Jazz verzacht l足 ittekens van Kaapstad
104 M A A RT / A P R I L 2 0 1 2
Bo-Kaap
Huis van Abdullah Ibrahim
Downtown
Reis reportage
De prachtige aanblik van de Tafelberg voelt als een warme deken. Overal in Kaapstad is wel een stukje van de betoverende rotsformatie te zien. Vanaf het toeristische V&A Waterfront, het authentieke Long Street en het door Apartheid verwoeste District Six, schittert de berg. De schoonheid van de natuur vormt een contrast met het drukke stadsleven en haar politieke historische wonden. Toch bruist het vrolijke Kaapstad volop, zoals eind maart tijdens het Cape Town Jazz Festival en in Swingers Jazzclub. “Jazz vertaalt en verzacht. ” Tekst & foto’s: Angelique van Os
M AART / AP R I L 2012 105
Wayne Shorter
Esperanza Spalding
Soms duikt er ook een Nederlandse naam op , zoals de geëmi greerde Hein van de Geyn
Een donkere en dreigende lucht bezorgt Kaapstad en grauw aanzicht. Haar beroemde parel, de Tafelberg, is omringd door laaghangende bewolking en mist. Zomerse kleren blijven dus nog even in de koffer. In Kaapstad is niets zo veranderlijk als het weer, want binnen een paar uur openbaart zich een strakblauwe lucht. Het is eind maart en ondanks dat de herfst hier langzaam in aantocht is, zijn er volop toeristen. Met name in het levendige havengebied V&A (Victoria & Albert) Waterfront, bekend om haar terrasjes, winkels en (vis)restaurants. De drukte rondom de haven heeft te maken met het tweedaagse Cape Town International Jazz Festival, dat eind maart duizenden mensen uit binnen- en buitenland verleidt. (Jazz)muziek en de gezelligheid die daarbij loskomt speelt een belangrijke rol in Kaapstad. Het evenement doet qua opzet, met haar strakke aankleding, diverse eettentjes, foto-expositie en kraampjes denken aan de Nederlandse North Sea Jazz variant. De twee festivals hadden in hun beginjaren een samenwerking. Het tweedaagse festival ligt aan de rand van Duncan Dock en telt vijf podia; drie indoorstages en twee buitenpodia. Er is ruimte voor zo’n veertig acts. De locatie roept wel wat vraagtekens op, omdat buitenpodium Basil ‘Manenberg’ Coetzee zich tussen twee viaducten bevindt waar druk verkeer overheen rijdt. Ook podium Bassline staat midden tussen de wolkenkrabbers en historische gebouwen. De binnenpodia bevinden zich in het moderne Cape Town International Convention Centre.
A frik a n e n e n Am erikanen Vergeleken met Nederland is het publiek wat ouder, maar qua sfeer is alles losser. Mensen dansen en zingen uitbundig mee op de snelle vrolijke Cape Jazz en Goema klanken. Dit zijn volksliedjes met een jazzy twist uit de District Six en Bo-Kaap wijken, die hun oorsprong vonden tijdens het jaarlijkse carnaval. Op het festival zijn voornamelijk Amerikaanse en Afrikaanse artiesten te zien, zoals Sandra Cordeiro, Don Laka, Youssou Ndour, Hugh Masekela, Simphiwe Dana, Earth, Wind & Fire, Dave Koz, Patricia Barber, Wayne Shorter en jong talent Christian Scott en 106 M A A RT / A P R I L 2 0 1 2
www.jazzism.nl
Esperanza Spalding. Grote namen dus, die uiteenlopen van toegankelijke mainstream tot complexere avant-garde. Voor de 13e editie van 2012, staan namen als Patti Austin, Mike Stern, James Ingram en Alfredo Frederiguez, David Sanchez , Lionel Loueke en Zahara op het programma. De diverse muziekstijlen geven een goed beeld van de smeltkroes van de (Zuid)-Afrikaanse bevolkingsroepen en tradities. Soms duikt er ook een Nederlandse naam op , zoals de geëmigreerde Hein van de Geyn. Echter, sinds de samenwerking met North Sea Jazz na de eerste vier edities beëindigd werd, is er weinig belangstelling voor Nederlandse en Europese musici. Het niveau van Europeanen zou het festival goed doen, want de kwaliteit van de acts is wisselend. Voor Zuid-Afrika is het evenement zeer belangrijk en levert het naast grote publieksaantallen, tevens een hoge werkgelegenheid op, want de hele stad staat in het teken van het festival. Overal hangen affiches , hotels zijn volgeboekt, er zijn straat-optredens en jazz schalt her en der door openbare speakers.
