Jazz Fest Berlin

De opzet is wat kleinschalig, het verhaal is echter boeiend. Jazz Fest Berlin is een van de oudste Europese festivals die ondanks politieke spanningen iconen als Miles Davis, Dizzy Gillespie, Gil Evans en John Zorn programmeerde. Dit jaar staat het festival van 1 tot en met 4 november in het teken van free jazz en andere kunstvormen. Het festival is een van de vele jazzinitiatieven in een metropool vol contrasten dat zich steeds meer ontpopt tot een hip broeinest.

TEKST: ANGELIQUE VAN OS FOTO’S: JOKE SCHOT

Bert Noglik, de nieuwe artistiek directeur van het Jazzfest

De Zweedse trombonist, Nils Landgren en de Deense zangeres Caecilie Norby

Reportage

t s e n i e o r

b p i H

a k k e m n z j z i l a r J e B Graffitti bij Club Edelweiss in het Görlizter Park in Kreuzberg.

JazzFest Berlin 2011

Kat Baloun & The Alleycats in Yorckschlösschen “Home of jazz & blues” in de Yorckstrasse in Kreuzberg

‘Vroeger kon ik een glimp van het festival opvangen via televisieuitzendingen’ (Bert Noglik)

Het is stil op straat. Over de brede Bundesallee razen om zeven uur ’s avonds slechts een handjevol auto’s.

Schijn bedriegt, want Berlijn is altijd levendig. De metropool ademt alternatieve rebellie uit in vele donkere barretjes, hippe cafés, ontmoetingsplekken en op (kunst)markten. Het is een goedkope stad, en een broeinest voor kunstenaars, waardoor er veel jonge mensen en studenten leven. In de Meierottostraße, een zijstraat van de Bundesallee, zijn weliswaar nauwelijks jongelui te vinden, gezellig is het er wel. Felgekleurde neonletters kondigen het jaarlijkse Jazz Fest Berlin aan. Het vierdaagse festival (1-4 november) heeft een lange geschiedenis. In 1964 verwees Martin Luther King tijdens het openingswoord van het festival naar de grote betekenis van jazz voor de Afro-Amerikaanse bevolking; “De jazzmusicus creëert orde en waarde met zijn wereldlijke klanken via zijn instrument, wanneer het leven dat niet lijkt te bieden. Het is geen wonder dat zoveel Amerikaanse negers, die op zoek zijn naar hun eigen identiteit en dit overwinnen, bestaan uit jazzmusici.” Symbolische woorden in een stad die uit elkaar werd getrokken door het Communisme en waarvan de wonden van de Tweede Wereldoorlog nog moesten helen.

Jon g en sdr oom Toch weerhield het King en iconen als Miles Davis, Dizzy Gilespie en de Joodse John Zorn er niet van om naar het jazzfestival te komen. Anno 2012 is er uiteraard nogal wat veranderd, zowel in muzikaal opzicht als qua bezoekers. De nieuwe artistieke directeur, Bert Noglik (1948), weet er alles van. Hij neemt volgens de traditie na vier jaar het stokje over van trombonist Nils Landgren. Geboren en getogen in Oost-Berlijn, werd hij als tiener door zijn neef die in het Westen woonde, aangestoken door het jazzvirus. De komst van de Muur veranderde alles.“Ja, het is bizar. Vroeger kon ik een glimp van

het festival opvangen via televisie-uitzendingen.

Ruim dertig jaar heb ik het festival als ‘buitenstaander’ meegemaakt en nu mag ik zelf de programmering invullen. Het is een jongensdroom.”

Noglik heeft meerdere jazzboeken op zijn naam staan, was artistiek directeur van de Leipzig Jazz Days en Musik- Zeit series, en betrokken bij diverse jazzradioprogramma’s. Hij liet zich er dus niet van weerhouden om met jazz in aanraking te komen. Er waren medewerkers van het festival die vanuit het Westen wel naar het Oosten mochten reizen en die hij ontmoette op ‘neutraal terrein’, tijdens het Jazz Festival Warschau. Vooral begin jaren ’70 werd er regelmatig informatie uitgewisseld over free jazzmusici en ontstonden er hechte vriendschappen.“Natuurlijk heb ik na de val van de Muur elke editie bijgewoond, dus inmiddels heb ik wat schade ingehaald. De eerste keer voelde alsof ik in Mekka was beland, eindelijk kon ik de sfeer van de grote zaal ervaren, de muziek live absorberen.

