ΙΟΥΛΙΑΝΑ 1965

Σελίδα 1 από 82

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1963 – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1965: Η «ΝΑΡΚΟΘΕΤΗΣΗ» ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΝΙΚΗΣ

ΤΟ «ΚΕΝΤΡΟ» ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ Η « ΙΟΥΛΙΑΝΗ ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ» Ιούλιος 2008 Γεώργιος Η. Ορφανός – Απτεραίος

Σελίδα 2 από 82

1. Αρχίζοντας από το τέλος… Αφορµή για την παρούσα προσπάθεια αποτέλεσε ό,τι θα έπρεπε να είναι… ο επίλογός της. Πώς έπεσε η κυβέρνηση της «Ένωσης Κέντρου» («Ε. Κ.») το καλοκαίρι του 1965; Τι ακριβώς συνέβη κατά την «Ιουλιανή Αποστασία» εκείνου του θέρους; Ποιες ήσαν οι πραγµατικές συνέπειες για την πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας, οι άµεσες, οι έµµεσες και οι αποµακρυσµένες χρονικά; Πολλά είναι τα ερωτήµατα που αναφύονται σχετικά µε τον αγώνα του ντόπιου και του ξένου παράγοντα να ανατρέψουν, διά της «σαλαµοποιήσεως» (σωρηδόν αποσκίρτησης ή αυτοµόλησης από το βασικό κορµό της κοινοβουλευτικής οµάδας βουλευτών, µε σκοπό τη διάλυση της ενότητας), τη λαοπρόβλητη κυβέρνηση της «Ένωσης Κέντρου» και του Γεωργίου Παπανδρέου.

Εικόνα 1: Κατέβαλε αρκετές προσπάθειες για το Κυπριακό ο Γ. Παπανδρέου ως πρωθυπουργός το 1964. Εδώ, µε τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου, Μακάριο. ("Το Βήµα", 27/01/2002)

Είναι η «Αποστασία» µια σειρά ιστορικών γεγονότων µε πολυποίκιλη σηµασία και σηµαντικότατα αποτελέσµατα για την κατοπινή κοινωνικοοικονοµική διαδροµή της Ελλάδας και για τον τρόπο µε τον οποίο οι Έλληνες (πολιτικοί και εκλογικό σώµα) θα αντιλαµβάνονταν εφεξής τους όρους «∆εξιά», «Κέντρο» και «Αριστερά» ως διακριτικούς των ορίων, στα οποία θα πολιτεύονταν και θα δραστηριοποιούνταν τα κατοπινά πολιτικά κόµµατα στην ελληνική σκηνή; Γιατί η «Αποστασία» χρησιµοποιήθηκε (συχνά και χρησιµοποιείται ακόµη) και ως «προεκλογικό σύνθηµα» των κεντροαριστερών παρατάξεων (ψηφοφόρων και κοµµάτων) εναντίον ενός εκ των πρωταγωνιστών του 1965, του Κώστα Μητσοτάκη, και της παρατάξεως (Ν.∆., της µεταπολιτευτικής «επιγόνου» της ∆εξιάς Ε.Ρ.Ε.), στην οποία αυτός «µεταγράφηκε» τα κατοπινά χρόνια, αναιρώντας τελείως τις «Κεντρώες» του καταβολές;

Σελίδα 3 από 82

15 Ιουλίου 1965. Ενάµιση χρόνο σχεδόν µετά τη µεγάλη νίκη της «Ένωσης Κέντρου» στις βουλευτικές εκλογές, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος εξαναγκάζει σε παραίτηση τον πρωθυπουργό, Γεώργιο Παπανδρέου. Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν, συνάµα, ο επικεφαλής της παράταξης, η οποία εµφανιζόταν έτοιµη, µετά από δεκάχρονη σχεδόν παντοκρατορία της ∆εξιάς και της ακροδεξιάς, να ξαναφέρει τον περιφρονηµένο και καταπονηµένο από την κυβερνητική και παρακρατική αυθαιρεσία λαό στο προσκήνιο. Μα θυµίζοντας αντίστοιχες «πρωτοβουλίες» των αρχών του αιώνα (γύρω στο 1920) του Στέµµατος στη Βρετανία, αντί να προκηρύξει άµεσα πρόωρες – ως όφειλε βάσει Συντάγµατος – εκλογές, ο Άναξ, σε συνεργασία µε τον ξένο παράγοντα (CIA εξ ΗΠΑ;), µε διάφορα (αθέµιτα, όπως λέγεται, γράφεται και οµολογείται) µέσα, αποσπά βουλευτές από την κυβερνητική παράταξη και της στερεί την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Έτσι, οδηγεί την ελληνική πολιτική σε αστάθεια, που οφείλεται πρώτιστα στις δοτές, φιλοανακτορικές, «κατεψυγµένες» κυβερνήσεις και τη χώρα σε δυσχερή οικονοµική και πολιτική θέση, προλειαίνοντας στην ουσία το έδαφος για τη δικτατορία της 21ης Απριλίου ’67. Αναµφίβολα, η «Αποστασία», που χωρίζεται σε 3 επιµέρους φάσεις ( α’. «κυβέρνηση» Νόβα: 15/07– 19/08/1965 κατεψηφίσθη στη βουλή µε 167 κατά– 131 υπέρ, β’ «κυβέρνηση» Τσιριµώκου: 20/8 – 16/09/1965 κατεψηφίσθη µε 159 κατά – 135 υπέρ και γ’ «κυβέρνηση» Στεφανόπουλου: 17/09/1965 – 21/12/1966, υπερψηφίστηκε µετά από πολύ «κόπο και χρήµα» και ίσως, πέραν των άλλων, σχετίζεται και µε το γνωστό σ’ όλους µας πολύνεκρο ναυάγιο του πλοίου «Ηράκλειο», το ∆εκέµβρη του 1966), έπληξε θανάσιµα το σαπισµένο πτώµα του κοινοβουλευτισµού στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60 κι ανοίγει το δρόµο για τη χούντα της 21/04/1967.

Σελίδα 4 από 82

2. Ψάχνοντας την αλήθεια Η παρούσα προσπάθεια θα βασιστεί στα αναγραφόµενα στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών (τόµος ΙΣΤ, σελ. 205 – 222) και στα ιστορικά συγγράµµατα «Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος, 1941 – 1967» (τόµος 4ος, εκδόσεις Καπόπουλου, Αθήνα) του Σόλωνος Γρηγοριάδη και «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, από τα πρώτα µετεµφυλιοπολεµικά χρόνια ως την ηµέρα του πραξικοπήµατος των συνταγµαταρχών, 1949 – 1967» του Τάσου Βουρνά (χ.χ. Αθήνα, εκδόσεις Τολίδη), αλλά και στο έργο του Κώστα Παπαϊωάννου «15 Ιουλίου 1965 «Επιχείρηση Αποστασία»» (εκδόσεις «Ποντίκι», 1995, Αθήνα), αλλά και σειρά δηµοσιευµάτων σε αθηναϊκές εφηµερίδες, κυρίως από το 1998 έως σήµερα (βλ. «Το Βήµα», 12/03/2000, 16/07/2000, 27/01/2002, 10/07/2005, 21/08/2005, 28/08/2005, 29/01/2006, 04/05/2008, 11/05/2008, 25/05/2008, 01/06/2008, «Ριζοσπάστης», 18/05/1997, 21/06/1998, 29/01/2002, 13/07/2003, 27/07/2003, 15/07/2007, «Το Ποντίκι», 27/07/2006, 05/07/2007, «Καθηµερινή», 22/08/2002, 01/02/2004, 16/10/2005, 11/05/2008, «Ελευθεροτυπία», 18/12/2001, 17/01/2004, 15/07/2005, 07/02/2006, 25/02/2006, 09/05/2008, 17/05/2008, 02/06/2008 και «Τα Νέα», 10/05/2008 κ.α.). Χρήσιµα φάνηκαν και στοιχεία από τα εξής έργα: Γ. Κάτρης, «Η Γέννηση του νεοφασισµού στην Ελλάδα», Ανδρέας Γ. Παπανδρέου, «Η δηµοκρατία στο απόσπασµα», εκδόσεις Καρανάσης, 1974, Μιχ. Παπακωνσταντίνου, «Η ταραγµένη εξαετία 1961 – 1967», τόµος 2ος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, «Ιστορικά δοκίµια», Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1975 και Κωνσταντίνος Καραµανλής: «Αρχείο, γεγονότα και κείµενα», επιµ. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, τ. 6, Αθήνα, Ίδρυµα Κωνσταντίνου Γ. Καραµανλή - Εκδοτική Αθηνών, 1995 και από άλλα βιβλία, τα οποία θα αναφέρονται ανά περίσταση. Θα προσπαθήσει η αφήγησή µας να παρουσιάσει το χρονικό της «Αποστασίας», ανιχνεύοντας τα πραγµατικά της αίτια, ελέγχοντας την αληθοφάνεια της τελικής αφορµής, παρουσιάζοντας τους πρωταγωνιστές της και το όλο κλίµα κατά την απόπειρα δηµιουργίας «κατεψυγµένων» πλην βιώσιµων κυβερνήσεων. Και το κουβάρι της κλωστής µας θα ξεκινήσει να ξετυλίγεται από την 3η Νοεµβρίου 1963, που, µετά από εικοσαετία, επανήλθε στην εξουσία ως πρωθυπουργός ο Γ. Παπανδρέου. Και θα ολοκληρωθεί το β’ δεκαήµερο του Σεπτεµβρίου του 1965, που οι «Αποστάτες» µ’ επικεφαλής τον Στέφανο Στεφανόπουλο θα λάβουν ψήφο εµπιστοσύνης για την τρίτη και πιο µακρόβια – όπως θ’ αποδειχτεί – κυβέρνησή τους. Κι αν επιλέξαµε όλη την κυβερνητική διετία της «Ένωσης Κέντρου», είναι για να θυµηθούν οι παλαιότεροι και να γνωρίσουν οι νεότεροι ότι ποτέ ένα ιστορικό γεγονός δεν πρέπει να εξετάζεται µεµονωµένο. Πάντοτε, καθετί πρέπει να αναλύεται και να προβάλλεται σε σχέση µε τα αµέσως προηγούµενα, και τα

Σελίδα 5 από 82

µικρά και τα µεγάλα, και τα ορατά στον πολύ κόσµο και τα κρυφά, για να µπορεί να βγάλει ασφαλή αποτελέσµατα όποιος «εραστής» της αλήθειας ερευνά και να εξηγεί, χωρίς να παρερµηνεύει ή να επηρεάζεται θετικά ή αρνητικά από κοινωνικοπολιτικές προκαταλήψεις, όσα γίνονται κάθε µέρα ή όσα έγιναν στο παρελθόν. Πριν προχωρήσουµε, ας σταθούµε σε δυο, εξίσου µε την «Αποστασία του ’65» σηµαντικά, γεγονότα, που έχουν αφήσει, όπως θα καταλάβετε, ανεξίτηλη κι αυτά την «σφραγίδα» τους στην ελληνική πολιτική ιστορία και σχετίζονται άµεσα µε την περίοδο που θα εξιστορήσουµε παρευθύς. Αναφερόµαστε, αρχικά, στην αρχή της ∆εδηλωµένης, η οποία, από το 1875, χάρη στην «κόντρα» Στέµµατος – Χαριλάου Τρικούπη, εξασφαλίζει ότι η κυβέρνηση των Ελλήνων, για να µπορεί να ασκεί διοικητική και πολιτική εξουσία ή για να έχει, µ’ άλλα λόγια, πολιτική ισχύ και δύναµη, θα πρέπει να στηρίζεται στη δηλωµένη απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής. Χωρίς ψήφο εµπιστοσύνης από τη Βουλή µια κυβέρνηση, ακόµη κι αρεστή στο Στέµµα και δοτή να είναι από τον Ανώτατο Άρχοντα (άλλοτε Βασιλέα, τώρα Πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας), είναι άκυρη στα µάτια του λαού και βάσει Συντάγµατος και της κείµενης νοµοθεσίας εκπίπτει. Και το δεύτερο σηµείο, στο οποίο θέλουµε, στο ξεκίνηµά µας, να σταθούµε είναι η πολιτική αστάθεια που παρατηρείται στην Ελλάδα, από το 1909 (κίνηµα του Στρατιωτικού Συνδέσµου στο Γουδή και έλευση του Βενιζέλου) έως το 1936 (δικτατορία της 4ης Αυγούστου, υπό τον Ιωάννη Μεταξά, ως αποκορύφωµα µιας διαρκούς, άλλοτε σε έξαρση κι άλλοτε σ’ ύφεση, ανοιχτής κρίσης). Νέα πολιτικά ήθη και πρόσωπα (σχηµατισµοί κοµµάτων αρχών ή προσωποπαγών παρατάξεων/ Ελευθέριος Βενιζέλος, ∆ηµήτριος Γούναρης, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Παναγής Τσαλδάρης, Γεώργιος Κονδύλης, Θεόδωρος Πάγκαλος, Νικόλαος Πλαστήρας, Ιωάννης Μεταξάς, Θεµιστοκλής Σοφούλης, Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, Γεώργιος Καφαντάρης κ.α.) διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο στην καθηµερινή ζωή των κατοίκων του ελλαδικού χώρου. Την ίδια περίοδο (1909 – ’36), σειρά από πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα (Βαλκανικοί Πόλεµοι, Εθνικός ∆ιχασµός, Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, αλλεπάλληλα στρατιωτικά κινήµατα, κατάργηση και παλινόρθωση της βασιλείας, ∆ηµοκρατία του Μεσοπολέµου κ.α.) τους διχάζουν (π.χ. σε «βασιλόφρονες» και «βενιζελικούς») και τους ωθούν σε διαφοροποίηση και ιδεολογική, πέρα από την όποια κοινωνική, διαφοροποίηση της οποίας έκδηλα είναι τα ίχνη και στη στάση του ελληνικού λαού υπέρ ή κατά των «Αποστατών» του 1965. Συνάµα, κι ο κοινοβουλευτικός βίος της χώρας, τα χρόνια αυτά, δοκιµάστηκε πολύ έως ότου «υποκύψει», «κουρασµένος και φθαρµένος», στη Μεταξική δικτατορία.

Σελίδα 6 από 82

3. Ο Νοέµβρης και ο ∆εκέµβρης του 1963 Καιρός είναι να µεταβούµε στη δεκαετία του 1960 και στον «κορµό» της παρούσας εργασίας. Όλα ξεκινούν, µάλλον, το Νοέµβρη του 1963. Λίγους µήνες µετά την αποποµπή του Κωνσταντίνου Καραµανλή από την εξουσία, προκηρύσσονται πρόωρες εθνικές βουλευτικές εκλογές για τις 03/11 που διεξάγονται µε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Στυλιανό Μαυροµιχάλη. Υπό το Μαυροµιχάλη, αν και η Αυλή είχε δείξει την εύνοιά της, µετά την αναχώρηση Καραµανλή, σε ένα κυβερνητικό σχήµα µε επικεφαλής το βασιλόφρονα βουλευτή της Ε.Ρ.Ε. και πρώην υπουργό της ∆εξιάς, τον Παναγιώτη Πιπινέλη. Κι αν εγράφη νωρίτερα «µάλλον», τούτο οφείλεται στο ότι ο Καραµανλής, αρχηγός της ελληνικής ∆εξιάς (Ε.Ρ.Ε.) είχε παραιτηθεί το καλοκαίρι του ’63, έπειτα από τη δολοφονία του βουλευτή της Ε∆Α, Γρηγόρη Λαµπράκη, από παρακρατικούς και εξαιτίας της βαθµιαίας «ψύχρανσης» των σχέσεών του µε το Παλάτι, η οποία είχε κορυφωθεί µε την άρνηση του πρωθυπουργού να δεχτεί να πάει το βασιλικό ζεύγος της Ελλάδας, Παύλος και Φρειδερίκη, σε προγραµµατισµένο ταξίδι στο Λονδίνο. ∆εν ήταν, όµως, µόνον τα Ανάκτορα που ήθελαν να «απαλλαγούν» από τον Καραµανλή. Στο βιβλίο του «Από τον εµφύλιο στη Χούντα», ο δηµοσιογράφος Σπύρος Λιναρδάτος, συµπεριλαµβάνει µια αυθεντική – άγνωστη αφήγηση, που φανερώνει ότι άνθρωποι µε φιλοδικτατορικές διασυνδέσεις, σχέδια και προθέσεις, συνωµοτούσαν µε στόχο να φθείρουν τον πρωθυπουργό Κ. Καραµανλή, και επεδίωκαν να τον «βραχυκυκλώσουν». Κάποτε, λοιπόν, µέσα στο 1961, ο πρωθυπουργός πληροφορήθηκε, ότι µια οµάδα αξιωµατικών συσκεπτόταν και συνωµοτούσε για την επιβολή δικτατορίας. Πληροφορηµένος, λοιπόν, και για τον τόπο και την ώρα µιας τέτοιας συναθροίσεως, είπε στον επικεφαλής του στρατιωτικού του γραφείου να πάνε µαζί και να πιάσουνε επ’ αυτοφώρω τους επίδοξους κινηµατίες. Ο Βέρρος όµως του απήντησε: «Είναι κάτι παλιόπαιδα, κ. πρόεδρε, µην ασχολείσθε εσείς µαζί τους...». Αλλά και από αρχεία του αγγλικού υπουργείου Εξωτερικών (Foreign Office), που έχουν δηµοσιοποιηθεί, βλέπουµε ότι Βρετανοί διπλωµάτες σηµειώνανε στις αναφορές τους ότι το 1961 και το 1962 υπήρχαν ζυµώσεις στο χώρο των κοµµάτων, µε παρεµβάσεις και από το εξωτερικό, που απέβλεπαν στην αποµάκρυνση του πρωθυπουργού, Κ. Καραµανλή. Σε µιαν τέτοια έκθεση, αναφερόταν και ότι ο τότε πρόεδρος της Βουλής και σηµαντικός παράγοντας της Ε.Ρ.Ε., Κωνσταντίνος Ροδόπουλος, επεδίωκε να ηγηθεί µιας κυβέρνησης συνασπισµού. Ο Καραµανλής είχε αναρριχηθεί στην πρωθυπουργία, µε την εύνοια του Στέµµατος, τον Οκτώβριο του 1955, όταν πέθανε ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος, στην τελευταία κυβέρνηση του οποίου ο Σερραίος την καταγωγή Καραµανλής ήταν υπουργός

Σελίδα 7 από 82

∆ηµοσίων Έργων και Συγκοινωνιών. Έκτοτε, µε διάφορα εκλογικά συστήµατα («καλπονοθευτικά» τα λέγανε οι πολιτικοί του αντίπαλοι), αν και δεχόταν τη φθορά της εξουσίας, «αναβαπτιζόταν» από τους ψηφοφόρους, τους οποίους, όµως, ποτέ δεν είχε στείλει έγκαιρα στην … κάλπη, αλλά πάντοτε … πρόωρα, πριν τη λήξη της κοινοβουλευτικής τετραετίας (1956 αντί 1959, 1958 αντί 1960, 1961 αντί 1962). Βέβαια, τον Ιούνιο του 1963 και τους µήνες που ακολούθησαν ως το Σεπτέµβρη (28/9) ο (από τον Απρίλη του 1947, µαζύ µε τη Γερµανίδα σύζυγό του, Φρειδερίκη, που, ίσως, αυτή «έλυνε και έδενε» τα έκτοτε είκοσι χρόνια) βασιλιάς Παύλος δεν προκήρυξε άµεσες εκλογές, αφού δεν είχε τίποτα µε την Ε.Ρ.Ε. και τους φιλοδεξιούς κύκλους και παράγοντες, αλλά ό,τι είχε δηµιουργηθεί ήταν «προσωπικό πρόβληµα» µε τον Καραµανλή. Έτσι, ο Παύλος, από τη βουλή της «βίας & νοθείας» του ’61 δηµιούργησε µε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία της Ε.Ρ.Ε. νέα κυβέρνηση, υπό τον αυλόδουλο υπουργό Εµπορίου στην παραιτηθείσα κυβέρνηση, Παναγιώτη Πιπινέλη. Να δεχτούµε ως πιθανή δικαιολογία για τη βασιλική επιλογή, πέρα από την «δουλοπρέπεια» του Πιπινέλη προς το Στέµµα (αργότερα, µετά το 1967, καθώς λένε, τον έσπρωξε να γίνει «υπουργός» Εξωτερικών της χούντας της 21ης Απριλίου), και το ότι στο εσωτερικό (κοινοβουλευτική, κυρίως, οµάδα) της Ε.Ρ.Ε., µετά την αποποµπή – αποχώρηση Καραµανλή, επικρατούσε κάτι σαν … πανικός και ότι όλοι δυσανασχετούσαν κατά του «πολιτικού κληρονόµου» του Καραµανλή, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου; Ας το δεχτούµε και ας µην έχουµε την «παράλογη»( !) απαίτηση να συγκαλούσε ο Άναξ Συµβούλιο του Στέµµατος από τους πολιτικούς αρχηγούς και τέως πρωθυπουργούς, για να δοθεί λύση στην προσωρινή «ακυβερνησία»! Όταν στις 26/09/1963 δηµοσιεύτηκε το Βασιλικό ∆ιάταγµα της διαλύσεως της Βουλής και της προκηρύξεως εκλογών για τις 03 Νοεµβρίου και παρέµενε στην πρωθυπουργία ο Πιπινέλης, αναγκάστηκε ο εκ των ηγετών της αντιπολίτευσης, Γ. Παπανδρέου, να πει: «Καλώ τον ελληνικό λαό να υπερασπίσει τας δηµοκρατικάς του ελευθερίας». Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, γράφει ο Κάτρης, «αυθηµερόν η αµερικάνικη πρεσβεία συµβούλευσε υποχώρηση. Η Φρειδερίκη και οι στρατηγοί παραµερίσθηκαν. Και ο Παύλος κάνοντας στροφή 180ο υποχρέωσε τον Πιπινέλη να παραιτηθεί». Η αµιγώς φιλοανακτορική «κυβέρνηση» Πιπινέλη – κάτω από λαϊκές αντιδράσεις, έντονες και διαρκείς – υπέβαλε, ως εκ τούτου, την παραίτησή της το Σεπτέµβρη του ’63. Εξάλλου, αν το καλοσκεφθείς, είχε ήδη εκπληρώσει την … αποστολή της, να «εγκρίνει» και να «κουνήσει το µαντίλι» για το βασιλικό ταξίδι κι ο λαός δεν έχανε ευκαιρία να δείξει ότι χρειαζόταν µιαν αντιδεξιά «αλλαγή σελίδας».

Σελίδα 8 από 82

Πρωθυπουργός για τις πρόωρες εκλογές, που έπρεπε κανονικά να γίνονταν το Νοέµβρη του 1965, τέσσερα χρόνια µετά την τελευταία «νίκη» του Καραµανλή, ορίστηκε σε ένα καθαρά φιλοβασιλικό σχήµα ο Μαυροµιχάλης. Αλλά ο αδέκαστος δηµοκράτης δικαστής πρόσφερε στη χώρα τις πιο τίµιες και πανθοµολογουµένως αδιάβλητες εκλογές σ’ ολόκληρο – έως τότε – τον 20ο αιώνα. Για πρώτη φορά, οι εκλογές δεν γίνονται βάσει των εκλογικών καταλόγων του 1940, αλλά λαµβάνουν υπόψη τούς καταλόγους της απογραφής του 1961.

Εικόνα 2: Η πρώτη κυβέρνηση της "Ένωσης Κέντρου" υπήρξε εξαιρετικά βραχύβια (Νοέµβρης ∆εκέµβρης 1963) υπό το Γ. Παπανδρέου ("Καθηµερινή", 16/10/2005)

Οι κάλπες της 3ης Νοεµβρίου 1963 σηµατοδοτούσαν το τέλος της 10ετίας της ∆εξιάς ( αρχικά, µε το «Συναγερµό» του στρατάρχη Παπάγου και από το 1956, µε την Ε.Ρ.Ε. του Καραµανλή) και την επιστροφή της δηµοκρατικής παράταξης και του Γεωργίου Παπανδρέου στην εξουσία. Ο «Γέρος της ∆ηµοκρατίας» – έτσι τον έλεγαν πολιτικοί φίλοι κι αντίπαλοι – ανελάµβανε τα ηνία της χώρας, ως πρωθυπουργός. Είκοσι χρόνια είχαν παρέλθει από την κυβέρνηση της «Εθνικής Ενότητας» και των «∆εκεµβριανών» του 1944 – ’45, στην οποία ήταν και πάλι επικεφαλής. Τα εκλογικά αποτελέσµατα οδήγησαν το Γ. Παπανδρέου στις 07 – 08/11 να σχηµατίσει κυβέρνηση µειοψηφίας, που στηριζόταν, όµως, στις ψήφους της Αριστεράς στα πρώτα της βήµατα, κάτι που σίγουρα ενοχλούσε τους Αµερικανούς «φίλους» µας. Η κοινοβουλευτική στήριξη της Ε∆Α προς τον Παπανδρέου «κακοφάνηκε» και στις παρακρατικές οργανώσεις που δρούσαν ανενόχλητα επί Ε.Ρ.Ε. κι είχαν σκοτώσει προ καιρού τον Γρηγόρη Λαµπράκη, αλλά και στο ∆εξιόστροφο, αντικοµουνιστικό στράτευµα. Έχουµε, λοιπόν, από τις κάλπες του Νοέµβρη: «Ένωση Κέντρου» 42,04% – 138 έδρες, Ε.Ρ.Ε. (µε υποτονικό προεκλογικό αγώνα υπό τον ίδιο τον Καραµανλή που ξαναβρέθηκε στην Ελλάδα και στην πρώτη γραµµή για λίγο, χωρίς, όµως, παλµό, αν και είχε να επιδείξει κυβερνητικό έργο) 39,37% – 132

Σελίδα 9 από 82

βουλευτές, Ε∆Α (Γιάννης Πασσαλίδης, Ηλίας Ηλιού, ιστορικές µορφές της Αριστεράς) 14,34% – 28 έδρες και Προοδευτικοί (ο άλλοτε επίσης παπαγικός υπουργός Σπύρος Μαρκεζίνης) 3,73% – 2 βουλευτές. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, η Κοινή Γνώµη είδε έκπληκτη το νέο τότε πρωθυπουργό και γνωστό αντιδυναστικό στρατηγό Ν. Πλαστήρα να σχηµατίζει κυβέρνηση χαίροντας της εκτίµησης και της εµπιστοσύνης του βασιλιά Παύλου, µολονότι τα προκατοχικά χρόνια είχε πρωταγωνιστήσει στους αγώνες κατά της βασιλείας (Επανάσταση του 1922, κινήµατα 1933 και 1935). Το ίδιο έκπληκτος έµεινε ο Καραµανλής και (γι’ αυτό;) αναγκάστηκε στις 05/12/’63 να αυτοεξοριστεί εφεξής στο Παρίσι, µόλις ο βασιλιάς Παύλος ανέθεσε το σχηµατισµό κυβέρνησης στον άλλοτε βασιλοµάχο Παπανδρέου, παρά τις περί αντιθέτου «συστάσεις» του αρχηγού της ∆εξιάς. Το Νοέµβρη του 1963, λοιπόν, µετά τις εκλογές, οι Αµερικανοί θεωρούσαν ατυχία το γεγονός ότι ο Παπανδρέου δεν µπόρεσε να σχηµατίσει αυτοδύναµη κυβέρνηση, γιατί είχαν την εντύπωση ότι οι κυβερνήσεις συνεργασίας ήταν ατελέσφορες στο ελληνικό πολιτικό σύστηµα. Μάλλον, είχαν στο νου τους την περίοδο 1950 – ’52, µε τις συχνές κυβερνητικές εναλλαγές από τα κόµµατα του «Κέντρου» (Πλαστήρας – Σοφοκλής Βενιζέλος). Λίγες ώρες, πάντως, µετά την ορκωµοσία της νέας κυβέρνησης στις 07 Νοεµβρίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου συναντιόταν µε τον πολιτικό σύµβουλο της πρεσβείας Τζον Όουενς και του έλεγε ότι «παρά τις διαφορές που είχε στο παρελθόν µε τους Αµερικανούς, ο πατέρας του δεν είχε παράπονα εναντίον των ΗΠΑ». Και προσέθετε: «Αυτή η κυβέρνηση θα είναι φιλοαµερικανική... Η Ελλάδα είναι ίσως η µόνη χώρα στον κόσµο, όπου ο γιος του πρωθυπουργού είναι Αµερικανός!». Στις 02 ∆εκεµβρίου, ο Γεώργιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου συναντήθηκαν µε το σταθµάρχη της CIA στην Αθήνα, John Maury. Ο πρωθυπουργός ζήτησε, µεταξύ άλλων, και διαβεβαιώσεις ότι «οι ΗΠΑ θα προστατεύσουν τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας». Οι σχέσεις των Παπανδρέου µε τις ΗΠΑ βρίσκονταν ακόµη τότε σε καλό δρόµο. Η πρεσβεία των Η.Π.Α. εντόπιζε, όµως, τα πρώτα «σύννεφα» στις σχέσεις των Παπανδρέου µε το Παλάτι, καθώς ο διάδοχος Κωνσταντίνος εµφανιζόταν να θέλει την καθυστέρηση της προκήρυξης νέων εκλογών ή το σχηµατισµό κυβέρνησης συνεργασίας µεταξύ Ε.Ρ.Ε. και «Ε.Κ». Οι Αµερικάνοι διπλωµάτες στην Αθήνα είχαν καταλήξει στο συµπέρασµα ότι, στο ενδεχόµενο της εκ νέου προσφυγής στις κάλπες, «θα ήταν καταστροφή» η επανάληψη του αποτελέσµατος των προηγούµενων εκλογών και η αδυναµία σχηµατισµού αυτοδύναµης κυβέρνησης. Στην τελευταία έκθεσή τους, µάλιστα, προέβλεπαν ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου θα κέρδιζε 155 ως 160 έδρες (έναντι 171, που, τελικά, εξασφάλισε) και θα σχηµάτιζε κυβέρνηση µε ισχνή πλειοψηφία στη Βουλή.

Σελίδα 10 από 82

Στις 16 ∆εκεµβρίου 1963 συνέρχεται η Βουλή. Στα κυβερνητικά έδρανα καµαρώνει η νέα κυβέρνηση της «Ε.Κ.» µε επικεφαλής τον αρχηγό της και πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Η Ε.Ρ.Ε. βρίσκεται, πλέον, µετά από εφτά χρόνια, στην αξιωµατική αντιπολίτευση! Ο εναρκτήριος λόγος του θρόνου θα εκφωνηθεί από το βασιλιά Παύλο, αλλά έχει γραφεί, «κοµµένος και ραµµένος στα µέτρα» της «Ένωσης Κέντρου», από τον πρωθυπουργό. Και την επόµενη ηµέρα (17/12/’63), γίνεται «χαµός» στο κοινοβούλιο, όταν, µε τις ψήφους «Κέντρου» και Ε∆Α, εκλέγεται πρόεδρος του Σώµατος ο άλλοτε ΕΑΜίτης και τώρα σηµαίνον στέλεχος της κυβερνητικής παράταξης, Ηλίας Τσιριµώκος! Μια βδοµάδα αργότερα, στις 24 ∆εκεµβρίου 1963, οι προγραµµατικές δηλώσεις της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου εγκρίνονται θριαµβευτικά µε 167 ψήφους υπέρ, ήτοι 137 της «Ένωσης Κέντρου»., 28 της E∆A και 2 ψήφους αποσκιρτησάντων από την E.P.E., µα ο πρωθυπουργός είχε στο νου του νέες … κάλπες.

Σελίδα 11 από 82

4. Η µεταστροφή των Ανακτόρων Τι συνέβη, όµως; Γιατί µετεστράφη ο βασιλέας; Γιατί γύρισε την πλάτη στη ∆εξιά και γύρεψε στήριγµα στο 75ετή αρχηγό της «Ε.Κ.» τα τέλη του 1963; Ανεξήγητο.

Εικόνα 3: Ο πατέρας (βασιλέας Παύλος) εξώθησε σε παραίτηση τον Κ. Καραµανλή και ο υιός (βασιλέας Κων/νος) το Γ. Παπανδρέου ("Το Βήµα", 29/01/2006).