Schijn bedriegt De Cape jazzscene komt dus zeer levendig over, maar schijn bedriegt. Zangeres Simphiwe Dana, die regelmatig vergeleken wordt met wijlen grootheid Miriam Makeba, is een vast gezicht op het festival. Ze is zeer pessimistisch over de toekomst van jazz. Ze beweert zelfs dat de muziek ten dode is opgesch reven.“Er zijn steeds minder clubs in Kaapstad, wat voor heel Zuid-Afrika geldt. Er is geen geld, weinig media besteden er aandacht aan en veel musici zijn nog steeds slachtoffer van de Apartheid. Ik kom hier nergens aan de bak, maar ook niet in Joburg, mijn thuishaven. Ik kan het me permitteren om een tijdje te lijden onder deze omstandigheden. Ik heb naam opgebouwd en daardoor wat reserves. Ik werk aan andere projecten, zoals educatie. Met een aantal concerten op grote festivals of in Kirstenbosch (openluchttheater) red ik het wel. Dat geldt echter niet voor jong en nieuw talent. Daar is nauwelijks toekomst voor.”
Hugh Maskela
Cape Town buitenpodium
De woorden van Simphiwe Dana dringen moeilijk door wanneer ze met haar betoverende stem en prachtig uitgedoste hoofdtooi op het hoofdpodium het publiek om haar vinger windt. Ze is een ster in haar land. Hoe kan ze zo pessimistisch zijn? Bij nader onderzoek blijken er inderdaad weinig jazzpodia te zijn. Tevens wordt snel duidelijk, dat voor generaties boven de twintig jaar, de littekens van de Apartheid nog altijd de harde dagelijkse werkelijkheid vormen. Gids, local en jazzliefhebber Keith Sparks, bevestigt dat ondanks al het muzikale aanbod, de jazzclubs nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden. Glimlachend denkt hij terug aan de wilde nachten in Adderley Street. “Hier, in Manenberg’s Jazz Café, werden tussen 1994 en 1996 de meest legendarische concerten gegeven. De tegenoverliggende kerk en haar lieden staken echter een stokje voor deze ‘godslasterende muziek’ die grote geluidsoverlast bezorgde. En dat terwijl er diverse kerkleden waren die regelmatig concerten bijwoonden!” Ook jazzclub en restaurant The Green Dolphin, die ruim twintig jaar bestaat, lijkt op sterven na dood. Er zijn veel eters, er is te weinig belangstelling voor de concerten. Volgens Sparks roepen ze dat al jaren, dus wellicht valt het mee. Dat geldt gelukkig niet voor Swingers Jazzclub. Het grauwe pand aan de Wetton and Dolphin Road toont geen enkel spoor van een levendige jazzclub. De zijingang en smalle paadjes komen uit op een grote zaal met balustrades, omringd door dinertafeltjes en een klein podium. De maandagavond vormt de vaste sessieavond van gitarist Alvin Dyers en diens band. Cape jazzkenners en evenementen-organisatoren, Joey Fourie en Brad Holmes (laatstgenoemde is eigenaar van de beroemde (jazz)club Basseline in Johannesburg), vertellen dat het podium tijdens haar beginjaren slechts een handje vol mensen trok. Fourie: “Sinds drie jaar heeft Dyers het voor elkaar gekregen om met goede muzikanten te jammen, waarvoor veel belangstelling is. Ik denk dat er gemiddeld zo’n 250 man publiek op de gratis concerten afkomt. Het is de enige jazzclub in Kaapstad die op wekelijkse basis succesvol is. Ook
zijn er regelmatig betaalde concerten. Je ziet hoe gezellig en ongedwongen het hier is en iedereen weet het inmiddels te vinden. Het gaat als een soort buzz door de stad die hier van alles gebeurt.”
