Piemonte GRANDE Italie

De geheimen van het noorden

De fraaie bergterrassen rondom het dorpje Roccaverano.

Ontdek de verrassendste 70 GRANDE italiĂŤ

Jong en oud keuvelt op het geliefde Piazza della Bollente, met haar twee heet waterfonteinen met reinigende werking.

plekjes van Piemonte

Tekst en fotografie Angelique van Os

GRANDE italiĂŤ 71

Het glooiende weidse landschap vanuit Rik Rensen’s stulpje. Meraviglioso, oftewel schitterend!

Zijn passie en respect voor Piemonte zijn groot. In vele opzichten: het landschap, de regionale slow cooking, de hartelijke mensen en de ongestoorde rust en ruimte.

De Nederlandse journalist Rik Rensen koestert zijn ervaringen in de Noord-Italiaanse omgeving en deelt deze in zijn nieuwe boek ‘Geheimen van Piemonte’. Wie al die plekjes bezoekt, krijgt al snel de smaak te pakken.

72 GRANDE italië

GRANDE italië 73

D

e donkere slingerweggetjes zijn scherp en stijgen tot ruim 750 meter. Een paar keer moet hij ondanks zijn lage snelheid op de rem staan. “Dat scheelde niet veel. Je wilt geen ree op je motorkap hebben.” Nog geen twee minuten later schiet er een groot wild zwijn voor de auto het gras in. “Ja, dat loopt hier allemaal rond.”

De Nederlandse journalist en communicatieadviseur Rik Rensen is erop bedacht; hij rijdt regelmatig in het donker op de verlaten wegen rond het Piemontese dorpje Roccaverano. In 2006 kocht hij hier een bouwval en viel als een blok voor de verre berggezichten van de uitgestrekte vallei. Zijn passie voor Piemonte en zijn bewoners is groot.

Hij schreef vele columns over de intensieve verbouwing van zijn huis, de regionale slow cooking en de hartelijke mensen uit de omgeving. Nu zijn die columns gebundeld en aangevuld met persoonlijke verhalen en lokale gerechten in het boek Geheimen van Piemonte. De bundel vormt een persoonlijke leidraad, want gehuchten rijd je onwetend voorbij, terwijl daar net dat ene heerlijke restaurantje zit of dat weggetje bij een bijzonder wijnhuis uitkomt, zo blijkt al snel. Piemonte stikt van de verborgen geheimen.

Bouwen op afstand

De gezellige smalle straatjes van Aqui Terme.

74 GRANDE italië

In het donker valt er weinig te zien van de omgeving.

Wanneer de slaapkamerluiken de volgende ochtend opengaan, openbaart zich een prachtig glooiend landschap, vol van vers gemaaid gras, naald- en hazelnootbomen, linden en olmen. Behalve getjirp van krekels en vogels en brommende landwerktuigen is het stil. Heerlijk stil. “Dat is de reden waarom ik hier per se wilde wonen. Zo wil je elke ochtend wel wakker worden, nietwaar?” Rensen kijkt trots het dal in, waar een aria fresca, een fris windje, vanuit de Ligurische Zee omhoog briest. Wie de verhalen in zijn columns leest, krijgt ongetwijfeld respect voor het resultaat van zijn Casa San Rocco. Na ruim twee jaar ploeteren met water- en riooloverlast, dagelijkse perikelen met de lokale aannemers, architect, timmerman en de gemeente, was het huis af. Hij schrijft er in geuren en kleuren over, met de nodige zelfspot. Nu kijkt hij er met heimwee op terug: “Zo’n tweede huis bouwen op afstand is wel een heel boeiend proces. Communiceren via sms’jes, contact leggen met de lokale bevolking en telkens weer de verrassing wat je aantreft wanneer je na 1.200 kilometer het gebied bereikt.”

Had hij er nooit slapeloze nachten van? Nee, dat niet.