Μια εξήγηση που, εκ των υστέρων, µπορεί να δοθεί και να φανεί λογική είναι η ακόλουθη και αποτελεί προσωπική εκτίµηση του γράφοντος, µετά από εντελεχή έρευνα: Η «Ένωση Κέντρου» µπορεί να είχε προοδευτικά, δηµοκρατικά στοιχεία, µ’ επικεφαλής τους Γεώργιο και Ανδρέα ( γιο του νέου πρωθυπουργού και από τη «φουρνιά» των νέων βουλευτών της «Ε.Κ.» ) Παπανδρέου, που θα ήθελαν να προωθήσουν «επαναστατικές» κοινωνικές αλλαγές κόντρα σ’ ό,τι «σάπιο» άφησε η ∆εξιά πίσω της κι ο Καραµανλής (1955 – ’63). Μέσα, όµως, στους κόλπους της υπήρχαν κι εκείνα τα συντηρητικά στοιχεία, Σοφοκλής Βενιζέλος, Στέφανος Στεφανόπουλος, Π. Γαρουφαλιάς, Γ. Αθανασιάδης – Νόβας και σηµαντικός αριθµός στελεχών και βουλευτών, που η φυσική τους πολιτική θέση ήταν στη ∆εξιά, αλλά δεν µπόρεσαν για διάφορους λόγους να στεγασθούν στην επί Καραµανλή Ε.Ρ.Ε.. Τώρα, λοιπόν, όλοι αυτοί, µάλλον, θα αποτελούσαν πόλο ανάσχεσης κάποιων ριζοσπαστικών, πιθανόν και αντιβασιλικών, κοινωνικών µεταρρυθµίσεων και «ανοιγµάτων» προς την κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Ο Κώστας Μητσοτάκης, ηγετικό στέλεχος την περίοδο 1961 – ’65 της «Ένωσης Κέντρου» και από τους «σηµαιοφόρους» της «Αποστασίας», υπεστήριξε, αρκετά χρόνια µετά την «Αποστασία», το Μάιο του 2008, την εκδοχή ότι υπήρξε συναλλαγή µεταξύ Παύλου και Γ. Παπανδρέου. Ο βασιλεύς, κατά το Μητσοτάκη, έδωσε ευνοιοκρατικά την εξουσία στον Γ. Παπανδρέου και ο αρχηγός της Ενώσεως Κέντρου εκχώρησε στο βασιλέα την ουσιαστική ηγεσία των Ενόπλων ∆υνάµεων. Ο

Σελίδα 12 από 82

διάδοχος του Παύλου, τέως βασιλεύς Κωνσταντίνος, διαψεύδει (µε συνέντευξή του προς «Το Βήµα», λίγες µέρες µετά τις δηλώσεις Μητσοτάκη) κατηγορηµατικά τη δήλωση του Κ. Μητσοτάκη. Βέβαια, στην πρώτη κυβέρνηση της 08ης Νοεµβρίου, διατηρήθηκαν και δυο υπηρεσιακοί βασιλόφρονες υπουργοί, σε καίρια, όµως, πόστα, ο υπουργός Αµύνης , ∆. Παπανικολόπουλος και ο υφυπουργός Εσωτερικών, αρµόδιος για θέµατα ∆ηµοσίας Τάξεως, Γ. Παναγιωτόπουλος. Η παραµονή τους και µάλιστα στα συγκεκριµένα υπουργεία, εάν προήλθε από βασιλική «σύσταση ή παράκληση», σήµαινε πολλά! Πρώτ’ απ’ όλα, ότι ο Παπανδρέου δε θα µπορούσε να επηρεάσει το στράτευµα ή να πάψει τις «κοινωφελείς» διώξεις κοµµουνιστών και «συνοδοιπόρων»! Πάντως, αξιοσηµείωτο των ηµερών συγκατοίκησης Παύλου – Παπανδρέου είναι και το ότι, προκειµένου να διευθετηθεί ένα ανακύψαν θέµα στο στράτευµα, ο βασιλιάς Παύλος υπογράφει ένα διάταγµα, µε το οποίο ανατίθενται, αν και αντέδρασε ο Παπανικολόπουλος, προσωρινά καθήκοντα υπουργού Αµύνης στον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, κάτι που η Ε.Ρ.Ε. παρακολούθησε αµήχανη (15/12/1963)! Η πλήρης σύνθεση του υπουργικού συµβουλίου υπό το Γ. Παπανδρέου το Νοέµβρη του 1963 έως τα τέλη ∆εκεµβρίου της ίδιας χρονιάς, λοιπόν, ήταν η ακόλουθη : 8 Νοεµβρίου 1963: ∆ιορισµός: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ ΣΑΒΒΑ ΠΑΠΑΠΟΛΙΤΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΖΙΓ∆Η ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΛΑΜΑΝΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΧΟΥΤΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η – ΝΟΒΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων Υπουργού Εξωτερικών και Αντιπροέδρου Υπουργικού Συµβουλίου Υπουργού Συντονισµού Υπουργού Εθνικής Αµύνης Υπουργού ∆ικαιοσύνης Υπουργού Εσωτερικών Υπουργού Οικονοµικών Υπουργού Εµπορίου Υπουργού Βιοµηχανίας Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων Υπουργού Συγκοινωνιών Υπουργού Γεωργίας Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Εµπορικής Ναυτιλίας Υπουργού Εργασίας Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως Υπουργού Βορείου Ελλάδος Υπουργού Άνευ Χαρτοφυλακίου Υπουργού Άνευ Χαρτοφυλακίου Υφυπουργού Εσωτερικών

Σελίδα 13 από 82

25 Νοεµβρίου 1963: Αναπλήρωση του: ΣΟΦΟΚΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ Υπουργού Εξωτερικών υπό του (Αντιπροέδρου) Υπουργού Συντονισµού Γ. Μαύρου 5 ∆εκεµβρίου 1963: ∆ιορισµός: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού Άνευ Χαρτοφυλακίου και Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου

15 ∆εκεµβρίου 1963: Αναπλήρωση του: ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ (Υπουργού Εθνικής Αµύνης) υπό του Προέδρου του Υπουργικού ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Συµβουλίου Γ. Παπανδρέου ΣΟΦΟΚΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (Αντιπροέδρου)

Υπουργού Εξωτερικών υπό του Υπουργού Εσωτερικών Σ. Κωστοπουλου

Και τότε ακριβώς, «σκάει» µια ακόµη έκπληξη, που αφήνει άφωνες και τη ∆εξιά και την Κοινή Γνώµη. Στα παρασκήνια, παρά τη φανερή χαρά για την πρωτιά, υπήρχε δυστοκία στο επιτελείο της «Ε.Κ.» για το σχηµατισµό του υπουργικού συµβουλίου, ο οποίος, ίσως, άφηνε παραπονούµενα αρκετά στελέχη πρώτης γραµµής που θάπρεπε να µείνουν έξω. Ταυτόχρονα, ελλοχεύει και προβληµατισµός για τη στάση της «Ένωσης Κέντρου», ως κόµµατος και ως κυβέρνησης, έναντι της κοινοβουλευτικής και της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Μολονότι, λοιπόν, η κυβέρνηση για να στηριχθεί έλαβε την ψήφο εµπιστοσύνης και της Ε∆Α, ο Γεώργιος Παπανδρέου αρνείται να στηρίζεται στα «δεκανίκια» της Αριστεράς και µε µιαν κίνηση «µατ», ξαφνιάζει το εκλογικό σώµα, όταν παραιτείται στις 24 ∆εκεµβρίου του ίδιου έτους και, καθώς οι διερευνητικές εντολές για σχηµατισµό άλλης κυβέρνησης αποβαίνουν άκαρπες, προκηρύσσονται, λίγο πριν την αρχιχρονιά, νέες εκλογές για το Φεβρουάριο του ’64. Η µια έκπληξη, όπως αντιλαµβάνεστε, διαδέχεται την άλλη. Έτσι, η Κοινή Γνώµη και η Ε.Ρ.Ε., αφού είδαν το βασιλιά να ορκίζει (Νοέµβρης 1963) πρωθυπουργό το Γ. Παπανδρέου, µερικές εβδοµάδες αργότερα, βλέπουν τον Παύλο να δέχεται, αρχικά, την παραίτηση του πρωθυπουργού για την – κατόπιν συστάσεώς του – προκήρυξη νέων βουλευτικών εκλογών. Θυµίζουµε ότι κάπως έτσι είχε υποδεχθεί το 1909 – ’10 και τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην ελληνική πολιτική σκηνή ο τότε βασιλέας, Γεώργιος ο 1ος. Ο Καραµανλής, πάντως, θα µιλήσει για συµπαιγνία Θρόνου – Παπανδρέου εις βάρος του και φεύγει οριστικά εκτός Ελλάδος. Όταν στις 31/12/’63, λοιπόν, ορκίζεται νέα (υπηρεσιακή) κυβέρνηση υπό τον τραπεζίτη Ιωάννη Παρασκευόπουλο, η Ε.Ρ.Ε. έχει πλέον αρχηγό τον Αχαιό ακαδηµαϊκό, τέως «δεξί χέρι» του Καραµανλή (1959 – ’63) και πρώην πρωθυπουργό (1945, για λίγες ηµέρες) Παναγιώτη Κανελλόπουλο και οι Παπανδρέου στο τιµόνι

Σελίδα 14 από 82

της «Ένωσης Κέντρου» είναι πανέτοιµοι για τη µεγάλη µάχη της 16/02/1964. Σ’ όλη την προεκλογική περίοδο, κυκλοφόρησαν – από τα χρόνια του Καραµανλή σε κάθε προεκλογική σεζόν υπήρχαν τέτοιοι φόβοι – έντονες φήµες για φιλοδεξιό, βασιλοκίνητο πραξικόπηµα, που θα απέτρεπε την άνοδο των Παπανδρέου στην εξουσία. Κανέναν άλλον, εκτός από τους Γ. και Α. Παπανδρέου, δεν φοβόταν οι ντόπιοι και ξένοι από την «Ένωση Κέντρου». Κι ο λόγος; Η «Ένωση Κέντρου» ήταν ένα περίεργο συνονθύλευµα ανθρώπων και ιδεών, ευάλωτο και εύθραυστο κι όπως θα ιδούµε παρακάτω, το µόνο που της έλειπε για να αλωθεί ήταν η … Κερκόπορτα. Σε λίγο, ενώ η Ελλάδα ετοιµαζόταν να γυρίσει πολιτική «σελίδα», όµως και στο Παλάτι, από στιγµή σε στιγµή, θα έσκαγε µια µη αναµενόµενη «βόµβα» που θα άλλαζε αποφασιστικά, όπως θα αποδειχτεί λίγο αργότερα, το πολιτικό τοπίο και προσανατολισµό της χώρας: Ο βασιλιάς Παύλος είναι ... καταδικασµένος καρκινοπαθής. Ο ∆ιάδοχος Κωνσταντίνος, ένα 23χρονο παιδί, µε ευρωπαϊκές σπουδές και προοδευτικές, φιλελεύθερες ιδέες – έτσι ήθελαν να τον παρουσιάζουν στο λαό – θα ανέβαινε στο θρόνο της Ελλάδας. Τέλειος συνδυασµός: προοδευτικός µονάρχης και δηµοκρατικός πρωθυπουργός; Η παντοδύναµη βασίλισσα Φρειδερίκη, µετά από 17 χρόνια στο προσκήνιο, θα περιοριζόταν στον «άχρωµο» ρόλο της βασιλοµήτορος; Ας µη βιαζόµαστε, όµως, κι ας αφήσουµε τα γεγονότα από το Γενάρη του ’64 κι εξής να µας λύσουν την απορία.

Σελίδα 15 από 82

5. Ένωσαν τα «ξίφη»; Πριν προχωρήσουµε, ας κάνουµε µια σύντοµη παρέκβαση, πλην απαραίτητη. Αφορά την «Ένωση Κέντρου», το κόµµα στο οποίο προΐσταται ο Γ. Παπανδρέου και νικηφόρα καλείται να σχηµατίσει κυβέρνηση το Φεβρουάριο του 1964, αυτοδύναµα και δίχως, πλέον, τα «δεκανίκια» της Αριστεράς. Πολλοί είπαν πως φτάσαµε στην «Αποστασία» του Ιουλίου του ’65, γιατί η «Ε.Κ.» παρέµενε ένας, «χαλαρός» και χωρίς σφυρηλατηµένους συνεκτικούς δεσµούς, συνασπισµός µικρών και ασήµαντων κοµµατιδίων απ’ όλο το πολιτικό φάσµα, που είχαν ετερόκλητες, τελείως διαφορετικές επιδιώξεις. Ένα «συνονθύλευµα», όπου συχνά οι κοινές προσπάθειες υπό την ενιαία ηγεσία ναρκοθετούνταν από τα προσωπικά συµφέροντα, που είχαν οι διάφοροι παραγοντίσκοι στα υψηλά και τα µεσαία στρώµατα του κόµµατος. Ο λαός, βέβαια, τα ‘βλεπε όλα αυτά, αλλά πίστευε πως η περιβόητη «Αλλαγή» θα ερχόταν, φτάνει να το ‘θελε ο Γ. Παπανδρέου. ∆υστυχώς, όµως, διαψεύστηκε και µάλιστα οικτρά. Η «συνοίκηση» κάτω από την ίδια πολιτική στέγη µετριοπαθών δεξιών και ανοιχτόµυαλων προοδευτικών δεν έφερε τα επιθυµητά αποτελέσµατα, ίσα – ίσα µάλιστα που προλείανε το δρόµο για τις αποσχιστικές τάσεις. Ίσως σ’ αυτές να έπαιξε ρόλο και ο ηγεµονικός τρόπος άσκησης της εσωκοµµατικής εξουσίας και της κυβερνητικής πολιτικής από τον ίδιο τον πρωθυπουργό και αρχηγέτη της «Ε.Κ.». Ποια ήσαν, όµως, τα ετερόκλητα πολιτικά σχήµατα που «γέννησαν» στις 19/09/1961, δυόµισι σχεδόν χρόνια πριν τη µεγάλη νίκη και 4 πριν την «Αποστασία» της 15/7/1965, τον «πλαδαρό» γίγαντα της «Ένωσης Κέντρου»; Η παροιµία «κουτσοί, στραβοί στον Άγιο Παντελεήµονα» τα λέει όλα. Το «∆ηµοκρατικό Κέντρο – Φιλελεύθερη ∆ηµοκρατική Ένωση» ( είχε δηµιουργηθεί να καλύψει τον κεντροδεξιό χώρο, στις αρχές του ’61, από τον Γ. Παπανδρέου), το «Αγροτοεργατικό κόµµα» (Αλέξανδρος Μπαλτατζής, κόµµα προσωπικής επιρροής του ιδρυτή του και τοπικής – κυρίως στη Θράκη – εµβέλειας µε αγροτικά ενδιαφέροντα), η «Νέα Πολιτική Κίνηση» (των Γ. Αθανασιάδη – Νόβα, Κ. Μητσοτάκη µε κεντροδεξιούς προσανατολισµούς), η «∆ηµοκρατική Ένωση» ( το σοσιαλιστικό κόµµα του Ηλία Τσιριµώκου), το ιστορικό «Κόµµα των Φιλελευθέρων» (υπό το Σοφοκλή Βενιζέλο, γιο του Εθνάρχη και τ. πρωθυπουργό), η «Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου» (ή ΕΠΕΚ, το αντιδεξιό κόµµα του στρατηγού Πλαστήρα, είχε αρχηγό το Σ. Παπαπολίτη), το «Προοδευτικό Εργατοτεχνικό κόµµα» (του πρώην δηµάρχου Αθηναίων, Παυσανία Κατσώτα) και οι δεξιών έως ακροδεξιών φιλοβασιλικών βλέψεων σχηµατισµοί «Λαϊκό Κοινωνικό Κόµµα» ( υπό το δυσαρεστηθέντα µετά την ανακτορική επέµβαση του 1955 υπέρ του Καραµανλή, Στέφανο Στεφανόπουλο) και «κόµµα των Εθνικοφρόνων» (του γνωστού µεταξικού Θ. Τουρκοβασίλη) ένωσαν τα «ξίφη» τους κόντρα στην Ε.Ρ.Ε. του

Σελίδα 16 από 82

Καραµανλή και αναγνώρισαν αρχηγό το Γ. Παπανδρέου, ο οποίος µάταια πάλεψε να δηµιουργήσει κόµµα αρχών µε καταστατικό και λειτουργικότητα. Οι µόνοι που δεν έστερξαν στο αντικαραµανλικό – υπό τη σκέπη του Παπανδρέου – κάλεσµα του 1961 ήταν ο άλλοτε (1946 – ’47) πρωθυπουργός κι αρχηγός του πάλαι ποτέ κραταιού δεξιού «Λαϊκού» κόµµατος, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης και ο αρχηγός των «Προοδευτικών», Σπυρίδων Μαρκεζίνης, αν και ο δεύτερος, στις εκλογές του 1961, συναίνεσε να συνεργαστεί εκλογικά µε την «Ένωση Κέντρου». Εντοπίζοντας και δείχνοντας ένα ευαίσθητο «προφίλ», χάρη στην ευγλωττία και την ετοιµολογία του Γ. Παπανδρέου, στα σωρευµένα προβλήµατα των λαϊκών τάξεων (ανεργία, παιδεία, πολιτικές διώξεις), αλλά δίχως ν’ αµφισβητεί καθόλου το συνταγµατικό ρόλο του Άνακτος ή να «ενοχλήσει» το ντόπιο και ξένο «κεφάλαιο», που τα είχε προξενήσει, εµφανίστηκε από το 1961 και πέρα η «Ένωση Κέντρου». Υποσχόµενη στο λαό ελευθερίες και δικαιώµατα, αλλά και µένοντας προσκολληµένη στον αντικοµουνισµό της, ήρθε προσπαθώντας να ξεπεράσει τις όποιες εσωκοµµατικές της «τρικλοποδιές» και επιδιώκοντας να τερµατίσει την 10χρονη παραµονή της ∆εξιάς στην εξουσία. Ταυτόχρονα, όµως, πρόβαλλε όχι µόνον ως ισχυρό ανάχωµα κατά του κοµµουνιστικού κινήµατος, αλλά και µε το στόχο να το «αλώσει» και να το περιθωριοποιήσει...

Σελίδα 17 από 82

6 . Η µεγάλη νίκη 16 Φεβρουαρίου 1964. Νέες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα διεξάγονται µε την υπηρεσιακή κυβέρνηση Παρασκευόπουλου και µε ενισχυµένη αναλογική για εκλογικό σύστηµα, ελαφρά τροποποιηµένη σε σχέση µε των εκλογών του 1961 και των «εκτρόπων» της υπηρεσιακής πλην βασιλόφρονος κυβέρνησης του στρατηγού Κ. ∆όβα. Τα αποτελέσµατά τους δεν έδιδαν απλά τη νίκη στην «Ένωση Κέντρου», που ο αναγνωρισµένος de facto, παρά την παρουσία πρωτοκλασάτων και ιστορικών στελεχών στη διοικούσα επιτροπή της παράταξης, αρχηγός της, ο Γ. Παπανδρέου έπαιζε το κεφάλι του «κορόνα – γράµµατα» µε το ρίσκο να αρνηθεί την κοινοβουλευτική στήριξη της Ε∆Α στην προηγούµενη βουλή. ∆εν της πρόσφεραν µιαν απλή, οριακή κοινοβουλευτική αυτοδυναµία. Της χάριζαν µιαν παντοδύναµη πλειοψηφία σε ψήφους και έδρες, τέτοια που της έδινε αέρα άνετης, ακώλυτης τετραετούς θητείας, βάσει της «δεδηλωµένης».

Εικόνα 4: Γ. και Α. Παπανδρέου ορκίζονται στη Βουλή, λίγο µετά το θρίαµβο του Φεβρουαρίου του 1964

Ο λαός, µε 52,87% των ψήφων, χάριζε στην «Ένωση Κέντρου» 171 έδρες, η συνεργασία Ε.Ρ.Ε. – «Προοδευτικών» (δεύτερη και «καταϊδρωµένη») έλαβε 35,26% και εξέλεγε 107 βουλευτές, ενώ η τρίτη δύναµη, η Ε∆Α θα είχε στη νέα βουλή 22 έδρες, χάρη στο 11,8% του εκλογικού σώµατος, που ψήφισε τους συνδυασµούς της. Στην εν λόγω προεκλογική περίοδο, η Ε.Ρ.Ε. είχε δώσει χωρίς επιτυχία τη µάχη, µε συστηµατική κινδυνολογία για την οικονοµία και τη νοµισµατική σταθερότητα. Κεντρικό σύνθηµα είναι: «Αυτή η δραχµή είναι δική σου. Πρόσεξε να µην σου την πάρει ο Παπανδρέου». Ο Παπανδρέου απαντούσε: «∆εν κινδυνεύει η δραχµή. Η Ε.Ρ.Ε. κινδυνεύει». Η Ε.Ρ.Ε. ως κυβέρνηση από το 1956 έως το ’63 είχε χρεοκοπήσει. Η κατακραυγή εναντίον της προερχόταν τώρα και

Σελίδα 18 από 82

από ένα τµήµα ψηφοφόρων της. Ιδιαίτερα, µετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαµπράκη, το Μάη του 1963, είχε γίνει φανερό ότι «τα ψωµιά της» τέλειωναν. Η ήττα της στις εκλογές του Νοέµβρη του 1963, που για τον Κ. Καραµανλή ήταν µια µάχη για την «τιµή των όπλων», είχε φέρει το τέλος της διακυβέρνησης και είχε προδιαγράψει την ακόµα µεγαλύτερη ήττα, που θα ερχόταν λίγους µήνες αργότερα. Η «Ένωση Κέντρου», λοιπόν, ξαναπήγε σε εκλογές το Φλεβάρη του 1964, νίκησε και σχηµάτιζε πλέον αυτοδύναµη, παντοδύναµη κυβέρνηση. Μεσούσης, όµως, της προεκλογικής περιόδου, η «Ε.Κ.» χάνει ένα από τα κορυφαία στελέχη της, τον τέως πρωθυπουργό, Σοφοκλή Βενιζέλο. Ο 70χρονος γιος του Ελευθερίου Βενιζέλου, απόστρατος στρατιωτικός, πολιτευόταν στο χώρο της κεντροδεξιάς , ήταν στενός συνεργάτης, παρά τους κατά καιρούς καβγάδες και τις όποιες διαφωνίες, τα χρόνια του Α’ «Ανένδοτου» (1961 και εξής) και – στη βραχύβια κυβέρνηση του 1963 – αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών του Γ. Παπανδρέου. Πεθαίνει, λοιπόν, αιφνιδίως, εν πλω, από πνευµονικό οίδηµα, στις 07/02/1964 και θάβεται στο Ακρωτήρι των Χανίων, στην Κρήτη, πλάι στον πατέρα του. Ο «Γέρος της ∆ηµοκρατίας», ο πρώην αντιπρόεδρος και υπουργός επί Παπάγου (1952 – ’55) Στέφανος Στεφανόπουλος, ο επί γερµανικής κατοχής ΕΑΜίτης και κατόπιν – τη δεκαετία του ’50 – συνεργάτης του Αλέξανδρου Σβώλου και πρόεδρος της διαλυθείσας βουλής, Ηλίας Τσιριµώκος, αναλαµβάνουν το βάρος της κρίσιµης τελευταίας προεκλογικής βδοµάδας. Εκείνη τη στιγµή, µάλιστα η ηγεσία της «Ένωσης Κέντρου» πέφτει εξ ολοκλήρου, παρά κάποιες µεµονωµένες αντιδράσεις, στον Παπανδρέου. Ο «Ανένδοτος» της περιόδου 1961 –’63 είχε δικαιωθεί πανηγυρικά! Είχε ξεκινήσει από τον Οχτώβρη του 1961, όταν, λίγο µετά τις εκλογές, ο Γ. Παπανδρέου κατήγγειλε ότι η νίκη του Κ. Καραµανλή ήταν αποτέλεσµα εκλογών βίας και νοθείας και άρχισε τον «Ανένδοτο» Αγώνα για αποκατάσταση της δηµοκρατικής νοµιµότητας. Ουσιαστικά, επρόκειτο για µιαν ανοιχτή αντιπαράθεση µε τον Θρόνο, εφάµιλλη σχεδόν µε το «Εθνικό ∆ιχασµό» του 1915 – ’17, εφόσον οι περισσότεροι οπαδοί της «Ένωσης Κέντρου» θεωρούσαν εαυτούς πολιτικούς επιγόνους των «Φιλελευθέρων» και του Ελευθερίου Βενιζέλου και πίστευαν ότι η Αυλή εξέτρεφε το «τέρας της ∆εξιάς» µε τον παραδοσιακό φιλοµοναρχισµό της. Αυτό είναι από τα περίεργα της ελληνικής σύγχρονης πολιτικής ιστορίας, εφόσον σηµαντικό µέρος των πολιτευτών και βουλευτών των µεγάλων κοµµάτων της ∆εξιάς («Ελληνικός Συναγερµός» και Ε.Ρ.Ε.), από τα χρόνια ήδη του στρατάρχη Παπάγου και του Κ. Καραµανλή (1951 και εξής), ιδίως ύστερα από τα «ανοίγµατα» του τελευταίου, είχε «Φιλελεύθερες» ρίζες (βλ. Τσάτσος Κ., Αβέρωφ Ευάγγελος κ.α.) και αρκετά αλλοτινά στοιχεία του «Λαϊκού Κόµµατος» ή της ευρύτερης ∆εξιάς από το 1958 και δώθε, συµπεριλαµβάνονται

Σελίδα 19 από 82

τους εκλογικούς συνδυασµούς «Κέντρου» (π.χ. Στεφανόπουλος Στ.)… Ρόλο, όµως, το Φλεβάρη του 1964, στο θρίαµβο του «Κέντρου» σηµαντικότατο έπαιξε και η Ε∆Α, που αποφάσισε να µη συγκροτήσει συνδυασµούς σε 24 εκλογικές περιφέρειες, καλώντας τους ψηφοφόρους της να υπερψηφίσουν την «Ε.Κ.». Το ζήτηµα, βεβαίως, δεν ήταν κυρίως ποσοτικό, αφού σε εκείνες τις περιφέρειες τα ποσοστά της Ε∆Α ήσαν πολύ µικρά. Πέρα από τη µικρή ποσοτική πριµοδότηση της «Ένωσης Κέντρου», στελνόταν γενικότερο µήνυµα ότι το κύριο για το λαό ήταν να ενισχυθεί το «Κέντρο» σε βάρος της Ε∆Α, για να πάψει η διακυβέρνηση από την Ε.Ρ.Ε.!

28

14 22

Ε∆Α

11.8 έδρες '63

134

ποσοστό '63

42

ΕΡΕ + ΠΡΟΟ∆/ΚΟΙ

107

έδρες '64

35.3

ποσοστό '64 138

42

ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΟΥ

171 52.9 0

50

100

150

200

Εικόνα 5: Συγκριτικοί πίνακες εκλογικών αποτελεσµάτων για τα κόµµατα της Βουλής, έδρες και ποσοστά στις εκλογές του Νοε. 1963 και του Φεβρ. 1964

Από όσα, όµως, πρέπει να λάβουµε υπόψη µας σοβαρά είναι και το ότι ο «Ανένδοτος» των ετών 1961 – ’63 και οι εκλογικές νίκες του 1963 και του 1964 υπήρξαν κοπιώδες έργο πλειάδας στελεχών της «Ενώσεως Κέντρου», τα οποία, όπως θα ήταν αναµενόµενο, θα διεκδικούσαν µερίδιο στην άσκηση της εξουσίας. Τρεις ηµέρες, πάντως, µετά το θρίαµβο του Φλεβάρη του 1964, ο Γ. Παπανδρέου ορκίζεται εκ νέου πρωθυπουργός, επικεφαλής ενός κυβερνητικού σχήµατος, στο οποίο συµµετέχει ως υπουργός Προεδρίας ο γιος του Ανδρέας, και για τη συγκρότηση του οποίου λέγεται πως οι δυο Παπανδρέου ανάλωσαν πολύ χρόνο για να «βολέψουν» όλες τις τάσεις στο εσωτερικό της «Ένωσης Κέντρου», ώστε να µην υπάρξουν «παράπονα και γκρίνιες». ∆υστυχώς, όµως, υπήρξαν και πολλά

Σελίδα 20 από 82

απ’ αυτά, µη υπολογιζόµενα όσο θα ‘πρεπε από τους αποδέκτες τους, οδήγησαν αργότερα στην «Αποστασία». ∆εν πρέπει, κλείνοντας το παρόν κεφάλαιο, να λησµονούµε και ότι όλες οι ενδείξεις µαρτυρούν πως την «Ένωση Κέντρου» την «υποστήριξαν», έµµεσα ή άµεσα, πολιτικά τόσο οι Αµερικανοί, όσο και τα Ανάκτορα. Το Παλάτι τα είχε «τσουγκρίσει» για τα καλά µε τον Καραµανλή, µε αποκορύφωµα τη διαφωνία λόγω του ταξιδιού στην Αγγλία (θέρος ’63), που είχε επιφέρει και την παραίτηση του Σερραίου πολιτικού από την πρωθυπουργία. Άφησε, λοιπόν, την Ε.Ρ.Ε. και πήγε µε το «Κέντρο». Ενώ οι ΗΠΑ, απ’ την πλευρά τους, επίσης ενίσχυσαν την «Ε.Κ.», βέβαιες ότι στηρίζουν το «έτερον εθνικό κόµµα», που εκτιµούσαν ότι θα λειτουργούσε ως ανάχωµα της λαϊκής πάλης και ως χώρος εκτόνωσης της λαϊκής αγανάκτησης. Στη βραχύβια, ωστόσο, θητεία της, η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου προχώρησε σε αρκετούς αστικούς εκσυγχρονισµούς, δίχως να εγκαταλείψει την αντικοµουνιστική πρακτική. ∆ιατήρησε το ΚΚΕ στην παρανοµία, δεν αναγνώρισε την ΕΑΜική Αντίσταση, κράτησε τους πολιτικούς πρόσφυγες στην αναγκαστική υπερορία, δεν αποφυλάκισε τους πολιτικούς κρατούµενους, που είχαν καταδικαστεί ως κατάσκοποι κ.α.

Σελίδα 21 από 82

7. Ο καρκινοπαθής Άναξ Τόσο αµέσως µετά τις εκλογές, όσο και για χρόνια πολλοί στη ∆εξιά καταλογίζουν, ακόµη και ανοιχτά, την ήττα της Ε.Ρ.Ε., το Φλεβάρη του ’64, στον ήσσονα έναντι του µείζονος προκατόχου του στην ηγεσία του κόµµατος Π. Κανελλόπουλο, που, από τις 10/12/1963, έχει διαδεχτεί το φυγάδα Καραµανλή. Την ίδια στιγµή, κανείς από τους νέους Κεντρογενείς υπουργούς, που ορκίστηκαν στις 19/02/1964 παρουσία του βασιλιά Παύλου, δεν µπορούσε να καταλάβει το δράµα που παιζόταν µπροστά στα µάτια τους. Με την είσοδο του ’64, διαρρέουν πληροφορίες πως ο Παύλος παλεύει, χωρίς να υπάρχουν πολλές ελπίδες να σωθεί, µε ανίατη ασθένεια, την οποία δεν κατονοµάζουν τα ιατρικά ανακοινωθέντα. Τα ιατρικά δελτία φαίνονται ακόµη και στον πολιτικό κόσµο ασαφή ως προς το περιεχόµενό τους, αλλά και απαισιόδοξα, αφού δεν λένε ξεκάθαρα από τι πάσχει ο µονάρχης και την ακολουθηµένη θεραπευτική αγωγή. Την παραµονή, πάντως, της ορκωµοσίας της νέας κυβέρνησης, όταν καλείται ο καινούριος πρωθυπουργός, ο ∆ιάδοχος πληροφορεί το Γ. Παπανδρέου ότι ο Παύλος είναι καρκινοπαθής και η νόσος του δεν είχε καµία σχέση µε το έλκος, που είχε στα νιάτα του ο ανεπιστρεπτί καταδικασµένος βασιλιάς. Ο Κωνσταντίνος αναφέρει, µάλιστα, στον πρωθυπουργό πως η αναγκαία εγχείρηση θα γίνει στις 21 Φεβρουαρίου και ότι ο ίδιος, στο διάστηµα της αναρρώσεως του πατρός του, ονοµάζεται Αντιβασιλέας. Η Κοινή Γνώµη, βεβαίως, µ’ αυτό το διορισµό, πιστεύει, δικαίως άλλωστε, ότι κάτι σοβαρό συµβαίνει στ’ Ανάκτορα του Τατοΐου. Το Φλεβάρη του ’64, λοιπόν, µετεκλογικά, ο Αµερικανός πρέσβης στην Αθήνα από το 1963, Χ. Λαµπουίς, συναντήθηκε µε τον Γ. Παπανδρέου και συζήτησαν τη βαριά ασθένεια του βασιλιά Παύλου. Ο ξένος διπλωµάτης προέβλεπε σωστά ότι «αν ο Κωνσταντίνος διαδεχθεί σύντοµα τον Παύλο, η βασίλισσα είναι βέβαιον ότι θα διαδραµατίσει σηµαντικό παρασκηνιακό ρόλο και ίσως προσπαθήσει να τον στρέψει εναντίον του Παπανδρέου». Την ίδια στιγµή, ο ∆ιάδοχος έλεγε στους Αµερικανούς ότι «θα τα πήγαινε καλά µε το νέο πρωθυπουργό, εκτός αν εκείνος επιχειρήσει να επιβληθεί στον θρόνο. Σε αυτή την περίπτωση, είναι πολύ πιθανό να υπάρξει σύγκρουση µε τον Παπανδρέου». Λίγες εβδοµάδες, όµως, αργότερα, στις 6 Μαρτίου 1964, 51 χρόνια µετά τη δολοφονία του παππού του Γεωργίου 1ου, πεθαίνει λόγω επιπλοκών στην αντικαρκινική εγχείρηση, που υπεβλήθη προ ηµερών, ο Παύλος ο 1ος. Ήταν 63 ετών και βασιλιάς της Ελλάδας από τον Απρίλη του 1947, µετά τον αιφνίδιο θάνατο του άτεκνου αδελφού του, βασιλέως Γεωργίου του 2ου. Στο θρόνο, λοιπόν, τον διαδέχεται ο γιος του, ο µέχρι τότε Αντιβασιλέας, ο Κωνσταντίνος ο 2ος, ηλικίας µόλις 24 χρόνων, µα όλα έδειχναν ότι ίσως θα έχει «υποβολέα» τη µητέρα του, Φρειδερίκη.

