρχοντικό σε φωτογραφία του 1986. (Φωτ: Κώστας Σερράος) Εικ.01: Το αρχοντικό σε φωτογραφία του 1979. (Πηγή: Κων. Μαρδενισιάνος)

Π.62

Εικ.03: Το αρχοντικό όπως είναι σήμερα.

Εικ.04: Διώροφο κτίριο με ξυλοδεσιές και μικρό χαγιάτι.

Αναβρυτή: Σπίτια στον Άγιο Νικόλαο της Χώρας

Το σπίτι του Παύλου Μιχάλη, στον βράχο, βρίσκεται λίγο μετά την πλατεία της Χώρας, πάνω στον δρόμο για την Φανερωμένη. Πρόκειται για ένα μικρό διώροφο κτίριο «φυτεμένο» πάνω στον βράχο, με ένα γωνιακό σκεπαστό εξώστες και με τις αντηρίδες του. Το κτίριο αυτό επισκευάστηκε & αναστηλώθηκε διατηρώντας τα αρχικά παραδοσιακά στοιχεία του και αποκτώντας και το μεγάλο χαγιάτι του. (Μελέτη Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί)

Εικ.01: Ν/Α άποψη όπως ήταν .(Πηγή: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ)

Εικ.03: Λεπτομέρεια του ανακατασκευασμένου χαγιατιού

Εικ.02: Ν/Α άποψη μετά την επισκευή.

Π.65

Αναβρυτή: Σπίτια στον Άγιο Νικόλαο της Χώρας

Το σπίτι του Γιώργου Σαρμπάνη (πρώην Γεωργοπουλέικο) βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον Άγιο Νικόλαο. Πρόκειται για τυπικό διώροφο «μακρυνάρι» με εξώστη σκεπαστό ανατολικά και χαγιάτι νότια με δική του τετράριχτη στέγη. Το κτίριο αυτό επισκευάστηκε και έγινε και μία αναδιάρθρωση των χώρων με την δημιουργία ενός διαφώτιστου χώρου στο ανατολικό τμήμα του μεγάλου χαγιατιού.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η νεοκλασική του αυλόπορτα (Εικ.02). (Μελέτη Επίβλεψη: ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – σύμβουλοι μηχανικοί) Νότια της αυλής του παραπάνω κτιρίου βρίσκεται άλλο ένα διώροφο «μακρυνάρι», του Νίκου Ρέγκλη & της Χρυσούλας Καλαμαρά, με χαγιάτι μεγάλο στην στενή του πλευρά, που και αυτό έχει τελευταία επισκευαστεί. Εικ.01: Η ανατολική όψη όπως ήταν (2000).

Εικ.02: Η νεοκλασική αυλόπορτα (2000).

Εικ.05: Η οικία Ρέγκλη και τα δύο καμπαναριά του Αγίου Νικολάου πίσω της

Π.66

Εικ.03: Η ανατολική όψη όπως ήταν (2000).

Εικ.04: Η ανατολική όψη μετά την επισκευή (2010).

Αναβρυτή: Σπίτια στον Άγιο Νικόλαο της Χώρας

Εικ.02: Οικία Μπαγιώκου. Ο μπλε καναπές (2010)

Πάνω στον δρόμο για την Φανερωμένη βρίσκεται το τριώροφο κτίριο του Μπαγιώκου Βασιλείου. Πρόκειται για ένα σύνθετο τριώροφο «μακρινάρι», με κάτοψη σε σχήμα «Γ», πλατυμέτωπο, με την κατοικία στο ανώτερο επίπεδο και αποθήκες στα δύο από κάτω. Χαρακτηριστικό του κτιρίου αυτού είναι οι σκεπαστοί εξώστες του με τις αντηρίδες και τις επάλληλους στύλους. Βόρεια από τον Άγιο Νικόλαο υπήρχε το κτίριο που φαίνεται στην Εικ.05. Πρόκειται για ένα τυπικό Αναβρυτιώτικο διώροφο «μακρινάρι», με ξύλινο χαγιάτι στον νότο και εξώστη με αντηρίδες στην ανατολή,, καλυμμένα και τα δύο με λαμαρίνες

Εικ.01: Οικία Μπαγιώκου, η ανατολική όψη της, πριν την επισκευή (2000)

Εικ.04: Οικία Μπαγιώκου, η ανατολική της όψη μετά την επισκευή (2010)

Εικ.03: Οικία Μπαγιώκου, η εσωτερική αυλή (2010)

Εικ.05: Διώροφο μακρινάρι (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Π.67

Αναβρυτή: Σπίτια στον Άγιο Νικόλαο της Χώρας

H oικία Αφών Κούτρου (πρώην Κων. Αλατσά), βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τον Άγιο Νικόλαο και είναι ένα τυπικό διώροφο «μακρινάρι» με μεγάλο χαγιάτι στον νότο, που καλύπτονται και τα δύο με μία ενιαία στέγη. Τα ακραία τμήματα του χαγιατιού έχουν κλειστεί και μετατραπεί σε δωμάτια. Στην εσωτερική αυλή υπάρχουν ισόγεια κτίρια αποθηκών. Εικ.01: Η εσωτερική αυλή. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.02: Η βορειοδυτική όψη. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.04: Η νοτιοδυτική όψη. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Π.68

Εικ.03: Η βορειοδυτική όψη. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου - 2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στον Άγιο Νικόλαο της Χώρας

H oικία Κωστέα, βρίσκεται στην άκρη της γειτονιάς της Χώρας, στη θέση «Μακελειό» και είναι ένα τυπικό σε σχήμα «Γ» διώροφο μακρινάρι. Είχε χαγιάτια σε όλα τις πλευρές και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι οι τρύπες για τα περιστέρια που υπάρχουν λίγο κάτω από την στέψη των εξωτερικών τοίχων, διαμορφωμένες με κεραμίδια.

Εικ.01: Η βορεινή όψη. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.03: Η νότια όψη.- (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.02: Σκίτσο της βορεινής όψης. (Γιώργος Γιαξόγλου - 1996)

Δυστυχώς σήμερα το κτίριο αυτό βρίσκεται ένα βήμα πριν την κατάρρευση.

Εικ.04: Η βορειοδυτική όψη. - (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου - 2019)

Π.69

Αναβρυτή: Σπίτια στον Άγιο Νικόλαο της Χώρας

Ο Ξενώνας Αρχοντικό Αναβρυτής πρώην οικία του γιατρού Καρτερούλη Βασιλείου, βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Άγιο Νικόλαο και είναι ένα τριώροφο κτίριο που ξεφεύγει από τα πρότυπα των παραδοσιακών οικιών της Αναβρυτής. Έχει τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά τυπολογικά στοιχεία δανεισμένα από τα αντίστοιχα των νεοκλασικών κτιρίων της Σπάρτης. Η κατοικία είναι διαρθρωμένη σε δύο επίπεδα που συνδέονται με εσωτερική ξύλινη σκάλα (Εικ.0405), τετράγωνη κάτοψη, μικροί ασκεπείς εξώστες, εσωτερική. Το κατώτερο επίπεδο το χρησιμοποιούσαν σαν αποθηκευτικό χώρο και σήμερα σαν καθιστικό του Ξενώνα.

Εικ.01: H «νεοκλασική» αυλόπορτα. (Φωτ. Γ. Κανελλόπουλος - 2015)

Π.70

Εικ.03: Γενική άποψη της γειτονιάς του Αγίου Νικολάου με τον Ξενώνα να κυριαρχεί. (Φωτ. Γ. Κανελλόπουλος - 2015)

Εικ.02: Η βορειοανατολική όψη όπως ήταν αρχικά. (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.04-05: Εσωτερικά του Ξενώνα (Φωτ. Γ. Κανελλόπουλος - 2015)

Αναβρυτή: Σπίτια στο Καμάρι της Χώρας

Δύο χαρακτηριστικά κτίρια στο Καμάρι της Χώρας, πάνω στον δρόμο για την Σοχά, σε φωτογραφίες του 2000. Στην (Εικ.01) φαίνεται ένα τριώροφο «μακρινάρι» με τα αυθεντικά ξύλινα χαγιάτια και τις λαμαρίνες που τα στεγάζουν. Στην (Εικ.02) βλέπουμε ένα διώροφο «μακρινάρι», στο οποίο έχουν γίνει κάποιες παρεμβάσεις χωρίς όμως να αλλοιώνονται τα αυθεντικά του στοιχεία

Εικ.02

Εικ.01

Π.71

Αναβρυτή: Σπίτια στην Ερατεινή της Χώρας

Τυπικό διώροφο «μακρυνάρι», με ένα χαγιάτι και τρία ανοίγματα στην Ανατολική όψη του. Η είσοδος βρίσκεται στην νότια πλευρά και οποία προφυλάσσεται με ένα μικρό στέγαστρο. Στο κτίριο αυτό ενδιαφέροντα στοιχεία αποτελούν: • η κατασκευή των ξύλινα καδρόνια,

ανοιγμάτων

με

• οι φωλιές στην στέψη των εξωτερικών τοίχων που διαμορφώνονται με κεραμίδια, • και φυσικά η ώχρα στον όροφο της ανατολικής όψης Εικ.01: Σκίτσο της ανατολικής όψης. (Γιώργος Γιαξόγλου)

Π.72

Εικ.03: Η ανατολική όψη σε φωτογραφία του 2000

Εικ.02: Η ανατολική όψη σε φωτογραφία του 1986. (Φωτ. Κώστας Σερράος)

Εικ.04: νότια όψη σε φωτογραφία του 1986. (Φωτ. Κώστας Σερράος)

Σπίτια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ Γιώργος & Γιάννα Γιαξόγλου, Αρχιτέκτονες – Μαρθα Χουσιανάκου, Χωροτάκτης – Πατρίκ Μπενσέτ, Πολιτικός Μηχανικός ΠΤΙ ΕΤΒΑ - Σπάρτη – Αύγουστος 2000

Π.73

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ

Π.74

Γενική άποψη της γειτονιάς «Γαββαρέϊκα» (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ

Οικία Βσιλείου Γάββαρη. Βρισκόταν (δυστυχώς έχει κατεδαφιστεί) ανατολικά του Δημοτικού Σχολείου. Παρ’ όλο που εξωτερικά είχαν γίνει κατασκευές από σκυρόδεμα, εσωτερικά είχε ενδιαφέροντα στοιχεία με διακοσμητικά μοτίβα, των Αφών Αλατσά,στους τοίχους και τις οροφές του (βλέπε Π.100).

Εικ.01: Οικία Γάββαρη. Η νοτιοδυτική όψη.

Εικ.03: Οικία Μανιατάκου. Η βορειοανατολική όψη.

(Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου -2000)

(Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου -2000)

Εικ.02: Οικία Γάββαρη. Η νοτιοανατολική όψη. (Φωτ. Γιώργος Γιαξόγλου -2000)

Εικ.04: Οικία Γάββαρη. Ντουλάπι.

Οικία Δημ. Μανιατάκου. Βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο, λίγο πριν την πλατεία της Χώρας. Πρόκειται για τυπικό διώροφο «μακρινάρι» που σαν ιδίαιτερο στοιχείο έχει το γωνιακό χαγιάτι με τις αντηρίδες.

Εικ.05: Οικία Μανιατάκου. Η βορειοανατολική όψη. (Φωτ. Γιώργος Ανωγειάτης -1986)

Π.75

Αναβρυτή: Κτίρια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ

Η οικία και το βυρσοδεψείο Γάββαρη, βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο του χωριού και λίγο μετά το Δημοτικό Σχολείο. Η οικία είναι ένα τριώροφο «μακρινάρι» με τον τυπικό εξώστη στην ανατολική, στενή, πλευρά του. Στην μακριά πρόσοψή του το αρχικό ξύλινο χαγιάτι που κάλυπτε όλο της το μήκος, αντικαταστάθηκε μεταγενέστερα με ένα εξώστη μικρό, ακάλυπτο, «νεοκλασικής» τυπολογίας. Το βυρσοδεψείο, απέναντι και βόρεια από την οικία είναι ένα ισόγειο, κεραμοσκεπές κτίριο.

Εικ.01: Το βυρσοδεψείο Γάββαρη (2000)

Π.76

Εικ.02: Ανατολική όψη (2000)

Εικ.01: Νότια όψη βυρσοδεψείου Γάββαρη (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.02: Βορεινή όψη (2000)

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ

Εικ.01: Διώροφο ανωκάτωγο μακρινάρι με ξύλινο εξώστη (που έχει καταπέσει) σε όλο το μήκος της πρόσοψης (2000)

Εικ.03: Νέα διώροφη οικία με αξιοποίση ογκοπλαστικών στοιχείων της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (Γιώργος Γιαξόγλου - 2000)

Εικ.04: Διώροφο ανωκάτωγο μακρινάρι με εξώστες νεωτερικούς (2000)

Εικ.02: Διώροφο ανωκάτωγο μακρινάρι και ισόγεια αποθήκη (2000)

Π.77

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΓΑΒΒΑΡΕΪΚΑ

Η οικία Περικλή Βέργαδου (πρώην Ρουμάνη), βρίσκεται και αυτή στον πάνω στον κεντρικό δρόμο και απέναντι από το Δημοτικό Σχολείο. Πρόκειται για ένα τυπικό διώροφο «μακρινάρι» με έναν μεγάλο χαγιάτι που καλύπτει όλο το μήκος της νότιας όψης και στεγάζεται με ανεξάρτητη τετράριχτη κεραμοσκεπή στέγη.

Εικ.01: Η ανατολική όψη, σήμερα.

Εικ.02: Η βορειοανατολική όψη (2000)

Εικ.03: Η ανατολική όψη.

Π.78

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 2000)

Εικ.04: Η δυτική όψη (2000)

Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΙΚΑ & τα ΚΑΛΑΜΑΡΕΙΚΑ της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ Γιώργος & Γιάννα Γιαξόγλου, Αρχιτέκτονες – Μαρθα Χουσιανάκου, Χωροτάκτης – Πατρίκ Μπενσέτ, Πολιτικός Μηχανικός ΠΤΙ ΕΤΒΑ - Σπάρτη – Αύγουστος 2000

Π.79

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΙΚΑ

Μερική άποψη των «Καμβοσουλέικων» (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Π.80

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΙΚΑ

Μερική άποψη των «Καμβοσουλέϊκων» (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Π.81

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΙΚΑ

Εικ.02: Διώροφο «μακρινάρι».

Εικ.01: Τριώροφο «μακρινάρι».

Π.82

Εικ.03: Διώροφο «μακρινάρι»

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΙΚΑ

Εικ.01: Η οικία του Κώστα Σπυρ. Καλαμαρά

Εικ.02: Ημιανώγειο μακρινάρι με φεγγίτη στο χειμωνιάτικο & σκεπασμένο τον φούρνο στην άκρη του χαγιατιού. (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ.03: Τριώροφο «μακρινάρι» (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Π.83

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΜΒΟΣΟΥΛΕΙΚΑ

Εικ.02: Οι ένοικοι φύγαν στην Αμερική και τα σπίτια κατέρρευσαν… Εικ.01: Τα χαγιάτι δεν άντεξε, μας αποζημιώνει όμως το κεραμιδί στους τοίχους

Π.84

Εικ.03: Ο μάστορας δεν είχε «δέσει» καλά την γωνία, ο τοίχος έφυγε και τώρα βλέπουμε την πόρτα με τις ξυλοδεσιές της.

Εικ.04: Ο κισσός συγκρατεί την γωνία και οι ξυλοδεσιές ότι μπορούν από τον χωμάτινο τοίχο

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΛΑΜΑΡΕΙΚΑ

Εικ.01: Μερικά κτίρια στα «Καλαμαρέικα» (2000)

Εικ.03: Οικία Καλαμαρά Κώστα (Ψάλλίδα), διώροφο «μακρινάρι» (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ.02: Διώροφο «μακρινάρι» (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ.04: Οικία Καλαμαρά Αποστόλη, διώροφο «μακρινάρι» (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Π.85

Αναβρυτή: Σπίτια στα ΚΑΛΑΜΑΡΕΙΚΑ

Εικ.01: Διώροφο «μακρινάρι» (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Π.86

Εικ.02: Διώροφο «μακρινάρι». Άποψη από την αυλή. (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ.03: Το χαγιάτι από την εσωτερική αυλή (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ.04: Η πλακοστρωμένη αυλή & ο φούρνος στο βάθος (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Ο οικισμός της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η Αρχιτεκτονική του φυσιογνωμία

Νοτιοδυτική άποψη της Χώρας (1960) (Φωτογραφία από το αρχείο του Νίκου Μπαγιώκου)

Π.87

Η Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία

Η κατοικία της Αναβρυτής Το κύριο χαρακτηριστικό των παραδοσιακών κτιρίων των κατοικιών και στην Αναβρυτή είναι το διώροφο αρκετές φορές τριώροφο και μερικές και τετραώροφο, όταν η μεγάλη κλίση του εδάφους το επέβαλλε, κτίσμα, διαστάσεων σε κάτοψη περίπου 6,00 x 12,00 μ. και το οποίο το ονομάζουμε «μακρινάρι». Τα κτίρια αυτά τοποθετούνταν συνήθως με την μακριά πλευρά τους κάθετα στις κλίσεις του εδάφους, χωρίς όμως να αποκλείεται και η τοποθέτησή τους παράλληλα με αυτές, όταν η οικονομία του χώρου το επέβαλλε. Στην μακριά πλευρά του, κατά κανόνα νότια, υπάρχει μία σκεπαστή βεράντα (χαγιάτι), που καλύπτεται με κεραμοσκεπή στέγη στην προέκταση της στέγης του κυρίως κτίσματος, και η οποία έχει πλάτος περί τα 2,40 μ. Η κατασκευή αυτή λειτουργεί και βιοκλιματικά, μιας και κατά τους χειμερινούς μήνες επιτρέπει στις ηλιακές ακτίνες να θερμαίνουν την τοίχο της λιθοδομής του κτιρίου, ενώ τις αποκλείουν κατά τους θερινούς μήνες, όταν ο ήλιος είναι ψηλά. Σπανιότερα η κάλυψη γίνεται με αυτοτελή κεραμοσκεπή στέγη, στο ίδιο επίπεδο με αυτή του κυρίως κτίσματος. Στα κτίρια αυτά, στην στενή τους πλευρά, προς τον δρόμο, υπάρχουν είτε ένα στενός εξώστης σκεπαστός με κεραμοσκεπή στέγη, είτε, σπανιότερα, δύο απλά παράθυρα.

