Crisis in de jazz

V.l.n.r. Mijke Loeven, Robert Soomer, Henriëtte Post, Juan Martinez, Anita Verheggen, Marcel Kranendonk, Sophie Blussé

Crisis in de jazz?

‘ Crisis komt uit het Grieks en betekent keerpunt’

Tafel conferentie

De cultuurbezuinigingen zijn in volle gang. De komende vier jaar moet 200 miljoen euro bespaard worden. De schade is groot en inmiddels zichtbaar. Wat betekent dat voor de jazzsector? In hoeverre is er sprake van een crisis? En hoe pakt het veld de problematiek aan? Aan tafel met zeven kenners. “Misschien moeten we iemand als Benjamin Herman naar Den Haag sturen?”

Tekst: Angelique van Os

Fotografie: Joke Schot

Eén voor een druppelen ze binnen in de stijlvolle bibliotheek. Het strakke witte pand van De Nieuwe Liefde, het (spirituele) centrum voor bezinning, debat en podium voor poëzie, literatuur en muziek van theoloog en dichter Huub Oosterhuis, vormt een passend decor voor een bijzonder gesprek. Een gesprek tussen kenners uit de jazzsector: Sophie Blussé (Muziek Centrum Nederland), Mijke Loeven (Jazz International Rotterdam), Robert Soomer (Radio 6), Marcel Kranendonk (Vereniging van Jazz en Improvisatiemuziek Podia), Henriëtte Post (Fonds Podiumkunsten), Juan Martinez (Jazz Orchestra of the Concertgebouw) en Anita Verheggen (Nederlands Toonkunstenaars Bond). Jazzism vroeg hen mee te praten over de bezuinigingen binnen de jazzsector, want er is van alles aan de hand. Zo raken festivals, podia en orkesten in het nauw; zoals het Metropole Orkest die hopelijk vier jaar de tijd krijgt van de overheid om zich los van de omroepen te ontwikkelen.

Het Fonds van de Podium Kunsten (FPK) heeft slechts 40 procent van de meerjarige aanvragen voor 2013 tot 2016 gehonoreerd (80 instellingen in plaats van 118; er waren in totaal 203 aanvragen ingediend, waarvan 14 uit de jazzsector).

Jazz International Rotterdam stuurde samen met samenwerkingspartners LantarenVenster, de Doelen en North Sea Round Town een ingezonden brief naar wethouder Laan (VVD) toen zij verbijsterd een negatief Cultuuradvies ontvingen van de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur, die de concertante (avant garde) jazz met 86 procent (!) wilde bezuinigen. Inmiddels heeft de Dienst Kunst en Cultuur van de gemeente Rotterdam dit advies herzien (zie kader Aukje Bolle).

I nkom enscrisis Ook sluit MCN per januari 2013 haar deuren door gebrek aan financiële steun van de Rijksoverheid. De partijen waar het instituut haar ondersteuning ondermeer aan verleend moeten projecten op eigen kracht gaan voortzetten. Zo krijgt het Jazzarchief huisvesting bij de Universiteit van Amsterdam, maar geld voor activiteiten is er (nog) niet. De VPRO gaat zelf de Boy Edgar Prijs organiseren. De Young Vips Tournee wordt overgenomen door VIP zelf. Voor gemeenten en het FPK is het een zware taak om de bezuinigingen door te voeren, maar ook een uitdaging om met het veld naar oplossingen te zoeken.

In hoeverre is er sprake van een crisis?

Juan Martinez: “Ik ervaar geen crisis in de jazz op artistiek niveau. Ik heb het gevoel dat er in Nederland nog nooit zoveel goede jazz en er zoveel publiek is geweest. Er is de afgelopen twintig jaar een sterke jazztraditie opgebouwd. Het gaat mis met de aansluiting op beleidsmatig niveau.”

Anita Verheggen: “Er heerst een inkomenscrisis.

Over een brede linie worden allerlei inkomstenbronnen voor musici, podia en instellingen aangetast. Veel artiesten hadden bijvoorbeeld last van de btw-verhoging; gelukkig is dat teruggedraaid. Ik ben bang dat het voor musici steeds lastiger wordt om hun vak op professioneel niveau uit te oefenen.”