Σελίδα 22 από 82

Οι φιλίστορες ας σπεύσουν να εικάσουν πως η ελληνική πολιτική ιστορία θα ήταν διαφορετική, εάν δεν είχε δολοφονηθεί το Μάρτη του 1913 ο Γεώργιος ο 1ος και είχε συνεχιστεί η «συγκατοίκησή» του µε τον Ελευθέριο Βενιζέλο και εάν το Μάρτιο του 1964 δεν είχε ο καρκίνος νικήσει τον Παύλο, αλλά η υγεία του τού είχε επιτρέψει να «συνεργαστεί στενότερα» µε το Γεώργιο Παπανδρέου. Κανείς δε θα φέρει αντίρρηση.

Σελίδα 23 από 82

8. Προβλήµατα του ’64 για την κυβέρνηση Με την ανάληψη της εξουσίας, ο Γ. Παπανδρέου είχε να αντιπαλέψει σηµαντικά, εσωτερικά και εξωτερικά, ζητήµατα, που µέχρι τότε από τις Καραµανλικές κυβερνήσεις αντιµετωπίζονταν µε τελείως διαφορετικό τρόπο, ο οποίος καθοριζόταν σε µεγάλο βαθµό από τις σχέσεις που είχε ο ίδιος ο πρώην πρωθυπουργός, Κ. Καραµανλής, στα διεθνή φόρα. Έτσι, από το Μάρτη του ‘64 ο Παπανδρέου, ως επικεφαλής της «Ένωσης Κέντρου» (Ε. Κ.) και της κυβέρνησης, δεν είχε να λύσει µόνο το Κυπριακό στο οποίο οι Αµερικανοί του προέδρου Λ. Τζόνσον έπαιζαν αυτόκλητοι ρόλο µεσολαβητή µεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας, αλλά και αρκετά εσωκοµµατικά προβλήµατα. Αυτά θα µας απασχολήσουν σήµερα, µια κι ήσαν αρκετά συχνά και – κατά πολλούς – θεωρούνται προµηνύµατα της κατοπινής «Αποστασίας».

Εικόνα 6: Ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιος του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, βουλευτής και υπουργός του «Κέντρου» το 1964 -'65, εµφανίστηκε ως "πρωταγωνιστής" της υπόθεσης ΑΣΠΙ∆Α («Το Βήµα», 19/02/2002)

Το πρώτο κιόλας είχε φανεί από την άρνηση των Τσιριµώκου – Παπαπολίτη να αναλάβουν τα υπουργεία Κοινωνικής Προνοίας και Εσωτερικών αντίστοιχα στο κυβερνητικό σχήµα της 19/02/’64. Οι δυο αυτοί βουλευτές είναι κι οι πρωταγωνιστές στην «ανταρσία» 30 βουλευτών της «Ε.Κ.» κατά την πρώτη ψηφοφορία για την εκλογή προέδρου της Βουλής (19 Μαρτίου 1964). Τα ψηφοδέλτια των «ανταρτών» αναγράφουν «∆ηµοκρατία», στηλιτεύοντας, κατά τη γνώµη τους, την αλαζονεία του Γ. Παπανδρέου. Μπορεί ο Γ. Αθανασιάδης – Νόβας, ο επίσηµος κυβερνητικός υποψήφιος να εκλεγεί στη δεύτερη ψηφοφορία (166 ψήφους υπέρ από 136 που είχε λάβει στην πρώτη) πρόεδρος της Βουλής, αλλά το περιστατικό αυτό ωθεί τον πρωθυπουργό να δηλώσει αποφθεγµατικά, «Με βαθυτάτην θλίψιν, αγανάκτησιν και εντροπήν αναγγέλλω εις τον δηµοκρατικόν κόσµον της Ενώσεως Κέντρου ότι η δηµοκρατία σήµερον επροδόθη εις την Βουλήν. Οι θριαµβευταί της 16ης

Σελίδα 24 από 82

Φεβρουαρίου. Εγίναµεν χλεύη των ηττηµένων». Παράλληλα, η Κοινή Γνώµη αντικρίζει την Ε.Ρ.Ε. να τρίβει τα χέρια της από ικανοποίηση ότι το αρραγές κυβερνητικό µέτωπο έχει και τρωτά, που – εάν τα επωφεληθεί – η ∆εξιά θα ξαναπάρει την εξουσία. Οι δυο πρωτοστάτες, βέβαια, διαγράφονται πάραυτα από το κόµµα, αλλά, λίγο αργότερα, µετανοηθέντες, επανακάµπτουν. ∆εν ήσαν τυχαία στελέχη της «Ένωσης Κέντρου». Ο Τσιριµώκος ήταν πρόεδρος της βραχύβιας Βουλής του Νοεµβρίου του 1963 και ήθελε να επανεκλεγεί. Και µάλιστα ήταν αυτός που την προηγούµενη της ψηφοφορίας για την εκλογή προέδρου της βουλής ηµέρα (18/03/1964), όταν ο Γ. Παπανδρέου συγκαλεί την Κοινοβουλευτική Οµάδα, ζητά να οργανωθεί δηµοκρατικά το κόµµα, όπως ορίζει το Καταστατικό, από τη βάση ως την κορυφή. Και τονίζει: «Κυρίαρχο σώµα στο κόµµα είναι η Κοινοβουλευτική Οµάδα και δεν µπορεί η ηγεσία να την αιφνιδιάζει µε τις αποφάσεις της. ∆εν ανατρέψαµε τον αρχηγό της ΕΡΕ Καραµανλή, τον οποίον εχαρακτηρίζαµε Καίσαρα, για να τον αντικαταστήσουµε µε άλλον Καίσαρα. Αι πλειοψηφίαι δεν αποτελούν µονίµους κατακτήσεις. Και η πλειοψηφία της ΕΚ δεν είναι τόσον οµοιογενής. Η ενότης θα εξασφαλισθεί µε σύνδεσµον µε τον Λαόν µέσω της δηµοκρατικής οργανώσεως. Η υποτίµηση της µυστικότητας της ψήφου, χαρακτηριζοµένης ως ανανδρίας, αντιτίθεται εις την έννοιαν του κοινοβουλευτικού πολιτεύµατος». Λίγο πριν πάρει το λόγο ο Τσιριµώκος, ο ίδιος ο πρωθυπουργός στη συγκεκριµένη συνεδρίαση της Κ.Ο. της «Ένωσης Κέντρου», είχε προειδοποιήσει τους βουλευτές του ότι η ψήφος για τον Πρόεδρο έχει χαρακτήρα εµπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Ο Γ. Παπανδρέου δε διστάζει να χαρακτηρίσει, µάλιστα, πολιτική ανανδρία την τυχόν εκµετάλλευση της µυστικότητας της ψηφοφορίας για εκδήλωση διαφοροποίησης από τη γραµµή του κόµµατος. Ο δε Παπαπολίτης, µε πολυετή «προϊστορία» στον Κεντρώο πολιτικό χώρο, επιθυµούσε άλλο υπουργικό χαρτοφυλάκιο; Μάλλον. Ο Φλεβάρης του 1964, όµως, είναι γεµάτος σηµαντικά γεγονότα σε σχέση µε την Κύπρο. Λίγο πριν τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές, στις 15 Φεβρουαρίου, οι ΗΠΑ θέτουν σε κατάσταση ετοιµότητας τις µονάδες του 6ου Στόλου και συγχρόνως διαµηνύουν σε Ελλάδα και Τουρκία ότι δεν θα ανεχτούν καµιά επέµβασή τους στην Κύπρο. Μια βδοµάδα µετά από τη νίκη του «Κέντρου» (24/02/1964), δηµοσιεύµατα του ελληνοκυπριακού Τύπου αποκαλύπτουν µυστικό σχέδιο των Τούρκων, σύµφωνα µε το οποίο στο µελλοντικό τουρκοκυπριακό τοµέα θα περιληφθούν η Αµµόχωστος, η Κυρήνεια και η µισή Λευκωσία, ενώ ο µήνας τελειώνει µε τον Έλληνα πρωθυπουργό, Γ. Παπανδρέου, να δηλώνει (29/02/1964) πως, εάν η Τουρκία αποφασίσει να εµπλακεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Μεγαλόνησο, η Ελλάδα θα υπερασπίσει την Κύπρο. Και ενώ στις 14 Μαρτίου ’64, αναχωρεί εσπευσµένα για την Κύπρο η πρώτη οµάδα Καναδών κυανόκρανων, η οποία θα

Σελίδα 25 από 82

παρεµβληθεί ανάµεσα στις δύο κοινότητες, στα τέλη του ίδιου µήνα (28/03/’64), η τουρκική κυβέρνηση εξαπολύει κύµα απελάσεων εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, εκµεταλλευόµενη το κλίµα έντασης που επικρατεί στην Κύπρο. Πάνω από 10.000 Έλληνες θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την Πόλη. Είκοσι σχεδόν µέρες αργότερα (17/04/’64), καταφτάνουν µυστικά στη Μεγαλόνησο οι πρώτοι Έλληνες στρατιώτες της µεραρχίας που προορίζεται να ενισχύσει την άµυνα της Κύπρου. Τον Απρίλη αυτό, λοιπόν, µόλις δύο µήνες δηλαδή ύστερα από την ανάληψη καθηκόντων από την κυβέρνηση Παπανδρέου, η ηγεσία των Ενόπλων ∆υνάµεων σε επίσκεψή της στο νέο υπουργό Άµυνας, Πέτρο Γαρουφαλιά, δεν περιορίζεται στα εθιµοτυπικά. Του φανερώνει και την ανησυχία της για «την εντεινόµενη δραστηριότητα των κοµµουνιστών». Στις 11 Απρίλη, πάντως, στην Αθήνα, µε την εσωκοµµατική «µπόρα» προς στιγµή στην άκρη, ο πρωθυπουργός και υπουργός Παιδείας, Γεώργιος Παπανδρέου, ανακοινώνει τις αποφάσεις της κυβέρνησης για την παιδεία. Σύµφωνα µε τον πρωθυπουργό, καθιερώνονται η υποχρεωτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά ηλικίας 6 – 15 ετών, η διδασκαλία της δηµοτικής σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης, η δωρεάν διανοµή συγγραµµάτων σε άπορους µαθητές και η εφαρµογή του «Ακαδηµαϊκού Απολυτηρίου». Και στο τέλος του ίδιου µήνα, η κυβέρνηση εξαγγέλλει και την κατάθεση νοµοσχεδίου που προβλέπει την άρση των έκτακτων µέτρων ασφαλείας του κράτους, τα οποία χρονολογούνται από την εποχή του Εµφύλιου πολέµου (27 Απρίλη 1964). Ενώ ο Ιούνης αρχίζει (01/06) µε τη µε νόµο καθιέρωση της υποχρεωτικής συνταξιοδότησης των δηµοσίων υπαλλήλων (πλην στρατιωτικών και σωµάτων ασφαλείας) µετά τη συµπλήρωση 35ετίας, δύο ηµέρες αργότερα, στις 03 Ιουνίου, παραιτείται από βουλευτής και αποχωρεί από το υπουργικό συµβούλιο ένα κορυφαίο στέλεχος της κυβέρνησης, ο υπουργός Συντονισµού, Γ. Μαύρος, δυσαρεστηµένος, προτιµώντας τη θέση του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας. Στο υπουργείο του τον αντικαθιστούν ο αντιπρωθυπουργός Στ. Στεφανόπουλος ως υπουργός κι ο Ανδρέας Παπανδρέου ως αναπληρωτής υπουργός, µολονότι εντός «Ε.Κ.» πολλοί γκρινιάζουν για τις επί παντός επιστητού «επεµβάσεις» του πρωθυπουργικού υιού. Ο Στεφανόπουλος και τη δεκαετία του ’40 – ’50 είχε διατελέσει υπουργός Συντονισµού στις κυβερνήσεις της ∆εξιάς. Αργότερα, ενώ δεν ακολούθησε τον Καραµανλή στην Ε.Ρ.Ε., γιατί τον θεωρούσε «σφετεριστή» της ηγεσίας της ∆εξιάς, η οποία – όπως νόµιζε ο Στεφανόπουλος – του ανήκε µετά το βιολογικό θάνατο του Παπάγου και τον πολιτικό του «Ελληνικού Συναγερµού» (Οχτώβρης 1955), δοκίµασε την τύχη του µε το «Λαϊκό Κοινωνικό Κόµµα» στις βουλευτικές εκλογές του 1956 και του 1958. Το 1961 είναι από τους ιδρυτές της «Ένωσης Κέντρου», µε την οποία εκλέγεται δύο συνεχείς φορές (1961, 1963) και λίγο πριν την προκήρυξη των τελευταίων εκλογών, το

Σελίδα 26 από 82

∆εκέµβρη του 1963, ο Γ. Παπανδρέου είχε σπεύσει να τον τοποθετήσει στο βραχύβιο, όπως αποδείχτηκε, πρώτο κυβερνητικό σχήµα της «Ε. Κ.» ως αντιπρωθυπουργό και υπουργό άνευ χαρτοφυλακίου, εκχωρώντας του, όµως, και αρµοδιότητες υπερυπουργού Συντονισµού. Ο δε Ανδρέας είχε στο ενεργητικό του τη συνεργασία του µε τον πρωθυπουργό Καραµανλή στη σύσταση του Κέντρου Οικονοµικών Ερευνών, µε την έλευσή του στην Ελλάδα το 1959– ’60. Και για να τοποθετηθεί υπουργός αναπληρωτής Συντονισµού, παραιτήθηκε, αυθηµερόν (05/06/’64), από τη θέση του υπουργού Προεδρίας. Η ∆εξιά, όµως, εφηµερίδα «Ακρόπολις» έγραφε στις 07 Ιουνίου 1964 πως «αληθή σάλο εγείρει η απροκάλυπτος προώθησις του κ. Ανδρέα Παπανδρέου. Αι αντιδράσεις αυταί προέρχονται αφενός εκ λόγων προσωπικού γοήτρου όλων των στελεχών της Ε.Κ... αφετέρου από λόγους αυτοαµύνης... Ασφαλείς πληροφορίαι µας αναφέρουν ότι ήδη αι σχέσεις του κ. Μητσοτάκη µε τον κ. Α. Παπανδρέου είναι λίαν τεταµέναι. Αποκαλυπτικαί πληροφορίαι οµιλούν περί ενός εκρηκτικού τηλεφωνήµατος προ ηµερών...». Τον ίδιο µήνα, έχουµε και την επίσκεψη του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου στις Η.Π.Α., ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου Τζόνσον. Είχαν περάσει 8 µήνες από τη δολοφονία του Τζων Κένεντυ, στις 22 Νοεµβρίου 1963, στην καρδιά του Ντάλας του Τέξας. Είχε προσκληθεί και ο Τούρκος πρωθυπουργός, Ισµέτ Ινονού. Ο «Λευκός Οίκος» τους ήθελε να συζητήσουν το Κυπριακό, σε «ουδέτερο έδαφος». Η Τουρκία είχε απειλήσει εισβολή νωρίτερα, το καλοκαίρι του 1964, οπότε ο Τζόνσον αναγκάστηκε να στείλει επιστολή στις 10 Ιουνίου, µε την οποία απαγόρευε την Άγκυρα να το κάνει, απειλώντας ότι θα παρέµβει ο 6ος Αµερικανικός Στόλος. Και έκρινε σκόπιµο να προσκαλέσει και τους δυο πρωθυπουργούς, για να τους επιβάλλει το αρχικό σχέδιο που εκπόνησε ο Ντην Άτσεσον. Για την πολύπαθη Κύπρο, κοµβικό σηµείο στη νεότερη ιστορία της αποτελούν τα δύο σχέδια Ατσεσον, που υποβλήθηκαν στο διάστηµα Ιούλη – Αυγούστου 1964. Σύµφωνα µε αυτά, προβλέπονταν: Η «ένωση» του νησιού µε την Ελλάδα υπό τις εξής βασικές προϋποθέσεις, να παραχωρηθεί κατά κυριαρχία στην Τουρκία η χερσόνησος της Καρπασίας, για να χρησιµοποιηθεί ως στρατιωτική βάση, οι Τουρκοκύπριοι σε δύο ή τρεις περιοχές όπου είχαν την πλειοψηφία να δηµιουργήσουν καντόνια, ενώ οι υπόλοιποι θα υπάγονταν στην αρµοδιότητα ενός κεντρικού τουρκοκυπριακού οργανισµού µε µειονοτικά δικαιώµατα. Ας ξαναγυρίσουµε στην Ουάσινγκτον, όπου οι δυο πρωθυπουργοί κατέλυσαν στο ίδιο ξενοδοχείο, στο MADISON. Και δεν αντάλλαξαν µήτε ένα απλό χαιρετισµό. Οι επίµονες προσπάθειες να τους φέρει µαζί στο Οβάλ Γραφείο απέτυχαν. Ο Παπανδρέου δεν δεχόταν µε κανένα τρόπο την πρόσκληση αυτή. Ο Τζόνσον αναγκάστηκε µόνο να τους δει κατ’ ιδίαν. Είδε πρώτα τον Ινονού και µετά τον Παπανδρέου. ∆υστυχώς, η συνάντηση

Σελίδα 27 από 82

κατέληξε σε ναυάγιο, γιατί ο Έλληνας πρωθυπουργός απέρριψε το Σχέδιο. Τότε, σύµφωνα µε τα επίσηµα απόρρητα πρακτικά του Συµβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, ο Τζόνσον του είπε τα εξής: «Ακούστε µε, κ. Παπανδρέου, µόλις τις προάλλες, σταµάτησα µια εισβολή. Είναι καλύτερα να συνοµιλείς πριν µια εισβολή, παρά µετά µια εισβολή». Ανένδοτος, όµως, ο Παπανδρέου αναχώρησε από Λευκό Οίκο, λέγοντας την ιστορική εκείνη φράση: «Ήδη, η αντίστροφος µέτρηση της ανατροπής µου άρχισε».

Εικόνα 7: Ένα από τα τελευταία υπουργικά συµβούλια υπό το Γ. Παπανδρέου, 1965 ("Το Βήµα", 04/05/2008)

Στις 30 Ιουνίου, η Τουρκία κλείνει µε νόµο τα ελληνικά σχολεία της Ίµβρου και της Τενέδου και προχωρά σε µαζικές απαλλοτριώσεις και εποικισµό των νησιών µε Τούρκους εποίκους. Ταυτόχρονα (01/07/1964), καταργεί τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία της Ίµβρου και της Τενέδου παρά τα όσα προβλέπει η Συνθήκη της Λοζάνης του 1923, ενώ, αρχές Αυγούστου (07/08), η τουρκική αεροπορία βοµβαρδίζει πόλεις και χωριά της Κύπρου σε απάντηση της απερίσκεπτης προ διηµέρου προσπάθειας του στρατηγού Γ. Γρίβα να καταλάβει τους τουρκοκυπριακούς θύλακες της Μανσούρας και των Κοκκίνων. Οι βοµβαρδισµοί θα σταµατήσουν έπειτα από δύο ηµέρες ύστερα από απόφαση του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά, στις 14 Αυγούστου, η ελληνική κυβέρνηση κάνει καταρχάς δεκτό το σχέδιο Άτσεσον, το οποίο προβλέπει διχοτόµηση της Κύπρου µε παραχώρηση περίπου του 20% στους Τούρκους και στο NATO για τη δηµιουργία βάσεων. Ο αρχιεπίσκοπος και Πρόεδρος της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας, Μακάριος, όµως, το απορρίπτει. Τέλη, λοιπόν, Αυγούστου (30/08/1964), σηµειώνονται βιαιοπραγίες εναντίον Ελλήνων στην Άγκυρα και στο στρατηγείο του NATO στη Σµύρνη, εξαιτίας των γεγονότων στην Κύπρο. Στο µεταξύ, εντός Ελλάδος, στις δηµοτικές εκλογές του Ιουλίου (05/07/1964), οι επίσηµοι υποψήφιοι της «Ε.Κ.» – λόγω παρεµβάσεων κοµµατικών παραγοντίσκων – αποτυχαίνουν

Σελίδα 28 από 82

παταγωδώς και παρατηρούµε θρίαµβο της Ε∆Α. Στην Αθήνα και τον Πειραιά, επικρατούν οι αριστεροί υποψήφιοι Κιτσίκης και Κυριακάκος, ενώ στη Θεσσαλονίκη, εκλέγεται δήµαρχος ο κοινός υποψήφιος Ε∆Α – «Ένωσης Κέντρου», Κ. Τσίρος. Τους κατοπινούς µήνες, ο πρωθυπουργός, τρέφοντας αυταπάτες ότι θα τα πάει καλά µε το νεαρό βασιλέα Κωνσταντίνο, συµφώνησε να γίνουν µε µεγαλοπρέπεια οι γάµοι του µε τη ∆ανέζα πριγκίπισσα Άννα – Μαρία. Οι γάµοι θα γίνουν στις 18 Σεπτεµβρίου 1964, µε καλεσµένους 13 βασιλιάδες, 121 πρίγκιπες, 58 εκπροσώπους κρατών και 1.200 πρόσωπα της ελληνικής κοινωνίας. Στα «µουλωχτά» και εν αγνοία του Γ. Παπανδρέου, όµως, «µηχανορραφούν», τέλη Αυγούστου, ο αρχηγός του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά, στρατηγός και τέως πρωθυπουργός ∆όβας και ο υπουργός Εθνικής Άµυνας της «Ε.Κ.», Π. Γαρουφαλιάς, να προσφέρουν ως «γαµήλιο δώρο» στο βασιλιά τη µετονοµασία του Ελληνικού Στρατού σε Βασιλικό Στρατό. Να σηµειωθεί ότι, εκείνη την εποχή, είχαµε Βασιλική Χωροφυλακή, Βασιλική Αεροπορία και Βασιλικό Ναυτικό. Ο υπουργός, µάλιστα, είχε ετοιµάσει και το σχετικό διάταγµα. Ο Γ. Παπανδρέου, µόλις το έµαθε από δηµοσιογράφους, θύµωσε και ζήτησε να αποσυρθεί το διάταγµα, που ανεκλήθη, εν τέλει, στις 23 Σεπτεµβρίου 1964. Αυτή είναι η πρώτη του ως πρωθυπουργού «σύγκρουση» µε το Παλάτι. Νωρίτερα, µε το Κυπριακό συνεχώς στο νου του, ο πρωθυπουργός, Γεώργιος Παπανδρέου, στις 3 Σεπτεµβρίου 1964, είχε γράψει στον από 1 Απριλίου 1959 Αρχιεπίσκοπο Αµερικής Βορείου και Νοτίου Αµερικής, Ιάκωβο για τις προσπάθειες του τελευταίου υπέρ της επίλυσης του φλέγοντος εθνικού ζητήµατος, «Σεβασµιότατε, επιθυµώ να σας συγχαρώ, ολοψύχως, δια την δραστηριότητα , την οποία αναπτύσσει η Οµογένεια, υπό την εµπνευσµένη Σας καθοδήγησιν, προς διαφώτησιν του Αµερικανικού ΄Εθνους, επί του δικαίου Εθνικού µας αγώνος, δια την ελευθερίαν και την αυτοδιάθεσιν της Κύπρου. Είµαι βέβαιος, ότι η εξαιρετική αυτή προσπάθεια, διαφωτίσεως του µεγάλου Αµερικανικού Έθνους, την οποίαν περιβάλλετε µε το κύρος Σας, θα συµβάλλει, ουσιαστικώς, εις την επικράτησιν του δικαίου αγώνος µας, όστις βασίζεται εφ’ όλων εκείνων των ακαταλύτων ηθικών αξιών, αίτινες αποτελούν το θεµέλιον του κοινού πολιτισµού της Ελλάδος και των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής και συνδέονται, αναποστάπστως, µε την ανάπτυξιν στενών σχέσεων φιλίας, µεταξύ των δυο Λαών. Μετ’ αισθηµάτων απολύτου εκτιµήσεως και τιµής.» ∆ύο ηµέρες προ του βασιλικού γάµου, εξάλλου, είχε εκδοθεί και το Ν.∆. 4366 περί ιδρύσεως της ΕΤΒΑ (16 Σεπτεµβρίου 1964) µε τις υπογραφές, µεταξύ άλλων υπουργών, και των Α. Παπανδρέου, Κ. Μητσοτάκη, Ι. Ζίγδη, Π. Βαρδινογιάννη και Αθ. Κανελλόπουλου. Η Ελληνική Τράπεζα Βιοµηχανικής Αναπτύξεως ιδρύθηκε ως «δηµοσία επιχείρησις ανήκουσα εξ ολοκλήρου εις το Ελληνικόν ∆ηµόσιον», µε τη συγχώνευση του Οργανισµού Βιοµηχανικής Αναπτύξεως (ΟΒΑ), του Οργανισµού

Σελίδα 29 από 82

Χρηµατοδοτήσεως Οικονοµικής Αναπτύξεως (ΟΧΟΑ) και του Οργανισµού Τουριστικής Πίστεως. Πρώτος διοικητής της ΕΤΒΑ ήταν ο Νικόλαος Πορφυρογένης και υποδιοικητές οι καθηγητές Ιερώνυµος Πίντος και Ιωάννης Σπανδανόπουλος. Ο Πορφυρογένης, που προερχόταν από την Εθνική Τράπεζα, εκαυχάτο ότι το ενεργητικό της ΕΤΒΑ υπερέβαινε το συνολικό ενεργητικό όλων των λοιπών ελληνικών τραπεζών. Πριν προλάβει, όµως, ο Παπανδρέου να συνέλθει από το διάταγµα της πιθανής µετονοµασίας του στρατού, θα επανέλθουν τα Ανάκτορα και µε άλλες «απαιτήσεις»! Η µητέρα του Κωνσταντίνου, Φρειδερίκη, αξιώνει και της δίδεται ο τίτλος της «βασιλίσσης µητρός», αλλά απαιτεί και σύνταξη προσδιορίζοντας, µάλιστα, και το ύψος της στις 400.000 δρχ. το µήνα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου δέχεται, αλλά µειώνει το ποσόν στις 250.000 δρχ. το µήνα. Ξεσηκώνεται σάλος και η Φρειδερίκη, µε επιστολή της προς τον πρωθυπουργό, ζητεί να µην προχωρήσει «εις την πραγµατοποίησιν της εξαγγελθείσης υπό της κυβερνήσεώς σας υποβολής προτάσεως επιχορηγήσεώς µου». Η πασίδηλη οργή της βασιλοµήτορος ανοίγει το δρόµο και για τη βαθµιαία µεταστροφή των αισθηµάτων του Παλατιού εις βάρος των Παπανδρέου. Η χρονιά, πάντως, δεν κλείνει ευχάριστα για τους Παπανδρέου. Έτσι, το Νοέµβρη του ’64 σηµειώνεται το «σαµποτάζ» στο Γοργοπόταµο και τον ίδιο µήνα αποχωρεί από την κυβέρνηση ο Α. Παπανδρέου, επειδή δέχεται «πόλεµο» από τον Κ. Μητσοτάκη και τον Π. Κόκκα (διευθυντή της φιλοκυβερνητικής εφηµερίδας «Ελευθερία») και το ∆εκέµβρη εφαρµόζεται το «πόθεν έσχες» για πρώτη φορά σε βουλευτές. Το Νοέµβρη του 1964, λοιπόν, στην επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάµου (1942, ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και Ε∆ΕΣ), συγκεντρώθηκαν στο Γοργοπόταµο πολλοί εκπρόσωποι του ΕΛΑΣ, για να τιµήσουν την ιστορική εκείνη µέρα. Η περιοχή, όµως, είχε ναρκοθετηθεί. 14 άνθρωποι σκοτώθηκαν και πολλοί περισσότεροι τραυµατίστηκαν. Γρήγορα, αποκαλύφθηκε ότι ήταν δουλειά της CIA και το σχέδιο είχε την κωδική ονοµασία «ΒΕΛΟΣ». Λίγους µήνες µετά, δηµοσιοποιήθηκε µυστικό έγγραφο της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα προς την αµερικανική κυβέρνηση, που ανέφερε τα εξής: «Σχετικά µε την υπόθεση του περασµένου Νοεµβρίου στο "G" µπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι καµιά διαρροή πληροφοριών δεν µπορούσε να γίνει στην Ελλάδα. Όσοι αναµίχθησαν έλαβον οδηγίες και ενήργησαν κάτω από τον αυστηρό έλεγχο της CIA» (βλ. «Αυγή» 20/10/1966 και Ν. Ψυρούκης «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», τόµος 3ος, σελ.

251, εκδ. Επικαιρότητα). Σχετικά µε το Νοέµβρη, πάντως, του 1964, πρέπει να σηµειωθούν και το ότι στις 06 του µηνός, µε απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, τερµατίζεται, νοµικά τουλάχιστον, το µετεµφυλιακό καθεστώς. Καταργούνται το περιβόητο Γ΄ Ψήφισµα, οι εξορίες και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονηµάτων, ενώ στις 20 Νοεµβρίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου επισκέπτεται την

Σελίδα 30 από 82

Κύπρο, την εποµένη της αναπληρωτής Συντονισµού.