Από την άλλη μεριά του κτιρίου, απέναντι από την σάλα, υπάρχει το χειμωνιάτικο και λέγεται έτσι επειδή στον χώρο αυτό υπάρχει πάντοτε και το τζάκι. Ο χώρος αυτός ήταν η κουζίνα και το καθημερινό του σπιτιού. Στο τζάκι οι νοικοκυρές έψηναν τα φαγητά και στον νεροχύτη, που υπήρχε στην ποδιά του παραθύρου, έπλεναν τα πιάτα και τα λοιπά σκεύη. Δίπλα στο παράθυρο – νεροχύτη ήταν κρεμασμένη στον τοίχο η χαρακτηριστική ξύλινη ανοικτή πιατοθήκη. Σε επαφή με τον τοίχο της καμαρούλας υπήρχε το τραπέζι για το φαγητό. Παλαιότερα για το φαγητό χρησιμοποιούσαν τον σοφρά, που τον τοποθετούσαν στο κέντρο του χώρου, και η οικογένεια καθόταν στο δάπεδο. Πάνω από το τραπέζι, ψηλά, μια μακριά τάβλα για την αποθήκευση των καρβελιών του ψωμιού. Δεξιά και αριστερά από το τζάκι βρίσκουμε πάντοτε από ένα μικρό ντουλάπι μέσα στον τοίχο, που χρησίμευε για την αποθήκευση διαφόρων τροφίμων. Στο κάτω επίπεδο, που εκτός από την πόρτα είχε και με ένα μικρό παράθυρο στο κέντρο της όψης, ήταν οι αποθήκες και ο στάβλος των ζώων. Στο πίσω άκρο του επιπέδου αυτού, στη λίθινη καμάρα κάτω από το χειμωνιάτικο, αποθηκεύονταν τρόφιμα (αποτελούσε το φυσικό «ψυγείο» της οικίας). Στην Αναβρυτή, λόγω της ενασχόλησης των κατοίκων της κύρια με την βυρσοδεψία, τον χώρο του ισογείου τον χρησιμοποιούσαν και σαν εργαστήρια για την επεξεργασία του δέρματος και άλλες σχετικές εργασίες. Η προσπέλαση στον όροφο γίνεται είτε με εξωτερική κλίμακα, συνήθως ξύλινη, είτε, φθάνει κανείς στο επίπεδο του χαγιατιού μέσω της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου.

Στο ανώτερο επίπεδο του κτίσματος αυτού αναπτύσσεται η κατοικία με την είσοδό της στο κέντρο της μεγάλης της πλευράς, όπου και ένας μικρός προθάλαμος – διάδρομος. Ακριβώς απέναντι από την είσοδο βρίσκεται η καμαρούλα με ένα μικρό παράθυρο. Ο χώρος αυτός είναι σκόπιμα μικρός, για να ζεσταίνεται εύκολα και γρήγορα, μιας και χρησιμεύει για υπνοδωμάτιο: ίσα που χωρά ένα διπλό κρεβάτι. Δεξιά από την είσοδο βρίσκεται ο μεγάλος χώρος του σπιτιού, η σάλα. Είναι ένας χώρος «πολλαπλών χρήσεων». Στον χώρο αυτό κυριαρχεί το μεγάλο τετράγωνο τραπέζι, παραδίπλα είναι ο καναπές και, κατά κανόνα, υπάρχει, ακουμπιτά σε ένα τοίχο, μία ντιβανοκασέλα ή ένα κρεβάτι, μιας και ο χώρος αυτός χρησιμεύει και για τον ύπνο των παιδιών της οικογένειας ή των φιλοξενουμένων. Στη σάλα προς την μεριά της κύριας στενής όψης κατά κανόνα υπήρχαν και δύο παράθυρα. Σε νεώτερα κτίρια αντί για δύο παράθυρα υπάρχουν δύο μπαλκονόπορτες, που οδηγούν σε ένα καλυμμένο με κεραμοσκεπή στέγη εξώστη.

Π.88

Σκίτσα όψεων παραδοσιακών κτιρίων (Γιώργος Γιαξόγλου)

Η Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία

Τυπικό «μακρυνάρι» Κάτοψη ορόφου με τους τρεις κύριους χώρους

Τυπικό «μακρυνάρι» Κάτοψη ισογείου με καμάρα & αποθήκες

Τυπικό «μακρυνάρι» Κάτοψη ορόφου με τους τρεις κύριους χώρους & διάδρομο.

Τυπικό «μακρυνάρι» Όψη με εξώστη – χαγιάτι & εξωτερική σκάλα.

Τυπικό «μακρυνάρι» Όψη κτιρίου με κάτοψη σε σχήμα «Γ»

Τυπικό «μακρυνάρι» Κάτοψη ορόφου με τρεις κύριους χώρους & προσθήκη σε επέκταση Κάτοψη ορόφου με δύο κύριους χώρους

Τυπικό «μακρυνάρι» Όψη μικρού κτιρίου με εξώστη – χαγιάτι. Κάτοψη ορόφου με έναν κύριου χώρου

Τυπικό «μακρυνάρι». Όψη με χαγιάτι με ανεξάρτητη στέγη

Π.89

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Οι τοίχοι, οι ξυλοδεσιές & τα κουφώματα Ο φέρων οργανισμός των κτισμάτων αποτελείται από τοιχοποιίες λιθοδομής με συνεκτική ύλη, κατά κανόνα πηλό και σχετικά εκτεταμένη χρήση ξυλοδεσιών (Εικ.01 & .02), από ξύλινα πατώματα και από ξύλινες κεραμοσκεπείς στέγες. Οι εσωτερικοί τοίχοι είναι τσατμάδες, δηλαδή εσωτερικά ξύλινος σκελετός και εξωτερικά καλάμια, που έχουν επιχριστεί με κονίαμα ενισχυμένο με γίδινες τρίχες. Οι τοιχοποιίες λιθοδομής είναι αρμολογημένες με ασβεστοκονίαμα, χωρίς επιτήδευση (Εικ.01), ενώ κατά κανόνα οι επιφάνειες που βρίσκονται στα χαγιάτια και στους εξώστες είναι επιχρισμένες και βαμμένες με τα παραδοσιακά γαιώδη χρώματα (Εικ.04).

Εικ 02 Εικ.05

Τα πλαίσια των ανοιγμάτων, συνδεδεμένα με τις ξυλοδεσιές των τοιχοποιιών αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του φέροντα οργανισμού (Εικ.08 09). Σε λίγες περιπτώσεις τα πλαίσια των ανοιγμάτων είναι λίθινα (Εικ.05) ή και μαρμάρινα (Εικ.06). Τα κουφώματα είναι ξύλινα, με ή χωρίς τζαμιλίκια, καρφωτά, ταμπλαδωτά ή ψευδοταμπλαδωτά (Εικ.05-09 & Π.91)

Εικ.06

Εικ 03

.

Εικ.07

Π.90

Εικ.01

Εικ.04

Εικ.09

Εικ.08

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Οι τοίχοι, οι ξυλοδεσιές & τα κουφώματα

Διάφοροι τύποι παραθύρων, με τζαμιλίκια, με σκούρα, κάγκελα. Σχεδόν σε όλα το άνοιγμα έχει διαμορφωθεί με ξύλινα πλαίσια.

Εσωτερικές πόρτες, ταμπλαδωτές

Π.91

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Τα χαγιάτια

Ο σκελετός των χαγιατιών είναι ξύλινος (Εικ.05) και σε αρκετές περιπτώσεις οι ξύλινοι στύλοι του ισογείου αντικαθίστανται από πέτρινους πεσσούς (Εικ.03) ή από κλειστούς λιθόκτιστους ισόγειους χώρους (Εικ.06). Οι εξώστες έχουν και αυτοί ξύλινο σκελετό και η στέγασή τους γίνεται με κεραμίδια αλλά αρκετές φορές και με φύλλα αυλακωτής λαμαρίνας (Εικ.01-02-04). Το ξύλινο πάτωμά τους πατά σε ξύλινους δοκούς, και υποστυλώνονται με ξύλινες αντηρίδες και σπάνια με μεταλλικές λάμες (Εικ.08). Οι ξύλινοι δοκοί μερικές φορές έχουν διακοσμητικές εντορμίες (Εικ.07 & 08) ενώ ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις τα πατώματα να εδράζονται σε μεταλλικά Εικ. 01 φουρούσια (Εικ.09).

Εικ. 07

Εικ. 02

Εικ. 03 (Σκίτσο Ιορδάνη Δημακόπουλου)

Εικ. 08

Εικ. 04

Εικ. 05

Εικ. 06

Εικ. 09

Π.92

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Τα χαγιάτια

Εικ. 10: Ξύλινα χαγιάτια & η αυλόπορτα * (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ. 12: Ξύλινα χαγιάτια & σοβατισμένοι «ώχρα» τοίχοι * (Φωτ.: Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ. 11: Ξύλινο χαγιάτι & σοβατισμένος «κόκκινος» τοίχος (Σερράος – 1986)

Εικ. 13: Ξύλινα χαγιάτια * (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Π.93

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Κιγκλιδώματα & Στέγες Οι ξύλινες στέγες πατούν σε ξύλινες ξυλοδεσιές, που διατρέχουν όλη την στέψη των εξωτερικών τοίχων (Εικ.01 & 03), και η επικάλυψη γίνεται με βυζαντινού τύπου κεραμίδια (Εικ.02 & Εικ.05). Σε λίγες περιπτώσεις για την ενίσχυση του φωτισμού του χειμωνιάτικου κατασκεύαζαν και φεγγίτες στη στέγη (Εικ.02) Τα κιγκλιδώματα στους εξώστες και τα χαγιάτια είναι απλά, διαμορφωμένα με οριζόντιες ξύλινες κουπαστές και κατακόρυφες μπετόβεργες (Εικ.04 & Εικ.06) ή ξύλινες τάβλες (Εικ.05), από την κουπαστή μέχρι το πάτωμα. Μερικές φορές το ¨κάγκελο¨ το διαμορφώνουν με λαμαρινένιες λάμες που τοποθετούνται χιαστί, δημιουργώντας ένα πλέγμα (Εικ.07)

Εικ. 02

Εικ. 01

Εικ.. 03

Εικ. 04

Εικ. 05

Π.94

Εικ. 06

Εικ. 07

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Τα τζάκια Tα τζάκια και στα κτίρια των κατοικιών της Αναβρυτής βρίσκονται στον χώρο του χειμωνιάτικου κατά κανόνα στην στενή πλευρά του κτιρίου και σπανιότερα στην στενή πλευρά του χώρου. Στην θέση του τζακιού, στον τοίχο της λιθοδομής, διαμορφώνεται μία μικρή εσοχή. Η εστία βρίσκεται περί τα 10 εκ. ψηλότερα από την στάθμη του χειμωνιάτικου και οριοθετείτε με ξύλινο πλαίσιο, σε σχήμα «Π», από καδρόνια 10Χ10 εκ. και το δάπεδό της μορφώνεται είτε με κεραμικά πλακίδια είτε με κουρασάνι. Στα δύο άκρα της εστίας σηκώνονται στυλίσκοι στους οποίους εδράζεται σε εξοχή η φούσκα του τζακιού, που πατά σε μεταλλικό πλαίσιο το οποίο έχει αγκυρωθεί στον τοίχο της λιθοδομής. Η φούσκα κατασκευάζεται από κομμάτια κεραμιδιών, με άφθονο ασβεστοκονίαμα. Εξωτερικά έχει κονίαμα με τελειώματα σχεδόν πάντοτε με κυματιοφόρες επιστέψεις (Εικ. 01 & 02). Σπάνια η φούσκα διαμορφώνεται και με λαμαρίνα (Εικ. 03).

Εικ. 02 Εικ. 01

Πάνω από την φούσκα ξεκινά με κλίση η εσωτερική καμινάδα που επίσης κατασκευάζεται από κομμάτι κεραμιδιών με άφθονο συνεκτικό κονίαμα. Εξωτερικά οι καμινάδες είναι απλής μορφής (Εικ. 04-05-06) και η κάλυψή τους γίνεται με 3 ή 4 κεραμίδια ή με πλάκα. Το χειμωνιάτικο

Σκίτσο όψης & τομής τυπικού τζακιού (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Εικ. 03

Εικ. 04

Το τζάκι

Εικ. 05

Εικ. 06

Κάτοψη τμήματος ορόφου κατοικίας

Π.95

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Οι αυλόπορτες

Αρκετά από τα κτίρια του χωριού είναι τοποθετημένα σε επαφή με τον δρόμο, με άμεση προσπέλαση από αυτόν (Εικ.04). Σε αρκετές περιπτώσεις η προσπέλαση στον όροφο γίνεται από εξωτερική σκάλα, κλειστή όμως με τάβλες και πόρτα, η οποία διαμέσου του χαγιατιού οδηγεί στην είσοδο του ορόφου (Εικ. 03). Σε κάποια άλλα υπάρχει εσωτερική αυλή, που απομονώνεται από τον δημόσιο χώρο με ψηλό πέτρινο τοίχο. Η προσπέλαση στην αυλή γίνεται από αυλόπορτες κατά κανόνα απλής μορφής (Εικ. 07–09), χωρίς περίτεχνα αγκωνάρια, με ξύλινα πρέκια, θύρα ξύλινη, καρφωτή και κάλυψη με δίρριχτη μικρή στέγη. Συναντάμε όμως και κάποιες «κλασσικές» αυλόπορτες, με αψιδωτά υπέρθυρα και χρήση μαρμάρινων αγκωναριών (Εικ. 05-06 &10-11). Στις περιπτώσεις αυτές η όλη κατασκευή έχει βάθος περί 1,3 μ. και το εσωτερικό πρέκι είναι κατά-σκευασμένο ψηλότερα μα χαμηλό λίθινο τόξο (Εικ.11)

Εικ. 03

Εικ. 01

Εικ. 02

Εικ. 05

Εικ. 06

Τέλος υπάρχει και αυλόπορτα επηρεασμένη από τις αντίστοιχες της νέοκλασικής Σπάρτης με περίτεχνα αγκονάρια & επιστέψεις και μεταλλική πόρτα με χυτοσιδηρά διακοσμητικά (Εικ. 02-03)

Εικ. 04

Π.96

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Οι αυλόπορτες

Εικ. 07

Εικ. 10

Εικ. 11

Εικ.. 08: Ξύλινη αυλόπορτα (Σκίτσο Γιώργου Γιαξόγλου)

Εικ. 09

Εικ. 11 (Φωτ.: Κώστας Σερράος - 1986)

Π.97

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Οι ξυλόφουρνοι & το «μέρος»

Οι ξυλόφουρνοι κατά κανόνα κατασκευάζονταν στις εσωτερικές αυλές των κατοικιών και σπάνια στην τυφλή άκρη του μεγάλου χαγιατιού. Είναι κτίσματα σχεδόν τετράγωνα σε κάτοψη, περίπου 2,40Χ2,40 μ. Η βάση τους που έχει μία μικρή καμάρα, προς την μεριά του ανοίγματος του φούρνου, είναι λίγο μεγαλύτερη, δημιουργώντας ένα μικρό πεζούλι (Εικ. 01-02). Ο φούρνος, σχήματος εσωτερικά μισής περίπου σφαίρας, κατασκευάζεται με κομμάτια κεραμιδιών και με άφθονο κουρασάνι. Τα εξωτερικά κενά μέχρι την στέψη της κατασκευής καλύπτονται με χώμα και πάνω από αυτή υπάρχει μία ξύλινη κεραμοσκεπής στέγη η οποία προς το μέρος του ανοίγματος του φούρνου δημιουργεί και ένα μικρό υπόστεγο. Το άνοιγμα του φούρνου κλείνει με μεταλλική ημικυκλική λαμαρίνα. Το «μέρος» (δηλαδή το αποχωρητήριο), αρχικά ήταν ένα μικρό κτίσμα που κατασκευάζονταν σε μια άκρη της αυλής, αρκετά μακριά από το σπίτι. Και αυτό γιατί στο εσωτερικό του κτίσματος υπήρχε ένας λάκκος που έκλεινε με μερικές σανίδες με μία τρύπα και όπως αντιλαμβάνεται κανείς ή δυσοσμία ήταν μεγάλη.

Εικ. 01

Εικ. 02

Αργότερα σε ένα τμήμα του χαγιατιού διαμορφωνόταν ένας χώρος, συνήθως με τοίχους από λαμαρίνες που τον κατάλληλο εξοπλισμό, πήλινες λεκάνες & ένα τσίγκινο βρυσάκι λειτουργούσε σαν αποχωρητήριο «μέρος» (Φωτ.04-05). Υπήρχαν και περιπτώσεις που ο χώρος αυτός διαμορφωνόταν σε μία μικρή καμάρα (Φωτ.03) και πάλι μακριά από τους κύριους χώρους της κατοικίας.

Εικ. 03

Π.98

Εικ. 04

Εικ. 05

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία: Οι πλατείες & οι δρόμοι

Εικ. 06

Στην Αναβρυτή παλιότερα υπήρχαν δύο πλατείες, της Χώρας & της Μέσα Γειτονιάς και γύρω από αυτές υπήρχαν τα μαγαζιά (μπακάλικα, καφενεία κλπ). Σήμερα λειτουργεί σαν πλατεία μόνο αυτή της Χώρας (Εικ. 06). Η μικρή αυτή πλατεία διαμορφώθηκε όπως είναι σήμερα περί το 1984 με πρωτοβουλία του τότε Προέδρου Παναγιώτη Τσορορού και επιμέλεια του γράφοντος. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν παλιά μαρμάρινα αγκωνάρια και κολώνες από τον παρακείμενο ναό που είχε καταρρεύσει λίγο μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του.

Εικ. 07

Οι δρόμοι, τα σοκάκια και οι σκάλες του οικισμού ήταν διαμορφωμένα με καλντερίμια και αγκωνάρια (Εικ. 08-09). Περί το 1995 ο κεντρικός τσιμεντοστρωμένος δρόμος, από το Σχολείο μέχρι την πλατεία, επιστρώθηκε με χονδρόπλακες, για να θυμίζει κάτι από τα παλιά (Εικ. 07). Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελούν και οι κοινόχρηστες βρύσες που υπήρχαν (Φωτ. 10-11) αλλά και αυτές που επανακατασκευάστηκαν στις θέσεις παλαιών (Εικ. 12-13)

Εικ. 08

Εικ. 11

Εικ.. 09

Εικ. 10

Εικ. 12

Εικ. 13

Π.99

Αναβρυτή: H Αρχιτεκτονική της φυσιογνωμία. Διακοσμητικά και άλλα στοιχεία

Εκτός από τα συνήθη διακοσμητικά δομικά στοιχεία, πόμολα, λαμαρινένια ή χυτοσιδηρά (Εικ. 01–04), κρεμάστρες (Εικ.05), εικονοστάσια (Εικ.09) ή ξύλινες ροζέτες στα ταβάνια (Εικ. 12). Στα σπίτια της Αναβρυτής ιδιαίτερο ενδιαφέ-ρον παρουσιάζουν οι ζωγραφικές διακοσμήσεις των ντόπιων καλλιτεχνών Ηλία & Δημητρίου Αλατσά.