Sophie Blussé: “Ik denk niet in termen van crisis, maar in veranderingen. Wat MCN betreft: straks is er geen sectorinstituut meer waar de professionele jazzscéne terecht kan voor informatie en advies.

Projecten zullen in kleinere vorm moeten overleven; misschien zelfs verdwijnen, zoals het Real Book en www.jazzism.nl

‘Er is in Nederland nog nooit zoveel goede jazz en zoveel publiek geweest’

NOVE M B E R / DE CE M B E R 2012 69

‘beeldvormingsdip’: er klonken negatieve geluiden vanuit de media en politiek die impact hadden op de bevolking. Crisis komt uit het Grieks en betekent keerpunt. Zo zie ik het. Er is zat potentieel publiek, goede artiesten, maar hoe bereiken we onze doelgroepen en hoe houden we alles gaande?”

Martinez: “Het is een morele crisis, waarbij het politieke beleid onder invloed van de PVV de beeldvorming heeft aangetast.”

Post: “Er is meer gaande: een probleem wat al langer speelt is de mismatch tussen vraag en aanbod. Jazz Impuls is bijvoorbeeld jarenlang een belangrijke factor geweest, maar ondanks subsidieondersteuning en welwillendheid van mensen is het niet gelukt om hun jazz aanbod te programmeren in theaters.”

Robert Soomer: “Het gebrek aan publiek is inderdaad een groot probleem. Ik zie vaak bands van topniveau spelen voor een halfvolle zaal.”

Kranendonk: “Ik denk dat de jazzsector in het bijzonder en de podiumkunstensector als geheel meer moet nadenken over trends in de samenleving en daar zowel een lange- als korte termijnvisie voor moet ontwikkelen. Jazz moet concurreren met andere (vrije)tijdsbestedingen.”

Kleinschalig

‘Eind jaren ’90 was het hip om naar de hoge kunsten, zoals jazz te luisteren, maar ook om een concert van André Hazes te bezoeken’

70 N OV E M B E R / D E C E M B ER 2012

MuxicXport, de opleiding voor artiestenmanagers.

Daarnaast moeten we waken voor versnippering van de jazzscéne, minder concerten en vervlakking van het aanbod. Gelukkig gebeuren er ook leuke dingen, zoals de nieuwe NSJ Club.”

Henriëtte Post: “De crisis is volgens mij al veel langer gaande en het is de vraag of de huidige bezuinigingen hier debet aan zijn. Twintig jaar geleden heerste er een heel ander gevoel onder de Nederlandse bevolking: er was ruimte voor allerlei projecten, zonder bezwaar dat dit met belastinggeld werd gefinancierd. Die gedachte lijkt erg te zijn veranderd, evenals de publieke interesses. Eind jaren ’90 was het hip om naar de hoge kunsten, zoals jazz te luisteren, maar ook om een concert van André Hazes te bezoeken, terwijl die combinatie tien jaar daarvoor not done was. De laatste jaren blijkt dat veel mensen de subsidiering van kunst- en cultuur inmiddels niet langer nodig vinden, zoals bleek uit een enquête van het NRC in 2011. Opmerkelijk is dat er nauwelijks instellingen zijn die dit hebben opgepikt en hun publiek als ambassadeur laten spreken. De vraag is hoe ervoor te zorgen dat het draagvlak zowel bij de politiek, als bij de bevolking terugkomt.”

In hoeverre is er voldoende publiek voor jazz in Nederland?

Marcel Kranendonk: “Volgens mij is er veel publiek, maar twee jaar geleden was er een www.jazzism.nl

Mijke Loeven: “Het is belangrijk voor podia en instellingen om onderzoek te doen naar publieksdoelgroepen, want er is denk ik wel genoeg publiek. Het heeft wellicht meer te maken met het verzorgen van goede marketingcampagnes, waarvoor professionals nodig zijn. De investering en ondersteuning van de infrastructuur van deze professionals wordt bedreigd. Het is denk ik een politieke keuze of een specifieke niche als avant garde jazz mag bestaan. Ik geloof hierin, en dat mag kleinschalig zijn van hoge kwaliteit, maar de geschiedenis leert dat het niet lukt dit naar een commercieel niveau te vertalen. De culturele sector piekert zich suf: hoe kunnen we dit voortzetten zonder ondersteuning? De tendens heerst dat de sector zich niet genoeg zou aanpassen. Mijn ervaring is dat het veld juist ontzettend innovatief en creatief is. We halen er uit wat er in zit, maar sommige kunstvormen hebben wat steun nodig.”

