2327 astekaria

- NON ZER -

2012ko ekainaren 17a, 2.327. zenbakia

Deabruaren abokatua

Azala: GARBINE UBEDA GOIKOETXEA

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.

Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredakzio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.

Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.

Produkzioa: ANTZA, S.A.L. Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.

Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.

Harrera: Jone Arzallus.

HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 LasarteOria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa), 943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.

Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala: komertzial@argia.com. Harpidetzak: harpidetza@argia.com. Erredakzioa: kazeta@argia.com. Interneten: www.argia.com. Lege.gordailua: SS-837-2012. ISSN: 0213909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebeteko harpidetza. Hego Euskal Herria: 138 euro. Ipar Euskal Herria: 168 euro. Espainia: 138 euro. Beste atzerriak: 173 euro. Airez: 271 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Itziar Ziga: «Euskal Herria Sexual Herria bihurtzean sexiliatuak berez itzuliko dira». SUSTRAI COLINA / 4

Asteko gaia

Hiesarekin bizitzea. Eramangarri... ezkutuan.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 5

Pertsonaia

Bruno Fay: «GAL auzian isiltasun ziniko bat da Frantziarena». SUSTRAI COLINA / 10

Gaiak Gipuzkoako Eskola Txikien 25. Festa. 26 herriren bihotza. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 15 Hondakinak. George, hain ona al dago? URKO APAOLAZA / 16

Iritziak Zirtak Errespetu osoz. ANGEL ERRO / 18 Gora Pro Nobis ASISKO URMENETA / 19 Idiazabal, gazta zati bat baino gehiago. IÑAKI ZUBELDIA / 20 Txandan Zaharra berri. AMATIÑO / 20 Anai-arrebak? EIDER ALKORTA/ 21 Hiruko txikian Ogibideak. JOXEMARI OSTOLAZA / 21

Erdiko kaiera Pablo Sastre: «Erne ibiltzeko garaia da».

MIKEL ASURMENDI / 23 Lauaxetaren gabardina. GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 27 Liburuak I. ESTANKONA / 28 Diskoak I. BARANDIARAN / 29 Ezpalak JON TORNER / 30 Abarrak MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 31 Ihesi Urretxu (Gipuzkoa). Horma zaharrak mendeen gordailu. GORKA AZKARATE / 32 Denbora-pasak ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34 Zientzia eta teknologia JOXERRA AIZPURUA / 36 Landareak JAKOBA ERREKONDO / 37 Denboraren makina NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

Termometroa Greziako hauteskundeak.

Beldurrak eta alternatibak. GORKA BEREZIARTUA / 39 Salba gaitzazue salbatzaileengandik. SLAVOJ ZIZEK / 40 Grezia, eurotik irten, krisitik irten. COSTAS LAPAVITSAS / 41 Frantziako Legebiltzarrerako bozak. Ezkerra nagusitzeko zorian. MIKEL ASURMENDI / 42 Euskara haurren ikuskizunetan. Publiko txikiari adi.

ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43 Bero-beroan JUAN MARI ARREGI, ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46 Maltzagatik XABIER LETONA / 47 Net Hurbil Vyvyan Howard, errauskailuek isuri pozoien ikerlea. PELLO ZUBIRIA / 48

Azkena

Nafarroaren defentsa? Ongi. SANTI LEONE / 50 2012 KO

EKAINAREN

17 A

3

-DEABRUAREN ABOKATUA -

“Euskal Herria Sexual Herria bihurtzean sexiliatuak berez itzuliko dira�

Itziar Ziga Devenir perra, Sexual Herria... eta segi aurrera!

Sustrai Colina Argazkia: Josu Santesteban

Hemen probokazioaren jainkosa!

Non dago probokazioa, nigan ala ni ikusi eta epaitzen nautenen begietan? Ze arraio, nahiago dut probokatzailea eta desegokia izan sistemaren moldean sartu baino.

Hasi gara sistemari errua botatzen. Orain elizari buruzko parrafada dator, ezta?

Ni ateoa naiz tendentzia satanikoekin, baina 2.000 urteko dominazio katolikoa gainetik kendu ezinik gabiltza. Noiz arte irentsi behar dugu Munillak edo Rouco Varelak euren ideia fanatikoekin bat egiten ez dutenekiko zabaltzen duten gorrotoa?

Badakizu, Txanogorritxuren ipuina irentsi genuenetik...

Txanogorritxuk sinetsarazi digu etxean egurtzen gaituenarekin oihanean topatu genezakeenarekin baino hobeto gaudela. Zergatik dago dena moral burges eta kristautik bideratuta? Nolaz dauzka Pretty woman-ek halako audientziak emakumeon artean?

Ez dakit zergatik, zure burua zentsuratzen ari zarela susmatzen dut.

Ez dut nire burua zentsuratzen, eta ni zentsuratzen saiatzen direnei hozka egiten diet.

Zure liburuaren azala Facebooketik desagerrarazi zuten ba!

Facebooki eskerrak eman beharrean nago, eurei esker ABCn atera nintzelako! Ez dut uste titi bat erakustea oso transgresorea

4

2012 KO

EKAINAREN

17 A

denik, baina ez pentsa, emakume feminista askok ere egin didate zaunka.

Ez da izango!

Ahaztu egiten zaie feministen zati handi batek pornografia defendatzen duela, eta denak ez garela PSOEko feminista espainol, liberal eta heterosexualak. Lesbianak, putak, eta gainera euskaldunak... Gehiegi da eurentzat!

Lesbiana, puta, eta euskalduna. Jesus, Maria eta Jose!

Gure barruko puta erail eta sorgin-ehizan lapurtu ziguten luxuria. Aro politiko berri honekin, bada garaia gure baitako gudaritxoa trabestitu eta putagoa izateko!

Aizu, PPk ETArengatik exiliatuei erraztu nahi die itzulera, ez sexiliatuei.

Euskal Herria Sexual Herria bihurtzean sexiliatuak berez itzuliko dira. Bitartean, erakundeek gaizki egindakoa desegin dezatela, eta hortik aurrera egon daitezela geldi, egiten dutena gaizki egiten dute eta.

Dena gaizki egiten dutenak zenbatzen hasiko bagina...

Medioetan kuota femeninoak eta kuota feministak daude, gaztelaniaz maskulinoa orogenerikoa da... Noiz integratuko dugu feminismoa gugan?

Feminismoa ez da Emakunde, oso aktibismo anitz eta iraultzailea da. n

-

- ASTEKO GAIA -

Hiesarekin bizitzea

Eramangarri... ezkutuan Jipoi ekonomikoa eman berri diote Hiesaren Plan Nazionalari Espainiako Estatuan, eta Osasunbideak GIB birusa atzemateko proba anonimoak kendu ditu Nafarroan, baina gaitza dutenen kopuruak gora egin du azken urteotan. Jada ez da garai bateko gaixotasun beldurgarri eta hilgarria, baina gauza batzuk ez dira aldatu: testigantza eman diguten guztiek aurpegia eta izena ezkutatu dituzte erreportajerako.

Testua eta argazkiak:

Mikel Garcia Idiakez

“2001A ZEN eta ospitalean ingresatu ninduten, ikusmena galtzen hasi nintzelako, eta oreka, zentzumenak‌ Buruan tumorea nuela uste zuten medikuek. Halako batean, GIBaren proba egitea otu eta jakin zuten hiesa nuela, defentsak oso baxu nituela eta horregatik eraso zidala hain bortizki berez arriskutsua ez den toksoplasmosi gaitzak.

Behin hori jakinda, erraza izan zen toksoplas-

Peter, IruĂąeko Sare elkartearen egoitzan.

33 urte ditu, 2005etik da GIBduna eta 15 hilabeteko seme osasuntsua dauka.

mosiari aurre egitea. Hamar bat urte lehenago-edo, kondoirik gabeko sexu harreman bat izan nuen, eta orduan kutsatuko nintzela pentsatzen dut, baina hamar urtean ez nuen ezertxo ere sumatu, nahiz eta ospitaleratu nindutenerako karga birikoa oso altu eta defentsak oso baxu nituen. Shocka izan zen, baina aldi berean lasaitua hartu nuen, tumorerik ez nuela jakinda. Nirekin batera, familiak eta 2012 KO

EKAINAREN

17 A

5

-

Hiesarekin bizitzea ingurukoek ere, bikotekideak barne, jakin rraga Garciak. Gaineratu du urte batzuetatik zuten, han zeudelako denak, egoera berezia hona GIB proba anonimoak eskaintzen hasizan zen”. Gorkak horrela izan zuen barruan teak ere eragin duela zenbakietan, azaleratu zeraman birusaren berri. Loteria hutsa, 44 egin dituelako lehendik ere birusa izan arren, urteko donostiarraren kasuan. Bakarne, Peter ez zekitenen kasuak. Batzuek beldurragatik eta Katamotzek bikotekide ohiengandik jaso ez dute proba egiten, baina ezinbestekoa da zuten gaitza, harreman egonkorretan; Xabier gaitza garaiz harrapatzea, defentsak ahuldu berriz, putetxean infektatu zen, babes neurrieta ospitalean bukatu baino lehen. “Ezusteko rik gabe aritzeagatik. handiena eramaten duen taldea ziurrenik Hain zuzen, gaur egun gaiizango da haien etxe eta ohean, xotasuna sexu bidez transmiti“Sarri egokitu zait kondoia jartzeko haien senarrek infektaturiko tzen da ia erabat, apenas infekemakumeena. Nagusiak izaten asmorik ez duen jendea. Zer tatzen den norbait drogetarako dira maiz, 60 urtetik gorakoak, xiringa partekatzeagatik, garai baina putetxeetan edo dena pentsatua ematen du, jende batean bezala. Transmititu delakoetan ezkontzaz kanpoko informatua delako, zer egiten ari harremanak izan dituzte senadiogu, Giza Immunoeskasiaren Bir usa ez delako kutsatzen; rrek, eta ondoren emazteei igoden eta zer gerta dakiokeen kutsatu gripea kutsa dezakezu, rri diete birusa”. badakiena” aire bidez, doministiku eginda… baina hiesa transmititu GORKA Murrizketen ondorioak egiten da, ondorengo hiru subsEkonomikoki hutsaren pareko tantziekin kontaktua izanez utzi du Espainiako Gobernuak Estatuko Hiesaren Plan Nazionala, baina gero: odola, esperma edota bagina-fluxua gutxienez Plana mantentzea sinbolikoki (azken hau kutsakortasun maila oso baxugarrantzitsua dela iritzi dio Garciak, hiesaren koa). Hirugarren Munduan transmisio bertiberezitasuna onartzea delako nolabait, “gaikala ere ematen da (gurasoengandik semexotasun kronikoa baina ezberdina baita, alabenganakoa), baina Lehenengo Munduan dituen ezaugarri sozio-sanitarioengatik, neurriak hartzen dira haur seropositiborik atzean duen estigmagatik”. Hori bai, diru jaio ez dadin, gurasoek birusa izan arren. murrizketek prebentzioan hamar urte atzera 2010ean, 34 milioi infektatu zeuden munegitea eragin dutela gehitu du, “jendeak duan, eta horietatik 215 kasu berri diagnostiinfektatzen jarraitzen duelako eta prebentzio katu ziren Hego Euskal Herrian. GIBdun mailako estrategiak urtero errepikatu behar berriaren profila, 30 urtera iristen ez den direlako, bestela isilpean geratzen da gaia, ez gizonezkoa. “Nahi gabeko haurdunaldiek ere da kalera ateratzen”. gora egiten dute urtero. Arduragabekeria?

Osasun arloan ezarritako kopago neurriei Nahikoa ardurarik ez behintzat. Gazteek dagokienez, ez dirudi gaixoek hartzen dituzbadute gaitzaren berri, baina hainbeste mezu ten anti-erretrobiralei eragingo dienik, ez baihelarazten zaizkigu egungo gizartean… tituzte farmazietan jasotzen, Heziketa eta lehentasun falta ospitalean baizik. Dena den, handia daukagu. Ikastetxeek “Minbizia duzu eta jendeak dio Joseba Errekalde gehiago kezdiote gurasoek jorratu beharrekatzen du erregularizatuta ez ko gaiak direla eta gurasoek, ’gaixoa, minbizia egokitu zaio’, dauden etorkinen egoerak: ikastetxean eman beharrekoaldiz hiesa duzu eta diote ’bere “Espainiako Estatuan bizi diren ak”, dio Oiartzungo Harri Beltza Elkarteko lehendakari Jose- ekintzen ordaina da’, baina hori ez eta Osasun Txartela izango ez duten pertsona horiei, sistemaba Errekaldek. “Gazteek ez da egia” tik kanpo geratuko diren perdituzte bizi izan hiesaren urte BAKARNE tsona horiei, iritsiaraziko al gogor eta heriogarriak, jendeak zaizkie anti-erretrobiralak? entzuten du gaixotasun kroniMedikatzeari uzten badiote, koa dela, pastilla batzuk hartuta birus karga altua izango dute odolean eta konpondua dagoela… baina horrez gain, transmititzeko arrisku handiagoa legoke, urteekin konturatu naiz beti egongo dela prezabaltzeko arriskua”. serbatiboa erabiliko ez duen jendea, uneko Tratamendu erretrobiralak sistema immuplazera kontrolatzea oso zaila delako. Horrenitarioa kontrolatzen du, defentsak egonkor gatik da hain garrantzitsua prebentzio kanmantendu daitezen eta birusak odolean duen paina on bat, herritarrei adierazteko zein presentzia zero izan dadin. Birusa odolean ez inportantea den une horretan preserbatiboa antzemateak esan nahi du lo dagoela, baina janztea”, uste du Bilboko Itxarobide Elkarteinfektatzeko arriskua egongo litzateke orainko kide eta CESIDA Espainiako Estatuko dik, nahiz eta oso maila baxuan. TratamenHiesaren Koordinakundeko presidente Udia-

6

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Hiesarekin bizitzea

-

Xabierrek (ezkerrean) susmoa du bere gaitzaren berri izan eta horregatik lan bat galdu zuela, kontratua bertan behera utzi zutelako bat-batean. Gorka (goian) zentzumenak galtzen ari zelako ospitaleratu zuten 2001ean. Buruan tumorea zuela uste zuten, baina orduantxe jakin zuen hiesa zuela.

duak asko hobetu dira, albo-ondorioetan batez ere, eta lipodistrofia kasuak asko gutxitu dira –koipearen banaketa anomaloa eragiten du lipodistrofiak eta aurpegian adibidez, koipe asko galtzen da–. Gaixoek hilero jasotzen dituzte botikak eta sei hilean behin egiten dizkiete analisiak. Peterrek hiru pastilla hartzen ditu goizero eta beste bi gauetan, eta “mareo pixka bat agian, diarrea oso noizean behin” baino ez du jasan behar izaten. Gorkak ere ondo darama: “Lehen pastilla ugari hartzen nituen, gainera frigorifikoan egon behar zuten eta kanpora irtenez gero hozkailuren bat behar nuen beti gertu, baina dosia txikitu eta orain bi baino ez ditut hartzen, gosaldu ostean, mekanikoki. Amesgaiztoak, logura… eragiten zidaten lehengo pastillek, ez ordea tratamendua aldatuz geroztik”. Katamotzen gorputzari aldiz, kosta egiten zaio botikak onartzea, hainbat tratamendu probatu dituen arren. Senar ohiagandik jaso zuen birusa Irunen bizi den emakumeak, 1998 inguruan, eta 12 pastilla hartu behar izaten ditu oraindik ere, egunero, defentsak baxu dituelako. Bakarne ere senar ohiak infektatu zuen, 26 urte zituela. Egun 45 urte ditu eta tratamenduen bilakaera ezagutu du bilbotarrak: “Kimioterapiaren mailakoa da tratamendua eta albo-ondorio gogorrak ditu. Diarrea han-

diak, tripako minak, goitikakoak, nekea… izan ditut nik. Botika berrien akuri aritu naiz gainera; 1996an hartu nuen medikamentuarekin ispilura begiratu eta ez nuen nire burua ezagutzen: bular eta sabel handiak eta Afrikako umeen pareko beso eta hankak nituen. Tratamendua aldatu eta pixkanaka nire itxura berreskuratu dut. Orain 6 pastilla hartzen ditut egunero, eta gaueko pastilletan pentsatzeak ezinegona sortzen dit egunean zehar, goserik izan ez arren gogotik afaldu beharra dagoelako ondoren botikak ahoratzeko. Deserosoa da gainera, etxetik kanpo baldin bazaude ezkutuan aritu behar duzulako botikak hartzen”.