Een heerlijk bevrijdend gevoel was dat. ”

An der e k oek Noglik wil de komende drie edities free jazz doen herleven door deze stroming een eigen platform te bieden. Daarnaast wil hij accent leggen op multimediaproducties en crossovers met andere kunstvormen, zoals literatuur en film. Dat heeft mede te maken met de oorsprong van het festival, dat staat voor hoge kwaliteit en authenticiteit. Zo is er dit jaar een performance van pianiste Geri Allen met tap dancer Marice Chesnut, een filmmuziekproject omtrent Hans Eisler van de Duits-Deense groep Das Kapital en filmmakers Nicolas Humbert en Martin Otter, en is er literatuur van schrijver Harmut Geerken met drummer Famaouou Don Moye. Dat is andere koek, wat ook geldt voor de puur muzikale acts die veel minder mainstream en commercieel zijn dan de afgelopen jaren het geval was. Met Remembering

Der Verlassene Raum aan de Koppenplatz.

Monument ter nagedachtenis aan de gedeporteerde Joden.

Kunstfabrik Schlot wordt geleid door de Nederlander John Kunkeler 56 SEPTE M B E R / OK TOB E R 2012

www. j az z i s m . nl

pianiste Carla Bley en bassist Steve Swallow

Jutta Hipp brengen klarinettist Rolf Kühn en pianiste Julia Hülsmann een hommage aan de leading lady uit de Duitse jazzscene van de jaren ’50. Verder is er een special rondom drummers Piere Favre, Günter Sommer en Manu Katche, zijn het Archie Shepp en Michel Portal Quartet te zien, speelt Poolse nieuwkomer Daktari en de Marius Neset Group. In september volgen er meer namen.

Qua locaties verandert er weinig, wat jammer is. De hoofdzaal, Haus der Berliner Festspiele, heeft weliswaar een goede akoestiek en biedt ruimte voor zo’n 1200 man per concert, toch ontbreekt een gezellige festivalsfeer. Dat komt deels omdat er slechts drie concerten per avond zijn en (eet)standjes ontbreken. Hoofdreden is dat de andere podia verdeeld zijn over de stad en er niet echt een festivalcentrum is. Voorafgaand aan de concerten is het wel aardig om te eten bij Bar Jeder Vernuft, een oude spiegeltent en variété restaurant dat pal naast het theater ligt en sfeervol is aangekleed in jaren ’30 stijl. Nieuwe podiumplek wordt de Akademie der Künste, waar labelmanager Jost Gebers van FMP, van 1969-1989 free jazz programmeerde. Hier zijn drie piano/drumduo’s te zien: Irène Schweizer en Pierre Favre, Marilyn Crispell en Paul Lytton, Aki Takase U en onze eigen Han Bennink.

D am pi g e m en i g te Wie naar clubs als Quasimodo of A-Trane wil, moet minimaal een kwartier lopen en hopen dat er nog ruimte is om binnen te komen. Zo stond er in 2011 een dampende menigte te dringen voor de ingang van The A-Train, wat eigenlijk een te klein podium is voor het festival. Toch staan er regulier vele grootheden, zoals Brad Mehldau en Christian McBride. Tijdens het festival was er geen gaatje meer vrij tijdens een optreden van de Deense zangeres Ida Sand die spontaan jamde met pianist Joe Sample.

Waarom is er eigenlijk voor zo’n constructie gekozen?

“De Jazzclubs ademen een lossere atmosfeer uit dan bij het hoofdpodium. Zie de concerten in de clubs als een soort afterparty. Alleen The A-Trane heeft een andere functie: dat is meer een platform voor aanstormend talent”, aldus Noglik.

