Wenen
Jazzstad met verschillende gezichten
Reportage
Weelderige barok vormt het beeld op bijna elke straathoek in hartje Wenen. De associatie met grote componisten als Mozart en Beethoven en keizerlijke allure is nog altijd aanwezig, maar de deftige stad krijgt een steeds hipper uiterlijk. En voor een weekendje jazz kun je hier ook prima uit de voeten. TEKST: ANGELIQUE VAN OS FOTOGRAFIE: JOKE SCHOT
“Als je elementen weglaat als swing, ritmiek en improvisatie, dan is het geen jazz”
Opgedirkt in chique outfits zweven ze over de groene loper. Het zijn vooral toeristen die een avondje op stap zijn. Ze kijken hun ogen uit zodra de Wiener Staatsopera haar deuren openslaat: een imposante hal en trappengang openbaart zich met uitbundige muur-en plafondschilderingen en pilaren versierd met bladgoud. De ronde concertzaal is nog indrukwekkender met vijf verdiepingen tellende balkons van rode pluchen stoelen, gouden versieringen, fraaie lampen en uitzicht op een immens podium. Het publiek komt niet voor een opera of klassiek concert, maar voor Al Jarreau. Na 1 juli is er zomers geen regulier programma en presenteert JazzFest Wien hier een week losse avondconcerten van grote internationale artiesten.
Kwa lite itsmu z iek Programmeur Fritz Thom is al sinds 1976 betrokken bij diverse Weense jazzfestivals en evenementen en heeft mede JazzFest Wien opgericht, dat In 2015 haar 25-jarig jubileum viert. Het festivalkarakter is door de jaren heen veranderd en verbreed, van mainstream (traditionele) jazz naar bredere genres
60 O K TO B E R / N OV E M B E R 2 0 1 4
www.jazzism.nl
zoals soul, funk, blues en zelfs pop. Maar wat doen acts als The Pet Shop Boys, Sinead O’Connor, Cindy Lauper en Jimmy Cliff op een jazzfestival? Thom: “Wij scharen dergelijke artiesten onder de noemer ‘kwaliteitsmuziek’. Er is wellicht niet direct een link met jazz, maar het zijn tijdloze acts die evenals de rest van het programma garant staan voor kwaliteit.”
Concert serie JazzFest Wien werkt samen met andere prominente podia zoals Porgy & Bess, Jazzland en Reigen. Er is echter nauwelijks sprake van een festivalsfeer omdat de locaties nogal ver uit elkaar liggen en hoofdzakelijk gelijktijdig geprogrammeerd zijn. Thom is voorstander om meer concerten te klusteren op een avond, wat helaas nog niet lukt. “Ieder heeft zijn eigen belangen. Eigenlijk is het festival meer een uitgestrekte concertserie. De entourage van de stadslocaties zijn tevens heel verschillend, waardoor inderdaad een festivalsfeer ontbreekt vergeleken met een indoorevenement of één centrale locatie.”