Ezkutuan. Hala bizi dute hiesa elkarrizketatuek. Batek baino gehiagok aitzakia ugari asmatu behar izan ditu lanean, medikutara joateko. Xabier iaz infektatu zen eta susmoa du lan bat horregatik galdu duela, bere gaitzaren berri izan zutela, kontratua egin ostean eta dena martxan zenean bat-batean bertan behera utzi zutelako. 32 urteko iruindarrak Sare elkartean aurkitu du babesa. Elkarte berera hurbildu zen duela zazpi urte Peter, Iruñean bizi den 33 urteko ekuadortarra, birusa zuela jakin zuenean. Neska-lagun ohiak esan zion proba egiteko, baina ordurako beste emakume batekin ezkondua zegoen, eta beldur zen hura ez ote zuen infektatu; 2012 KO

EKAINAREN

17 A

7

-

Hiesarekin bizitzea Gizartearen mespretxua Egunerokoan, ezberdin daramate hiesaren zama; elkarrizketatuetako batzuek esan diguTeoria sinesgarrienaren arabera, 1950eko te bizimodu normala egiten dutela guztiz, hamarkadan tximinotik gizakira egin zuen beste batzuei kosta egiten zaie onartzea eta salto GIB birusak Afrikan eta transmisio gaitza normaltasunez bizitzea. Baina denak kateak hedatu du ordutik. Oraindik birusa dira jendartearen erreakzioaren beldur. akabatzea lortu ez den arren, horretan Datutan “Gizarteak oraindik ez du onartua, hasieratik dihardute hainbat frontetik. Esaterako, talde jakinetara mugatu zelako gaixotasuna: GIBa gorputz osora hedatzen duen moleku- 1981ean eman zen edo ‘drogadiktoa’ edo ‘puta’ edo ‘marikoia’ la identifikatu zuten joan den apirilean. hiesaren lehenengo zinen, eta ni ez naiz hiruetako ezer, baina disHarrigarriagoa da Timothy Brownen kasua: kasuaren berri kriminazioak iraun egiten du. Gainera, infor1995etik infektatua zegoen estatubatuar munduan eta maziorik ez duen jendeak oraindik ere, zorihau da birusa ezabatzea lortu duen pertso- 1984an Euskal txarrez, uste du muxu bidez, negar na bakarra. 2006an, leuzemia zuela-eta, Herrian. Azken malkoekin… kutsatu daitekeela. Minbizia hezur-muineko transplantea egin zioten eta hamarkadan %17 duzu eta jendeak esaten du ‘gaixoa, minbizia horrek sendatu du, GIBarekiko immunea egin dute gora egokitu zaio’, aldiz hiesa duzu eta esaten dute baitzen emailea. Dena den, biztanleriaren transmisioek eta ‘bere ekintzen ordaina da’, baina hori ez da %0,3a baino ez da immunea eta beraz lautik batek ez daki egia”, dio Bakarnek. Mespretxua barruan irtenbide zaila da. Ikerketa gehiago ere birusa duenik. sumatzen duela aitortu du Katamotzek: badituzte eskuartean. Adibidez, hiesarekiko 2010eko datuen “Egungo gizarteak ez du onartzen pertsona erresistente diren globulu zurien erreserbak arabera, 34 milioi bat gaixo egotea, super-pertsonak baino ez osatzea, terapia genetikoa erabiliz. Edota infektatu daude ditu nahi, kexatuko ez direnak. Gure gaixotamolekula-koktel baten bidez, lo dauden munduan, urte suna nahiko kontrolatua dago egun, medikabirusak aktibatu eta erretrobiralei horiek horretan 2,7 milioi zioari esker, eta jendeak benda bat jartzen du suntsitzen laguntzea. Bitartean, gaixo kro- infekzio berri izan begietan, estalita mantentzen du, baina inornikoen botiketara bideratzen den dirutzare- ziren eta hiesak txo ere ez dago kutsatzeko arriskutik salbu. kin farmazeutikek negozio itzela egiten hildako 1,8 milioi Gizakiak gara eta edozein gaixotasun har jarraituko dutela azpimarratu du Bakarnek. dezakegu, horregatik garrantzitsua da jendea lagun –nahiz eta hiesaz informatzea”. Desinformazioa baita, elkarteek dioten oraindik ere, hutsune handienetakoa, Gorkazorionez, ez zen hala izan. “Emazteak eta datuetan ez direla ren ustez. biok gordetzen dugun sekretua da. Ez naiz aintzat hartzen Homosexuala da Gorka. Datuek diote ausartzen inori esaten, ez gurasoei, ez lagu- hiesak ahul utzita gayen artean infekzio kasu gehiago ematen nei. Gurasoei kontatu nahiko nieke, baina beste gaixotasunez dela, nahiz eta gora egin duen heterosexualen jada ezin dut atzera egin, oso-oso txarto har- hiltzen diren asko–. arteko harremanetatik gaitza jaso dutenen tuko lukete, triste jarriko lirateke, Ekuado- Hego Euskal kopuruak. Homosexualei zuzendutako kanrren gainera oso informazio gutxi dagoelako. Herrian, 215 kasu paina gehiago dagoela eta beraz informazio Batzuetan gaiaz hitz egiteko beharra senti- berri zenbatu ziren gehiago dutela diosku Gorkak, “baina ez tzen dut, birusa duen beste jende batekin ez 2010ean, nuke esango heterosexualen artean baino naizelako elkartzen, eta pixka bat bakarrik gizonezkoak batik kezka handiagoa dagoenik. Sarri egokitu zait senti naiteke, baina tira”. kondoia jartzeko asmorik ez duen jendea, eta bat, eta 52 Gorkak ere gertukoei baino ez die kontatu, pertsona hil ziren nik jarri behar izan ditut neurriak. Pasotismoa horrek kontraesana sortzen dion arren: “Sarri gaitzaren erruz. ikusten da inguruan, eta zer pentsatua emapentsatu izan dut ni naizela gaitzaren norma- EAEn, ten du, informatuta dagoen jendea delako, lizazioari hesia jartzen dion lehenengoa, ez diagnostikoen badakiena zer egiten ari den eta zer gertatu dudalako publiko egin nahi, jakitun naiz, %43,7a berandu dakiokeen”. baina jendeak seropositiboez duen irudia ez egin zen eta 38 da nik dudana, noizbait kontatu dudanean milioi euro gastatu Harreman berriekin nola jokatu? esan izan didate, ‘hara, ba ez daukazu itxura- zituzten tratamendu Noski, denek ere neurriak hartzen dituzte rik’. Ezjakintasun handia dago oraindik, antisexu-praktiketan, baina hasieran ohikoa da beldurra. Xabierrek denbora gutxi darama GIBdunen beldur da jendea”. Horren adibi- erretrobiraletan.

GIBarekin eta aitortu digu ez dela lehen de, 38 urteko emakume batek duela gutxi bezala aritzen, “kontu handiagoarekin ibilUdiarraga Garciari azaldutakoa: birusa duela tzen zara, zenbait gauza egiteak beldurra adierazi zien ibiltzera joateko geratu ohi diren ematen dizu, baina tira, pixkanaka ohitzea da lagunei. Zera erantzun zioten bik: “Naiara, eta beste era batera egitea”. Gehienek, harreaxola ez bazaizu, ilobarekin ateratzen gareneman esporadikoetan ez dute birusaren berri tan ez zaitez paseatzera etorri gurekin”, eman, arduratsu jokatuz gero ez zabaltzeko “baina zergatik?”, “badaezpada, heltzen eskubidea dutela argudiatuz; harremana duzunean-edo…”. Hotz geratu zen Naiara.

Sendatzeko bidean?

8

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Hiesarekin bizitzea

-

“Gizarteak oraindik ez du onartua, hasieratik talde jakinetara mugatu zelako hiesa: edo ‘drogadiktoa’ edo ‘puta’ edo ‘marikoia’”, dio Bakarnek (eskuinean).

Katamotzek ere (goian, Bakarneri eskua emanez) uste du gizarteak ez duela ametitzen “pertsona bat gaixo egotea, super-pertsonak baino ez ditu nahi, kexatuko ez direnak”.

egonkortu denetan, orduan bai, azaldu diote bikotekideari, eta Xabierrek eta Gorkak erantzun ulerkorra jaso izan dute, emakumeek ez ordea: “Bikotekide batzuek, kontatu diedanean, dudan gaixotasunagatik errudun sentiarazi naute, zikina, baina nik beti hartu ditut neurriak, eta inoiz ez dut arriskuan inor jarri”, dio Bakarnek. Katamotzek ere, erdeinua jasan du maiz: “Moztu egiten dute zuzenean, bizitza konplikatzea da askorentzat, hobe urruntzea, eta horrek ere min ematen dizu. Gaur egun dudan bikotea bigarren bikote egonkorra da, baina ez dut onarpen erabatekoa bere aldetik eta horrek presionatu egiten nau pixka bat, onartu egin du, baina baldintzekin. Ulertzen dut, baina gogorra da…”.

Seme-alabak Balizko arriskuengatik, bikotekide ohiak eta berak umerik ez izatea erabaki zutela azaldu du Katamotzek, etsipenez. Bakarnek dio zuzenean “emakume gisa auto-mutilatu” zela, haurdun geratzeko aukera burutik aldenduz. Baina gaur egun seme-alabak arazorik gabe izan ditzaketela frogatu du Peterrek. Emazteak eta berak haurra izan nahi zutela erabaki zuten, nahiz eta hiesa transmititzearen izu izan. Bi aukera zituzten: modu naturala eta intseminazio artifiziala, baina tratamendua ordaintzeko ez zuten baliabiderik eta sexu-harreman bidez, birus-karga negatiboa izanda, emazteari edo seme-alabari birusa transmititzeko arriskua oso txikia zela adierazi zieten. Aurrera egin zuten beraz.

Egun, 15 hilabeteko seme osasuntsua dute, eta ez ama ez semea ez dira infektatu. Dena den, ama seropositibo balitz ere, erditu baino 72 ordu lehenago pastilla-koktel gogorra emango liokete umeak antigorputzak sor ditzan eta berdin haurrari jaio ostean, birusa guztiz ezabatzeko.

Xabierrek 8 urteko semea dauka. GIBa duela kontatu nahi dio, baina oraindik ez, hemendik pare bat urtera-edo, eta ez daki oso ondo nola azalduko dion, eskutitza idaztea ere pentsatu du. Urtebete baino ez da birusa duela, eta bizimodu berrira moldatzen ari da, gainerakoen gisan hasierako kezkak gainditzen. “Janaria prestatzen ari nintzela ebakia egin nuen lehenengo aldian beldurtu egin nintzen, umearekin jolasean ere pentsatzen nuen ez ote zidan hozka egingo edo auskalo… baina gero ikusi dut arduraz jokatuta ez dag oela arriskurik eta berarekin normal jolastu dezakedala. Muxu bat eman diezaiokedala, eta ez dela ezertxo ere gertatzen”. n 2012 KO

EKAINAREN

17 A

9

- PERTSONAIA -

Bruno Fay

ÂŤGAL auzian isiltasun ziniko bat da FrantziarenaÂť Hilotza armairuan gorde arren kiratsa zabaldu egiten da.

Sustrai Colina Argazkiak: Dani Blanco

25 urte iragan dira GALen garaitik, eta apenas idatzi eta ikertu den Frantzian. Zergatik hain interes eskasa?

GALena da Aljeriako gerraz geroztik Frantziako Estatuan gertatu den atentatu olde odoltsuena, eta hala ere, Frantzian inor ez da hortaz mintzo, inori ez dio barne-arrastorik laga, erabateko ezjakintasuna da nagusi. Garaiko artxiboetan atentatu bakoitzak badu bere kronika, iluntzeko albistegi nagusiko parte zen, baina ohiko aferen gisan lantzen zen gaia, banden edo korsikarren arteko kontu zuritzeak balira legez. Inork ez zuen hemengo gatazka ulertzeko, atentatu sortari tratamendu jarraiki eta iraunkorra emateko, eta gibelean zegoena ikertzeko temarik izan. Atentatu bakoitza ohiko kasu isolatu bezala aurkeztea zen gakoa, olde sentsazioaren zabalpena ekiditea. Euskal gatazka ez mediatizatzeko borondate politiko irmoa zegoen Parisen, ez zuten Euskal Herriko gatazka Frantziako lurretara inportatu nahi, eta ederki baliatzen zuten kazetarien nahasmen eta ezjakintasuna tiroen oihartzuna itotzeko. Beste garai batzuk ziren, atentatu guneetara inongo ministro, legebiltzarkide edo auzapez mugitzen ez zen sasoia, eta kamerak politikariekin eskuz esku ibiltzen zirenez... Aferaren konplexutasunak eta borondate politikoak bat egin zuten, eta denak keari begira geratu ziren, sutara egurra nork botatzen zuen aztertu beharrean.

Nahi dutenean estatuek fiteago erreakzionatzen dute erre usainaren aurrean.

Jendeak uste duenaren kontra, GALek arazoak sortzen zizkion Parisi, oinetakoan zeramaten hartxintxarra zen. Frantziari ez zitzaion gustatzen beste estatu batek bere zorrak kitatzeko Frantziako lurrak erabiltzea, eta tentsio hori sekula mediatizatu ez bada ere, GALen

10

2012 KO

EKAINAREN

17 A

urteetan biziki arantzatsuak izan dira Paris eta Madrilen arteko harreman diplomatikoak.

Frantziak etengabe hartzen zion kargu Espainiari, eta Espainiak inplikazio eta kooperazio antiterrorista sendoagoa eskatuz ematen zion arrapostu. Frantzia harrapatuta zegoen, ordea. Batetik, ez zuen Euskal Herriko gatazkaren parte sentitu nahi, eta bestetik ez zuen Europar Batasunaren ateetan zegoen Espainiako demokrazia gaztea salatu eta toki txarrean utzi nahi. Auzoko herrialdea beti da partaide ekonomiko eta politiko garrantzitsua gisako egituretan, eta estatuek inork baino hobeki dakite hobe dela lagunak zaintzea etsaiak sortzea baino.

Estatu arrazoi horiek ez al dira aitzakia hutsa?

GALen metodoek gutxi zuten demokratikotik.

Isiltasun ziniko bat da Frantziarena. Espainiar demokrazia jaioberriaren hondoratzea saihestearen izenean, Espainiari eskuak libre laga dizkio arlo diplomatikoan, guda-zelaian kontra egin arren. Paris saiatu da GALen aurka egiten, mertzenarioak atxilotu eta epaitu ditu, GALen atentatu zenbait eragotzi...

Nortasun agiria Euskal Herrian bizi den freelance kazetari hau Maisons Lafitte-n sortu zen 1971ko azaroaren 14an. Historian eta kazetaritzan lizentziatua, prentsa idatzirako (Science et vie, L'Express, Le Parisien, Sud-Ouest...) zein telebistarako (Arte, Canal+) egiten du lan. No Low Cost eta Complocratie liburuak idatzi ditu, eta oraintsu emititu berri den GAL: des tueurs d’Etat dokumentalaren egilea da Xavier Muntzekin batera.

-

Bruno Fay

Inork ez zuen hildakorik nahi frantses lurretan, inork ez zuen frantses nazionalitateko hilotzik nahi. Alta, Frantziaren ikerketak guda-zelaian hasi eta bukatzen ziren, hortik landa ez zuten deus jakin nahi, ez zuten hariei tiraka segi eta gorengo arduradunengana iritsi arteko mataza askatu nahi. Hiltzaileak, mertzenarioak, atxilotzen zituzten, baina bazekiten hariei tiraka jarraitzea Espainia ipurdi-bistan uztea zela. Ulertu behar dena da, GAL ez zela sortu Frantzia Espainiarekin kooperatzera behartzeko eta Euskal Herriko gatazka esportatzeko. Oso testuinguru berezian iritsi zen González agintera. Tejeroren estatu kolpea gertatu berria zen, komisariak zein kuartelak garai zaharren nostalgiaz amorratuta zeuden, eta ETAren biktima gehienak poliziak eta militarrak ziren. PSOEk ozen aldarrikatzen zuen benetako demokrazia nahi zuela, baina uniformedunek ez zuten ezer jakin nahi. Begia begi truk logikan zebiltzan, ez zuten demokraziak ETA garaitu zezakeenik sinesten, eta beste estatu kolpe baten mehatxua oso gertu zegoen. Ingurumaria horretan, GAL Espainiaren barne politikaren ikuspegitik hartutako neurri bat zen, ETAren aurka egiteko balio zuena, baina batez ere kuartel eta komisariak lasaitzeko bazka. Hori fite ulertu zuen Frantziak, eta erabaki bertutetsua izan ala ez, bazekien Espainia publikoki salatzeak plantan ezartzen ari zen demokrazia betiko kaltetu zezakeela.

12

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Hariari azken muturreraino ez tiratzea ez al da kolaboratzea?

GALi buruzko lehen ikerketa zantzuak 1984ko ekainean agertzen dira. Mertzenario batzuk atxilotzen dituzte, eta horietako baten etxean euskal errefuxiatuei buruzko informazio eta dokumentuak atzematen. Horri esker lehen jazarpenak bideratzen dira, eta ustezko susmagarri frantses batzuei segika, Dantxarienean mertzenarioen eta agintarien arteko zita baten argazkiak lortzen dituzte. Oraindik ez dakite argazkitan agertzen den gizonetako bat Amedo dela, baina darabilena Bilboko komisariako poliziaren auto bat dela ohartzen dira. Hor hasten dira galderak eta errezeloak. Uda hartan bertan, Pierre Joxe, Frantziako Barne ministro izendatu berria, Madrilera doa, eta bere bizkartzainak Felipe Gonzálezen bizkartzainak “GAL, gu gara!” aitortu diola kontatzen dio.

Joxeri ileak kizkurtzen zaizkio, eta lehendik adiskide duen Gonzálezi kontuak eskatzen dizkionean, honek dena ukatzen du. Berriz ere estatu arrazoiarekin egiten dute topo: eskandalura jo eta Espainiako demokrazia arriskuan jarri, edo pribatuan kargu hartu eta publikoki ezkontza perfektua antzezten segi.

1986an, alta, Parisek GALekin finitzeko zortzi egun eman zizkion Madrili, eta hortxe bukatu zen dena. Zergatik? Orduan ez zegoen estatu arrazoirik?