Wel was het belangrijk dat hij dagelijks een vinger aan de pols hield met de geometra (architect) en de aannemers,

Levensgenieter Rik Rensen .

waarvan de eerstgenoemde de baas was. Rensen: “Twee kapiteins op één schip betekent oorlog. Ik zat ze op de huid en dat was nodig, want de mannen hadden ook andere broodheren. Als je niet regelmatig wat van je laat horen, dan gaat de ander voor en heb jij het nakijken. Ik moest continu in hun mindset blijven zitten. Doe je dat niet, dan loop je het risico dat ze niet ‘thuis’ zijn of dat je uit hun systeem raakt.”

Belangrijke ijkpunten De schrijver vertrok niet zomaar naar Piemonte.

Zijn band met Italië gaat terug naar zijn jeugd, toen bezocht hij het land al regelmatig met zijn ouders. De voormalige hoofdredacteur van RTLNieuws, NOVA en de Wereldomroep werkte en woonde halverwege de jaren 1980 als correspondent voor NRC Handelsblad in Rome. Nu runt hij samen met een paar collega’s het communicatieadviesen trainingsbureau R3Media. In 2005 overwoog hij om een tweede huis aan te schaffen op het platteland. Maar waar?

Niet in Toscane: te duur en te druk. Niet in de Abruzzen: te ver weg. Via vrienden komt hij uit in Piemonte en hij is al snel ‘verkocht’. Zijn persoonlijke verhalen gaan over de authenticiteit van deze Noord-Italiaanse regio, het eten en de mensen. Is dat niet overal te vinden in de Laars? Wat is eigenlijk het geheim van Piemonte? “Dit gebied kent vele geheimen. Een stad als Turijn is nog niet overspoeld door toeristen, het is authentiek. Dat geldt eigenlijk voor de hele regio. Er heerst rust, er is ruimte en het landschap is dynamisch. In het plaatsje Bra ligt de bakermat van de slow > GRANDE italië 75

Zo eenvoudig kan lekker eten zijn. (Vecchio Borgo, Acui Terme).

Journalist Rik Rensen toont trots de column die hij heeft geschreven aan Carla, de eigenaresse van de beste biologische slager uit de weide omtrek: Macelleria Piemontese da Carla.

cooking, die onder leiding van Carlo Petrini is uitgegroeid tot een culinaire speler van formaat. Het eten in Piemonte is iets robuuster dan in het zuiden, deels beïnvloed door de Fransen, met de nadruk op (rund)vlees en kruiden.

Eenvoud, pure producten van een hoge kwaliteit, daar houd ik van. Vanaf het najaar zijn er veel stoofpotten en is het truffel- en funghitijd. De grootste troef vormen wellicht de hartelijke en betrouwbare mensen die je hier – na enige tijd - omarmen. Het is nog onontdekt gebied.”

Wanneer Rensen het over wonen op zich heeft, gaat hij zelfs nog een stap verder. Hij noemt Piemonte de enige plek ter wereld waar voor hem alle belangrijke ijkpunten in het leven samensmelten. Zoals wonen in een stabiele democratie met een centrale ligging. En genieten van culinaire hoogstandjes zonder poespas, omringd door zee, bergen, rust, prachtige natuur en een rijk cultureel en kunstzinnig erfgoed, aangevuld met een aantrekkelijk klimaat.

San Rocco De kracht van Piemonte is veelal te herleiden tot kleine dingen. Met de huurauto toont Rensen een eerste voorbeeld: een pittoresk kerkje. Niet veel bijzonders, zou je zeggen, maar hier staat letterlijk de deur open. De sleutel steekt nog in het slot. “Dat zie je niet meer zo snel in Toscane. Toeristen zouden snel zo’n oude sleutel meenemen als souvenir. Hier is het vertrouwen in de medemens nog groot; wie wil, kan naar binnen. Overigens zit er een verhaal achter, want dit kerkje is vernoemd naar Rocco, die met zijn 76 GRANDE italië

hond rondreisde. Volgens de legende verjoeg de man met zijn komst de pestepidemie uit het dorp en de omgeving.