UITGELICHT: WEENSE MUSICI Naam: Hans Theessink (Enschede, 1948) Achtergrond: bluesgitarist; speelt vanaf de jaren ’60 met een skiffle groep. Bo Diddely om-schreef hem als: “One helluva guitar player.” Trouwt met zijn manager en verhuist in 1982 naar Wenen. Runt vanaf ’82 zijn eigen label, Blue Groove, en is te horen op albums van sterren zoals Ron Wood, John Hammond en Eric Bibb. Albumtips: Call Me (1992), Delta Time, duo Terry Evans feat Ry Cooder (2012) en 65 Birthday Bash (2014). Binnenkort verschijnt op vinyl Live at Jazzland. Uitzonderlijk zijn twee boxen (her-uitgaven) die Lutz Audio Division (Volker Lange) gaat uitbrengen voor analoge taperecorders. |Theessink.com| Naam: Stefan Foidl (Wenen, 1970) Achtergrond: studeert klassiek piano en compositie; vertrekt in 1995 voor een jaar naar Miami voor een jazzopleiding. Is lid van Jazz Vocal Ensemble Miami, die een Downbeat Award wint. Richt in 1996 zijn eigen Vienna Jazz Choir op (ook gospel), wat een groot succes is met zo’n 100 (!) vocalisten. Na tien jaar slinkt dit aantal tot 20 leden, die a capella zingen en improviseren. De huidige bezetting bestaat voornamelijk uit jazzstudenten. Foidl arrangeert alles en compo-neert deels zelf. Het koor werkt nu op projectbasis en richt zich op serieconcerten. Hij werkt verder als koorleider met de internationale muziek- en danseducatie-organisatie Superar. Albumtips: Gospel Heaven (1997) en Debut in Time – A Capella (1998).|Jazzchoirwien.at
C l u b s fe e r Op zich is het prima om per avond een andere sfeerimpressie op te doen, want de podia zijn uiteenlopend genoeg en bieden het hele jaar een jazzprogrammering. Tevens zie je daardoor meer van de stad. Wenen telt zo’n vijftien jazzclubs en –cafés met regelmatig livemuziek. Porgy & Bess zit in een kelder en ademt een hippe clubsfeer. Donker, met rode muren en dito balustrade en stoelen. De twee half open etages lopen in een u-vorm. De bovenste verdieping heeft een rechte bar en tafeltjes rondom de balustrade die uitkijken op het podium. Beneden zijn meer zitplaatsen en vult hele podium de breedte, waardoor het publiek dicht op de artiesten zit. Hier zijn veel jonge mensen te vinden.
Naam: Franz Koglmann (Mödling, 1947) Achtergrond: studeert klassiek- en jazztrompet en compositie. Bevindt zich voornamelijk in de avant-garde scene. Beïnvloed door Art Farmer die in Wenen woonde. Verblijft tussen 1970-1972 in NYC om zijn eigen stem te vinden. Is oprichter van de Wiener Musik Galerie (’82), waarvoor hij diverse festivals, jazzprojecten en (orkest) workshops organiseert (o.a. Steve Lacy, Gill Evans en John Zorn). Werkt tien jaar samen met Art2 Records, die voor zijn internationale doorbraak zorgt. Is tussen 1999- 2004 artistiek directeur van platenlabel Between the Lines. Componeert tevens vele grote modern klassieke werken, opera’s en theaterstukken. Albumtips: Annette (1995, o.a. Paul Bley), We thought about Duke (1995, o.a. Lee Konitz), An Affair with Strauss (2000).
S tu g Jong publiek is nauwelijks aanwezig bij Jazzland, dat qua sfeer en programmering haaks staat op Porgy & Bess. Het podium bestaat sinds 1972 en bevindt zich eveneens ondergronds, in oude gewelven. Het is broeierig wanneer we de trappen afdalen. Houten tafels en stoelen zitten dicht op het intieme podium. www.jazzism.nl
OKTOB E R / N OVE M B E R 2014 61
Erheen Wenen valt op verschillende manieren te bereizen. Jazzism vloog met Austrian Airlines. Vliegt twee keer per dag via Schiphol. Speciale novemberactie: €119 retourvlucht (1 nov-31 mrt 2015) | nl.austrian.com|
Nog een streamer hieronder?
Verblijf Hotel Daniel Landstraßer Gürtel 5 Hoteldaniel.com| Urban hotel met industriële look. Trendy compacte kamers, met douche midden in de ruimte. Je kunt hier ook buiten in een hippe trailer slapen. Uitgebreid ontbijtbuffet en levendig restau-rant. Maken hun eigen honing en badproducten. Centraal gelegen (2e district), nabij het Belvedere museum. Hier hangt onder meer de wereldberoemde De Kus van Gustav Klimt. Kom vroeg in de ochtend, dan heb je schilderij voor je alleen. belvedere.at Eten Motto am Fluss Schwedenplatz 2 motto.at/mottoamfluss Hip restaurant in de vorm van een enorme speedboot, met fraai uitzicht over het water en de moderne skyline. Beneden zit het trendy chique restaurant met regionale gerechten; boven op het dek is een loungebar waar locals en zakenmensen veelal borrelen. Altijd druk, dus reserveren. Sofitel Stephansdom & restaurant Le Loft Praterstrasse 1 (tegenover Motto am Fluss) sofitel-vienna-stephansdom.com/en| Dit luxe art-design hotel is beroemd vanwege haar eigenzinnige architectuur, kunst en wellness. Het restaurant heeft prachtig uitzicht over de stad en een uitbundig kleurrijk plafond. Plachuttas Gasthaus zur Oper Walfischgasse 5-7 Plachutta.at Een mix van moderne en traditionele keuken, met klassieke Weense gerechten zoals Tafelspitz (gekookt rundvlees) en de Wiener Schnitzel (kalfsvlees), alsook gril-, vis- en noedelgerechten.