1986an, Charles Pasqua eskuindarra iristen

Bruno Fay

-

da Barne ministeriora. GAL, islamistak, korpuntan kitatzen ikusteaz. Bestetzuk ustelak sikarrak... Frantzian ez da egun bat pasatzen ziren, informazioa diru truke saltzen zutenak. atentaturik gabe, eta hauteskunde kanpainaCharles Saenzek, barnealdean ETAren aurkaren gai izarra barne-segurtasuna da. Kargua ko borrokaren ardura zuen jendarmeak, argi hartzean, “terroristak terrorizatuko ditugu!” kontatzen du berak idatzitako txostenetatik dio Pasquak. GALen aurka egitea berez ez eratorritako notak kausitu izan dituela zen lehentasun, baina terroristen zakuan sarGALen mertzenarioen patriketan. Parisek tzen zenez lehentasun bihurtu zen, eta Pasagintzen edo baimentzen ote zuen gisako quak ez zeukanez inongo harreman pertsonal kolaboraziorik? Guk frogatu ahal izan dugun nahiz politikorik Espainiako agintariekin, bakarra konplizitate indibiduala da. Henberdin zitzaion eskandalu diplomatiko bat daian, esaterako, polizia ustel bat baino gehiasortzea. Gainera, Espainiako go zegoen aberasteko asmo testuingurua ez zen 1982koa, bakarrarekin errefuxiatuen demokrazia sendotuago zego- “Madrilek GALen izan duen papera argazki eta informazioa erreguen, kuartel eta komisariak sose- ezagutzen dugu, baina Frantziaren larki saltzen zuena. Horregatik gatuago, eta hori baliatuz, Pasdiot GAL konplexua dela, ez rolaz inork ez dio ezer, quak elkarrizketa batean dela dena zuria edo dena beltza. inork ez daki deus” “onartezina da beste estatu Baina zer egiten zuen Frantziak batek bere kontuak gure lurreardi galdu horien aurka? tan zuritzea!” marmarkatzen du. Madrilek fite konprenitzen du gauzak Frantziako justizia GALen amaieran hasten aldatu direla, GAL arazo bilakatu daitekeela da benetan lanean. Normala denez aferak euren harreman diplomatikoetan, eta Parisen gorpuzteko denbora behar da, Amedoren izandako bilera pribatu baten ostean, Madriizena ez da berehala azaleratzen, eta zinezko lek txekeak komunetik behera bota eta GAL zantzu serioak 1986-1987an agertzen dira, desegiten du. Trukean, Pasquak 39 errefuxiaGAL bukatu eta Pasquak “zuek GAL bukatu kanporatzen ditu, eta kooperazio eta inplitzen baduzue gu moldatuko gara auziek ez kazio antiterrorista izugarri azkartzen. Hori dezaten inor gehiegi zipriztindu” ulertarazikusita pentsa liteke, espainolek nahi zutena ten duenean. Hala, Frantziak ez du ahalegin lortu zutela, baina Mitterranden kabinete handirik egingo ardurak eta erruak egozteko. buru Gilles-Ménagek garbi dio GAL egon ez Pentsa, epaile talde zintzo batek bere lana balitz bi estatuen arteko kooperazioa askoz biziki ongi egiten du, korapiloak askatzen lehenago indartuko zela. ditu, baina aurrera jotzeko baimen eske joaten diren bakoitzean traba eta frenoa baizik Zein da polizia frantsesaren papera GALen? ez dute topatzen. Riberolles eta Seyts jujeen Batetik, GALen mertzenarioak atxilotzeko lanari esker lehertu da eskandalua Espainian, misioa duten brigadak daude, eta bestetik oso eurek dute Amedo zepoan harrapatu, eta fite ohartzen dira GALeko mertzenarioek alta, orduko Frantziako justizia administrapolizia frantsesen konplizitatea zutela. Polizia zioaren jarrera lotsagarria izan zela diote. frantsesaren baitan ardi galduak zeuden.

Izugarrizko zailtasunak zituzten ikertzeko, Batzuek ideologikoki egiten zuten bat GALeikerketan aurrera egin ahala baliabideak kin, tximetaraino baitzeuden geldi egoteko murrizten zizkieten, eta Charles Saenz polizia-buruak azaltzen duen gisan, behin edo agindua zeukaten bitartean, hegoaldeko beste hiltzailearen datu guztiak eta bere aurenpresariak zerga iraultzailea euren sudur-

2012 KO

EKAINAREN

17 A

13

-

Bruno Fay

OFF THE RECORD Lo eta mehe Oraindik inputatuta ez dagoen pare bat auzitan Amedo inputatzeko moduko frogak eta testigantzak, orain arte inork inoiz aurkitu ez duen Francis ezizeneko mertzenarioaren lekukotasun zitala, Felipe Gonzålezek GAL parlamentu aurrean asumitu zezakeela onartzen duen Rafael Veraren hausnarketa... Hori eta gehiago dakar GAL: des tueurs d’Etat dokumentalak. Alabaina, Parisen lehen bezalaxe egiten du euria, Madrilen inork ez du karkaxarik bota, eta Euskal Herrian... Horixe, egon hadi lo eta jango dunk mehe. go mintzatzen delako. Ez pentsa polizia ez zela behar beste saiatu, edo kazetariak polizia baino hobeak garenik. Ez, ziurtatu dezaket tipo abila bezain diskretua delako salbatu zela Francis, baina era berean, orain denbora alde jarri zaigu, eta kazetaritzak justizia egin ezin badu ere, egia jakinarazteko betebeharra du. kako frogak agertzen zituen txostenak egin arren, ez zen deus mugitzen. Frantziak ez zuen arazorik nahi. Ez zituen arduradun espainolak eta polizia frantses salduak akusatuen aulkian eserarazi nahi. Dena egin zuten, ohiko aferen itxura mantentzeko: mertzenarioak atxilotu, epaitu, eta hortik landa, begiak itxi. Horregatik diot Frantzia eta Espainiaren artekoa ez dela konplizitatea, zinismo mota bat baizik.

Justiziak ikertu ez zuena ez al luke kazetaritzak ikertu behar?

Niri ikerketa gustatzen zait, ikusten ez dena agerian uztea, erakusleihoa ahantzi eta zakarretan arakatzea. Futbol partida bat komentatzen duenak ere kazetaritza egiten du, baina ez da ofizio bera. Nirea ikerketa da, eta zentzu horretan, GAL gai liluragarria da. Espainiako demokraziaren eskandalurik gorena da, Barne ministroa eta polizia-buruak epaitu eta kondenatu dituzte, eta atentatu guztiak Frantziako Estatuan gertatu arren Frantzian erabateko ezjakintasuna da nagusi. Madrilek GALen izan duen papera ezagutzen dugu, X jaunarena ez da misterio bat, polizia eta guardia zibilaren inplikazioa zalantza izpirik gabekoa da, baina Frantziaren rolaz inork ez dio ezer, inork ez daki deus. Hor eremu arrakalatu bat dago, eta arrakala da ikerketaren premisa. Zergatik uste duzu lortu dugula poliziaren atzaparretatik ihes egin zuen Francis mertzenario famatuarengana iristea? 25 urte pasa direlako, preskripzioak gainean daudelako, jende batek hitz egiteko beharra daukalako, eta kazetariekin poliziarekin baino erraza-

14

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Aitzitik, egungo kazetaritza ez al dago egia kontatzearekin zerikusi gutxi duten betebeharretan itota?

Presio politikoak baino, presio komertzialak itota gabiltza. Hedabide batek publizitatea saldu behar du, eta ondorioz, askoz errentagarriagoa da bi orrialdeko ikerketa seikoa baino.

Baina jakina, bi orrialdetan apenas sakonduko duzun ezer, eta soldata ere araberakoa da.

Ikerketa hiltzen ari bada ekonomikoki errentagarria ez delako da, edo bestela esanda, medioek errentagarriagoak diren beste arlo batzuetan inbertitu nahi dutelako. Bestalde, denborarekiko harremana izugarri aldatu da, eta denboraren azkartze zoro honek informazioaren hierarkizazioa kondenatu du. Berehalakotasunak agintzen du, notizia batek ehizatzen du bestea, eta deus aztertzen eta sakontzen ez duen albiste lasterketa bilakatu da kazetaritza. Guk 18 hilabete pasa ditugu GALi buruzko ikerketarekin, baina 52 minutuko dokumentala entregatzeagatik kobratu dugu, ez 18 hilabeteko ikerketagatik. Bi astean Hendaiako kanpinari buruzko erreportajea landu bagenu, berdin-berdin kobratuko genukeen, eta hori bai dela benetako presio eta mehatxua ikerketa kazetaritzarentzat. Baina niretzat hortxe datza kazetaritzaren esentzia, ez auskalo noren auzia twitter-en kontatzean.

Horrexegatik diot, ene ustez, egungo kazetaritzaren erronka nagusia gertaerak esplikatu, ikertu eta hausnartzen dituen kazetaritza tradizionalaren eta berehalako aktualitateari lotutako kazetaritzaren arteko oreka aurkitzea dela. n

Eskola txiki bakoitzetik udal, irakasle eta ikasle ordezkari bana igo zen oholtzara. Goiko lerroan daude alkateak; erdiko lerroan irakasleak eta hitza hartu zuten ordezkariak, eta beheko lerroan eskola txikitan hezitako ikaslerik zaharrenak eta egungoak.

Ezkerretik eskuinera: Mikel Olano Eskola Txikien Koordinakundeko lehendakaria ikurra ematen ari zaie bizitza eskola hauei eskaini dioten bi irakasleri: Mito Vega eta Ixiar Irulegi. Juan Karlos Izagirre Donostiako alkateak udalen ordezkari moduan hitz egin zuen eta Martin Garitano Ahaldun nagusiak landa garapenaren ikuspegitik. Bernardo Atxaga, eskola txikitik mundura zabaldutakoa, txikien fabore mintzatu zen. Antonio Belokik, ikasle zaharrenen ordezkariak, duela 25 urte Bidanian festa antolatu zutenekoa ekarri zuen gogora. Lurdes Imaz, Euskal Herriko Ikasleen Gurasoen Elkarteko koordinatzailea mikroan, eta ondoan Izaskun Karrera, Eskola Txikien Koordinakundeko aurreko lehendakaria.

- Gipuzkoako Eskola Txikien 25. Festa -

26 herriren bihotza Hezkuntza publikoa eta herri proiektua batzen ditu eskolak Gipuzkoako 26 herri txiki eta auzotan. Bere oinarri ditu hiru hanka: udalak, irakasleak eta guraso-ikasleak. Hirurek elkartuta babesa eta bultzada eman zioten mugimenduari Larraulen, ekainaren 3an.

Estitxu Eizagirre Kerejeta Argazkiak: Yolanda Gonzalez

EKITALDI NAGUSIAK Gipuzkoako eskola txikien pisua oholtzaratu zuen. 23 alkate eta zinegotzi igo ziren, eta Juan Karlos Izagirrek hitz egin zuen: “Eutsi eskola txikiei, herri eta auzoak bizirik egon daitezen”. Ondoren 26 irakasleak taularatu ziren eta Mito Vegak eta Ixiar Irulegik hartu zuten hitza: “Zaindu adin aniztasuna, gure altxorra hori da eta”. Gurasoen ordezkaritza igo zen ondoren, EHIGEko Ana Eizagirre eta Lurdes Imaz, Baikarako Imanol Zubizarreta eta Eskola Txikien Koordinakundeko aurreko lehendakari Izaskun Karrera. Imazek gogorarazi zuenez “eskola txikietan gurasoen parte-hartzea ezinbestekoa denez, badugu hauengandik zer ikasia”. Martin Garitano Ahaldun nagusiak, taulara igo eta “Aldundiak beti babestuko dituela” hitz eman zuen. Herri bakoitzetik bertan ikasitako edadetuena igo zen ondo-

ren (asko 80 urte bueltakoak), tartean Isabel Belar, Angiozarko 97 urtekoa. Antonio Belokik hitz egin zuen horien izenean, euskararentzat eskola hauek harrobi direla azpimarratuz. Ordezkari bakoitzari Mikel Olanok, Eskola Txikien Koordinakundeko lehendakariak, eskola txikia irudikatzen duen hiru hankako aulkia eman zion.

Ondoren egungo ikasleak igo ziren, eta Karlos Irazuk egindako logotipoa osatu zuten, hezkuntza haur bakoitzari nola egokitzen den adierazten duena. Larraulgoek Olaberriakoei eman zioten lekukoa, hurrengo urtean festa han izango da eta.

Bernardo Atxaga izan zen bukaerako ezustekoa.

Bere arbasoak Larraulgoak zirela argitu ostean, txikia proportzioan indartsuagoa dela azaldu zuen Galileo Galileiren pasartearen bidez. Jexux Mari Irazuk egindako bertsoa elkarrekin kantatuz bukatu zen ekitaldia, eta ikasle zaharrenek uso mezulari bana askatu zuten amaieran, han esandako hitzak lau haizetara zabal ditzaten. n 2012 KO

EKAINAREN

17 A

15

- Hondakinak -

George, hain ona al dago?

2010ean kafe espresoa egiteko 10.000 milioi hondakin kapsula produzitu ziren munduan.

Nespressok birziklapen kanpaina jarri du martxan, baina Italiako Rifiuti Zerok badu alternatiba merkeagoa eta ekologikoagoa: kapsula berrerabilgarriak.

Urko Apaolaza K AFE KAPSULATXOAK birziklatzeko hitzarmena sinatu dute Garbikerrek –Bizkaiko hondakinen kudeaketaz arduratzen den elkarte publikoak– eta Nestlék. Garbiguneetan eta puntu berde mugikorretan bilduko dituzte kapsulak, ontzi laranja batzuetan, eta ondoren Nestlék Bartzelonan duen tratamendu planta batera eramango dituzte. Aluminioarekin lorontziak egiten ei dituzte eta kafe-hondarrekin konposta. Horrela, multinazional suitzarrak produkzio zikloa ixten du. Baina dena ez da hain distiratsua negozio horretan.

Monodosi kafe espresa 1970eko asmakizuna bada ere, 2000. urtetik aurrera hasi zen Nestléren Nespresso marka kapsula horiek esplotatzen.

Horretarako, urte haietako beroaldi eta aberastasun zaluarekin bat zetorren formula bilatu zuen. Irribarre seduzitzailea, ahots sakona eta pose elegantea. Esklusibitatea, luxua eta sofistikazioa. Kafe bat paradisuaren truke.

Zaila behar du George Clonney-ren klubekoa ez sentitzea Nespressok irudikatzen duen mundu pijora erorita. Eta emaitzak hor daude: kapsulen modak kafearen sektorea irauli du eta marka guztiak lehian sartu dira.

Kafe espresa egiteko, zapaldutako kafeari ura iragazi behar zaio 15 bar inguruko presioz eta denbora laburrez. Kafea kapsula hermetikoan jarrita, dosi zehatzean ur presio altua sartzea lortzen da, ezer zikindu gabe gainera. Horratx miraria! Baina ordainetan, kafe-hondarrak “preso” daramatzan ontzitxo bat geratzen zaigu. Hondakin bat. Zer ekarri du horrek? 2010ean, esaterako, 10.000 milioi hondakin-kapsula sortu ziren; bata bestearen

16

2012 KO

EKAINAREN

17 A

ondoan jarrita munduari aluminiozko bost uztai egingo genioke nahi izanez gero.

“Nespressoren kapsulak %100 birziklagarriak dira” kontraeraso du ingurumenarekin hain curriculum sentibera izan duen multinazionalak (uraren monopolioa, plantazio handietako esplotazioa, hauts-esne kutsakorrak...), eta Ecolaboration izeneko kanpaina efektista jarri du martxan hainbat herrialdetan. Kapsulak bere horretan bildu eta berak birziklatzen ditu. Suitzan, ama-sorterrian, aspaldi hasi ziren, eta kapsulen %70 jasotzen dute; helburua da 2013rako mundu osoan saltzen diren Nespresso kapsulen %75 birziklatzeko eskuratzea. Kanpaina horri lotuta dago Bizkaian Garbikerrekin egindako hitzarmena.

Nespressok Bada dioenik, Nespressoren bonboiak birzimarketin operazio klatzeko hain errazak ez direla. Aluminioa borobila egin du estaltzen duen kapa fin hori –kapsula kolorez Clooney apaintzen duena– bereizteko lanak dituzte, aktorearekin. eta berdin pasatzen da plastikozko estalkiareKapsula bakoitza kin, energia asko kontsumitu behar baita 0’33 zentimotan banandu eta birziklatzeko. Bestalde, zein da kobratzen du.

Garestiagoa litzateke kapsulak produzitzeko kostu ekologikoa eta aluminioa erauztean sortzen den kutsadura? kostu ekologikoa kontuan hartuz gero. Zenbait kasutan, gainera, ez dira birziklagarriak. Nespressoren lehiakide den Lavazza marka italiarrak adibidez, polipropilenoz egindakoak erabili ohi ditu. Donostian Zero Waste Europek egindako biltzarrean Rosanno Ercolini adituak jakitera eman zuenez, Italiako Capannoriko hondakinen ikerketa zentroan polipropilenozko kapsula horien afera ikertu dute –munduko kapsulen %10 Italian kontsumitzen da–. Capannoriko Rifiuti Zero

Hondakinak R IFIUTI Z ERO C APANNORI

D EIA

C ENTOCAFFÉ

-

Ezker-eskuin: Bizkaiko Foru Aldundiko eta Nestlé España-ko ordezkariak Derioko garbigunean; Centocaffé enpresak merkaturatzen dituen ekokapsula berrerabilgarriak; eta Italiako Capannoriko Rifiuti Zero ikerketa zentroak egindako infograma, hor azaltzen dira zein diren ingurumena gehien eta gutxien kaltetzen duten kafea egiteko moduak.

zentroaren webgunean ikus daitezke emaitzak, hemen batzuk:

ko plan bat diseinatu dezatela, eta ezer baino lehen kafe berdearen eta bidezkoaren kontsumoa bultzatzeko estrategia has dezatela.