Wie naar clubs als Quasimodo of A-Trane

De sfeer in kelder Quasimodo is inderdaad een stuk losser en het publiek wat jonger. Hoewel de gemiddelde leeftijd rond de 40 à 45 jaar ligt. Mensen nuttigen al luisterend een drankje aan de bar, leunen tegen de muur, swingen of zitten pal voor bands als Hypnotic Brass Ensemble of Big Sam’s Funky Nation.

Het enthousiasme van het publiek is groot, de energie hoog. Tijdens het festival zijn er elke avond jazzgerelateerde concerten, terwijl de reguliere programmering is verschoven van jazz naar pop.

St ad van co n t r as t en Naast al het jazzvuurwerk door dat ‘s avonds plaatsvindt, valt er overdag ook genoeg te ontdekken. Drie dragen Berlijn is eigenlijk te kort om een goede indruk te krijgen van de stad. Het uitgebreide U & S-bahn netwerk is een uitkomst, maar vergt nogal wat puzzelwerk om er wegwijs in te worden. Reizen met de bus maakt de stad overzichtelijk. Het beste alternatief is om te voet op pad te gaan of om een dagtocht per fiets te maken.

Er zijn niet overal fietspaden, dus een beetje uitkijken.

Berlijn is een stad van contrasten, enerzijds verstrengeld in haar duistere Nazi- en communistische verleden, anderzijds rebels en modern qua architectuur, opkomende kunstateliers en uitgaansleven. Daarnaast is het straatbeeld levendig op het beroemde Alexanderplatz, waar de metershoge tv-mast overal bovenuit toornt. Hier zijn regelmatig skaters, dansers en muzikanten te vinden en is de voormalige DDR-sfeer nog duidelijk te proeven door de sobere omringende flats. De sfeer bij Postdammerplatz

wil, moet minimaal een kwartier lopen en hopen dat er nog ruimte is om binnen te komen

Berlijn, een stad van oude en nieuwe architectuur.

Sammie “Big Sam” Williams in contact met het enthousiaste publiek in Quasimodo.

www. j az z i s m . nl

S EPTE M B ER / OK TOBE R 2012 57

Het beeld van een simpele parkeerplaats en woonwijk verandert, wanneer je beseft dat je over Hitlers Bunker loopt

is totaal anders door moderne wolkenkrabbers en de overdekte Sony Center koepel, die met haar gekleurde lichten doet denken aan een opstijgend ruimteschip.

Het befaamde museumeiland, dat uitkomt op Unter den Linden, doet tijden van de Barok herleven met statige en sierlijke panden.

De stad gaat meer leven dankzij wandelrondleidingen met organisaties als Insider Tour. Een trip over het Derde Rijk toont de enorme impact van het Naziregime. Zo verwijzen de gaten in een muur naar razzia’s, verandert het beeld van een simpele parkeerplaats en woonwijk, wanneer je beseft dat je over Hitlers Bunker loopt, en krijgt Tiergarten park een hele andere betekenis door te weten dat er vele executies plaatsvonden. Natuurlijk is het Berlijn Holocaust Monument indrukwekkend, waar elke steen het verlies symboliseert van omgekomen Joden. De impact wordt wellicht het meest tastbaar bij Topografie des Terrors, het voormalig hoofdkantoor van de Gestapo en SS, waar verzetshelden tussen 1933-1945 gevangen en geëxecuteerd werden. De multimediatentoonstelling laat een diepe brok in de keel achter. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de achtergelaten sporen van het DDR-regime….

Hi ppe w i j k en Gelukkig stikt Berlijn ook van de hippe opkomende wijken. Beste voorbeelden zijn Friederichshain (Oost) en Kreuzberg (West), die na de val van de Muur zijn samengevoegd. Overdag valt er weinig te zien in deze wat sobere en armoedige multiculturele wijken, maar ’s avonds zoeken overal jongeren en alternatieve kunstenaars elkaar rondom de SimonDach-Strasse en de Karl-Marx-Allee op in provisorische cafés, antikraakpanden en talloze bars.

