ΜΟΛΑΟΙ (Λακωνίας)-Περί της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής τους

Ημερίδα του ΚΠΕ Μολάων

Οι Μολάοι απ' τα παλιά Ψήγματα τοπικής ιστορίας Περί της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής και των Μολάων Γιώργος Γιαξόγλου Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π.

Μολάοι – 7 Μαρτίου 2020

Το περιεχόμενο της ομιλίας Στην ομιλία μου θα αναφερθώ στην τυπολογία των κτιρίων της Παραδοσιακής μας Αρχιτεκτονικής έτσι όπως αυτή έχει εξελιχθεί τον 19 ο και τον 20ο αιώνα και ειδικότερα έτσι όπως την εντοπίζουμε στα κτίρια των Μολάων. Και όταν λέμε τυπολογία εννοούμε ότι θα δούμε πως έκτίζαν τα σπίτια τους, τις διαστάσεις τους, τα επίπεδά τους, την λειτουργική τους δομή και την εξωτερική τους εμφάνιση. Επίσης η αναφορά αυτή θα μας δώσει και στοιχεία πως τα κτίρια και τα επιμέρους στοιχεία τους μας δίνουν και πληροφορίες για το πως ζούσαν οι άνθρωποι τις χρονικές αυτές περιόδους.

Άποψη των Μολάων σε φωτογραφία του 1935 (Πηγή: «ΛΕΥΚΩΜΑ των εν Μολάοςι» * Ιωάννης Σωτ. Μοσχοβάκος * ΜΟΛΑΟΙ 2014)

Γενικές πληροφορίες – Θέση οικισμού

Οι Μολάοι είναι κωμόπολη του Νομού Λακωνίας και έδρα του καλλικρατικού Δήμου Μονεμβασίας. Ο οικισμός βρίσκεται 61 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Σπάρτης, χτισμένος σε υψόμετρο 200 μέτρων, δυτικά της ομώνυμης πεδιάδας. Ο πληθυσμός είναι 3.021 κάτοικοι, που σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Το όνομα του οικισμού προέκυψε από παραφθορά της λατινικής λέξης mola που σημαίνει μύλος. Ο οικισμός, με μια μικρή παραφθορά του ονόματος - στον τύπο Mola - απαντάται για πρώτη φορά σε κείμενο του 1209 και συγκεκριμένα στη λεγόμενη Συνθήκη της Σαπιέντζας. Η συνθήκη αυτή είχε συναφθεί ανάμεσα στο Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο, ηγέτη των Φράγκων, και στους Βενετούς οι οποίοι βοήθησαν τους Σταυροφόρους στην κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στην κατάκτηση του Μορέως. Στη Συνθήκη αυτή οριοθετούνται το Πριγκηπάτο και οι κτήσεις των Βενετών, και σε κάποιο σημείο της ο Γοδεφρείδος δηλώνει ότι «... έχει ήδη στην κατοχή του την πόλη Mola, ενώ το σύνολο της Λακεδαίμονος...» Στην διάρκεια των Ορλωφικών οι Μολάοι έπαθαν μεγάλες καταστροφές από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών. Απελευθερώθηκαν σχεδόν με το ξεκίνημα της επανάστασης του 1821, άλλα καταστράφηκαν το 1825 από επιδρομή του Ιμπραήμ στην περιοχή. Εκκλησιαστικά οι Μολάοι Μονεμβασίας & Σπάρτης.

Χάρτης της Λακωνίας (Πηγή: : http://www.5a.arch.ntua.gr)

υπάγονται

στην

Ιερά

Μητρόπολη

(1)