In hoeverre onderneemt het jazzveld genoeg in tijden van bezuinigingen?

Blussé: “Ik heb niet de indruk dat gezelschappen die afhankelijk zijn van subsidie het hoofd laten hangen.

Musici zijn altijd ondernemend. Wel zijn er grote zorgen bij podia: zij moeten ‘veiliger’ en mogelijk minder gaan programmeren, wat gevolgen heeft voor de artistieke inhoud. En dát staat de musici nog wel te wachten. Wat gebeurt er dan met de talentvolle en kansrijke musici die niet dezelfde kwaliteiten hebben op organisatorisch vlak? Vallen

Anita Verheggen : senior beleidsmedewerkster Nederlandse Toonkunstenaars Bond (NTB), afdeling Jazz.

De NTB is dé vakorganisatie voor jazzmusici, met een uitgebreid netwerk in de jazzwereld en adviseert en ondersteunt jazzmusici op maat bij de opbouw van hun muziekcarrière.

Henriëtte Post : lid Raad van Bestuur Fonds Podiumkunsten (FPK).

Het FPK is hét Rijkscultuurfonds voor alle professionele podiumkunsten. Voor de periode 2013-2016 is 24,5 miljoen euro te verdelen, 40% minder dan in 2008.

Marcel Kranendonk: voorzitter Vereniging van Jazz en Improvisatiemuziek Podia (VIP).

De VIP vertegenwoordigt de belangenbehartiging van zo’n 25 aangesloten Nederlandse jazzpodia.

Mijke Loeven: directeur van Jazz International Rotterdam (JIR) JIR programmeert concerten in LantarenVenster, De Doelen en tijdens NS Round Town en Codarts. JIR besteedt aandacht aan publieksbereik en talentontwikkeling.

Sophie Blussé: projectleider jazzafdeling Muziek Centrum Nederland (MCN) MCN is het sectorinstituut voor de professionele Nederlandse muziekwereld. Het kennis- en promotiecentrum zet zich in voor alle muziekgenres. De jazzafdeling organiseert projecten als de Dutch Jazz & World Meeting, de Young VIPs Tournees, VPRO Boy Edgar Prijs en de Compositieopdracht North Sea Jazz en Jazz on Stage.

Robert Soomer: eindredactie NTR Radio 6 soul & jazz (NTR) Radio 6 is de nationale publieke radiozender voor soul & jazz, met aandacht voor livemuziek, festivals en achtergrondinformatie over de muziek.

Juan Martinez : artistiek leider Jazz Orchestra of the Concertgebouw (JOC) Het orkest richt zich zowel op nationaal als internationale podia. Veel eigen projecten en repertoire van orkestleden.

Met dank aan De Nieuwe Liefde. www.denieuweliefde.com

zij nu tussen wal en schip?”

Loeven: “Ja, inderdaad, die bijzondere artistieke taal zou kunnen verdwijnen als er geen ondersteunende infrastructuur meer is.”

Verheggen: “Die taak ligt deels ook bij conservatoria, het is een beroepsopleiding en moet haar musici voorbereiden op de arbeidsmarkt.”

Post: “Het is belangrijk dat voor deze specifieke musici en gezelschappen fondsen blijven bestaan. De belangrijkste omslag is wel dat het ondernemerschap van musici meer stimulans krijgt. Voor bepaalde initiatieven was het de afgelopen 30 jaar geruststellend dat ze bijna zeker waren van een vierjaarlijkse subsidie. Dat is nu volkomen afgelopen.”

Het Jazz Orchestra of the Concertgebouw was een van de vier gezelschappen die geen financiële bijdrage ontving, ondanks een positief advies. Dat moet nogal frustrerend zijn?