Wandel bij eerstgenoemde straat ook eens binnen bij

O-Ton, een van de weinige cd-& vinylzaken die er nog over is, en een aardige jazzcollectie heeft. Op de hoek bij Yorckstrasse zit Yorckschlösschen, dat met haar 100 jaar één van de oudste jazz-& bluespodia van de stad is en zeer geliefd onder Berlijnse musici. Naast een gezellig, bijna New Orleans aandoende uitstraling, is er tevens een groot buitenterras.

Jazz- & wereldmuziek, bladmuziek, boeken en films zijn eveneens te vinden bij Dussmann das Kulturhaus, in Mitte, het hart van de stad. Naast alle toeristische trekpleisters bestaat Mitte vooral uit een Joodse gemeenschap. Ook hier zijn sporen te vinden van razzia’s, die herdacht worden met bronzen plaatjes op de straat voor hun woonhuis. Gelukkig is het nu een gezellige buurt, met vele hofjes met verscholen brasserietjes en winkeltjes, zoals de Sophien strasse en de Heckman Höffe. Hier zitten chique winkels met retro-kleding, terrasjes en een typische bonbon macherei. Een leuke uitgangstent is Balroom Clärchens Ballhaus, waar naast salsa en tango ook swingavonden zijn. De club doet de sferen van de jaren ’20 en ’30 herleven door haar balzaal, omringd door balustrades met zithoekjes en grote dansvloer.

Ook op jazzgebied heeft Mitte wat te bieden. Zo bestaat sinds 1995 de moderne club B-Flat, met haar lange strakke designbar, waar veel Europese eigentijdse jazz geprogrammeerd wordt en befaamde Amerikanen optreden. Free jazz en geïmproviseerde muziek is een stukje verderop te vinden bij Jazzkeller 69, waar Nederlanders als Sean Bergin en Tobias Delius eveneens spelen. Verder is er het ruime Kunstfabrik Schlot, dat door haar lage plafond, maar sfeervolle witte muren en houten vloer, een andere ambiance creëert dan een stoffige kelder. Hier zijn veelal Duitse opkomende bands te ontdekken, zoals Argon Quartet, Erna Rot en Eskeemo.

Eén van de weinige overblijfselen van de 170 kilometer lange muur

Het nieuwe centrum van Berlijn 58 SEPTE M B E R / OK TOB E R 2012

Oude wachttoren uit de DDR www. j az z i s m . nl

De cirkel is rond met Jazzwerkstat, een platform voor Duitse en internationale jazzmusici met een klassiek randje, dat vlakbij het Berlin Jazz Fest aan Kurfürstendamm ligt. Zowel overdag als ’s avonds ademt Berlijn

Hot Spots Berlijn

Festival & clubs Jazz Fest Berlin Berliner Festspiele Schaperstr. 24 www.jazzfest-berlin.de A-Trane Bleibtreustr. 1/Ecke Pestalozzistr. www.a-trane.de Jazzkeller 69 Postfrach 23549 www.jazzkeller.69.de Yorckschlôesschen Yorksrt. 15 www.yorkschloesschen.de B-Flat Rosenthaler Str. 13 www.b-flat-berlin.de Jazzkeller 69 Oranienburger Str.67 www.jazzkeller69.de Kunstfabrik Schlot Chausseestr. 18 www.kunstfabrik-schlot.de Jazzwerkstatt InstitutFrancais Kurfurstendamm 211 www.jazzwerkstatt.eu Dussmann das Kulturkaufhaus Friederichstr. 90 www.kulturkaufhaus.de O-Ton Krossener Str. 18 Dagelijks geopend van 12.0020.00 uur; ma. va.14.00 uur Markten Berlijn kent vele weekendmarkten. Op zondag

jazz. Gelukkig is de stad met haar vruchtbare initiatieven en uitbundigheid makkelijk te bereizen, want zelfs na een week tolt het hoofd van alle indrukken en is het een must om terug te komen.

trekken veel gezinnen en stelletjes bijvoorbeeld naar het Mauerpark (Eberswalderst.): een mix van kleding, accessoires, levensmiddelen, kunst en verzamelobjecten.