ΜΟΛΑΟΙ: Πληθυσμιακά & οικιστική εξέλιξη

Ο πληθυσμός των Μολάων ήταν περί το 1700, σύμφωνα με την απογραφή Grimani (1) ,538 κάτοικοι, όταν , η Μονεμβασία, πρωτεύουσα του “Τerritorio de Malvasia” 1.622 κατοίκους, η παρακείμενη Συκιά είχε 628 κατοίκους η Κρεμαστή, στον Ζάρακα, 1.465 και το Φαρακλό, στα Βάτικα, 1.094 κατοίκους. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία αυτά οι Μολάοι ήταν ένας μεσαίου μεγέθους οικισμός. Περί το 1828, σύμφωνα με τα στοιχεία καταγραφής, και μετά την επέλαση του Ιμπραήμ (κάηκαν περί τα 80 σπίτια), ο πληθυσμός των Μολάων ήταν «Οικογένειαι αυτόχθονες και πάροικοι 56, ψυχαί 235» Η ανάπτυξη των(2)Μολάων άρχισε μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, οπότε και εξελίσσονται σε διοικητικό κέντρο, αρχικά ως έδρα του Δήμου Ασωπού και από το 1864 ως έδρα της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς. Ενδεικτικά αναφέρεται σύμφωνα με την απογραφή του 1920 οι Μολάοι έχουν πληθυσμό 1.858 κατοίκων, το 1940 3.000 και το 2011 περί τους 4.000 κατοίκους. Οι Μολάοι από το 2011 αποτελούν έδρα του «Καλλικρατικού» Δήμου Μονεμβασιάς.

(1). ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ & ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 13ος – 18ος αιώνας Βασίλης Παναγιωτόπουλος – ΑΘΗΝΑ 1985 (2) ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Της ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ ΛΙΜΗΡΑΣ ΚΑΤΆ ΤΟ 1828 Ελένη Μπέλια

(1)

ΜΟΛΑΟΙ: Πληθυσμιακά & οικιστική εξέλιξη

O οικισμός των Μολάων, περί το 1955, όντας πλέον έδρα της Επαρχίας (1) Επιδαύρου Λιμηρά και το κύριο οικιστικό κέντρο της περιοχής, απέκτησε Σχέδιο Πόλης. Η ανάπτυξη της πόλης, πλέον, των Μολάων συνεχίστηκε και εντάθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και εντεύθεν, και εκτός από Διοικητικό Κέντρο μετεξελίχθηκε και σε Εμπορικό Κέντρο & Κέντρο Παροχής Υπηρεσιών. Έτσι στο πλαίσιο της «Επιχείρησης Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης» απέκτησε Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο & συντάχθηκε και Πολεοδομική Μελέτη με τα οποία πέραν των άλλων προβλέφθηκαν και οι απαραίτητοι κοινόχρηστοι & κοινωφελείς χώροι, απαραίτητοι για την ισόρροπη ανάπτυξή τους.

Η τυπολογία της Παραδοσιακής Κατοικίας της Λακωνίας και οι μαστόροι . Τα Παραδοσιακά κτίρια των Κατοικιών της Λακωνίας, από πλευράς τυπολογίας, μπορούν να καταταγούν στις παρακάτω ομάδες, που φαίνεται και στον διπλανό χάρτη. Στην ομαδοποίηση αυτή καταγράφονται και τα συνεργεία των τεχνιτών που δούλεψαν στις αντίστοιχες αυτές περιοχές. Η Ομάδα «Α1», χωρικά καλύπτει περίπου την δυτική πλευρά της τέως Επαρχίας Λακεδαίμονας και ειδικότερα τους οικισμούς του Ταΰγετου και των πεδινών εκτάσεις στους πρόποδές του. Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας, στην περιοχή αυτή, είναι το διώροφο ή τριώροφο κτίριο διαστ.