• Kapsula horien diseinuan akatsa dago, Capannoriko Rifiuti Zerokoek prestaturibirziklatzeko desegokia da. ko power pointean oso irudi argigarria azal• 250 kapsula egiteko 2 litro petrolio, 4 tzen da (goian ikusgai). Ingurumena gutxien litro ur eta 22 kwh energia behar da. eta gehien kaltetzen duten kafea egiteko • Horren ordez, konpainia handiei promoduen eskema antzeko bat da. posatu diete ekokapsula (ecopad) berrerabilGanbarako errota zahar maitea atera eta garriak sustatzea, 250 aldiz kafea betiko italianan egiteko erabiltzeko modukoak. Exisordua dela dir udi, amona Zentzurik ba al du pre-Lehman titzen dira, Centocaffè Mañolik egiten zuen bezain enpresak egiten ditu, Lavaz- Brothers klub bateko sozio garela goxoa, portzierto. Atzekoz za eta Nespressoren makine- amesten jarraitzeak? Edo zentzua aurrera ari baikara. Zer zentzu kin bateragarriak gainera. dauka 30 gramo kafegatik 50 galdu dugu?

Italian ikusmina sortu dute gramo hondakin sortzea? Zer eta telebistako saio nagusiezentzu, Nespressok aitortu tara iritsi da berria. Biocap edo kapsula bioduenez, kafe kikara bakoitzeko 82 gramo degradableak ere badaude.

CO2 sortzea? Clonneyren irribarrearengatik Nespressori 0’33 zentimo oparitzeak ba al Ez da inon Garbikerren eta Nestléren du zentzurik? Zentzurik al du pre-Lehman arteko hitzarmenaren letra txikirik publikatu Brothers klub bateko sozio garela amesten –antza, Tradebe enpresaren esku geratuko da jarraitzeak? Edo zentzua galdu dugu? gestioa–, baina haien onkerian sinesten baduGaldera beste modu batera gu, Garbikerreko arduradunei eskatu behareginda: merezi du zarrastelkeria ko genieke denborarik galdu gabe Capannohori guztia pagatzea kafe goxo riko Komunarekin harremanetan jar batengatik? Hain ona al dago, daitezela, kapsula berrerabilgarriak sustatzeGeorge? n

2012 KO

EKAINAREN

17 A

17

- IRITZIAREN LEIHOA -

ZAngel Erro IRTAK I DA Z L E A

Errespetu osoz J OSU S ANTESTEBAN

enbora batez ezbaian ibili ondobirlotu ahal izatearen uste zintzoan. Bihoren, engainua eta normaltasuntzez estimatzen diet. itxura luzatu ala ez, gertatutakoa Baina, errespetu osoz, hizkuntza berri bat kontatzea erabaki dut, artatzen ikasteko nekeak gainditzen nau. Euskara nauten medikuek hala aholkatuta, bezain korapilatsua, gainera. Dagoeneko ez euskaltasunarekiko nire harremana egoki dut burua holako kontuetarako. Gazteago hasiko badut berriro ere. banintz... Lanak ez dit ezertarako astirik Nire kasua ez da lehenengoa. Medikunuzten eta krisialdiak ez ditu gauzak errazten. tza-bibliografiak beste asko jaso ditu.

Nork bere gaitasunak neurtzen jakin behar.

Shock traumatiko batek hainbat afasiaIngelesa ezinbestekoa da gaur egun, eta, klase (zenbaitetan, itzulgar riak) eragin bestela, aspaldian dut alemana (gaurko egoeditzake. Batzuetan, hizkuntza-ahalmen ra ekonomikoan irteera franko eskaintzen zehatzak desagertzen dira (alexian, esateraduena bidenabar) ikasteko apeta, eriondoan ko, irakurtzeko gaitasuna, baina ez idaztehainbeste lagundu nauten Schuberten Lieder koa, galtzen da; paziente anomikoek, berriz, azkenik ulertu eta Zettels Traum jatorrizkoan lexikoaren biltegia dute kalteturik: batzuek leitu ahal izateko, besteak beste. ezin dituzte izen konkretuak burura ekarri, Argi eta garbi maitasun berezia diot eta baina bai abstraktuak; bestetzuek ezin beti gordeko diot euskarari, ez alferrik haren dituzte gauzaki bizigabeak izendatu‌), kalabaroan pasa dut (kasualitatea da?) zehazki tearen kokapena zein den. Ama-hizkuntzak neure bizialdiaren erdia. Egiazki opa diot, eta helduaroan ikasitakoek garuahal duen neurrian, gara dadila eta sarneko alde ezberdinak hartzen bidea izan dezala oraindik debeku zaizdituzte. Garezurra irekirik eginkion alorretan, pluraltasun eta hizdako ebakuntzetan lokalizatu tunen askatasunetik, inposaketarik ahal izan da ikasitako mingabe. Ez gutxitan, euskal kantzairak non kokatzen diren tak aditzean, melankolia nagusi(zona horiei deskarg a tzen zait; hitzen esanahiaz ez naiz elektriko txikiak emanez, jabetzen, baina sakonean ulertzen hizkuntza horien mintzaditut, sentimena –txorien txorromena inhibitu ahal izan da txioek itzultzaileen beharrik ez tarte batez). Kalte neuronal duten modu berean– bihotzeraizehatz batek hizkuntza bat no iristen baita. Nik idatzitako ezaba dezake disko gogorreeuskarazko liburuak ezin irakurtik, desinstalatu. tzeak ere tarteka bihozmintzen Horixe gertatu zait niri. dit; baina hainbeste dago leitzeko Modu partzialean ingelesa eta zerbaitegatik diraukete itzuli (7 urterekin ikasten hasi ningabe... tzena, honek garrantzirik balLehengo ezagunak, batzuk lagundin balu) eta euskara oso-osominak, itzurtzen ditut orain, gogaitzen rik (17rekin ikasten hasia) ahaztu baitit nik gaztelaniara behartzeak eta ditut. gogaitzen baitit nitaz ahaztu eta, solasa biziaSenide eta adiskide guztien babesa goturik, haien artean euskaraz jarraitzeak ere, eskertu nahi dut; bereziki irri edo apalago hitz egiten dutenean neure Patxi Larrionek eta Alberbaitan galdetzen dudalarik nitaz arituko ote to Barandiaranek jokatu diren. duten papera, asteotan ni estaltzeaz gain, Hona bidali gutun ireki honen irudia: beren burua eskaini baitute euskara niri berribidez, adiorik ez, eskarrik asko rakasteko, prozesuak berak oroimenaren Antton Olariaga danori eta betira arte. gorua askatu eta orain arteko bizitzaren haria (Erredakzioan itzulia). n

D

18

2012 KO

EKAINAREN

17 A

- IRITZIAREN LEIHOA -

G O RAsisko Urmeneta A PRO NOBIS

2012 KO

EKAINAREN

17 A

19

- IRITZIAREN LEIHOA Iñaki Zubeldia I DA Z L E A

Idiazabal, gazta zati bat baino gehiago DANI B LANCO

tasuna eta bizinahia azaldu zuten modu diazabalgo herriak eman duen baketsu bezain ludikoan. Hunkigarria da fruiturik bikainenetakoa izango da Europako bi herri zahar hauen bizinahia Gazta zati bat filma. Herri baten eta euren tradizioak eta bizimoldeak gornahia –zer eta nolakoa izan nahi detzeko egiten duten ahalegina. duen erabakitzeko eskubidea–, Film xumea da, handiusterik gabea, autenoinarrizko eskubidea bestalde, da film tikoa, eta autentikoen artean benetakoena honen leitmotiva. Horren inguruan biraka Luis artzaina. Artzainaren pertsonaiak film dabil film osoa, baina a zer-nolako ibilbidea xume hau handi egiten du, pertsonaia sotil jorratu behar izan duen gaztaren herriak. eta tolesdurarik gabeek denok txunditzeAngel Oiarbide da ideia hori izan eta bulko duten ahalmenarekin. Azkenean, Luis tzatzen aritu dena. Lehenbizi herri mailan artzainaren gazta zatia Nazio Batuen Eraindarrak biltzen ahalegindu zen erabakikunderaino iritsiko da, gure herriak eratzeko eskubidearen aldeko kanpaina kunde horretan herri libre gisa egon nahi horretan, ideologia politiko desberdinetaFilm xumea da, duela aldarrikatuz. ko jendea elkartuz. Eta herrian fruituak handiusterik gabea, Egitasmo honi Nazioen Mundua deitu eman zituen egitasmo horrek: erabakitzediote eta dagoeneko Goierrira zabaldu da. ko eskubidea defendatzen zuten beste autentikoa, eta Idiazabalgo herriak eredu bikaina eskaini herrialdeen jokabidea aztertu zuten (Queautentikoen artean bec eta Eskozia), bereziki azken honetadigu guztioi konturatzeko herri proiektu koa. Gero, bideak ireki zituzten Eskoziajator bat dagoenean, lehenbizi sinetsi egin benetakoena Luis ko politikariekin eta herritarrekin behar dugula horretan, gero indarrak artzaina. Artzainaren bildu norberaren ideologia eta aukera polielkarretaratzeak egiteko. Ondorioz, Idiazabalgo talde handi bat, laurogei bat pertsonaiak film xume tikoen gainetik eta, batez ere, Angel bezalagun, Eskoziara joan zen eta izugarrizko lako gidari kementsu eta argiak jarri horrehau handi egiten du ekitaldia eta festa antolatu zuen politikalako ekimen baten gidaritzan. riak eta herritarrak uztartuz. Gero, EskoFilmak barru-barruko fibrak astintzen ziako talde handi bat Euskal Herrira ekadizkizu eta bukaeran ahorri zuten jaialdi erraldoia antolatuz, zapore gozo bat uzten dizu, herriaren eta politikarien presentziarekin “hau dena posible da, boronhemen ere. Eta ederrena, bi herri zahar hauek datea behar aurrera eramateko” beren folklorea, herri kirolak, musika, elkarpentsamenduarekin batera. n

I

«

»

TXANDAN Amatiño

Zaharra berri

Euskal politikak garai berritan diharduenik ezin uka. Eta ez, soilik, politikagintzak irabazi duelako, oraintsu arte zenbait girotan –arrunt asko eta ezinbesteko bailiren– erabili ohi ziren terminologiak, mezu-motak eta aldarri-jarioak erabat zaharkitu eta zentzugabetu direlako baino.

Aldaketaren adierazgarri Amets Arzallus mugakumeak, mugez hain zuzen, jarritako bost bertso eder bezain zehatz eta doi, zeinetan bosgarrenak dioen: “Baina guk sartu nahi dugu denak doazen gurdian / pentsatu gabe zer kirats duen zulo horrek

20

2012 KO

EKAINAREN

17 A

ipurdian / gero bizitza galtzen uzteko lau mugarriren guardian / beste zentzu bat bilatu gabe, garenaren izerdian / guk estatua nahi ote dugun mixeri horren

erdian”.

Hausnar horrek zer ikusi gutxi du gero azken berrogei urtean bertso-girotan nagusi izan den erretorika arolarekin eta bai, ostera, euskal abertzaletasunak –Koldo Eleizalde, Ixaka Lopez Mendizabal eta Jose Eizagirre idazleen ordezkaritzaz– Lausanneko nazionalitateen kongresuan (1916) aldarrikatu zuenarekin. n

- IRITZIAREN LEIHOA Eider Alkorta P O L I T O L O G OA

Anai-arrebak?

I ÑIGO A ZKONA

asagoitik PSEri emaniko babesaren amaieraren berri eman orduko, hauteskunde aurreratuen inguruko ezbaia berpiztu da. Hurrengo autonomia hauteskundeetan lehian izan ahal diren jokalari guztiak, itxuraz behintzat, pozik utzi zituen. Azkenean, alderdi abertzaleek behin eta berriro kritikaturiko gobernua hautsi da, baina, benetan, nork nahi du hauteskundeen aurrerapena?

Batetik, EAJ eta polo subiranistaren izenean aurkez daitekeen koalizioa hautagai gabe harrapatu zituen hausturak, Sorturen inguruko epai eza ahantzi gabe. Bestetik, konfiantza mozioa eskatzea zilegi bezain Hauteskundeak alferrikakoa da, lehendakariak berak proposatu beharko bailuke Legebiltzarrean, eta gerturatzea oztopotzat bere buruari harriak borondatez botako ez jotzen dut akuilutzat dizkionaren dudarik ez du ia inork izango. baino, eta ez dut Azkenean zalaparta asko, baina sorpresarik ezean, PPk babestutako PSEren gobernua- 2009ko gobernuaren ren iraunkortasunaz mesfidati azaldu gineondoren bi arimen nak, hauteskundeak zertxobait aurreratuz ere, ia legegintzaldi osoa beteko dutela senidetzea ekarriko onartzea besterik ez zaigu geratzen. zuenaren ideia Eta berriro kanpainan murgilduak gara, hauteskunde aurreko inkestak martxan partekatzen dira. Nerbioak ere bai, hori diote behintzat, alderdi eta medioen berriketa-lekuetan. Ingurumari honetan, berria ez den abertzaleen arteko akordio baten beharra

B

«

»

mahaigaineratu da. Zenbaitek balizko bateratze hau hauteskunde lehiatik kanpo kokatu nahi dute eta autodeterminazio eskubidearen er rekonozimenduaren baitako elkarlanaren beharra azpimarratu dute.

Erabakitze eskubidearen inguruko ekimen komun bat ez dut ezinezko ikusten, bestelakoa litzateke ze helburuekin eta ze bitartekorekin eta hortik haratago naziogintza hain ezberdin praktikatzen duten abertzaletasunaren bi arimen arteko elkarlan sendoagorik posible litzatekeen. Bateratze honen aldekoek abertzale oro anai-arreba direla adierazi dute eta gai honetan behintzat bidaia batera egitearen beharra azaldu dute. Nik neure dudak ditut aldarrikapen batetik haratago, une hauetan beste elkarlanik izan daitekeen. Hauteskundeak gerturatzea oztopotzat jotzen dut akuilutzat baino, eta ez dut 2009ko gobernuaren ondoren bi arimen senidetzea ekarriko zuenaren ideia partekatzen. Partida, epe motzean behintzat, batzuek familia bar r uan kokatzen dituzten bi arimen artean ikusten dut. Hori bai, lehian bigarren geratzen denak, abertzaleak, anaiarrebak, garaile atera direla esango du seguruenik, abertzaleak gehiengoak diren herrietako egunerokotasunean jokaerak bestelakoak izan arren. n

HIRUKO TXIKIAN Joxemari Ostolaza eramaten gaitu zenbaitetan urrunera bertan ez dugunaren xerka. Bertakoa aski ez, eta leku arrotzetara jo behar izaten dugu gure bizi beharrak berdinduko baditugu. Beste aunitz gu bezalatsu badabiltzanez, aurpegi desberdinez marka bertsuak ikusten ditugu bazter hauetan. Alimaleko eraikuntza publikoak paratu dituzte gure talentuak erakutsi ditzagun, hangartzar hauen neurriko tarifak kobratzen dizkigutelarik. Feriak. Kafeak bi euro, bokadiloak zortzi. Oraingoan Kataluniako Bartzelonan gabiltza. Albakoek baino eremu soberakin gehiago dute hemen, hiru laurdenetan hutsak, oihalez ezkutatu

ezinik, gu bezalakoak artatzeko. Sendagileak eria nola behar ditugu guk ere bezeroak, aurkitzeko esperantzan paraje hauetaraino etorrita. Internazional izena daraman honek, nazionaletik gutxi du. Inguratzen zaizkigun ale solteak –bertako bezeroak katalanez agurtzen datozkigu –ingelesa dute gogoko hizkuntza, hau mintzatzeak, berez, doituagoak egingo bailituen Lyonekoak barne. Harritzen dira ttarraka-ttarraka frantsesez zuzentzen gatzaizkielarik, ez daude ohituak. Horrela ohartu dira bere artean ingelesez ari ziren biak frantsesak zirela. Domage. Talentu krisiak bizi gaitu, handikeriak jota. n

Ogibideak

2012 KO

EKAINAREN

17 A

21

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Pablo Sastre

«Erne ibiltzeko garaia da»Ð (Madril, 1958). Idazle oparo eta ezohikoa. Irakurle porrokatua, narrazio eta nobela zalea.

Alta bada, fikziotik aldendu eta bi saiakera idatzi ditu iragan urteotan: Gauzen presentzia eta Gizajendearen ahitzea (Elkar). Elkarren segidakoak eta osagarriak.

Mikel Asurmendi Argazkiak: Dani Blanco

Gauzen presentzia aurkeztu zenuenean, hamabost urte preso egon ostean kalera atera zen pertsona baten harridura aipatu zenuen: “Jendeak zenbat gauza daukan” zioen hark, harrituta. Beste bost urte pasa dira harrezkero...

Kontsumoak gauzen ugaritzea ekarri duela diot liburuan, gu produkzio sisteman gaudelarik, eta horrek ez dauka etenik. Azken urteetan hazi ezinezko egoeran sartu gara

–saihestu dezagun krisiaz hitz egitea–, dirua eskastu da nonbait eta jende asko mugak badirela konprenitzera heldu da. Badago ere harridura hori. Halere, 20 urte preso egon dena irtetean harrituko da ikusten duenarekin, noski. Izan ere, azken bost urte hauetan ez dago ordenagailua edo mugikorra bezalako nobedaderik edo tamainako berritasunik, baina jendea hurrengo sorpresaren zain 2012 KO

EKAINAREN

17 A

23

Pablo Sastre

erdiko kaiera

kultura eta aisia

tu ditugu, baina jabegoa Estatuarena edo pribatua izan, ez da jendearen eskutan izan.

Esperientzia sozialistaren krisia sistema produktiboaren krisia da, baina krisi humanoa ere bai.

dago. Nanoteknologia hor dago eta laster zerbait berri izango ote den susmoak daude.

Harritzeko kapazitatea gero eta gutxiago ote dagoen nago. Alegia, ohikerian erori gara, telefonoaren eta ordenagailuaren erabilera arrunta da –traste aztoratzaileak– pentsa ezin genuen punturaino. Gauzen aldatu beharrak ohitu gaitu, eta esango nuke, gaizkian ohitu garela, horrek problema asko sortzen digula, baina, neurri batean, nahi dugulako da. Edo, agian, gauzak erabiltzen ditugu ez dugulako asmatu horiei aurre egiten eta dakartzaten konplikazio guztiak onartu egin “behar” izan ditugu.