De sfeer is erg multicultureel en gemoedelijk. Kom wel op tijd, vanaf de middag kan het erg druk zijn. Andere tip: markt op Winterbergerplatz (zaterdag, 9.00- 15.00).

dankzij particuliere verzamelaars. Er zijn zo’n 400 litho’s en etsen te zien, waaronder pronkstukken als Don Quixote en Tristan en Isolde.

Postdammer Platz www.daliberlin.de

Musea Het aanbod van musea is enorm, alleen het museumeiland telt al 20 (!) instituten. Een aantal tips: Gemäldegalerie Dit museum hangt vol parels van grootse Europese schilders (13e-18e eeuw), zoals Rembrandt, Vlaamse Meesters, Dürer, Rafael, Titiaan en Caravaggio. Zeer de moeite waard.

Kulturforum Potsdamer Platz, Matthäikirchplatz www.smb.museum. Tip: op do. avond (tot 22.00 uur) is het lekker rustig.

Verblijf Jazzhotel Ellington Midden in het centrum, nabij het Berliner Festspiele, ligt het unieke Ellington Hotel. Dit statige pand heeft een lange geschiedenis. Het hotel heeft zijn naam te danken aan Duke Ellington, die evenals Louis Armstrong, Ella Fitzgerald en andere jazzhelden optraden in de voormalige Badewanne zaal, wat nu dienst doet als chique ontbijtzaal. Het voormalige Haus Nürenberg is gebouwd tussen 1928-1932 en ontworpen door architect Erich Mendelsohn. Vanaf eind jaren ’20 was het een dans- en cabaretclub (Femina Palast), die na de Tweede Wereldoorlog uitgroeide tot de populairste jazzclub van Berlijn. De jazzglorie werd in de jaren ’70 overgenomen door undergroundsterren als David Bowie en Frank Zappa, waarmee de legendarische ‘Dschungel-disco’ was geboren. De rest van het immense pand (285 kamers en suites), was onderdeel van een bank. De imposante kluis is daar nog het bewijs van en is nu omgetoverd tot exclusieve wijnkelder. Vanaf 2007 werd het pand

Brôhan Museum Focus ligt op Art Deco, Jugendstil en Functionalisme (1889-1939).Intiem museum met prachtige collectie vazen, beelden, servies, meubilair en schilderijen. Leuk te combineren met antiekzaakjes in Die Berliner Antikstrasse, Suarezstrasse (Sophien Charlotte Platz).

Schloss str. 1a (Schloss Charlottenburg) www.broehan-museum.de) Dali Die Ausstelling Het werk van de surrealistische schilder Salvador Dali is hier permanent tentoongesteld

Topgrafie des Terrors Niederkircherstr. 8 www.topographie.de

www. j az z i s m . nl

omgedoopt tot designhotel, waarbij de liefde voor jazz werd hersteld. Overal hangen prachtige zwart-wit foto’s van Susanne Schapowalow, die alle grote jazziconen fotografeerden tussen 1948- 1965. In sommige kamers, zoals de Deluxe uitvoering, hangen ook jazzfoto’s.

Op donderdag, vrijdag en zaterdag zijn er in de lobby live radio-uitzendingen van Jazz Radio 106.8, die al 19 (!) keer de New York International Radio Broadcasting Award won.

Ook zijn er regelmatig jazzconcerten op zondag (11.30 uur) en van juni tot en met september grotere evenementen in de binnentuin. Tot slot is er een speciale sigaar- en rookkamer.

Het Duke restaurant heeft een hoogstaande keuken en keuze uit maar liefst 420 wijnsoorten. Kortom, een hotel voor de echte jazzliefhebber!

Ellington Hotel Neurenberger Strasse 50-55, +49 30683150. www.ellington-hotel.com Met dank aan het Duits Verkeersbureau, Sigrid Streifer, Deutsche Bahn, Jazz Fest Berlin en Ellington Hotel.

S EPTE M B ER / OK TOBE R 2012 59