K ale vlakt e Opvallend is dat er weinig blanken de club bezoeken. Helemaal vreemd is het niet, want de roots en het hart van de veelzijdige Cape Jazz ligt van oudsher in de townships, waarvan District Six de bakermat vormde. Het schept een schrijnend en dubbel gevoel om de kale zandvlaktes te zien, even buiten het centrum, aan de rand van Devil’s Peak. Her en der liggen rotsblokken die verwijzen naar de Stone meetings, vergaderingen van intellectuele kleurlingen en kunstenaars die gezamenlijk protesteerden tegen het Apartheidsbewind. Het is onvoorstelbaar dat zo’n 60.000 mensen van allerlei bevolkingsgroepen hardhandig zijn verwijderd door de destijds apartheidsgezinde stadsbestuurders. Keith Sparks is er geboren en getogen. Hij vertelt dat de wijk vanaf 1966 tot de blanke buurt Zonnebloem werd verklaard en bulldozers alles met de grond gelijk maakten. De nieuwe wijk kwam echter nooit van de grond, mede door wereldwijde afkeuring. De omgeving veranderde in een sloppenwijk en in zeventien jaar tijd werden de bewoners verbannen naar kale vlakten rondom de townships Mitchell’s Plain, Athlone en Atlantis. In 1983 verloor het laatste gezin hun huis. Slechts een school, kerk en moskee zijn behouden gebleven. Een soortgelijke actie overkwam ook de bewoners van de wijk Sofiatown in Johannesburg, nu bekend als Soweto. De sporen van de Apartheid zijn dus eigenlijk zeer recent.“Ja, inderdaad. Het tij keert sinds het politieke bewind van Mandela in 1994. Sinds 2000 wordt ieder jaar een stuk land teruggegeven aan de rechtmatige eigenaars of nabestaanden. Het duurt echter jaren eer hier iets is opgebouwd. Voor de mensen is toch het belangrijk, want de spirit van de wijk is nooit verloren gegaan.” Ondanks de criminaliteit en armoede, was de bevolking van District Six zeer divers en leefden er www.jazzism.nl
‘De tegenover liggende kerk en haar lieden staken echter een stokje voor deze ‘gods lasterende muziek’ die grote geluids overlast bezorgde’
M AART / AP R I L 2012 107
Cape Town festival hall
diverse beroemde kunstenaars. Muziek speelde een belangrijke rol in het dagelijkse leven. Sparks stopt op de hoek van Hannover en Darling Street bij een wat vervallen gebouw. Hij vertelt dat het de ‘muziekschool’ is van beroemde jazzpianist Abdullah Ibrahim, die evenals de geprezen en in 2010 overleden saxofonist Robbie Jansen, in de wijk opgroeide. De zijkant van het gebouw is beschilderd met vier portretten, waar onder icoon Mandela.“Ibrahim geeft af en toe concerten in de kelder en heeft er een studio. Het is een van de geheimen van Kaapstad. Via via hoor je wanneer hier iets gebeurt. Oren gespitst houden dus, want je weet het nooit…” Andere lokale helden die Sparks aanbeveelt zijn gitaristen Jimmy Dludlu, Mac Mckenzie en Richard Ceasar en zangeres Malaika. Hun muziek is te koop in cd-zaak The African Music Store, gevestigd in Longstreet, dat met haar Victoriaanse balkons een en al New Orleans-achtige sferen uitademt. Het is een levendige uitgaansbuurt, met groezelige barretjes en uitdagende sexy nachtclubs met livemuziek, zoals Mama Afrika.