Εικ. 01

Εικ. 02

Εικ. 04

Εικ. 03

Εικ. 05

Οι Αδελφοί Αλατσά σε ξύλινα κουφώματα επιζωγραφίζουν απομιμήσεις ξύλου (Φωτ.06-07), στα ταβάνια δίνουν χρώμα στο σανίδωμα του, τονίζουν τα επί μερους στοιχεία του και στην περιμετρική ζώνη κάτω από αυτά (Εικ. 08-10-11) ζωγραφίζουν αντιγράφοντας μοτίβα από τοιχογραφίες ναών στους οποίους επίσης έχουν εργαστεί. Στον απέναντι Πίνακα έχουν συγκεντρωθεί απεικονίσεις λεπτομερειών από τα θέματα που έχουν φιλοτεχνήσει σε διάφορα κτίρια κατοικιών της Αναβρυτής. Εικ. 06

Εικ. 10

Π.100

Εικ. 08

Εικ. 07

Εικ. 11

Εικ. 09

Εικ. 12

Αναβρυτή: Ζωγραφικοί διάκοσμοι διά χειρός Aδελφών Αλατσά Οι Αδελφοί Αλατσά, ο Ηλίας & ο Δημήτριος που είχαν το προσωνύμιο «Ληνέας» είχαν γεννηθεί, έζησαν και δούλεψαν στην Αναβρυτή κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Εικ. 01 & 02: Διακοσμητικό εσωτερικού περιζώματος τοίχου από την οικία Βασιλείου Γάββαρη

Ήταν ελαιοχρωματιστές αλλά και αυτοδίδακτοι ζωγράφοι. Εκτός από τα διακοσμητικά που συναντάμε στους τοίχους και στα ταβάνια των κατοικιών, όχι μόνο των προυχόντων & εχόντων αλλά και απλές κατοικίες, είχαν επιδοθεί και στην αγιογράφηση και στην φιλοτέχνηση διακοσμητικών στοιχείων σε ναούς. Εικόνες των Αδελφών Αλατσά βρίσκουμε όχι μόνο σε ναούς της Αναβρυτής αλλά σε ναούς και άλλων χωριών (Παλιοχώρι Ξηροκαμπίου κλπ). Δείγματα της δραστηριότητας τους αυτής μπορείτε να δείτε στην Εικ.05 και στους Π.19 & Π.29

Εικ. 03: Διακοσμητικό εσωτερικού περιζώματος τοίχου από την οικία Βλάχου

Εικ. 04: Διακοσμητικό εσωτερικού περιζώματος τοίχου από την οικία Σάκκα

Εικ. 05: Λεπτομέρεια από εικόνα του τέμπλου, των Αλατσαίων, στο Παλιοχώρι Φάριδος

Εικ. 06: Δημήτρης Αλατσάς

Π.101

Αναβρυτή: Ζωγραφικοί διάκοσμοι διά χειρός Aδελφών Αλατσά

Εικ. 01: Σκίτσο διακοσμητικού εσωτερικού περιζώματος τοίχου από την οικία Σάκκα

Εικ. 02: Ταβάνι από την οικία Βασιλείου Γάββαρη

Εικ. 04: Σκίτσο διακοσμητικών ταβανιού από την οικία Σάκκα

Π.102

Εικ. 03: Σκίτσο διακοσμητικών ταβανιού από την οικία Βασιλείου Γάββαρη

ΑΝΑΒΡΥΤΗ: Οι βιοτεχνικές – εμπορικές δραστηριότητες

Οι πληροφορίες & τα κείμενα για τις βιοτεχνικές – εμπορικές δραστηριότητας της Αναβρυτής έχουν κατά κύριο λόγο αντληθεί από την μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ» και ειδικότερα από το Κεφάλαιο «Α.1.2 Εθνολογική Έρευνα» που είχε επιμεληθεί η Αρχιτέκτων – Εθνολόγος Κορνηλία Ζαρκιά

Π.103

Αναβρυτή: ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΟ και ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

Η Αναβρυτή απετέλεσε ως το τέλος της δεκαετίας του 1950 ένα σημαντικό βιοτεχνικό και εμπορικό κέντρο. Διαθέτοντας στο ζωτικό της χώρο τις κατάλληλες συνθήκες και πρώτες ύλες, με την εργατικότητα, τη δυναμική και το επιχειρηματικό πνεύμα των κατοίκων της, κατάφερε να αναπτύξει μια έντονη βιοτεχνική δραστηριότητα με εμπορική εμβέλεια έξω από τα όρια του νομού. Το άφθονο νερό από τις πηγές του Ταϋγέτου, η ξυλεία, η κτηνοτροφία, το κερί, τα βελανίδια κλπ. ήταν οι βασικές πρώτες ύλες που διέθετε σε επάρκεια ο άμεσος ζωτικός χώρος. Οι Αναβρυτιώτες, όμως, δεν περιορίστηκαν σ’ αυτόν. Προμηθεύονταν πρώτες ύλες σχεδόν από όλη την Ελλάδα, όταν έκριναν πως οι ποιότητες και οι τιμές τους ήταν πιο ενδιαφέρουσες. Για παράδειγμα παίρναν δέρματα από τη Χαλκιδική και τη Θεσσαλία, τραγόμαλλα από τη Σκύρο, κεροστήματα από όλη την Πελοπόννησο κ.ά. Οι εμπορικές ανταλλαγές με την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τα μεγάλα κέντρα της Πελοποννήσου (Σπάρτη, Καλαμάτα, Τρίπολη, Πάτρα) ήταν συχνές για τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες της Αναβρυτής και πραγματοποιούνταν δι’ αλληλογραφίας και με αποστολή εμπορευμάτων με το τραίνο. Η βάση, όμως, ήταν το τοπικό δίκτυο εμπορικών ανταλλαγών, σταθερό και ενισχυμένο με προσωπικές σχέσεις, όπως οι φιλίες και οι κουμπαριές. Οι Αναβρυτιώτες, εκτός από την εβδομαδιαία, απαραίτητη παρουσία τους στην αγορά της Σπάρτης τα Σάββατα, είχαν σταθερή παρουσία και στα παζάρια όλης της Πελοποννήσου: στο Μυστρά, το Γύθειο, την Αρεόπολη, τη Μεγαλόπολη, την Τεγέα, την Πύλο κλπ. Σταθερές εμπορικές σχέσεις είχαν με τη Βαρβίτσα, τα Βρέσθενα, την Αράχοβα, το Καστόρι κλπ. Με την ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων έξω από τα όρια του νομού από παλιά, δημιουργήθηκε αργότερα η δυνατότητα σε ορισμένους Αναβρυτιώτες να μεταγκατασταθούν σε άλλες πόλεις με επιτυχία, είτε από ανάγκη, είτε από τόλμη.

Π.104

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ»

Αναβρυτή: η ΣΧΟΙΝΟΠΛΟΚΙΑ

Εικ.01 : Σχινάδες επί τω έργω (Πηγή: Νίκος Μπαγιώκος)

Εικ.02: O Παναγιώτης Τσορορός εξηγεί: «Έτσι τραβούσαμε το σχοινί από την ανέμη. Τα καρέλια ήταν μπηγμένα στον τοίχο της εκκλησίας»

Η σχοινοπλοκία είναι ένα βιοτεχνικό επάγγελμα άμεσα συνδεδεμένο με το μεσογειακό σύστημα που περιλαμβάνει κτηνοτροφία, κατεργασία δερμάτων, καλλιέργεια ελιάς και παραγωγή λαδιού στον ίδιο τόπο. Ένας απαραίτητος συμπληρωματικός κρίκος για την ολοκλήρωση του κύκλου της εκμετάλλευσης του μεσογειακού οικοσυστήματος. Σχεδόν σε κάθε περιοχή της Ελλάδας που ευδοκιμεί το δίδυμο της κτηνοτροφίας και της καλλιέργειας της ελιάς, (π.χ. Άμφισσα, Μυτιλήνη, Κρήτη) η σχοινοπλοκία συνοδεύει και τις άλλες βιοτεχνίες, καθώς εκμεταλλεύεται την τρίχα των αιγών για να αποδώσει στην ελαιοπαραγωγή, με την κατασκευή φακέλων. Στην Αναβρυτή τα εργαστήρια που εντοπίστηκαν ως καθαρά εργαστήρια σχοινοπλοκίας ήταν τέσσερα (4): του Καμβοσούλη, του Κ. Λάζαρη, του Α. Μανιατάκου και των Ν και Π. Περγαντή. Οι άνθρωποι που δούλευαν σ’ αυτά μπορεί να ήταν σε αριθμό ακόμη και 40 - 50, απ’ ότι μαρτυρούν αυτοί που τα θυμούνται. Η μεγαλύτερη επιχείρηση ήταν στη Λότζα του Καμβοσούλη, όπου δούλευαν 10 - 14 άτομα. Στη σπηλιά της Παναΐτσας στεγαζόταν η επιχείρηση του Α. Μανιατάκου, που απασχολούσε 6 - 8 σχοινάδες.

Εικ.03 : Ξενάγηση στη σπηλιά των σχοινοπλόκων (Πηγή: Νίκος Μπαγιώκος)

Εικ.04 : Ο Θανάσης Μπαγιώκος με την ανέμη και άλλα σύνεργα σχοινοπλοκίας μπροστά στο εκκλησάκι (Πηγή: Νίκος Μπαγιώκος)

Κάτοψη της σπηλιάς των σχοινοπλόκων (Σχέδιο: Γιώργος Γιαξόγλου)

Εικ.05 : Το σχοινοπλοκείο του Καμβοσούλη

Π.105

Αναβρυτή: η ΒΥΡΣΟΔΕΨΙΑ

Στα είκοσι (20) περίπου εντοπισμένα βυρσοδεψεία της Αναβρυτής, δούλευαν σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες, περισσότερα από 150 άτομα: άνδρες, λίγες γυναίκες και παιδιά. Οι κυριότεροι βυρσοδέψες ήταν οι Αδελφοί Γάββαρη, οι Βερουταίοι, οι Μανιατέοι, οι Λαδοπουλέοι και οι Ρουμάνης, Κούσουλας, Αλατσάς, Απ. Αρναούτης και Ανδρ. Σάκκας. Εικ. 01: Το βυρσοδεψείο του Μανιάτη, μετά το γεφύρι (Κ. Σερράος-1986) Εικ. 03: Η οικία Γάββαρη με μονάδα επεξεργασίας δέρματος

Εικ.04 : Επεξεργασία δέρματος σε οικία (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Εικ. 02: Το βυρσοδεψείο του Μανιάτη, μετά το γεφύρι (2000)

Σχέδια του βυρσοδεψείου Γάββαρη

Π.106

Τα δέρματα που παράγονταν ήταν χονδρά, δηλαδή από μεγάλα ζώα, κατάλληλα για σολοδέρματα και βακέτες, αλλά και λεπτά, κυρίως από αιγοπρόβατα, κατάλληλα για επανωδέρματα, παπούτσια και είδη πολυτελείας. Τα εργαστήρια αυτά δούλευαν με τον παραδοσιακό τρόπο, χωρίς μηχανές και χημικά, μέχρι τη δεκαετία του ’40 περίπου. Στα 1950 ορισμένα εργαστήρια είχαν εξοπλιστεί με πετρελαιοκίνητες μηχανές, ενώ η γνώση της χημικής κατεργασίας ήδη από τη δεκαετία του ’40 είχε ήδη δώσει περισσότερες δυνατότητες για μεγαλύτερη παραγωγή και για νέα, διαφορετικά είδη δερμάτων. Η δεκαετία του ’60 σήμανε την εγκατάλειψη των περισσότερων, αν και η παρακμή τους είχε ήδη αρχίσει μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου.

Εικ. 06: Το γυάλισμα του δέρματος

(Πηγή: Εργασία φοιτητών Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π.)

Εικ. 05: Η μονάδα επεξεργασίας δέρματος του Γάββαρη

Αναβρυτή: η ΒΥΡΣΟΔΕΨΙΑ

Τα εργαστήρια και τα στάδια κατεργασίας του δέρματος (Πηγή: Εθνολογική Μελέτη Κορνηλίας Ζαρκιά) Τα ταμπάκικα, όπως και όλα τα βιοτεχνικά εργαστήρια της Αναβρυτής, χρωστούσαν την ύπαρξή τους και την ευημερία τους στο άφθονο νερό που πήγαζε από τον Ταϋγετο. Χωροθετημένα συνήθως κοντά σε ρέματα, διέθεταν απλά, αλλά σοφά κατασκευασμένα δίκτυα τροφοδοσίας και αποχέτευσης νερού. Είτε κατεργάζονταν χονδρά, είτε λεπτά δέρματα, η διάταξη, ο εξοπλισμός και η λειτουργία τους ήταν περίπου ίδια, με εξαίρεση κάποια μεγέθη. Μάλιστα στην Αναβρυτή τα εργαστήρια συχνά διέθεταν τον κατάλληλο εξοπλισμό για την κατεργασία όλων των ειδών δερμάτων. Τα ταμπάκικα συνδυάζονταν με τα τριβεία – μύλους δεψικών υλών και με τα τσαγκάρικα, συχνά ως ίδια επιχείρηση. Γενικά, ένα ταμπάκικο χωρίζεται – συνήθως νοητά, όχι πάντα χωροταξικά – σε τρεις ζώνες, όσα και τα στάδια κατεργασίας του δέρματος. Το πρώτο στάδιο, της προπαρασκευής της βύρσης, περιλαμβάνει εργασίες που γίνονται σε εξωτερικό χώρο: το πλύσιμο και μαλάκωμα των δερμάτων σε στέρνες ή λασίδια και το ασβέστωμα σε αβλισταριές ή ασβεστερά. Στην Αναβρυτή οι εργασίες αυτές γίνονταν κοντά στο ποτάμι. Κατόπιν τα δέρματα μεταφέρονται μέσα στο εργαστήριο , όπου απασβεστώνονται σε σαμά δηλ. κόπρανα σκύλων, καθαρίζονται από τα λίπη με κατάλληλα μαχαίρια και αποτριχώνονται. Η τρίχα των κατσικιών διατηρείται και πλένεται, για να πουληθεί στους σχοινοπλόκους, των προβάτων χρησιμεύει για την κατασκευή κιλιμιών, ενώ τα χοιρινά λίπη χρησιμεύουν στην παρασκευή σαπουνιών.

Τα δέρματα, καθαρά από λίπη και τρίχες, εμβαπτίζονται σε λίμπες (ή ποντόνια για τα χονδρά), δηλαδή δεξαμενές γεμάτες με διάλυμα φυτικών δεψικών υλών, κυρίως βελανιδιών. Το στάδιο της δέψης, είναι υποχρεωτικά χωροθετημένο σε εσωτερικό χώρο και σε ιδιαίτερη ζώνη, καθώς πρέπει να είναι μακριά από το ηλιακό φως και από ουσίες που μπορεί να βλάψουν την κατεργασία (όπως ο ασβέστης). Η διάρκεια της δέψης εξαρτάται από το είδος των δερμάτων: μπορεί να είναι από 15 ως 20 ημέρες για τα λεπτά και ως ένα χρόνο για τα χονδρά. Τα αδυνατισμένα απόβλητα βελανίδια χρησιμοποιούνται ως λίπασμα στα περιβόλια.

Εικ.06 : Βυρσοδεψείο στην Αναβρυτή (Φωτ. Β. Γεωργιάδη)

Αφού ολοκληρωθεί η δέψη, τα ημικατεργασμένα δέρματα στεγνώνουν καλά και χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με τον προορισμό τους και αποθηκεύονται. Το τρίτο στάδιο, της μετάδεψης, περιλαμβάνει το τελείωμα της κατεργασίας δηλαδή τις βαφές, τα γυαλίσματα, τις διακοσμήσεις κλπ., τα οποία προσδίδονται ανάλογα με τον προορισμό τους, που εξαρτάται από την παραγγελία του πελάτη. Στην Αναβρυτή, το τρίτο αυτό στάδιο γινόταν συχνά μέσα στο χωριό, σε ειδικό χώρο στο σπίτι του βυρσοδέψη. Πάντως, είτε στο σπίτι, είτε στο εργαστήριο, το στάδιο της μετάδεψης καταλάμβανε ειδική πάλι ζώνη, με καλό φυσικό φωτισμό. Εκεί υπήρχε ο μαρμάρινος πάγκος και τα μπρούτζινα, πέτρινα και σιδερένια εργαλεία, με τα οποία πιο ειδικευμένοι τεχνίτες φινίρανε τα δέρματα. Και σε αυτό το στάδιο απαραίτητη ήταν η παρουσία του νερού.

Εικ.07 : Γούρνα για επεξεργασία δέρματος (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Μετά το τέλος της προπαρασκευής, ξεκινά το δεύτερο στάδιο, της δέψης.

Εικ..08 : Όψη της πρότασης για το Μουσείο Βυρσοδεψίας στα βυρσοδεψεία Μανιάτη (Μελέτη: Γιώργος Γιαξόγλου)

Π.107

Αναβρυτή:Τα ΤΣΑΓΚΑΡΙΚΑ

Πρώτοι άμεσοι πελάτες των βυρσοδεψείων ήταν οι τσαγκάρηδες της Αναβρυτής. Οι Αναβρυτιώτες, εκτιμώντας σωστά το συμφέρον τους, διοχέτευαν τα κατεργασμένα δέρματα πρώτα μέσα στο χωριό και ύστερα στην εξωτερική αγορά. Έτσι αυξανόταν κατά πολύ η τιμή του τελικού προϊόντος που θα έβγαινε από το χωριό. Αγοράζοντας τομάρι και πουλώντας παπούτσι, οι βιοτέχνες, αν τους θεωρήσουμε σαν ένα σύνολο, κέρδιζαν πολύ περισσότερα. Οι ίδιοι οι τσαγκάρηδες ήταν και οι έμποροι. Κατέβαιναν στο παζάρι της Σπάρτης, στις Καμάρες, το Σάββατο και τα πουλούσαν.

Εικ.01 : Ζευγάρι Αναβρυτιώτικα παπούτσια

Εικ.02 : Ο Γιώργος Βορίλας στον χώρο όπου δούλευε σαν τσαγκάρης μαζί με άλλους

Εικ.03: Ο πάγκος του τσαγκάρη.

Τα εντοπισμένα τσαγκάρικα της Αναβρυτής είναι 14 και ήταν του Αδαμάκου Δ., των Αφών Γόγκα, του Γρηγοράκη Ι., του Καρβελά, του Μανιατάκου Γ. του Μπαλιόκα, του Σάκκα, του Σκώκου του Σουμάκη Λ., του Χρυσομάλλη Λ., του Μποϊνη, του Τσάχαλη, του Βερούτη & του Αρναούτη. Τα δέρματα που χρησιμοποι-ούνται είναι τόσο χονδρά (για σολοδέρμα-τα), όσο και λεπτά (για επανωδέρματα). Το εργαστήριο ενός τσαγκάρη δεν έχει πολλές απαιτήσεις σε χώρους, αν εξαιρέσουμε τα ράφια – βιτρίνες για τα παπούτσια. Ουσιαστικά ένας πάγκος ξύλινος διαστάσεων 1,00 μ. x 50 εκ., η τάβλα όπου δουλεύει, τα καλαπόδια, μία ραπτομηχανή, και καμιά εικοσαριά εργαλεία, με τα οποία δουλεύει τα παπούτσια, ίσως και πάγκος ή μηχανή ξελουρίσματος.

Π.108

Εικ.04 : Τσαγκάρηδες σε ανάπαυλα

Εικ. 05: Τσαγκάρηδες επί τω έργω.