Liburua ez da “desastrea”ren lekukotasuna, haatik, “hondamendia” iritsi den garai honetan are iradokigarriagoa da, kitzikagarria.

Berau idazten ari nintzenean mugarri batera iristen ari ginela jabetu nintzen. Hori historian askotan izan da, eta ez naiz mugarri milenarioaz ari. Esango nuke XVIII. mendetik hona, progreso eta garapen materialaren ertzera iritsi garela. Ez da goranzko biderik jada, deshazkundeaz edo ez-hazteaz hitz egiten da.

Hondamendiak aurpegi asko dauka: kapitalismoarena bat da, baina ez bakarra. Progresoaren kritika ere egiten duzu.

Aurpegi asko dauka, eta horietako batzuk ez dira horren hondamenditsuak. Beti izan(go) dira “ondo” bizi(ko) direnak. Badaude progresoan sinesteko arrazoiak dituztenak.

Ordea, jende asko duela 50-60 urteko egoerara itzuli da: etxean pilatu behar izan da, lan baldintza txarrak eta segurantzaren galerak ugaritu dira. ELAko kide batek zioen greba egunetako batean “krisia sistema kapitalistak asmatu duela erreformak egiteko”. Ados nago. Baina krisi mota asko dago. Sozialismo errealaren eta kapitalismoarena krisiak ezagu-

24

2012 KO

EKAINAREN

17 A

“Hainbat gaztek mendialdera jo du orain. Sintoma izan daiteke gazte batzuk herri txikietara joatea berriz ere”.

Ivan Illich gustuko pentsalaria duzu. Eskolak transmititzen dituen baloreak gaitzetsi eta berean emandako ezaguerak zalantzan jarri zituen Illichek.

Ivan Illichek hezkuntza sistema, osasun sistema, laguntza sistema eta beste gauza asko kritikatu zituen. Niretzat kritika horiek erreferentzia izaten segitzen dute. Bestela, jarrai dezakegu kapitalismoaz edo sozialismoaz, edo monarkiaz edo errepublikaz hitz egiten, eta badira gauza oinarrizkoago batzuk. Hezkuntza, adibidez, edozein dela ere sistema politikoa, Estatuaren eskupekoa izatera iritsi da denean. Badira mailak, eta Kubak, esate baterako, bere sozialismoarekin, bere doako irakaskuntzarekin, eta bere enpeinuarekin, lortu du hirugarren munduko “txapeldun” izatea. Baina, hemen bezala han ere, eskola ez da jendearen eskukoa. Hori du batik bat Illichek kritikatzen. Ez du barrutik hezkuntza nola hobetu dezakegun aztertzen soilik, ez du eskola alternatibo bat proposatzen, eskolaren alternatibez mintzatzen da bera.

Gure zibilizazioaren azken txanpan al gaude, naski?

Halako iragarpenak egitea ez zait gustatzen.

Gazteei horretaz hitz eginez gero, kontu zaharrez ari garela ematen du. Halere, guk orain dela 40 urteko baserri bizimodua ezagutu genuen. Europako nekazarien zibilizazioaren arrasto batzuk ezagutu ditugula esatea daukagu, eta kasik bateratsu, azken arrasto horiek ezabatzeaz gain, oraindik ere horiek bilatu egin litezkeela esango nuke.

Hainbat gaztek mendi aldera jo du orain. Sintoma izan daiteke gazte batzuk herri txikietara joatea berriz ere, eta halaber, iraganeko bizimodua utzi beharra. Alegia, aldaketa horiek oso inportanteak dira ikusteko zer baliatu dezakegun lehen garaiko bizimodutik.

Erne ibiltzeko garai da hau.

Zure bizimodua tarteko, zure burua ageri da liburuan. Mundu honetan esan ohi dugu: “Ezin dugu ezer egin”. Zuk “ez egitea” edo “ez kolaboratzea behintzat” proposatzen duzu.

Oso barrutik bizitako gauzez ari naiz. Liburuan –liburuetan– jendeak esaten duenaz, ezagutu dudanaz ari naiz, bizi ditudan ondorioak ere badaude. Jarrera bat da. Nahikoa erradikala izan liteke, gauzak aipatzeaz aparte, zein mekanismoan sarrarazten gaituzten eta sartzen garen aztertu dut. Erabiltzen ari

Pablo Sastre

kultura eta aisia

erdiko kaiera

garen tresnez eta ematen ditugun pausoez ea jabetzen ote garen azaldu dut. Adibidez, orain modan jarri da jaten dugunaz kontziente izatea. Ondo da. Ematen du jendeak hori ondo ulertu duela, eta erabilera batzuetan puntu kritikoa garatu dugu. Konklusioa baldin bada ez dugula hau edo hura erabili behar, bada, izan gaitezen kontsekuente. Edo, beste hau ere: jende asko dago haserre mugikorrarekin, ziria sartu bide digute. Bada, mugikorra ez badugu nahi, erabili dezagun kabina.

Kabina jende askok erabiliko bagenu –orain beste modu batez beharbada–, kabinak denetan baleude, ondo zainduta, agian ez litzateke mugikorraren beharrik izango. Noski, baldin eta ez-haztea interesatzen bazaigu. Dena den, jendea, gehiena, ez dago bide horretan.

Gizajendearen ahitzea hizpide orain. Elkarrizketa finkatzean [goizeko 8:30etan geratu gara] telefonoz esan nizun “lasai, ni goiztiarra naiz”. Bestetzuk “gautxori” dira.

Egun, agian bitasun hori ahitu da gizajendeongan.

Geure erritmoa zein den galdetzen didazu? Berez, naturaren erritmoa.

Eta egungo erritmoa hori haustera etorri da. Baina ez da gauza berria.

Erlojua dagoenetik, gutxienez, eta horren arabera funtzionatzen dugunetik aldatu zen erritmo naturala. Orain dela aurki berrogei urte iritsi nintzen Iparraldera, eta han, Espainia aldean ez bezala, udaz eta neguz orduak aldatzera behartuak ziren dagoeneko jendeak. Baina Urepeleko sukaldean erlojuak beti ordu bera ematen zuen: etxekoak ez zuten aldatzen, “eguzki orenarekin” bizi ziren haiek. Orain nor bizi da hola? Ikusten da, bada, gaizkian ohitu garela.

Protestak izan dira, ordu aldaketa horiek ezin moldatuak eta desajusteak sortu dituzte haur eta zaharrengan bereziki, baita edozeinengan ere. Badago arrazoi jakinik? Azkenean pentsatzen duzu, jendea desegituratzeko. Baina onartu egiten ditugu. Lehengo baserritarrek desobedientzia jarrerak edo sintomak izaten zituzten bederen.

Sentimenduak, espazioak, gizon-emakumeak eta haurrak ageriago dira liburu honetan. Hau da, gauzen alboan pertsonak daude.

“Liburuetan jendeak esaten duenaz, ezagutu dudanaz ari naiz, bizi ditudan ondorioak ere badaude”.

Gizajendearen ahitzean badago trazatu bat.

Aurreko liburuan neure bizitzako hainbat gauza txertatu nituen bezala, hemen, nire bizitzaren trazatu horretan, badago mugarri bat, ni jaio nintzeneko urtea. 1950-60ko bi argazki daude liburuan. Pedro da aipatzen dudan pertsona. Extremaduratik Andoainera bizitzera etorri zena, bera ere nire adinekoa da. Jendearen ahitzea adierazi nahi izan dut, nola ikusten dudan ahitu edo nekatu den jendea, gaizkira ohitze horretan ikusten diren sintomak. Argazki batean ijitoak eta bestean nekazariak ageri dira, denak ere garai hartakoak. Nik haiek ezagutu nituen txikitan, Madril inguruetan. Buelta bat ematera atera eta antzeko jendea ikusten nuen, hola-halakoa. Hau da, nekazari zibilizazioa2012 KO

EKAINAREN

17 A

25

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Pablo Sastre

minak, inongo minak tokirik ez duen mundu baterantz ari gara oldartzen”.

Liburuari aurrena beste izen bat jarri nion, azpitituluan geratu dena. Gizon-emakumeen senKutxa poema ere paratu duzu. timenduez hirugarren industria-iraultzaren garaian Nire literatura gero eta murritzagoa da, (2009). Sentimenduez jardun dut, egin dituhitzak ateratzea gero eta gehiago kosta zait dan irakurketek sentimenduen bila eraman alde horretatik, saiakera aldera naute. Oraingo gizon eta emajoaten zaizkit hitzak, eta poema kumeek sentitzen dutena eta “Esperientzia sozialistaren krisia lehenengokoena konparatu hori horren froga da. Nire asmoa liburu bat egitea zen, sistema produktiboaren krisia da, ditut. Aurkitu dudan gauzetako ideia horrekin. Liburu bat egibat mina da. Kontua da nola baina krisi humanoa ere bai” ten saiatu nintzen eta ia lortu egiten diogun aurre edo ihes ere bai. 100 orrialde idatzi nuen, minari. Gorputzeko minaz ere baina murriztu eta murriztu, ari naiz. Gauza asko dago testu horretara heldu nintzen. Nire liburuak horren atzean, esfortzuaren aurkako filosofia gero eta murritzagoak dira, ez naiz gauza bat, esfortzuaren ukoa. Gauzak ez direla erraz nobela zabal bat egiteko. lortzen, lurra landu egin behar dela zerbait eman dezan. Eta ez naiz minaren alde, are Andoain zure ibilbideko lekuetako bat izan da. gutxiago kristauen zentzuan, hau da, sufritu Gaztetan Lapurdira joan nintzen, dozenaka egin behar da bizitzan, sufritzera etorri garela aldaketa egin nuen harrezkero, bizialdi luzeedelakoak. Alta, bakoitzak jakin behar du zerna Andoainen egin nuen. Hala bada, bi liburu tara etorri den mundura. Gauza bati uko egihauetan, aurreko beste batzuetan bezalaxe, ten ahal diogula jakin, errefusatu dezakegula. ageri dira, zuzen eta zeharka, herri honi dioHainbat medikuk “gaurko mundan kariño handia, eta berak utzitako marka. duan ez da mina pairatu behar” diote. Aizu, norberak ikusiko du Hona Gaixo-jendea ataleko pasarte bat: “Ahahori nahi duen edo ez. Hitz lezkoa izan edo ezinezkoa izan halako mundua, batean, sentimenduei ukorik ez. n ren azken arrastoak ezagutu ditugu guk, eta on da ez ditzagun galtzera utzi ar rasto horiek...

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Lauaxetaren gabardina Idoye Errazti Olartekoetxeak aipatu zuenez (ezkerrean ageri da, Literaturiaren kartelaren aldamenean), beti jakin zuten beren arropa artean zintzilika ageri zen gabardina hura berezia zela.

Aitaren ardura ez ezik, etxeko guztien eginkizuna zela jantzi hura zaintzea.

ZER OTE DA gabardina bat norberarentzat.

Zer izan liteke, udazkeneko egun euritsuetan ikusi ohi den jantziaz harago. Modaren esanetara joan eta etorri den osagarri berrasmatua. British estiloaren ikonoa.

Nobela beltzetako gangster tiro zaleen eta detektibe gogortuen uniforme tipifikatua.

Columbo tenientearen elementu bereizgarrietako bat. Zinema klasikoko izarrak –Humphrey Bogart, Marlene Dietrich, Audrey Hepburn– nahiz haiek protagonizatutako filmak antzeratzeko modua.

Bakarren baten oroigarria…

Txaber Erraztirentzat, jantziak berak izan lezakeen zentzua bazterrera utzita, bizitza osoko ardura isila izan da, erantzukizun sekretua, “zerutik erorita bezala” jasotako gabardina hura gordetzea eta 40 bat urtez erlikien pare babestea. Hitz bakarrean eta letra larriz esanda, misioa. Ez baitzen edonolakoa. Ez baitzen edozeinena.

Gabardina hura –Erraztik Emakume Abertzale Batza elkarteko kide Concha Azaolari erreleboan hartutako jantzi hura– fusilamentu pelotoiaren aurrean jartzera zihoala erantzi baitzuen Estepan Urkiaga Lauaxeta-k, 1937ko ekainaren 25ean argitutako egunsenti makabro hartan.

Merezi zuen arretaz eta tentuz zainduko zuelakoan helarazi zitzaion Erraztiri. Haren jabea mutiko zenetik ezagutu eta miretsi zuelako –“izar bat zen”–. Mendirako zaletasunak, Mendigoizaleak elkarteak, batu zituelako. Gerora, bere idatziak ere irakurri eta gozatu zituelako. Haren “euskara garbia” goratu zuelako.

Ekainaren lehenean sekretu izateari utzi eta jendaurreko aurkezpena egin zuten biek Larrabetzun. Zutikako esekigailu batean ondo botonatuta ageri zen bata. Eta tente, bete, handi, hauspotu, imitatzen zaila den lur kolorea irradiatuz, jabearen falta salatuz, denborari muzin eginez.

Apalago ageri zen bigarrena, haren urte luzetako zaindaria. Makur, hauskor, hitz egiteko indarrak ere neurtu beharrean, 88 urtetako martxak akituta, denboraren jazarpenari plegatuta ia. Tinko, ordea. Eta alai. Eta lasai, bizitza erdian bere gain izan duen misioa konplituta.

Bien bistaratzeak, bien konplizitateak, omenaldi ezin egiatiagoa eskaini dio poetari.

Eta balio erantsia, Literaturiari.

Garbine Ubeda Goikoetxea 2012 KO

EKAINAREN

17 A

27

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Liburuak kritika

Gustu kontua Helduen literatura |

POESIA

Igor Estankona E XISTENTZIA duda etenbakoa denez, Jose Inazio Lasak (Olaberria, 1956) beste pertsonengan eta maitasunean bilatzen ditu behin-behineko heldulekuak Denboraren hosto artetik trinko honetan.

Ondo hautatu du editoreak adibidetzat ze poema ipini, ideia hau –maitasuna vs. noraeza– ilustratzen baitu ederto: “Barne-taupadak, ezustekoz beteak,/ zoritxarrari men eginez, susmati./ Baina, zurekin batera pausatzean,/ denbora deusezten dute”.

Zergatik poesiara jo, beraz, auzi handien erantzunen xerka? Seguruenik geugandik, barneko isiltasun-galde sakonetatik hasi behar delako hausnarketa oro. Euskal poesian pisu nabarmena hartzen ari den korrontea da filosofia eta lirika uztartzen dituena, etika berezi bat ezarriz estetikari.

Haikuaren dotoreziari eta poesia pur uaren sinpletasunari eransten dio idazleak beraz misterioa atzemateko ariketa beti antzua, beti beharrezkoa.

Libur uan zehar bere buruari itauntzen dio zer ote den lilura eta zer errealitatea.

Tautologia aplikatuz eta Denboraren hosto artetik.

Jose Inazio Lasa.

Erein, 2012.

28

2012 KO

EKAINAREN

17 A

errepikapenaren bidez doa Lasa eraikiz egia bat konstantea: egiarik ez dagoela, ezpada bakoitzaren kontzientzia. Bere alde esan behar da ez dela erretorikoa edo hutsala suertatzen diskurtso hori, eta modu originalean begiratzen diola betikoari.

Norbere baitan esploratzen duen bidaztia da.

Lasak proposatzen dituen bide horietatik ibili edo ez ibili irakurle bakoitzak erabaki behar du. Uneka Denboraren hosto artetik izan daiteke idorregia, pentsamenduaren lurraldeetatik paseatzea idorra delako berez. Finean, poesia mota honek ez du pentsamenduan oihartzuna bilatzen: pentsamendua da. Introspekzioa, hausnarketa, barnekoa ateratzeko beharra… poesiaz jantzia dator guztia, eta ez alderantziz.

Eta gozatzen dut Lasari egindako elkarrizketekin, eta interesgarria iruditzen zait gogoak errealitatea hobetzeko duen gaitasunean sinesten dutenen arrazoibidea. Idazleak berak dio kosta egiten zaiola ulertzea filosofia hitza aparte uzteko dagoen joera, eta errebindikatu egiten ditu “beste era bateko” galderak.

Honelako liburu bat esku artean hartzen dudanean, ordea, ezin eta ahalka gozatzen dut digresioaren poesia: gezur, nabarmenkeria, adornu, edermin eta are itsustasuna bilatzen ditut liburuetan, eta Lasarena bezalako literaturek ez dizkidate eskaintzen. Beti berdin, beti neurtu, beti lau… azkenean gogortxoa egiten zait hainbeste iragazki tautologiko, hainbeste kalkulu filosofiko.

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Diskoak Iker Barandiaran

Ahotsa altxatu gabe, denon lurrean

Surfusion.

Los Galerna.

Iraupena: 35’00’’.

CDak: 5 euro.

Lp-ak: 10 euro.

ARRASATEKO hainbat musika taldetan (The 5 Twisters, Foxy Boxxi, Lost Souls…) ibilitako lagunek 2008an hasitako esperimentua gauza handi bihurtu da bigarren disko honetan. Surf edo rock instrumentaletik abiatuta, konposizioetan estilo askotara zabaldu eta, gainera, saxoa eta harmonika jotzen dituen bosgarren partaidea batu zaie.

Surfa zentzu zabalenean ulertzen dute, zuzenekoetan punk-rocketik hurbil; eta diskoan kolore eta usain gehiagorekin.

