Geilo Ice Music Festival

Ice Music Festival Geilo

Een onwerkelijk sprookjesachtig schouwspel

Musici van het speciale concert, North Pole-South Pole, spelen voor het eerst samen op hun 'verse' ijsinstrumenten

Reisreportage

Tussen Oslo en Bergen ligt het plaatsje Geilo, ingebed tussen skien natuurgebieden. Het is een walhalla voor outdooractiviteiten, maar voor jazzliefhebbers vindt begin februari het magische Ice Music Festival plaats. Daar brengen ijsinstrumenten oergeluiden van Moeder Aarde tot leven.

Tekst: Angelique van Os | Foto's: Henk Bothof

D

e sneeuw knarst en knispert onder de voeten.

Jassen en broeken schuren langs elkaar. Adem dwarrelt in cirkeltjes omhoog. Het is koud, ruim achttien graden onder nul. Het is bijna volle maan en de sterren staan strak aan de heldere hemel. In het speciaal ontworpen iglobouwwerk heeft het publiek zich inmiddels dicht tegen elkaar aan genesteld. Zachtjes trommelt Terje Isungset met dikke handschoenen op zijn ijsofoon, wat lijkt op een vibrafoon. Het rustgevende ritme ondersteunt de lieflijke Noorse zanglijnen van Maria Skranes. Elke beweging is als een dialoog met meditatieve stilte, elk detail hoorbaar. Het is vooral een geïmproviseerd klankconcert; terug naar de oergeluiden van Moeder Aarde. En dat klinkt avontuurlijk en vrij. Wie voor het eerst een ijsconcert ervaart, verbaast zich er zonder twijfel over dat alle instrumenten ‘gewoon’ werken. Hoewel, niets is vanzelfsprekend, want aangezien dit natuurlijk handwerk is en zeer beïnvloedbaar door weer en temperatuur, is het afwachten wat het moment brengt.

komen liefhebbers en nieuwsgierigen op het evenement af.

Mensen combineren het festival met een wintersportvakantie, waarvoor het gebied zich zeer goed leent.

Levensbehoefte Wat Isungset het meest intrigeert aan ‘ice music’ is het unieke geluid. De lage, donkere tonen van de basdrum en bas, tegenover zachte, rustgevende klanken van de iceofoon bijvoorbeeld. Volgens de klankkunstenaar leert de ervaring dat het vooral gaat om het totale concept. “Met mijn concerten wil ik een bepaalde boodschap overdragen, maar met ijs gaat het nog een stap verder.

Water verbindt, want haar aderen komen overal ter wereld samen

Concerten De Noorse percussionist Terje Isungset geeft al sinds 1999 jazzconcerten met ijsinstrumenten over de hele wereld en heeft daarmee een uniek concept en eigen sound neergezet. Begin oktober verscheen zijn vijftiende album met ijsmuziek, The Art Of Irrigation; een volledig geïmproviseerd duoalbum met trompettist en elektronicagoeroe Arve Henriksen. In december verschijnt een livealbum van concerten uit 2017 met vocaliste Skranes.

Daarnaast organiseert hij, in het dorp waar zijn roots liggen, al ruim dertien jaar het Ice Music Festival Geilo. Geilo is een dorp van slechts 2500 inwoners. Het vierdaagse evenement is nog altijd kleinschalig, maar heeft inmiddels een schare fans. De initiator wil het evenement exclusief houden, dat is belangrijk voor de sfeer en voor de sound. Echter van heinde en verre

Ik heb veel respect voor andere landen en culturen. Water is een van de vijf essentiële basiselementen, een levensbehoefte. In zoveel landen is (schoon) water geen vanzelfsprekendheid. Het is een voorrecht om met water, sneeuw en ijs te kunnen werken. Het zijn oerbronnen. Toen ik met deze concerten begon, namen veel mensen mijn boodschap niet serieus. Maar water verbindt, want haar aderen komen overal ter wereld samen. Dat moeten we koesteren. Inmiddels weten de mensen wel beter. IJs en water hebben ook iets mysterieus, want alleen natuurlijk ijs brengt geluid voort. Met een kettingzaag halen we jaarlijks blokken ijs uit lokale meren. Dat klinkt elk jaar anders. Het juiste ijs bestaat uit

Saxofonist Grzech Piotrowski (l) en ijskunstenaar Bill Covich

80 D E C E M B E R 2 0 1 7 / J A N UA RI 2018

INDOOR CONCERTEN Terje Isungset verzorgt ook indoor ijsjazzconcerten en is een aantal keren in Nederland te zien geweest. Hij heeft met vele musici gewerkt, zoals landgenoten saxofonist Karl Seglem, gitaar-improvisator Stian Westerhus en gitarist Bram Stadhouders.

De indooroptredens vormen een intrigerende, rustgevende beleving. Het zijn vooral de stilte en concentratie die hierbij overheersen. Tevens is het makkelijker om binnen liveregistraties op te nemen, want buiten gaat veel sound verloren. Tijdens zijn duoconcerten met zangeres Maria Skranes, wisselt de percussionist regelmatig van ijsblokken die onderdeel uitmaken van zijn percussie-instrumentarium.