παραιτήσεώς

του

από

υπουργός

Σελίδα 31 από 82

9. Το 1965 δεν αρχίζει καλά ∆υστυχώς, όµως, ούτε κι ο καινούριος χρόνος δεν εισέρχεται καλά για το κόµµα των Παπανδρέου και την κυβέρνηση του «Κέντρου». Το Γενάρη του ‘65 (06/01), δεκαέξι βουλευτές της «Ε.Κ.» ανεξαρτητοποιούνται. Είχαν αρχηγό τον Σ. Παπαπολίτη και η κίνησή τους κλονίζει το «γόητρο» της παράταξης. Το «ρήγµα» στην «Ε.Κ.» συντηρούνταν και βάθαινε από την κινδυνολογία και τη δηµοκοπία της Ε.Ρ.Ε.. Η παράταξη της ∆εξιάς υπό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο – µε πρόσχηµα τη δραστηριότητα της Νεολαίας «Λαµπράκη» (επικεφαλής της ο Μίκης Θεοδωράκης), κατέθετε επερωτήσεις στη βουλή για τον «άµεσον κοµµουνιστικόν κίνδυνον» και διοχέτευε στο φιλικό της Τύπο ψευδή συνθηµατολογία για λαϊκή παραπλάνηση – διατηρούσε στο προσκήνιο και «δυναµίτιζε» µιαν κατάσταση την οποία, µετά από χρόνια, ο ίδιος ο Π. Κανελλόπουλος θα χαρακτήριζε «ανωµαλία» και θα αναγνώριζε την ευθύνη του για τη δηµιουργία της. Η οµάδα Παπαπολίτη δεν έθετε σε κίνδυνο την κυβερνητική πλειοψηφία. Η κυβέρνηση εξακολουθούσε να διαθέτει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, περισσότερους από 151 βουλευτές. Υπενθύµιζε, παρά ταύτα, τη δυσκολία συνύπαρξης των πολιτικών δυνάµεων, που, αν και ανοµοιογενείς, συναπάρτιζαν την «Ένωση Κέντρου» και είχαν, λίγους µήνες πριν, πετύχει σηµαντικότατη εκλογική νίκη και περιθωριοποίησαν την παραδοσιακή ∆εξιά. Η άµεση παρέµβαση του Γ. Παπανδρέου, που ζήτησε «αρραγές µέτωπο», αλλά και η άµεση υπουργοποίηση κάποιων από τους αποσχισθέντες βουλευτές είχαν άµεσο αποτέλεσµα: Ο ένας µετά τον άλλον οι «ανεξάρτητοι» βουλευτές ζήτησαν να µην υπολογιστεί η υπογραφή τους στο σχετικό έγγραφο και τόνισαν ότι παραµένουν πιστοί στην «Ένωση Κέντρου». Στον περιορισµένης έκτασης κυβερνητικό ανασχηµατισµό, αξίζει να σηµειωθεί και ότι ο ναύαρχος Τούµπας άφησε το υπουργείο Εσωτερικών για τον… «αριστερό» Ηλία Τσιριµώκο! Ο Παπανδρέου είχε προτείνει στο ναύαρχο ένα άλλο υπουργείο, µα αυτός αρνήθηκε, εφόσον ο λόγος της παραίτησής του σχετιζόταν µε το ότι συνάντησε «εµπόδια» στο να υλοποιήσει, από τον Οχτώβρη της περασµένης χρονιάς, τις προθέσεις του να «διαλύσει», πρώτα, τις δεξιές παρακρατικές οργανώσεις και να προχωρήσει, εν συνεχεία, στη διάλυση των «Λαµπράκηδων». Στις 09 Ιανουαρίου, πάντως, η ελληνική κυβέρνηση ανακοινώνει επίσηµα ότι 4.000 Έλληνες της Κωνσταντινούπολης εγκατέλειψαν την Τουρκία το 1964. Και µερικά 24ωρα αργότερα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, όπως αποδείχνεται εκ των υστέρων, «ανοίγει το χορό». Ένα τηλεγράφηµα της CΙΑ σταλµένο από τον «σταθµό» της Αθήνας, έχει ηµεροµηνία 21 Ιανουαρίου 1965 και επιγράφεται «Σχέδια του βασιλέως Κωνσταντίνου να εξαναγκάσει σε παραίτηση τον πρωθυπουργό Παπανδρέου». Το τηλεγράφηµα που βρέθηκε από Έλληνα ιστορικό, τον κ. Σπ. ∆ράινα, στη βιβλιοθήκη του Λ. Τζόνσον, τότε προέδρου των Ηνωµένων

Σελίδα 32 από 82

Πολιτειών, εξακολουθεί να παραµένει δεσµευµένο από τη CΙΑ, µε το αιτιολογικό ότι «ορισµένα εκ των προσώπων που αναφέρονται σ’ αυτό είναι εν ζωή και η δηµοσίευσή του ενδεχοµένως να προκαλούσε αντιθέσεις και έξαψη πολιτικών παθών». Το έγγραφο ανατρέπει ολόκληρη την επιχειρηµατολογία του Κ. Μητσοτάκη για την «Αποστασία» και τις δικές του τεράστιες ευθύνες. «ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΘΕΜΑ «Σχέδια του βασιλέως Κωνσταντίνου να εξαναγκάσει σε παραίτηση τον πρωθυπουργό Παπανδρέου» 1. Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος σχεδιάζει να ασκήσει πίεση, χωρίς όµως να απαιτήσει στον Έλληνα πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου να παραιτηθεί στο εγγύς µέλλον, πιθανόν περί τα τέλη Φεβρουαρίου 1965. Ο βασιλεύς είναι εξαιρετικά οργισµένος για την απόφαση της κυβερνήσεως της 17ης Ιανουαρίου που ζητεί την παραίτηση, σύµφωνα µε τον νέο νόµο, του 60% περίπου των αξιωµατικών της Χωροφυλακής των βαθµών του λοχαγού και του ταγµατάρχου. Ο βασιλεύς θεωρεί (την απόφαση αυτή) ως άλλη µια κίνηση από τον Παπανδρέου να ισχυροποιήσει τη δύναµή του µε την τοποθέτηση των δικών του ανθρώπων. Εάν η κυβέρνηση διαρκέσει αρκετούς µήνες περισσότερο, ο βασιλεύς δεν θα είναι εις θέσιν να επιβάλλει την παραίτηση, διότι ο Παπανδρέου θα έχει αποκτήσει επαρκή δύναµη έχοντας τοποθετήσει τους ανθρώπους του σε θέσεις – κλειδιά στις Ένοπλες ∆υνάµεις, την Αστυνοµία και σε όλη την κυβέρνηση. Ο βασιλεύς θεωρεί την κατάσταση χειρότερη εκείνης προ της παραιτήσεως Καραµανλή. Ο βασιλεύς πιστεύει ότι η κίνηση της κυβερνήσεως προς τα Αριστερά και η εµφανής άνοδος των αριστερών δραστηριοτήτων είναι επικίνδυνες εξελίξεις και ότι (µια) προληπτική ενέργεια πρέπει να ξεκινήσει τώρα.

2. Ως διάδοχο του Παπανδρέου = η τελική επιλογή είναι ακόµη αδιαµόρφωτη – ο βασιλεύς φαίνεται ότι έχει αποφασίσει υπέρ του νυν αντιπροέδρου της κυβερνήσεως Στέφανου Στεφανόπουλου από τον οποίον εζήτησε να βολιδοσκοπήσει κύρια στελέχη της «Ενώσεως Κέντρου» (Ε.Κ.) και της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (Ε.Ρ.Ε.) προκειµένου να εκτιµήσει το σύνολον των δυνάµεων που θα διέθετε ο Στεφανόπουλος για το σχηµατισµό κυβερνήσεως. Σε συνάντηση µε τον ηγέτη της Ε.Ρ.Ε. Κωνσταντίνο Ροδόπουλο, η πηγή (µας) έµαθε ότι ο Στεφανόπουλος είχε επαφή µε τον Ροδόπουλο, ο οποίος συµφωνεί να συνεργασθεί, αλλά επιµένει (ζητώντας) ως αντάλλαγµα την ανάληψη των υπουργείων Αµύνης και ∆ηµοσίας Τάξεως, µε την πρόθεση να παραιτηθεί από την Ε.Ρ.Ε. εφόσον αυτό επραγµατοποιείτο. Η προσφορά του Ροδόπουλου εν µέρει υποκινείται από τα προσωπικά του συµφέροντα, αφού σε περίπτωση υπηρεσιακής κυβερνήσεως, κατά πάσα πιθανότητα, θα αναλάβει ως πρωθυπουργός. Είναι επίσης πιθανόν ότι ενεργεί κατόπιν εντολών του Καραµανλή.

Σελίδα 33 από 82

3. Τα σχέδια του βασιλέως να εξαναγκάσει σε παραίτηση τον Παπανδρέου περιλαµβάνουν µια σειρά επιθέσεων εναντίον του πρωθυπουργού (Γ. Παπανδρέου) και του υιού του Ανδρέα, µέσω του Πάνου Κόκκα, ο οποίος εδήλωσε σε διαφορετική πηγή ότι συµφωνεί να λάβει θέση εναντίον του Παπανδρέου εφόσον ο υπουργός Οικονοµικών Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αναλάβει ως υπουργός Συντονισµού, ή ως αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως επί οικονοµικών θεµάτων σε µια νέα κυβέρνηση. Τις λεπτοµέρειες επεξεργάζονται ήδη µεταξύ τους ο βασιλεύς και ο Κόκκας. Οι επιθέσεις από την εφηµερίδα του Κόκκα «Ελευθερία» θα αρχίσουν σε δύο ή τρεις εβδοµάδες. Ο βασιλεύς θέλει να καταστρέψει την εικόνα του Παπανδρέου µε τις επιθέσεις αυτές, αλλά δεν επιθυµεί να αναµιχθεί, ή να κατηγορηθεί εάν οι επιθέσεις αποτύχουν. Ο βασιλεύς συγκεντρώνει όλη την υποστήριξη του παρασκηνίου που µπορεί. Σύµφωνα µε τον ταγµατάρχη Μιχαήλ Αρναούτη, στρατιωτικό υπασπιστή του βασιλέως, είτε ο βασιλεύς ή ένας εκ των εκπροσώπων του ευρίσκεται εις απευθείας επαφή µε τον Μητσοτάκη σχετικά µε µελλοντικές κυβερνητικές αλλαγές.

4. Ο βασιλεύς ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως να µη γίνουν ενέργειες εις τα Ηνωµένα Έθνη, ή αλλού, επιδιώκοντας την λύση του κυπριακού προβλήµατος, αφού µια τέτοια ενέργεια θα µπορούσε να αυξήσει την λαϊκή υποστήριξη για τον Παπανδρέου». Μια βδοµάδα αργότερα, ο βασιλιάς έχει προσωπική συνάντηση µε τον Αµερικανό πρεσβευτή Χ. Λαµπουίς. Ήταν το απόγευµα της 27ης Ιανουαρίου 1965 και η συζήτηση του µονάρχη µε τον ξένο διπλωµάτη έχει µεγάλο ενδιαφέρον!

Εικόνα 8: Οι Αµερικανοί διπλωµάτες, µετά το 2ο παγκόσµιο πόλεµο, "έλυναν και έδεναν" στην Αθήνα. Εδώ, ο Χ. Λαµπουίς (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 02/06/2008).

Το πρώτο που παρατήρησε ο Κωνσταντίνος ήταν ότι υπήρχε «χαώδης κατάσταση» τόσο στην εσωτερική ελληνική πολιτική ζωή, όσο και στην Κύπρο. Γινόταν µια µεγάλη συζήτηση «για την επέκταση του κοµµουνισµού στην Ελλάδα» και, πράγµατι, το Παλάτι διαπίστωνε «κάποια άνοδο στη δραστηριότητα και το θράσος της άκρας αριστεράς, που του προκαλούσε ανησυχία», αν και τα σχόλια του Τύπου µπορεί να ήταν υπερβολικά.

Σελίδα 34 από 82

Ο Λαµπουίς απάντησε ότι οι διαπιστώσεις της πρεσβείας των ΗΠΑ κατέληγαν «στο ίδιο συµπέρασµα» και συµφωνούσαν ότι το θέµα της κοµµουνιστικής δραστηριότητας θα έπρεπε να παρακολουθείται προσεκτικά. Ο Κωνσταντίνος είπε τότε ότι ορισµένοι παράγοντες τον ήθελαν να κινηθεί «εναντίον της κυβέρνησης Παπανδρέου», αλλά εκείνος πίστευε ότι αυτή η στιγµή δεν ήταν η κατάλληλη. ∆εν υπήρχε κάποιος, εκείνη τη στιγµή, ο οποίος θα µπορούσε ν’ αντικαταστήσει τον Γ. Παπανδρέου, που συνέχιζε να είναι δηµοφιλής. Αν τώρα «προσπαθήσει να ανατρέψει (unseat) τον πρωθυπουργό», ο Παπανδρέου «θα κατέβει στο πεζοδρόµιο». Έπρεπε εποµένως να βρεθεί η κατάλληλη στιγµή για την αποποµπή του. Ο Κωνσταντίνος σχολίασε και τον διορισµό του Τσιριµώκου ως υπουργού Εσωτερικών στη θέση του ναυάρχου Τούµπα, στον ανασχηµατισµό των αρχών του έτους. Είχε αµφισβητήσει έντονα, µιλώντας µε τον Γ. Παπανδρέου, αυτόν τον διορισµό ενός «συνοδοιπόρου» της Αριστεράς, αλλά ο πρωθυπουργός επέµεινε στην απόφασή του. Ο Γ. Παπανδρέου έµοιαζε να είναι ένας πρωθυπουργός υπό συνεχή αµφισβήτηση. Ο µονάρχης εκµυστηρεύτηκε στον Λαµπουίς ότι «αρχικά είχε σκεφτεί να αντιταχθεί στον Παπανδρέου για το διορισµό του Τσιριµώκου υποχρεώνοντας τον πρωθυπουργό σε παραίτηση», αλλά τελικά άλλαξε γνώµη περιµένοντας µιαν καλύτερη στιγµή. Ο Κωνσταντίνος επιθυµούσε ν’ ακούσει τη γνώµη του Λαµπουίς, που τόνισε ότι κατανοούσε πλήρως τη σηµασία που είχε για τον βασιλιά «να είναι λογικά βέβαιος για την επιτυχία πριν να συγκρουστεί µε τον πρωθυπουργό», εποµένως δεν έπρεπε να δράσει «βιαστικά». Αλλά θα βρεθεί η στιγµή όπου ο βασιλιάς «πρέπει να δράσει». Ο Κωνσταντίνος «συµφώνησε» και τότε προσδιόρισε στον Αµερικανό πρεσβευτή το κεντρικό σηµείο όπου θα αντιδρούσε αποφασιστικά λέγοντας ότι αν ο Παπανδρέου «παρέµβει στο στράτευµα, όπως έκανε µε τη Χωροφυλακή, αυτό θα είναι το οριστικό ζήτηµα και θα απαιτήσει την παραίτηση του πρωθυπουργού». Ο Λαµπουίς αµέσως ρώτησε αν υπήρχε «κάποια ένδειξη» ότι ο πρωθυπουργός αναµειγνυόταν στα ζητήµατα του στρατεύµατος. Ο Κωνσταντίνος ανέφερε ότι κάποια στιγµή ο Γ. Παπανδρέου επιθυµούσε να µετακινήσει τον Π. Γαρουφαλιά από το υπουργείο Άµυνας στο υπουργείο Συντονισµού, αλλά «και ο βασιλιάς και ο Γαρουφαλιάς είχαν αντιταχθεί» αποφασιστικά. Στις 29 του Γενάρη 1965, όµως, εισάγεται για συζήτηση στη Βουλή η πρόταση της Ε∆Α για την παραποµπή σε ειδικό δικαστήριο του πρώην πρωθυπουργού και πρώην αρχηγού της Ε.Ρ.Ε., Κωνσταντίνου Καραµανλή και των πρώην πρωτοκλασάτων υπουργών του, Π. Παπαληγούρα, Ν. Μάρτη, Α. Πρωτοπαπαδάκη και ∆. Χέλµη, για την υπόθεση της ηλεκτροδότησης από τη ∆ΕΗ του εργοστασίου της «Πεσινέ» και την κατασκευή του φράγµατος του Μέγδοβα.

Σελίδα 35 από 82

Η συζήτηση που ακολούθησε ήταν ιδιαίτερα έντονη και έφερε στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής του τόπου την κατάπτυστη, αποικιοκρατικού χαρακτήρα, συµφωνία που υπεγράφη το 1960 µεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Γαλλίας, µια «λεόντειο συµφωνία», όπως εξαρχής χαρακτηρίστηκε από το ΚΚΕ και την Αριστερά γενικότερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση της Ε.Ρ.Ε. επέµεινε στην επικύρωση της συµφωνίας από τη Βουλή... αυθηµερόν, γεγονός που προκάλεσε την αποχώρηση σύσσωµης της αντιπολίτευσης. Ένας από τους πιο σκανδαλώδεις όρους της συµφωνίας αφορούσε στην προµήθεια ηλεκτρικού ρεύµατος σε εξευτελιστική τιµή από τη ∆ΕΗ στην «Πεσινέ». Βάσει της συµφωνίας, το ελληνικό κράτος όφειλε να κάνει επενδύσεις ύψους 125 εκατοµµυρίων δολαρίων για την ηλεκτροδότηση της «Πεσινέ», ενώ η επένδυση της ίδιας της γαλλικής εταιρίας δεν ξεπερνούσε τα 25 εκατοµµύρια δολάρια! Οριζόταν επίσης ότι η «Πεσινέ» θα πληρώνει την κιλοβατώρα µε τιµή κάτω από το κόστος παραγωγής της από τη ∆ΕΗ! Η συµφωνία, λοιπόν, παραχωρούσε τεράστια κέρδη στην «Πεσινέ» και συσσώρευε τεράστιες ζηµιές στη ∆ΕΗ. Η συζήτηση της πρότασης της Ε∆Α διήρκεσε έως τις πρώτες πρωινές ώρες της 6ης Φεβρουαρίου 1965. Λίγο πριν από την ψηφοφορία, ο πρωθυπουργός, Γ. Παπανδρέου, ζητάει από τους βουλευτές της «Ένωσης Κέντρου» να ψηφίσουν «κατά συνείδηση». Τελικά, οι Καραµανλής, Παπαληγούρας και Μάρτης παραπέµπονται µε 146, 147 και 144 ψήφους αντίστοιχα. Η υπόθεση, όµως, δεν εκδικάστηκε ποτέ. Να σηµειωθεί, επίσης, και η απουσία από την ψηφοφορία του Ανδρέα Παπανδρέου. Την «ηλεκτρισµένη» ατµόσφαιρα της εποχής έρχεται να επιβαρύνει και µια αιφνιδιαστική εξαγγελία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που είχε διαδεχθεί τον Κ. Καραµανλή στην ηγεσία της ∆εξιάς. Ενώ στις 18 Φεβρουαρίου ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου γνωστοποιεί τις προθέσεις της κυβέρνησης να προχωρήσει στην κατασκευή γέφυρας που θα ενώνει το Ρίο µε το Αντίρριο, µιλώντας σε συγκέντρωση οπαδών της Ε.Ρ.Ε. στην πλατεία Κλαυθµώνος των Αθηνών, την εποµένη (19 Φεβρουαρίου 1965), ο Κανελλόπουλος, καταπατώντας ολοφάνερα την αρχή της «δεδηλωµένης» και θυµίζοντας περιόδους «Εθνικού ∆ιχασµού», προτρέπει κυβερνητικούς βουλευτές να αποστατήσουν, για να ανατραπούν οι Παπανδρέου. Έτσι, και ο βασιλιάς µε ένα άνευ προηγουµένου συνταγµατικό πραξικόπηµα θα υποχρεωθεί εκ των πραγµάτων να ανατρέψει τη λαοπρόβλητη κυβέρνηση και να σχηµατίσει νέα «ηυξηµένης εθνικής ευθύνης», την οποία θα στήριζε κι η Ε.Ρ.Ε. δίχως ανταλλάγµατα. Ο Γ. Παπανδρέου, όµως, δε θα µείνει µε «σταυρωµένα χέρια»! Λίγες µέρες αργότερα, θα περάσει στην «αντεπίθεση» κατά των εξωγενών υποκινητών µιας πιθανής διάσπασης στο κόµµα του. Το απόγευµα, λοιπόν, της Τετάρτης 24 Φεβρουαρίου 1965 τέσσερα µεγάλα αυτοκίνητα του τότε ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυµα Ραδιοφωνίας) καταλαµβάνουν το προαύλιο της Βουλής, τον χώρο

Σελίδα 36 από 82

επάνω από τα ανθοπωλεία, και προκαλούν απορία των δηµοσιογράφων, απορία που σύντοµα καταλήγει σε συναγερµό. Ο πρωθυπουργός θα µιλήσει στη Βουλή και τα κινητά συνεργεία του ΕΙΡ έχουν έρθει για να µεταδώσουν ραδιοφωνικώς ζωντανή την οµιλία του Γ. Παπανδρέου. Είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία που συνεδρίαση της Βουλής µεταδίδεται ζωντανή...

Εικόνα 9: "Κληρονόµος" του Καραµανλή στην ηγεσία της Ε.Ρ.Ε., ο Κανελλόπουλος το 1963, στήριξε, δύο χρόνια αργότερα, όλες τις κυβερνήσεις των "Αποστατών".

Τίποτε δεν προµηνούσε, λίγες ώρες προτού αρχίσει η συνεδρίαση της Βουλής εκείνο το απόγευµα, τη δραµατική συνέχεια. Ο Γ. Παπανδρέου κατήγγειλε στο Κοινοβούλιο ότι διέθετε πλέον αποδείξεις για τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961, που είχε διεξάγει η «υπηρεσιακή» κυβέρνηση του βασιλικού στρατηγού ∆όβα, χάρη σε σχέδια που είχαν «εξυφάνει» κυβερνητικοί και παρακρατικοί «κύκλοι» της ∆εξιάς και της Ε.Ρ.Ε.. Με µιαν εντυπωσιακή εµφάνισή του, που µετέδιδε το κρατικό ραδιόφωνο, ο αρχηγός της «Ένωσης Κέντρου» απεκάλυπτε το Σχέδιο «Περικλής» του Γενικού Επιτελείου Στρατού για τη βία και τη νοθεία. «Ποιος είσαι εσύ, στρατηγέ Καρδαµάκη, ανάξιε ηγέτα του Στρατεύµατος» θα πει ο πρωθυπουργός, ο οποίος απευθυνόµενος στους βουλευτές και στην ηγεσία της Ε.Ρ.Ε. θα τονίσει: «Εσείς είσθε φασισµός!». Ο Π. Κανελλόπουλος, εµφανώς εκνευρισµένος, θα απαντήσει στη Βουλή ότι όπως η «Ένωση Κέντρου» έκανε τον «Ανένδοτο» πριν λίγα χρόνια, έτσι και η Ε.Ρ.Ε. κηρύσσει τον υπέρτατον αγώνα! Ο Γ. Παπανδρέου θα απαντήσει: «Ένα έχω να είπω εις τον αρχηγό της Ε.Ρ.Ε.: Αποφεύγετε τας αποµιµήσεις!». Η αποκάλυψη του Σχεδίου «Περικλής» θα σηµαδέψει την πολιτική ζωή της χώρας, ενώ πλησιάζει η «θύελλα» από τη Λάρισα… Επρόκειτο για ένα οργανωµένο σχέδιο τεχνητής πολιτικής κρίσης άνευ προηγουµένου, που αναγκάζει τον Ανδρέα Παπανδρέου να τα ξαναβρεί µε τον πατέρα του και ν’ αναλάβει λίγο πριν τα τέλη Απριλίου του ‘65 εκ νέου υπουργός

Σελίδα 37 από 82

αναπληρωτής Συντονισµού, θέση από την οποία είχε παραιτηθεί το Νοέµβρη του περασµένου έτους. Ο Νορµπ Άνσουτζ, στο µεταξύ, είχε αναλάβει τη διοίκηση της πρεσβείας των Η.Π.Α. εν αναµονή νέου πρέσβη, λίγες εβδοµάδες προτού ξεσπάσει η θύελλα που συγκλόνισε την ελληνική πολιτική σκηνή. Ήδη από την άνοιξη του 1965 η Πρεσβεία προέβλεπε πως είχε δηµιουργηθεί µια «άρρωστη ατµόσφαιρα» µε επίκεντρο την κυβέρνηση Παπανδρέου. Πέρα από τις προσωπικές αντιθέσεις ανάµεσα στον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, οι Αµερικανοί έβλεπαν ότι το Παλάτι θα ερχόταν σε σύγκρουση µε τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου µε αφορµή τις αλλαγές στις Ένοπλες ∆υνάµεις. Οι Αµερικανοί διπλωµάτες και οι άνθρωποι της CIA στην Αθήνα δέχονταν εξάλλου συνεχώς κρούσεις να δοθεί το «OK» για ένα πραξικόπηµα. Ο Άνσουτζ έγραφε στην Ουάσιγκτον ότι «η ηγεσία του στρατού είναι ισχυρά αντίθετη στον Ανδρέα, που τον θεωρεί συνοδοιπόρο της Αριστεράς και τον άνθρωπο που θα έβγαζε την Ελλάδα από το δυτικό στρατόπεδο αν ποτέ ερχόταν στην εξουσία». Στις 27 Μαρτίου, οι ΗΠΑ, εξάλλου, µε αυστηρό διάβηµά τους προς την κυπριακή κυβέρνηση, ζητούν την ακύρωση της αγοράς σοβιετικών αντιαεροπορικών πυραύλων µε τη δικαιολογία ότι µια τέτοια αγορά θα µπορούσε να προκαλέσει τουρκική επίθεση µε πρόσχηµα την προστασία των Τουρκοκυπρίων. Ο Βρετανός, εξάλλου, πρεσβευτής στην Αθήνα Ραλφ Μάρεϊ στις 26 Απριλίου 1965, τρεις περίπου µήνες πριν από την ανατροπή του Γ. Παπανδρέου, τονίζει, σε αναφορά του προς την κυβέρνηση του Λονδίνου, ότι ένα τµήµα της «Ενώσεως Κέντρου» θα αποσχιστεί και θα ρίξει την κυβέρνηση, που θα χάσει έτσι την απόλυτη πλειοψηφία στη βουλή. Ο Μάρεϊ υπογράµµισε τον ιδιαίτερο ρόλο που θα είχε ο Μητσοτάκης σ’ αυτή την επιχείρηση, αν πρόσφερε τις υπηρεσίες του, γιατί είχε «µεγάλο δίκτυο επιρροών και ισχυρούς χρηµατοδότες». Στην παραπάνω επιστολή του, ο Βρετανός πρεσβευτής αναφέρει, επίσης, προς τον Μ. Στιούαρτ, υπουργό Εξωτερικών της κυβέρνησης των Εργατικών υπό τον Χ. Ουίλσον, ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου αντιµετώπιζε 3 κυρίως προβλήµατα: το Κυπριακό, την ενίσχυση των κοµµουνιστών και την κατάσταση της οικονοµίας. Ο Μάρεϊ δεν πίστευε ότι η Ε.Ρ.Ε., ως αξιωµατική αντιπολίτευση τότε, είχε τη δυνατότητα να ανατρέψει την κυβέρνηση. Σηµείωνε χαρακτηριστικά: «Ο Κανελλόπουλος, αν και προσηνής, καλλιεργηµένος και δηµοφιλής, στερείται δυναµισµού και δίνει την εντύπωση ότι κρατάει ζεστή την καρέκλα για τον Καραµανλή...» Εκτιµούσε, όµως, ο Μάρεϊ ότι τα τρία προαναφερθέντα προβλήµατα σε συνδυασµό θα µπορούσανε να οδηγήσουνε σε κρίση µέσα στην «Ένωση Κέντρου». «Μολαταύτα, ο κ. Παπανδρέου είναι πονηρός, ισχυρογνώµων και σεβάσµιος στην ηλικία και δεν είναι στη φύση των οπορτουνιστών και υπολογιστών βουλευτών του να στρέφονται εναντίον του επί

Σελίδα 38 από 82

θεµάτων αρχής. Είναι πιο πιθανό ότι ένα τµήµα του «Κέντρου» θα αποσχισθεί και θα τον καταψηφίσει στη Βουλή, ρίχνοντας την κυβέρνηση. Υπάρχουν πολλοί υποψήφιοι για τη διαδοχή: ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Στεφανόπουλος, ο πρόεδρος της Βουλής κ. Αθανασιάδης – Νόβας (ο οποίος έχει αφήσει να εννοηθεί ότι ανησυχεί µε τις εξελίξεις και ότι, ασφαλώς, αν του ζητηθεί, θα προσφέρει τις υπηρεσίες του στη χώρα) ...αλλά, µόνον ο κ. Μητσοτάκης φαίνεται να έχει το συνδυασµό των ατού που απαιτούνται για να πετύχει ...ένα µεγάλο δίκτυο επιρροών ...ισχυρή εκλογική βάση στην Κρήτη ...δική του εφηµερίδα ...ισχυρούς χρηµατοδότες ...και τη φήµη ότι έχει πολιτικές ικανότητες και είναι αδυσώπητος...».

Σελίδα 39 από 82

10. Η υπόθεση «ΑΣΠΙ∆Α» Στις 18 Μαΐου 1965 και µέσα σε ένα τέτοιο πολιτικό κλίµα, που κανείς δεν µπορεί να ξέρει τι του ξηµερώνει, από τους κυβερνητικούς παράγοντες και από την αξιωµατική και την αριστερά αντιπολίτευση, έρχεται µια ακόµη «βόµβα». Μόνο που αυτή γρήγορα θα εκραγεί και θα «ανατινάξει» απρόβλεπτα το πολιτικό σύµπαν! Μια επαρχιακή εφηµερίδα, ο «Ηµερήσιος Κήρυκας» από τη Λάρισα δηµοσιεύει ένα κείµενο, το οποίο κανείς, εκείνη τη µέρα, δεν µπορούσε να αναλογιστεί τις παταγώδεις συνέπειες που θα είχε για την Ελλάδα ολόκληρη. Έκανε λόγο για την ύπαρξη µιας αριστερής οργάνωσης στον ελληνικό στρατό µε βλέψεις σε πραξικοπηµατική κατάληψη της εξουσίας, µε σκοπό να εκκαθαριστούν η κοινωνία και ο στρατός από τα δεξιά και φιλοβασιλικά στοιχεία.

Εικόνα 10: Η υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α έφτασε στις δικαστικές αίθουσες το 1966, αφού ο σάλος που προκάλεσε έφερε και την "Αποστασία", θέρος 1965. ("Ριζοσπάστης", 14/11/2000).

