ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑ Όχι πια σιωπηλή

ELEUTHERNA SPEAKS

ΟΧΙ ΠΙΑ ΣΙΩΠΗΛΗ

Μια σπουδαία έκδοση αποκρυπτογραφεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. / A great edition interprets one of the most important archaeological sites in Greece.

ΜΑΡΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ / MARIA ANASTASIADOU ΝΙΚΟΣ ΧΡ. ΣΤΑΜΠΟΛΙΔΗΣ / NIKOS CHR. STAMPOLIDIS

Είναι η αρχαία πόλη που εδώ και 36 χρόνια διεκδικεί με τους θησαυρούς που κρύβει στα σπλάχνα της να γράψει κεφάλαια του παρελθόντος της Κρήτης πέραν του μινωικού. Αφηγείται ιστορίες με γενναίους πολεμιστές και ισχυρές πριγκίπισσες, με σπουδαίες τεχνίτριες και κοσμοπολίτες εμπόρους, κι άλλες που μοιάζουν να έχουν ξεγλιστρήσει από τις ραψωδίες της Ιλιάδας, αλλά και καθημερινές, όπως του πιστού λαγωνικού που πέθανε και τάφηκε δίπλα στον νεαρό κύριο του.

Είναι η Ελεύθερνα. Η πόλη που βρίσκεται στην καρδιά του νησιού, στη μέση περίπου της απόστασης από την Κυδωνία στην Κνωσό κι ακόμα στον δρόμο από τη Φαιστό και τη Γόρτυνα στα νότια έως τη βόρεια παραλία. Είναι η γη που σπάρθηκε με αλάτι από τους Βενετούς στα χρόνια του Μεσαίωνα για να πάψει να είναι εύφορη, ως αντίποινα στην επαναστατική δράση των Κρητών. Κίνηση χωρίς αντίκρισμα αφού ο πλούτος της έχει μείνει άφθαρτος κάτω από το χώμα κι αποκαλύπτεται από τα έμπειρα χέρια των αρχαιολόγων. Πλούτος που μαρτυρά την ανθρώπινη παρουσία από την 3η χιλιετία π.Χ., “εικονογραφεί” με λεπτομέρεια όσα περιγράφει ο Όμηρος στα έπη του για τις ταφικές πυρές και δείχνει τις ρίζες της ευρωπαϊκής Ιστορίας, καθώς πρώτη η Ελεύθερνα ίδρυσε μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη για τους νεκρούς της εκτός των συνόρων της.

Κι είναι αυτός ο πλούτος στον οποίο είναι αφιερωμένος ο καλαίσθητος και πολυτελής τόμος του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και της Lamda Development τον οποίο επιμελήθηκαν και φέτος οι εκδόσεις Ολκός υπό τον τίτλο «Eλεύθερνα». Τη μελέτη, η οποία έρχεται να προστεθεί στους ήδη 18 τόμους του εκδοτικού προγράμματος «Ο κύκλος των μουσείων» (επιστρέφει ύστερα από απουσία τεσσάρων ετών)

ELEUTHERNA IS THE ANCIENT CITY which, for the last 36 years, intends to describe in detail Crete’s past history besides the Minoan era, based on this ancient city’s hidden treasures. It narrates stories about brave and fearless warriors and tough princesses, great craftswomen and wealthy cosmopolitan merchants; some of those stories seem to originate from Iliad’s rhapsodies, while others are more ordinary, like the story of the faithful hound which died from grief and was buried next to its young master. This is Eleutherna, an ancient city that existed in the heart of the island, approximately in the middle of the distance between Kydonia and Knossos, and also on the way from Phaistos and Gortyna in the south to the north coast. During the Middle Ages, the Venetians sowed this land with salt to make it barren, in order to punish the rebellions of the Cretans. However their awful act proved to be useless, since the wealth of this area remained intact underground and now it is revealed through the efforts of expert archaeologists. The wealth of Eleutherna proves a human presence since the third millennium B.C., it “depicts” in great detail everything that Homer describes in his epics about the burial fires, and it validates the roots of the European History, since Eleutherna was the first city which founded a monument to the Unknown Soldier to honor its citizens who died out of its borders. The elegant and sumptuous volume created by the John S. Latsis Public Benefit Foundation and Lamda Development under the title “Eleutherna” is devoted to the wealth described above.