Zijn assistent zorgt ervoor dat het ijs op een constante temperatuur blijft in de speciaal ontworpen vriezer. “Zelfs na zoveel jaren speelervaring blijft het een uitdaging om het ijs en de instrumenten in goede staat te houden. Het kan makkelijk breken of smelten, en ik weet van tevoren niet wat de ijskwaliteit is als ik ga bouwen. Het weer is bepalend. Het kost veel tijd en je moet veel fouten maken voordat je weet wat wel en niet werkt.”

Info: terjeisungset.no

TIP: Voor of na het Ice Music Geilo festival kun je met de trein doorreizen naar kustplaats Bergen, waar diverse jazzclubs zitten die een regulier programma aanbieden.

De moderne Evans Jazz Club, Jassbox (met dj’s), Østre (hedendaagse elektronische jazz), Ståoppjazz (voor conservatoriumstudenten en lokale musici), Ny Musikk Bergen (concertserie met focus op avant-garde) en jams in Café Opera.

Terje Isungset DECEMB E R 2017/ J AN UAR I 2018 81

Links Snorre Bjerck op perscussie en Steinar Raknes op bas

Vanwege de verwachte hogere temperaturen wordt het Ice Music Festival in februari mogelijk verplaatst naar Finse, een hoger geleden dorp. Houd de website in de gaten voor het laatste nieuws en data: icemusicfestival.no

bewegend water, zodat de kans op vervuiling klein is en het geen luchtbubbels heeft. Wanneer vervuilt water bevriest, heeft het geen klank. Niemand weet wat hiervan de oorzaak is.”

IJssculptuurkoning Isungset heeft een internationaal team van vrijwilligers om zich heen verzameld. Zij zijn een maand lang, dagelijks bezig in een kleine werkplaats om de ijsinstrumenten vorm te geven. In de buitenlucht welteverstaan, dus het is behoorlijk afzien. Onder de vrijwilligers is de Amerikaanse ijssculptuurkoning Bill Covitz. Het is intrigerend om hem aan het werk te zien, met grote kettingzagen, hakmessen, boormachines, beitels en ander zwaar geschut legt hij de laatste hand aan een aantal instrumenten die uitgespreid zijn op zijn outdoor werkbank. Zijn geheime wapen

Met soundeffects tovert Piotrowski donkere klanken uit de ijssaxofoon hierbij is waterlijm. Als onderdelen aan elkaar verbonden moeten worden, spuit hij er water tussen. Het vriest direct vast.

De voorbereiding kost het meeste tijd, want Covitz moet vorm en structuur bestuderen. Als hij een plan van aanpak heeft, betrekt hij de muzikanten erbij en gaat net zo lang door totdat zij tevreden zijn. “Ik kan de techniek, vorm en structuur creëren, maar ik ben geen muzikant. Mijn kettingzaag is mijn instrument, dus ik ga af

82 D E C E M B E R 2 0 1 7 / J A N UA RI 2018

op hun aanwijzingen. Dat gebeurt vaak on the spot.” Zo kijkt de Poolse saxofonist Grzech Piotrowski nauwlettend mee als Covitz de eerste ijssaxofoon bijschaaft. Wanneer de vorm klaar is, boort en blaast hij er met een speciaal apparaat een gat in en checkt samen met Piotrowski de opening voor de hals. Ondertussen brengt Minna Raskinen met ijzerdraad en schroeven de juiste stemming aan bij de ijskantele, een soort kleine variant van een harp en traditioneel Fins instrument. “Het is spannend, want we hebben dit nog niet eerder gemaakt; geen idee hoe het straks klinkt. Het blijft altijd een risico om te werken met ijsinstrumenten. Dat is ook gelijk de charme ervan”, aldus Raskinen.

‘Vals’ spelen IJskoning Covitz legt uit dat hij met de strijkinstrumenten een beetje ‘vals’ moet spelen, anders is het niet mogelijk om het instrument goed te laten klinken en versterken. Bij een bas en gitaar moeten de houten body’s voor de snaren samengevoegd worden met het ijs, voordat er gestemd kan worden. “Het komt heel nauw bij snaar- en strijkinstrumenten. Intonatie en zuiverheid zijn zonder ijs al lastig te realiseren. De temperatuur speelt natuurlijk mee. Hoe kouder, hoe beter, want het ijs resoneert dan meer en heeft lagere tonen. Het is twee keer voorgekomen dat het bijna te warm was. Dan checken en beschermen we de instrumenten constant, en gaan we over op plan B: alles de vriezer in.”