Ήταν η ΑΣΠΙ∆Α, που ανήκε – κατά την εφηµερίδα – στην Αριστερά και το όνοµά της ήταν αρκτικόλεξο από τις λέξεις «Αξιωµατικοί Σώσατε Πατρίδα Ιδανικά ∆ηµοκρατία Αξιοκρατία». Να διευκρινίσουµε, πριν συνεχίσουµε, κάτι, ότι, µετά το κίνηµα στο Γουδή (1909) και, ιδιαίτερα, από τα χρόνια του 1916 (του «∆ιχασµού» σε βενιζελικούς και βασιλικούς) και δώθε, υπήρχαν πάντοτε κλίκες, οµάδες και οµαδούλες στο ελληνικό στράτευµα ανάλογα µε τις πολιτικές προτιµήσεις των αξιωµατικών και υπαξιωµατικών που τις απάρτιζαν. Αυτό δυσχέραινε τον ουσιαστικό έλεγχο του στρατού από τους πολιτικούς προϊσταµένους του Υπουργείου Στρατιωτικών ή αργότερα Εθνικής Αµύνης. Ο «Ηµερήσιος Κήρυκας» έκλινε ιδεολογικά προς την Ε.Ρ.Ε., αφού απηχούσε κυρίως τις θέσεις του Θεσσαλού πολιτευτή και τ. προέδρου της βουλής επί Καραµανλή (1956– ’63) Κ. Ροδόπουλου. Έτσι, η αποκάλυψη περί παραστρατιωτικών οργανώσεων, αν και δηµοσιεύτηκε την εποµένη (19/05) στα αδιάλλαχτα δεξιά φύλλα

Σελίδα 40 από 82

των αθηναϊκών εφηµερίδων, συνοδευόταν µε πολλές επιφυλάξεις και ερωτηµατικά. Ήταν που ήταν, λοιπόν, «στραβό το κλίµα» για την κυβέρνηση κι όταν ήρθε στο φως η αποκάλυψη περί ΑΣΠΙ∆Α, δεν πέρασε απαρατήρητη από τα κυβερνητικά στελέχη. Ο Γ. Παπανδρέου σηµειωτέον είχε, από το Φλεβάρη του ’64, τοποθετήσει το φιλοβασιλικό Πέτρο Γαρουφαλιά ως Υπουργό Άµυνας, που αποδείχτηκε «∆ούρειος Ίππος» της παράταξής του, και τον τότε κεντροαριστερό Μιχάλη Παπακωνσταντίνου ως Υφυπουργό. Ταυτόχρονα, όµως, υπήρχαν αρκετοί ∆εξιοί στα ανώτερα και ανώτατα κλιµάκια της στρατιωτικής ιεραρχίας, µόνο και µόνο, για να διατηρηθεί τάχα η αλλοτινή επί Καραµανλή «ισορροπία». Αυτοί κανόνιζαν και όχι ο υπουργός και ο υφυπουργός Αµύνης τις τοποθετήσεις των αξιωµατικών και των στρατευµένων, τις µεταθέσεις και τις προαγωγές τους. Μα πριν αλέκτωρ λαλήσει τρις, επρόκειτο η ΑΣΠΙ∆Α να ταλανίσει την πολιτική και τη στρατιωτική ζωή στην Ελλάδα µε ανεπανόρθωτες συνέπειες έως την επιβολή της χούντας των συνταγµαταρχών της 21/04/’67. Η κυβέρνηση, λοιπόν, Γ. Παπανδρέου απαντά στους ισχυρισµούς περί ΑΣΠΙ∆Α ότι «...η υπόθεσις στερείται πάσης σοβαρότητος». Τα υψηλόβαθµα στελέχη της «Ενώσεως Κέντρου» και της κυβέρνησης πίστευαν πως πίσω από τον «Ηµερήσιο Κήρυκα» κρύβονταν η ∆εξιά και το Παλάτι, που ήθελαν να αποτινάξουν από πάνω τους το σάλο που είχε δηµιουργηθεί σε βάρος τους το αµέσως προηγούµενο χρονικό διάστηµα µε την αποκάλυψη του περιβόητου, αντικοµουνιστικού σχεδίου «Περικλής». Η Ε.Ρ.Ε. εκµεταλλευόταν τη µεγάλη ευκαιρία. Μες στο πανικό και τη σύγχυση, παρά τις συνεχείς διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου πως όλα είναι σκευωρίες, στην ίδια την κυβερνητική παράταξη πύκνωναν οι κατηγορίες και δίχως ο αρµόδιος υπουργός Αµύνης να κάνει κάτι δραστικό, για να τις αποσείσει. Πώς είχε διαµορφωθεί η πολιτική σκηνή εκείνη τη στιγµή εντός συνόρων; Η πολιτική της «Ε.Κ.» ήταν πολιτική συµβιβασµών και υποχωρήσεων σε όλα τα επίπεδα, δεν προχώρησε στον εκδηµοκρατισµό του συνδικαλιστικού κινήµατος σύµφωνα µ’ αυτά που υποσχέθηκε, δεν προχώρησε στην πλήρη αποκάλυψη των σκανδάλων της Ε.Ρ.Ε. και την τιµωρία των ενόχων, ψήφισε µάλιστα τον Ιούνιο του 1965 την απαλλαγή της. Ο στρατός και τα Σώµατα Ασφαλείας έµειναν ανέπαφα. Η κυβέρνηση πήρε ηµίµετρα στο ζήτηµα της αµνηστίας των πολιτικών κρατουµένων και αντιµετώπισε τους εργατικούς αγώνες µε την αστυνοµία. Όλα αυτά δηµιούργησαν αγανάκτηση στους εργαζόµενους και τους έσπρωξαν σε κινητοποιήσεις, για να υλοποιήσουν οι ίδιοι την λύση των προβληµάτων τους. Η Αµερικάνικη Πρεσβεία πίστευε στις αρχές του καλοκαιριού του ’65 ότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος δεν θα τα έβαζε µε τους Παπανδρέου, διότι «θα είχαν µαζύ τους τις

Σελίδα 41 από 82

µάζες». Παράλληλα, επεσήµαινε ότι δεν υπήρχε αδιαφιλονίκητος διάδοχος στην ηγεσία του «Κέντρου», γιατί ο Μητσοτάκης είχε σηµαντικούς αντιπάλους, κυρίως στο χώρο των εκδοτών. Ο Άνσουτζ προέβλεπε, συνεπώς, ένα σχετικά ήσυχο καλοκαίρι. Οι προβλέψεις του διαψεύστηκαν, όµως, αµέσως. Ο Γ. Παπανδρέου γνωστοποίησε στο Παλάτι την πρόθεσή του να προχωρήσει σε αλλαγές στο στράτευµα και ειδικότερα στην αποµάκρυνση του στρατηγού Γεννηµατά, αρχηγού του ΓΕΣ. Ο διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Κωνσταντίνου, Χοϊδάς, συναντήθηκε µε τον Άνσουτζ στις 23 Ιουνίου και του είπε πως, αν αυτό συνέβαινε, ο βασιλιάς θα απέσυρε την εµπιστοσύνη του από τον πρωθυπουργό. Ο Χοϊδάς επικαλέστηκε την υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α και κατηγόρησε τους Παπανδρέου για επιχείρηση άλωσης του στρατεύµατος. Εξήγησε δε παράλληλα ότι ο βασιλιάς Παύλος είχε συγκρουστεί για τον ίδιο λόγο µε τον Καραµανλή, προκαλώντας την παραίτησή του από την πρωθυπουργία το 1963. Ο Κωνσταντίνος, είπε ο Χοϊδάς, «έπρεπε να τραβήξει κάπου τη γραµµή» και να ζητήσει την παραίτηση του Παπανδρέου, εάν εκείνος επέµενε στις αλλαγές στον στρατό. Ο Άνσουτζ, από την πλευρά του, συµφώνησε ότι το Παλάτι έπρεπε να επιµείνει στον έλεγχο του στρατεύµατος, για να µην επιτραπεί η «πολιτικοποίησή» του. Επέµεινε, όµως, ότι «ο βασιλιάς πρέπει να ζυγίσει ποια είναι η κατάλληλη στιγµή για την αναµέτρηση µε τον Παπανδρέου» και προειδοποίησε πως ο αρχηγός της «Ένωσης Κέντρου» θα µπορούσε να µεταφέρει την αναµέτρηση στους δρόµους. Ο Αµερικανός διπλωµάτης αντιπρότεινε κάποια συµβιβαστική λύση µε το διορισµό αντικαταστάτη του Γεννηµατά, ο οποίος να χαίρει της εµπιστοσύνης του Παλατιού. Ο Χοϊδάς ανεχώρησε για την Κέρκυρα όπου βρισκόταν ο Κωνσταντίνος µε την οικογένειά του και υποσχέθηκε να ενηµερώσει τον Άνσουτζ µόλις επιστρέψει. Στο τηλεγράφηµά του ο ίδιος έγραφε ότι δεν ήταν βέβαιος κατά πόσον «ο βασιλιάς θα ρίξει το γάντι στον Παπανδρέου» ή αν «ο Χοϊδάς µετρούσε τη θερµοκρασία του» για να διαπιστώσει τι στάση θα κρατούσαν οι Αµερικανοί σε µιαν κρίση. ∆ε χρειάστηκε να περιµένει όµως πολύ, γιατί ο Χοϊδάς έστειλε την πρώτη επιστολή στον πρωθυπουργό, η οποία στάθηκε και, τρόπον τινά, το «εναρκτήριο λάκτισµα» της «κόντρας» βασιλιά – πρωθυπουργού, η οποία θα ακολουθήσει. Αφού ο Γ. Παπανδρέου είχε νωρίτερα ζητήσει και πάρει, στις 21 Ιουνίου, ψήφο εµπιστοσύνης από τη Βουλή πιστεύοντας ότι, όταν θα είναι κοινοβουλευτικά δυνατός, θα µπορέσει να κάνει τις εκκαθαρίσεις που θέλει στον στρατό, ο υπουργός Άµυνας, ο Π. Γαρουφαλιάς διαδραµάτιζε, τις επόµενες ώρες, βασικό ρόλο, µια και το πρωί της 24ης Ιουνίου συναντήθηκε και αυτός µε τον Άνσουτζ. Μεταξύ άλλων, κατηγόρησε τον Ανδρέα Παπανδρέου ως «συνοδοιπόρο των κοµµουνιστών» και αποκάλυψε ότι είχε συναντηθεί µαζύ του, ζητώντας να µην έλθει σε σύγκρουση µε το Παλάτι. Ο Άνσουτζ

Σελίδα 42 από 82

πρότεινε και πάλι κάποια συµβιβαστική λύση, αλλά ο Γαρουφαλιάς ήταν εξαιρετικά απαισιόδοξος. Μια µέρα αργότερα (25/06/’65), δηµοσίευµα της εφηµερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» προξενεί νέο πάταγο! ∆ηµοσιεύεται πόρισµα ειδικών εµπειρογνωµόνων, σύµφωνα µε το οποίο δήθεν υποκινούµενο από τους κοµµουνιστές σαµποτάζ σε αυτοκίνητα της 117 Μοίρας Πυροβολικού – το οποίο κατήγγειλε ο διοικητής της αντισυνταγµατάρχης Γ. Παπαδόπουλος – ήταν «φυσιολογικές βλάβες». Και στις 28 Ιουνίου 1965, οι «µάσκες» πέφτουν! Η άλλοτε φιλοκυβερνητική εφηµερίδα «Ελευθερία» του Π. Κόκκα και προσωπικού φίλου του υπουργού Οικονοµικών, Κ. Μητσοτάκη, ρίχνει µια «βόµβα» που κάνει άνω κάτω την Ελλάδα ολόκληρη και κατακεραυνώνει άνευ προηγουµένου τους Παπανδρέου: «Ο Ανδρέας είναι ο οργανωτής του ΑΣΠΙ∆Α».

Εικόνα 11: Η συµµετοχή του Π. Γαρουφαλιά στην κυβέρνηση του "Κέντρου" ως υπουργού Αµύνης (1964 -1965) αποδείχτηκε "δούρειος ίππος" σε βάρος της παράταξης ("Το Βήµα", 27/01/2002)

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιος του πρωθυπουργού και υπουργός αναπληρωτής Συντονισµού, « ...χωρίς να έχει καµία αρµοδιότητα – γράφει η «Ελευθερία» – και ερχόµενος εις πλήρη αντίθεση και προς το πολίτευµα και προς τους νόµους και προς τας προγραµµατικάς αρχάς της «Ε.Κ.» αναµείχθηκε εις το στράτευµα και εις την ΚΥΠ. Επιδίωξε να ιδρύσει «µικροµάγαζον» εις τον στρατόν...». Ένα τέτοιο πρόσωπο είναι ανεπιθύµητο στην κυβέρνηση και στην παράταξη γράφει το άρθρο της «Ελευθερίας» ( πιθανώς καθ’ υπόδειξη του Μητσοτάκη, που δεν µπορούσε µάλλον να «χωνέψει» ότι, µετά το θάνατο του θείου του, Σοφοκλή Βενιζέλου, δεν έλαβε ηγετική θέση µέσα στο κόµµα, ίσως και την πρωτοκαθεδρία, αλλά κινδυνεύει ακόµη και να εξοβελιστεί από τον Αµερικανόφερτο Ανδρέα Παπανδρέου). Εκείνες τις ηµέρες, ο Μητσοτάκης θα προσκαλέσει στο σπίτι του τον Άνσουτζ µαζύ µε άλλους Αµερικανούς καθώς και τον εκδότη της εφηµερίδας «Ελευθερία», Πάνο Κόκκα. Ο Μητσοτάκης εξέφρασε την άποψη ότι «ο Ανδρέας έπρεπε να αποµακρυνθεί, όχι µόνο από την κυβέρνηση, αλλά και από την Ελλάδα». Ο τρόπος µε τον οποίο αντιδρούσαν και ο Μητσοτάκης και ο Κόκκας κάθε φορά που άκουγαν το όνοµα του Ανδρέα εντυπωσίασε τον Άνσουτζ.

Σελίδα 43 από 82

Στο µεταξύ, στον Έβρο διαδραµατίστηκε (Ιούνης 1965) η γνωστή προβοκάτσια µε πρωταγωνιστή τον Γ. Παπαδόπουλο, τον κατοπινό αρχηγό της δικτατορίας. Ο Γ. Παπανδρέου δεν τιµώρησε τον Γ. Παπαδόπουλο, αν και είχε αποδειχτεί, όπως εγράφη παραπάνω, ότι ο ίδιος προκάλεσε το σαµποτάζ στα 3 στρατιωτικά αυτοκίνητα και όχι οι στρατιώτες Μπέκιος και Ματάκης, οι οποίοι είχαν «οµολογήσει», µετά από φριχτά βασανιστήρια, ότι υποκινούνταν από το ΚΚΕ! Ο Γ. Παπανδρέου, τότε, αποφάσισε να αντικαταστήσει τον παλιό του φίλο υπουργό Εθνικής Άµυνας, Πέτρο Γαρουφαλιά. Ωστόσο, ο Γαρουφαλιάς δεν παραιτήθηκε! «Καλούσε βουλευτές της «Ένωσης Κέντρου» και τους βολιδοσκοπούσε, αν θα τον ενέκριναν για πρωθυπουργό. Είχε τότε σιγουρευτεί πως θα ήταν δυνατό να γίνει πρωθυπουργός και είχε πάρει τόσο θάρρος, ώστε τους καλούσε και στο ίδιο γραφείο του στο υπουργείο»!, γράφει ο τότε υφυπουργός Αµύνης, Μ. Παπακωνσταντίνου. Έτσι, ο πρωθυπουργός σκέφτηκε τη µοναδική λύση που φάνηκε προτιµότερη εκείνη τη στιγµή. Και το φίλο του δε θα πρόσβαλε και από την «κρίση» θα εξερχόταν ευκολότερα. Να αναλάβει προσωρινά ο ίδιος το υπουργείο Εθνικής Άµυνας αντί του Γαρουφαλιά και να ξεκαθαρίσει το «οµιχλώδες τοπίο», άσχετα αν η αντιπολίτευση και ο Κόκκας ή όσοι τον είχαν χρησιµοποιήσει ως «αχυράνθρωπο» και την εφηµερίδα του ως «άµβωνα κηρύγµατος ηθικής» θα έλεγαν πως θέλει να συγκαλύψει το γιο του. Είχε, εξάλλου, και το ∆εκέµβρη του 1963, µε διάταγµα του βασιλιά Παύλου, ο Γ. Παπανδρέου προσωρινά αναλάβει αναπληρωτής υπουργός Αµύνης και είχε λύσει ένα πρόβληµα µε το στρατό, γιατί να µη γίνει το ίδιο και τώρα µε τον «ανοιχτόµυαλο» βασιλιά Κωνσταντίνο; Στις 30 Ιουνίου, όµως, η φιλοκαραµανλική εφηµερίδα των Αθηνών «Ηµέρα» σηµειώνει: «Πληροφορούµεθα ότι συνεφωνήθη συσχετισµός εκδηλώσεων µεταξύ ανοµοιογενών κυβερνητικών παραγόντων, ως οι κ.κ. Στεφανόπουλος, Μητσοτάκης και Τσιριµώκος, οίτινες, µονολότι εµπνέονται έκαστος από κεχωρισµένους σκοπούς, συνηντήθησαν εις κοινόν έδαφος αντιδράσεως έναντι του Πρωθυπουργού και του υιού του. Παράλληλοι κινήσεις φέρουν εις το προσκήνιον της αντιδράσεως προς την σηµερινήν ηγεσίαν του Κέντρου τα περισσότερα µέλη του Υπουργικού Συµβουλίου, τα οποία, ενώ συντηρούν τα προσχήµατα της νοµιµοφροσύνης προς τον Πρωθυπουργόν, ευρίσκονται και εις οργανικής επαφήν προς τους κ.κ. Στεφανόπουλον, Μητσοτάκην και Τσιριµώκον σχηµατίζοντας κατ’ ουσίαν υποκυβέρνησιν εντός των κόλπων της Πολιτικής Επιτροπής. Η εκπαραθύρωσις αυτή θα εφαρµοσθή είτε εάν ο κ. Γ. Παπανδρέου αντιτάξη άρνησιν εις την κηδεµονίαν είτε ακόµη και αν την αποδεχθή. Τούτο συµβαίνει διότι οι συνασπισθέντες παράγοντες είναι πεπεισµένοι ότι είναι αδύνατος η οµαλή λειτουργία της κυβερνητικής µηχανής µε Πρωθυπουργόν τον κ. Γ. Παπανδρέου».

Σελίδα 44 από 82

Την ίδια µέρα, ο Άνσουτζ συναντήθηκε µε τον πρωθυπουργό Παπανδρέου, παρόντος και του διπλωµατικού συµβούλου Τζων Σωσσίδη. Ο Γ. Παπανδρέου εκµυστηρεύθηκε ότι σχεδίαζε να απολύσει τον Γαρουφαλιά και να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Άµυνας. Ο Άνσουτζ απεκόµισε την εντύπωση ότι ο πρωθυπουργός πίστευε πως είχε ακόµη περιθώρια να συνεννοηθεί προσωπικά µε τον Κωνσταντίνο. Ο Αµερικανός διπλωµάτης τον συµβούλευσε να αποφύγει την κρίση, γιατί θα ήταν επιζήµια τόσο για τα ελληνικά, όσο και για τα αµερικανικά συµφέροντα. Ο βασιλιάς πληροφορήθηκε τη στάση του Άνσουτζ και εξέφρασε τη δυσφορία του σε στελέχη της CIA, διότι η Πρεσβεία εµφανιζόταν αντίθετη στα σχέδιά του.

Σελίδα 45 από 82

11. Αλληλογραφία βασιλιά – πρωθυπουργού Ενώ ο υπουργός Αµύνης αρνήθηκε στις 3 και στις 7 Ιουλίου να εκτελέσει εντολή του πρωθυπουργού για αποποµπή του βασιλικού επιτρόπου που διενεργεί τις ανακρίσεις για την ΑΣΠΙ∆Α, δηµιουργείται µια µίνι κυβερνητική κρίση, µε την άρνηση του Γαρουφαλιά να παραιτηθεί και να αποχωρήσει από το υπουργείο. Πρωτοφανές!

Εικόνα 12: Ως πρωθυπουργός ο Γ. Παπανδρέου και ως βασιλιάς ο Κωνσταντίνος µονάχα στους πρώτους µήνες της «συγκατοίκησης» είχαν φιλικές σχέσεις (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 15/07/2005)

Ούτως ή άλλως, όµως, ο Κωνσταντίνος έκανε τη µοιραία κίνηση µε την ιταµή επιστολή που έστειλε στον Γ. Παπανδρέου στις 8 Ιουλίου, στην οποία εκείνος απάντησε µε σχέδιο διατάγµατος για την απόλυση του Γαρουφαλιά. Τα στελέχη της πρεσβείας είχαν συνεχείς συναντήσεις µε βουλευτές και παράγοντες του «Κέντρου» το κρίσιµο διάστηµα 8 – 15 Ιουλίου. Ο Μητσοτάκης και ο Στ. Στεφανόπουλος επέµεναν ότι ο πρωθυπουργός έπρεπε να διορίσει αντικαταστάτη του Γαρουφαλιά άτοµο που να χαίρει της εµπιστοσύνης του Παλατιού. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, σε συζήτησή του µε τον Άνσουτζ, πρόβλεπε ότι ο βασιλιάς θα έκανε πραξικόπηµα αν σηµειωνόταν αδιέξοδο. Βρήκε την ευκαιρία να προσθέσει ότι «δεν είναι αντιαµερικανός ούτε και εναντίον των δυτικών συµφερόντων», ενώ ο Άνσουτζ τού ζήτησε να βοηθήσει στην εξεύρεση συµβιβαστικής φόρµουλας. Ο Γ. Παπανδρέου οργισµένος απαντά στον «πεισµατάρη» Γαρουφαλιά (10/07): «...Όσα γράφετε και όπως τα γράφετε είναι ανάξια υµών και ως υπουργού και ως προσώπου.. Καθώς εδήλωσα ήδη η ανάκριση θα εξακολουθήσει το έργο της, αλλ’ η πολιτική σκευωρία θα συντριβεί.» Και στις 13 Ιουλίου, η Κ.Ο. της «Ένωσης Κέντρου» διαγράφει το Γαρουφαλιά, ο οποίος, όµως, πείσµων, αρνείται να αποχωρήσει από το υπουργείο του. Την εποµένη (14/07), ο πρωθυπουργός λαβαίνει την τρίτη βασιλική επιστολή, στην οποία, αµετακίνητος από τις θέσεις του, απαντά στις 15/07/’65. Όσο διάστηµα προσπαθούσε ο Γ. Παπανδρέου να πείσει το Γαρουφαλιά να αποχωρήσει, αντήλλαξε, όπως βλέπουµε, και τρεις επιστολές µε το βασιλιά Κωνσταντίνο, για να τον ενηµερώσει για τις προθέσεις του να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Αµύνης και να ξεµπερδεύει µια κι έξω µε την υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α. Ο µονάρχης,

Σελίδα 46 από 82

στις απαντητικές του επιστολές, αρνήθηκε κατηγορηµατικά ένα τέτοιο ενδεχόµενο. Ασχολείται µάλλον πιο πολύ µε τη νεογέννητη κόρη του και αρνείται να δώσει ξεκάθαρη λύση σ’ ό,τι θέτει ο πρωθυπουργός. Και συνέβαινε το καλοκαίρι του ’65, στην Αθήνα, ένα µοναδικό στα παγκόσµια πολιτικά χρονικά. Ένας πολιτικός απολάµβανε της εµπιστοσύνης του ανωτάτου άρχοντος ως πρωθυπουργός αλλά όχι, όµως, και ως ...υπουργός Αµύνης!

Σελίδα 47 από 82

12. Παραίτηση Παπανδρέου και … Νόβας Υπό αυτές τις εξευτελιστικές συνθήκες και τον καθηµερινό χαµό στα πολιτικά στέκια και σαλόνια και στους δρόµους των Αθηνών και των µεγαλουπόλεων, στις 15 Ιουλίου, έπειτα από συνάντησή του, στα Ανάκτορα, µε τον Κωνσταντίνο, ο Γ. Παπανδρέου παραιτήθηκε και άρχισε το Β’ «Ανένδοτο». Μετά την έξοδό του, το απόγευµα εκείνο, από τα ανάκτορα, όπου είχε ανεβεί, µετά την τελευταία του επιστολή προς το βασιλιά, για να ιδεί το νεαρό άνακτα, αρνήθηκε να κάνει δηλώσεις στους δηµοσιογράφους. Ποιο ήταν, όµως, το περιεχόµενο της συνάντησης βασιλιά και πρωθυπουργού; Μια ώρα αργότερα, γύρω στις 8.15 µ.µ., ο Γ. Παπανδρέου κάλεσε τους δηµοσιογράφους για να τους δώσει το στίγµα των όσων συζήτησε µε το βασιλιά. «Επήλθε διαφωνία Στέµµατος και κυβερνήσεως. Αύριον θα υποβάλω την παραίτησιν της κυβερνήσεως και θα προβώ εις ανακοινώσεις» τους είπε. (βλ. Σόλωνος Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974», εκδόσεις Καπόπουλος, τόµος 4ος, σελ. 416 – 417). ∆εν είχε λόγο ο Παπανδρέου να µη νοµίζει ότι δε χρειαζόταν και η έγγραφη και επίσηµη παραίτησή του από την πρωθυπουργία στο ο βασιλιά για να ενεργοποιήσει την ήδη έτοιµη… «λύση» που είχε στο νου του, για να µη µείνει ούτε µια στιγµή ακυβέρνητη η χώρα! Παρά την παραίτηση του επικεφαλής του µεγαλύτερου σε κοινοβουλευτική ισχύ κόµµατος από την πρωθυπουργία, δεν προκηρύσσονται, όµως, εκλογές. Ο Κωνσταντίνος είναι βιαστικός, καλεί αµέσως µετά την αναχώρηση του Γ. Παπανδρέου τον πρόεδρο της Βουλής, Γ. Αθανασιάδη – Νόβα, όχι για να τον ενηµερώσει για την κοινοβουλευτική δύναµη των κοµµάτων, αλλά για να ... του αναθέσει το σχηµατισµό κυβέρνησης! Ο βασιλέας έκανε κάτι που ούτε ο παππούς του, ο Κωνσταντίνος ο 1ος, το 1915, στις πρώτες ώρες του «Εθνικού ∆ιχασµού», δεν αποτόλµησε να κάνει εναντίον του επίσης παντοδύναµου κοινοβουλευτικά Ελευθερίου Βενιζέλου, να τον αποπέµψει µετά τη διαφωνία και ρήξη τους και να σχηµατίσει κυβέρνηση από αποστάτες βουλευτές του τότε κόµµατος των «Φιλελευθέρων»! Συντελέστηκαν, λοιπόν, γεγονότα, που οδήγησαν στην αλλαγή των συµµαχιών ανάµεσα στα Ανάκτορα και στα αστικά κόµµατα. Η αλλαγή, πριν και αµέσως µετά την 15η Ιούλη, εκφράστηκε µε τη διάρρηξη της συµφιλίωσης ανάµεσα στο Παλάτι και την «Ένωση Κέντρου» και µε τη συγκρότηση µετώπου ανάµεσα στο Παλάτι και την Ε.Ρ.Ε., που ελέγχανε και το Στρατό. Ενός µετώπου που περιλάµβανε και άλλες δυνάµεις, όπως το «Κόµµα των Προοδευτικών» του Σπ. Μαρκεζίνη, την εφηµερίδα του Πάνου Κόκκα «Ελευθερία» και στελέχη της «Ένωσης Κέντρου», καθώς και άλλα εκδοτικά συγκροτήµατα, που πότε το «έπαιζαν» έτσι και πότε αλλιώς – Λαµπράκης, Παπαγεωργίου, Βελλίδης.

Σελίδα 48 από 82

Κι αυτά τα γεγονότα ήρθαν σε στιγµές που σηµειωνόταν µια ορισµένη άνοδος του λαϊκού κινήµατος. Βασικά στοιχεία της ήταν η πορεία των 80.000 εργατών, την 06/04/1964, οι µεγάλες απεργίες, η κίνηση των 115 συνδικαλιστικών οργανώσεων, οι µαζικές µαραθώνιες πορείες ειρήνης, η δηµιουργία ενός µεγάλου πολιτιστικού κινήµατος στη νεολαία µέσω της Νεολαίας «Λαµπράκη», καθώς και τα θετικά αποτελέσµατα για την Ε∆Α στις δηµοτικές εκλογές του 1964. Όλα αυτά είχαν οξύνει περισσότερο τις ήδη οξυµµένες αντιθέσεις του αστικού πολιτικού κόσµου. Τι κι αν έπεσε ο Γ. Παπανδρέου; Ο Κωνσταντίνος είναι αποφασισµένος και µαζύ µε το ντόπιο κατεστηµένο, που διακινούσε τα αδρά χρηµατικά ποσά για την εξαγορά των «Αποστατών» βουλευτών και για τα οποία είχε συνηγορήσει και ο αµερικάνικος παράγοντας (ο σταθµάρχης της CIA στην Ελλάδα John Maury ;), αρχίζουν την επιχείρηση «σαλαµοποίησης» της «Ένωσης Κέντρου». Στην εξουσία θα αναρριχηθούν οι «κυβερνήσεις» των βουλευτών που πάτησαν τον όρκο τους και αποστάτησαν για ένα υπουργικό θώκο και κάµποσα εκατοµµύρια από τη λαοπρόβλητη κυβέρνηση της «Ε.Κ.». Ήταν αργά το απόγευµα της Τετάρτης 15 Ιουλίου 1965. Στην αίθουσα του Κοινοβουλίου συνεδρίαζε η Επιτροπή Νοµοθετικής Εξουσιοδοτήσεως (του άρθρου 35 του Συντάγµατος του 1952), η λεγοµένη Μικρά Βουλή. Ήταν κάτι αντίστοιχο µε τα σηµερινά Θερινά Τµήµατα της Βουλής που ασκούν τη νοµοθετική εξουσία ενόσω η Βουλή βρίσκεται σε θερινές διακοπές. Η Μικρά Βουλή συνεδρίαζε σε αποπνικτική ατµόσφαιρα καθώς ήταν µέσα Ιουλίου, µε τον υδράργυρο να σκαρφαλώνει στο θερµόµετρο και τον Πρόεδρο της Βουλής, τον Γεώργιο Αθανασιάδη– Νόβα, να κυκλοφορεί στους διαδρόµους µε άσπρο σφιχτό κοστούµι και ένα πολύχρωµο παπιγιόν... Τυπολάτρης και άκρως συντηρητικός, δεν επέτρεπε σε κανέναν να κυκλοφορεί ακόµη και µε συνθήκες καύσωνος στους χώρους του Κοινοβουλίου χωρίς σακάκι και γραβάτα. Εκείνη την ηµέρα, ο Νόβας δεν έµεινε ούτε λίγα λεπτά στον προεδρικό θώκο. Ενώ συνεδρίαζε η Μικρά Βουλή, ο Πρόεδρός της είχε εξαφανισθεί. Η απουσία του, όµως, δεν προκάλεσε ενδιαφέρον. Κανένας δεν πίστευε ότι είχε σηµασία πού ήταν και µε τι ασχολείτο ο ποιητής από τη Ναύπακτο. Η «βόµβα» έσκασε, όµως, εκείνο το απόγευµα. Ενώ συνεδρίαζε η Επιτροπή, ένας κλητήρας πλησίασε στο θώκο και κάτι ψιθύρισε στο αφτί του προεδρεύοντος Ε. Πετραλιά, ενός συµπαθούς βουλευτή του «Κέντρου» από την Ηλεία. Εκείνος άκουσε, χλόµιασε και είπε: «Κύριοι συνάδελφοι, θα διακόψουµε τη συνεδρίαση... ∆εν υπάρχει κυβέρνηση...». Στα πηγαδάκια που σχηµατίστηκαν αµέσως και µέσα στην αίθουσα και στο Περιστύλιο, έφθασε γρήγορα η πληροφορία. Ο βασιλεύς είχε ορκίσει πρωθυπουργό το Νόβα και δύο στελέχη της Ενώσεως Κέντρου, τον Σταύρο Κωστόπουλο και το ναύαρχο Ιωάννη Τούµπα, ως υπουργούς Εθνικής Αµύνης και ∆ηµοσίας

Σελίδα 49 από 82

Τάξεως αντιστοίχως. Έλαβε, µάλιστα, καθώς λέγεται, ο Κωστόπουλος το υπουργείο Αµύνης, γιατί, κατά πατρική συµβουλή, ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε να ορκίσει ποτέ (ούτε εν ενεργεία, ούτε απόστρατο) στρατιωτικό στο υπουργείο αυτό! Η σύγχυση υπήρξε πλήρης. Χαρακτηριστική ήταν η κατάσταση στο Γραφείο του Πρωθυπουργού στη βουλή. Οι υπάλληλοι και οι συνεργάτες τού ως τη στιγµή εκείνη πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου είχαν φύγει χωρίς να κλειδώσουν τις πόρτες. Ένας εσµός ανθρώπων, υπαλλήλων της βουλής, παρατρεχάµενων πολιτικών, ξεπεσµένων ρουσφετολόγων και χωροφυλάκων περιεφέρετο στο χώρο του πρωθυπουργικού γραφείου. Ο νέος Πρωθυπουργός δεν είχε φανεί. Ο νέος υπουργός Αµύνης είχε, έλεγαν, πάει στο Πεντάγωνο. Στον κήπο έξω από το πρωθυπουργικό γραφείο, µεταξύ Εθνικού Κήπου και βουλής, εντοπίστηκε σύντοµα ο ναύαρχος Τούµπας να δίνει εντολές σε έναν ένστολο αστυνοµικό που τον συνόδευε πώς το Μηχανοκίνητο της Αστυνοµίας έπρεπε να αντιµετωπίσει πιθανή εξέγερση των κοµµουνιστών...

Εικόνα 13: Η πρώτη κυβέρνηση των "αποστατών" µε Νόβα και Μητσοτάκη επικεφαλής ("Το Βήµα", 04/05/2008).