(Πηγή: Νίκος Γεωργιάδης)

(Πηγή: Λοαγραφικό Μουσείο Αναβρυτής)

Αναβρυτή: η ΚΗΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗ

Τα κηροπλαστεία που λειτούργησαν κατά τη διάρκεια της εμπορικής ακμής της Αναβρυτής ήταν αυτά των: Θ. Βλάχου, Α. Μαρίνου, Θ. Μαρίνου, Καμβοσούλη ή Ζαγούνη, Η. Κατσίχτη, Ν. Κατσίχτη και Η. Τράγκα. Η κηροπλαστική ή κηροποιία, η μέθοδος κατασκευής κεριών και λαμπάδων που απαντάται στην Αναβρυτή, διαχωρίζεται από την κηροπλαστική σε άλλα μέρη (όπως στη Φλώρινα), όπου αναφέρεται στην κατασκευή περίτεχνων αντικειμένων λατρευτικού χαρακτήρα (ταμάτων, σταυρών, καλαθιών κλπ.) Εικ.01 : Τελλάρο για την κατασκευή των κεριών (Πηγή: Λαογραφικό Μουσείο Αναβρυτής)

Εικ.02 : Η διαδικασία κατασκευής κεριών (Πηγή: https://www.e-steki.gr/threads/Κηροπλαστική.174332/)

Με πρώτη ύλη το μελισσοκέρι του Ταϋγέτου, κεροστήματα από όλη την Πελοπόννησο και βαμβακερά νήματα για φυτίλια που προμηθεύονταν από την Καλαμάτα, τη Σπάρτη και την Πάτρα, οι κηροπλάστες φτιάχναν απλά κεριά και λαμπάδες για τις εκκλησίες. Εκτός από τη χρήση του μελισσοκεριού, γνώριζαν και το χημικό τρόπο κατασκευής (με στεατίνη και παραφίνη).

Εικ.05 Εργαστήριο κηροπλαστικής (Πηγή: https://www.e-steki.gr/threads/Κηροπλαστική.174332/)

Εικ.03 : Δοχείο επεξεργασίας κεροστημάτων

Εικ.04: Βάση κατασκευής κεριών με εμβάπτισμα

(Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου)

(Πηγή: https://www.e-steki.gr/threads/Κηροπλαστική.174332/)

Π.109

Αναβρυτή: ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΙΑ & ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Στον «ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ - 1920» του Ν.Γ. Ιγγλέση και στο λήμμα «ΑΝΑΒΡΥΤΗ», πέραν των άλλων, αναφέρεται ότι σε αυτή υπήρχαν περί τους οκτώ νερόμυλους & ελαιοπιεστήρια. Από τις μονάδες αυτές εντοπίστηκαν τα τελευταία χρόνια μόνο: • Το ελαιοτριβείο που βρισκόταν δίπλα στην πλατεία της χώρας, ιδιοκτησίας του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου. Πρόκειται για ένα μικρό ισόγειο κτίσμα με σχετικά «πρωτόγονο» εξοπλισμό, τον οποίο ευτυχώς έστω και κατάστραμμένο, προλάβαμε να καταγράψουμε, τα λιθάρια του μύλου (Εικ.01) και την χυτοσιδηρή πρέσα (Εικ.02) . Το κτίριο αυτό (Εικ.03) πωλήθηκε από το εκκλησιαστικό Συμβούλιο σε ιδιώτη και μετατράπηκε σε κατοικία.

Εικ. 01

Εικ. 02

• Ελαιοτριβείο που βρισκόταν στην ιδιοκτησία Γεωργόπουλου, δίπλα στον ναό του Αγίου Νικολάου. Από την μονάδα αυτή είχε απομείνει & εντοπίστηκε μία ξύλινη πρέσα ελαιόκαρπου (Εικ.04). Ίδιου τύπου πρέσα, ή οποία προέρχεται από το Ξηροκάμπι Φάριδος, εκτίθεται στο Μουσείο Ελιάς & Ελληνικού Λαδιού, στη Σπάρτη.

• Δίπλα στον χείμαρρο Μαρουσώ και κοντά στο βυρσοδεψείο Μανιάτη, υπάρχουν τα ερείπια του νερόμυλου Κιρκίρη, τον οποίον δεν κατέστη δυνατόν να προσεγγίσουμε λόγω της κάλυψης του με θάμνους & δένδρα. Το μόνο που φαίνεται είναι το νεραύλακο (Εικ.05) Εικ. 03

Π.110

Εικ. 05:Το αυλάκι προς τον μύλο

Εικ. 04

Αναβρυτή: Λοιπές ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ

Το «εργοστάσιο» του Σκοπαράντζου. Λίγο πριν φτάσεις στην πλατεία της Χώρας, σε ισόγειο χώρο λειτουργούσε το «εργοστάσιο» του Σκοπαράντζου όπου υπήρχε ντιζελομηχανή παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος (Φωτ.03), μύλος για το άλεσμα βελανιδιών (για τις ανάγκες της βυρσοδεψίας) και άλλα μηχανήματα. Η υφαντουργία της Αναβρυτής Εικ.01 : Μηχανή για το άλεσμα του βελανιδιού, στου Σκοπαράντζου

Εικ.04 : Αργαλειός σε σπίτι

Στον «ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ - 1920» του Ν.Γ. Ιγγλέση και στο λήμμα «ΑΝΑΒΡΥΤΗ», πέραν των άλλων, αναφέρεται ότι «…Ιδίως φημίζονται τα κιλίμια της Αναβρυτής, εγχώριας στερεοτάτης κατασκευής.».

Εικ.02 : Ξύλινη πρέσα στου Σκοπαράντζου Εικ.05 : Υφαντήριο ταπήτων (ανδρομιδών) (Φωτ. Β. Γεωργιάδη)

Εικ.07 : Αργαλειός και τα σύνεργά του (Πηγή: Λαογραφικό Μουσείο Αναβρυτής)

Εικ.03: Πετρελαιομηχανή στου Σκοπαράντζου

Εικ.06: Μηχανή στου Σκοπαράντζου

Π.111

Αναβρυτή: Τα ΚΑΦΕΟΙΝΟΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΑ

Στον «ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΟΣ - 1920» του Ν.Γ. Ιγγλέση και στο λήμμα «ΑΝΑΒΡΥΤΗ», πέραν των άλλων, αναφέρεται, ότι τότε υπήρχαν: «….Οινοπαραγωγείς (κλ. προϊόντα μετά κα-ταστήματος: Αδαμάκος, Βλάχος Κ., Κατσίχτης Ιω., Οικονομόπουλος Γ., Τσέτσεκας Π. Παντοπωλεία: Βλάχου Β., Καρούνου Ν., Κατσίχτη Σ., Τσορορού Η., Τσάχαλη Γ., Χρυσομάλλη Δ., Χρυσομάλλη Η…….» Σήμερα έχουν μείνει και λειτουργούν μόνο δύο «καφεοινοπαντοπωλεία», του Τάκη Σουμάκη στην είσοδο του χωριού και του Ηλία Καλαμαρά στην κεντρική πλατεία της Χώρας. Το κατάστημα αυτό, σε ακίνητο ιδιοκτησίας του Συλλόγου Αναβρυτής Νέας Υόρκης, παλιότερα το διαχειριζόταν ο Τάκης Σουμάκης και πριν από αυτόν ο Τάμμυς Καλαμαράς. Απέναντι από το κατάστημα αυτό ήταν το αντίστοιχο του Βαγγέλη Πλευρίτη, το οποίο όμως πλέον, μετά τον θάνατο του Βαγγέλη, έπαψε να λειτουργεί. Δίπλα στο μαγαζί παλαιότερα λειτουργούσε το αντίστοιχο κατάστημα «Η ΜΟΥΡΓΙΑ».

Εικ.01: Η ταβέρνα «η Μουργιά» στο κέντρο της Χώρας

Εικ.02: Η ταβέρνα του Βαγγέλη στο κέντρο της Χώρας

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

(Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.03: Η ταβέρνα του Τσάχαλη Εικ.04: Ψιλικατζίδικο Γιαννάκη στην Πλατεία της Μέσα Γειτονιάς Καλαμαρά, δεξιά (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

Εικ.05: Η ταβέρνα του Τάμμυ στην Πλατεία της Χώρας (Φωτ. Κώστας Σερράος - 1986)

(Φωτ. Γιωργ. Κανελλόπουλος)

Εικ.08: Ο Βαγγέλης Πλευρίτης ετοιμάζει το κρασί.

Π.112

Εικ.06: Εσωτερικό του μαγαζιού του Βλάχου

Εικ.07: Το μαγαζί του Βλάχου. (Φωτ. Κ. Σερράος)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Η ευρύτερη περιοχή της Αναβρυτής

Ο κεντρικός ανατολικός Ταΰγετος (Πηγή: «ΤΑΫΓΕΤΟΣ» - Εκδόσεις «ΑΝΑΒΑΣΗ»)

Π.113

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Γεωγραφικά & οικιστικά χαρακτηριστικά

Η ευρύτερη περιοχή του οικισμού της Αναβρυτής, αναπτύσσεται στην εδαφική ενότητα του ανατολικού κεντρικού ορεινού όγκου του Ταϋγέτου, που οριοθετείται από την κοιλάδα της Λαγκάδας της Τρύπης, βόρεια, την κορυφογραμμή του Ταϋγέτου δυτικά, τους πρόποδές του ανατολικά και την περιοχή της Κουμουστάς νότια. Η περιοχή αυτή συνδέεται με την ένθεν της κορυφογραμμής τουριστική περιοχή της Μεσσηνιακής Μάνης με τις χαράδρες του Βιρού και του Ρίντομου και την ορεινή διαδρομή προς την Καλαμάτα (που ακολουθούσαν οι Αναβρυτιώτες μέχρι και το 1950). Η εδαφική αυτή περιοχή διοικητικά ανήκει, σήμερα, στο Δήμο Σπάρτης και παλιότερα στους τέως Δήμους Μυστρά, Σπάρτης και Φάριδος. Ειδικότερα σε αυτήν εντάσσονται τμήματα των Δημοτικών διαμερισμάτων Τρύπης, Μυστρά και Αναβρυτής της Τ.Κ. Μυστρά, Καλυβίων Σοχάς της Τ.Κ. Δήμου Σπάρτης και Ανωγείων, Παλαιοπαναγιάς και Ξηροκαμπίου της Τ.Κ. Φάριδος. Παρ΄ όλο που η εν λόγω περιοχή δεν αποτελούσε μια αυτοδιοικητική ενότητα, μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί μια αναπτυξιακή υποενότητα, που κύρια οφείλεται στο ενιαίο του φυσικού περιβάλλοντος και στη διαχρονική εξέλιξη της περιοχής. Γεωγραφικά η περιοχή χαρακτηρίζεται από ορεινές περιοχές με ήπιες έως μεγάλες κλίσεις, όπου συναντάμε δάση, λοιπές δασικές εκτάσεις και αλπικές ζώνες. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής αποτελεί η ύπαρξη μιας σειράς πρόβουνων (του Κάστρου Μυστρά, της Ξεροβούνας, του Αγίου Ελισαίου, της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Αθανασίου, του Αρκουδιά και της Αγίας Κυριακής), τα οποία Στην ψηλότερη κορυφή, που έχει σχήμα πυραμίδας, υπάρχει εκκλησάκι και κελλιά από ξηρολιθιά, χωρίς στέγη και εικόνες, μιaς και οι αέρηδες δεν αφήνουν τίποτα όρθιο εκεί πάνω. Την παραμονή της εορτής του Προφήτη Ηλία ανεβαίνουν προσκυνητές από την γύρω περιοχή και καίνε λιβάνι, ανάβουν φωτιές και πίνουν άφθονο τσάι του βουνού και κρασί. Οι Αρχαίοι Έλληνες θυσίαζαν ζώα και ιδιαίτερα άλογα στο Θεό Ήλιο όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας: «…Ακραν δε του Ταϋγέτου Ταλετού υπέρ Βρυσεών ανέχει. Ταύτην Ηλίου καλούσι ιεράν και άλλα αυτόθι Ηλίω θύουσι και ίππους…»

[1]

Ο Κώστας Ουράνης είπε για τον Ταΰγετο: «…Τώρα αισθάνομαι ότι οι Σπαρτιάτες «άφησαν» ως μνημείο τους τον Ταΰγετο γιατί, εμπνεόμενοι από την περήφανη παρουσία του, ύψωσαν την ψυχή τους ίσαμε την ψηλότερη κορφή του και έγιναν ένα με αυτόν…». Για τον Καζαντζάκη ο Ταΰγετος είναι το όρος Σινά της Ελλάδας.

Π.114

διαχωρίζονται μεταξύ τους από απόκρημνα ρέματα (όπως το ρέμα Λαγκάδα Παρορείου, Μαρουσώ, Κερασιά κλπ). Δυτικά των κλιτυών των πρόβουνων υψώνεται ο κύριος όγκος του Ταϋγέτου, όπου αναπτύσσονται οι πέντε ψηλότερες απολήξεις του (εξ ου και Πενταδάκτυλος) μέσα στις οποίες και κορυφή του, ο Προφήτης Ηλίας - Ταλετόν κατά τους αρχαίους - με υψόμετρο 2.404 μ. [1] Ο ορεινός όγκος του Ταΰγετου, με τη σειρά των χαμηλών όγκων απ’ τη μια πλευρά όπου κυριαρχεί το Κάστρο του Μυστρά και ο οφιοειδής δρόμος της Αναβρυτής, και με τον μεγαλοπρεπή Πενταδάκτυλο απ’ την άλλη, δεσπόζει στην πεδιάδα της Σπάρτης και αποτελεί ένα κυρίαρχο τοπόσημο της περιοχής [2]. Η πεδιάδα της Σπάρτης εκτείνεται ανατολικά των παρυφών των ορεινών όγκων και διασχίζεται από τον ποταμό Ευρώτα. Ανάμεσα στον Ευρώτα και στον Ταΰγετο αναπτύσσεται το πολεοδομικό συγκρότημα της Σπάρτης και μια σειρά οικισμών διαμορφωμένων ανάμεσα στους χαρακτηριστικούς ελαιώνες και πορτοκαλεώνες της περιοχής. Οι πεδινοί αυτοί οικισμοί, απ’ τους οποίους οι περισσότεροι αναπτύσσονται στους πρόποδες του Ταϋγέτου είναι: • η Σπάρτη, η Μαγούλα, ο Μυστράς, το Παρόρι, ο Άγιος Ιωάννης, οι Αμύκλες, τα Καλύβια της Σοχάς, τα Ανώγεια, η Παλαιοπαναγιά και το Ξηροκάμπι, Στις βορειοανατολικές υπώρειες του ορεινού όγκου, βόρεια του κάστρου του Μυστρά, και με μέτωπο προς την πεδιάδα αναπτύσσονται οι οικισμοί: • Τρύπη και Πικουλιάνικα . [2] Στον κύριο ορεινό όγκο του Ταϋγέτου, κρυμμένοι πίσω από τα πρόβουνα του αναπτύσσονται οι οικισμοί: • Βλαχοχώρι, Ταϋγέτη (Μπαρσινίκος), Περγαντέϊκα, Αναβρυτή, Σοχά, Σωτήρα, τα Διπόταμα, Κρυονέρι, Νιχώρι, Τόριζα και η Κουμουστά.

Κατά τον βιογράφο του Οσίου Νίκωνα στην Τρύπη μετοίκησαν οι Εβραίοι από την Σπάρτη, όταν ο Όσιος Νίκων (περί τον 10 αιώνα, όταν είχε εγκατασταθεί πλέον στην Σπάρτη) απαίτησε την εκδίωξή τους προκειμένου να παράσχει την βοήθεια του προς τους Σπαρτιάτες για την αντιμετώπιση επιδημίας. Στην περιοχή του Σταυρού και των Πικουλιανίκων έχουν βρεθεί και βρίσκονται ακόμη πλάκες από εβραϊκά νεκροταφεία.

[2]

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Γεωγραφικά & οικιστικά χαρακτηριστικά

(Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου)

Π.115

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Γεωγραφικά & οικιστικά χαρακτηριστικά

Οι ορεινοί οικισμοί πέρα από τη σχέση τους με τους πεδινούς οικισμούς δεν απετέλεσαν μία ενιαία οικιστική ενότητα αλλά τέσσερις: • Η Ταϋγέτη, το Βλαχοχώρι και τα Πικουλιάνικα αποτελούσαν μία ενότητα οικισμών, που ήταν πάντοτε διασυνδεδεμένη με τον οικισμό του Μυστρά, και αποτελούσε τον χώρο κατοικίας κυρίως κτηνοτρόφων.

• Η Αναβρυτή, η Σοχά και τα Περγαντέϊκα αποτελούσαν μια ιδιαίτερη οικιστική ενότητα, με σημείο αναφοράς την Αναβρυτή, λόγω της μεγαλύτερης συγκέντρωσης πληθυσμού και των έντονων βιοτεχνικών δραστηριοτήτων που είχαν αναπτυχθεί σε αυτήν. Στους υπόλοιπους οικισμούς της ενότητας αυτής η κύρια δραστηριότητα των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία.

• Η Τόριζα αποτελούσε το κέντρο της οικιστικής ενότητας που απαρτιζόταν από τους οικισμούς Τόριζα - Νιχώρι - Κρυονέρι (Πολιάνα), Διπόταμα, Σωτήρα. Οι κάτοικοι της ενότητας αυτής ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία, ενώ στην Τόριζα είχε αναπτυχθεί και η επεξεργασία της μετάξης και η κηροπλαστική.