6,00Χ12,00 μ. περίπου, με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο, την αποθήκη στο ισόγειο, το σκεπαστό χαγιάτι στον νότο και το μικρό σκεπαστό εξώστη στην ανατολή. Σε αυτή την χωρική ενότητα, κατά βάση δούλεψαν Λαγκαδιανοί πετρομάστορες, κυρίως στους Βόρειους Δήμους (Λογκανίκος, Αγόριανη, Γεωργίτσι, Πελλάνα, Καστόρι, Βορδόνια, Λογκάστρα, Σουστιάνοι κλπ), στην Σπάρτη και στους νέους οικισμούς που άρχισαν να αναπτύσσονται μετά την δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους (Ξηροκάμπι, Παλαιοναναγιά, Ανώγεια, Καλύβια Σοχάς, κ.α.) Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην περιοχή του Μυστρά και στην ορεινή περιοχή του Νότιου & Κεντρικού Ανατολικού Ταϋγέτου η κατασκευή των κτισμάτων γινόταν κυρίως από ντόπια συνεργεία. Αυτό προκύπτει εκτός από προφορικές μαρτυρίες και από την αξιολόγηση των τεχνικών κατασκευής, που είναι απλούστερες και ολίγον κακότεχνες (δεν υπάρχουν πελεκημένοι μαρμάρινοι γωνιόλιθοι, στα ανοίγματα δεν υπάρχουν ανακουφιστικά τόξα κλπ) και φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν έχουν τα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά των κτισμάτων όπως κτίζονταν από τους Λαγκαδιανούς. Η Ομάδα «Α2» χωρικά καλύπτει περίπου την ανατολική πλευρά της τέως Επαρχίας Λακεδαίμονας και ειδικότερα τους οικισμούς που υπάρχουν στον Πάρνωνα & στις πεδινές εκτάσεις στους πρόποδές του.

Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας και στην περιοχή αυτή, είναι το διώροφο ή τριώροφο κτίριο διαστ. 6,00Χ12,00 μ. περίπου, με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο & την αποθήκη στο ισόγειο. Εδώ το σκεπαστό χαγιάτι έχει αντικατασταθεί με την ανοικτή βεράντα, τον λιακό και στην μικρή πλευρά της πρόσοψης δεν υπάρχει χαγιάτι αλλά δύο παράθυρα. Σε αυτή την χωρική ενότητα, εκτός από τα συνεργεία των Λαγκαδιανών μαστόρων συναντάμε και συνεργεία Μακεδόνων καθώς και συνεργεία μαστόρων από τα ορεινά της Κυνουρίας (Καστρί, Πραστό, Άγιο Πέτρο κ.α.). Η Ομάδα «Β», χωρικά καλύπτει περίπου την τέως Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς & ειδικότερα τον Ζάρακα, την περιοχή των Μολάων – Μονεμβάσιας & τα Βάτικα. Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας και στη περιοχή αυτή, είναι το διώροφο κτίριο διαστ. 6,00Χ12,00 μ. περίπου, με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο, οι αποθήκες στο ισόγειο και το ανοικτό χαγιάτι (λιακός) στον νότο. Στην νότια περιοχή (Βάτικα & Μονεμβάσια) η εκτεταμένη χρήση του πωρόλιθου, διαμορφώνει μία ιδιόμορφη μορφολογία. Εδώ δούλεψαν Τσάκωνες, Υδραίοι, Σπετσιώτες, Λαγκα-διανοί αλλά και ντόπιοι μαστόροι που κύρια προέρχονταν από τα Παπαδιάνικα, τα Κουλέντια (Κοντάκος Βασίλης & Μάρκου Θοδωρής & Δημήτρης), την Δαιμονιά (Μαυρο-μάτης) τον Άγιο Ιωάννη Μονεμβασίας (ο Δημήτρης Τραϊφόρος που κύρια εργάστηκε στο Κάστρο της Μονεμβασίας ) Η Ομάδα «Γ», χωρικά καλύπτει τις τέως Επαρχίες Γυθείου & Οιτύλου, δηλαδή την Μάνη. Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας, στην περιοχή αυτή, αποτελούν τα λιθόκτιστα κτίρια ισόγεια ή διώροφα με κατά κανόνα δίριχτες στέγες και φυσικά τα πυργόσπιτα και οι πύργοι. Τα κτίρια αυτά είχαν κατασκευαστεί από ντόπια συνεργεία, συνεργεία που συνήθως δεν δούλευαν σε άλλες περιοχές.

6

Η τυπολογία της Παραδοσιακής Κατοικίας της Λακωνίας και οι μαστόροι

Γιώργος Γιαξόγλου – Αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π.