Martinez: “Ja, het is zeer teleurstellend. Vanuit het NAPK (Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten) is er nu een lobby gaande om te kijken of de politieke bezuinigingen om te buigen zijn voor de instellingen die wel een positief advies hebben ontvangen. Ik ben blij met deze activiteiten, maar voorzichtig in mijn verwachtingen.”

Post: “Het is vervelend om een zogenaamde ‘zaaglijn‘ te moeten stellen, de grens waar subsidie ophoudt.

Aan de hand van vier criteria, artistieke kwaliteit, pluriformiteit, ondernemerschap en spreiding, geeft de commissie aanvragers een specifieke score en rangorde, waarna gekeken wordt wie wel en niet in aanmerking komt voor ondersteuning.”

Ook samenwerkingspartners JIR, LantarenVenster, De Doelen en NS Round Town moeten bezuinigen.

Inmiddels is de aanvraag herzien, maar het advies van de Rotterdamse Raad deed nogal wat stof opwaaien.

Mijke Loeven : “We hebben meegedacht, bezuinigd en kunnen gezamenlijk voor een relatief laag bedrag van twee ton veel mooie muziek presenteren. Samen met Music Matters, Grounds en Bird krijgt Jazz International Rotterdam waarschijnlijk toch ondersteuning. Samen vormen we dan een sterke infrastructuur voor Rotterdam Jazzstad. We zijn heel blij dat de politiek dat ook inziet.”

Een verschuiving van beeldvorming werd al genoemd; in hoeverre is de politiek betrokken bij jazz?

Loeven: “Op lokaal niveau zie je dat politici zich op eigen titel enorm inzetten voor de sector, waar ik heel dankbaar voor ben.”

‘We halen er uit wat er in zit, maar sommige kunst­ vormen hebben wat steun nodig’

Diederik Sam som Soomer: “Misschien is het tijd een lobby voor jazz op te zetten met een ambassadeur die zich zichtbaar maakt in politiek Den Haag? Misschien moeten we iemand als Benjamin Herman naar Den Haag toesturen? Om voor Mark Rutte en Diederik Samsom te spelen en een goed gesprek te hebben.” www.jazzism.nl

NOVE M B E R / DE CE M B E R 2012 71

Aukje Bolle : beleidsmedewerker Dienst Kunst & Cultuur Rotterdam, portefeuille Muziek Is namens de Dienst Kunst & Cultuur betrokken bij het verdelingsvoorstel van het Rotterdamse cultuurplan en onderhoudt nauw contact met lokale jazzinstellingen

Verdelingsvoorstel “De Rotterdamse Raad voor Kunst & Cultuur (RRKC) is een onafhankelijk adviesorgaan, dat over ingediende subsidieaanvragen adviseert. Zij spreekt een advies uit, waar de dienst Kunst en Cultuur met een team namens het college, een verdelingsvoorstel van maakt. Na akkoord van de gemeenteraad is de verdeling definitief.

In het voorstel wordt afgeweken van het advies van de RRKC. Er is een gesprek geweest met alle betrokken partijen over de mogelijke consequenties van het advies. We hebben geconstateerd dat de onafhankelijke positie van Jazz International de kracht vormt van het Rotterdamse bestel. Het aanbod van jazzmuziek wordt goed verdeeld over verschillende podia en de verschillende publieksgroepen. De jazzsector, met name de avant garde, is inhoudelijk heel stevig, maar ook fragiel: het gaat om kleine publieksgroepen. Daarom vinden wij het van belang dat de coördinatie die er is actief blijft, zodat de podia elkaar niet onderling beconcurreren. Goede coördinatie leidt tot betere publieksontwikkeling voor de sector. Dat is wat Jazz International doet, overigens met een zeer efficiënte werkwijze waarbij het budget optimaal gebruikt wordt. Voor de gemeente vormden deze elementen de aanleiding om de instellingen in het verdelingsvoorstel te blijven ondersteunen.

In de stad zijn er goede mensen actief die flexibel zijn, zich op de inhoud richten en veel onderzoek doen naar bijvoorbeeld het bereiken van hun publiek. De solidaire samenwerking is tekenend voor de sector en ik heb dan ook veel vertrouwen in de Rotterdamse jazzscène.”