This research that will be added to the already published 18 volumes of the “Museums Cycle” publication program is signed by the Professor of Classic

Μαρμάρινο άγαλμα Σκύλλας. Παριστάνεται με γυναικείο κορμό και από τη μέση και κάτω με φολιδωτό σώμα ψαριού. Εκατέρωθεν του σώματος αποδίδονται δύο συμφυή σκυλιά. 1ος αι. π.Χ. /1ος αι. μ.Χ. / Marble statue of Skylla. Skylla is represented with a female torso and the scaly body of fish from the waist down. On either side of the body are two integral dogs. 1st ce. BC/1st ce. AD

1 Χρυσές περίτμητες ταινίες, επίρραπτες σε υφάσματα ή σε δερμάτινες ζώνες. 7ος αι. π.Χ. / Gold cutout strips that were sewn onto textiles or leather belts. 7th ce. BC 2 Πήλινος αρχαϊκός (;) πεσσός (ζάρι) / Clay Archaic (?) die 3 To Moυσείο / The Musuem

1

2

3 4

υπογράφει ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, έως τώρα διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και στο άμεσο μέλλον νέος γενικός διευθυντής τους Μουσείου Ακρόπολης, ανασκαφέας του χώρου από το 1985, Νίκος Σταμπολίδης (μαζί με τους Πέτρο Θέμελη ως το 2003 και Αθανάσιο Καλπαξή έως το 2009). Συνοδεύεται δε, από πρόλογο της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη και φωτογραφίες του Σωκράτη Μαυρομμάτη. Η έκδοση δεν διατίθεται στο εμπόριο, αλλά είναι προσβάσιμη σε μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου στα ελληνικά και τα αγγλικά από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος latsis-foundation.org.

Αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής της ιστορίας της Ελεύθερνας δεν είναι άλλος από το νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας. Ένας κόσμος νεκρών, που θα έπρεπε να είναι βυθισμένος στη σιωπή. Κι όμως η ανασκαφική σκαπάνη τον έχει μετατρέψει σε μέγα ραψωδό. Διότι στη νεκρόπολη των 1.300 τ.μ. στη δυτική πλαγιά του λόφου Πρινέ και κάτω από το τριπλό χάλκινο στέγαστρο που παραπέμπει στις χάλκινες ασπίδες που έκρουαν οι Κουρήτες για να προστατέψουν τον Δία, βρέθηκαν περίτεχνα κοσμήματα όπως το περιδέραιο από χρυσό και ορεία κρύσταλλο που μοναδικό ανάλογο του έχει βρεθεί στον λεγόμενο τάφο της πριγκίπισσας στη Σαλαμίνα

Πρώτη η Ελεύθερνα ίδρυσε μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη για τους νεκρούς της εκτός των συνόρων της

5

4 Η προθήκη του τάφου των «πριγκιπισσών-ιερειών» / The showcase of the tomb of the ‘princesses-priestesses’ 5 Tαφική πυρά αριστοκράτη πολεμιστή, 730-700 π.Χ. / The funeral pyre of an aristocratic warrior. 730-700 BC 6 Xρυσό μηνοειδές περίαπτο, 8ος-7ος αι. π.Χ. / Gold lunate pendant. 8th-7th ce. BC 7 Διακόσμηση σε πήλινη οινοχόη Πρώιμου Ρυθμού των Αιγάγρων, εισηγμένη ίσως από τη Μίλητο. Περίπου 660/650 π.Χ. / Decoration on clay wine jug of Early Wild Goat Style, imported perhaps from Miletos. Circa 660/650 BC

It may be said that, in a way, Apollo is still worshipped in Anafi.