Latinoa eta bossanova, garagea (nola ez!), funkya, westerna, Bond-en zein ETBko arratsaldeetako western filmen soinu bandak, psikodelia, Mexiko inguruko mugan aurki dezakegun pasodoblea eta beste. Taldeak bere maila ondo baino hobeto gainditu du eta erakutsi du, abestu gabe ere, asko eta eremu askotan transmititu daitekeela. Inoiz baino irekiago eta biziago. http://www.myspace.com/losgalerna

Iagoba, Los Galerna

«Askok ez dute sekula talde instrumentalik ikusi eta abeslaria irteteko zain egoten dira» Surf etiketa txiki gelditu zaizue?

Estilo berean nahasketa asko egon ohi dira, beraz surf instrumentalean denetarik sartu daitekeela uste dugu: surf klasikoa, westerna eta punk rocka. Nola egiten den, hori da gakoa; egindakoa bihotzez sentitzea. Rockanroll instrumentala egiten dugu.

Zerk erakarri zintuzten surfetik?

Iagoba, eskuinetik hasita, lehena.

Nahiz eta bakoitzak musikalki bere eraginak izan, beti harritu goa da. Baliteke azkenean Galerna gaitu musika horrek, aspaldidanik. Big Band egitea! Ez dugu pentsatu, Taldea osatu aurretik akustiko baina edozer gertatu daiteke. batzuk egiten genituen eta tartean Shadows eta Venturesen bertsioak Zuen zuzenekoak ez dira jarrita ikustekoak… tartekatzen genituen.

Zuzeneko izerditsuak ematen saiaSaxoak eta harmonikak gehiago tzen gara, lokaletik irteterakoan dena borobildu dute emaitza. Galerna eman nahi dugu. Baina hartu-emana familia gehiago handituko zenukete behar da ikusleekin eta askotan zaila ahal bazenute? da, askok ez dutelako sekula talde Bai, kantek beste ikuspuntu bat instrumentalik ikusi eta abeslaria lortu dute eta zuzenean ere freskoa- irteteko zain egoten direlako.

Jazzari ere helduko diozue azkenerako?

Ez dut horrelakorik espero, jazza oso urruti gelditzen zaigulakoan nag o. Agian punka egiten bukatuko dugu, Alacanten esan ziguten surf kontzertu bat ikustera joan eta punk kontzertu bat ikusten bukatu zutela.

Nork daki.

Euskal Herrian arraro sentitzen zarete edo jendeari zuen musika ulergarri zaio eta maite du?

Arraro ez gara sentitzen, egia esan, baina askotan bakarrik eta ahaztuta sentitzen gara. Euskal herrian ez dago garage edo surf eszena handirik, eta zaila da horri eustea, bertan egiten diren kontzertu askotarako ez digute deitzen eta kanpoan egiten diren kontzertuetan gutaz ez dira oroitzen.

Guk aurrera egin beharra daukagu, ez dago besterik. n 2012 KO

EKAINAREN

17 A

29

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Ezpalak Jon Torner

E K A I N A R E N 29 T I K U Z TA I L A R E N 1 E R A BITARTEAN egingo da Heletan (Nafar roa Beherea) Euskal Her ria Zuzenean (EHZ) jaialdia. Ohi bezala, musika kontzertuek osatuko dute jaialdiaren bizkarrezurra, baina eztabaida eta gogoetarako tartea ere izango da. Beste gai batzuren artean, krisi ekonomikoari, euskal preso politikoen egoerari, sexualitateari eta historiari buruzko hitzaldi, mahai-inguru eta tailerrak egingo dira Heletan.

Horiez gain, antzerki eta dantza emanaldiak, erakusketak eta bestelako ekitaldiak ere izango dira hiru egunez. Kontzertuei dagokienez, Public Enemy, Matxura, We Are Standard, Möi Möi, Lisabö, Sepultura, South Central, The Balladurians eta Su Ta Gar dira aurtengo EHZn joko duten musika taldeetako batzuk. Beharrezko informazio guztia (sarrerak, garraiobideak, lo egiteko lekua...) http://ehz-festibala.eu webgunean duzue.

‘Inesaren balada’ irakurriko dute publikoki Hendaian HASIER ETXEBERRIA (Elgoibar, 1957) idazle eta kazetariaren Inesaren balada nobelaren irakurraldi publikoa egingo dute hilaren 13an Hendaiako mediatekan (Lapurdi), arratsaldeko 14:00etatik 20:00ak bitartean.

Orotara 80 lagun inguruk irakurriko dituzte liburuko pasarteak, bakoitzak bina orrialde.

Irakurraldi publikoa mediateka kanpoan paratuko duten pantailaren bidez jarraitu ahal izango da, baita Intenetez ere, streaming bidez. Akelarre kultur elkarteak (www.akelarre-hendaia.com) antolatu du egitasmoa.

Inesaren balada abenturazko nobela bat da, XVIII. mendeko kortsario lapurtarren mundura garamatzana. Liburu horrek Apirila saria irabazi zuen 2001. urtean.

Ana Diez zuzendari tuterarrari atzera begirakoa eskaini dio Euskadiko Filmategiak. Batez ere Ander eta Yul (1989) filmagatik egin zen ezagun gurean Diez.

ETAko kide baten eta drogadikto baten arteko harremana jorratu zuen bertan. Zuzendari hasiberriaren Goya saria jaso zuen lan horregatik. Guztira, zortzi lan eskainiko dituzte uztailaren 3ra bitarte Baionako L'Atalante eta L'Autre aretoetan, Bilboko Golem Alhondigan, Donostiko Antzoki Zaharrean eta Gasteizko Guridi Zinemetan. Mexikon errodatu zuen Elvira Luz Cruz, pena máxima (1985) dokumentalak emango dio hasiera zikloari, eta La mafia en La Habana (2000), Galíndez (2002) eta Madrid, mon amour (2004) dokumentalez gain, Ander eta Yul (1989), Todo está oscuro (1997), Algunas chicas doblan las piernas cuando hablan (2001) eta Paisito (2008) fikzioak ere eskainiko dituzte.

David Azurzak eta Koldo Izagirrek opera bat sortu dute, Migel Joakin Eleizegi Altz oko Haundia (18181861) protagonista duena.

Tolosako Hodeiertz abesbatzak grabatu du 2,42 metro luze izatera iritsi zen Altzoko Haundiari buruzko opera.

“Harrigarria da nola bere figura ez den baliatu folklorean, kantuan eta literaturan, erraldoien figurak aukera handiak ematen dituelako” adierazi zuen Koldo Izagirrek aurkezpenean. Jagoba Fadriquek jarri dio ahotsa Eleizegiri.

Besteak beste, Anjel Alkainek, Maite Arruabarrenak, Kike Amonarrizek eta Leire Alargunsorok ere hartu dute parte egitasmo horretan. Proiektuari buruzko informazioa eskuratu eta operako pasarte batzuk entzuteko webgune honetara jo dezakezue: http://altzokohaundiaopera.blogspot.com.es

Zizur Txikiko San Fermin ikastolak, Nafarroa Oinez festaren antolatzaileak, Donostiako Kutxa Boulevard aretora eraman du Artea Oinez 2012 erakusketa ibiltaria. Orotara 60 artista ingururen eskulturak, margolanak eta argazkiak jaso dituzte uztailaren 8ra arte ikusgai izango den erakusketan. Tartean dira, adibidez, Jose Luis Zumeta, Nestor Basterretxea, Dora Salazar eta Jose Ramon Anda. Obra guztiak izango dira salgai, eta jasotako dirua San Fermin ikastolarako izango da.

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

30

2012 KO

EKAINAREN

17 A

I NDALECIO O JANGUREN / G UREGIPUZKOA

Hainbat gairi buruzko eztabaidak izango dira EHZ jaialdian

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Abarrak Mikel Garcia Idiakez

Euskaldun izatea zein nekeza den E U S K A L D U N I Z AT E A zein nekeza den kantatzen du Ruperrek eta berresten du Nagore Aranburuk, Bodologuak saioan taularatzen dituen bi bakarrizketetatik batean.

Egoitz Lasa, Mikel Pagadizabal eta hirurak herriz herri dabiltza ordubete inguruko saioa eskainiz, boda batetik itzultzen direla aitzakia hartuta txandaka bakarrizketan.

“Euskal” izatearen zamaz dihardu Aranburuk, ikastolen jaiak, txosna-lana, Euskal Her riari bur uz giriei eman beharreko azalpenak edota kirolarekiko obsesioa argudio.

Eta publikoko asko identifikatuta sentitu gara, islatuta ikusi dugu gure burua. Topiko eta estereotipoetatik abiatuta, eta umoreak behar duen exagerazio ukituz jantzita, egiak azaleratzen dituztelako hiru umoristek, bizi garen gizarte ereduari (kontsumismoari, soziedade gastronomikoen kulturari, estetikaren morrontzari…) eztenkadak sartuz.

Dena den, esango nuke “euskal” etiketari ihes egin eta unibertsal izatea lortu duela ikuskizunak. Bai, hemengo erreferentzia kulturalak eta bizipenak aipatzen dira maiz, eta euskaldunok baino ulertu ezin ditugun pasarteak daude, baina kostunbrismotik harago, leku guztietan berdina da umorea, txarra batzuetan eta ona besteetan, txarra batzuentzat eta ona besteentzat. Edukian eta gidoian asmatzen jakin

behar, gaiari mamia ateratzen, umore argi eta kritikoa egiten.

Zentzu horretan, bakarrizketa guztiek ez naute berdin erakarri eta pertsonalki, Pagadik Elizari –eta mezatako buruhausteei– buruz botatakoak eta Aranburuk euskal izaeraz kontatutakoak gustatu zaizkit gehien.

Umorea unibertsala da, diogu, inportagarri eta esportagarri. Zein ereduri begiratzen zaion, hori ere garrantzitsua da. Ai ama! telebista saioaren harira, euskaldunok dibertimenduan hasiberriak garela eta Espainiako ereduak baino, esaterako Frantziakoak hartzea gomendatzen zuen Aritz Galarragak Ber riako Ekografiak sailean –Le Petit Journal aipatzen zuen adibide gisa–. Izan ere, ba al da eredu traketsen kopia traketsa baino gauza traketsagorik?

Ez da hau kasua. Egunerokoari beren ikuspuntutik erreparatu diote bodologulariek, eta antzezpen txukuna taularatu dute, bakoitzak bere estiloan. Ez gaude ohituta bakarrizketak euskaraz entzutera, eta trataera egokiena eman diote hizkuntzari: kaleko euskara bizia eta jatorra, nola bestela, freskoa eta naturala, hitz-joko eta esamoldeak lagun. Garai hauetarako, finean, ihesbide aproposa da Bodologuak, arratsalde batez penak alboratzeko.

2012 KO

EKAINAREN

17 A

31

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Ihesi Gorka Azkarate Argazkiak: Gotzon Aranburu

Euskal Herria ezagutuz:

Urretxu (Gipuzkoa)

Horma zaharrak mendeen gordailu Herria inguratzen duten mendien eta paisaien edertasunagatik da agian ezaguna Urretxu, baina badauka historiaz beteriko herrigune dotorea ere, hainbat altxor biltzen dituena.

Mendeen joanak zenbait eraikin antzaldatu dituen arren, erdiguneko kaleetan barrena osteratxoa egiteak antzinako garaietara eramango gaitu.

1383KO ‘KARTA PUEBLA’ delakoa da Urretxuren aurreneko erreferentzia dokumentatua. Horren aurretik, Santa Barbara baselizaren inguruan barreiatutako baserriek auzo bat osatzen zuten, elizate moduko bat.

Herria sortzeak nolabaiteko babesa eta egonkortasuna eman zien, baita zenbait eskubide ere, merkataritza areagotzeaz gain. Erregeak sortu zuen Urretxu, eta hortik datorkio Villa Real, garai bateko izena.

Herritarrek eurek diseinatu zuten Urretxu erregeak emandako lur eremuaren mugen barruan; laukizuzen formakoa zen erdigunea, bi kale nagusik zeharkatua: Goikokale eta

32

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Faktorekoa, Urretxuko Iparragirre kaleko eraikinik esanguratsuenetakoa.

Barrenkale, egungo Iparragirre.

Mugetatik kanpo, Errebala, Areizaga eta Nekolalde kaleak (aldiriak), eta Santa Barbara auzunea, izen bereko baseliza buru, herrigunetik bi kilometrora. Gaur egun Erdi Aroko egitura hori argi ikus daiteke Urretxun.

Jauregi dotoreak Herrigunean ibilian goazela eraikin esanguratsu ugarirekin egingo dugu topo; Goikokalean, esaterako, etxe askok Erdi Aroko orubeari eusten diote, eraikuntza aztarnarik zaharrenak XVII. mendekoak diren arren.

Gaur egun Kultur Etxea den Aizpurunea etxeak, orain dela hiru bat

hamarkada eraberritua izan zenak, garai bateko itxura gordetzen du.

Urrelur, Urretxuko mineralen eta fosilen museo ezagunaren egoitza ere bada Aizpurunea gaur egun.

Iparragirre kalean Faktorekoa, Bikariokoa, Galdosenea eta Barrenetxea dira eraikin esanguratsuetako batzuk. Ezin aipatu gabe utzi CorralIpeĂąarrieta jauregia, egungo udaletxea. Eraikin ikusgarria da, aurrealdeko horma kareharri arrosaz egina daukana, eta barruko aretoetan hainbat margolan biltzen dituena, Urretxuko kale zenbaiti izena eman dioten pertsona historikoen erretratuak gehienak, Iparragirre handia tartean.

Ihesi: Urretxu (Gipuzkoa)

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Eraikin aipagarriak dira, baita ere, ezinbesteko bisita merezi duten Areizaga Jauregi etxea eta Santa Barbara baselizatik gertu dagoen Ipe単arrieta jauregia, Urretxuko esanguratsuena askoren iritziz. Tourseko San Martin elizaz gain, noski.

Bost mende, hainbat itxura Tourseko San Martin eliza XV. mendearen bukaeran eraiki zuten. Hiru habearte dauka, eta hasiera batean Zumarragako Antiguako Ama Birjinaren ermita laudatuaren itxura bera omen zuen. Mendeen joanean jasan dituen hainbat birmoldaketek egungo itxura eman diote.

Kokapenak handitasuna ematen dio: bi kale nagusien artean dago, eta eremu handia betetzen du. Herriguneko murruetatik gertu egoteak Erdi Aroko gaztelu baten itxura emango zion garai batean, dorrea urrunetik izango baitzen ikusgai. Udaletxerik egon ez zen bitartean, herriko agiriak eta zigilua, armak eta bestelako ondareak bertan gorde ziren, elizan.

Herriko bilerak eta beste hainbat ospakizun ere han egin ohi zituzten.

Eliza barneko habeak harrizkoak dira, baina ez guztiak: erdiko partekoak egurrezkoak dira. Muga horretan hain juxtu, hasierako garaietan eliza barrenetik aldare partera zuzentzen zen U formako koruak hartzen zuen atseden. Korua kendu egin zen, baina. Bere horretan mantendu izan balitz, Zumarragako Antioko baselizaren oso antzekoa zatekeen tenplu baten aurrean geundeke. Elizako ateek, nagusiak zein atzekoek, ez daukate apaingarri berezi askorik, eta ziur aski soiltasun horrek ematen die edertasuna. Sabaiaren egitura

Tourseko San Martin eliza, XV. mendearen bukaeran eraikia.

osoa egurrezkoa da, eta Antiokoarekin badu antzekotasunik, edo bazuen behintzat hasiera batean, ondoren eraldaketak jasan baititu. Bi isurialde ditu egurrezko sabaiak, eta makina bat oholez osaturiko egitura konplexua, itsasontzi baten kaskoa bailitzan. Alderantziz jarria, noski.

Zumarragak zer, Urretxuk hura XVI. mendearen bigarren erdian eliza birmoldatu zuten, Juan de Lizarazu herriko maisuaren eskutik.

Ordura arte, Urretxuko eliza inguruko beste herrietako elizen oso antzekoa zen (Zumarragako Antio, Ezkio, Itsaso, Astigarreta eta agian Legazpi ere bai). Eredua berdintsua izanik, ez zegoen gutxiespenik beraien artean.

Garai horretan, ordea, Zumarragak beste eliza bat eraikitzeko

asmoa azaldu zuen, herrigunean, garai berrietara egokiturik noski, eta Urretxuk, hori ikusirik, eraldatu egin zuen berea, Juan de Lizarazu buru zelarik. Baliabideak, ordea, urriak ziren, eta hala-moduzkoa izan zen eraldaketa. Asko eskatu zioten Lizarazuri, eta trukean ezer askorik eskaini ez. Nahi zuena egiteko askatasuna izango zen, agian, enkargua onartzeko arrazoietako bat. Herriko semea izateak ere izango zuen zerikusirik.

Aspaldiko kontuak. n B i s i t a t u Ihesi.com, aisialdirako webgune partehartzailea.

2012 KO

EKAINAREN

17 A

33

Denbora-pasak Ana Zambrano

Gurutzegrama 2

3

4

5

6

7

8

Erraza

9 10 11 12 13 14 15

1

6 7 9

8 9 5

4

3 9 8

7 2

5

1

5 8

6

2

2 3

7

2 4

5 1

4

6 5

6 4

1

8

1 6

9

4 1 9 7

7

4 5 8 2

5

Zaila

Ezker-eskuin:

2 8 7

1. Ehunak ehotzeko tresna. 2. Arrantzarako tresnak. 3. Kirol-lasterketa. Haur. 4. Bi, zenbaki erromatarrez. Koru. 5. Gizakiaren lagunik onena. 6. Salgai bereziak erakusteko eta saltzeko merkatua. Talioaren sinbolo kimikoa. 7. Gehiegi. Sexualitate. 8. Trebeak, iaioak.

9. Behi mota. 10. Zuberoako herria. Gar. 11. Dantzarien oihala. 12. Sama, lepo. 13. Adi, erne. 14. Hegal, izkina. 15. Xumea, xehea.