Jazz Bizz Nizz no. 8 De crisis als keerpunt Voorlopig de laatste Jazz Bizz Nizz, dé talkshow en meeting voor jazzprofessionals die sinds 2010 wordt georganiseerd door Muziek Centrum Nederland, vindt op 20 november plaats in de Grote Zaal van Huis aan de Werf in Utrecht. Met een flinke bezuinigingsronde achter de rug en een hoop veranderingen voor de boeg in 2013, zal Jazz Bizz Nizz geheel in het teken staan van de crisis als keerpunt.

Toegang is gratis. Op www.jazzbizznizz.nl worden in oktober de namen van de sprekers bekendgemaakt.

Kranendonk: “Dat heeft waarschijnlijk alleen zin bij inzet voor de hele kunstsector.”

Soomer: “Laten we in ieder geval voor zowel het publiek als de politiek daar een bekend gezicht vanuit de jazz voor vragen.”

Martinez: “Ik denk eerder aan een figuur als Erika Terpstra, iemand die de politieke wereld goed kent, zelf geen muzikant is en niet uit eigenbelang spreekt.”

Soomer: “Saxofonist Jan Menu zei laatst: wat als alle podia, theaters en musici een week hun deuren sluiten? Zodat mensen beseffen wat ze mogelijk gaan missen.”

Over lobbyen gesproken: hoe zit het met sponsoring?

Verheggen:“Er zijn zeker mogelijkheden. Een mooi voorbeeld is het Metropole Orkest. Als het orkest straks op eigen benen staat liggen daar opties, omdat ze niet meer gebonden zijn aan de regels van de omroep. Ze hebben in het verleden aanbiedingen gekregen om een maand met Gino Vanelli in een casino in de VS te spelen. Nu kunnen ze wel met commerciële partijen gaan praten.”

Martinez: “Ik merk dat de sponsormarkt vrijwel op slot zit. Al twee jaar proberen onze mensen met een economische topachtergrond een hoofdsponsor te vinden. Zonder succes; ook daar is de crisis voelbaar.

We zijn gedwongen om zodanig te saneren dat we nagenoeg een vrijwilligersorganisatie zijn geworden.”

Verheggen: “Wij zitten met het Nationaal Jeugd Jazz Orkest met hetzelfde probleem. Voor 2013 zitten we goed, maar daarna moeten we ook op zoek naar een mecenas...”

Blussé: “Nederland heeft een enorme internationale status als jazzland, met onderscheidende groepen en sterke merken als North Sea Jazz, het Bimhuis en de jazzopleidingen. Er is een nieuwe generatie musici die zich ontwikkelt in een tijd dat er minder geld beschikbaar is en die leert via andere manieren (social media) support en publiek te vinden.“ Tot slot, hoe ziet de toekomst er uit voor de Nederlandse jazz, waar liggen mogelijkheden?

Martinez: “Kunst is het meest weerbare van de samenleving. Wat er overblijft zijn culturele uitingen. Binnen de jazz betekent dat: de kwaliteit van de muziek. Dat belang is volgens mij in het publieke debat zoek geraakt de afgelopen jaren.

Mede hierdoor krijgen kunstenaars het stempel kwetsbaar te zijn, wat in werkelijkheid niet zo is.

Wij moeten blijven opkomen voor die muzikale waarde, vechten voor onze identiteit.”

Soomer: “Ja, het is heel belangrijk dat partijen elkaar blijven vinden en ondersteunen. Sophie heeft expertise, ik kan mijn medium inzetten, Juan kan prachtig saxofoon spelen, Mijke heeft een podium, Henriette heeft geld….hahaha.”

Loeven: “Ik sluit me aan bij Marcel: zie de crisis als een keerpunt met het behoud van het goede. Met samenwerking en vernieuwing komen we er wel.” www.jazzism.nl

‘De belang­ rijkste omslag is wel dat het onder­ nemerschap van musici meer stimulans krijgt’

NOVE M B E R / DE CE M B E R 2012 73