62 O K TO B E R / N OV E M B E R 2 0 1 4
www.jazzism.nl
In een zijruimte is een bar met meer zitplaatsen. Overal hangen zwart-wit foto’s van helden, zoals Art Farmer, Max Kaminsky, Diana Kral en Greetje Kauffeld, die hier door de jaren heen gespeeld hebben. Qua sfeer en programmering lijkt er sinds de jaren ’70 weinig tot niets te zijn veranderd. Hier zijn wél regelmatig lokale en nationale bekendheden te zien, zoals hammond- en wurlitzerspecialiste Barbara Dennerlein. Haar repertoire is traditioneel en ze speelt te veel solochorussen, die ondanks de verschillende sounds, niet voldoende blijven boeien. Het vergrijsde publiek is echter enthousiast en luistert geconcentreerd. Eigenaar en programmeur Axel Melhardt runt de club al vanaf het begin. Hij vindt dat het jazzaanbod niet zozeer veranderd is, maar groeit. Er komen steeds meer moderne vrije klanken bij, naast de traditionele stijlen. “Sommige muziek die als jazz ‘betiteld’ wordt heeft er niets mee te maken. Als je elementen weglaat als swing, ritmiek en improvisatie, dan is het geen jazz. Porgy & Bess programmeert slechts 20 procent jazz, de rest is iets anders. Dat is prima, want wij doen dat wel.” Melhardt is stug in zijn opvatting. Hij doet geen moeite om publiek onder de 40 te bereiken, want dat moet hij andere muziek gaan programmeren. Hij wil niets veranderen. “Ik ben 71 en run deze tent al 30 jaar, zes dagen per week met livemuziek op mijn manier. Ik hoop dat ik dat nog minstens tien jaar kan volhouden.”
Levendige scene Even buiten het centrum in een nietszeggend straatje, galmen via een raam avontuurlijke etnische jazzklanken naar buiten. Het intieme café Miles Smiles dampt van de hitte; het zit bomvol met (jong) alternatief publiek van verschillende culturen, dat geconcentreerd in stilte luistert naar Tribal Dialects. Dit is een lokaal bandje dat Oosterse ritmen combineert met poëtische lyrische melodieën. Omdat er geen podium is, zit het publiek heel dicht op de muziek. Het is duidelijk dat het compacte Wenen verschillende gezichten heeft wat betreft jazz. Axel Melhardt vergelijkt de Weense scene qua omvang met Londen en vindt het levendiger dan Parijs, Berlijn of Rome. Dat is wellicht wat te veel eer. Hoe denken drie prominente musici (zie kaders) daar over? Trompettist en componist Franz Koglmann vindt dat er de laatste decennia veel meer gebeurt dan vroeger, met dagelijks concerten en diverse conservatoria-activiteiten. “Veel goede studenten maken hun opmars. Misschien zelfs te veel, want het aanbod is groter dan de vraag. Een interessante locatie vind ik De WUK, letterlijk een cultuurfabriek (12.000 m4). Hier gebeurt al 30 jaar van alles op kunstgebied. Er is ook een modern jazzaanbod en er spelen regelmatig jonge muzikanten.” Koglmann is
minder enthousiast over JazzFest Wien; het evenement wordt steeds commerciëler vanwege popgerelateerde artiesten. Veel acts komen (twee) jaarlijks terug, dat wordt voorspelbaar en saai meent de trompettist. “Er staan ongetwijfeld goede bands, maar Ik vind het geen creatief of inhoudelijk spannend evenement meer.”