• Η Κουμουστά αποτελούσε έναν αυτόνομο οικισμό. Οι κάτοικοι της ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και είχαν αναπτύξει την βιοτεχνία παραγωγής κουμπιών. Σήμερα, με την απερήμωση των ορεινών οικισμών, οι ενότητες αυτές δεν λειτουργούν πλέον αυτόνομα. Στους περισσότερους οικισμούς του ορεινού όγκου έχουν απομείνει ελάχιστοι κάτοικοι (ο πληθυσμός που αναφέρεται στην απογραφή του 1991 είναι πλασματικός) που ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία. Τελευταία, χάρη στην κατασκευή των δρόμων προσπέλασης, έχει αρχίσει σταδιακά η επανοίκηση, ως δεύτερη κατοικία των κατοίκων του κάμπου, αλλά και άλλων μακρινότερων περιοχών. Ο πλέον αναπτυγμένος οικισμός είναι αυτός της Αναβρυτής, ενώ τάσεις επανοίκησης παρουσιάζονται και στον οικισμό των Πικουλιανίκων και της Κουμουστάς. Στους οικισμούς αυτούς παρουσιάζεται και τάση επανοίκησης από κατοίκους που δεν έλκουν την καταγωγή τους από αυτούς, γεγονός που οφείλεται στην ιδιαιτερότητά τους, όσον αφορά τη θέση τους και το αξιόλογο φυσικό και δομημένο περιβάλλον τους

Π.116

Οι πεδινοί και ημιορεινοί οικισμοί που αναπτύσσονται στο βορειανατολικό άκρο της περιοχής μελέτης, είναι οικισμοί που έχουν δημιουργηθεί από τους μέσους βυζαντινούς χρόνους και παρουσιάζουν μια συνέχεια στον χρόνο, με κύριο οικιστικό κέντρο και σημείο αναφοράς τον οικισμό και το κάστρο του Μυστρά (3) Οι οικισμοί που αναπτύχθηκαν στον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου δημιουργήθηκαν μετά τον 13ο αιώνα και οπωσδήποτε μετά την επικράτηση των Τούρκων και στην Πελοπόννησο. Από τα στοιχεία της απογραφής του 1700 του Grimani φαίνεται ότι στους οικισμούς αυτούς υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων (περίπου 2.800 κάτοικοι), με μεγαλύτερους πληθυσμιακά τους οικισμούς Αναβρυτή (4) (708 κάτοικοι), Κουμουστά (5) (628 κάτοικοι), Σοχά (335 κάτοικοι) και Τόριζα (6) (414 κάτοικοι). Οι πεδινοί οικισμοί, που είναι αναπτυγμένοι στο νοτιοδυτικό άκρο της περιοχής μελέτης, δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν κατά τον 19ο αιώνα (μετά την ίδρυση του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους) κυρίως από τους κατοίκους των υπερκείμενων ορεινών οικισμών. Οι κάτοικοι της Σοχάς μετακινήθηκαν προς τα Καλύβια Σοχάς, της Σωτήρας, των Διπόταμων και του Κρυονερίου προς τα Ανώγεια, του Νιχωρίου και της Τόριζας προς την Παλαιοπαναγιά και της Κουμουστάς προς το Ξηροκάμπι. Μετακινήσεις, όμως, είχαμε και από τους υπόλοιπους ορεινούς οικισμούς: οι κάτοικοι από το Βλαχοχώρι και την Ταϋγέτη μετακινήθηκαν προς τον Μυστρά, ενώ οι κάτοικοι από τα Περγαντέικα προς το Παρόρι και τη Σπάρτη. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι μετακινήσεις που αναφέρονται παραπάνω ήταν οι κύριες μετακινήσεις που αποδεικνύουν την σχέση ορεινών και πεδινών οικισμών. Παράλληλα, κυρίως από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, παρουσιάζονται σημαντικές μετακινήσεις, κύρια προς τις Η.Π.Α., ενώ μετά το 1950 αρκετοί κάτοικοι μετακινούνται τόσο προς τη Σπάρτη,(7) όσο και προς την Αθήνα. Μελετώντας τον πίνακα πληθυσμιακής εξέλιξης των οικισμών της περιοχής μελέτης παρατηρούμε ότι, κατά την εκατονταετία 1840 1940, από τους ορεινούς οικισμούς αυτοί της Αναβρυτής, της Σοχάς, των Πικουλιανίκων και της Τρύπης παρουσίασαν μια πληθυσμιακή σταθερότητα. Στους οικισμούς αυτούς η μείωση του πληθυσμού άρχισε μετά το 1950, ως συνέπεια των γενικότερων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών, που διαμορφώθηκαν στον Ελλαδικό χώρο. Αντίθετα, οι υπόλοιποι οικισμοί άρχισαν να απομειούνται πληθυσμιακά αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, αφού οι κάτοικοί τους μετακινήθηκαν μαζικά προς τους υποκείμενους πεδινούς οικισμούς (Ανώγεια, Παλαιοπαναγιά και Ξηροκάμπι).

Η ευρύτερη περιοχή της της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Γεωγραφικά & οικιστικά χαρακτηριστικά

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΟΙΚΙΣΜΟΣ

ΣΠΑΡΤΗ ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΜΟΝΗ ΖΑΓΟΥΝΑΣ ΜΟΝΗ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΠΕΡΓΑΝΤΕΪΚΑ ΑΝΩΓΕΙΑ ΔΙΠΟΤΑΜΑ ΣΩΤΗΡΑ ΚΑΛΥΒΙΑ ΣΟΧΑΣ ΣΟΧΑ ΜΥΣΤΡΑΣ ΒΑΡΣΙΝΙΚΟΣ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙΟΝ ΚΑΤΩ ΧΩΡΑ ΠΑΡΟΡΕΙΟΝ ΠΙΚΟΥΛΙΑΝΙΚΑ ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ ΠΑΛΑΙΟΠΑΝΑΓΙΑ ΝΙΧΩΡΙΟΝ ΠΟΛΙΑΝΑ ΤΟΡΙΖΑ ΤΡΥΠΗ ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΓΟΥΛΑ

GRIMANI 1700

18281830

227 708

278 894

138 212 335 1093 96 403 628 107 130 414 129 462

92 313 130 450 122 238 79 374 27 15 100 424 103 349

1840

1861

1940

1951

1961

1971

1981

1991

4436 854 1457 2

8999

9700 1294 1210 1 3

10874 1015 766 4

12035 869 457

12975 717 181 1

14084 692 128

18

11998 739 158 1

84 1052 6 16 441 328 825 135 110 120 403 333 1353 165 1068 934 83 1681

39 958 8 490 161 770 102 90 160 410 304 1139 99 1029 645 55 1674

14 778 2 511 107 81 54 734 300 296 997 42 841 558 40 1497

607 439 6 7 697 284 185 1078 4 674 2 420 0 1278

495 298 86 39 10 617 244 129 1019 6 611 2 308 28 1172

444 10 51 295 79 25 19 525 251 92 1011 76 491 1 25

72 907 ? ?

200 283 579 271 58 108 481 323 917 187 90 ? ?

759 74 ?

1240

3

2000 (εκτίμησ η Δήμου)

60 1 8 8 5 5

-

Παραδοσιακά κτίρια κατοικίας στη Κουμουστά -

Κατοικία στη Σοχά

Γενική άποψη της Καστροπολιτείας του Μυστρά, από ανατολάς

Κατοικία στα Περγαντέϊκα

Παναγία Καταφυγιώτισσα, πάνω από το Παρόρι

Π.117

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Κυκλοφορία - Επικοινωνία - Διασυνδέσεις

Η προσπέλαση στους ορεινούς οικισμούς, σύμφωνα με χάρτη του 1943, γινόταν με μονοπάτια και οι μεταφορές με ζώα. Ο πρώτος αμαξιτός δρόμος που συνέδεσε τον Άγιο Ιωάννη με την Αναβρυτή ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1930, με χρηματοδότηση από τους Αναβρυτιώτες της Αμερικής, και ολοκληρώθηκε περί το 1950. Το δίκτυο των μονοπατιών συνέδεε τους οικισμούς μεταξύ τους (8) και τον κάθε οικισμό με τις πεδινές εκτάσεις ανατολικά από τους πρόποδες του Ταϋγέτου (όπου σήμερα έχουν αναπτυχθεί οι νέοι οικισμοί). Επίσης, η περιοχή συνδεόταν και με την Μεσσηνία, ειδικότερα με την Καλαμάτα με την οποία είχε αναπτύξει σημαντικούς εμπορικούς δεσμούς, καθώς και με τα χωριά του Κάμπου Αβίας. Ο κύριος δρόμος ήταν αυτός που από την Αναβρυτή, μέσω της Σέλλας και του Παξιμαδιού, έφθανε ως την Καλαμάτα. Ο άλλος δρόμος, δευτερεύουσας χρήσης, από το Ημεροτόπι και το Ρίντομο έφθανε στα χωριά της Αβίας. Παρακάτω καταγράφουμε τις διαδρομές αυτές όπως μας τις περιέγραψε ο Παναγιώτης Τσορορός, για πολλά χρόνια Πρόεδρος της Κοινότητας Αναβρυτής, Η διαδρομή του μονοπατιού από Αναβρυτή σε Καλαμάτα: «Από το χωριό ανεβαίνουμε στο Κεφαλόβρυσο και από κει παίρνουμε προσηλιακά το μονοπάτι (όπου ο σημερινός δρόμος) μέχρι να βρούμε τον δρόμο για τα Περγαντέϊκα. Περνούσαμε απέναντι στο προσήλιο. Ανεβαίνοντας στη Σέλλα, προχωρούμε από την Σέλλα προς του Σμυρνιωτόπουλου τη βρύση, ακολουθούμε ανηφορικά το μονοπάτι και βγαίνουμε στους πρόποδες του Παξιμαδιού. Ακολουθούμε τον δύσκολο ανηφορικό δρόμο ανεβαίνουμε το Παξιμάδι. Μετά αρχίζει η κάθοδος και φθάνουμε στις Μαλαμέϊκες Κορίτες. Συνεχίζουμε και φθάνουμε στα Κοντοβούνια. Φθάνοντας στα Κοντοβούνια παρατηρούμε κάτι τρύπες οι οποίες είχαν μέγα βάθος (εμείς τις λέγαμε ρουφήχτρες).

W. Leake – Travels in the Morea. Ο Άγγλος περιηγητής που επισκέφθηκε την χώρα στις αρχές του 19ου αιώνα σημειώνει: «…Από τους Γοράνους ξεκινά δρόμος κατά μήκος της ορεινής πλευράς του Ταϋγέτου ως ακολούθως, από Γοράνους μέχρι Κουμουστά μία ώρα, Μπολιάνα μία ώρα, Διπόταμα μισή ώρα, Σοχά δύο ώρες, Αναβρυτή μιάμιση ώρα και Μπαρσινίκος μία ώρα…»

(8)

Π.118

Συνεχίζουμε την πορεία μας, φθάνουμε στο δάσος, στο Κεφαλόβρυσο, το λέγαμε του Κουραμπά (είχε μαγαζάκι). Εκεί καθόμαστε, ξεκουραζόμαστε και ξεφορτώναμε τα ζώα, να ξεκουραστούν και αυτά. Όταν γυρίζαμε από την Καλαμάτα, ορισμένες φορές εκεί διανυκτερεύαμε. Συνεχίζουμε την πορεία και φθάνουμε στις πόρτες (Πλατανάκι ή κάπως έτσι). Είχε δύο κατευθύνσεις. Η μία οδηγούσε προς την Αράχωβα (που ήταν μερικά σπιτάκια). Το άλλο μονοπάτι πήγαινε προς το Τίγκλι, παρέκαμπτε την Γιάννιτσα (Ελαιοχώρι σήμερα) και βγαίναμε στον κάμπο. Το μονοπάτι αυτό το χρησιμοποιούσαμε σπάνια κυρίως όταν θέλαμε να αποφύγουμε τους ελέγχους. Από την Αράχωβα, για να γυρίσουμε στο πρώτο μονοπάτι, κατεβαίναμε στο μοναστήρι της Δίμοβας και από εκεί στην Γιάννιτσα, το σημερινό Ελαιοχώρι. Από εκεί με καλντεριμένιο μονοπάτι κατεβαίναμε και βγαίναμε στα Γιαννιτσιάνικα, έξω από την Καλαμάτα. Όταν το Παξιμάδι έκλεινε από χιόνια και έπρεπε να πάμε στην Καλαμάτα από την Αναβρυτή πηγαίναμε στην Φανερωμένη, περνάγαμε απέναντι στην Βαρσινίκο, κατεβαίναμε στον Σταυρό, στην Τρύπη, παίρναμε την Λαγκάδα και ανεβαίναμε στον Προφήτη Ηλία. Πριν το εργοστάσιο της Αρτεμισίας στρίβαμε αριστερά και φθάναμε στου Λαδά. Περνούσαμε απέναντι στο Καρβέλι, συνεχίζαμε στην βουνοπλαγιά και φθάναμε στον Κάμπο της Καλαμάτας». Η διαδρομή του μονοπατιού από την Αναβρυτή στον Κάμπο της Αβίας: « Από την Αναβρυτή ανεβαίναμε στο Ημεροτόπι (Λιβάδι), περνούσαμε από την πηγή του Αϊ Νίκου και φθάναμε στο Κάτω Βέλτσι. Από εκεί πιάναμε το φαράγγι του Ρίντομου και φθάναμε στις Γαϊτσές, από εκεί στα χωριά Κάμπος, Μικρή και Μεγάλη Μαντίνεια και μετά Καλαμάτα. Το μονοπάτι αυτό το χρησιμοποιούσαμε όταν θέλαμε να πάμε στα χωριά του Κάμπου Αβίας». Εξ άλλου, από το γεφύρι των Ελληνιστικών χρόνων, στην Ρασίνα στο Ξηροκάμπι, γνωστό σήμερα σαν «Ελληνικό γεφύρι», περνούσε αρχαίος δρόμος, ο οποίος αφού διερχόταν από τους Γοράνους (αρχαία Αρκίνα), έστριβε δυτικά, περνούσε το δάσος της Βασιλικής και κατέληγε στην Καρδαμύλη. Η οδός αυτή χρησιμοποιούταν για την επικοινωνία της Σπάρτης με την Καρδαμύλη, όταν, επί Ρωμαϊκών χρόνων, το «Κοινόν των Ελευθερολακώνων» εμπόδιζε τον ελλιμενισμό των πλοίων της Σπάρτης στον Λακωνικό κόλπο. Τότε ο αυτοκράτορας Οκταβιανός παραχώρησε στη Σπάρτη τη χρήση του λιμανιού της Καρδαμύλης και προς τιμήν του ο δρόμος αυτός ονομάστηκε «Βασιλική οδός».

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Κυκλοφορία - Επικοινωνία - Διασυνδέσεις

Εκτός όμως από τους παραπάνω δρόμους, στην περιοχή υπήρχε και ένα εκτεταμένο δίκτυο μονοπατιών, όπως ήδη αναφέρθηκε. Το δίκτυο αυτό πρόσφατα μέσα στα πλαίσια του προγράμματος ΕΠΠΕΡ, εντοπίστηκε, επισκευάστηκε, χαρτογραφήθηκε και σημάνθηκε. Ειδικότερα το δίκτυο αυτό αποτελείται από τις παρακάτω διαδρομές (οι περιγραφές αντιγράφονται από το ενημερωτικό φυλλάδιο, που εκδόθηκε από τον φορέα διαχείρισης του Προγράμματος): • Μυστράς - Ταϋγέτη (καλντερίμι) Εκκίνηση από την έξοδο του σημερινού χωριού προς την βυζαντινή καστροπολιτεία. Το δασοσκεπές - σχεδόν στο σύνολό του- καλντερίμι διακόπτεται μόνο από μικρά ξέφωτα που μας αποκαλύπτουν την επιβλητική φιγούρα του οχυρού λόφου και του κάστρου του Μυστρά. Η διαδρομή καταλήγει στον οικισμό της Ταϋγέτης (Μπαρσινίκου) με άφθονο πράσινο και νερά.

• Παρόρι - Ζαγούνα - Φανερωμένη (καλντερίμι) Εκκίνηση 300 μέτρα από τη έξοδο του Παρορείου προς τον Άγιο Ιωάννη. Το καλντερίμι με αλλεπάλληλες στροφές κερδίζει γρήγορα ύψος προσφέροντας θαυμάσια θέα της κοιλάδας του Ευρώτα. Στον μέσον της διαδρομής διακλάδωση μας οδηγεί (δεξιά) στην εγκαταλελειμμένη σπηλαιώδη μονή Παναγιάς της Ζαγούνας και στη συνέχεια επανασυνδέεται με τον άλλο κλάδο για να φθάσουν μαζί στη μονή της Φανερωμένης.

• Διασταύρωση - Λιβάδι (μονοπάτι) Σημαντική διαδρομή που οδηγεί από το βασικό μονοπάτι Αναβρυ-τής – Λακκωμάτων στην υποαλπική ζώνη κοντά στην κορυφή Σπανάκακι. Από την περιοχή αυτή οι ορειβάτες μπορούν να πραγματοποιήσουν απαιτητικές διαδρομές όπως η διαδοχική ανάβαση όλης της κορυφογραμμής ως τον Προφήτη Ηλία (Πενταδάκτυλος),η κατάβαση στις ρεματιές της Βίντολης και της Κοσκάρακας ή η ανάβαση στη Νεραϊδοβούνα.

(Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου)

Π.119

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Κυκλοφορία - Επικοινωνία – Διασυνδέσεις

Τα πεζοπορικά μονοπάτια • Άγιος Ιωάννης - Αναβρυτή (καλντερίμι) Η παραδοσιακή οδός σύνδεσης του άλλοτε ακμαίου εμποροβιοτεχνικού οικισμού της Αναβρυτής με την κοιλάδα του Ευρώτα και τους οικισμούς της. Λόγω καταστροφής του αρχαίου τμήματος από εγκατάσταση τριβείου αδρανών υλικών, το σωζόμενο τμήμα έχει ως αφετηρία το 3ο χμ της οδού Άγιο Ιωάννη - Αναβρυτής, αμέσως μετά το εκκλησάκι του Αι - Γιώργη. Η διαδρομή κινείται στην αριστερή πλευρά της χαράδρας και μας οδηγεί στην είσοδο του χωριού.

• Φανερωμένη - Αναβρυτή (μονοπάτι) Συνδέει το χωριό με την μονή Φανερωμένης (εορτάζει στις 9 Σεπτεμβρίου) διασχίζοντας πολύ όμορφο φαράγγι με ερειπωμένες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις (βυρσοδεψία, μύλους κλπ.).

• Αναβρυτή - Λακκώματα (μονοπάτι) Εκκίνηση από την πλατεία του χωριού για τον παλιό παραθεριτικό οικισμό των Λακκωμάτων με πηγές, εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες και αλώνια, πυκνά δάση και μερικές καλύβες.

• Λακκώματα - Ορειβατικό καταφύγιο Ταϋγέτου (μονοπάτι)

Φωτ. 01: : Το μονοπάτι Άγιος Ιωάννης – Αναβρυτή

Το εγκαταλελειμμένο για δεκαετίες μονοπάτι διασχίζει πυκνά δάση (αλλά και δασωμένους παλιούς αναβαθμούς και αλώνια) και πολλές πηγές και οδηγεί με ομαλή κλίση στο καταφύγιο του Ταϋγέτου. Στα σημεία που το δάσος διακόπτεται (“ξάγναντα”) μπορεί κανείς να απολαύσει πανοραμική θέα τόσο της κοιλάδας όσο και της κορυφογραμμής του βουνού.

• Καλύβια Σοχάς - Σοχά (καλντερίμι) Ένα κολοφτιαγμένο, πολύστροφο καλντερίμι που οδηγεί από το σημερινό χωριό – πρώην πρόχειρο εποχιακό συνοικισμό των καλλιεργητών (“Καλύβια”) – στον ορεινό (χωρίς μόνιμους κατοίκους σήμερα) οικισμό της Σοχάς με πετρόχτιστα σπίτια και νερά. Απαιτητική διαδρομή με απολαυστική, όμως, θέα.

• Σοχά - Λακκώματα (μονοπάτι) Είναι η συνέχεια της προηγούμενης διαδρομής. Κινείται μέσα σε πυκνό δάσος ανηφορίζοντας συνεχώς στα δυτικά του οικισμού.

• Μαγγανιάρης - Ορειβατικό καταφύγιο Ταϋγέτου (μονοπάτι)

Φωτ. 02: Το μονοπάτι Άγιος Ιωάννης – Αναβρυτή

Π.120

Φωτ. 03: Το μονοπάτις Αναβρυτή – Άγιος Γεώργιος

Η πιο πολυσύχναστη πεζοπορική διαδρομή που ξεκινώντας από την πηγή του Μαγγανιάρη οδηγεί μέσα από δάσος με διάσπαρτα υπεραιωνόβια μαυρόπευκα (“μάρτυρες”) στην πηγή της Βαρβάρας και το ορειβατικό καταφύγιο του Ταϋγέτου.