Σε επείγον τηλεγράφηµά του ο Άνσουτζ επεσήµαινε ότι «τώρα πλέον η «Ε.Κ.» διχάστηκε σε δύο στρατόπεδα» και άφηνε ανοιχτό το ζήτηµα της στάσης του Μητσοτάκη. Επικαλούµενος πηγές της CIA, πάντως, πρόβλεπε ότι ο Νόβας θα συναντούσε δυσκολίες στον σχηµατισµό κυβέρνησης και ανέφερε ότι πολλοί βουλευτές της «Ε.Κ.» είχαν κατακλυσθεί από τηλεφωνήµατα και τηλεγραφήµατα που τους ζητούσαν να µείνουν πιστοί στον Γ. Παπανδρέου. «Είναι εντελώς αβέβαιο το αν ο βασιλιάς ζύγισε καλά, προτού κάνει την τολµηρή του κίνηση, τον σάλο που µπορεί να ξεσηκώσουν ο Ανδρέας και η Αριστερά», τόνιζε καταλήγοντας ο Άνσουτζ. Μετά την αποτυχία του Νόβα, ο βασιλιάς ζήτησε να δει τον Άνσουτζ και του απηύθυνε αίτηµα για την παροχή βοήθειας από την Ουάσιγκτον ώστε να µπορέσει να σχηµατισθεί κυβέρνηση. Το State Department έστειλε οδηγίες στον Άνσουτζ να είναι διακριτικός, ενώ αντίθετα ο σταθµός της

Σελίδα 50 από 82

CIA στην Αθήνα επέµενε πως θα ήταν προτιµότερο να οργανωθεί µυστική επιχείρηση που θα βοηθούσε τον βασιλιά να σχηµατίσει βιώσιµη κυβέρνηση. Ο Κωστόπουλος, από την πλευρά του, προσπαθούσε να βρει µια συµβιβαστική λύση. Σε συνάντησή του µε τον Άνσουτζ πρόβαλε ως ενδεχόµενη λύση την επιστροφή του Γ. Παπανδρέου στην πρωθυπουργία µε άλλον, όµως, στη θέση του υπουργού Αµύνης. Τόνισε όµως πως ο µεν Παπανδρέου θα δεχόταν τη φόρµουλα αυτή, ο δε βασιλιάς µάλλον θα την απέρριπτε. Ο Αµερικανός διπλωµάτης ήταν µάλλον αρνητικός, γιατί, όπως εξήγησε, ο Παπανδρέου θα επέστρεφε θριαµβευτής και «κανείς δεν θα µπορούσε πλέον να τον διώξει». Στην ίδια συνοµιλία ο Κωστόπουλος επεσήµανε δύο κινδύνους: την επιβολή δικτατορίας ή την εξέγερση µε υποκίνηση της Αριστεράς. «Είχαµε κάνει εκκλήσεις προς τον κ. Παπανδρέου να αποτραπή η κρίσις. Απέβησαν άκαρποι. Αποβλέπων ο βασιλεύς σταθερώς να συνεργασθή µε την πλειοψηφίαν της Βουλής, µου ανέθεσε να σχηµατίσω κυβέρνησιν εξ αυτής. Θα είναι αύτη αµιγώς της Ενώσεως Κέντρου και θα αποτελή ιδεολογικήν και πολιτικήν συνέχειαν της προηγούµενης κυβερνήσεως», θα πει ο ίδιος ο Νόβας. (βλ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της 16/07/1965). Από τις 10 το βράδυ άρχισε να µεταδίδεται από τα ραδιόφωνα το διάγγελµα του νέου πρωθυπουργού. «Αδόκητος εξέλιξις της πολιτικής καταστάσεως ωδήγησεν εις διάστασιν τον κ. Παπανδρέου προς το Στέµµα. Απέβησαν δυστυχώς άκαρποι οι εκκλήσεις και του βασιλέως και όλων ηµών όπως αποφευχθή κρίσις. Κατόπιν τούτου, ο βασιλεύς µού έδωσεν εντολήν σχηµατισµού νέας κυβερνήσεως εκ της Ενώσεως Κέντρου. H επιλογή µου σκοπόν έχει να υπογραµµίση την σταθεράν απόφασιν του ανωτάτου άρχοντος όπως συνεργασθή αρµονικώς µε την πλειοψηφίαν της Βουλής και όπως σεβασθή εν παντί και το πνεύµα και το γράµµα του πολιτεύµατος»! Ακολουθεί το µήνυµα του Γεωργίου Παπανδρέου προς το λαό και τους ψηφοφόρους του «Κέντρου»: «Συνετελέσθη σήµερον η παραβίασις του πολιτεύµατος. H κυβέρνησις του λαού εξηναγκάσθη εις παραίτησιν. Και εκλήθη να κυβερνήση µια οµάς προδοτών της Ενώσεως Κέντρου. Αλλά δεν συνέβη µόνον παραβίασις του πολιτεύµατος. Συνέβη επίσης και διακωµώδησις. Ο τρόπος της καταλήψεως της αρχής από την κυβέρνησιν των ανδρεικέλων έχει προσλάβει τον χαρακτήρα φαιδρού πραξικοπήµατος. Εις τα ανάκτορα ενήδρευε ο ακατονόµαστος πρόεδρος, για να ορκισθή αµέσως µετά την αναχώρησίν µου. Και ωρκίσθη χωρίς την ιδικήν µου παρουσίαν, κατά παράβασιν της κοινοβουλευτικής τάξεως. Και οι νέοι υπουργοί του βασιλέως ανέλαβον χωρίς την παρουσίαν των υπουργών του λαού. Καταγγέλλω προς τον δηµοκρατικόν κόσµον της χώρας την οµάδα των προδοτών και τον καλώ εις πάνδηµον ειρηνικήν εκδήλωσιν εναντίον της προδοσίας. Και του παρέχω την διαβεβαίωσιν ότι θα επανέλθωµεν, διότι εµείς εκφράζοµεν

Σελίδα 51 από 82

την θέλησιν του κυριάρχου λαού. Αρχίζει από σήµερον νέος ανένδοτος αγών υπέρ της ∆ηµοκρατίας». Γράφει, όµως, και ο Σπ. Μαρκεζίνης για τη συνάντηση που είχε µε το βασιλιά Κωνσταντίνο στα Ανάκτορα µετά το διορισµό του Γ. Νόβα ως πρωθυπουργού: «Ο βασιλεύς, τον οποίον συνήντησα κατόπιν προσκλήσεώς του, έδειχνε πανευτυχής. Του εδήλωσα ότι ήµουν αντίθετος µε την εκλογή του Νόβα (…). Ο βασιλεύς παρετήρησε ότι την ευθύνη την είχε ο καθηγητής του Συνταγµατικού ∆ικαίου Χρ. Σγουρίτσας, µου επέδειξε τις προς τον Γ. Παπανδρέου επιστολάς και µε ρώτησε αν έπρεπε να τις δηµοσιεύσει. “Να το πράξετε και µάλιστα το ταχύτερον” , απάντησα. “Ο Γ. Παπανδρέου τις εβρήκε πολύ καλές” είπε. Ο Σπ. Μαρκεζίνης του δήλωσε κατηγορηµατικά: «Εγώ θα τις επέστρεφα ως απαράδεκτες και θα υπέβαλλα παραίτηση». Ο Κωνσταντίνος του ζήτησε να ψηφίσει στη Βουλή υπέρ του Νόβα. Ο Μαρκεζίνης σηµειώνει: Παρετήρησα ότι µου ήταν αδιανόητο να διορίζεται πρωθυπουργός ως αρχηγός του κόµµατος, του οποίου ο αρχηγός δεν είχε παραιτηθεί από την ηγεσία του κόµµατος, αλλά από την πρωθυπουργία. (βλ. «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος», τόµος τρίτος 1952 – 1975, σελ.

129 – 130). Αλλά ο Γ. Παπανδρέου µίλησε για παραβίαση του πολιτεύµατος και χαρακτήρισε τον Νόβα και τους συν αυτώ ως «οµάδα προδοτών» και κάλεσε τον ελληνικό λαό σε νέο ανένδοτο αγώνα υπέρ της ∆ηµοκρατίας (Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εµφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόµος ε΄, σελ. 237 – 238).

Εικόνα 14: Στην πρώτη γραµµή των λαϊκών κινητοποιήσεων οΣωτήρης Πέτρουλας δολοφονείται από την Αστυνοµία τον Ιούλη του 1965 ("Ριζοσπάστης", 13/07/2003)

Ο Κώστας Μητσοτάκης, όµως, από τους πρώτους που στελέχωσαν το διευρύµενο υπουργικό συµβούλιο του Νόβα και ιθύνων νους της «Αποστασίας», το Μάη του 2008 δηλώνει ότι το τραγικότερο λάθος στους χειρισµούς που έγιναν τότε ήταν η ορκωµοσία του Γεώργιου Αθανασιάδη – Νόβα ως πρωθυπουργού

Σελίδα 52 από 82

µαζί µε δύο µόνον υπουργούς, τους υπουργούς Εθνικής Αµύνης και ∆ηµοσίας Τάξεως. Πολύ περισσότερο, αφού ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν είχε ακόµα υποβάλει την παραίτησή του. Είχε δηλώσει στον τότε βασιλέα ότι θα την υπέβαλε το επόµενο πρωί. Ο τότε βασιλέας µε τον τρόπο αυτό επέσπευσε τη ρήξη, την κατέστησε αναπόφευκτη και δηµιούργησε µε την πράξη του αυτή ένα τραγικό αδιέξοδο. Από εκεί και πέρα, όλες οι προσπάθειες που µπορούσαν να καταβληθούν από τα µέλη του πολιτικού συµβουλίου της «Ενώσεως Κέντρου» και από την Κοινοβουλευτική της Οµάδα, καθώς υπήρχε και στα δύο όργανα γενική αντίθεση µε την παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου, έπεφταν εκ των πραγµάτων στο κενό. Στην τελική πράξη της ρήξης προχώρησε ο τότε Βασιλέας Κωνσταντίνος. «∆ροµολογήθηκε, κατά τη γνώµη του Κ. Μητσοτάκη, έτσι µια σύγκρουση χωρίς επιστροφή και µια άµεση απειλή ρήξης µεταξύ λαού και Ενόπλων ∆υνάµεων, πολύ περισσότερο αφού ο Γεώργιος Παπανδρέου, για να επιτύχει την εντολή διεξαγωγής εκλογών του Φεβρουαρίου του 1964, που µας οδήγησε στον θρίαµβο του 53%, είχε παραχωρήσει στο στέµµα αποφασιστική γνώµη στις Ένοπλες ∆υνάµεις, τις οποίες ήλεγχε πλήρως ο Βασιλέας». Ο Γ. Παπανδρέου, την εποµένη, τηλεφώνησε στον Στ. Στεφανόπουλο και του είπε επί λέξει (βλ. Γ. Λεονταρίτη: «Ανάµεσα στα δύο άκρα», σελ. 408): «Στέφανε, σου φέρνουν να υπογράψεις και συ µια επιστολή προς εµένα. Σου δίνω το λόγο της τιµής µου: Το βράδυ πηγαίνω στα Ανάκτορα να τα φτιάξω µε τον βασιλιά». Έχει υποστηριχτεί και πως ο Γ. Παπανδρέου πιέστηκε από το γιο του, Ανδρέα, να κρατήσει στάση ανυποχώρητη στο θέµα Γαρουφαλιά. Αυτό είναι πολύ πιθανό να συνέβη, αν όχι βέβαιο. Ο Α. Παπανδρέου πρόβαλλε από τότε λίγο πιο προωθηµένα συνθήµατα σε σχέση µε την κυρίαρχη γραµµή της «Ένωσης Κέντρου». Το πιο πιθανό, ωστόσο, είναι ότι ο Γ. Παπανδρέου βρέθηκε µέσα στην εξής αντίφαση: Οι εξελίξεις έθεταν ζήτηµα αποφασιστικής αντιπαράθεσης µε τα Ανάκτορα. Ο ίδιος, από την άλλη, ούτε που διανοείτο τέτοιο πράγµα. Ήλθε σε σύγκρουση µε το Παλάτι, αλλά, ταυτόχρονα, φοβόταν τη δυναµική που µπορούσε να πάρει το λαϊκό κίνηµα. Όντας µέσα σε αυτή την αντίφαση, έκανε ένα βήµα µπροστά και δύο πίσω. Και µέσα σε αυτή την αντίφαση, χρησιµοποίησε το λαϊκό κίνηµα της εποχής. Για τις εξελίξεις του Ιούλη του ’65, το ΚΚΕ, εξάλλου, µε ανακοίνωση της ΚΕ του, υπογράµµισε: «Οι σκοτεινοί κύκλοι της ανωµαλίας – το Παλάτι, η χούντα και οι ξένοι – έβαλαν σε εφαρµογή το πραξικόπηµα που σχεδίαζαν από καιρό και που µάταια προσπαθούν τώρα να καλύψουν κάτω από το µανδύα της νοµιµότητας. Παραβιάζοντας το Σύνταγµα και καταπατώντας ωµά την εκφρασµένη λαϊκή θέληση, ανέτρεψαν τη νόµιµη κυβέρνηση και στη θέση της διόρισαν µια τριανδρία - πειθήνιο όργανό τους. Οι σκοποί τους είναι διάφανοι. Χτύπηµα των

Σελίδα 53 από 82

δηµοκρατικών καταχτήσεων. Νατοϊκή λύση στο Κυπριακό. Τράβηγµα της χώρας στο βρωµερό πόλεµο του Βιετνάµ. Ανελέητη εκµετάλλευση του λαού και της χώρας από τα ξένα και ντόπια µονοπώλια. Η κατάσταση – σηµείωνε η ΚΕ του ΚΚΕ – είναι σοβαρή. Οι συνωµότες – αδίστακτοι στις επιδιώξεις τους – σπρώχνουν τη χώρα στο δρόµο της ανωµαλίας, που οδηγεί σε εθνικές συµφορές» (δες «ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ», τεύχος 8/1965, σελ.

82 – 83). Έµελλε να ακολουθήσει ένα πολύ «καυτό» καλοκαίρι µετά την «Ιουλιανή Αποστασία». Οδοµαχίες µεταξύ διαµαρτυροµένων πολιτών ( µε συνθήµατα «1– 1– 4», «Κάτω οι προδότες», «Μητσοτάκη κάθαρµα», «Έξω τ’ ανδρείκελα» κ.α.) και συµπλοκές µε την αστυνοµία είχαν και νεκρούς, από τους οποίους ξεχωρίζει η θυσία του νεαρού φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα. Ενώ ο Γ. Παπανδρέου από τις 16/07/1965 αρχίζει το Β’ Ανένδοτο, στο κοινοβούλιο γίνεται κάθε φορά που εµφανίζονται οι «κατεψυγµένοι» πρωθυπουργοί και υπουργοί πραγµατικός χαµός. Οι «Αποστάτες» δεν µπορούν να σταθούν ανενόχλητοι, χωρίς να δεχτούν για την προδοσία τους τη χλεύη του κόσµου και της µερίδας του Τύπου, που ακολουθεί τους Παπανδρέου, πιστά στην «Ε.Κ.». Μόνο τους στήριγµα, η στάση των βουλευτών της Ε.Ρ.Ε., αλλά δεν αρκεί! Στις 19 Ιουλίου 1965 ο γηραιός ανατραπείς πρωθυπουργός γνωρίζει την αποθέωση της πολιτικής του σταδιοδροµίας, καθώς πραγµατοποιεί προαναγγελθείσα µετάβαση από την οικία του, στο Καστρί, στο πολιτικό του γραφείο, στο κέντρο της Αθήνας. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού κατακλύζουν τους δρόµους της πρωτεύουσας για να εκφράσουν την υποστήριξή τους προς τον νόµιµο πρωθυπουργό και την αντίθεση στη µοναρχία.

«Tην κυβέρνησιν των προδοτών κατήργησεν απόψε, η παντοδύναµος οργή του κυρίαρχου λαού», δηλώνει ο Γ. Παπανδρέου. Μια βδοµάδα αργότερα, στις 26 Ιουλίου, τέσσερα πρωτοκλασάτα στελέχη της παράταξης και πρώην υπουργοί (Σ. Παπαπολίτης, Παυσανίας Κατσώτας, Στ. Στεφανόπουλος, Ηλίας Τσιριµώκος) µαζί µε τους τρεις σηµαντικότερους εκδότες του «Κέντρου» (Λαµπράκης, Παπαγεωργίου, Βελλίδης) συναντιούνται και υπογράφουν πρωτόκολλο εξόδου από την κρίση, προτείνοντας έµµεσα στον Κωνσταντίνο κυβέρνηση Στεφανόπουλου: «Τι θα ζητηθεί από την Α.Μ. τον Βασιλέα: 1. Άµεσος παραίτησις της Κυβερνήσεως Νόβα.

2. Ανάθεσις εντολής άνευ περιορισµών και όρων.

3.

48ωρος προθεσµία προς εξασφάλιση σχετικής εξουσιοδοτήσεως της Κ.Ο. διά ψηφοφορίαν, κατόπιν συνεννοήσεως µε τον κ. Παπανδρέου.

4. Προπαρασκευή δι’ εκλογάς και εισήγησις προς διάλυσιν της Βουλής εν ευθέτω χρόνω, µετά την εξασφάλισιν των απαραιτήτων προϋποθέσεων». Όµως η πορεία των εξελίξεων έχει ξεφύγει πλέον από τα χέρια του «Κέντρου» και η πρόταση αυτή δεν προχωράει, αλλά

Σελίδα 54 από 82

µένει στο συρτάρι. Στις 27 Ιουλίου, πραγµατοποιείται η πρώτη µετά το 1946 µεγάλη γενική απεργία διαµαρτυρίας σε πέντε µεγάλες πόλεις (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα). Πάνω από 350.000 εργαζόµενοι διαδηλώνουν κατά των «Αποστατών» και του Θρόνου. Την επόµενη ηµέρα, ο πρώην πρόεδρος της βουλής και υπουργός Εσωτερικών στην απερχόµενη κυβέρνηση της «Ένωσης Κέντρου», Ηλίας Τσιριµώκος, φτάνει στη Θεσσαλονίκη συνοδευόµενος από δεκάδες αυτοκίνητα που τον ακολουθούν από το αεροδρόµιο της πόλης. Το κλίµα των ηµερών επιβάλλει την αστυνοµοκρατία και οι συνήθεις φήµες ότι η συγκέντρωση δεν θα πραγµατοποιηθεί για «λόγους ασφαλείας» δεν επιβεβαιώνονται. Ο Η. Τσιριµώκος είναι εξαιρετικός ρήτορας και στη συγκέντρωση της πλατείας Αριστοτέλους επιτίθεται λάβρος κατά των αποστατών: «Η λαθραία κατάκτησις της εξουσίας απετέλεσε µιαν πράξιν που η µεγάλη πλειοψηφία έχει καταδικάσει µε προφανή εις την Ιστορίαν βιαιότητα και αποστροφήν. Λυπούµαι διά µερικούς παλαιούς συνεργάτες. Παριστάνουν, παίζουν την κυβέρνησιν. Φαντάσµατα του παλαιού διχασµού προκαλούν εσχάτως άγχος εις την ψυχήν πολλών Ελλήνων. Κληρονόµοι των παλαιών πρωταγωνιστών παίζουν ουσιώδη ρόλον εις την πολιτικήν µας ζωήν. Μειδιόντες Ιάγοι και πυγµαίοι πολιτικοί κυκλοφορούν µε δαιµονιώδη δραστηριότητα εις τα παρασκήνια. Αλλά επανάστασιν ιδικήν µας δεν θα προκαλέσουν. Το «πραξικόπηµα» οδήγησε εις απότοµον, ραγδαίαν, αστραπιαίαν δηµιουργίαν του µεγάλου, ενιαίου, συνειδητού, οµοιογενούς, προοδευτικού, δηµοκρατικού κινήµατος, του οποίου έχει ανάγκη η χώρα διά να προχωρήσει». Φυσικά, υπερασπίζεται τον Γεώργιο Παπανδρέου στη διαµάχη του µε το βασιλιά και δε διστάζει να χρησιµοποιήσει χαρακτηρισµούς που θα τον ακολουθούν για πάντα: «∆ι’ όλους εµάς δεν τίθεται καθεστωτικόν ζήτηµα, όπως εδήλωσεν ο Γ. Παπανδρέου. Τίθεται θέµα οµαλής λειτουργίας του υπάρχοντος πολιτεύµατος της Βασιλευοµένης ∆ηµοκρατίας. Βεβαίως, ο Ανώτατος Άρχων δεν είναι άβουλον όργανον ούτε του Πρωθυπουργού ούτε άλλου πολιτικού. Είναι θετικός παράγων του πολιτεύµατος. Αλλά ενεργεί µε την πεποίθησιν ότι τον εκάστοτε πρωθυπουργόν τον δίδει η πλειοψηφία του λαού και το κόµµα που εκλέγεται από αυτήν. ∆εν υπάρχουν εις τα αποθήκας των ανακτόρων κατεψυγµένοι πρωθυπουργοί και υπουργοί «Ευρυδίκης» ή «Ευαγγελιστρίας», ανασυρόµενοι όταν υπάρξει χρεία. ∆ιότι οι πρωθυπουργοί πρέπει να είναι ολοζώντανα γεννήµατα της λαϊκής κυριαρχίας». Στις 29 Ιουλίου, ο Γεώργιος Παπανδρέου προσπαθεί να διατηρήσει την ενότητα του κόµµατος συγκαλώντας Κοινοβουλευτική Οµάδα. Αγωνίζεται να «δέσει» τους εναποµείναντες βουλευτές του, βάζοντάς τους να υπογράψουν πρωτόκολλο, στο οποίο καταψηφίζουν την κυβέρνηση Νόβα. Κάθε φορά, όµως, πλέον, που ο «Γέρος» συγκαλεί Κ.Ο., οι διαρροές µεγαλώνουν.

Σελίδα 55 από 82

Η κυβέρνηση Νόβα, παρά ταύτα, καταψηφίστηκε στις 5 Αυγούστου και οι φήµες για ένα επικείµενο πραξικόπηµα ξαναφούντωσαν. Για άλλη µία φορά, εκπρόσωπος στρατιωτικής συνωµοτικής οµάδας συνάντησε αµερικανούς αξιωµατούχους και ζήτησε το πράσινο φως για την επιβολή δικτατορίας. Η απάντηση ήταν πως οι ΗΠΑ δεν έκριναν ότι η επέµβαση των αξιωµατικών ήταν αναγκαία, προκειµένου να λυθεί η πολιτική κρίση.

Σελίδα 56 από 82

13. Προς Στεφανόπουλο Στις 9 Αυγούστου, ο Χοϊδάς τηλεφώνησε στον Άνσουτζ και του ζήτησε να πιέσει τον Στεφανόπουλο, για να προχωρήσει σε σχηµατισµό κυβέρνησης. Λίγη ώρα αργότερα, ο βουλευτής Γιάννης Τσουδερός συναντήθηκε µε τον Άνσουτζ και αξιωµατούχο της CIA και τους είπε πως ερχόταν από συνάντηση στην οποία ο Μητσοτάκης, ο Τσιριµώκος και ο Παπαπολίτης επιχειρούσαν, επίσης, να πείσουν τον Στεφανόπουλο να κάνει το γενναίο βήµα. Ο Τσουδερός ζήτησε από τον Άνσουτζ να «πει µια ενθαρρυντική κουβέντα στον Στεφανόπουλο, γιατί θα έκανε µεγάλη διαφορά». Αν και τη λύση Στεφανόπουλου προτείνουν τα πρόσωπα της συνάντησης της 26ης Ιουλίου και αρνούνται να κουβεντιάσουν και ο «Γέρος», αλλά και οι συγκεντρωµένοι στη Χρήστου Λαδά, που καίνε φύλλα των «Νέων» και «Βήµατος», µα και η Κ.Ο. της «Ένωσης Κέντρου» µε τις µεγαλύτερες µέχρι τότε διαρροές (113 κατά της ιδέας για Στεφανόπουλο, 26 υπέρ), ο Στεφανόπουλος, στις 10/08/1965, παραδίδει τη βασιλική εντολή και τηλεφώνησε στον Άνσουτζ και του είπε ότι δεν ήταν έτοιµος ακόµη να κάνει κυβέρνηση. Ο Αµερικανός διπλωµάτης τού απάντησε πως θα έπρεπε να συνεχίσει τις προσπάθειές του. Σε τηλεγράφηµά του προσέθετε ότι τόσο ο ίδιος όσο και ο σταθµάρχης της CIA πίστευαν πως «µέσα στα όρια των µέσων που διαθέτει η πρεσβεία έχουµε δώσει το µάξιµουµ της υποστήριξης στον Νόβα και τον Στεφανόπουλο». Ο Άνσουτζ συµπλήρωνε ότι ίσως είχε έλθει η στιγµή να εγκριθεί ένα πρόγραµµα µυστικών ενεργειών για την υποστήριξη των προσπαθειών για τον σχηµατισµό κυβέρνησης. Το State Department απέρριψε τις εισηγήσεις του τονίζοντας: «Κατανοούµε µεν τις πιέσεις για να εξαναγκάσουν κάποιοι αµερικανική ανάµειξη στην κρίση, µολαταύτα θα πρέπει να απαντάτε σε όλες τις σχετικές κρούσεις πως η τελική λύση θα είναι πιο υγιής, αν οι Έλληνες την βρουν µόνοι τους».

Σελίδα 57 από 82

14. Η «λύση» Τσιριµώκου Στις 12 Αυγούστου, ο Στέφανος Στεφανόπουλος θα συναντηθεί πάλι µε τον Άνσουτζ και παρουσίασε ως µόνη εφικτή λύση την πρωθυπουργοποίηση του Τσιριµώκου, πράγµα που έγινε λίγες ηµέρες αργότερα. Την Παρασκευή 20 Αυγούστου 1965, ορκίζεται η κυβέρνηση Τσιριµώκου, µε µέλη της βασικούς υπουργούς της κυβέρνησης Νόβα, τους Κωστόπουλο, Παπασπύρου, Αλλαµανή και Τούµπα. Κατά µία περίεργη σύµπτωση, και οι δύο πρώτοι «Αποστάτες πρωθυπουργοί», Νόβας και Τσιριµώκος, είχαν διατελέσει πρόεδροι της βουλής εκλεγµένοι µε τη «σηµαία» της «Ένωσης Κέντρου», την περίοδο 1963 – ’65. Τα περισσότερα µέλη του νέου υπουργικού συµβουλίου έχουν από δύο υπουργεία, συχνά άσχετα µεταξύ τους, εφόσον δεν είχαν βρεθεί ακόµα τόσοι «Αποστάτες», ώστε να καλυφθούν όλες οι υπουργικές θέσεις. Παρά ταύτα, ο ίδιος ο Στ. Στεφανόπουλος, ενώ υπουργοποιήθηκε ο αδελφός του, αρνήθηκε να λάβει υπουργείο στην κυβέρνηση Τσιριµώκου, αλλά και ο K. Μητσοτάκης, στον οποίο είχε προσφερθεί η αντιπροεδρία της κυβέρνησης, προτίµησε να µη λάβει µέρος. Ακολούθησαν επεισόδια και ταραχές που ανησύχησαν σφοδρώς τους Αµερικανούς. Η Ουάσιγκτον, σε τηλεγράφηµά της, ζήτησε να µάθει αν κινδυνεύουν αµερικανικοί στόχοι στην Ελλάδα και ενηµέρωσε την Πρεσβεία ότι θα εξέδιδε ταξιδιωτική οδηγία για τους Αµερικάνους τουρίστες που ήθελαν να επισκεφθούν τη χώρα. Το ίδιο βράδυ της ορκωµοσίας Τσιριµώκου, προβοκάτορες εισχωρούν σε ειρηνική διαδήλωση, οργανωµένη από την Οµοσπονδία Εργατών Τύπου και την ΕΦΕΕ, και προκαλούν επεισόδια. H πορεία ανακόπτεται από ισχυρές αστυνοµικές δυνάµεις, µε γκλοµπ και δακρυγόνα. H αστυνοµία κατέβασε στους δρόµους και θωρακισµένα αυτοκίνητα. ∆εκάδες οι τραυµατίες. Συλλαµβάνονται πέντε συνδικαλιστές και 116 πολίτες και παραπέµπονται σε δίκη... Ο αρχηγός ΓΕΣ, Γεννηµατάς, προτείνει την επιβολή στρατιωτικού νόµου (!), ο Τσιριµώκος δεν πέφτει στην «παγίδα», αλλά υιοθετεί την άποψη της Αστυνοµίας ότι «επρόκειτο περί µιας καθαρώς επαναστατικής ωργανωµένης εκδηλώσεως». Καλεί εν συνεχεία τον αρχηγό της «E.K.» «όπως διατάξη(!) την ηγεσίαν της Ε∆Α και τον µεγαλύτερον υιόν του να σταµατήσουν εις τον κατήφορον της ανωµαλίας», και προειδοποιεί ότι οι εκδηλώσεις θα αντιµετωπίζονται «µε αποτελεσµατικώτερον καθηµερινόν τρόπον»! Ο Αµερικανός διπλωµάτης, Άνσουτζ πάλι προειδοποιούσε πως «για πρώτη φορά από τον ανταρτοπόλεµο οι κοµµουνιστές δεν είναι πια αποµονωµένοι αλλά έχουν καταφέρει να συνεργασθούν µε τις πολύ µεγαλύτερες κεντροαριστερές µάζες». Μα ο κορβανάς καλά κρατεί και έως το Σεπτέµβρη του ‘65, λίγο µετά το Συµβούλιο του Στέµµατος, που συνεκάλεσε ο

Σελίδα 58 από 82

Κωνσταντίνος µε την παρουσία 10 πρώην πρωθυπουργών (Η. Τσιριµώκος, Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλος, Κ. ∆όβας, Στ. Γοννατάς, Κ. Τσαλδάρης, ∆. Κιουσόπουλος, Π. Πιπινέλης, Ι. Παρασκευόπουλος και Γ. Αθανασιάδης – Νόβας) και του µετέπειτα επί χούντας πρωθυπουργού (Φθινόπωρο 1973) Σπ. Μαρκεζίνη στις 1– 2/9 για να δοθεί βιώσιµος πολιτική λύση, συνεχίζει να µαγεύει ως «Κίρκη» όποιον βουλευτή θελήσει να εγκαταλείψει την «Ε.Κ.», για χάρη ενός υπουργείου σε κυβέρνηση «Αποστατών». «Πόσα;» το ερώτηµα κυριαρχεί παντού, εντός κι εκτός βουλής και αφορά το ποσό της εξαγοράς της συνειδήσεως κάθε αποστάτη ώστε να προδοθεί η λαϊκή εµπιστοσύνη. Στην παραπάνω συνεδρίαση του «Συµβουλίου του Στέµµατος», ο Γ. Παπανδρέου, µεταξύ άλλων, υποστήριξε: «Με τας εκλογάς θα έχωµεν διάσπασιν των µαζών, αντιµετώπισιν των µαζών, όχι συνεργασία των. Αι εκλογαί, αν εγένοντο, θα ήσαν ιδεώδες βότανον προς διάσπασιν της συνεργασίας της βάσεως. Αι εκλογαί διασπούν την ενότητα της βάσεως κατά την διάρκειαν του εκλογικού αγώνος. Λέγουν ότι θα υπάρξει και κίνδυνος δηµοσίας τάξεως. Θέλω να πιστεύω ότι είναι τόσον ισχυρόν σήµερα το Κράτος, ώστε ουδείς δύναται να διαταράξη την δηµοσίαν τάξιν και εκείνο το οποίον και εγώ υποστηρίζω και υπεστήριζεν ο κ. Αρχηγός της Ε.Ρ.Ε. µε βασιµότητα εις την Βουλήν προχθές, είναι ακριβώς το παλαιόν αίτηµα το ιδικόν µας: Ελεύθεροι και αδιάβλητοι εκλογαί, αµείλικτος επιβολή της ελευθερίας και της τάξεως εις τας εκλογάς». Στις συζητήσεις, όµως, νωρίτερα, στη βουλή για την ψήφο εµπιστοσύνης προς τον «πρωθυπουργό» Τσιριµώκο, ο Γ. Παπανδρέου είχε, µεταξύ άλλων, πει: «Ο κ. Τσιριµώκος δεν εκπροσωπεί την «Ένωσιν Κέντρου». Εκπροσωπεί την προδοσίαν της «Ενώσεως Κέντρου». Και όλα όσα συνέβησαν και όλα όσα ελέχθησαν δικαιώνουν εις ακέραιον µόνον την ιδικήν µας γραµµήν: υπηρεσιακή κυβέρνησις και εκλογαί. Και εν ονόµατι της ∆ηµοκρατίας και εν ονόµατι της οµαλότητος, διότι µόνον εκλογαί τερµατίζουν την ανωµαλίαν. Όλοι ανεξαιρέτως οι βουλευταί της «Ενώσεως Κέντρου» και οι 134 παραµένουν πιστοί εις την σηµαίαν της αληθούς ∆ηµοκρατίας και θα τιµωρήσουν τους προδότες του κόµµατος».