ΤΣΙΝΤΖΙΝΑ

ΑΓΟΡΙΑΝΗ

ΓΕΩΡΓΙΤΣΙ

Α1

ΒΡΕΣΘΑΙΝΑ

ΚΑΡΥΕΣ

ΒΑΣΣΑΡΑΣ

Α2

ΚΑΡΥΕΣ

ΓΚΟΡΙΤΣΑ

ΠΙΚΟΥΛΙΑΝΙΚΑ

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΥΣΤΡΑΣ

Α1 Λαγκαδιανοί, Κλουκινιώτες ή Καλαβρυτινοί, Ηπειρώτες & ντόπιοι .

ΑΝΑΒΡΥΤΗ

ΓΚΟΡΙΤΣΑ

Μακεδόνες, Λαγκαδιανοί, Τσάκωνες, Ντόπιοι

ΧΡΥΣΑΦΑ ΧΡΥΣΑΦΑ

Α2

ΒΡΟΝΤΑΜΑΣ

ΜΥΣΤΡΑΣ ΓΕΡΑΚΙ

ΓΕΡΑΚΙ

Β

Γ Μανιάτες

Τσάκωνες, Υδραίοι, Σπετσιώτες, ντόπιοι Μακεδόνες & Λαγκαδιανοί ΓΕΡΑΚΙ

ΓΕΡΑΚΙ

ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ

ΓΕΡΑΚΙ

Εικόνα 3

ΑΡΙΑΝΑ

ΑΛΕΠΟΧΩΡΙ

ΠΑΠΑΔΙΑΝΙΚΑ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ

ΝΕΑΠΟΛΗ

Η Παραδοσιακή Κατοικία των Μολάων Στην διαφάνεια αυτή παρατίθενται φωτογραφίες από μερικά παραδοσιακά κτίρια. Κτίρια ισόγεια ή ημιανώγεια, σε σχήμα «Γ», όλα τους κτισμένα σύμφωνα με τον τύπο του ανωκάτωγου μακρυναριού. Όμως με τα χρόνια και κυρίως από τις αρχές του 20ου αιώνα άρχισαν και στους Μολάους να κτίζονται κτίρια με τα τυπολογικά στοιχεία των νεοκλασικών.

ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ

Το «ανωκάτωγο μακρυνάρι» της Λακωνίας και των Μολάων

Σε όλες τις περιοχές και της Λακωνίας ο κυρίαρχος τύπος της Παραδοσιακής Κατοικίας (τέλη 19ου – αρχές 20ου αι.), όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι αυτός του ανωκάτωγου μακρυναριού. Παρ’ όλο που στη διαμόρφωση των εξωτερικών χώρων (χαγιάτια, εξώστες, λιακοί κλπ) παρατηρούμε διαφοροποιήσεις ανά περιοχή, η εσωτερική διαρρύθμιση και η λειτουργία των χώρων μπορούμε να πούμε ότι ήταν περίπου η ίδια σε όλες τις περιοχές.

ΤΥΠΙΚΟ ΑΝΩΚΑΤΩΓΟ ΚΤΗΡΙΟ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

Στο ανώτερο επίπεδο του κτίσματος αναπτύσσεται η κατοικία με την είσοδο της στο κέντρο της μεγάλης πλευράς που οδηγεί σε ένα μικρό προθάλαμο ( διάδρομος). Ακριβώς απέναντι από την είσοδο βρίσκεται η καμαρούλα με ένα μικρό παράθυρο. Ο χώρος αυτός είναι σκόπιμα μικρός, για να ζεσταίνεται εύκολα & γρήγορα, μιας και χρησιμεύει για υπνοδωμάτιο και ίσα – ίσα που Η κρεμάστρα χωρά ένα διπλό κρεβάτι.

Κάτοψη ορόφου

Πηγή σχεδίων: http://www.5a.arch.ntua.gr

Η Καμαρούλα (Πηγή: Λαογραφικό Μουσείο Στεμνίτσας)

Το «ανωκάτωγο μακρυνάρι» της Λακωνίας και των Μολάων Από την άλλη μεριά του ορόφου απέναντι από την σάλα, υπάρχει το χειμωνιάτικο, που λέγεται έτσι επειδή στον χώρο αυτό υπάρχει πάντοτε και το τζάκι. Ο χώρος αυτός ήταν η κουζίνα και το καθημερινό του σπιτιού. Στο τζάκι οι νοικοκυρές έψηναν τα φαγητά και στον νεροχύτη που υπήρχε στην ποδιά του παραθύρου έπλεναν τα πιάτα και τα λοιπά σκεύη. Δίπλα στο παράθυρο – νεροχύτη ήταν κρεμασμένη στον τοίχο η χαρακτηριστική ξύλινη, ανοικτή, πιατοθήκη.