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Κυκλοφορία - Επικοινωνία - Διασυνδέσεις • Καταφύγιο - Προφήτης Ηλίας (μονοπάτι) Πασίγνωστη διαδρομή σε Έλληνες και ξένους ορειβάτες με συνεχή θέα της επιβλητικής πυραμιδοκορφής του Προφήτη Ηλία. Αυτή η διαδρομή είδε τους ορειβάτες της 51ης Πανελλήνιας Ορειβατικής Συγκέντρωσης και στην ίδια διαδρομή κάθε χρόνο εκατοντάδες προσκυνητές ανεβαίνουν την παραμονή της εορτής του αγίου για να συνεχίσουν την τελετουργία που χάνεται στα βάθη των αιώνων.

• Κουμουστά - Γόλα (μονοπάτι) Το μονοπάτι οδηγεί από το εγκαταλελειμμένο παραδοσιακό οικισμό της Κουμουστάς, σφηνωμένο στα τοιχώματα άγριου και επιβλητικού φαραγγιού, στο βυζαντινό μοναστήρι της Γόλας, απ’όπου μπορεί κανείς να απολαύσει την πανοραμική θέα της κορυφογραμμής του Ταϋγέτου.

• Κουμουστά - Πενταυλοί (μονοπάτι) Ομαλό μονοπάτι που οδηγεί μέσα στο από δάσος και καλλιέργειες σε αναβαθμούς στην περιοχή των Πενταυλών με άφθονα νερά. Από το σημείο αυτό διέρχεται Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 καθώς και το εθνικό μονοπάτι 32 που οδηγούν στο Γύθειο και στο φαράγγι του Βιρού και την Καρδαμύλη αντίστοιχα. Συνεχίζοντας στο δασικό δρόμο φθάνουμε στο ορειβατικό καταφύγιο του Ταϋγέτου Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι από τα μονοπάτια που αναφέρθηκαν παραπάνω μερικά είναι ενταγμένα στο διεθνές πεζοπορικό μονοπάτι Ε4 και στο εθνικό μονοπάτι 32. Οι διαδρομές των μονοπατιών αυτών μέσα στην περιοχή μελέτης έχουν ως εξής: • Διεθνές πεζοπορικό μονοπάτι Ε4 Το μονοπάτι αυτό ξεκινά από τα Πυρηναία διασχίζει την Ευρώπη και καταλήγει στο Ταίναρο. Η διαδρομή που ακολουθεί μέσα στα όρια της περιοχής που αναφερόμαστε είναι: Μυστράς - Ι. Μ. Φανερωμένης, Αναβρυτή, Λακκώματα, Ορειβατικό Καταφύγιο Ταϋγέτου.

• Εθνικό μονοπάτι 32. Το μονοπάτι αυτό ξεκινά από την Βυτίνα και καταλήγει στην Καρδαμύλη. Μέσα στα όρια της περιοχής μας το μονοπάτι αυτό, από το φαράγγι του Ριντόμου και τον Καρέα της Μεσσηνίας φθάνει στις Πόρτες και από εκεί ακολουθεί νότια την κορυφογραμμή του Ταϋγέτου και λίγο πριν την κορυφή του Προφήτη Ηλία κατεβαίνει στο Ορειβατικό καταφύγιο του Ταϋγέτου. Από εκεί ακολουθεί την διαδρομή του Ε4 και μέσω του φαραγγιού του Βιρού φθάνει στην Καρδαμύλη.

(Πηγή: «ΤΑΫΓΕΤΟΣ» - Δημοτική Εταιρεία Ανάπτυξης Δήμου Σπάρτης - 2001

Π.121

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Κυκλοφορία - Επικοινωνία – Διασυνδέσεις

Οι αμαξιτοί δρόμοι Σήμερα υπάρχει ένα επαρκές οδικό δίκτυο που συνίσταται από έναν κύριο δασικό δρόμο που ξεκινά από την Ταϋγέτη και καταλήγει στην Κουμουστά. Στον δρόμο αυτό μπορεί κανείς να φθάσει με δρόμους που ξεκινούν από τον Μυστρά, τον Άγιο Ιωάννη, τα Ανώγεια, την Παλαιοπαναγιά και το Ξηροκάμπι. Αναλυτικά οι υπάρχοντες δρόμοι κατά ενότητα διαδρομών είναι • Δρόμος Σπάρτη - Άγιος Ιωάννης - Αναβρυτή. Ασφάλτινος δρόμος, ο οποίος μετά τον Άγιο Ιωάννη αναπτύσσεται ελικοειδώς στην ανατολική απότομη πλαγιά του ορεινού όγκου του Αγίου Κωνσταντίνου. Η διαδρομή είναι ενδιαφέρουσα όσον αφορά κυρίως την θέα προς την πεδιάδα της Σπάρτης και τον Πάρνωνα απέναντι, δημιουργώντας όμως προβλήματα ανασφάλειας, λόγω των απότομων κλίσεων, των γεωμετρικών στοιχείων του δρόμου και της έλλειψης προστατευτικών στηθαίων παλαιότερα. Μετά την εκτέλεση, κατά την τελευταία δεκαετία, έργων διαπλατύνσεων αλλά και την κατασκευή προστατευτικών τοιχίσκων σε όλο το μήκος του δρόμου είναι δυνατή η ασφαλής κυκλοφορία ακόμα και μεγάλων μεγάλων οχημάτων.

Φωτ. 01: Ο δρόμος Άγιος Ιωάννης - Αναβρυτή

Ο δρόμος αυτός ήταν και ο πρώτος αμαξιτός δρόμος που έγινε και οδηγούσε σε ορεινό οικισμό του Ταϋγέτου. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατασκευάστηκε στην θέση του παλιού μονοπατιού, που εν τω μεταξύ είχε εγκαταλειφθεί μετά την κατασκευή νέου μονοπατιού νότια του ρέματος Μαρουσώ. Ίχνη του αρχικού μονοπατιού υπάρχουν ακόμα και σήμερα στο επάνω μέρος του δρόμου, και λίγο πιο κάτω υπάρχουν τα ερείπια από το χάνι με την δεξαμενή του (λόγω της μεγάλης κλίσης δεν μπορούσαν να φθάσουν με μιας στην Αναβρυτή). Από την Αναβρυτή ξεκινούν δρόμοι που φθάνουν στον Μυστρά, μέσω Ι.Μ. Φανερωμένης και μέσω Ταϋγέτης, στη Σοχά, τη Σωτήρα και τα Ανώγεια, στα Λακκώματα, στις πηγές Μαγγανιάρη, και στην Παλαιοπαναγιά. Από τις πηγές του Μαγγανιάρη φθάνεις στο Κατάφύγιο του Ταϋγέτου 0,και στην Κουμουστά. Φωτ. 01: Ο δρόμος Ξηροκάμπι - Κουμουστά

Π.122

Η ευρύτερη περιοχή της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Κυκλοφορία - Επικοινωνία - Διασυνδέσεις

• Δρόμος Αναβρυτή - Σοχά. Ο δρόμος αυτός περνά μέσα από τον οικισμό της Αναβρυτής, δίπλα από τον συνοικισμό των Καλαμαρέικων, και ακολουθώντας τα ίχνη του παλιού μονοπατιού (που δυστυχώς καταστράφηκε) φθάνει στην Σοχά. Το οδόστρωμα είναι χωμάτινο, μέσης έως κακής (σε ορισμένα σημεία) βατότητας. Δυνατότητα προσπέλασης έχουν μόνο μικρά αυτοκίνητα λόγω της στενωπών που υπάρχουν μέσα στον οικισμό της Αναβρυτής. Η διαδρομή είναι ενδιαφέρουσα λόγω των δενδροκαλυμένων ρεματιών που υπάρχουν στις παρυφές της Αναβρυτής και της ενδιαφέρουσας θέας τόσο προς την πεδιάδα όσο και προς τον οικισμό της Σοχάς. Λίγο μετά το ρέμα της Κερασιάς υπάρχουν ανατολικά του δρόμου παλιά αλώνια και τμήμα του αρχικού καλντεριμιού.

• Δρόμος Αναβρυτή - Πηγές Μαγγανάρη με διακλάδωση προς Σοχά και Λακκώματα Ο δρόμος περνά από το κέντρο της Αναβρυτής, διαπερνά την Μέσα γειτονιά και πριν το ρέμα Μαρουσώ ο δρόμος διακλαδίζεται. O κύριος δρόμος ασφαλτοστρωμένος οδηγεί στην Ι. Μ. Φανερωμένης, ο άλλος με χωμάτινο οδόστρωμα ξεπερνά από τα πάνω την Αναβρυτή και προχωρά προς νότο. Λίγο μετά την Αναβρυτή συναντάμε την διασταύρωση του δρόμου που οδηγεί προς Περγαντέικα και Ταϋγέτη. Ο δρόμος με χωμάτινο οδόστρωμα, μέτριας βατότητας φθάνει, περνώντας στο μεγαλύτερο μέρος από δασοκαλυμμένες περιοχές, στις Πηγές Μαγγανιάρη, όπου έχει διαμορφωθεί χώρος αναψυχής. Ενδιάμεσα υπάρχουν διασταύρωση προς τον οικισμό της Σοχάς (ανατολικά) και λίγο πιο πάνω στα δυτικά υπάρχει διασταύρωση προς την περιοχή Λακκώματα, όπου υπάρχουν πηγές και μικρός χώρος αναψυχής.

Τέλος στη περιοχή αυτή υπάρχουν και οι παρακάτω αμαξιτοί δρόμοι, οι οποίοι φαίνονται και στον διπλανό χάρτη: • Δρόμος Σοχά - Σωτήρα - Παναγία Καταφυγιώτισσα – Ανώγεια με διακλάδωση προς Διπόταμα • Δρόμος Πηγές Μαγγανιάρη - Παλαιοπαναγιά με διακλαδώσεις προς Κρυονέρι, Τόριζα, Διπόταμα και Νιχώρι.

• Δρόμος Πηγές Μαγγανιάρη – Πενταυλοί - Κουμουστά με διακλάδωση προς το Καταφύγιο του Ε.Ο.Σ.

• Δρόμος Κουμουστά – Ξηροκάμπι

(Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου)

Π.123

Οι οικισμοί της ευρύτερης περιοχής της Αναβρυτής

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ

Π.124

Γιώργος & Γιάννα Γιαξόγλου, Αρχιτέκτονες – Μαρθα Χουσιανάκου, Χωροτάκτης – Πατρίκ Μπενσέτ, Πολιτικός Μηχανικός ΠΤΙ ΕΤΒΑ - Σπάρτη – Αύγουστος 2000

Εικόνες από τους οικισμούς της ευρύτερης περιοχής της Αναβρυτής

Φωτ. 01: Γενική άποψη της Σοχάς. (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Φωτ. 02: Μερική άποψη της Κουμουστά. (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Φωτ. 03: Μερική άποψη των Περγαντέικων. (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Φωτ. 04: Γενική άποψη της Ταϋγέτης (Μπαρσινίκου). (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2014)

Π.125

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η ΣΟΧΑ

Ο οικισμός της Σοχάς δημιουργήθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους (1). Στην απογραφή Grimani (1700) απογράφεται με πληθυσμό 335 κατοίκων. Μετά την απελευθέρωση (1828) άρχισε η μαζική μετακίνηση των κατοίκων στον πεδινό οικισμό Καλύβια Σοχάς και το 1840 ο πληθυσμός της Σοχάς είναι 286 κάτοικοι και των Καλυβίων Σοχάς 200. Μετά την δεκαετία του 1950 μένουν πλέον ελάχιστοι κάτοικοι. Η Σοχά με την Αναβρυτή και τα Περγαντέϊκα αποτελούσαν μια ιδιαίτερη οικιστική ενότητα, με σημείο αναφοράς την Αναβρυτή. Στον οικισμό κυριαρχεί ο βυζαντινός ναός Εισοδίων της Θεοτόκου, που είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής με πολύπλευρο τρούλο και τοιχογραφίες του 17ου αιώνα. Το καμπαναριό, τυπικό έργο λαγκαδιανών πετρομαστόρων, είναι μεταγενέστερο.

Άποψη του κέντρου του οικισμού της Σοχάς (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

(1) Σε χρυσόβουλο του 1314 του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου περί του καθορισμού των ορίων της μητρόπολης Μονεμβασίας, αναφέρεται «…είτα απέρχεται εις ετέραν κώμην ονομαζομένην Σοχά προς τοις ποσί του όρους Ταϋγέτου…»

Διάφορα παραδοσιακά κτίρια του οικισμού της Σοχάς (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Π.126

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η ΣΟΧΑ

Ναός «Εισόδια της Θεοτόκου»: Νοτιοανατολική άποψη (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Ναός «Εισόδια της Θεοτόκου»: Βορειοανατολική άποψη. (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Ναός «Εισόδια της Θεοτόκου»: Τμήμα του καμπαναριού. (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Ναός «Εισόδια της Θεοτόκου»: Ο τρούλος (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Ναός «Εισόδια της Θεοτόκου»: Λεπτομέρειες ανοιγμάτων. (Πηγή: Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου - 2000)

Π.127

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ

Η Κουμουστά πρέπει να πρωτοκατοικήθηκε περί τον 12ο αιώνα, η ανάπτυξη της όμως ξεκίνησε μετά τον 15ο αιώνα, όταν εκεί βρήκαν καταφύγιο βυζαντινές οικογένειες, τόσο από τον Μυστρά όσο και από την Πόλη, και κορυφώθηκε τον 18ο αιώνα. Ο οικισμός άρχισε να αναπτύσσεται γύρω από τον πλάτανο – υπάρχει και σήμερα – και τις πηγές με το άφθονο νερό. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων της ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία, αλλά και η κατασκευή κουμπιών (τέχνη που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από την Πόλη). Συνδεδεμένο με την Κουμουστά ήταν και η Μονή της Γόλας, η οποία κατά την Τουρκοκρατία εθεωρείτο ενοριακή της Μονή. Σήμερα μέσα στον ιστό του οικισμού υπάρχουν οι ναοί του Προφήτη Ηλία και του Αγίου Κωνσταντίνου.

Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας στη Κουμουστά. (Σκίτσο: Γιώργος Γιαξόγλου)

Στην απογραφή Grimani (1700) η Κουμουστά καταγράφεται με πληθυσμό 628 κατοίκους. Ο πληθυσμός της άρχισε να μειώνεται μετά το 1830 και την δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους (1840: 165 κάτοικοι) λόγω της μετεγκατάστασης τους στον πεδινό οικισμό του Ξηροκαμπίου και τελειωτικά μετά το 1950 (στην απογραφή του 1971 απογράφονται μόνο 4 κάτοικοι).

Το «ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ», του Κουμουστιώτη, Κώστα Μανδραπήλια, στους Πενταυλούς. (Σκίτσο: Γιώργος Γιαξόγλου)

Π.128

Παραδοσιακό κτίριο κατοικίας

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η ΚΟΥΜΟΥΣΤΑ

Ιερός Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου: Νότια όψη

Η πλατεία της Κουμουστάς

Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία: Νότια όψη (Σχέδιο: Γιώργου Γιαξόγλου)

Παραδοσιακά κτίρια κατοικίας στη Κουμουστά Η Ιερά Μονή της Γόλας. (Πηγή: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ)

Π.129

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Τα ΠΕΡΓΑΝΤΕΙΚΑ

Ο οικισμός «Περγαντέικα» δημιουργήθηκε περί τα μέσα του 18ου αιώνα από υλοτόμους που είχαν έρθει από την περιοχή «Περγαντί» της Αιτωλοακαρνανίας.

Tο 1835 οικισμός με πληθυσμό 32 κατοίκων, εντάσσεται στον Δήμο Βρυσεών, που είχε σαν πρωτεύουσα την Αναβρυτή. Μετά την διοικητική αναδιάρθρωση του 1912 ο οικισμός των Περγαντέικων εντάχθηκε στην Κοινότητα της Αναβρυτής, όπου παραμένει μέχρι σήμερα, ενταγμένης όμως της Δημοτικής Ενότητας της Αναβρυτής στον Δήμο Σπάρτης. Στην απογραφή του 1840 τα Περγαντέικα εμφανίζονται με πληθυσμό 72 κατοίκους και μέχρι και το 1940 παρουσιάζουν πληθυσμιακή σταθερότητα. Από τα μέσα του 19ου αιώνα αρχίζει η μετακίνηση των κατοίκων του προς τους πεδινούς οικισμούς και κυρίως προς το Παρόρι και την Σπάρτη για να φτάσει από το 1971 και μετά να καταγράφεται στις απογραφές με μηδενικό πληθυσμό. Σήμερα ελάχιστα κτίρια έχουν επισκευαστεί και χρησιμοποιούνται σαν παραθεριστικές κατοικίες.

Γενική άποψη του οικισμού (2000)

Κτίριο κατοικίας με το χαρακτηριστικό γαιώδες μπλε. (2000.

Ο «Πύργος του Κούτρου» (Πηγή: Βιβλίο «Ταΰγετος»)

Δύο κτίρια κατοικιών. (2000)

Π.130

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η ΤΑΫΓΕΤΗ (Μπαρσινίκος) Η Ταϋγέτη, που παλιότερα λεγόταν Μπαρσινίκος, βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα δυτικά του (νέου) Μυστρά αναπτυγμένη πάνω στον ορεινό όγκο του Ταΰγετου. Η προσπέλαση γίνεται με ασφαλτοστρωμένο δρόμο αλλά και με πεζοπορικό μονοπάτι (Ε4), που και τα δύο ξεκινούν από το (νέο) Μυστρά. Επίσης με μέτριας βατότητας δρόμο συνδέεται και με την Αναβρυτή Στην απογραφή του Grimanni (1700) εμφανίζεται με πληθυσμό 96 κατοίκους, που το 1940 φθάνουν τους 135 και στην απογραφή του 2001 κατάγράφονται μόνο 15 κάτοικοι.

Εικ.01: Το ντουλάπι με το πράσινο και το λουλακί.

Εικ.02: Άποψη του Κάστρου του Μυστρά, της πεδιάδας της Σπάρτης και του Πάρνωνα

Σήμερα ελάχιστοι μόνιμοι κάτοικοι έχουν απομείνει. Από το 2016 λειτουργεί Παραδοσιακός ξενώνας, το «Αρχοντικό Ταϋγέτη» ενώ τους θερινούς μήνες στο χώρο της παλαιάς μονής Ζωοδόχου Πηγής φιλοξενούνται οι «Κατασκηνώσεις της Ιεράς Μητρόπολης Μονεμβασίας και Σπάρτης».

Εικ.03: Χάρτης

Εικ.04: Ο Ξενώνας «Αρχοντικό Ταϋγέτη» (Σχέδιο: Γ. Γιαξόγλου)

Εικ.05: Γενική άποψη του οικισμού με την Άνω Χώρα (Κοτρωνάκι) αριστερά, τη Κάτω Χώρα και στο κέντρο το ναό του Αγίου Γεωργίου

Π.131

Ο ευρύτερος χώρος της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ: Η ΤΟΡΙΖΑ, το ΝΙΧΩΡΙ, η ΠΟΛΙΑΝΑ, τα ΔΙΠΟΤΑΜΑ & η ΣΩΤΗΡΑ Δυτικά από τους πεδινούς οικισμούς της Παλαιοπαναγιάς & των Ανωγείων, σκαρφαλωμένοι στις απόκρημνες πλαγιές του Ταϋγέτου, βρίσκεται μία ομάδα οικισμών που είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αυτούς. Οι οικισμοί αυτοί, τους οποίους συναντάμε και στην απογραφή του 1700, του Grimani, είναι η Τόριζα (414 κάτ.), η Σωτήρα (212 κάτ.), τα Διπόταμα (138 κατ.), η Πολιάνα (130 κατ.) & το Νιχώρι (107 κατ.). Στην περιοχή αυτή υπήρχε ένας «βυζαντινός?» οικισμός αυτός της Παλιοχώρας, που βρισκόταν περί τα δύο χιλ. ανατολικά της Τόριζας & επτακόσια μόλις μέτρα από το Νιχώρι. Εικάζεται ότι την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ίσως και λίγο νωρίτερα, οι κάτοικοί της άρχισαν να μετακινούνται και να δημιουργούν στην εγγύς περιοχή νέους οικισμούς.