Bill Covitz is vanaf het begin betrokken bij het festival. Hij was voorheen chef-kok in een restaurant en is vanuit zijn culinaire achtergrond - waar ijssculptuurprojecten vaker ingezet worden bij buffetten - in het vak gerold. Percussionist Arthur Lipner, die evenals Covitz uit Connecticut komt, was de schakel tussen Terje Isungset en Covitz. Hij vroeg Covitz een ijsmarimba te maken zodat hij kon studeren voor de eerste editie van het festival. De ijssculptuurman vond het een uitdaging om een instrument te maken en was gelijk verkocht. Hij reisde mee naar Noorwegen en maakt sindsdien alle instrumenten.

Iceodelic trip Als we onszelf weer in vier lagen (thermo)kleding hebben gehesen, wandelen we richting het ijspodium. Het halfronde decor gaat op in het witte landschap en als de duisternis valt en de blauwe spots aangaan, ontstaat er een onwerkelijk sprookjesachtig schouwspel.

Wanneer contrabassist Snorre Bjerck de eerste noten plukt en strijkt, begint de mystieke ‘iceodelic’ trip. We raken bijna in trance door het pulserende, meditatieve ritme, dat langzaam qua dynamiek toeneemt. Met soundeffects tovert Piotrowski donkere klanken uit de ijssaxofoon. Niet altijd even zuiver, maar elke klank intrigeert. Het is een mix van vrije jazz en Noorse folk. We vergeten de kou en laten ons meevoeren door de muziek, die steeds intenser wordt. Het ijs kleurt rood en het geeft een surrealistische sfeer aan de oerkreten die de mannen op het podium produceren.

Tijdens het tweede concert is de Finse Raskinen wat zenuwachtig, ze heeft immers nog nooit op de ijskantele gespeeld. Het geluid doet oosters aan. Tokkelend en plukkend aan de snaren zoekt ze naar klank. Het instrument ontstemt regelmatig. Terje Insungset, die met veel concerten meespeelt, grapt: “Dit nummer heet Fins

De Finse Minna Raskinen begeleidt op de ijskantele landgenoot zangeres Anita Lethola-Tollin

stemmen”, waarop Raskinen reageert: “Een veelvoorkomende titel.” Het mag de pret niet drukken, dat hoort bij dit onvoorspelbare festival. Wanneer Raskinen op een kleinere variant van de kantele speelt, houdt ze zich beter staande.

Overdag, met een strakblauwe lucht en een lekker verwarmend zonnetje, krijgt het ijspodium tijdens een familieconcert een heel andere sfeer. Niet minder mooi, want achter de bühne zijn de fraaie bergen zichtbaar en kleurt het landschap wit. Locals en toeristen hebben hun kroost meegenomen en zijn dik ingepakt met blitse zonnebrillen op de neus. Bill Covitz geeft een korte demonstratie ijsbeeldhouwen en werkt daarna op het podium stilletjes door aan een ijsharp, terwijl er diverse muzikanten op het podium verschijnen en aan de kinderen uitleggen wat improviseren is. Gemoedelijkheid alom. Dat is het mooie van dit festival, de kleinschaligheid en bedrijvigheid van Ice Music Geilo maken het tot een persoonlijk, laagdrempelig event, waarbij de vriendelijkheid van de mensen en de magische sfeer je als een warme deken omhullen.

Meer info: icemusicfestival.no Deze reportage kwam tot stand met medewerking van het Noors Bureau voor Toerisme (visitgeilo.no, visitnorway.nl), Highland Lodge (highlandlodge.no), restaurant Hallingstuene (Hallingstuene.no).

Met KLM vlieg je vanaf Amsterdam naar Oslo of Bergen, waarna je de reis vervolgt per trein - check de treintijden, want ze sluiten niet altijd goed aan - (klm.com, nsb.no).

Met dank aan: Innovation Norway, Visit Geilo (Pål Knutsson Medhus), CherryLab, Terje Isungset, Emile Holba, Fagerlund Husky en Nina Gässler.

OUTDOOR WINTERSPORT Naast het Ice Music festival heeft Geilo meer te bieden, zoals talloze wintersportmogelijkheden. Geilo ligt in het Hallingdal, parallel aan drie meren en aan de voet van Hallings-karvet en Skaupsjøen Hardangerjøkulen. Tevens vormt het dorp in het westen de poort naar Noorwegens grootste Nationaal Park, Hardangervidda. Vergeleken met de Alpen is het hier relatief rustig, maar omzeil wel de Noorse vakanties want de locals weten dit gebied feilloos te vinden. Er zijn 39 skipistes, verdeeld over vier parken van verschillende niveaus en er is een langlauf netwerk van maar liefst tweehonderd kilometer. Zo kun je tussen de concerten door met multi-instructeur Nina Gässler van Aktiv Geilo gaan langlaufen, skiën, sneeuwschoenwandelen en of fatbiken.

Info: geilo-aktiv.com De omgeving van Geilo uitermate geschikt om een sledetocht met husky’s te maken; zo is Fagerlund Husky een goed adres, een kleine veertien kilometer buiten het dorp in Skurdalen. Eigenaar Kenneth Eliassen maakt rauwe tochten met maximaal vijf personen over een groot bevroren meer. Info: fagerlund-husky.no

DECEMB E R 2017/ J AN UAR I 2018 83