Hierdoor werd hij tot heilige verklaard en de chiesetta kreeg in 1631 de naam San Rocco.” Rensen wijst naar de afbeelding van de geitenhoeder boven de lage deurpost. Zelf ontving hij respect van de lokale boeren vanwege zijn interesse voor hun passie voor het land en de lokale producten, maar vooral doordat hij zijn timmerman de sleutel van zijn huis toevertrouwt. “Ze zullen het niet in hun hoofd halen om zonder toestemming je huis te betreden, maar het idee dat je hen blind vertrouwt, schept een band.”

Toekomst We rijden een paar kilometer verder, naar de kleine dorpskern van het nabijgelegen Roccaverano, dat slechts vijfhonderd inwoners telt. Aan het centrale pleintje pronkt de vijfhonderd jaar oude Chiesa Parrocchiale met haar fraaie koepel. Rond de piazza maken ouderen een praatje. Veel dorpen in de omgeving hebben hier goed onderhouden uitkijk- en verdedigingstorens. Om een beter beeld te krijgen van Roccaverano beklimmen we de 30 meter hoge torre. Het toegangsdeurtje is zeer nauw en laag, de trappen zijn steil. Na ruim vijf minuten klauteren, goed vasthouden en bukken is de top bereikt. Het gehucht ligt er mooi bij, omringd door bergterrassen, uitgestrekte velden, compacte bossen en in de verte omlijst door de Franse Alpen. Piemonte is geen arme omgeving, ondanks de leegloop van het platteland. Dat was tot de jaren 1980 wel

anders. Voor de mechanisatie en groei van de wijnproductie leefden de boeren voornamelijk van hun geitenkaasjes en wat het land te bieden had. Volgens Rensen vormen de lokale wijnproductie en het toerisme de toekomst voor de regio. Het kan nog enkele jaren duren vooraleer dat echt van de grond komt. “De jeugd trekt naar steden als Turijn en Milaan. Vooral de ouderen leven hier en zij hebben geen opvolging. Hoewel, stadjes als Aqui Terme kennen de opkomst van jonge ondernemers die op een eigentijdse wijze streekproducten nieuw leven inblazen.”

Capo Aldo De onwetendheid over gezellige restaurantjes met een uitstekende kaart vormt volgens de Hollander wellicht het grootste geheim van Piemonte. Hij omschrijft voorbeelden in zijn boek en heeft van diverse gerechten de recepten toegevoegd. We rijden het dal in, richting het dorp Monastero (klooster) Bormida, met zijn eeuwenoude Romeinse brug. Ook de route langs Strada Diotti is prachtig (tussen Roccoverano en Denice, tweede weg links). We komen geen ziel tegen op de slingerweg langs verlaten en mooi gerestaureerde huisjes, die half ingesloten zijn door kalkachtige bergwanden en bos. Lager in het dal zijn vooral hazelnootbomen en roodgekleurde velden van bloeiende klaprozen te vinden. Soms doemt een klein hoog bos op, van een dertigtal populieren. Ook daar zit een verhaal achter. “De Piemontezers planten zo’n bos wanneer er een kind wordt geboren. Als dat kind opgroeit en zijn of

haar eerste huis koopt of trouwt, schenkt de familie de opbrengst van het hout van het bos om dat feest te vieren.