G e e n o p e n m in d Artistiek leider en dirigent van het Vienna Jazz Choir, Stefan Foidl, speelde ruim tien jaar geleden op JazzFest Wien. Hij zou er graag opnieuw willen staan. “Het is lastig om optredens te krijgen op grote Weense festivals en in clubs, ondanks de vele speellocaties. Er heerst veel vriendjespolitiek en in Wenen vormen jazz en een koor geen goede match. De scene heeft hier geen open mind voor. Het meer alternatieve Jazzwerkstatt - een platform en label die avontuurlijke jazz uitbrengt en stimuleert - is een van de weinigen die ruimdenkend is. Dat is jammer,
want er is genoeg avontuurlijke intellectuele jazz. De minder commerciële acts worden nauwelijks opgepikt. In Wenen heerst erg de sfeer dat wat van ver komt goed is, maar lokaal kan het niets zijn. Zonde, want alleen al met mijn koor kan ik iets moois toevoegen aan een conceptueel programma en 200 man publiek mee brengen.” Het Vienna Jazz Choir richt zich vooral op koorfestivals of algemene muziekevenementen. In Duitsland gaat dat makkelijker, mede omdat daar een jazzkoorscene bestaat. “Jazzkoren hebben nauwelijks een geschiedenis in tegenstelling tot big bands bijvoorbeeld. Mensen kunnen het niet goed plaatsen en durven het veelal niet aan om te programmeren.”
Veel m ogelijkheden De van origine Nederlandse bluesgitarist Hans Theessink kan wel prima uit de voeten in Wenen. Hij timmert van jongs af aan al internationaal aan de
5X WENEN TO DO: 1. Beleef de klassieke componisten op moderne wijze in Haus der Musik. Hier ervaar je via beeld- en geluidsinstallaties fraaie collages en interactieve projecties hoe muziek en geluid tot stand komt. Het Klangmuseum biedt in een notendop info over de Weense klassiekers. Een speels museum, waar je zelf kunt dirigeren en componeren. De uitgebreide shop verkoopt ook jazz- en worldrepertoire. Seilerstätte 30 hdm.at 2. Proef kaffee und kuchen in een traditioneel koffiehuis. Een must is genieten van uitbundige gebakjes en vooral dure (€3,50 à €8) koffiesoorten. Café Landtmann (1873) is één van de vele koffiehuizen, maar wel een van niveau. Dat geldt voor het klassieke interieur, het uitgebreide terras en de patisserie-etalage.Universitätsring 4 landtmann.at 3. Ga eilandhoppen rond de Donau. Makkelijk met metrolijn 1 te bereizen. (Uitstappen bij Insel Donau) Hier zitten allerlei exotische loungebars, inclusief zand en palmbomen. Een grote loopbrug verbindt het eiland aan beide Donaua-
ders. Met moderne skyline aan de ene kant, en klassiek barok aan de andere kant van de rivier. Het smalle eiland trekt veel locals en is kilometers lang. Ideaal voor een picknick, (gezin) feestje of festival, zoals eind juni het gratis Donau Insel Fest dat 3 miljoen (!) bezoekers telt. donauinselfest.at 4. Verken de Naschmarkt. Er is weinig over van de volkse traditie van deze oude markt (sinds 1916), maar er valt genoeg te proeven, ruiken en zien. De vele groenten-, fruit-, bloemen-, kruiden- en specialiteitenkramen zijn keurig uitgestald en omlijst met multi-culturele eettentjes, zoals de Naschmarkt Deli. Vlakbij, in de Gumpendorferstrasse, zitten diverse design en kledingboutiques, zoals Lichterloh (design art antiques), Nachbarin (Europees Fashion Design) en Anukoo Fair Fashion. Café en cultuurlocatie Phil is ook de moeite waard en diende als filmlocatie voor A Dangerous Method. 5. Wenen is…. trams en fietsen. De beste indruk van de metropool krijg je door per (klassieke) tram of fiets te reizen. Overal zijn gele stadsbikes te huur en het tramnet-werk is prima en komt naast bezienswaardigheden ook langs volkswijken. De Vienna Card (48 uur €18,90 of 72 uur €21,90) is ook geldig in metro en bus. Wienkarte.at , Citybikewien.at
Meer weten over Wenen? Check: vienna.info
www.jazzism.nl
OKTOB E R / N OVE M B E R 2014 63
JAZZ HOT SPOTS JazzFest Wien Viennajazz.org Eind juni t/m eerste week juli. Concerten zijn online los te reserveren. Wien Staatsoperakaarten zijn zeer prijzig: ca. €50€88!