Τζάκι στο χειμωνιάτικο (Πηγή:Γ. Γιαξόγλου)

H ξύλινη πιατοθήκη (Πηγή: Γ. Γιαξόγλου)

Η Σάλα (Πηγή: Λαογραφικό Μουσείο Στεμνίτσας)

Νεροχύτης στο παράθυρο (Πηγή: Γ. Γιαξόγλου)

Το εικονοστάσι (Πηγή: Γ. Γιαξόγλου)

Δεξιά από την είσοδο βρίσκεται ο μεγάλος χώρος του σπιτιού, η σάλα. Είναι ένας χώρος «πολλαπλών χρήσεων». Στον χώρο αυτό κυριαρχεί το μεγάλο τετράγωνο τραπέζι, παραδίπλα είναι ο καναπές και κατά κανόνα υπάρχει και μία ντιβανοκασέλα ή ένα κρεβάτι, μιας και ο χώρος αυτός χρησιμεύει και για τον ύπνο των παιδιών της οικογένειας ή των επισκεπτών. Στη σάλα προς την μεριά της κύριας στενής όψης κατά κανόνα υπάρχουν και δύο παράθυρα. Σε ορισμένες περιοχές αντί για δύο παράθυρα βρίσκουμε δύο μπαλκονόπορτες που οδηγούν σε εξώστη που είναι καλυμμένος με κεραμοσκεπή στέγη.

Το «ανωκάτωγο μακρυνάρι» της Λακωνίας και των Μολάων Στο κάτω επίπεδο, στο ισόγειο, που εκτός από την πόρτα είχε και ένα μικρό παράθυρο στο κέντρο της όψης, ήταν οι αποθήκες και ο στάβλος των ζώων. Στο πίσω άκρο του επιπέδου αυτού, στη λίθινη καμάρα, κάτω από το χειμωνιάτικο, αποθηκεύονταν τρόφιμα. Στα κτίρια που υπήρχαν στο κέντρο του χωριού στο ισόγειο στεγάζονταν μαγαζιά (εμπορικά, καφενεία, ταβέρνες κλπ)

Η καμάρα στο ισόγειο (Πηγή: Γ. Γιαξόγλου)

Ο σταύλος στο ισόγειο (Πηγή: Γ. Γιαξόγλου)

Η προσπέλαση στον όροφο γίνεται με εξωτερική λίθινη ή και ξύλινη αρκετές φορές σκάλα, κατά κανόνα ευθύγραμμη, που οδηγεί σε μια βεράντα όπου και η κύρια είσοδος της οικίας. Η βεράντα αυτή σε άλλες περιοχές είναι σκεπασμένη με ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη και εδώ αλλά και γενικότερα στο σύνολο σχεδόν της Επαρχίας Λιμηρά, είναι ανοικτή και τη λέμε λιακό.

Η Παραδοσιακή Κατοικία της Λακωνίας και των Μολάων Στην αυλή, που συνήθως είναι περιτοιχισμένη, μπαίνεις από μια σχετικά μεγάλη αυλόπορτα, που είναι λίθινη με τοξωτή κατασκευή εξωτερικά. Η κάλυψη της αυλόπορτας αυτής γίνεται κατά κανόνα με δίρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Στην ξύλινη καρφωτή δίφυλλη πόρτα εσωτερικά υπήρχαν πάντα, εσωτερικά οι μεταλλικές αμπάρες. Στην αυλή βρίσκουμε το απαραίτητο & χρήσιμο ξυλόφουρνο αν σε μερικές περιπτώσεις, κυρίως στην περιοχή των Μολάων & του Ζάρακα, αυτός κατάσκευάζεται πάνω στον λιακό.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας