Ang Lagablab: Tomo XXXIV, Bilang I (Agosto 2021 - Hunyo 2022)

Pandemya, matutuldukan na nga ba?

VJAY SALVADOR VEGA

Humigit kumulang dalawang taon na mula nang unang mabalita ang pag-usbong

Kaya naman, kailangang ibahin ang estratehiya ng gobyerno upang mahikayat

WALA PA TAYO SA EXCITING PART

PATRICIA ANNE D. PASCUAL

Umugong ang balita sa ilang social media sites ukol sa libolibong mga dalub-agham na nagprotesta sa buong mundo dahil sa kakulangan ng aksyon at plataporma sa pagsugpo ng krisis sa klima. Marami sa kanila ang naaresto, na lalong nagpaalab ng damdamin ng mga nakabasa sa balitang ito. Makikita ang insidente sa daandaang libong posts at tweets kung saan naglabas ng saloobin ang mga tao sa buong mundo. Kahit na marami ang nagkaroon ng lakas ng loob na ipaglaban ang ating kalikasan, marami rin ang tila nawalan ng pag–asa. Huli na raw tayo sa pagsugpo sa krisis sa klima—ngunit malayo ito sa katotohanan.

at mamamayan, hindi pa nakikita sa hinaharap na maaaring maging unlivable o tuluyang hindi matitirhan ang mundo.

pandemyang ito?

Kapansin-pansin na bumabalik na sa karaniwang ayos ang sitwasyon ng bansa. Binabawasan na ng pamahalaan ang mga restriksyon. Ibinaba na ang alert level sa maraming lugar. Nagsasagawa na ng limited face-to-face na klase ang mga eskwelahan. Ang mga restawran at mga tindahan ay nasa 100% capacity na. Nagdaos na rin ang mga kandidato sa eleksyon ng iba’t ibang mga pagtitipon na may daang-libong katao.

Patunay lamang ang mga ito na unti-unti nang gumiginhawa ang sitwasyon ng bansa sa pandemya. Bagama’t bumababa na ang kaso sa Pilipinas, kailangan pa ring sundin ang ilang mga protokol ng gobyerno upang maiwasan ang muling pagtaas ng bilang ng mga kaso.

Isa sa mga protokol ay ang pagpapabakuna. Layon ng gobyerno, na maaaring makatulong sa susunod na daluyong ng mga kaso, ang target na 70% ng lahat ng Pilipino ay mabakunahan laban sa COVID–19. Kaya naman patuloy ang mga bakunahan sa iba’t ibang panig ng bansa, lalo na sa mga lugar na may mababang bilang ng pagpapabakuna. Marami na ang nabakunahan, ngunit tila kulang pa rin ito.

Marahil isa na sa dahilan ay ang kakaunting bilang ng bakunado sa grupo ng mga matatanda na isa sa mga mataas ang tsansa na mahawaan at makahawa rin ng virus

kasangkapan sa unti-unting pagbubukas ng ekonomiya. Sa kabila nito, ang bawat isa sa atin ay may papel din na dapat gampanan, hindi lang ang gobyerno, sa pagprotekta sa sarili, ibang tao, at maging sa bansa laban sa virus Kailangan nating magtulongtulong sa paghahanda kung sakali mang dumating ang iba pang banta ng virus

Walang nakakaalam kung kailan matutuldukan ang kinahaharap natin ngayon, ngunit malinaw na hindi pa rin natutuldukan ang banta ng pandemya. Hindi pa rin natatapos ang banta ng ibang mutasyon ng birus. Mayroon pa ring mga bagong mutasyon na maaaring pumasok sa Pilipinas katulad ng Deltacron, sub-variant ng Omicron, at iba pa. Hindi pa rin tapos ang laban kontra COVID-19, kaya patuloy tayong susulong.

Hindi pa rin tayo tuluyang nagbabalik sa karaniwang pamumuhay bago pa man ang pandemya. Gayunpaman, tayo ay pumapasok na sa new normal na pamumuhay, at kinakailangan nating matutunang sumayaw sa daloy ng pandemya sa tulong na rin ng matibay at maayos na pagpaplano ng mga kinauukulan. Sa ilalim ng pamumuno ng bagong administrasyon, solidaridad na kaya ang solusyon sa tuluyang pagpuksa sa virus?

Batay sa bagong ulat mula sa International Panel on Climate Change (IPCC) ang nag-udyok sa mga siyentista mula sa aktibistang grupong Scientist Rebellion na magprotesta. Nakataya na nasa 3.2 degrees Celsius ang inaasahang pagtaas ng temperatura sa taong 2100, mahigit sa doble sa nilayong 1.5 degrees Celsius na pinagkasunduan ng maraming bansa sa Paris Agreement noong 2015. Ilan na rin sa mga dahilan sa mataas na tayang ito ay ang napakaluwag na pagpapatupad ng mga batas at protokol para sa environment at carbon footprint.

Talaga namang nakapanlulumo tingnan ang mga numero’t istadistika sa ating kasalukuyang kalagayan ng pagsugpo sa climate change. Gayunpaman, kailangang maintindihan na hindi ibig sabihin ng paglagpas sa 1.5 degree Celsius limit ay katapusan na ng mundo at ng laban para sa kalikasan. Itinalaga lamang ito sa kagustuhang mapababa ang malulubhang epekto ng pag-init ng mundo, na sa katunayan ay kasalukuyan nang nararamdaman ng marami. Gaya na lamang ng tuluyang pagkalipol ng ilang species ng hayop, lubhang pagkainit ng klima, at matitinding bagyo at iba pang natural na delubyo. Ngunit, dahil sa tulong at pagsisikap ng maraming siyentista, aktibista,

Dahil sa patuloy na pananaliksik, mas nagiging epektibo na ang paggamit ng clean o green energy lalo na ang solar-powered energy. Mas marami na rin ngayon ang mga indibidwal na naglalayong magkaroon ng mas makakalikasang pamumuhay. May mga indibidwal at grupo na nakapagsasagawa ng malalaking inisiyatibo upang tumulong labanan ang climate change. Isa na rito ang napabalitang mag-asawa na sina Sebastiaõ at Leila Selgado na nagtanim ng halos dalawang milyong puno sa loob ng 20 taon, upang muling mapuno ng mga puno ang kanilang lupain. Ganito rin ang panukala ng Ecosia, isang search engine na ginagamit ang 80% ng kanilang

Mas madaling isipin na wala nang kayang gawin at mas malaki ang mga problemang ito kaysa sa atin, pero mas lalong walang mangyayari sa ganitong pag-iisip.

kita upang magtanim ng mga puno sa iba’t ibang sulok ng mundo. Nariyan din ang mga tagapagtanggol ng kalikasan na patuloy na nangangalaga sa kalupaan upang hindi mapunta sa mga korporasyong ninais na isama ang mga ito sa industriyalisasyon kahit pa marami ang pinapaslang dahil dito. Literal na dugo’t pawis ang ibinuhos ng mga taong ito sa laban para sa mundo, kaya naman isang malaking sampal sa lahat ng pagsisikap at sakripisyo nila ang sabihing huli na ang lahat.

Ang kailangan ngayong gawin ay samahan sila sa kanilang laban para sa kinabukasan—sa ating kinabukasan. Tukoy na ng mga eksperto kung ano ang problema, pati na rin kung paano ito masosolusyunan. Kailangan na lamang magkaisa upang hikayatin ang mga taong nasa pwesto at may kapangyarihan na gawin ang responsibilidad nila.

Pakinggan ang mga siyentista na nilagay ang kanilang trabaho at buhay sa peligro upang ipaalam sa madla ang mga maaaring panganib sa paglala ng climate change. Ikalat at palakasin pa ang mga boses ng mga katutubo at iba pang mga grupong nasa minorya sa kanilang karanasan sa lumalalang klima. Hindi ito ang panahon para manahimik na lamang at tanggaping wala nang magagawa, dapat lang na kalampagin ang mga totoong may sala sa delubyong nagbabadyang sumira sa buhay ng bilyon-bilyong tao. Kailangang mag-ingay para magkaroon ng tunay na pagbabago.

Tandaan, wala pa tayo sa exciting part, nagsisimula pa lang ang laban. Hindi lalo maipapanalo ang labang ito kung magmumukmok na lamang at iisiping wala na, talo na. Ipunin ang galit, takot, at paghihinagpis para sa maaring hinaharap bilang puwersang magtutulak sa pagkilos. Itanim ang mga damdaming ito at bigyang daan ang muling pagsibol ng pag-asa—sa bawat isa, sa kalikasan, at sa kinabukasan ng sangkatauhan.

DIANA POLEKHINA

Bata, bata... MAYROON KA NGA BANG GINAGAWA?

Nagresulta sa paglaganap ng aktibismo na makikita sa iba’t ibang plataporma ang paglitaw ng sari-saring isyu ng mundo sa panahon ngayon, ngunit dahil sa pagkakaiba ng layunin ng bawat tao, mayroong pagkakataon na ang pakikilahok ay ginagawa lamang upang makapukaw ng atensyon ng iba. Nararapat ba na kasikatan ang layunin ng pagsali sa aktibismo at hindi ang tunay na pagbabago?

Ang performative activism ayon sa University of WisconsinMadison, ay ang pagsali sa aktibismo hindi dahil sa pagnanais na isulong ng isang layunin, kundi upang iangat ang kasikatan sa lipunan. Madalas na naoobserbahan ang konseptong ito sa mga online na plataporma tulad ng Facebook, Twitter, at Tiktok

Paano nga ba nagiging performative activist ang isang tao? Hindi maikakaila na ang kagustuhan na maging bantog at sikat ang isang sanhi nito. Ika nga nila, “clout chasing.” Marahil isang malaking salik din dito ang peer pressure o impluwensya ng iba na tila isang sakit na hindi maiwasan sa panahon ngayon, lalo na sa paglaganap ng social media. Sa madaling salita, isa itong kasanayan na dapat ay sinisikap nang talikuran,

dahil mayroon itong maaaring maidulot na negatibo, hindi lamang sa isyung tinatalakay, kundi pati na rin sa nagsasagawa nito.

Isa sa mga nakikitang epekto ay ang kawalan ng tunay na pagbabago o solusyon para sa suliranin dahil hindi gaanong kaepektibo ang aksyong isinasagawa para rito. Unang hakbang lamang ang pagiging mulat sa pagsusulong ng pagbabago. Madalas ay hindi sapat ang simpleng pag-like at pag-share ng mga post upang isulong ang kaisipang ipinaglalaban.

Hindi rito natatapos ang aksyong maaaring gawin; mahalaga pa rin ang aktibong pakikilahok sa mga aktibidad na kaugnay ng bawat isyung panlipunan. Bukod pa rito, sa patuloy na paggamit ng mga isyu para lamang sa pagpaparami ng magagandang tugon at followers, maaaring matabunan ang tunay na mahahalagang impormasyon na may pakinabang, tulad ng mga detalye kung paano maaaring makatulong, o ang kabuuang tala ng mga pangyayari.

Samantala, ang aktibista naman na nagsasagawa ng performative activism ay hindi tunay na namumulat sa mga

BERDE NA ANG TAO; KAPITALISMO, ‘DI PA RIN

Ilang dekada na naming sinubok na magbigay-babala sa inyo. Mawawala ang lahat sa atin, at hindi kami nagbibiro, nagsisinungaling, o nagmamalabis.

Narito kaming mga siyentista dahil hindi kami

Ito ang sigaw ni Dr. Peter Kalmus, na isa sa mga siyentistang nagprotesta sa harap ng JP-Morgan Chase— ang pinakamalaking tagapondo sa industriya —sa Los Angeles, California nitong ika-6 ng Abril 2022.

Matapos nilang ikadena ang mga sarili sa pinto ng gusali upang isatinig ang kanilang mga hinaing, inaresto sila at

Nagdulot ito ng matinding . Dumami ng tungkol sa pag-aresto ng mga siyentista’t aktibistang nagprotesta para sa krisis sa klima. Katambal nito ang mga post na nanghihikayat sa mga tao na burahin email upang mabawasan ang enerhiyang ginagamit sa pag-iimbak nito,

usapin sa kanyang lipunan dahil sa kakulangan sa tunay at malalim na pagunawa. Maaari rin na magdulot ito ng hindi inaasahang kapahamakan, tulad ng pagiging biktima ng misinformation o ang pagkadamay sa mga gulo, maging pisikal o pasalita, lalo na kung hindi tunay ang kamalayan sa mga implikasyon o posibleng epekto ng pakikilahok dito.

Mahirap man iligtas ang sarili sa activism dahil sa mga tukso ng kasikatan at pagpupuri ng iba, mayroon namang paraan upang maiwasan ito. Ang isang maaaring hakbang ay ang pagpili ng isang isyung panlipunan na nauukol sa mga karanasan o lubos na nakaaapekto sa pang-araw-araw na gawain. Sa pamamagitan nito, maaari tayong magkaroon ng malalim na pag-unawa.

Mainam na alamin ang buong naratibo, mga perspektibo, at mga konseptong kaugnay sa isyu. Mainam din na subukin ang pagtulong sa abot ng ating makakaya sa pamamagitan ng pagiging maalam sa mga maaaring salihan na mga aktibidad o programa na

iwasan ang paggamit ng plastik, magtipid ng kuryente, at iba pa.

Bagama’t napakalaki ng papel ng mga mamamayan sa laban kontra sa krisis sa klima, hindi sapat ang magagawa nila upang malutas ang krisis na magdidikta sa kinabukasan ng mundo. Kung ang karaniwang mamamayan lang ang kikilos at walang gagawin ang mga korporasyon at gobyerno, hindi maisasalba ang mundo sa hinaharap.

SINO ANG DAPAT SISIHIN AT ANG SINISISI

Maraming korporasyon ang may mataas na emisyon ng greenhouse gas—ang pangunahing sanhi ng labis na pag-init at krisis sa klima sa mundo.

Tumatakbo ang mga negosyo sa ilalim ng sistema ng kapitalismo na inilalagay sa sentro ang tubo. Dahil dito, ang pinakamurang opsyon para sa operasyon ng kanilang negosyo, kahit na sobrang destruktibo, ang pinipili. Hindi nila iniisip kung makasisira ito ng kapaligiran, hangga’t makadadagdag ito ng kita ng kanilang kumpanya.

Sa Pilipinas, alam na alam na ng sektor ng paggawa ang mga pang-aabusong ito.

Nasira ang halos 2,500 ektarya ng mga bakawan sa Barangay Taliptip, Bulakan, Bulacan habang ipinapatayo ng San Miguel Corporation ang New Manila International Airport. Sa probinsya naman ng Quezon, nagbabadyang magdulot ng permanenteng pinsala, panganib sa yamang-gubat, at pagpapaalis ng mga katutubo sa Sierra Madre ang konstruksyon ng Kaliwa Dam. Ipinagpapatuloy ang mga proyektong ito kahit na

Makikitang marami sa mga aktibo sa social media ang sumali sa pagsusulong ng usaping ito, at bilang resulta ay umani ng maraming reaksyon mula sa madla. Sa kasamaang palad, nang matapos ang pamamayagpag ng isyu, tila nawala na parang bula ang mga panawagan upang bigyangwakas ang climate change

Kung mananaig ang performative activism, tunay na matatagalan ang pagbibigaysolusyon sa kalagayan ng kalikasan at iba pang usapin. Kaya naman, upang tunay na makatulong, maaaring subuking magsaliksik tungkol sa datos mula sa mga pag-aaral ng mga eksperto, at kung ano ang mga

maraming eksperto sa kalikasan ang tumututol.

Binabayaran pa ng mga korporasyon ang iba’t ibang pamahalaan sa buong mundo upang patuloy na mapalaki ang kanilang kita. Isang kilalang halimbawa ay ang oil lobbying kung saan nanunuhol ang mga korporasyon sa gobyerno upang maimpluwensiyahan ang mga desisyong pambatasan o administratibo. Upang patuloy na mahikayat gumamit ng fossil fuel ang publiko, milyon-milyong dolyar ang ginagastos ng malalaking korporasyon tulad ng BP, Shell, ExxonMobil, Chevron, at Total upang makontrol o mapigilan ang mga polisyang makatutulong sa pagresolba sa krisis sa klima. Tinatago nila ang mga transaksyon at nagkukunwaring may malasakit sa kalikasan sa pamamagitan ng mga patalastas na kumikilala sa krisis, ngunit binabalewala ang mga solusyon.

Hindi maipagkakaila na ang mga desisyon ng malalaking korporasyon at pamahalaan ang nangunguna sa pagpapalala ng krisis sa klima. Gayunpaman, ang karaniwang tao ang sinisisi ng midya at popular na naratibo.

Ang mga korporasyon at ang pamahalaan ang may lubos na kakayahang gumawa ng mas malaking tulong para sa kalikasan dahil sila ang may kapangyarihan sa produksyon at mga patakaran, ngunit walang kumikilos sa kanila. Ang tanging imik ay dapat ang mamamayan ang pumili ng mga opsyong makabubuti para sa kapaligiran— kahit madalas na mas mahal ang mga ito kaya’t hindi rin kayang tangkilikin ng maraming Pilipino.

mga na plataporma ay isang sandata na may dalawang talim, kaya naman pag-iingat at pag-unawa ang dapat na umiiral sa paggamit nito. Tunay namang napadadali nito ang pagbahagi ng mensahe sa bawat sulok ng mundo, ngunit dapat alamin pa rin ang mga limitasyon nito at ang maaaring maging epekto sa sarili at sa iba.

Ang pakikilahok sa aktibismo para sa ikabubuti ng bansa at mundo ay hindi naman dapat tuluyang talikuran. Nararapat lamang na tandaan na kung tunay na pagbabago ang nais maranasan, ang malalim na pag-unawa at taos-pusong aksyon ang dapat pagsikapan.

ANG NARARAPAT NA AKSYON

Hindi sinasabing wala nang dapat gawin ang karaniwang tao. Ang bawat kontribusyon, kahit gaano pa kaliit, ay makatutulong pa rin sa paglaban sa krisis sa klima, ngunit paulit-ulit na ang mga sentimyentong ito at alam na ng kahit sino.

Importante na ang pagkilos ay magsimula sa mga korporasyon at sa pamahalaan.

Nararapat magsimulang lumipat ang mga korporasyon sa mga proyektong berde o green project para mabawasan ang emisyon ng greenhouse gas. Sa halip na suportahan ang industriya ng fossil fuel, gumamit ng kuryenteng mula sa tubig, hangin, araw, at iba pang mas makabubuti sa kapaligiran.

Mahalaga ang suporta ng pamahalaan sa pagreporma ng mga ginagawa ng mga korporasyon. Maraming mga sustainability goal ang itinatakda ng United Nations at iba’t ibang mga organisasyon, subalit pagdating sa implementasyon ng mga layuning ito, walang nagtatagumpay.

Ang talagang may pakana sa mabilis na pagkasira ng kalikasan ay ang kasalukuyang sistema na pera ang tanging pinopoon. Dapat nang iwaksi ang patuloy na pagpapahalaga ng mga kumpanya sa sobrasobrang kayamanan—sa kanilang kasakiman—kaysa sa ikabubuti ng mundong patuloy na umiinit at sumisigaw ng tulong.

Kailangang maging berde ang kapitalismo at pamahalaan dahil matagal nang nagsusumikap ang tao na mamuhay nang berde.

WRYNAH CALPITO

SAMANTHA LOUISE R. JUSTO