7

4 8

9

5 5

8

6

1

8

Erraza

4 9

6

2

4

6

7

5

8

1

5

8

2

3

9

2 5 8 1 9 3 7

1 3 7 8 4 6 9 5

6

2

4

6 9 4 3 5 2 8 7 1

5 8 2 7 1 9 4 3 6

8 2 1 9 3 7 6 4 5

9 7 5 6 2 4 3 1 8

1

6

4

7

3

5

9

2

7

8

6

4 4 6

7 2 8 9 5

4 6 5 1 7 3 2

1

8

3

7 1 3 8 6 2 4 5 9

5 2 8 9 3 4 7 6 1

3 9 1 7 5 8 6 4 2

2 8 5 4 9 6 1 3 7

6 7 4 3 2 1 8 9 5

Zaila

7

2

9

9

3 5 8 1 2 9 7

Ezker-eskuin: 1. Eski, Alaba. 2. Haritza, Er. 3. Uro, Xoratu. 4. Neskak, Bre. 5. Da, Okasio, Zizel.

6. Ekuru, Elikadura. 7. Martxa, Apurtu. 8. Igel, Lukurantza.

Goitik behera: 1. Ehundegi. 2. Sareak. 3. Kros, Ume. 4. II, Koral. 5. Txakur. 6. Azoka, Tl. 7. Lar, Sexu. 8. Abilak. 9. Betroi. 10. Arue, Kar. 11. Zapa.

12. Idun. 13. Zurt. 14. Ertz. 15. Laua.

guztiari?

– Egia esango dizut, Karmen. Nik zezen belarri bat bezala ikusten zaitut.

– Zezen belarri bat bezala?

Zer arraio ari zara esaten?

– Bai emakumea! Buztanetik urruti eta adarretatik gertu!

6

Batekin eta bestearekin solasean aritu eta gero, Luixirekin elkartu da etxerako bidea egiteko: –Ta zuk, Luixi, zer traza hartzen diozu honi

4

Kike Amonarrizen umorea

7 3

4 9

5

17 A

3

8

EKAINAREN

2 1

3

2012 KO

2

1

3 9

Soluzioak

Zezen belarria

34

8

5 7 8

1

Goitik behera:

Benidormen hiru bat hilabete pasa eta gero, Kar men –80 urte–, Igor izeneko gazte lerden batekin –25 urte– itzuli da herrira.

Zaharren egoitzara sartu orduko denak jirabueltaka dauzka inguruan: – Bada, datorren hilabetean ezkontzeko asmoa daukagu –esan die denei ozen, ordainetan, harriduratik inbidiara eta gorrototik pozera doazen begirada mota guztiak jasoz.

6

4

1. Elur gainean egiten den kirol. Neska gurasoekiko. 2. Argazkian. Erbioaren sinbolo kimikoa. 3. Europan eta Afrikan bizi zen desagertutako ugaztun. Liluratu. 4. Emakume gazteak. Batere ate barik. 5. Dago. Aukera. Metala edo harria lantzeko esku-erreminta.

6. Geldirik, lasai. Elikagaiak hartzeko ekintza. 7. Ibilera. Puskatu, hautsi. 8. Anfibio mota. Lukurreria.

1

1

Sudokuak

3

erdiko kaiera

kultura eta aisia

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Zientzia eta teknologia Joxerra Aizpurua

Arratoi elbarriak oinez

Bruxismoa ona omen da garunarentzat

A RRATOI PARAPLEGIKOAK berriro ere oinez ibiltzea lortu dute Lausanako Eskola Politekniko Federaleko (Suitza) ikerlariek.

Gregoire Courtinek zuzendutako lantaldeak lortu du arratoi elbarriek mugikortasuna guztiz berreskuratzea. Hiru teknika aplikatu dituzte horretarako: batetik, arratoiei molekula koktel bat eman zieten; minutu batzuk geroago, estimulazio elektrikoa egin zieten bizkarrezurrean kokatutako elektrodo batzuen bidez; eta azkenik, errehabilitazio gogor batekin arratoiak AP P HOTO oinez hasi ziren.

Ikerlarien abiapuntua 1932. urtean Nobel Saria irabazi zuen Charles Scott Sherrington-en lana izan da. Haren arabera, hezur-muineko lesioetan zirkuitua ez da hilda izaten, lotan baizik, eta egin behar dena zirkuitu horiek berriz aktibatzea da.

Proiektu honen aplikazioa gizakiarengan hemendik urtebetera edo bira egingo da. Horretarako, istripu baten ondorioz paraplegia duen gizon gazte bat aukeratu dute.

Denok ezagutzen dugu inor, antsietateak eraginda ahoa indartsu ixten duena eta horren ondorioz hortzetako desgastea duena. Are gehiago, hainbat dentistak lo egiteko ahoan aparatu bereziak jartzeko aholkatzen dute. Orain EHUko ikerlari talde batek esan digu, bruxismoa hortzentzat txarra izanik ere, garunarentzat oso botika egokia dela. ttiki.com/39140 (Euskaraz)

Saguzarrek gizakientzat kaltegarriak diren bakterioak daramatzate

ESPAZIOAN BIDAIATZEN hasi aurretik astrobiologoak gai izango balira beste planeta edo satelite batzuetako ekosistemak emulatzeko, askoz ere aukera gehiago izango lukete arrakastaz burutzeko euren misioak.

Adibidez, jakin badakite Jupiterren satelitea den Europan sufrea eta sulfuroak daudela. Era berean, Kanadako Borup fiordean glaziarrak sorRĂ­o Tinto, Espainia. tzen dituzten urak hondakin sulfurosoak uzten ari dira glaziarraren gainean. Lur eremu horretan sufrea energi iturri duten mikrobio-komunitateak topatuz gero, oso posible litzateke Europa satelitean ere halako komunitateak edo antzekoak existitzea, eta ondorioz sufrearen azpian ur-itsasoak izatea.

Ikerketa hori hastear dagoen bitartean, horretan arituko den zientzialari talde bera ur sulfurosoengatik ezaguna den Espainiako RĂ­o Tinto eremuan lehen azterketak egiten ari dira.

Babeslea: iametza Interaktiboa

36

2012 KO

EKAINAREN

17 A

WWW. TARINGA . NET

Europa satelitekoaren antzeko giroaren bila Lurrean

Gizakiongan gaixotasun larriak eragiten dituzten paramixobirusak marraskariengan eta saguzarrengan bizi direla jakina bazen ere, animalien mota horietako birusen eboluzioa hobeto ulertzea ahalbidetu du ikerketa batek. ttiki.com/39141 (Gaztelaniaz)

Koltza hazteko erabiltzen den intsektizida bat, debekatzear Cruiser OSR deituriko intsektizidari esker koltzak ongi defendatzen du bere burua erasoetatik, baina erleengan desorientazioa eragiten duenez, Frantziako Nekazaritza Ministerioa haren erabilera debekatzeko urratsak ematen ari da. ttiki.com/39142 (Frantsesez)

mandio@zerain.com

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Landareak Jakoba Errekondo

Ostalari gozoak Z ITRIKO USAINA zabaldu etxe ezkutaleku aterpe ohe FORLIFEPERSONALCHEF. COM samarra da landareetan. itzal geriza besape gordeleku Zitriko usaina ikaragarri gusohantze zulo dira. Biga gorritukoa du jendearen sudur ren baten, moxal jostalariren mintzak. Beste animalien baten, orein izuren baten, asto mintzetan edo sudur sabaiezuriren baten, arkazte mozotan zer sentipen edo zirrara loren baten, ahardi txatxuren eragiten ote duen ez dugu baten hozkatik urrutiratu nahi berehalakoan jakingo. Jateko dutenek usaindun horietan behintzat, ez dira gustuko babes hartuko dute. Ez denek, jaki. Usain bortitz antzekoa ordea. Usaina usaintzat duteduten landareak ez ditu hola nek, kirats zaienek ez. Koska eta hola jango belarjaleak. Limoiondoa, Citrus x limon. polita!

Sudur sabaiaren txoratzaiBabestu-uxatu jokoa, geure leak ahosabaiak atzera botatzen ditu, nonbait. jendartean ederki asko baliatzen dakiguna, landare jenLandareak ez dira ikuspegi antropozentriko motz dearekin erabiltzen ikasi behar dugu. Baratze-soroetan orokortuenaren araberako jaki soilak. Ekosistemen gure landareak bazkatzera datozkigun arerioekin, adibisistemek iraun eta garatzeko, biotopoetan topo egite- dez. Guretzat usain atsegina eta arerioentzat kiratsa. ko, eta landare jendearen jendarteek bizi ahal izateZitriko usain atseginera itzuliz, ezkai-limoia (Thymus ko... Bizidun askok egiten du topo sistema eta jendar- x citriodorus), Mexikoko laranjondoa (Choisya ternata), te horietan: intsektu, hegazti, arrain, bakterio, birus, verbena limoiusaina edo Luisa-belarra (Lippia citriodoonddo... Horiek badakite: bizitzea ez da jatea soilik. ra), sasi laranja lorea (Philadelphus coronarius), benetako Landareak ere badaki. Bortitz arin edo fin, bere zitrikoen sendi osoa (Citrus sp.) eta abar luze bat erabiburua usainez janzten duen landareak zertan ari den li dezakegu arerioak gure landareetara ez badaki; usaina sortzeko energia hori ez du ez alferrik hurbiltzeko barrikada gisa. xahutuko. Ahosabaia minduko dion animalia hori uxatu Bada beste hamaika. Hamaika usain eta beste batzuk erakarri nahiko ditu. Horientzat landa- eta landare: menda edo batanak, geranio reak, bere usaina gorabehera, habia babes lehorpe altzo edo zaingorriak...

XX. mendea

Mende horretan zabaldu zen kiwia (Actinidia deliciosa) mundura. Txinatik mundura. Mendearen lehen urteetan iritsi zen Zeelanda Berrira, fruitu honi egun duen sona eman zion herrira. Handik Ameriketara, Europara... Gaur egun kiwi gehien Europan jaten da eta munduko ekoizle handiena Italia da. Euskal Herri atlantikoan ondo egokitu da landarea, hazteko lur eta klima aproposak topatu ditu hemen ere.

Galdera batzuk bota nahi ditut, baina: noiz iritsi zen kiwi landarea (kiwiondoa deitu beharko ote diogu?) Euskal Herrira? Noiz landatu ziren lehen kiwiak hemen? Eta non aldatu ziren? Nork ekarri eta jarri zituen? Nik galdera hauen erantzuna ba ote dakidanaren susmo xume bat badut, baina inork ba al du zalantza hauek argitzeko biderik?

Gure nekazaritzaren historiak eskertuko dio eta nik, non edo handik, sariren bat emango nioke...

Landareei buruzko galderaren bat egin edo gairen bat proposatu nahi badiguzu, bidali mezua landareak@argia.com helbidera eta orrialde honetan bertan irakurri ahal izango duzu erantzuna.

2012 KO

EKAINAREN

17 A

37

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Denboraren makina Nagore Irazustabarrena

Cervantes susmagarri

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Miguel de Cervantes (1547-1616).

1605eko ekainean Gaspar Ezpeleta nafarra hil zuten Valladolideko kaleetan, eta idazle ezaguna susmagarritzat jo eta atxilotu egin zuten.

kartzelan sartu zituzten. Handik zortzi egunera askatu zituzten, haien aurkako inolako frogarik gabe.

Alkateak ez zuen oztopo handirik izan Cervantestarren kartzelaldi labur baina bidegabea agintzeko. Artean, Cervantesek ez zuen gerora lortuko zuen osperik; sendiak eta Miguelek berak kartzela aurrekari zerrenda luzea zuten, ordea. Juan de Cervantes aitona Valladolideko espetxean bertan egona zen, emazte kontuak medio. Rodrigo aita ere kartzela berean egon zen, mailegu bat epean ez ordaintzeagatik. Eta Miguelek bost urte eman zituen Aljerian espetxeratua Lepantoko guduaren ostean, kartzelaldi laburra jasan zuen Kordobako Castro del Ríon –arrazoiak ez dira dokumentuetan zehazten–, eta Sevillako Errege Espetxea ere zapaldu zuen, diru publikoaz jabetzeagatik.

Ezpeletaren hilketa ez zuten sekula argitu.

Zuzi olinpikoaren bide laburra Z UZI OLINPIKOA Atenastik jokoen estadiora eramateko ohiturak ez du jatorria antzinako Grezian, askok hala uste badute ere. Egia da Antzin Aroko jokoetako erritualetan suak garrantzi handia zuela, eta gar olinpikoa jokoek iraun artean piztuta atxikitzeak jatorrizko jokoetan duela oinarria.

Baina zuziak Atenastik jokoen egoitzara erreleboka egiten duen ibilbidea 1936ko Berlingo jokoetan egin zen lehenengoz. Ideia Carl Diem antolatzailearena izan zen, baina ekimenari zukua ateratzeaz arduratu zena Goebbels propaganda ministroa izan zen.

Baita ederki egin ere; aurten bezala, II. Mundu Gerra osteko lehen jokoak Londresen egin ziren, 1948an, eta ingelesek nazien ekimena tradizio bihurtzea erabaki zuten.

P ETER N EWARK

DE J AUREGUI

38

J UAN

VALLADOLID, 1605EKO EKAINAREN 27A. Gaspar Ezpeleta zaldun nafarra, Faltzeseko markesarekin afaldu ostean, etxera abiatu zen (bere etxera edo emakumeren baten etxera, andrezale ospea baitzuen). San Andres auzoan zegoela, gizon batekin egin zuen topo. Gizonak alde egiteko esan zion, liskarrean hasi ziren, eta, azkenean, ezpatak zorrotik atera zituzten.

Borroka Ezpeletak galdu zuen eta, larriki zaurituta, laguntza eske hasi zen, oihuka. Handik ordu batzuetara hil zen, hiltzailearen izenik esan gabe.

Ezpeletaren oihuek bizilagunak esnatu zituzten. Zaurituarengana iristen lehenak Esteban de Garibay apaiza eta Miguel de Cervantes idazlea izan ziren, eta azken horren etxera eraman zuten zaldun nafarra. Berehala iritsi zen Cristobal de Villarroel alkatea eta epailea, bi herrizainek lagunduta. Ezpeleta berari, Cervantesi eta Garibayri galdeketa egin ondoren, inor atxilotu gabe eta, itxuraz, susmagarri garbirik gabe utzi zuen krimenaren gertalekua.

San Andres auzoko bizilagun guztiek omen zekiten Andres Ezpeletak harremanak zituela Melchor Galván jaunaren emaztearekin –besteak beste–, eta Galván bera jo zuten susmagarri nagusitzat. Baina Galván Villlarroel alkate eta epailearen laguntzailea zen. Laguntzailea babesteko eta arreta desbideratzeko, Villarroelek beste susmagarri batzuk “asmatu” zituen. Isabel de Ayala bizilagunak deklaratutakoaren arabera, Cer vantesen etxeko emakumeek “zaldunen bisitak izan ohi dituzte, egunez zein gauez”, eta horixe erabili zuen Villarroelek mendekatzailea Cervantes bera izan zitekeela argudiatzeko. Ekainaren 30ean Miguel de Cervantes, Andrea arreba, Constanza iloba eta Isabel alaba Valladolideko

Arrastoak

Zuzi olinpikoa, esbastika artean, lehenengoz estadiora iristen, 1936ko Berlingo Olinpiar Jokoetan.

- TERMOMETROA

Greziako hauteskundeak

Beldurrak eta alternatibak Zer arraio gertatzen da denak Greziako hauteskundeen emaitzaren zain egoteko? Hamaika milioi lagun inguruko herrialde txikia besterik ez da, baina maiatzaren 6ko hauteskundeez geroztik mundu osoko hedabideen fokupean dago. Ekainaren 17an berriz bozkatuko dute greziarrek eta jokoan gobernu txiki bat baino askoz gehiago dago.

Gorka Bereziartua ETA ARRETAREN KAUSA DA Urrezko Egunsentia alderdi naziak bozen %7 lortu izana, maiatzaren 7ko titular askok hori nabarmendu arren. Atzamarrari begira ilargiaz ahazten diren kazetariak barregarriak lirateke, susmagarriak ez balira; albistea ultraeskuinean ez, ezker berrian baitzegoen. Bototan %236 gora egin zuen Syriza koalizioak. Ezin gobernurik osatu parlamentuko mosaikoarekin eta greziarrak berriz pasako dira hautestontzietatik ekainaren 17an. Inkesta batzuek diote Syrizak irabaziko duela eta hori ez zen sartzen inoren gidoian.

Koalizioak ez baititu onartzen troikak –Europako Banku Zentrala, Nazioarteko Diru Funtsa eta Europako Komisioa– zorra finantzatzearen truke ezarri dituen murrizketa salbaiak. Ez dago negoziatzeko prest ere. “Infernua ez da negoziatzen” esan zuen Alexis Tsipras bozeramaileak maiatzaren 21ean Parisen. Luziferren erresuma aipatzea ez da debaldekoa: Barne Produktu Gordina %20 erori da azken bost urteetan; 30 urtez azpiko herritarren erdia langabezian dago. Murrizketa politikak “okerreko botika” dira Greziarentzat, Tsiprasek Time aldizkarian egindako elkarrizketa batean dioenez.

“Greziak ezaugarri berezia du ekoizpen-oinarrian: negozio txikien produkzioaren %90, ekonomia greziarraren funtsa, ez da esportatzen.

Etxeko merkatuan saltzen da. Beraz, soldatetan eta pentsioetan ebaki horizontala egiten duzunean, kontsumoan eragina du ezinbestean”.

Manolis Glezos II. Mundu Gerrako heroia eta Alexis Tsipras Syrizako bozeramailea.