Archaeology of the University of Crete, Nikos Stampolidis, so far the Director of the Museum of Cycladic Art in Athens and, in the near future, the new General Director of the Acropolis Museum; Stampolidis began to excavate this area in 1985 (assisted till 2003 by Petros Themelis, archaeologist and professor of the University of Crete and till 2009 by Athanasios Kalpaksis, archaeologist and professor of the University of Crete too). Also the volume contains an introduction by Lina Mendoni, Greek Minister of Culture and photos by Sokratis Mavrommatis, an expert photographer in archaeological photography. The volume is not commercially available, but it is accessible in the form of

7

an electronic book, in the Greek and English language, at the Foundation’s webpage: latsis-foundation.org.

Without question, the graveyard of Orthi Petra plays a prominent role in the history of Eleutherna. This is the world of the dead that should be totally silent and yet the excavating pickaxe of the archaeologists converted it to a loud bard. In the 1,300 sq.m. necropolis that is situated on the western slope of Priné Hill, under the triple copper cover that reminds of the copper shields struck by the Kourites to protect baby Zeus from Cronus, ornate jewels such as a necklace made of gold and rock crystal were discovered; a unique jewel comparable with it has been found in the so-called princess’ grave in Salamina, Cyprus. Also vases decorated with aquatic birds and legendary monsters that show the relation of Eleutherna with the Cyclades islands and the Eastern Mediterranean

1 Πιθανώς τμήμα τείχους της πόλης/ Possibly part of a fortification wall 2 Πλάκα από ελεφαντόδοντο του 4ου αι. μ.Χ., ίσως ο Αχιλλέας που σέρνει τον Έκτορα γύρω από την Τροία/ Ivory plaque, 4th ce. AD. Perhaps Achilles dragging dead Hector around Troy 3 Χάλκινο ειδώλιο ταύρου / Bronze bull figurine 4 Το πρώτο μνημείο του «Αγνώστου Στρατιώτη», περίπου 670 π.Χ./ The earliest-known monument to the ‘unknown soldier’. Ca. 670 BC 5 Τεφροδόχα αγγεία και κτερίσματα στον τάφο Α1/Κ1 / Cinerary vases and grave goods in tomb A1Κ1

1

4

2

της Κύπρου. Αγγεία με υδρόβια πτηνά και μυθικά τέρατα που δείχνουν τις σχέσεις της Ελεύθερνας με τις Κυκλάδες και τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. “Σκοτωμένα” όπλα (λυγισμένα, δηλαδή) ώστε να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά αλλά να παραμείνουν ως κτερίσματα.

Όσο βεβαίως κι αν το απώτατο παρελθόν της Ελεύθερνας κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη (αλλά και του επισκέπτη του μουσείου, του πρώτου άμεσα συνδεόμενου με αρχαιολογικό χώρο στην Κρήτη), δεν είναι και η μοναδική περίοδος από την οποία έχουν αποκαλυφθεί ίχνη στην ευρύτερη περιοχή της πόλης με τα ιερά και τις νεκροπόλεις της που καταλαμβάνουν συνολικό εμβαδόν περίπου 4 τ.χλμ. Γνώρισε άλλες δύο περιόδους ακμής: εκείνη των των ελληνορωμαϊκών και τέλος, των παλαιοχριστιανικών-πρωτοβυζαντινών χρόνων. Κι όπως όλα δείχνουν η ιστορία της πόλης που έζησε εποχές δόξας αλλά και λήθης έχει ακόμη πολλά να αποκαλύψει καθώς οι ανασκαφικές έρευνες είναι σε εξέλιξη και πιθανόν οι εκπλήξεις που κρύβονται κάτω από το χώμα πολλές.

3

countries were discovered, plus “bent” weapons that could not be reused but they were maintained as funeral gifts. Of course, although Eleutherna’s remotest past captures the reader’s attention (but also the interest of the visitor of the first museum directly connected to an archaeological site in Crete) this is not the unique period whose traces have been revealed in the city’s greater area, including its sanctuaries and necropolises which occupy a total area of approximately 4 sq.km. In addition, the city enjoyed two more periods of prosperity: one during the Greco-Roman years and another, finally, during the Early Christian-Early Byzantine years. Apparently, the history of the city which lived periods of glory and oblivion too, still has a lot to reveal since the excavations continue and, probably, many more surprises will be discovered underground.

5

H εφαρμογή είναι διαθέσιμη σε Android και iOS