Τόριζα: Ο Ι.Ν. του αγίου Γεωργίου

Τόριζα: Γενική άποψη

(Πηγή: Μίμης Κουμουτσίδης)

(Πηγή: Μίμης Κουμουτσίδης)

Ο οικισμός Νιχώρι (Νεοχώριον) που βρίσκεται κοντά στον εγκαταλειμμένο οικισμό της Παλιόχωρας και ίσως πήρε το όνομα του σε αντιδιαστολή με αυτόν. Η Τόριζα ή Ντόριζα, ήταν ο δυναμικότερος οικισμός της ενότητας αυτής και σε αυτήν υπήρχε και συνοικία Τουρκαλβανών. Οι κάτοικοί της εκτός από την κτηνοτροφία ασχολούνταν και με την σηροτροφία και με την κηροπλαστική. Στο κέντρο του οικισμού υπάρχει ο ναός του Αγίου Γεωργίου, κτισμένος το 1728, πλήρης τοιχογραφιών.

Διπόταμα: Γενική άποψη & στο βάθος ο Ταΰγετος (Πηγή: Μίμης Κουμουτσίδης)

Τόριζα: Εσωτερικό Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου

Σωτήρα: Η είσοδος του ναού

Δυτικά της Τόριζας βρίσκεται η Πολιάνα (χαρακτηριστικό σλάβικο όνομα), με τα άφθονα νερά της και την ονομαστή πηγή «Χούχλος». Τέλος η Σωτήρα είναι ο ορεινός οικισμός που είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα πεδινά Ανώγεια. Στον οικισμό υπάρχει ο Ναός του Σωτήρα, κτισμένος περί τα τέλη του 18ου αιώνα, ενώ στην εγγύς περιοχή έχουν επισημανθεί και ίχνη αρχαίου ναού. Δυτικά του Σωτήρα βρίσκονται οι Πηγές Μαγγανιάρη και πάνω από αυτές το Ορειβατικό Καταφύγιο Ταϋγέτου του Ε.Ο.Σ., από όπου ξεκινούν οι ορειβάτες για να φτάσουν στην κορυφή του Ταϋγέτου, τον Προφήτη Ηλία ή Ταλετόν. Χάρτης περιοχής

Π.132

Πολιάνα: Ο Χούχλος (Πηγή: Μίμης Κουμουτσίδης)

Σωτήρα: Ο Ι. Ν. του Σωτήρος (Πηγή: Μίμης Κουμουτσίδης)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παράρτημα Ι

: Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Παράρτημα ΙΙ

: Οι τοιχογραφίες του Δημητρίου Κακαβά στο Ναό Αγίων Νικολάου & Δημητρίου Αναβρυτής Λακωνίας (1625) Τζούλια Παπαγεωργίου – Δανάη Χαραλάμπους * Αρχαιολόγοι

Παράρτημα IIΙ

: ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ - ΒΡΥΣΕΩΝ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ * (Φυλλάδιο από το αρχείο του Γιώργου Γάββαρη)

Παράρτημα IV

: ΑΝΑΒΡΥΤΗ – Πρόσωπα , εικόνες, κείμενα

Παράρτημα V

: ΑΝΑΒΡΥΤΗ – Ο «ΟΔΗΓΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ – Ν. Γ. Ιγγλέση»

Παράρτημα VI

: ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΤΑΫΓΕΤΟΥ» του ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΓΙΩΚΟΥ – Δάσκαλου

Παράρτημα VII

: “ O ΒΡΥΣΕΑΤΗΣ”

Παράρτημα VIΙI

: ΤΑΫΓΕΤΟΣ – Σπάρτη, Μυστράς, Ξηροκάμπι

Παράρτημα ΙΧ

: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ

Παράρτημα Χ

: Το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, «ΑΝΑΒΡΥΤΗ – ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ»

Παράρτημα ΧΙ

: Χάρτης της Αναβρυτής

Παράρτημα ΧΙΙ

: Οι μαϊστορες της Αναβρυτής

ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Π.133

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Τον Ιούνη του 1986 μία ομάδα πέντε σπουδαστριών & σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ήρθαν στην Αναβρυτή. Σκοπός της επίσκεψης τους ήταν η συλλογή στοιχείων για την σύνταξη σπουδαστικής εργασίας στο πλαίσιο του μαθήματος «Αρχιτεκτονική Μορφολογία & Ρυθμολογία * Μορφολογία 3» με εποπτεύουσα καθηγήτρια την αρχιτεκτόνισσα Καίτη Κρεμέζη. Με την βοήθεια και την συμπαράσταση του τότε Προέδρου της Κοινότητας Παναγιώτη Τσορορού του δάσκαλου Νίκου Μπαγιώκου, της τότε γραμματέως της Κοινότητας Βαγγελίτσας Βασιλάκου και άλλων, εργάστηκαν συστηματικά & μεθοδικά και ολοκλήρωσαν την εργασία τους δίνοντας γενικές πληροφορίες για ιστορία της Αναβρυτής για τις δραστηριότητες των κατοίκων της, εντοπίζοντας την οικιστική της δομή και τις γειτονιές της, αποτυπώνοντας μερικά από τα κτίρια του οικισμού και καταγράφοντας τα κύρια μορφολογικά τους στοιχεία. Όταν ολοκληρώθηκε η εργασία αυτή, η ομάδα ξαναγύρισε στην Αναβρυτή και άφησε ένα αντίτυπο της εργασίας του στα γραφεία της Κοινότητας. Υλικό από την εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκε ήδη στο πόνημα αυτό και αντιπροσωπευτικά στοιχεία της παρατίθενται στην συνέχεια, με την ευγενική παραχώρηση και άδεια από το μέλος της ομάδας Κώστα Σερράο, καθηγητή σήμερα της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π.

Π.134

Η ομάδα της Αρχιτεκτονικής με την Βαγγελίτσα Βασιλάκου (Φωτ. Κώστας Σερράος – 1986)

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Π.135

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Π.136

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Συνοπτικός Πίνακας της τυπολογίας των κτιρίων κατοικίας της Αναβρυτής

Π.137

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Π.138

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Π.139

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Π.140

Παράρτημα Ι : Εργασία σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. – Ιούνης 1986

Π.141

Παράρτημα ΙΙ: «Οι τοιχογραφίες του Δημητρίου Κακαβά στο Ναό Αγίων Νικολάου & Δημητρίου Αναβρυτής Λακωνίας (1625) Τζούλια Παπαγεωργίου – Δανάη Χαραλάμπους * Αρχαιολόγοι

Το Οκτώβριο του 2008, οι αρχαιολόγοι Τζούλια Παπαγεωργίου & Δανάη Χαραλάμπους παρουσίασαν στο «ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ 2008» της «Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών» ανακοίνωση με θέμα, «Οι τοιχογραφίες του Δημητρίου Κακαβά στο Ναό Αγίων Νικολάου & Δημητρίου Αναβρυτής Λακωνίας (1625). Αποσπάσματα της ανακοίνωσης αυτής παρατίθενται στην συνέχεια: «Ό ναός των Αγίων Νικολάου και Δημητρίου βρίσκεται στην Αναβρυτή Λακωνίας , σε μία ορεινή κοινότητα στην &ανατολική πλευρά τού Ταϋγέτου, σε απόσταση 8 περίπου χιλιομέτρων από την πόλη της Σπάρτης. 'Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο τού σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού. Το κεντρικό τετράγωνο καλύπτεται από τον τρούλο, οι τέσσερεις κεραίες τού σταυρού και τα τέσσερα γωνιακά διαμερίσματα με καμάρες. Ό νάρθηκας προσκολλήθηκε στον κυρίως ναό σε μεταγενέστερη εποχή και τότε καθαιρέθηκε ό δυτικός τοίχος τού ναού. Την ίδια ενδεχομένως εποχή διανοίχθηκε θύρα στο νότιο τοίχο τού κυρίως ναού, με αποτέλεσμα την καταστροφή τμήματος τού τοιχογραφικού διακόσμου. Σε αδιευκρίνιστη εποχή διευρύνθηκε το παράθυρο της αψίδας τού ιερού καταστρέφοντας τμήματα τού διακόσμου τού ημικυλίνδρου της αψίδας. Στην ανατολική όψη τού ναού ανοίγονται οι τρεις, τρίπλευρες εξωτερικά, αψίδες τού ιερού. Στο ναό εισέρχεται κανείς σήμερα από τη θύρα στη βόρεια όψη του ναού και από τη θύρα, που ανοίχθηκε σε μεταγενέστερη εποχή στο νότιο τοίχο του. Στο εσωτερικό, το ιερό βήμα χωρίζεται από τον κυρίως ναό με ξυλόγλυπτο τέμπλο καλής τέχνης, που μπορεί να χρονολογηθεί στο α' μισό τού 19°'' αιώνα. Όπως διαπιστώθηκε από διερευνητικές τομές στις επιχρισμένες σήμερα όψεις τού ναού ή τοιχοδομία του ήταν αμελής αργολιθοδομή, ή οποία, σε τμήμα της τουλάχιστον, έφερε τοιχογραφικό διάκοσμο. Από αυτόν σώζονται σπαράγματα από την παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στη βόρεια όψη και από μορφή αγγέλου στη δυτική. Στο ανατολικό τού ναού, σε επαφή με την αψίδα τού διακονικού, υψώνεται ραδινό κωδωνοστάσιο που αναπτύσσεται σε πέντε στάθμες και επιστέφεται με πολυγωνική, πρισματική επίστεψη. Σε επαφή τέλος με τη βόρεια κεραία τού σταυρού, σε μεταγενέστερη εποχή, υψώθηκε ογκηρό κωδωνοστάσιο που αναπτύσσεται σε τέσσερεις στάθμες και επιστέφεται με κυβική επίστεψη.

Π.142

Παράρτημα ΙΙ: «Οι τοιχογραφίες του Δημητρίου Κακαβά στο Ναό Αγίων Νικολάου & Δημητρίου Αναβρυτής Λακωνίας (1625)» Τζούλια Παπαγεωργίου – Δανάη Χαραλάμπους * Αρχαιολόγοι

'Όπως είναι γνωστό, ό καταγόμενος από το Ναύπλιο Δημήτριος Κακαβάς, όπως και οι συμπατριώτες του Γεώργιος και Δημήτριος Μόσχος συγκαταλέγονται στους σημαντικούς ζωγράφους του 17ου αιώνα. Η καλλιτεχνική δραστηριότητα τεσσάρων ζωγράφων με το επώνυμο Κακαβά, του Θεοδοσίου, του Μαρίνου, του Δημητρίου και του Θεοδούλου, ξεδιπλώνεται μέσα στον αιώνα αυτόν…………………………………………. …………………………………………………………………………………….. Το εικονογραφικό πρόγραμμα τού ναού είναι εuρύτατο. Οι παραστάσεις περικλείονται από διαχωριστικές ταινίες και οργανώνονται σε επάλληλες ζώνες, κατά τον συρμό της υστεροβυζαντινής και μεταβυζαντινής ζωγραφικής (φωτ. 4). Κατ' εξαίρεση σε παράθεση, χωρίς διαχωριστικές ταινίες, αναπτύσσονται οι σκηνές βίου των άγιων Νικολάου (φωτ.5), Δημητρίου και 'Ιωσήφ. Στο πρόγραμμα τού ναού σύμφωνα με την παράδοση της μεταβυζαντινής ζωγραφικής περιλαμβάνονται πολλοί άγιοι και παραστάσεις από διάφορους κύκλους, το χριστολογικό, το θεομητορικό, την Παλαιά Διαθήκη, τα Θαύματα τού Χριστού, τις Παραβολές, τον 'Ακάθιστο 'Ύμνο, τα Πάθη, τα Εωθινά, τη Δευτέρα Παρουσία, τους βίους, τα θαύματα και τα μαρτύρια άγιων, καθώς και λειτουργικά ευχαριστιακά και ιστορικά θέματα.

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας τού ιερού εικονίζεται το «'Επί σοι χαίρει», στον ημικύλινδρο ή Αγγελική Λειτουργία και έξη συλλειτουργούντες ιεράρχες. Στο μέτωπο της αψίδας το 'Άνωθεν οι Προφήται. Στην καμάρα τού βήματος δώδεκα σκηνές τού Άκαθίστου30, ενώ στο κλειδί της τέσσερα μετάλλια με αγίους σε προτομή. Στους πλάγιους τοίχους τού βήματος η Κοινωνία των Αποστόλων και δύο μετωπικοί άγιοι. Στα εσωρράχια των θυρών επικοινωνίας βήματος και παραβημάτων ιεράρχες και διάκονοι, ολόσωμοι και σε προτομή……… ………………………………………………………………………………..»

Εικ. 1 και 2 : Θαύματα Αγίου Νικολάου

Φωτογραφίες από το αρχείο της Δανάης Χαραλάμπους

Στο εσωτερικό του ο ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες. Δύο κτητορικές επιγραφές σώζονται σε αuτόν. Ή μία, στο βόρειο τμήμα της δυτικής κεραίας τού σταυρού, γραμμένη σε αρχαιοπρεπή γλώσσα, αναφέρει τον κτήτορα τού ναού επίσκοπο Βρεσθένης Παρθένιον. Ο ιεράρχης καταγόταν από την Αναβρυτή, η οποία κατά το 17° αιώνα υπήρξε κέντρο πνευματικής ανάπτυξης. Ήταν εξέχουσα προσωπικότητα της εποχής του, γνωστή από τις γραπτές πηγές, με σημαντικό συγγραφικό έργο. Η βαθειά του καλλιέργεια αποτυπώνεται στο ύφος της κτητορικής επιγραφής που τον μνημονεύει και την οποία ενδεχομένως συνέγραψε ο ίδιος. Άνηκε στην Ιερή Σύναξη της μονής των Αγίων Τεσσαράκοντα στα Χρύσαφα Λακεδαίμονος και αναφέρεται ως αρχιερατεύων στην επιγραφή του ναού του Αγίου Νικολάου στην ίδια κοινότητα. Συνδέθηκε με την ακμή της μονής των Αγίων Τεσσαράκοντα το 17ο αιώνα, και με την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών στη Λακεδαιμονία στο α' μισό τού ιδίου αιώνα. Στη δεύτερη κτητορική επιγραφή, στο νότιο τμήμα της καμάρας του ΒΔ γωνιακού διαμερίσματος, επάνω από τη θύρα επικοινωνίας του με το χώρο που στεγάζει η δυτική κεραία τού ναού, αναφέρεται ότι ο ναός «ανηγέρθη εκ βάθρων και ανιστορήθη» το 1625, στα. χρόνια της αρχιερατίας τού Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ιωάσαφ, ο διάκοσμός του δε απότελεί έργο τού ζωγράφου «δημητρίου κακαβά».

Εικ. 3: Αγία Αικατερίνη

Π.143

Παράρτημα IIΙ: «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ - ΒΡΥΣΕΩΝ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ», (Φυλλάδιο από το αρχείο του Γιώργου Γάββαρη)

Π.144

Παράρτημα IIΙ: «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ - ΒΡΥΣΕΩΝ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ», (Φυλλάδιο από το αρχείο του Γιώργου Γάββαρη)

Π.145

Παράρτημα IIΙ: «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ - ΒΡΥΣΕΩΝ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ», (Φυλλάδιο από το αρχείο του Γιώργου Γάββαρη)

Π.146

Παράρτημα IIΙ: «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ - ΒΡΥΣΕΩΝ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ», (Φυλλάδιο από το αρχείο του Γιώργου Γάββαρη)

Π.147

Παράρτημα IV : ΑΝΑΒΡΥΤΗ Πρόσωπα , εικόνες, κείμενα Στο «Παράρτημα IV» παρατίθενται: • Φωτογραφίες από διάφορες εκδηλώσεις που είχαν πραγματοποιηθεί στην Αναβρυτή παλαιότερα. Φωτογραφίες στις οποίες απεικονίζονται κάτοικοι του χωριού αλλά και κάποιοι επισκέπτες της.

• Φωτογραφίες στις οποίες απεικονίζονται πρόσωπα που μέχρι πρόσφατα ζούσαν στην Αναβρυτή.

• Κείμενα παλαιότερα, από μερικά βιβλία, που μας δίνουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το χωριό και τις δραστηριότητες των κατοίκων της.

Αναβρυτιώτες έξω από την «ΤΡΑΠΕΖΑ ΛΑΚΩΝΙΑΣ», το Υ/Κ της Αναβρυτής (Πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ)

Ο Πρόεδρος της Αναβρυτής υποδέχεται επισκέπτρια της Αναβρυτής. Στο βάθος το κτίριο της ταβέρνας του «Τάμυ»

Π.148

(Πηγή: Αρχείο Νικολάου Γεωργιάδη)

«Παράρτημα IV : ΑΝΑΒΡΥΤΗ Πρόσωπα , εικόνες, κείμενα

Αναβριτιώτες στην αυλή του Τάμμυ (Πηγή: Αρχείο Κώστα Σερράου)

Αναβριτιώτες στην αυλή της ταβέρνας «Η Μουργιά». (Πηγή: Αρχείο Τάκη Σουμάκη)

Από τα εγκαίνια των εργασιών κατασκευής του αμαξιτού δρόμου (Πηγή: Σύλλογος Βρυσεών Νέας Υόρκης, από το αρχείο του Γιώργου Γάββαρη)

Π.149

Παράρτημα IV : ΑΝΑΒΡΥΤΗ, Πρόσωπα, εικόνες, κείμενα

Από γαμήλια εκδήλωση στα Καλαμαρέϊκα (Πηγή: Αρχείο Δημήτρη Καλαμαρά)

Π.150

Λήμμα για την Αναβρυτή στην Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Πηγή: Αρχείο Τάκη Σουμάκη)

Παράρτημα V: ΑΝΑΒΡΥΤΗ – Ο «ΟΔΗΓΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ – Ν. Γ. Ιγγλέση»

Π.151

Παράρτημα VI : «ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΤΑΫΓΕΤΟΥ» του ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΓΙΩΚΟΥ - Δάσκαλου

Π.02

Π.152

Ο δάσκαλος Νίκος Μπαγιώκος & η δασκάλα Βαγγελιώ Μπαγιώκου

Παράρτημα VII : “ O ΒΡΥΣΕΑΤΗΣ”. Εφημερίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Αναβρυτής «Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ»

Την 1η Απρίλη 1994 εκδόθηκε το 1ο φύλλο της εφημερίδας ‘ΒΡΥΣΕΑΤΗΣ», που εκδόθηκε από τον «Σύλλογο Βρυσεατών & Φίλων της Αναβρυτής «Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ»». Ιδρυτής & Διευθυντής της εφημερίδας αυτής ήταν ο Πάνος Βελίκας.