Εικόνα 15: ∆ηµοσίευµα της προσκείµενης στους "Αποστάτες" εφηµερίδας "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" υπέρ της κυβέρνησης Τσιριµώκου (Αύγουστος 1965)

H κυβέρνηση Τσιριµώκου κατέπεσε τελικά, λίγο µετά τα µεσάνυχτα του Σαββάτου προς την Κυριακή 29 Αυγούστου. ∆εν

Σελίδα 59 από 82

κατόρθωσε να συγκεντρώσει περισσότερους από 135 βουλευτές, τέσσερις µόνο παραπάνω από όσους είχε εξασφαλίσει η κυβέρνηση Νόβα. Ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, σε επιστολές του εκείνης της εποχής στον Π. Πιπινέλη, δείχνει να µην ενδιαφέρεται για τον «άµοιρο» – όπως τον αποκαλεί – Τσιριµώκο. Γράφει, µεταξύ άλλων, ότι: «Νοµίζω ότι και η εκλογή του Τσιριµώκου υπήρξεν ατυχής, τόσον από απόψεως ηθικής και ιδεολογικής συνέπειας όσο και από απόψεως πρακτικού αποτελέσµατος. ∆ιότι φοβούµαι ότι το Στέµµα και το κόµµα θα υποστούν τας ζηµίας εκ του πρώτου λόγου, χωρίς να έχουν την λύσιν του πολιτικού θέµατος. […] ∆εν νοµίζω ότι στην περίπτωση του κ. Τσιριµώκου δύναται να έχει εφαρµογήν η θεωρία του Μπίσµαρκ, κατά την οποίαν τα συντηρητικά µέτρα – αντικοµµουνιστικά εν προκειµένω – τα παίρνουν ευκολότερα οι προοδευτικαί Κυβερνήσεις και αντίστροφα. ∆ιότι ο άµοιρος Τσιριµώκος και κύρους και βάσεως οιασδήποτε στερείται. ∆ιατυπώνω τας ανωτέρω παρατηρήσεις µε επιφύλαξιν, διότι δεν έχω όλα τα δεδοµένα διά να κρίνω ασφαλώς […].». Ο άλλοτε Πρόεδρος της Βουλής και ηγετικό στέλεχος της Ε.Ρ.Ε., Κωνσταντίνος Ροδόπουλος είχε, µε την πτώση Τσιριµώκου, τη φαεινή πρόταση, που έθεσε υπόψη του Άνσουτζ, να διορισθεί πρωθυπουργός ο Πιπινέλης, ο οποίος θα κήρυσσε αµέσως στρατιωτικό νόµο και θα διέλυε τη Βουλή για έξι µήνες. Ο Κωστόπουλος πρότεινε να συλληφθούν οι 22 βουλευτές της Ε∆Α, οπότε οι αντι-παπανδρεϊκές δυνάµεις θα είχαν σχετική πλειοψηφία στο σύνολο των υπολοίπων βουλευτών. Ο Άνσουτζ απέρριψε όλες τις παραπάνω προτάσεις, προειδοποιώντας για τις αντιδράσεις που θα προκαλούσαν στην αµερικανική κοινή γνώµη. Ο ίδιος ο βασιλιάς βρισκόταν πλέον σε δεινή θέση και ήξερε ότι, εάν απετύγχανε για τρίτη φορά να σχηµατίσει κυβέρνηση, θα έχανε όλο το «παιχνίδι». Ο Άνσουτζ µετέφερε συγκεκριµένο αίτηµα για αµερικανική υποστήριξη στο εγχείρηµα του Κωνσταντίνου. Μετά από σύσκεψη του λεγοµένου country team µε συµµετοχή των στελεχών της CIA, πρότεινε την παροχή οικονοµικής και άλλης ενίσχυσης στο βασιλιά, προκειµένου να «δελεάσει» όσο περισσότερους βουλευτές να ψηφίσουν την τρίτη κατά σειράν κυβέρνηση των «Αποστατών». Η αρµόδια επιτροπή συνεδρίασε στην Ουάσιγκτον στις 10 Σεπτεµβρίου και απέρριψε την πρόταση του Άνσουτζ µετά από εισήγηση ενός συµβούλου του προέδρου Τζόνσον.

Σελίδα 60 από 82

15. Ο Στεφανόπουλος, τελευταίο «χαρτί» Το βράδυ της 16ης Σεπτεµβρίου ’65, δύο µήνες µετά την παραίτηση – αποποµπή Παπανδρέου, ο βασιλιάς συνέτρωγε µε τον Άνσουτζ και του ζήτησε για µία ακόµη φορά τη βοήθεια των ΗΠΑ τονίζοντας ότι «είναι απόλυτη ανάγκη να πετύχει ο Στέφανος Στεφανόπουλος στο σχηµατισµό κυβέρνησης». Προσέθεσε δε ότι «η Πρεσβεία θα µπορούσε να ασκήσει πολύ θετική επιρροή σε κάποιους βουλευτές». Πράγµατι οι διπλωµάτες και τα στελέχη της CIA (όπως ο Τζωρτζ Ιωαννίδης, που βρισκόταν όλη µέρα στο κτίριο της Βουλής) έκαναν γνωστό σε όσους βουλευτές τούς ρωτούσαν ότι υποστήριζαν τον σχηµατισµό κυβέρνησης Στεφανόπουλου. Οι ΗΠΑ επέλεξαν να µην οργανώσουν µυστική επιχείρηση εξαγοράς ή εκβιασµού βουλευτών, αλλά έπαιξαν παρασκηνιακά τον δικό τους ρόλο για να πεισθούν οι υπόλοιποι βουλευτές να ψηφίσουν τον τρίτο κατά σειράν πρωθυπουργό του καλοκαιριού. Την εποµένη της συνάντησης βασιλιά – Άνσουτζ ορκίστηκε η κυβέρνηση Στεφανόπουλου, η οποία και πήρε εν τέλει ψήφο εµπιστοσύνης στις 22 Σεπτεµβρίου, µε 152 ψήφους υπέρ. Η CIA σε απόρρητο ενηµερωτικό σηµείωµα προς τον πρόεδρο Τζόνσον τόνιζε ότι «ο Έλληνας πρωθυπουργός Στεφανόπουλος κέρδισε ψήφο εµπιστοσύνης αλλά συνεχίζουµε να προβλέπουµε παρατεταµένη αστάθεια στην ελληνική πολιτική. Ο Παπανδρέου είναι εξαιρετικός δηµαγωγός όταν βρίσκεται στην αντιπολίτευση». Ο Π. Κανελλόπουλος για το Σεπτέµβρη του 1965 γράφει τα εξής στο βασιλιά Κωνσταντίνο, µερικούς µήνες αργότερα : «Πώς επετεύχθη ο αριθµός των 151 βουλευτών; Το χειρότερον – πολύ κακόν µάθηµα προς την νέαν ελληνικήν γενεά – είναι ότι η απόσπασις των αναγκαίων βουλευτών από τον κ. Παπανδρέου έγινε µε εξαγοράν συνειδήσεων, µε υπουργοποίησιν ανθρώπων που δεν θα εγίνοντο ποτέ, υπό άλλας συνθήκας, υπουργοί, ακόµη και µε τα απαράδεκτα µέσα, που τα επληροφορήθην εξωδίκως αργότερα. Εάν εγνώριζα ότι είχαν χρησιµοποιηθή και τοιαύτα µέσα, που προτιµώ να µην τα ονοµάσω, θα έφευγα από την αίθουσα της Βουλής και ας εψήφιζε όποιος ήθελε... ∆εν σώζεται ο τόπος – ούτε αντιµετωπίζεται ο κίνδυνος που απειλεί την Ελλάδα από τον κοµµουνισµόν – µε τα µέσα αυτά. Χαλασµένες συνειδήσεις δεν στηρίζουν καθεστώτα, δεν σώζουν έθνη, δεν ανορθώνουν κράτη. Εδόθη εις τον Λαόν και ιδίως εις την κατά φυσικόν λόγον ταλαντευοµένην και δύσπιστον απέναντι όλων µας νεολαίαν το φοβερόν παράδειγµα της εξαγοράς των βουλευτών µε τον υπουργικόν θώκον ή και µε άλλα ακατονόµαστα µέσα...». Σε υπόµνηµα που υπέβαλε στον βασιλιά Κωνσταντίνο, τον Ιανουάριο του 1966, ο αρχηγός της Ε.Ρ.Ε., Παναγιώτης Κανελλόπουλος, έγραφε τα ακόλουθα: «Η απόσπασις των αναγκαίων βουλευτών από τον κ. Παπανδρέου, διά να φθάση η πλειοψηφία εις τον αριθµόν 152, έγινε µε «εξαγοράν συνειδήσεων», µε υπουργοποίησιν ανθρώπων, που δεν θα

Σελίδα 61 από 82

εγίνοντο ποτέ, υπό άλλας συνθήκας, υπουργοί, ακόµη και µε άλλα «απαράδεκτα» µέσα, που τα επληροφορήθην εξωδίκως αργότερα. Εάν εγνώριζα, ότι είχαν χρησιµοποιηθή και τοιαύτα µέσα, που προτιµώ να µη τα ονοµάσω, θα έφευγα από την αίθουσαν της Βουλής και ας ψήφιζε όποιος ήθελε [...]». Ταυτόσηµη ήταν η άποψη του ιδρυτή της Ε.Ρ.Ε., Κωνσταντίνου Καραµανλή, ο οποίος τότε διέµενε αυτοεξόριστος στο Παρίσι. Σε σηµείωµα που υπαγόρευσε, αναφέρθηκε στις επανειληµµένες απόπειρες σχηµατισµού κυβέρνησης από τους «Αποστάτες» «διά την επιτυχίαν των οποίων κατεβάλλοντο συνεχείς προσπάθειαι αποσπάσεως και άλλων βουλευτών εκ της «Ενώσεως Κέντρου» και µάλιστα µε µέσα πολιτικώς και ηθικώς απαράδεκτα».

Εικόνα 16: Στη µακροβιότερη κυβέρνηση της "Αποστασίας" υπό την προεδρία του Στ. Στεφανόπουλου, συµµετέχουν και ο Κ. Μητσοτάκης και ο Γ. Αθανασιάδης –Νόβας («Τα Νέα», 10/05/2008).

Στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου, αξίζει να γράψουµε και ότι ως «υπουργοί άνευ χαρτοφυλακίου» συµµετέχουν οι Βουρδουµπάς ( «τοποτηρητής» της Ε.Ρ.Ε.) κι ο Καραθόδωρος ( των Προοδευτικών), παρά τις περί µη συµµετοχής σε «ανταλλάγµατα κι αξιώµατα» προτάσεις του Π. Κανελλόπουλου, που τώρα 5 µήνες µετά το Φλεβάρη του ’65 «εισακούστηκε» από το βασιλιά κι ανέτρεψε την «Ε.Κ.».

Σελίδα 62 από 82

16. Αποστάτες και αποστασία Μπλεγµένοι σε σκάνδαλα διαφθοράς, ανίκανους και σκοτεινούς, χαρακτηρίζει τους αποστάτες, που ανέτρεψαν την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, Ειδική Έκθεση της CIA, που συντάχθηκε την 28η Οκτωβρίου 1966 από το σταθµάρχη της CIA στην Αθήνα, John Maury, διατηρήθηκε απόρρητη για 41 χρόνια. Αναφερόµενος στην κυβέρνηση της αποστασίας, όπως την χαρακτηρίζει, ο σταθµάρχης της CIA γράφει στην «Ειδική Έκθεσή» του τα εξής: «Πολλά µέλη της κυβέρνησης (Στεφανόπουλου) είναι άσηµοι και σκοτεινοί πολιτικοί, οι οποίοι δεν έχουν διοικητικές ικανότητες. Τα προσόντα τους περιορίζονται αποκλειστικά και µόνο, στην προθυµία τους να εγκαταλείψουν τον πρώην αρχηγό τους και να καταστούν διαθέσιµοι για ανώτερα αξιώµατα. Μερικοί αναµείχθηκαν σε φαινόµενα και πρακτικές διαφθοράς, συναλλασσόµενοι µε οικονοµικά πελατειακά συµφέροντα, που είχαν άµεση σχέση µε τα αξιώµατά τους. Ο ίδιος ο Στεφανόπουλος περιέγραψε πολλούς εξ αυτών (σ.σ.: εννοεί τους «Αποστάτες») ως «άρρωστους ή ψυχοπαθείς». Η οµάδα (των «Αποστατών») οργανώθηκε σε κοµµατικό πυρήνα µε την ονοµασία Φιλελεύθερο ∆ηµοκρατικό Κέντρο (ΦΙ.∆ΗΚ), το οποίο, όπως λένε, αποτελεί το «πραγµατικό Κέντρο». Χωρίς την απαιτούµενη λαϊκή υποστήριξη και την στήριξη από κάποια εφηµερίδα, τα µέλη του (ΦΙ.∆ΗΚ.) δύσκολα θα διασωθούν σε νέα εκλογική αναµέτρηση, εκτός εάν καταφέρουν να είναι υποψήφιοι άλλων κοµµάτων». «Η «Ένωση Κέντρου» », γράφει αλλαχού στην ίδια Ειδική Έκθεσή του ο σταθµάρχης της CIA, «αναδείχθηκε ως βιώσιµη, αν και χαλαρή οργανωτικά, µη κοµουνιστική επιλογή στην συντηρητική Ε.Ρ.Ε.. Γρήγορα, η επιρροή της, άρχισε να αναπτύσσεται υπό την ηγεσία του δηµοφιλούς Παπανδρέου, ενός εύγλωττου πολιτικού που αρθρώνει µε καθαρότητα τις σκέψεις του, και ο οποίος έχει συµπάθειες στην κεντροαριστερά και τη δεξιά». Ο Maury επιρρίπτει ευθύνη στον Γεώργιο Παπανδρέου για την κατάρρευση της κυβέρνησής του, υποστηρίζοντας ότι «άρχισε να έχει σοβαρές δυσκολίες λόγω των πολιτικών του » (επιλογών). Αρχιαποστάτες ήσαν οι Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας ( ο πρώτος «κατεψυγµένος» πρωθυπουργός, γνωστός ως «Γαργάλατας», ήσσων λογοτέχνης και δηµοσιογράφος, υπουργός κεντρώων κυβερνήσεων και πρόεδρος της προ «Αποστασίας» Βουλής) και ο Κώστας Μητσοτάκης (υπουργός Οικονοµικών στην τελευταία κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου, µαζύ µε τον Κόκκα της «Ελευθερίας» από τους πρωταγωνιστές της υπόθεσης ΑΣΠΙ∆Α, του προάγγελου της Αποστασίας, ίσως λόγω «ζήλιας» προς τον Ανδρέα, ίσως γιατί ήθελε ως οικονοµικός υπουργός καλύτερες «συµφωνίες» µε το εξωτερικό). Από κοντά, επηρεάζοντας άλλους λιγότερους κι άλλος περισσότερους βουλευτές, ο Ηλίας Τσιριµώκος ( ο άλλοτε σοσιαλιστής ΕΑΜίτης, που, όταν το Γενάρη του ’65 είχε διοριστεί υπουργός Εσωτερικών, η Ε.Ρ.Ε.,

Σελίδα 63 από 82

που ως αποστάτη «πρωθυπουργό» τον στήριξε, είχε κάνει άνω κάτω τον κόσµο ), ο ναύαρχος και πρώην υπουργός Ιωάννης Τούµπας, ο τραπεζίτης και υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση που ανετράπη, Σταύρος Κωστόπουλος, και ο Στέφανος Στεφανόπουλος ( το άλλοτε «πρωτοπαλίκαρο» του στρατάρχη Παπάγου στο ∆εξιό «Ελληνικό Συναγερµό» το 1952 – ’55 ήταν ο µόνος από τα ανδρείκελα – πρωθυπουργούς που πήρε, το Σεπτέµβρη του 1965, ψήφο εµπιστοσύνης, µε 152 (!) ψήφους υπέρ έναντι 148 κατά, χάρη στην Ε.Ρ.Ε., τους Προοδευτικούς του Μαρκεζίνη και τους 49 «Αποστάτες», που διεγράφησαν µε την αυτοµολία τους από την «Ε.Κ.», και κυβέρνησε ως το ∆εκέµβρη του ‘66). Και να σκεφτεί κανείς ότι ο Τσιριµώκος κι ο Στεφανόπουλος στο άγγελµα της συγκρότησης κυβέρνησης υπό το Νόβα την καταδίκασαν και ορκίστηκαν πίστη στον Γ. Παπανδρέου και την «Ένωση Κέντρου», ενώ λίγες ηµέρες µετά, µε νέες δηλώσεις τους κατά της Οικογενειοκρατίας Παπανδρέου στο κόµµα και στη χάραξη της κυβερνητικής πολιτικής, αποδείχτηκαν επίορκοι και ανεξαρτητοποιήθηκαν αυτοµολώντας από την «Ένωση Κέντρου». Είδηση ασφαλώς ήταν ότι ο άλλοτε «αντάρτης» Σάββας Παπαπολίτης έµεινε σ’ όλη την περίοδο της «Αποστασίας» πιστός στο «Γέρο της ∆ηµοκρατίας»! Στο σηµείο αυτό, ας µας επιτραπεί να παρουσιάσουµε µιαν όσο το δυνατό «ψυχική ανάλυση του χαρακτήρος» (ας ονοµαστεί έτσι αυθαίρετα) των τριών «πρωθυπουργών» της «Αποστασίας», που τους ώθησε να αθετήσουν τον όρκο που έδωσαν να υπηρετήσουν τον τόπο και το κόµµα στο οποίο ανήκουν υποτάσσοντας τα ατοµικά τους συµφέροντα στο συνολικό καλό. Ο Αθανασιάδης – Νόβας ποτέ δεν ήταν πρωταγωνιστής της πολιτικής σκηνής. Ο Αιτωλοακαρνάνας πολιτευτής και λογοτέχνης είχε καταλάβει κατά καιρούς διάφορες υπουργικές θέσεις, αλλά τώρα του δινόταν η ευκαιρία να αναφανεί. Μάλλον ο εγωισµός του τον ώθησε να αποδεχτεί το «µελανό», πιθανόν, τίτλο του πρώτου «κατεψυγµένου πρωθυπουργού» και όχι η ελπίδα ότι το δικό του υπουργικό συµβούλιο θα µπορούσε να σώσει τον τόπο από τον παπανδρεϊσµό. Ίσως εστερείτο και πολιτικής συνέσεως, αλλά έπασχε από αρχοµανία, αλλιώς νοµίζω ότι θα µπορούσε να αρνηθεί την πρωθυπουργία και να αντιπροτείνει στο βασιλέα άµεση προκήρυξη εκλογών. Ο Ηλίας Τσιριµώκος ήταν στέλεχος της Αριστεράς, µε δράση στο ΕΑΜ και κοντά στο Σβώλο. Μέχρι το 1963 κινιόταν έξω από τα κυβερνητικά οφίκια. Ίσως η δυσαρέσκειά του προς τους χειρισµούς των Παπανδρέου (ενώ είχε εκδηλώσει επιθυµία να τοποθετηθεί πρόεδρος της βουλής το Φεβρουάριο του 1964 µετά το θρίαµβο, τελικώς έµεινε και εκτός κυβερνήσεως αρνούµενος τα υπουργικά χαρτοφυλάκια, που του πρότειναν οι Παπανδρέου, έως τις αρχές του 1965, που αποδέχτηκε το διορισµό του στο υπουργείο Εσωτερικών) να τον ώθησε στην «Αποστασία». Τέλος, ενώ για τη στάση του Κ. Μητσοτάκη έχουµε σποράδην αναφερθεί παραπάνω, ο Στέφανος Στεφανόπουλος, ο εξ Ηλείας ορµώµενος πολιτικός, πιθανόν προσχωρώντας στους

Σελίδα 64 από 82

«Αποστάτες», να εκπλήρωσε ένα όνειρο, που η σκανδαλώδης αναρρίχηση του Κωνσταντίνου Καραµανλή το 1955 στην πρωθυπουργία όταν πέθανε ο Παπάγος του ‘χε αποστερήσει, να αναλάβει ως πρωθυπουργός τις τύχες της Ελλάδος. Φυσιολογικά, ο Στεφανόπουλος ανήκε στη ∆εξιά. Με τον Καραµανλή, όµως, αρχηγό, δεν µπορούσε να διεκδικήσει ποτέ ούτε καν την ηγεσία του κόµµατος. Έτσι, βρήκε καταφύγιο σε αντικαραµανλικούς πολιτικούς συνδυασµούς και καιροφυλακτούσε. Σε ό,τι αφορά δε το Στέφανο Στεφανόπουλο, υπάρχει στα αρχεία του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών ένα ανυπόγραφο σηµείωµα, που σκιαγραφεί την προσωπικότητά του και το οποίο καταλήγει ως εξής: «Υπήρξε αντιπρόεδρος στις κυβερνήσεις Παπανδρέου του Νοεµβρίου 1963 και του Φεβρουαρίου 1964. Από τον Ιούνιο του 1964 έχει και τον τιµητικό τίτλο του υπουργού Συντονισµού. Ο κ. Στεφανόπουλος ήταν ένας αδύναµος και ληθαργικός υπουργός Εξωτερικών και, παρά κάποιες κοινοβουλευτικές ικανότητες που έχει, φάνηκε µικρόψυχος και εκδικητικός στα εσωτερικά θέµατα. Τα αξιώµατα, που κατέχει τώρα, έχουν ελάχιστη πραγµατική εξουσία και φαίνεται ότι αυτή είναι η λύση που επέλεξε ο κ. Παπανδρέου για να λύσει το πρόβληµα του κ. Στεφανόπουλου – ότι έπρεπε να του δώσει αξίωµα, δεδοµένης της επιρροής του, χωρίς να του δώσει εξουσία, δεδοµένης της ανικανότητάς του». Ο Κ. Μητσοτάκης, µιλώντας για τη συµµετοχή του στα κυβερνητικά σχήµατα των «Αποστατών», προσπάθησε να δικαιολογηθεί λέγοντας (Μάης 2008), µεταξύ άλλων, και ότι, αν και πρωτοκλασάτο στέλεχος της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου ως υπουργός Οικονοµικών, συµµετείχε «Γιατί αισθανόµουν ότι η ρήξη οδηγούσε ευθέως προς τη δικτατορία. ∆υστυχώς όµως η επιλογή µας δεν έφερε αποτέλεσµα. Αυτό ήταν το χειρότερο. Καήκαµε χωρίς να σώσουµε τον τόπο, αφού δεν αποτρέψαµε τελικά την εκτροπή. Ο Γεώργιος Παπανδρέου οδήγησε σε ρήξη τις σχέσεις του µε το στέµµα διότι δεν εδέχθη τότε να αναλάβει οποιοδήποτε στέλεχος της δικής του επιλογής το υπουργείο Εθνικής Αµύνης και επέµεινε να το αναλάβει ο ίδιος». Στην κυβέρνηση του Νόβα (από τις 15 Ιουλίου µέχρι τις 5 Αυγούστου 1965), συµµετέχουν οι εξής «Αποστάτες»(τα χαρτοφυλάκια που ανέλαβαν παρατίθενται στη σχετική ενότητα της παρούσας εξιστόρησης, ενώ κάποιοι απ’ αυτούς παίρνουν και στις κατοπινές «κυβερνήσεις» υπουργεία, σηµειώνουµε δε στην παρένθεση την περιφέρεια εκλογής τους): Γ. Αθανασιάδης – Νόβας, δηµοσιογράφος – λογοτέχνης (Αιτωλοακαρνανία), Στ. Κωστόπουλος, δικηγόρος (Μεσσηνία), Ι. Τούµπας, αντιναύαρχος ε.α (Αθήνα), Κων. Μητσοτάκης, δικηγόρος (Χανιά), ∆. Παπασπύρου, δικηγόρος (Βοιωτία), Στ. Αλαµανής, δικηγόρος (Καρδίτσα), Γ. Μπακατσέλος, δικηγόρος (Θεσσαλονίκη), Αθ. Ρουσσόπουλος, καθηγητής Ε.Μ.Π. (Αθήνα), ∆. Κωστής, αρχιτέκτονας (Φθιώτιδα), Χρ. Βασµατζίδης, γεωπόνος (Χαλκιδική), Αλ. Βερνίκος, εφοπλιστής (Αθήνα), Χρ.

Σελίδα 65 από 82

Αποστολάκος, συντ. τραπεζικός (Αθήνα), Ιακ. ∆ιαµαντόπουλος, γιατρός (Αττική), Χρ. Αβραµίδης, αντιστράτηγος ε.α. (Κιλκίς), Φ. Πιτούλης, δικηγόρος (Θεσπρωτία), Ε. ∆ενδρινός, πολιτευτής (Κεφαλλονιά). Στις 20.7 προστέθηκαν και οι Γ. Μελάς, δικηγόρος (Αθήνα), Γ. Ηγουµενάκης, γιατρός (Ηράκλειο), Εµµ. Λουλακάκης, δικηγόρος (Ηράκλειο), Κ. Στεφανάκης, δικηγόρος (Χανιά), Ι. Τσουδερός, καθηγητής Πανεπιστηµίου (Ρέθυµνο). Στην κυβέρνηση Τσιριµώκου (από τις 18 Αυγούστου 1965 µέχρις τις 29 του ίδιου µήνα), οι: Ηλίας Τσιριµώκος, δικηγόρος (Αθήνα), Α. ∆ρούλιας, φυσικοµαθηµατικός (Αχαΐα), Θ. Ρέντης, πολ. µηχανικός (Κορινθία) Φ. Ζαϊµης, δικηγόρος (Αχαΐα), Ε. Σαββόπουλος οικονοµολόγος (Πειραιά), ∆. Παπαδηµητρίου δικηγόρος (Αργολίδα), Γ. Στεφανόπουλος, δικηγόρος (Ηλεία), Θ. Μανωλόπουλος, γιατρός (Καβάλα), Μ. Γαληνός, κτηµατίας (Λέσβος), Αγ. Σπηλιάκος, δικηγόρος (Λακωνία), Αχ. Λιακόπουλος, δικηγόρος (∆ράµα). Στην κυβέρνηση του Στεφανόπουλου (από τις 17 Σεπτεµβρίου 1965 έως τις 22 ∆εκεµβρίου 1966), οι: Στ. Στεφανόπουλος, οικονοµολόγος, (Ηλεία), Αθ. Γιαννόπουλος, δικηγόρος (Αχαϊα), Απ. Παγκούτσος γεωργός, (Τρίκαλα), Στ. Μανούσης, γιατρός (∆ωδεκάνησα), Εµµ. Κοθρής, δικηγόρος (Λασήθι), ∆. Γεωργίου, δηµοσιογράφος (Λάρισα), Κλ. Πιαλόγλου, έµπορος (Ξάνθη), Ι. Γκλαβάνης, βιοµήχανος (Μαγνησία), Ισ. Μαυριδόγλου, έµπορος (Χίος), Αν. Λώρας, δικηγόρος (Ιωάννινα), Κ. Μαρής, δικηγόρος (Ηράκλειο), Ι. Τσιριµώκος, τ. τραπεζικός (Π.∆. Αθηναίων), Χ. Ψαρρός, δικηγόρος (Π.∆. Αθηναίων), Ι. Γιαµάς, δικηγόρος (Ηµαθία), Ι. Ιγνατιάδης, αξιωµατικός ε.α (Πέλλα), Αθ. Μαυρίδης, δικηγόρος (Σέρρες), Κ. ∆ηµόπουλος, δικηγόρος (Κατερίνη). Οι µαζικές λαϊκές αντιδράσεις στο βασιλικό «πραξικόπηµα» της 15ης του Ιούλη, το κίνηµα των 70 ηµερών όπως ονοµάστηκε, µε την πάροδο του χρόνου έφθιναν και σε κάποια στιγµή σταµάτησαν, όταν η κυβέρνηση Στεφανόπουλου πήρε ψήφο εµπιστοσύνης από τη Βουλή. Το κίνηµα των 70 ηµερών, αν και χρωµατίστηκε από την ηρωική και επίµονη δράση πλατιών µαζών, στις οποίες πρωταγωνιστές ήταν οι κοµµουνιστές και οι Ε∆Αίτες, η ∆ηµοκρατική Νεολαία «Λαµπράκη», δεν έβγαινε από το πλαίσιο του Συντάγµατος, παρά το αίµα που χύθηκε και την αυταπάρνηση που έδειξαν οι αγωνιζόµενες λαϊκές δυνάµεις. Στην πολιτική κατεύθυνση αυτού του κινήµατος ήταν καθοριστικός ο ρόλος της Ε∆Α. Η στρατηγική γραµµή της Ε∆Α χαραζόταν στη βάση της «συνεργασίας των δηµοκρατικών δυνάµεων», κατά της «∆εξιάς». Μάλιστα, για το προχώρηµα της «δηµοκρατικής συνεργασίας», η πολιτική της Ε∆Α απωθούσε σε δεύτερη µοίρα ακόµα και την κριτική προς το «Κέντρο» για τη µη τήρηση των προεκλογικών του δεσµεύσεων. Στο µεταξύ, παρά τις επίµονες προσπάθειες της Ε∆Α, η «Ένωση Κέντρου» δεν αποδεχόταν τη συνεργασία. ∆εν την είχε ανάγκη. Έγραψε σχετικά ο Ανδρέας Παπανδρέου: «...Η

Σελίδα 66 από 82

απροθυµία µας να αποτελέσοµε µαζί της λαϊκό µέτωπο ήταν (κυρίως) πως δεν είχαµε ανάγκη να συνεργασθούµε µε την Ε∆Α, ούτε µε κανένα άλλο κόµµα για να πετύχουµε απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές». Επιπλέον, για να µη ...δυσκολεύει τα πράγµατα, η ηγεσία της Ε∆Α έθετε τελείως απαλά το θέµα της νοµιµοποίησης του ΚΚΕ. ∆εν πάλευε γι’ αυτή µε βάση τις δυνατότητες που υπήρχαν, ενώ θεωρούσε «µαξιµαλιστική» και «αριστερίστικη» την πάλη για την ντε φάκτο επιβολή της νοµιµοποίησης του ΚΚΕ, θέµα που έθετε η ηγεσία του ΚΚΕ. Οι «Αποστάτες» ισχυρίστηκαν ότι συγκρούστηκαν µε τον Γ. Παπανδρέου και στήριξαν κεντροδεξιές κυβερνήσεις, επειδή ήθελαν να αποτρέψουν ανώµαλες εξελίξεις, αφού εκεί, όπως υποστήριξαν, οδηγούσε η σύγκρουση των Παπανδρέου µε το Παλάτι. Κανένας δεν µπορεί να αποκλείσει και την παραπάνω εκδοχή, τουλάχιστον για ορισµένους απ’ αυτούς. Το βασικό, ωστόσο, ήταν, πως οι συγκεκριµένοι έβλεπαν να διαγράφονται πιθανοί κίνδυνοι από τη λαϊκή πλευρά, εξαιτίας της σύγκρουσης των κέντρων εξουσίας. ∆ιέβλεπαν δυνατότητες να προχωρήσει η λαϊκή αντίδραση «πέρα από τα εσκαµµένα», όσο διαρκούσε η αντιπαράθεση Μοναρχίας – Κυβέρνησης. Και πήγαν να βάλουν φρένο. Φαίνεται, όµως, ότι και η διεθνής κατάσταση «ωθούσε» σε πιο σκληρές αντιλαϊκές εξελίξεις. Το Κυπριακό ήδη χρόνιζε, ενώ στη Μ. Ανατολή το Ισραήλ και οι ΗΠΑ ετοίµαζαν τη µεγάλη έφοδο κατά της Αιγύπτου. Άρα, µπορούµε να δεχτούµε ότι οι αιτίες των «Ιουλιανών», όπως και της δικτατορίας, που ακολούθησε, ήσαν και εξωτερικές και εσωτερικές. Είναι ένα θέµα προς µελέτη, ποιες από τις δύο βάρυναν περισσότερο µέσα στη σύµπλεξή τους. Πάντως, το Κυπριακό έπαιξε, επίσης, πολύ σηµαντικό ρόλο, στα πλαίσια της σύγκρουσης σοσιαλισµού – καπιταλισµού και της επιδίωξης του δεύτερου να γίνει «προτεκτοράτο» του ΝΑΤΟ και των Αµερικανών η Κύπρος. Στην «Αποστασία», αναµφίβολα, σηµαντικό ρόλο έπαιξε και η λαϊκή πάλη, που ήταν πολύχρονη, σκληρή και είχε πρωταγωνιστές της τους αγωνιστές της εργατικής τάξης, των φτωχών στρωµάτων της πόλης και της υπαίθρου, αλλά και της νέας γενιάς, που έβαλε τη σφραγίδα της στους µεγάλους αγώνες της δεκαετίας που είχε περάσει.