B e w o g e n v e rle d en Naast alle muzikale en sociaalpolitieke achtergronden heeft Kaapstad natuurlijk veel meer te bieden, hoewel overal in de stad (door Nederlandse staatnamen en architectuur), sporen te herkennen zijn van het bewogen verleden van de VOC en Britse invasie. Company’s Garden bevat tuinen en standbeelden die teruggaan tot zelfs 1652, toen VOC voorman Jan van Riebeeck met de scepter zwaaide. Recenter is de HIV-rozentuin, ter herinnering aan ontelbare aidsslachtoffers. Het imponerende parlementsgebouw en Tuinhuys en diverse musea vullen het groene hart aan. Iets verder, slechts drie blokken verwijderd van het District Six museum, ligt Grande Parade; een enorm plein waar dagelijks markt is. Aan de linkerkant pronkt de statige City Hall (1905), terwijl rechts wolkenkrabbers een beeld van Down Town LA oproept. Schuin daar tegenover, met uitzicht op de Tafelberg, ligt Kasteel de Goede Hoop. Gebouwd in
Long Street
1666 en bedoeld om de nederzetting van de VOC te beschermen. De burcht is prachtig intact en heeft diverse zalen die een beeld geven van de historische achtergrond. Ondanks de vredige aanblik van het kasteel en de groene omgeving, volgt een nare bijsmaak in de toiletten, die vroeger als kerkers dienden voor de oorspronkelijke bewoners, de Khoikhoi en San. Eindelijk is het tijd om de Tafelberg van dichtbij te bewonderen, via de kabelbaan die binnen tien minuten omhoog glijdt naar ruim 1067 meter. Het uitzicht bij helder weer is verbluffend. Elke hoek is anders. Het drukke stadsleven wordt letterlijk omarmd door de natuur met haar rotsformaties, woeste zee, goudgele stranden, prachtige baaien met pittoreske dorpjes en het desolate Robbeneiland straalt in de oceaan. Naast de top zijn er vele wandelpaden en klimtochten mogelijk rondom de berg en omringende rotsformaties de Twaalf Apostelen, Devils Peak en of Lions Head. Diverse gezinnen picknicken met het fenomenale panorama op de achtergrond. Een andere sprookjesachtige oase ligt beneden aan de berg. De botanische tuin Kirstenbosh is rijkelijk begroeid met Fynbos plantenfamilies, waar bezoekers gemakkelijk een halve dag ronddwalen. Ook komt de halve stad af op de geliefde Summer Sunset concerten. Op een van de weidse velden in het park staat een prachtig wit openluchtpodium waar geregeld jazzoptredens te vinden zijn. Zo draait Dj duo Goldfish op 11 maart jazzy house beats en galmen de trompetklanken van nestor trompettist Hugh Masekela op 25 maart in het park.
Tevens wordt snel duidelijk, dat voor generaties boven de twintig jaar, de littekens van de Apartheid nog altijd de harde dagelijkse werkelijk heid vormen
H agelwit Na Kirstenbosch lonkt de Cape Peniïnsula, de kustweg die kronkelt langs hagelwitte stranden als Clifton en Camps Bay en sterk doen denken aan het Callifornische Venice Beach met haar hippe clubs. Een favoriet vissersdorpje is, Kalk Bay. Hier is de vis verser dan vers en direct te nuttigen bij Kalky’s, hotspot voor fish & chips. Afzakkend naar beneden loopt ook de spoorlijn, die eindigt in Simons Town. www.jazzism.nl
M AART / AP R I L 2012 109
Uitzicht tafelberg
Hotspots Kaapstad Cape Town International Jazz Festival 30 en 31 maart www.capetownjazzfest.com
Swingers Jazzclub 1 Wetwyn Road, Wynberg, +27 (0)21 7622443 Elke maandagavond va. 21.00 uur. Old Mutual Summer Sunset Concerts Van november t/m april www.oldmutual.co.za/music of webtickets.co.za +27 (0)217998783 African Music Store 134 Long Street
House diners Een bijzonder initiatief zijn de Home Diners van Joey Forie. Hij organiseert dagelijks intieme etentjes bij lokale gastheren, zoals Reggie Carstens. Hij serveert streekgerechten en geeft tijdens het koken een kijkje in het huishouden en dagelijks leven van een gemiddelde Kaapinwoner. Homesofafrica.co.za Info dagtrips: South African Tourism: www. southafrica.net, Keith Sparks: www. afrisynergy.com
Marco’s African Place 15 Rose Lane Bo-Kaap Restaurant met Afrikaanse livemuziek
Erheen: South African AirWays vliegt vanaf Schiphol via Frankfurt naar Kaapstad. Vliegtijd: ca. 13 uur, nauwelijks tijdsverschil. (www.flysaa.com)
Gold of Africa Restaurant & museum met gratis djembe workshop, dans en vele traditionele Afrikaanse gerechten 96 Strand Street
Verblijf: The Ports Wood Hotel*** Perfecte ligging, bij haven en V&A Waterfront. Met zwembad, nette kamers en goed ontbijt www.portswood.com.za
Bo- Kaap Kombuis 7 Augst Street, Bo-Kaap Fantastische Indische buffetgerechten op heuvel in kleurrijke Bo-Kaap wijk met prachtig uitzicht op de Tafelberg.
Veel dank aan South African Tourism, Cape Town International Jazz Festival, The Ports Wood Hotel, South African Airlines & TMC Media Group.
110 M A A RT / A P R I L 2 0 1 2
www.jazzism.nl
De trein rijdt langs de betoverende kustlijn binnen anderhalf uur naar het hart van Kaapstad. Hier vlakbij is tevens de beroemde Afrikaanse pinguïnkolonie te vinden. Gids Keith Sparks slaat af bij Bellevue Road, een klein zijstraatje dat uitkomt op Boulders Beach. Alleen locals kennen deze ‘ingang’, dus geen hordes toeristen. Een tekenclubje portretteert in alle rust de pinguïns, die zich niets aantrekken van hun gezelschap. Na een klein half uurtje volgt bijna ongemerkt de entree van het nationale park. Na bijna twee uur rijden wordt het drukker: bestemming bereikt. Ondanks de vele toeristen, is het uitzicht vanaf Cape Point en haar vuurtoren prachtig. Er komt geen eind aan de verre zeegezichten. Een stuk rustgevender is de Cape Point wandelroute die zich al kronkelend met vlonders een weg baant door het fynbos, langs het Bounty-achtige Diaz Beach. Er zijn hier nauwelijks mensen, waardoor wild, zoals een paartje elanden, zich laat zien. Binnen driekwartier is de top bereikt. Hier zijn meer mensen, die vanaf Kaap de Goede omhoog zijn geklommen en genieten van het uitgestrekte landschap. De terugweg van deze droomroute is al even indrukwekkend. De open vlaktes van het natuurreservaat gaan op in slingerende wegen, omgeven door rotsformaties, baaien en kleine dorpen als Scarabough, favoriete surfspot Kommetjie, en het idyllische Hout Bay, dat in een inham tussen berg en oceaan ligt. Het landschap wordt met de berggezichten in de oceaan nog adembenemender rond Chapman’s Peak Drive. Het is een intensieve route die zo’n 600 meter boven zee kronkelt en vergelijkbaar is met de legendarische Californische kustroute, Highway 1. Het enige wat ontbreekt is goede muziek. Keith Sparks weet daar raad mee, en zet een cd van Hugh Masekela op. Terwijl het prachtige heuvellandschap langzamerhand vervaagt, verschijnen de eerste daken van de townships langs de snelweg. Het grote contrast is wederom voelbaar. Masekela zingt met pijn in het hart over onuitwisbare littekens. Het roept een dubbel gevoel op in dit natuurschone landschap, waar blank en zwart op het eerste gezicht in balans lijken te leven. De realiteit is een stuk harder. Toch zijn locals Keith, Joey Fourie en Brad Homes optimistisch: “Het gaat langzaam, maar er waait een andere wind in Kaapstad. Onze kinderen dragen niet de littekens van onze generatie. Cape Jazz vormt een belangrijke stem in onze gemeenschap. Het vertaalt en heelt de wonden van al het leed dat ons is aangedaan. Muziek verbindt mensen. Dat geeft veel troost. Luister maar naar onze broeders. Laten we hopen dat de tekst met de jaren verandert en puur over ons prachtige landschap gaat.”