(Πηγή: Αρχείο Γιάννη Μπαγιώκου)

Ολόκληρο το 1ο φύλλο της εφημερίδας μπορείτε να δείτε με το παρακάτω Qr code:

Π.153 Π.02

Παράρτημα VIIΙ: ΤΑΫΓΕΤΟΣ – Σπάρτη, Μυστράς, Ξηροκάμπι

Π.154

Παράρτημα VIIΙ: ΤΑΫΓΕΤΟΣ – Σπάρτη, Μυστράς, Ξηροκάμπι

Π.02

Π.155

Παράρτημα ΙΧ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Τον 2000 το «Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα της Ε.Τ.Β.Α. Α.Ε.», με διευθύντρια την κ. Ασπασία Λούβη, αρχαιολόγο, αποφάσισε να διευρύνει το Δίκτυο των Μουσείων του με την δημιουργία ενός ακόμα θεματικού Μουσείου στην Αναβρυτή που θα είχε σαν αντικείμενο την «Βυρσοδεψία & την Σχοινοπλοκία». Στο πλαίσιο αυτό ανατέθηκε η σύνταξη των απαραιτήτων μελετών σε διεπιστημονική ομάδα: που την αποτελούσαν οι: Γιώργος Γιαξόγλου – Αρχιτέκτονας, Μάρθα Χουσιανάκου – Πολεοδόμος Κορνηλία Ζαρκιά –Αρχιτέκτονας – Εθνολόγος, Βασίλης ΓεωργιάδηςΙστορικός & Γιάννης Καπερώνης – Αγρ. Τοπογράφος. Τον οικονομικό και επιστημονικό συντονισμό της ομάδας μελέτης τον είχε αναλάβει το Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα της ΕΤΒΑ ΑΕ. Σε πρώτη φάση, συντάχθηκε η προκαταρκτική μελέτη που αφορούσε: • την εξέταση, καταγραφή και αξιοποίηση των στοιχείων τόσο του οικισμού της Αναβρυτής όσο και της της ευρύτερης περιοχής της.

• Την σύνταξη των αρχιτεκτονικών & μουσειολογικών μελετών για το «ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΥΡΣΟΔΕΨΙΑΣ» & το «ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΧΟΙΝΟΠΛΟΚΙΑΣ». Δυστυχώς η υλοποίηση του έργου αυτού αλλά και των συναφών παρεμβάσεων στην περιοχή δεν προχώρησαν λόγω έλλειψης της απαραίτητης συνεργασίας με την τότε Δημοτική Αρχή. Περίληψη της προκαταρκτικής μελέτης μπορείτε να δείτε ανοίγοντας το παρακάτω Qr-code:

Π.156

Παράρτημα ΙΧ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Α.1

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Α.1.1

Χωροταξική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική έρευνα.

Α.1.1.1 Η ευρύτερη περιοχή της Αναβρυτής Ιστορική εξέλιξη Γεωγραφικά χαρακτηριστικά και οικιστικά στοιχεία Κυκλοφορία - Επικοινωνία Διασυνδέσεις Δραστηριότητες και χρήσεις γης Αρχιτεκτονική φυσιογνωμία οικισμών Αρχαιολογικοί χώροι – μνημεία Προγραμματισμένα έργα και δράσεις Α.1.1.2 Ο οικισμός της Αναβρυτής. Θέση, ρόλος & αναπτυξιακή λειτουργία του οικισμού της Αναβρυτής Ο οικιστικός ιστός και η εξέλιξή του. Διερεύνηση παλαιών χρήσεων Κυκλοφοριακή οργάνωση – υποδομές Οι υφιστάμενες δραστηριότητες – χρήσεις και η οργάνωση σήμερα Αξιόλογα φυσικά τοπία Αρχιτεκτονική φυσιογνωμία – Αξιολόγηση κτισμάτων Αξιόλογα δημόσια κτίρια του οικισμού Αξιόλογα κτίρια ειδικής χρήσης Θεσμικό πλαίσιο δόμησης και προστασίας Πρόσφατες εξελίξεις στη δόμηση και τη μορφολογία του οικισμού Προγραμματισμένα έργα & δράσεις

Πρoϋπoλoγισμός έργου μουσειολογικής παρέμβασης Περιγραφή έργoυ Αρχιτεκτονική προμελέτη Ο χαρακτήρας και η οργάνωση των Μουσείων Συνάφεια με άλλα πολιτιστικά έργα στην περιοχή Το Μουσείο Βυρσοδεψίας Το Μουσείο Σχοινοπλοκίας Σχέδια

Α.1.2 Αρχιτεκτονική αποτύπωση και ανάλυση χώρων παρέμβασης Εισαγωγή Περιγραφή υπάρχουσας κατάστασης Φωτογραφίες Σχέδια Α.1.2 Εθνολογική έρευνα Εισαγωγή Η βυρσοδεψία χονδρών δερμάτων (εγκαταστάσεις, τεχνική, εργαλεία, προϊόντα) Τα τσαγκαράδικα Η σχοινοπλοκία Η κηροπλαστική Α.1.3 Περιβαλλοντική έρευνα ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Χωρική ανάπτυξη της περιοχής και του οικισμού. Μέτρα και ενέργειες Β.2 Τα Μουσεία Βυρσοδεψίας & Σχοινοπλοκίας Αναβρυτής. Β.2.1 Μουσειολογική προσέγγιση Εισαγωγή: γεvικές αρχές, o χαρακτήρας και oι στόχoι τoυ Μoυσείoυ Τo αvτικείμεvo και oι βασικές λειτoυργίες τoυ Μoυσείoυ Οι εκθεσιακoί χώρoι: επαγγελματικoί εκθεσιακoί χώρoι και αvάπτυξη oικιστικoύ ιστoύ Η συλλoγή τoυ Μoυσείoυ: απαιτoύμεvo εκθεσιακό υλικό και εκθεσιακά πρoϊόvταΣκεπτικό εκθεσιακής αvάπτυξης: εκθεσιακές εvότητες και πρoβλεπόμεvoι χώρoι

Β.3

Σχεδιασμός & χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Τεχνικά Δελτία Προτεινομένων Έργων (Επίπεδο αναφοράς: Οικισμός) Αναβρυτής Τεχνικά Δελτία Προτεινομένων Έργων (Επίπεδο αναφοράς: Ευρύτερη περιοχή)Πίνακας Προτεραιότητας Έργων. Χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης έργων

Β.4

Φορέας υλοποίησης έργων

Β.5

Φορέας Λειτουργίας Μουσείου

Β. Β.1

Βιβλιογραφία Πίνακας χαρτών - τοπογραφικών Ευρύτερη περιοχή – Υπάρχουσα κατάσταση – Κλίμακα: 1:50.000 Οικισμός Αναβρυτής – Υπάρχουσα κατάσταση – Κλίμακα 1:2.000 Μουσείο Βυρσοδεψίας: Τοπογραφικό διάγραμμα – Κλίμακα 1:200 Μουσείο Σχοινοπλοκίας: Τοπογραφικό διάγραμμα – Κλίμακα 1:100

Σύvoψη πρoτάσεωv

Π/Γ-5

Π/Δ-1

Π/Ε-1 Π/Ζ-1

Π.157

Παράρτημα ΙΧ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Πίνακες καταγραφής κτισμάτων

Π.158

Πηγή: Μελέτη «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ Γιώργος & Γιάννα Γιαξόγλου, Αρχιτέκτονες – Μαρθα Χουσιανάκου, Χωροτάκτης – Πατρίκ Μπενσέτ, Πολιτικός Μηχανικός ΠΤΙ ΕΤΒΑ - Σπάρτη – Αύγουστος 2000

Παράρτημα ΙΧ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Π.159

Παράρτημα Χ : Το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, «ΑΝΑΒΡΥΤΗ – ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ»

ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Σειρά ντοκιμαντέρ του ΣΤΑΥΡΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ Έρευνα – παρουσίαση: ΧΑΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥ ΑΝΑΒΡΥΤΗ – 2003 – ΕΡΤ «Η σειρά ντοκιμαντέρ «ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» περιπλανιέται σε διάφορες γωνιές της ΕΛΛΑΔΑΣ, προβάλλοντας τόπους με ιστορία και έντονο το στοιχείο της φύσης. Σε αυτό το επεισόδιο, παρουσιάζεται η ΑΝΑΒΡΥΤΗ, μια πλούσια κωμόπολη, η οποία από το 1950 και ύστερα οδηγήθηκε στην απερήμωση. Ο φακός της εκπομπής μας ταξιδεύει στα θαυμάσια πετρόχτιστα σπίτια που φιλοξενούσαν τις διάσημες για την εποχή τους βιοτεχνίες, καθώς και στο πλούσιο οικοσύστημα του ΤΑΫΓΕΤΟΥ, τελευταίες μαρτυρίες για την αίγλη που είχε αυτός ο τόπος. Σημερινοί κάτοικοι της ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ λησμονούν το παρελθόν και μοιράζονται τις αναμνήσεις τους, ενώ παράλληλα προβάλλεται αρχειακό υλικό με σκηνές καθημερινότητας, που μαρτυρούν την γοητευτική ατμόσφαιρα της εποχής και το χρώμα του αυθεντικού χωριού».

Παναγιώτης Τσορορός. Πρόεδρος της Κοινότητας Αναβρυτής (………)

Από το ντοκιμαντέρ αυτό «απέσπασα» φωτογραφίες Αναβρυτιωτών που συμμετείχαν στα γυρίσματα του, δίνοντας ενδιαφέρουσες πληροφορίες και μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://archive.ert.gr/61779/

Qr-code εκπομπής

Π.160

Θόδωρος Πλευρίτης. Πρόεδρος της Κοινότητας Αναβρυτής (………)

«Παράρτημα Χ : ΑΝΑΒΡΥΤΗ – Πρόσωπα , εικόνες, κείμενα. Το ντοκιμαντέρ ΑΝΑΒΡΥΤΗ – ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Γιώργος Βορίλας. Από τους λίγους τελευταίους κατοίκους.

Νίκος Σκώκος. Ο «μάστορας» της Αναβρυτής

Βαγγέλης Πλευρίτης. Ιδιοκτήτης καφενείου - ταβέρνας

Ελένη Χρυσομάλλη (Λούενα). Από τους λίγους τελευταίους κατοίκους.

Δήμος Μανιατάκος. Από τους λίγους τελευταίους κατοίκους.

Π.161

Παράρτημα ΧΙ : Χάρτης της Αναβρυτής

Π.162

Παράρτημα ΧΙ : Χάρτης της Αναβρυτής

Π.163

Παράρτημα ΧΙΙ : Φόρος τιμής στους μαΐστορες της Παραδοσιακής Τέχνης της Αναβρυτής Θα ήταν παράλειψή μου εάν η περιδιάβασή μας στους φανερούς & μυστικούς χώρους της Αναβρυτής στα κτίρια & τα μνημεία της τελείωνε χωρίς να αναφερθώ στους μαΐστορες, πετρομάστορες, ξυλουργούς, στεγάδες, που είχαν ζήσει αλλά και ζουν ακόμα και είχαν δουλέψει & ακόμα δουλεύουν τόσο εδώ όσο και στην εγγύς περιοχή του. Οι ντόπιοι μαΐστορες,, οι περιφερόμενοι Λαγκαδιανοί αλλά και άλλοι που ζούσαν δίπλα ή κοντά στην Αναβρυτή, με τη δουλειά τους & το μεράκι οι παλιότεροι έκτισαν τα σπίτια, τις εκκλησίες, στρώσαν τα καλντερίμια και οι νεότεροι κατάφεραν να διατηρήσουν πολλά από τα στοιχεία της παραδοσιακής μας αρχιτεκτονικής. Ντόπιοι πετρομάστορες (1) ήταν ο Καρρές Θανάσης ή Βάγιος, ο Κυρκίρης Θοδωρής, ο Κιρκίρης Παναγιώτης ή Καργιώλης, Ο Κιρκίρης Σταύρος, ο Κιρκίρης Στράτης, ο Σκοπαράντζος Λιάς ή Πεζουλάς, ο Σκοπαράντζος Παναγιώτης ή Κοψοχείλης, ο Σκοπαράντζος Σωτήρης, Ο Τσορορός Βασίλης, ο Τσορορός Νικολής & ο Τσορορός Νικολής. Μαραγκοί (1) ήταν ο Αρνιώτης Δημήτριος ή Χιόνης, ο Αρνιώτης Παναγιώτης Αρνιώτης Χρήστος ή Θρούμπης, ο Ζερβό Σωτήρης, οι Κωστέας Γεώργιος Κογιώνης, ο Μητακέας Παναγιώτης, ο Μουνδρούκας Θεόδωρος ή Τσέλιγκας, Σαράντος ΄Αραχωβιτάκος, ο Σκοπαράντζος Παναγιώτης που ήταν και χτίστης, Κωστής & ο Συγγελάκης Θεόδωρος ή Μάρκος.

ή Θρούμπης, ο & Θεόδωρος ή ο Μουνδρούκας ο Σκοπαράντζος

Από την αναφορά μας αυτή δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τον Δημήτρη & Ηλία Αλατσά, που δεν ήταν μόνο ελαιοχρωματιστές αλλά και καλλιτέχνες που κοσμούσαν τα σπίτια με ενδιαφέροντα διακοσμητικά μοτίβα και τους ναούς με εικόνες & τοιχογραφίες. Τα τελευταία χρόνια στην Αναβρυτή δούλεψε ο Νίκος Σκώκος και ο γυιός του Γιώργος που ήταν κτίστες, σοβατζήδες, στεγάδες και συντήρησαν και κράτησαν όρθια αρκετά από τα κτίρια του χωριού. Επίσης εδώ δούλεψαν & δουλεύουν οι ντόπιοι μαραγκοί Παναγιώτης & Πέτρος Αλατσάς, ο Κώστας Πλευρίτης & ο Παναγιώτης Κουμουνδούρος. Τέλος στην Αναβρυτή τα τελευταία χρόνια δούλεψαν οι οι πετρομάστορες, οι Λαγκαδιανοί Δημήτρης & Βαγγέλης Ασημακόπουλος καθώς και οι βορειοηπειρώτες, Μιχάλης Κολέτας & ο αδελφός του Αντώνης.

(1)

Π.164

Τα στοιχεία για τους παλιούς μαΐστορες αντλήθηκαν από το βιβλίο του δάσκαλου Νίκου Μπαγιώκου, «ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΤΑΫΓΕΤΟΥ»

Βιβλιογραφία – Αρχεία φωτογραφιών & κειμένων

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ Γιώργος Γιαξόγλου – Μάρθα Χουσιανάκου – Κορνηλία Ζαρκιά – Βασίλης Γεωργιάδης – Γιάννης Καπερώνης – Ελεάνα Βλάχου ΕΤΒΑ ΑΕ – Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΣΠΑΡΤΗ - 2000 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Παναγιωτόπουλος Βασίλης Ιστορικό αρχείο – Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος Αθήνα 1987 ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΤΑΫΓΕΤΟΥ * ΠΑΛΙΟΠΑΝΑΓΙΑ – ΑΝΩΓΕΙΑ & ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ Κατσαφάνας Δημήτρης Αθήνα 1989 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ – ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ & ΗΠΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΑΫΓΕΤΟΥ. ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ & ΜΕΛΕΤΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ –ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΑΔΚ – Σύμβουλοι Μηχανικοί Ν. Ζέρβας – Δασολόγος Α. Καψοκεφάλου – Τοπογράφος Νίκος Χλύκας – Δασολόγος Σύνδεσμος 2ης Εδαφικής Περιφέρειας Ν. Λακωνίας. Μάιος 2000 ΤΑΫΓΕΤΟΣ: Τοπίο – Ιστορία – Περιήγηση – Ορειβασία ΣΠΑΡΤΗ, ΜΥΣΤΡΑΣ, ΞΗΡΟΚΑΜΠΙ Τριαντάφυλλος Αδαμακόπουλος – Πηνελόπη Ματσούκα ΔΗΜΟΣ ΣΠΑΡΤΗΣ 2001

ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΛΑΚΩΝΙΑΣ Εργασία στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π. Μάθημα Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας & Ρυθμολογίας ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 3 – Εποπτεία: Κρεμέζη Καίτη Γεωργακή Αγγελική – Παπαγεωργίου Έλενα, Σερράος Κώστας, Σταθουλόπουλος Δ. Βασίλης & Σταθουλόπουλος Επ. Βασίλης Αθήνα 1986 ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΚΚΑΒΑ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ & ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΝΑΒΡΥΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ (1625) Τζούλια Παπαγεωργίου – Δανάη Χαραλάμπους * Αρχαιολόγοι Εταιρεία Πελοποννησιακών Σποδών Αθήνα 2015

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ Τεύχος 43ο Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2005 Θεσσαλονίκη 2005 ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2015 Αφιέρωμα στον Ταΰγετο Εκδόσεις «ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ» Σπάρτη 2015 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1861 Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού Αθήνα 1862 Ανατύπωση: ΠΤΙ ΕΤΒΑ – Αθήνα 1991 ΟΔΗΓΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ν. Γ. Ιγγλέσης Αθήνα 1920

ΓΕΝΙΚΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ Γιώργος Γιαξόγλου Μάρθα Χουσιανάκου Σπάρτη – 1984

Αρχεία φωτογραφιών & κειμένων

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΣΥΕ

Αρχείο φωτογραφιών Κώστα Σερράου (1986)

ΤΑ ΤΣΙΝΤΖΙΝΑ Παντελής Μούτουλας Αλφειός – Αθήνα 2010

Αρχείο Νκολάου & Βασίλη Γεωργιάδη

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1833-1912) Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς Αθήνα 1994

Αρχείο Νικολάου Μπαγιώκου

ΑΝΑΒΡΥΤΗ ΤΑΫΓΕΤΟΥ Νικόλαος Αθ. Μπαγιώκος – Δάσκαλος Σπάρτη 2010

Αρχείο Γιώργου Γιαξόγλου Αρχείο μελετών Γραφείου «ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – Σύμβουλοι Μηχανικοί»

Αρχείο Γιάννη Καπετανάκη

Αρχείο Γιώργου Γάββαρη Αρχείο Δημήτρη Μπαγιώκου Αρχείο Τάκη Σουμάκη Αρχείο Γιώργου Ανωγειάτη Αρχείο Βαγγέλη Μητράκου

Π.165

Εικόνες Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής

Λακωνία – Η Αναβρυτή Copyright Κείμενα, Φωτογραφίες, Σχέδια, Σκίτσα: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ, εκτός εάν άλλως αναφέρεται.

Επιμέλεια και σχεδιασμός έκδοσης: ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ – Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π. Βρασίδου 71 Σπάρτη 23100 – τηλ. 6932 290 451 – E-mail: ggiaxo@yahoo.gr

Π.166

Qr code για σύνδεση με spartaarchitecture

Π.167

Π.168

Μέρος από τις αναρτήσεις στο blog «spartaarchitecture.blogspot.com»

Π.169

Φωτογραφίες από Αρχείο ΓΙΩΡΓΟΥ Κ. ΓΙΑΞΟΓΛΟΥ * Σύνθεση και επεξεργασία ΑΝΘΗ ΚΟΣΜΑ