Σελίδα 67 από 82

17. Έπληξε θανάσιµα; Πολλά είναι τα πολιτικά διδάγµατα που προκύπτουν από την εις βάθος διερεύνηση του ιστορικού γεγονότος της «Ιουλιανής Αποστασίας». Σε καµιά περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί και να εξηγηθεί ως ξεκοµµένο γεγονός, που έχει να κάνει µε την άρνηση του Κωνσταντίνου στις προθέσεις, όπως αυτές ανεφάνησαν στις προ της «Αποστασίας» επιστολές µεταξύ τους, του Γ. Παπανδρέου να «ξεβροµίσει» τη χώρα από την «µπόχα» του ΑΣΠΙ∆Α ή την φιλαργυρία και αρχοµανία των «Αποστατών». Σχετίζεται άµεσα και µε την εναλλαγή των αστικών κοµµάτων (Ε.Ρ.Ε. – «Ένωση Κέντρου») στην εύνοια της Αυλής και µε τις προθέσεις της ∆εξιάς, υπό τον Π. Κανελλόπουλο, να ανακτήσει την κοινοβουλευτική εξουσία, µε τις βλέψεις του στρατού να επεµβαίνει στα πάντα και µε τη βούληση του αµερικάνικου παράγοντα να καταστήσει προτεκτοράτο της CIA την Ελλάδα. Επίσης, έχει σχέση και µε την επιθυµία του Κωνσταντίνου να είναι «ελέω Θεού απόλυτος µονάρχης» και τέλος, ίσως, και µε την έλλειψη ισχυρών συνεκτικών δεσµών µέσα στο «Κέντρο». Το βασιλικό «πραξικόπηµα» του Ιουλίου του 1965 άνοιξε µιαν περίοδο αστάθειας και αβεβαιότητας. Οι κυβερνήσεις ανεβοκατέβαιναν στη Βουλή, οι µάζες ξεχύνονταν στους δρόµους, για διαδηλώσεις και απεργίες. Για την Ιστορία, ας αναφέρουµε για την υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α ότι στις 14 Νοέµβρη 1966 αρχίζει στην αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών, στο Μέγαρο Αρσακείου, η δίκη της. Σύµφωνα µε το δικαστικό βούλευµα του ∆ικαστικού Συµβουλίου, που εκδόθηκε την 1η Οκτώβρη 1966, παραπέµπονται 29 αξιωµατικοί, οι περισσότεροι «επί ενώσει προς στάσιν» και επί «συνωµοσία προς εκτέλεσιν πράξεως εσχάτης προδοσίας». Σύµφωνα µε το βούλευµα, στη στρατιωτική οργάνωση ΑΣΠΙ∆Α συµµετείχαν κυρίως αξιωµατικοί φιλικά προσκείµενοι στην «Ένωση Κέντρου» και ειδικότερα στον Ανδρέα Παπανδρέου. Η ηγεσία της «Ένωσης Κέντρου» καταγγέλλει την υπόθεση σαν σκευωρία µε τη συµµετοχή κυρίως των Ανακτόρων, µε σκοπό τον απόλυτο έλεγχο του στρατεύµατος. Τα όσα ακούστηκαν κατά τη διάρκεια της δίκης, όσα αποκαλύφθηκαν από τις εφηµερίδες της εποχής και κυρίως εκείνα που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια και µετά τη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία, η υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α ήσαν µέρος του σχεδίου για την οργάνωση πραξικοπήµατος. Ενός πραξικοπήµατος που γνώριζαν ήδη οι αµερικανικές υπηρεσίες και ενθάρρυναν την, αργά ή γρήγορα, πραγµατοποίησή του. Με τη δίκη για την υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α, οι οργανωτές του πραξικοπήµατος έστρεφαν το ενδιαφέρον µακριά από τις κινήσεις τους, έβγαζαν «εκτός µάχης» κάποιους αξιωµατικούς που πιθανόν θα αντιστέκονταν και αποκαθιστούσαν τον πλήρη έλεγχο στο στρατό µέσω και της οργάνωσης Ι∆ΕΑ. Η δίκη συνεχίστηκε έως ότου είχαµε την ΙΣΤ’ Συντακτική Πράξη της 23ης ∆εκεµβρίου 1967, εκδοθείσα υπό του υπουργικού

Σελίδα 68 από 82

συµβουλίου του πραξικοπηµατία Γεωργίου Παπαδόπουλου, διά της οποίας αµνηστεύθηκαν εγκλήµατα συνδεόµενα : α) Με την συνωµοτική στρατιωτική οργάνωση ΑΣΠΙ∆Α και τελεσθέντα από Μαΐου 1964 µέχρι και της 15ης Νοεµβρίου 1965, σε Αθήνα, Κύπρο, Θεσσαλία και αλλαχού, β) µε πράξεις διαπραχθείσες κατά την διάρκεια της δίκης του ΑΣΠΙ∆Α ενώπιον του ∆ιαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών, γ) µε δράση στασιαστική, αναπτυχθείσα από 01/01/1964 µέχρι τέλους Ιουνίου 1964, κατά παράβαση του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικος, δ) µε πράξεις στρεφόµενες κατά του Στρατιωτικού καθεστώτος, λαβούσες χώρα κατά το χρονικό διάστηµα από 21 Απριλίου 1967. ∆ιά της ανωτέρω αµνηστίας, καλύφθηκαν όχι µόνον οι παραπεµφθέντες σε δίκη αξιωµατικοί του ΑΣΠΙ∆Α, αλλά και ο Ανδρέας Παπανδρέου, εις βάρος του οποίου είχε εκδοθεί το υπ’ αρ. 3362/67 βούλευµα του Συµβουλίου Πληµµελειοδικών Αθηνών, διά του οποίου διαταζόταν η προφυλάκισή του. ∆υστυχώς, όµως, και οι τρεις «πρωθυπουργοί», Στεφανόπουλος, Νόβας, Τσιριµώκος και η συντριπτικότατη πλειοψηφία από τους «Αποστάτες» έχει περάσει πια την Αχερουσία λίµνη και κανείς δεν µπορεί πια να µας πει τα αληθινά τους κίνητρα για τον Ιούλιο του 1965. Να το θυµάστε αυτό στη δεύτερη πιθανόν, πιο ήρεµη, ανάγνωση της παρούσας εργασίας και γενικότερα να µη βιάζεστε να κρίνετε και να συµπαρατάσσεστε σε τέτοιου είδους ιστορίες εάν δεν ακούσετε προηγουµένως αµερόληπτα και όλες τις πλευρές και τις εκδοχές.

Σελίδα 69 από 82

18. Τα υπουργικά συµβούλια Αξίζει, όµως, να ιδούµε και τις συνθέσεις των υπουργικών συµβουλίων από το Φλεβάρη του 1964 έως το ∆εκέµβρη 1966, δηλαδή των κυβερνήσεων, που είχαν, διαδοχικά, σχηµατίσει ο Γ. Παπανδρέου, ο Γ. Αθανασιάδης – Νόβας, ο Η. Τσιριµώκος και ο Στ. Στεφανόπουλος. Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα αρχεία της Γενικής Γραµµατείας της Κυβέρνησης. ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ Από 19.2.1964 έως 15.7.1965 19 Φεβρουαρίου 1964: ∆ιορισµός: ΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ

Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου και Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΥ Υπουργού Συντονισµού ΠΕΤΡΟΥ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑ Υπουργού Εθνικής Αµύνης ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εξωτερικών ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού Εσωτερικών ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ Υπουργού Οικονοµικών ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ Υπουργού Εµπορίου ΙΩΑΝΝΟΥ ΖΙΓ∆Η Υπουργού Βιοµηχανίας ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΧΟΥΤΑ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Συγκοινωνιών ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗ Υπουργού Γεωργίας ΠΑΥΣΑΝΙΑ ΚΑΤΣΩΤΑ Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΠΙΡΗ Υπουργού Εµπορικής Ναυτιλίας ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ Υπουργού Εργασίας ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως ΚΩΝ/ΝΟΥ ΤΑΛΙΑ∆ΟΥΡΟΥ Υπουργού Βορείου Ελλάδος ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΕΦΑΝΙ∆Η Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΠΑΥΛΟΥ ΒΑΡ∆ΙΝΟΓΙΑΝΝΗ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΑΘΑΝ. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ Υφυπουργού Συντονισµού ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΠΑΚΩΝ/ΝΟΥ Υφυπουργού Εθνικής Αµύνης ΚΩΝΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΗ Υφυπουργού Οικονοµικών ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ Υφυπουργού Εµπορίου ΑΓΓΕΛΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥΣΗ Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΛΛΙΑΚΑ Υφυπουργού Γεωργίας ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΚΟΚΚΕΒΗ Υφυπουργού Κοινωνικής Προνοίας ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ Υφυπουργού Εσωτερικών ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΥΛΩΝΑ Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως 23 Φεβρουαρίου 1964: ∆ιορισµός: ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΠΑ Μονίµου Υφυπουργού Εξωτερικών 24 Φεβρουαρίου 1964: Παραίτηση: ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΕΦΑΝΙ∆Η Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου

Σελίδα 70 από 82

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ

Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου

24 Φεβρουαρίου 1964: ∆ιορισµός: ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΛΟΥΚΗ ΑΚΡΙΤΑ Υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΕΦΑΝΙ∆Η Υφυπουργού Οικονοµικών ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ Υφυπουργού Συγκοινωνιών 4 Ιουνίου 1964: Παραίτηση: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΥ

Υπουργού Συντονισµού

4 Ιουνίου 1964: Ανάθεση σε: ΓΕΩΡΓΙΟ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ (Πρόεδρο Υπουργικού Συµβουλίου) ασκήσεως καθηκόντων Υπουργού Συντονισµού 5 Ιουνίου 1964: Παραίτηση: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΠΑΥΣΑΝΙΑ

ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ ΚΑΤΣΩΤΑ

5 Ιουνίου 1964:∆ιορισµός: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου και Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας

Υπουργού Συντονισµού και Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου Αναπληρωτού Υπουργού του Συντονισµού Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως

16 Οκτωβρίου 1964: Παραίτηση: ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΚΟΚΚΕΒΗ

Υπουργού ∆ικαιοσύνης Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υφυπουργού Εσωτερικών Υφυπουργού Κοινωνικής Προνοίας

16 Οκτωβρίου 1964: ∆ιορισµός: ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΚΟΚΚΕΒΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η

Υπουργού ∆ικαιοσύνης Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Υγιεινής Υφυπουργού Εσωτερικών

13 Νοεµβρίου 1964: Παραίτηση: ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η

Υφυπουργού Εσωτερικών

13 Νοεµβρίου 1964: ∆ιορισµός: ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η

Υπουργού ∆ηµοσίας Τάξεως

Σελίδα 71 από 82

19 Νοεµβρίου 1964: Παραίτηση: ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ Αναπληρωτού Υπουργού Συντονισµού 6 Ιανουαρίου 1965: Παραίτηση: ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΞΑΡΧΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΑΛΙΑ∆ΟΥΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ 6 Ιανουαρίου 1965: ∆ιορισµός: ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΚΛΑΒΑΝΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΖΟΡΜΠΑ ΖΗΣΗ ΠΑΠΑΛΑΖΑΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΣΠΑΝΟΡΡΗΓΑ

Υπουργού Εσωτερικών Υπουργού Εµπορίου Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Βορείου Ελλάδος Υφυπουργού Εµπορίου

Υπουργού Εσωτερικών Υπουργού Εµπορίου Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Βορείου Ελλάδος Υφυπουργού Εµπορίου

29 Απριλίου 1965: Παραίτησις: ΠΑΥΛΟΥ ΒΑΡ∆ΙΝΟΓΙΑΝΝΗ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΥΛΩΝΑ Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως 29 Απριλίου 1965: ∆ιορισµός: ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ Αναπληρωτού Υπουργού Συντονισµού ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΥΛΩΝΑ Υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΠΑΥΛΟΥ ΒΑΡ∆ΙΝΟΓΙΑΝΝΗ Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως 15 Ιουλίου 1965: Παραίτηση: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ

Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Συντονισµού και Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου ΠΕΤΡΟΥ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑ Υπουργού Εθνικής Αµύνης ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εξωτερικών ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Υπουργού Εσωτερικών ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ Υπουργού Οικονοµικών ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΚΛΑΒΑΝΗ Υπουργού Εµπορίου ΙΩΑΝΝΟΥ ΖΙΓ∆Η Υπουργού Βιοµηχανίας ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΧΟΥΤΑ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Συγκοινωνιών ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗ Υπουργού Γεωργίας ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΖΟΡΜΠΑ Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΠΙΡΗ Υπουργού Εµπορικής Ναυτιλίας ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ Υπουργού Εργασίας ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ Αναπληρωτού Υπουργού Συντονισµού ΑΝ∆ΡΕΟΥ ΚΟΚΚΕΒΗ Υπουργού Υγιεινής ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙ∆Η Υπουργού ∆ηµοσίας Τάξεως ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Υπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως

Σελίδα 72 από 82

ΖΗΣΗ ΠΑΠΑΛΑΖΑΡΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΗ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΕΦΑΝΙ∆Η ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΣΠΑΝΟΡΡΗΓΑ ΑΓΓΕΛΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥΣΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΥΛΩΝΑ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΠΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΛΛΙΑΚΑ ΠΑΥΛΟΥ ΒΑΡ∆ΙΝΟΓΙΑΝΝΗ

Υπουργού Βορείου Ελλάδος Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου Υφυπουργού Συντονισµού Υφυπουργού Εθνικής Αµύνης Υφυπουργού Οικονοµικών Υφυπουργού Οικονοµικών Υφυπουργού Εµπορίου Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων Υφυπουργού Συγκοινωνιών Υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων Μονίµου Υφυπουργού Εξωτερικών Υφυπουργού Γεωργίας Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως

Σελίδα 73 από 82

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η - ΝΟΒΑ Από 15.7.1965 έως 20.8.1965 15 Ιουλίου 1965: ∆ιορισµός: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η – Προέδρου Υπουργικού ΝΟΒΑ Συµβουλίου ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εθνικής Αµύνης και προσωρινά Εξωτερικών ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού ∆ηµοσίας Τάξεως 16 Ιουλίου 1965: ∆ιορισµός: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η

–

ΝΟΒΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΑΜΑΝΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΡΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΩΣΤΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΒΑΣΜΑΤΖΙ∆Η ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΒΕΡΝΙΚΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΒΡΑΜΙ∆Η ΦΩΤΗ ΠΙΤΟΥΛΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ∆ΕΝ∆ΡΙΝΟΥ 20 Ιουλίου 1965: Παραίτηση: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η – ΝΟΒΑ ΙΑΚΩΒΟΥ ∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού Εθνικής Παιδείας και θρησκευµάτων Υπουργού Εσωτερικών Υπουργού Συντονισµού και προσωρινά Εµπορικής Ναυτιλίας Υπουργού ∆ικαιοσύνης και προσωρινά παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως Υπουργού Οικονοµικών Υπουργού Εργασίας και προσωρινά Βιοµηχανίας Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων Υπουργού Συγκοινωνιών Υπουργού Γεωργίας Υπουργού Εµπορίου Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Υγιεινής Υπουργού Βορείου Ελλάδος Υφυπουργού Οικονοµικών Υφυπουργού Συγκοινωνιών

Υπουργού Εθνικής και θρησκευµάτων Υπουργού Υγιεινής

Παιδείας

20 Ιουλίου 1965: ∆ιορισµός: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ ΙΑΚΩΒΟΥ ∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού Εξωτερικών Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΛΟΥΛΑΚΑΚΗ Υπουργού Βιοµηχανίας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΑΚΗ Υπουργού Υγιεινής ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΣΟΥ∆ΕΡΟΥ Υφυπουργού Συντονισµού 20 Αυγούστου 1965: Παραίτησις: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η –

ΝΟΒΑ

Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ Υπουργού Συντονισµού και προσωρινώς Εµπορικής Ναυτιλίας ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εθνικής Αµύνης ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ Υπουργού Εξωτερικών ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού Εσωτερικών και ∆ηµοσίας Τάξεως

Σελίδα 74 από 82

ΙΑΚΩΒΟΥ

∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Οικονοµικών ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΒΕΡΝΙΚΟΥ Υπουργού Εµπορίου ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΛΟΥΛΑΚΑΚΗ Υπουργού Βιοµηχανίας ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΡΟΥΣΣΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΩΣΤΗ Υπουργού Συγκοινωνιών ΧΡΗΣΤΟΥ ΒΑΣΜΑΤΖΙ∆Η Υπουργού Γεωργίας ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΟΥ Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ Υπουργού Εργασίας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΒΡΑΜΙ∆Η Υπουργού Βορείου Ελλάδος ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΑΚΗ Υπουργού Υγιεινής ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΣΟΥ∆ΕΡΟΥ Υφυπουργού Συντονισµού ΦΩΤΙΟΥ ΠΙΤΟΥΛΗ Υφυπουργού Οικονοµικών ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ∆ΕΝ∆ΡΙΝΟΥ Υφυπουργού Συγκοινωνιών

Σελίδα 75 από 82

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Από 20.8.1965 έως 17.9.1965 20 Αυγούστου 1965: ∆ιορισµός: ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και προσωρινώς Υπουργού Εξωτερικών και Προεδρίας Κυβερνήσεως ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εθνικής Αµύνης και προσωρινώς Συντονισµού ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΦΩΚΙΩΝΟΣ ΖΑΪΜΗ Υπουργού Εσωτερικών ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Οικονοµικών και προσωρινώς ∆ηµοσίας Τάξεως ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εµπορίου και προσωρινώς Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ Υπουργού Βιοµηχανίας ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Συγκοινωνιών και προσωρινώς Γεωργίας ΘΕΟ∆ΩΡΟΥ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας ΜΙΧΑΗΛ ΓΑΛΗΝΟΥ Υπουργού Εργασίας και προσωρινώς. Υγιεινής ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ∆ΡΟΥΛΙΑ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου και προσωρινώς Εµπορικής Ναυτιλίας ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΠΗΛΙΑΚΟΥ Υφυπουργού Οικονοµικών ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ ΡΕΝΤΗ Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως 6 Σεπτεµβρίου 1965: Ανάκληση παραιτήσεως: ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΠΑ Μονίµου Υφυπουργού Εξωτερικών 17 Σεπτεµβρίου 1965:Παραίτησις: ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και προσωρινώς Υπουργού Εξωτερικών και παρά τη Προεδρία Κυβερνήσεως ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εθνικής Αµύνης και προσωρινώς Συντονισµού ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΦΩΚΙΩΝΟΣ ΖΑΪΜΗ Υπουργού Εσωτερικών ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Οικονοµικών και προσωρινώς ∆ηµοσίας Τάξεως ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εµπορίου και προσωρινώς Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ Υπουργού Βιοµηχανίας ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Συγκοινωνιών και προσωρινώς Γεωργίας ΘΕΟ∆ΟΡΟΥ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας ΜΙΧΑΗΛ ΓΑΛΗΝΟΥ Υπουργού Εργασίας και προσωρινώς Υγιεινής ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ∆ΡΟΥΛΙΑ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου και προσωρινώς Εµπορικής Ναυτιλίας

Σελίδα 76 από 82

ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΠΗΛΙΑΚΟΥ ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ ΡΕΝΤΗ

Υφυπουργού Οικονοµικών Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως

Σελίδα 77 από 82

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Από 17.9.1965 έως 22.12.1966 17 Σεπτεµβρίου 1965: ∆ιορισµός: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η – ΝΟΒΑ Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και προσωρινώς Υπουργού Βιοµηχανίας ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου και προσωρινώς Υπουργού Εξωτερικών ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ Υπουργού Συντονισµού και προσωρινώς Οικονοµικών ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εθνικής Αµύνης ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΦΩΚΙΩΝΟΣ ΖΑΪΜΗ Υπουργού Εσωτερικών ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων και προσωρινώς ∆ηµοσίας Τάξεως ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων και προσωρινώς Βορείου Ελλάδος ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Συγκοινωνιών ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΓΚΟΥΤΣΟΥ Υπουργού Γεωργίας ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ Υπουργού Εργασίας και προσωρινώς Εµπορικής Ναυτιλίας ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΘΡΗ Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως και προσωρινώς Κοινωνικής Προνοίας ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΝΟΥΣΗ Υπουργού Υγιεινής ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου και προσωρινώς Εµπορίου ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΒΟΥΡ∆ΟΥΜΠΑ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΚΑΡΑΘΟ∆ΩΡΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως ΚΛΕΩΝΟΣ ΠΙΑΛΟΓΛΟΥ Υφυπουργού Συγκοινωνιών 21 Σεπτεµβρίου 1965: Παραίτηση: ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων και προσωρινώς Βορείου Ελλάδος 21 Σεπτεµβρίου 1965: ∆ιορισµός: ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΚΛΑΒΑΝΗ ΙΣΙ∆ΩΡΟΥ ΜΑΥΡΙ∆ΟΓΛΟΥ 22 Σεπτεµβρίου 1965: ∆ιορισµός: ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ 5 Οκτωβρίου 1965: Παραίτηση: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΓΚΟΥΤΣΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΘΡΗ

Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων και προσωρινώς Βορείου Ελλάδος Υπουργού Εµπορικής Ναυτιλίας

Υπουργού Βιοµηχανίας προσωρινώς Βορείου Ελλάδος

και

Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου και προσωρινώς Εµπορίου Υπουργού Γεωργίας Υπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως και προσωρινώς

Σελίδα 78 από 82

ΚΛΕΩΝΟΣ ΠΙΑΛΟΓΛΟΥ

Κοινωνικής Προνοίας Υφυπουργού Συγκοινωνιών

5 Οκτωβρίου 1965: ∆ιορισµός: ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΘΡΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΒΑΣΜΑΤΖΙ∆Η ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού Οικονοµικών Υπουργού Εµπορίου Υπουργού Γεωργίας Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΣΟΥ∆ΕΡΟΥ Υπουργού Αναπληρωτού Συντονισµού ΘΕΟ∆ΩΡΟΥ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Βορείου Ελλάδος ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΟΥ Υπουργού ∆ηµοσίας Τάξεως ΙΑΚΩΒΟΥ ∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΓΚΟΥΤΣΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΦΩΤΙΟΥ ΠΙΤΟΥΛΗ Υφυπουργού Συντονισµού ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΠΗΛΙΑΚΟΥ Υφυπουργού Οικονοµικών ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ Υφυπουργού Οικονοµικών ΚΛΕΩΝΟΣ ΠΙΑΛΟΓΛΟΥ Υφυπουργού Εµπορίου ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ∆ΕΝ∆ΡΙΝΟΥ Υφυπουργού Συγκοινωνιών ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΩΣΤΗ Υφυπουργού Γεωργίας ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ ΡΕΝΤΗ Υφυπουργού Εξωτερικών 15 Νοεµβρίου 1965: Παραίτηση: ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

Υπουργού ∆ικαιοσύνης

16 Νοεµβρίου 1965: Παραίτηση: ΙΑΚΩΒΟΥ ∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου

3 ∆εκεµβρίου 1965: ∆ιορισµός: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ∆ΡΟΥΛΙΑ

Υπουργού ∆ικαιοσύνης Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου

3 Φεβρουαρίου 1966: Παραίτησις: ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΠΑ Μονιµου Υφυπουργού Εξωτερικών 14 Απριλίου 1966: Παραίτησις: ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Υπουργού Εξωτερικών και Αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως ΜΙΧΑΗΛ ΓΑΛΗΝΟΥ Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας 14 Απριλίου 1966: Ανάθεσις σε: ΣΤΕΦΑΝΟ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟ (Πρόεδρον Υπουργικού Συµβουλίου), καθηκόντων Υπουργού Εξωτερικών ΓΕΩΡΓΙΟ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η – (Αντιπρόεδρον Υπουργικού ΝΟΒΑΝ Συµβουλίου) καθηκόντων Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας 11 Μαϊου 1966: Παραίτησις: ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΚΛΑΒΑΝΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΝΟΥΣΗ

Υπουργού Βιοµηχανίας Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων Υπουργού Συγκοινωνιών Υπουργού Υγιεινής

Σελίδα 79 από 82

∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ 11 Μαΐου 1966: ∆ιορισµός: ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΜΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΚΛΑΒΑΝΗ ΜΙΜΗ – ΜΙΧΑΗΛ ΓΑΛΗΝΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΛΟΥΛΑΚΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΑΚΗ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΝΟΥΣΗ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΛΩΡΑ

Υφυπουργού Οικονοµικών

Υπουργού Εξωτερικών Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων Υπουργού Συγκοινωνιών Υπουργού Βιοµηχανίας Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Υγιεινής Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου Υφυπουργού Εθνικής Αµύνης Υφυπουργού Οικονοµικών

22 Ιουνίου 1966: Παραίτηση: ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΒΟΥΡ∆ΟΥΜΠΑ

Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου

30 Ιουλίου 1966: Παραίτηση: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΛΩΡΑ

Υφυπουργού Οικονοµικών

10 Νοεµβρίου 1966:Παραίτηση: ΦΩΤΙΟΥ ΠΙΤΟΥΛΗ ΚΛΕΩΝΟΣ ΠΙΑΛΟΓΛΟΥ ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Υφυπουργού Συντονισµού Υφυπουργού Εµπορίου Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων

10 Νοεµβρίου 1966: ∆ιορισµός: ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΙΟΥ ΠΙΤΟΥΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΛΩΡΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΥΡΙ∆ΟΥ

Υφυπουργού Υφυπουργού Υφυπουργού Υφυπουργού

21 Νοεµβρίου 1966:Παραίτησις: ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ ΡΕΝΤΗ

Υφυπουργού Εξωτερικών

Συντονισµού Οικονοµικών Εµπορίου ∆ηµοσίων Έργων

22 ∆εκεµβρίου 1966: Παραίτησις: ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ Προέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆Η – ΝΟΒΑ Αντιπροέδρου του Υπουργικού Συµβουλίου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ Υπουργού Συντονισµού ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΣΟΥ∆ΕΡΟΥ Υπουργού Αναπληρωτού Συντονισµού ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Εθνικής Αµύνης ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥΜΠΑ Υπουργού Εξωτερικών ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ Υπουργού ∆ικαιοσύνης ΦΩΚΙΩΝΟΣ ΖΑΪΜΗ Υπουργού Εσωτερικών ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΟΥ Υπουργού ∆ηµοσίας Τάξεως ΣΤΕΛΙΟΥ ΑΛΑΜΑΝΗ Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΑ Υπουργού Οκονοµικών ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΘΡΗ Υπουργού Εµπορίου ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΚΛΑΒΑΝΗ Υπουργού Βιοµηχανίας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΗ Υπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΜΑ Υπουργού Συγκοινωνιών ΧΡΗΣΤΟΥ ΒΑΣΜΑΤΖΙ∆Η Υπουργού Γεωργίας

Σελίδα 80 από 82

ΜΙΧΑΗΛ - ΜΙΜΗ ΓΑΛΗΝΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΙΣΙ∆ΩΡΟΥ ΜΑΥΡΙ∆ΟΓΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ

Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας Υπουργού Υγιεινής Υπουργού Εµπορικής Ναυτιλίας Υπουργού Εργασίας Υπουργού παρά τη Προεδρία Κυβερνήσεως ΘΕΟ∆ΩΡΟΥ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ Υπουργού Βορείου Ελλάδος ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΓΚΟΥΤΣΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ ΚΑΡΑΘΟ∆ΩΡΟΥ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ∆ΡΟΥΛΙΑ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΑΚΗ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΜΑΝΟΥΣΗ Υπουργού άνευ Χαρτοφυλακίου ΑΧΙΛΛΕΩΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Υφυπουργού Συντονισµού ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ Υφυπουργού Εθνικής Αµύνης ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΠΗΛΙΑΚΟΥ Υφυπουργού Οικονοµικών ΦΩΤΙΟΥ ΠΙΤΟΥΛΗ Υφυπουργού Οικονοµικών ΑΝΕΣΤΗ ΛΩΡΑ Υφυπουργού Εµπορίου ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΥΡΙ∆Η Υφυπουργού ∆ηµοσίων Έργων ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ∆ΕΝ∆ΡΙΝΟΥ Υφυπουργού Συγκοινωνιών ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΩΣΤΗ Υφυπουργού Γεωργίας ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Υφυπουργού παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως

Σελίδα 81 από 82

Πίνακας φωτογραφιών (Η εφηµερίδα που αναφέρεται, συνήθως, στη λεζάντα κάθε φωτογραφίας είναι εκείνη στην οποία η φωτογραφία δηµοσιεύτηκε κάποια χρόνια µετά την «Αποστασία»)

Εικόνα 1: Κατέβαλε αρκετές προσπάθειες για το Κυπριακό ο Γ. Παπανδρέου ως πρωθυπουργός το 1964. Εδώ, µε τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου, Μακάριο. ("Το Βήµα", 27/01/2002) .................................................................... 2 Εικόνα 2: Η πρώτη κυβέρνηση της "Ένωσης Κέντρου" υπήρξε εξαιρετικά βραχύβια (Νοέµβρης ∆εκέµβρης 1963) υπό το Γ. Παπανδρέου ("Καθηµερινή", 16/10/2005) .............................................................. 8 Εικόνα 3: Ο πατέρας (βασιλέας Παύλος) εξώθησε σε παραίτηση τον Κ. Καραµανλή και ο υιός (βασιλέας Κων/νος) το Γ. Παπανδρέου ("Το Βήµα", 29/01/2006). ................................................................................... 11 Εικόνα 4: Γ. και Α. Παπανδρέου ορκίζονται στη Βουλή, λίγο µετά το θρίαµβο του Φεβρουαρίου του 1964 ................................................................ 17 Εικόνα 5: Συγκριτικοί πίνακες εκλογικών αποτελεσµάτων για τα κόµµατα της Βουλής, έδρες και ποσοστά στις εκλογές του Νοε. 1963 και του Φεβρ. 1964 ..................................................................................................... 19 Εικόνα 6: Ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιος του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, βουλευτής και υπουργός του «Κέντρου» το 1964 -'65, εµφανίστηκε ως "πρωταγωνιστής" της υπόθεσης ΑΣΠΙ∆Α («Το Βήµα», 19/02/2002) ........... 23 Εικόνα 7: Ένα από τα τελευταία υπουργικά συµβούλια υπό το Γ. Παπανδρέου, 1965 ("Το Βήµα", 04/05/2008) ........................................ 27 Εικόνα 8: Οι Αµερικανοί διπλωµάτες, µετά το 2ο παγκόσµιο πόλεµο, "έλυναν και έδεναν" στην Αθήνα. Εδώ, ο Χ. Λαµπουίς (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 02/06/2008). ................................................................................... 33 Εικόνα 9: "Κληρονόµος" του Καραµανλή στην ηγεσία της Ε.Ρ.Ε., ο Κανελλόπουλος το 1963, στήριξε, δύο χρόνια αργότερα, όλες τις κυβερνήσεις των "Αποστατών". ............................................................................ 36 Εικόνα 10: Η υπόθεση ΑΣΠΙ∆Α έφτασε στις δικαστικές αίθουσες το 1966, αφού ο σάλος που προκάλεσε έφερε και την "Αποστασία", θέρος 1965. ("Ριζοσπάστης", 14/11/2000). ........................................................... 39 Εικόνα 11: Η συµµετοχή του Π. Γαρουφαλιά στην κυβέρνηση του "Κέντρου" ως υπουργού Αµύνης (1964 -1965) αποδείχτηκε "δούρειος ίππος" σε βάρος της παράταξης ("Το Βήµα", 27/01/2002) .............................................. 42 Εικόνα 12: Ως πρωθυπουργός ο Γ. Παπανδρέου και ως βασιλιάς ο Κωνσταντίνος µονάχα στους πρώτους µήνες της «συγκατοίκησης» είχαν φιλικές σχέσεις (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 15/07/2005)................................... 45 Εικόνα 13: Η πρώτη κυβέρνηση των "αποστατών" µε Νόβα και Μητσοτάκη επικεφαλής ("Το Βήµα", 04/05/2008). .................................................. 49 Εικόνα 14: Στην πρώτη γραµµή των λαϊκών κινητοποιήσεων οΣωτήρης Πέτρουλας δολοφονείται από την Αστυνοµία τον Ιούλη του 1965 ("Ριζοσπάστης", 13/07/2003) ............................................................. 51 Εικόνα 15: ∆ηµοσίευµα της προσκείµενης στους "Αποστάτες" εφηµερίδας "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" υπέρ της κυβέρνησης Τσιριµώκου (Αύγουστος 1965) .......... 58 Εικόνα 16: Στη µακροβιότερη κυβέρνηση της "Αποστασίας" υπό την προεδρία του Στ. Στεφανόπουλου, συµµετέχουν και ο Κ. Μητσοτάκης και ο Γ. Αθανασιάδης –Νόβας («Τα Νέα», 10/05/2008)....................................... 61

Σελίδα 82 από 82

ΠΊΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Η «ΝΑΡΚΟΘΕΤΗΣΗ» ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΝΙΚΗΣ ..........................................................1 1. Αρχίζοντας από το τέλος… ..............................................................................2 2. Ψάχνοντας την αλήθεια ....................................................................................4 3. Ο Νοέµβρης και ο ∆εκέµβρης του 1963 ..........................................................6 4. Η µεταστροφή των Ανακτόρων .....................................................................11 5. Ένωσαν τα «ξίφη»;.........................................................................................15 6. Η µεγάλη νίκη .............................................................................................17 7. Ο καρκινοπαθής Άναξ ....................................................................................21 8. Προβλήµατα του ’64 για την κυβέρνηση .......................................................23 9. Το 1965 δεν αρχίζει καλά................................................................................31 10. Η υπόθεση «ΑΣΠΙ∆Α» ...............................................................................39 11. Αλληλογραφία βασιλιά – πρωθυπουργού ...................................................45 12. Παραίτηση Παπανδρέου και … Νόβας.....................................................47 13. Προς Στεφανόπουλο ..................................................................................56 14. Η «λύση» Τσιριµώκου ................................................................................57 15. Ο Στεφανόπουλος, τελευταίο «χαρτί»........................................................60 16. Αποστάτες και αποστασία..........................................................................62 17. Έπληξε θανάσιµα;.......................................................................................67 18. Τα υπουργικά συµβούλια ............................................................................69 Πίνακας φωτογραφιών ...........................................................................................81