Populieren zijn zoals onkruid, ze groeien als kool.” We zijn het gehucht Piana Crixia al bijna uit wanneer Rensen de auto parkeert. Het kleine uithangbord is het enige teken van zijn geliefde Trattoria Tripoli, die gerund wordt door de kwieke 90-jarige (!) Aldo Dogliotti samen met zijn vrouw en dochter. Op-en-top Italiaans, met tl-buizen aan het plafond en een sober interieur. Al snel begroet hij Rensen enthousiast en maakt een praatje. Dogliotti ziet er minstens vijftien jaar jonger uit en heeft pretoogjes. Het geheim van zijn vitale uitstraling: “Geen vrouwen en geen wijn.” Dogliotti is historicus en kan perfect oud-Latijnse teksten lezen. Het ‘leesvoer’ haalt hij uit oude kloosters, en hij vertaalt dat regelmatig of past het toe op zijn eigen historische uitgaven over de omgeving. Met een glimlach overhandigt hij twee van zijn publicaties: gedetailleerde Italiaanse boekjes over regionale achtergronden en vondsten. De hoogopgeleide Dogliotti is altijd te vinden in de trattoria, maar zijn ‘vrouwen’ runnen de boel en maken overheerlijke eenvoudige pastagerechten, zoals met de hand gevouwen ravioli. Dat is hun pièce de résistance en een typisch voorbeeld van de plattelandskeuken, meent Rensen. De kwieke Aldo is ‘il capo’ van de bediening.

Hoewel dat vooral bestaat uit socializen. Hij vertelt vol trots dat de nicht van de grootmoeder van de paus – ja, even opletten hier - daarnet binnenwandelde om een gids van hem te kopen. Paus Francesco’s familieroots liggen hier, in > GRANDE italië 77

GRANDE Hotspots Onze tips

Restaurants Ristorante della Posta da Geminio 14050 Olmo Gentile, tel. +39 144 953613 Het gebeurt niet dagelijks dat een burgemeester voor je kookt.

In het pittoreske gehucht Olmo Gentile wel, want daar staat Maria Grazia Armini met haar zussen in de keuken. Geen menu, maar eten wat de pot schaft. Authenticiteit ten top! Specialiteiten zijn verse pasta, truffels (herfst), carne cruda (carpaccio van kalfsvlees) en tronchetto al cioccolate (chocoladesalami van de paus). Gesloten op zondagavond en maandag.

Tratoria Tripoli Via Chiarlone 2, Piana Crixia Tel. + 39 19 570028.

Gesloten op woensdag.

Vecchio Borgo Piazza della Bollente 3, Aqui Terme Tel. +39 144 322615, www.vecchioborgo.eu Goed betaalbaar restaurant, direct aan het plein.

Zowel pizza’s als pasta.

Fonte del Vino Piazza della Bollente 10, Aqui Terme Tel. +39 144 320852 Een sfeervolle wijnbar waar je bij je glas wijn heerlijke antipasti krijgt, die bij de prijs van de wijn inbegrepen zijn.

Wijn Borgo Isolabella della Croce Rwg. Caffi, 3- Loc. Saracchi, Loazzolo (Asti) Tel. + 39 144 8766, www.isolabelladellacroce.it, info@isolabelladellacroce.it Katherine Coleman en collega Marco spreken goed Engels. Ze verzorgen proeverijen, rondleidingen en wine tours. Spontane bezoeken zijn ook welkom en wijn is ter plekke te koop.

Macelleria Piemontese da Carla De benedenburen van Rik Rensen hebben het beste vlees uit de wijde omtrek. Hun slagerij biedt alleen biologisch vlees van de pompeuze witte Piemontese koe, de Fassone Piemontese. “Het is eerlijk vlees zonder preventieve medicijnen, krachtvoer en ingespoten water”, aldus Rensen. De

78 GRANDE italië

Piana Crixia. De dorpelingen dragen hun geliefde paus, die zich zo nederig en sober opstelt, op handen. En nu heeft hij ook nog Piemontese roots! Dogliotti vertelt dat namens het dorp een brief is gestuurd naar zijne heiligheid over de lokale familiebanden en de vraag of hij hier op audiëntie zou willen komen. “Il papa schreef terug dat hij erover zal nadenken en dankte ons voor het aanbod. Hij ondertekende de brief simpel met ‘Francesco’. Fantastisch, nietwaar?!” zegt Dogliotti vol bewondering. Als de paus bij Tripoli komt eten, dan zit hij in elk geval goed.

slager vind je op de provinciale weg tussen Bistagno en Ponti, rijdend vanuit Bistagno na twee minuten aan je rechterhand. Hij is te herkennen aan de uithangborden met ‘Carne Piemontese’.

Boerenmarkt Aqui Terme Klein marktje waar verse groenten, fruit, kazen en bloemen verkrijgbaar zijn en mensen graag een praatje maken. Ook landbouwproducten zijn te koop. Open op dinsdag en vrijdagochtend.

Aqui Terme

Geitenkaasmakerijen Alleen in Roccaverano zitten al 19 erkende geitenkaasboeren die met hun bedrijfjes het DOP-predicaat dragen. Rensen schrijft in zijn boek bijvoorbeeld over La Signora Wilma. Wij bezochten La Masca Consorzio per la Tutela del formaggio gio Robiola, die vertegenwoordigt diverse lokale boertjes.

Via Roma 8 Azienda Ariora, Via Consortile, 18, Bubbio (At), Tel. +39 144 852 010

De tijd lijkt stil te staan in het schilderachtige Monastero Bormida met haar eeuwenoude Romeinse brug.

Fratelli Erodio Strada Statale 30, 14, Bistagno Tel. +39 144 377037, www.fratellieorodio.it Op de doorgaande weg van Bistagno naar Aqui Terme zit deze bizarre handelaarswinkel. Het is een enorme loods waar van alles te vinden is: van antieke Vespa’s, Ducati’s, klassieke Morgen-sportwagens, Van Berkelvleesmachines, tot zelfs tractoren, een locomotief en een straaljager.

Verder enorme pallets en dozen met mechanische onderdelen. Je kijkt je ogen uit!

Wandelen, fietsen en scooteren Bij de lokale toeristische bureaus en boekhandels zijn diverse wandel- en fietsroutes te vinden, die kronkelen op rustige (geasfalteerde) weggetjes dwars door heuvels en dorpjes en die aangeduid zijn met rood-witte bordjes. Onderweg zijn schuil- en rusthutten te vinden, voorzien van toiletten en gratis kampeermogelijkheid.

In diverse stadjes zijn fietsen en Vespa’s (mits rijbewijs) te huur.

Padrone

Met dank aan Rik Rensen en Edicola Publishing (www.edicola.nl), die deze reis mede mogelijk maakten.

Zo’n 20 kilometer zuidelijker ligt Rensens favoriete Romeinse stadje: Aqui Terme. Het is een van de bekendste kuuroorden van Italië, vanwege de geneeskrachtige warmwaterbronnen die onder de grond stromen. Op het ronde Piazza della Bollente en omringd door mooi gerestaureerde huizen, staat een fraai wit koepeltje. Aan de voet ervan zijn er twee heetwaterfonteinen, waar per minuut zo’n 500 liter Bollente (kolkend) zwavelhoudend water uit stroomt. De sterke rotte eiergeur is al vanaf een afstandje te ruiken en de damp dwarrelt langzaam omhoog. De temperatuur van het water is namelijk rond 75° Celsius. Rond het pleintje keuvelen moeders met hun bambini, maar ook ouderen en jongeren komen hier samen.

Het is een heerlijk plaatsje met gezellige smalle straatjes, diverse opkomende streekwinkels en hippe kledingzaken.

Verscholen achter het piazza ligt een klein open amfitheater waar openluchtconcerten en toneelstukken opgevoerd worden. Aan het plein vind je goede, betaalbare restaurantjes die uitkijken op een symmetrische portico.

“De kleine middenstanders komen hier terug. Jonge mensen bouwen nieuwe zaakjes op, zoals Oliveri, waar verse producten van het platteland te koop zijn. Het aangename van Aqui Terme vind ik dat het compact en beloopbaar is, dat het een ingetogen schoonheid heeft en dat de panden er picobello bij staan. Er heerst een prettige ongedwongen sfeer. En dan zijn er de bronnen met Romeinse achtergrond.

Allemaal elementen die dit stadje voor mij aantrekkelijk maken”, aldus Rensen.

De kwieke capo Aldo Dogliotti met zijn kleinkind in zijn Trattoria Tripoli.

Snoepen van de antipasti van wijnbar Fonte del Vino.

Naast alle culinaire specialiteiten valt er in Piemonte ook wijn te ontdekken, zoals de barbera, nebbiolo en de beroemdste koningswijn barolo. Het stikt in de omgeving van de wijnboeren, die zowel voor privégebruik als beroepsmatig de vele druivenrassen verbouwen. Voor kwaliteitswijn in het plaatsje Loazzolo moet je wat moeite doen. De afslag is nauwelijks zichtbaar en schiet gelijk de haarspeldberg op.

Na tien minuten slingeren openbaart zich een vallei van wijnvelden, met stronken van wel zestig jaar oud. Dit is het territorium van Avocato Lodovico Isolabella della Croce. Zijn borgo, een voormalige boerderij, bestaat nog maar een kleine tien jaar en produceert kwaliteitswijn op kleine schaal. Hij is de kleinste naamgever van het DOC-predicaat en zijn landgoed GRANDE italië 79

>

is kandidaat voor de Unesco-werelderfgoedlijst. Vinoloog Andrea Elegire loopt mee de velden in, waar hij vertelt dat alles met de hand verwerkt en geplukt wordt. Eén keer per jaar wordt er geoogst. Ze snoeien veel druiven weg die volgens hen niet aan de kwaliteitsnormen voldoen. Bestrijdingsmiddel komt er nergens aan te pas, maar volledig biologisch wijn verbouwen is niet te doen in de bergen. Het is een hels karwei, maar het kleine team werkt met passie. Terwijl we genieten van het uitzicht boven op de berg, komt de vrolijke aanvoerder aangelopen. Graaf Isolabella is een beroemde advocaat in Milaan. Nog zo’n vitale persoon, ondanks zijn 83 levensjaren. Met behulp van zijn wandelstok klimt hij vrij vlot omhoog. Hij is niet alleen een wijnliefhebber pur sang, maar ook een grote charmeur: wanneer we beneden zijn, biedt de padrone een grote roze roos aan. Hij is heel gepassioneerd, met veel gevoel voor humor en een groot charisma: “Weet je, wijn is meer dan een hobby, meer dan passie. Voordat ik sterf, wil ik graag iets moois teruggeven aan dit prachtige land waar ik zoveel van houd. Ik ben heel blij dat we dit stukje grond gevonden hebben.”

De wijngaard van graaf Isobella.

De wijnen van Isolabella della Croce hebben een uitgesproken smaak.

In de bizarre handelaarswinkel Fratelli Erodio is van alles te vinden, zoals tientallen vespa’s.

80 GRANDE italië

Superlodo De wijnen van Isolabella della Croce hebben een uitgesproken smaak. De Amerikaanse Kate Coleman verzorgt er de marketing en voelt zich als een kind in een snoepwinkel: “Hiervoor wilde ik het vak in, om met zulke gepassioneerde mensen te kunnen werken die integere producten maken.”

De Brico del Falco (2009) is hun meesterwerkje, een krachtige pinot noir met een zachte afdronk die verandert naarmate je er meer van drinkt of hem combineert met eten. Enkele wijnen dragen de naam van zijn vrouw en dochters: Maria Teresa, Augusta en Serena. Volgens Rik Rensen is de Superlodo vernoemd naar graaf Lodovico. Het smaakt in elk geval allemaal verrukkelijk en de entourage van het gebied en de makers bezorgen wederom het gevoel dat Rensen oproept in zijn boek: een authentieke regio vol afwisseling.

“Ik probeer mezelf en anderen – zoals mijn kinderen - bij te brengen dat we de tijd die we hier op aarde hebben, bewust moeten doorbrengen. Ik vind dat te veel mensen leven alsof zij de laatste bewoners van deze aardbol zijn. Alsof er geen nieuwe bewoners geboren worden aan wie je het stokje zonder gewetenswroeging kunt doorgeven. Ik denk wel eens: de snelheid en de gretigheid waarmee we nu leven, zijn niet vol te houden. Er moet ergens een kentering komen. Met mijn boek probeer ik een bijdrage te leveren en mijn appreciatie te tonen voor de authentieke levenswijze hier in Piemonte. Dicht bij de natuur en daar op een respectvolle wijze mee omgaan. Het boek is slechts een begin van veel meer. Ik ben nu al bezig met aantekeningen voor een vervolg, want er valt hier elke dag opnieuw genoeg te ontdekken om over te schrijven.”

Rechts: In Piemonte staat de deur altijd op een kier; letterlijk, zoals hier in het pittoreske kerkje San Rocco, waar de sleutel in het slot zit.

Abruzzen praktisch

Erheen (Zuid-)Piemonte is met de auto vrij vlot te bereiken vanuit Nederland en België, in zo’n 10-12 uur.

Roccaverano ligt op twee uur rijden van Milaan. Vliegen kan op Milano Malpensa met het goedkope EasyJet. Op de luchthaven kun je een auto huren.

Verblijf Casa san Rocco Roccaverano Regione Piccolo Boglioli, www.vakantiehuizenpiemonte.nl Het fraaie vakantiehuis van de familie Rensen is geschikt voor maximaal zes personen en is per week te huur. Gelijkvloerse verdieping: woonkeuken met openslaande deuren en prachtig uitzicht. Eerste verdieping: woonkamer met twee ruime slaapkamers, douche & toilet.

Tweede verdieping: tweepersoonsbed. Extra’s: zwembad en originele pizzaoven. Prijs: 1.350 à 1.650 euro per week (afhankelijk van het seizoen).

Casa Domenica Monastero Bormida Tel. +39 366 424 25 43, www.casa-domenica.com Deze fraaie B&B op een heuvel, even buiten Monastero Bormida, wordt gerund door het hartelijke Nederlandse echtpaar Nelly en Mario Goris.

Naast de drie authentieke en comfortabele appartementen met uitzicht op landerijen is er een klein zwembad gevuld met bronwater en kun je lekker tot rust komen op je eigen terras.

Ze organiseren ook excursies en workshops om zelf pasta te maken. Goede prijs-kwaliteitverhouding. Ze behaalden in 2011 de Zoover Award.

van water, elektriciteit en tv.

Bijzonder zijn de tentenlodges die te huur zijn. Ook met Nederlandse eigenaars: Pieter en Barbara Witsche.

Tips bij het kopen van een huis Het boek Geheimen van Piemonte beslaat diverse columns over de aanschaf en het bouwproces van auteur Rik Rensen.

Met de nodige zelfspot en kritische noten omschrijft hij de valkuilen en vreugdes van zijn tweede huis. Voor wie zelf het avontuur aangaat of dat overweegt, heeft hij de volgende tips: - Check grondig de ligging vooraleer je een huis koopt.

In een huis waar de zon niet de hele dag schijnt, moet je in de winter meer stoken en het is in de winter ook vaak moeilijker bereikbaar.

- Let op mogelijke vochtnadelen; wateroverlast is de grootste vijand.

- Informeer vooraf naar riolering en verwarming.

- Communiceer dagelijks met de lokale bouwers. Persoonlijke aanwezigheid en psychologische druk met een lach en een traan zijn belangrijk.

- Spreek de taal.

- Huren is makkelijker en betaalbaarder, en ook handiger om de omgeving te leren kennen.

- Wanneer je huis afgewerkt is, geef dan een buurtfiësta en kook Italiaans; de locals weten dit te appreciëren.

Camping Tenuta Squaneto Frazione Squaneto 15018, Spigno Monferrato Tel. +39 0144 91862, +39 346 33 26 333, www.tenutasquaneto.it Tenuta Squaneto is de enige camping in Zuid-Piemonte, met een eigen trattoria van hoge kwaliteit. Ruimte voor zestig kampeereenheden van 100 vierkante meter, aansluiting

GRANDE italië 81