weg en heeft vele platen uitgebracht. Toen hij in 1982 naar Wenen verhuisde, ervoer hij het als een grauwe stad die zich heeft ont-wikkeld tot een metropool van allure met uitstekende levenskwaliteit en cultureel aanbod. “Qua muziek zijn er veel mogelijkheden. Ik speel 30 tot 40 keer per jaar in de stad, zowel in jazzgelegenheden als op bredere podia, zoals Metropol. De eerste week van januari sta ik in Jazzland en de zondag (jazz)brunch van hotel Wimberger is ook een leuke locatie. Het jaarlijkse festival Blues Spring duurt een maand met iedere dag losse concerten. Qua opzet is het vergelijkbaar met JazzFest Wien.” Dat de gitarist zoveel concerten geeft, komt mogelijk ook door zijn brede interesse. Hij werkt bijvoorbeeld met schrijver Michael Köhlmeier, als duo met Terry Evans en voorheen met jazz-tubaspeler Jon Sass, omlijst filmmuziek en is bekend met funkheld Maceo Parker. Dat een dergelijke carrière niet voor iedere jazz/bluesmuzikant zo vruchtbaar is realiseert hij zich al te goed: “Er is veel concurrentie. Graz heeft bijvoorbeeld een prima jazzopleiding waar veel goede mensen vandaan komen en het aanbod is groter dan de vraag. Ik draai al een tijd mee en heb daardoor veel internationaal kunnen opbouwen.” Programmeur Fritz Thom probeert Oostenrijkse artiesten te ondersteunen en hun naam te verspreiden binnen zijn netwerk. Naast hoofdzakelijk Amerikaanse acts, is er op de kleinere podia ruimte voor lokaal en nationaal talent. Overigens is het jaarlijks een uitdaging om JazzFest Wien rond te krijgen, het wordt steeds lastiger. Thom: “Ik zou graag een artist in residence benoemen en een compositiewedstrijd organiseren, maar er is helaas geen geld voor. Het is overleven, maar in Wenen zijn mensen altijd geïnteresseerd in muziek, ook in jazz.”
Voor meer jazz in Wenen: Ig-jazz.at; met info over jazzcafés als Blue Tomato, Zwe en Reigen. Met dagelijks of maandelijks livemuziek en jamsessies. Dank aan Vienna Tourist Board (Isabella Rauter en Bianca Nemeth), JazzFest Wien, Hotel Daniel & Austrian Airlines.
64 O K TO B E R / N OV E M B E R 2 0 1 4
www.jazzism.nl
Porgy & Bess Jazz & music club porgy.at| Riemergasse 11|Dagelijkse jazzprogrammering, van lokaal tot internationale arties-ten. Mix van stijlen. Jazzland Jazzland.at|Franz Jozesfkai 29|Dagelijkse jazzprogrammering, van lokaal tot internationale ar-tiesten. Veelal oude stijl/bebop. Tevens eetmogelijkheden. Miles Smiles Jazzcafé Miles-smiles.at| Langegasse 51|Maandelijks is er op woensdagavond livemuziek. WUK Werkstätten- und Kulturhaus
wuk.at| Währinger Straße 59, 9e district| cultuurfabriek met (inter)nationale acts. Wiener Konzerthaus Konzerthaus.at| Lothringerstraße 20 Het concertgebouw presenteert regelmatig grote jazz- & worldconcerten; zoals Clayton Hamil-ton Jazz Orchestra (23 nov), Herbie Hancock (30 nov), Deedee Bridgewater & China Moses (15 april 2015). (Regio)zomertips Jazzandwine.at (Poysdorf)|donaubuhne.at (Tullin)|glatundverkehrt.at (zomer-& herfstfestival, Krems)| Wien-event.at; dit openlucht filmfestival toont dagelijks muziekregistraties op groot scherm van klassiek tot jazz & soul.