Syrizak bestelako neurriak proposatu ditu: urtean 500.000 eurotik gora irabazten dutenei zergak %75 igotzea; etxerik gabekoei aterpea emateko gobernuaren, bankuen eta elizaren eraikinak erabiltzea; gastu militarra gutxitzeko neurri zorrotzak hartzea; finantza produktu eratorriak (swap-ak eta tankerakoak) debekatzea; itun europarrak erreferendum bidez onartu behar izatea...

Gobernura iritsi eta programa hori aplikatuz gero goitik behera alda daiteke, ez bakarrik Greziaren egoera, baita Europako periferiako herrialdeena ere. Alternatibak posible direla erakutsiko luke. Syrizak mehatxuei, presioei eta beldurrei aurre egin beharko die horretarako: hauteskundeak iragarri eta berehala

Angela Merkelek iradoki zuen, bozekin batera eurogunean jarraitu edo ez erabakitzeko erreferenduma egin beharko luketela greziarrek.

Alemaniako kantzillerrak manera sotilak ditu “kontuz zer bozkatzen duzuen” esateko.

Syrizak irabazteak edukiko lukeen sakoneko esanahiaz dihardu ondorengo orrialdeko Slavoj Zizeken artikuluak. Eurotik irtetea mingarria bai, baina munduaren akabera ez dela esplikatzen du, bestalde, Costas Lapavitsas ekonomialariak. Zer izango da indartsuago, eurogunetik kanpo geratzeko beldurra ala murrizketen hemorragia eten eta bestelako politikak bultzatzeko borondatea? n 2012 KO

EKAINAREN

17 A

39

J OSU S ANTESTEBAN

TERMOMETROA -

Salba gaitzazue salbatzaileengandik

G

Slavoj Zizek London Review of Books (2012ko maiatzak 25)

»

Une honetan Syrizak ordezkatzen duen ‘heresia’ berri batek bakarrik salba dezake Europaren ondaretik salbatzea merezi duena: demokrazia, herritarrengan sinestea, berdintasuna, solidaritatea eta abar

»

40

Greziako hauteskundeak

2012 KO

EKAINAREN

17 A

reziako hauteskundeen hurrengo itzulia ekainaren 17an da. Europako establishmentak ohartarazi digu hauteskunde horiek hil ala bizikoak direla: ez bakarrik Greziaren patua, agian Europa osoarena egon liteke jokoan. Emaitza batek –emaitza onak, hala diote– murrizketen bidezko prozesu mingarri baina beharrezkoak aurrera jarraitzeko bidea emango luke. Alternatiba – ‘ezker muturreko’ Syriza alderdiak irabaztea– kaosaren aldeko botoa litzateke, ezagutzen dugun (europar) munduaren amaiera. (…)

Ekainaren 17an, benetako aukera bat egongo da: alde batean establishmenta (Demokrazia Berria eta Pasok), bestean Syriza. Eta, benetako aukera bat eskaintzen den bakoitzean gertatzen den moduan, establishmenta izuak hartuta dago: kaosa, pobrezia eta biolentzia etorriko dira, diote, aukera txarra eginez gero. (…)

Syrizak irabaziz gero, Europako establishmentak nahiko du modurik gogorrenean ikas dezagun zer gertatzen den, norbait eteten saiatzen baldin bada Bruselako teknokraziak eta etorkinen kontrako populismoak elkarren konplizitatearekin sortu duten ziklo gaiztoa. (…)

Une honetan Syrizak ordezkatzen duen ‘heresia’ berri batek bakarrik salba dezake Europaren ondaretik salbatzea merezi duena: demokrazia, herritarrengan sinestea, berdintasuna, solidaritatea eta abar. Syriza garaitzen badute geratuko zaigun Europa ‘Asiar balioak dituen Europa’ da –zeinak, noski, ez daukan zerikusirik Asiarekin eta bai ordea gaur egungo kapitalismoak demokrazia eteteko daukan joerarekin–.

Hori da gizarte demokratikoetan ‘boto askea’ iraunarazten duen paradoxa: pertsona bat libre da aukeratzeko, baldin eta aukera ona egiten badu. Horregatik, aukera txarra egiten denean (Irlandak Europar Batasuneko konstituzioa baztertu zuenean bezala), hautu hori akats gisa hartzen da, eta establishmentak berehala eskatzen du prozesu ‘demokratikoa’ errepika dadila akatsa zuzentze aldera. George Papandreouk, Greziako lehen ministroak, iazko urtearen amaieran euroguneko erreskate akordioaren inguruko erreferenduma proposatu zuenean, erreferenduma bera baztertu zuten aukera faltsua balitz bezala.

Bi istorio nagusi daude hedabideetan Greziako krisiari buruz: istorio alemaniar-europarra (greziarrak arduragabeak, alferrak, zarrastelak, zergen iheslariak eta abar dira, eta kontrolpean hartu behar ditugu, finantzadiziplina irakasteko) eta istorio greziarra (gure subiranotasun nazionala Bruselak inposatutako teknokrazia neoliberalak mehatxatzen du). Greziako herritarren kinka larriari entzungor egitea ezinezko bihurtu zenean, hirugarren istorio bat agertu zen: greziarrak orain laguntza humanitarioa behar duten biktima gisa aurkezten zaizkigu, gerra batek edo katastrofe natural batek herrialdea jo izan balu bezala. Hiru istorio horiek faltsuak diren arren, hirugarrena da seguruenik higuingarriena. Greziarrak ez dira biktima pasiboak: gerran daude Europako ekonomiaren establishmentarekin eta elkartasuna behar dute beraien borrokan, gure borroka ere badelako.

Grezia ez da salbuespena. Potentzialki mugarik gabe aplikatuko den eredu sozio-ekonomiko berri baten laborategi nagusienetakoa da: despolitizatutako teknokrazia bat, non bankariek eta bestelako adituek baimena daukaten demokrazia suntsitzeko.

Grezia bere ustezko salbatzaileetatik salbatuz, Europa bera salbatuko dugu.

- TERMOMETROA WWW. MISMOUNIVERZA . ORG

Greziako hauteskundeak

Grezia, eurotik irten, krisitik irten

M

aiatzaren 6ko hauteskundeek erakutsi dute gehiengoa Greziaren “erreskate” modalitateen kontra dagoela, baita eurogunearen barruan jarraitzearen alde ere. Herrialdea bi esparru politikotan banatuta dago: bat eskuineko Demokrazia Berria alderdiaren inguruan gorpuztu da; bestea Syrizaren inguruan, ezkerrean. Lehenbizikoak erakarri ditu, oraingoz, hoberen dauden horiek. Bigarrena azkar bihurtu da masa-alderdi, beharginak, enplegatuak eta klase ertain pobretuak elkartuz.

Bi alderdiek errepikatzen duten arren nahi dutela Atenasek Europako Ekonomia eta Diru Batasunean jarraitzea, ezegonkortasun politikoak erremediorik gabe bultzatzen du herrialdea kanporantz. Maleruski, hori modu kaotikoan egin liteke, banku-izualdi batek (bank run) eraginda, adibidez; eta urduri ikusiko genituzke aurreztaileak euren gordailuak berreskuratu nahian. Eszenatoki “kaotiko” baten kasuan ere, guztiok ezagutzen ditugu –gutxienez nazioarteko eztabaidetan– mota horretako irteera baten etapak.

Lehenbizi, Greziak erreskatearen baldintzei ezezkoa ematen die eta ordainketak suspenditzen ditu: huts egiten du. Herrialdeak bere esku hartzen ditu berriz uhalak eta horrek aukera ematen dio krisiari aurre egiteko eta bere ekonomia transformatzeko. Zorraren auditoria egiteko prozesuan sartzen da, komisio baten lanean oinarritua, zeinak aztertuko duen Greziako zorraren jatorria eta bideragarritasun soziala. Jarraian drakma berriz sartzea dator, agian asteburu batean. Atenasek kapitalen fluxuaren gaineko kontrola ezartzen du. Moneta aldaketak ekaitz hirukoitza eragiten du (seguruenik) –monetarioa, bankuetakoa eta komertziala–, eta komeni da haize horietako bakoitza bere aldetik aztertzea.

Plano monetarioan, gertakariek bideratzen dute drakmaren, euroaren eta agian Estatuak emititutako bestelako moneta fiduziario batzuen zirkulazioa, eta horrek bankuen jarduera moldatzen du eta auzi-uholdea dakar. (...)

Bankuek ez daukate eskura Europako Banku Zentralaren likidezia eta hauskorrak dira Greziak zor publikoarengatik porrot egin duelako. Nazionalizatu egiten dituzte beraz, eta Gobernuak gordailuentzako garantia bat iragartzen du drakmatan. Antzeko neurriek babesten dituzte atzerrian zorrak dauzkaten enpresak. Azkenik, Greziako bankak bere moneta egiteko gaitasuna berreskuratzen du.

Drakma berriaren truke-balioa hondoratzeak iragartzen digu krisiaren alderdi komertziala. Epe labur eta ertainean, fenomeno horrek Greziaren lehiakortasuna bultzatzen du eta horrek industriari aukera ematen dio barne-merkatuan eta esportazioetan gehiago parte hartzeko. (...) Epe oso laburrean, hala ere, zenbait ondasun gutxitzen dira (petrolioa, sendagaiak, janari batzuk). (...)

Epe laburreko kolpe hori da Ekonomia eta Diru Batasunaren tranpatik irteteko ordaindu beharreko prezioa. (...)

Baliteke Greziaren irteerak euroguneko beste herrialde batzuetan antzeko erabakiak azkartzea –erreakzio kate bat litzateke, moneta bakarra sustatzen duten instituzioei eta ideologiari kalte egingo liokeena–. Ezin esan moneta-erakundeak gai izango ote liratekeen horrelako kolpe bat eusteko, baina kontuan hartzeko moduko nahasmen fasean sartuko litzateke Europa. “Moneta indartsuaren” esperimentuaren kolapso handiak kontinente osoan aldaketa politiko eta sozial garrantzitsuak ekar ditzake.

Costas Lapavitsas Le Monde Diplomatique (2012ko ekaina)

»

Epe oso laburrean zenbait ondasun gutxitzen dira (petrolioa, sendagaiak, janari batzuk). (...) Epe laburreko kolpe hori da Ekonomia eta Diru Batasunaren tranpatik irteteko ordaindu beharreko prezioa

»

2012 KO

EKAINAREN

17 A

41

TERMOMETROA -

Frantziako Legebiltzarrerako bozak

Ezkerra nagusitzeko zorian Bigarren itzulian ebatziko dira Frantziako diputatuen aulkiak. Ezkerrak hartu du aitzina lehen itzulian. Bozen %47 erdietsi du, eskuinak berriz, UMPk %35 eta FNk %13. Haatik, ezkerrak batu egin beharko du datorren igandean Legebiltzarrean gehiengoa lortuko badu.

E ZKERRAK BAT EGIN beharko du (PS, Ezkerreko Frontea, ekologistak eta ezker erradikala), baldin eta gehiengoa lortuko badu Frantziako Asanblea Nazionalean. Nekez lortuko du halere, gehiengo osoa.

Abstentzioa handia izan da: %40.

Hauteskunde presidentzialetan baino %20 puntu gehiago. 9 milioi herritar gutxiagok bozkatu dute oraingoan. Alabaina, Hollanderen Gobernua garaile atera da. 24 ministroetatik 20k diputatu aulkia irabazi dute lehen itzulian –galduz gero ministro kargua utzi behar dute–.

Ezkerreko Frontearen Jean-LucMelenchonek diputatu aulkiaren lehia galdu du Marine Le Penekiko.

FNk hir u diputatu izan lezake.

François Bayrouk, berriz, galdu lezake berea, eta MoDem alderdiak diputatu bakar bat ez izatea ere gerta liteke. Zentroaren erabateko porrota. Ezkerreko indar guztiek bat egin beharko dute bigarren itzulian, eskuina garaitzeko. Hautatzeko falta diren diputatuen (30-40 aulki) lehia hautes-barrutietan jokatzen da, tokian tokiko ezaugarri eta interesen arabera.

Ipar Euskal Herriko hiru barrutietako emaitzak hauek izan dira: Michelle Alliot-Marie (UMP) nagusitu da 6.ean; bozen %35,37 lortu du, PSko Sylviane Alauxek, berriz, %31,55. Hautagai kontserbadoreak historiako sostengu eskasena jaso du. Orain arteko diputatu eskuindarrak inoiz baino zailagoa dauka aulkiari eustea. PSko Collette Capdevielle nagusitu da 5.ean, bozen

42

2012 KO

EKAINAREN

17 A

G AIZKA I ROZ

Mikel Asurmendi

Alliot-Marie gogor lehiatuko da bigarren itzulian, diputatu karguari eusteko.

%37,70ekin. Jean Grenet (UMP, Alderdi Erradikala) diputatu historikoak, bozen %30,36ekin, zail samar dauka aulkia atxikitzea. 4. barrutian, Jean Lassalle diputatu izanak (zentroa) bozen % 26,28 lortu du, PSko Frantxua Maitiak, aldiz, %32. Lehen aldiz, PSko hiru hautagai diputatu izan daitezke Iparraldeko lurraldeetan. Collette Capdevielle eta Frantxua Maitia egoera onean daude aurrera egiteko. Sylviane Alauxek zailagoa dauka AlliotMarie ministro ohia garaitzea. Ez da ezinezkoa alabaina.

Abertzaleek ohiko emaitzak erdietsi dituzte. Ez dira hauteskunde egokienak eurentzat: EH Baik bozen %7a jaso du, batez beste.

Hirugarren indarra izan da, alta.

Amalurrek (EA eta Ekologistak)%2-3 lortu du, eta EAJk, %1-2.

Abertzaletasunak bozen %10 inguruan segitzen du.

Abstentziora jo duten herritarren bozek eta alderdien arteko akordioek ebatziko dituzte bigar ren itzuliko emaitzak. n

- TERMOMETROA

Euskara haurren ikuskizunetan

Pailazoak publiko txikiari adi Mirri, Porrotx eta Poxpolo pailazoek eta Txan magoak beti egin dituzte umeentzako ikuskizunak euskaraz. Laurak ados dira: gaur egun ia haur guztiek arazorik gabe segitzen dituzte saioak. Beste kontu bat da euskara mihira ekartzen duten.

Onintza Irureta Azkune soziolinguistikoagoan esanda, gure solaskideek azpimar ratu dute umeen artean euskararen ezagutzak gora egin duela nabarmen.

Ordea, ezagutzaren eta erabileraren arteko aldea sarri sumatu dute; pailazoak zer esan duen ulertu bai, baina agertokira atera eta mikrofonoa hurreratutakoan lanak euskaraz egiteko. Zailtasun horiek, beti ere, eremu erdaldunetan, hala nola, Nafarroa behealdean, Bizkaiko mendebaldean eta Ipar Euskal Herrian.

Poliki eta garbi, denek uler dezaten Pailazoak bezala magoak, konturatzen dira haurrak ikuskizuna jarraitu ezinik baldin badabiltza, hizkuntza menperatzen ez dutelako.

Orduan neurriak hartzen dituzte: “Nafarroa behealdera joatea egokitu zaigu eta batzuetan konturatu izan gara halako batean ez dutela haria jarraitzen. Horrelakoetan elkarri esaten diogu, ‘Hi, poliki eta garbi, denek ulertzeko moduan’.

Batzuetan saioak luzexeagoak ateratzen dira, ez da gauza bera AmezkeG ARI G ARAIALDE /A RGAZKI P RESS

EZ DIRA SOZIOLINGUISTAK, pailazo eta mago dira Mirri, Porrotx, Poxpolo eta Txan, baina haien belarri linguistikoari kasu egiteak merezi du. Mirrik, oholtza gainean urte gehien daramatzanak, 40 urte bete ditu aurten pailazo lanetan; lau hauen artean haurrekin esperientzia gutxien duenak hamar urtetik gorako bizipenak dauzka.

Laurak ados dira gauza batean: gero eta haur gehiagok ezagutzen du euskara, gehienek ez dute arazorik saioak jarraitzeko. Modu

Umeen euskara mailak ulermen maila baldintzatzen du, noski, baina pailazoek eta magoek badakite oholtzan komunikazio bide gehiago badirela. Argazkian, Hipo eta Tomax pailazoen saioa Donostian.

2012 KO

EKAINAREN

17 A

43

Euskara haurren ikuskizunetan

Poxpolo: “Nafarroa behealdera joatea egokitu zaigu eta batzuetan konturatu izan gara ez dutela haria jarraitzen.

Horrelakoetan elkarri esaten diogu, ‘Hi, poliki eta garbi, denek ulertzeko moduan’”. tan ala Balmasedan aritu”, dio Poxpolok. Ulermen kontuak direla-eta, Porrotx Bilboko Otxarkoaga auzoko ijitoen eskolako haurrekin akordatu da: “Izeba Maritxuren esketxean, Maritxu izebatzat hartu beharrean nobiatzat hartu zuten, eta azkenean guk gure jarduna moldatu behar izan genuen”.

Txan magoak ohituraz azkar hitz egiten du. Euskaraz erraztasunik ez duten umeen aurrean dagoenean ordea, frenoari ematen dio.

Dena dela, ederki daki magiaren efektua unibertsala dela eta hainbat magiatan hizkuntzak berak baino

M IRRIK

P OXPOLOK

UTZIA

UTZIA

TERMOMETROA -

Mirri:“Lehen publikoa oso-oso leiala zen, baina txiki samarra. Orain publiko handia dago euskaraz ulertzen duena, nahiz eta oso euskalduna ez izan”.

garrantzi handiagoa dutela keinuek. Heldu batek baino gehiagok esan izan dio: “Ez dut euskara ulertzen, baina oso ondo pasa dut”. Komunikatzeko, hizkuntza baino zerbait gehiago erabili duen seinale.

Mago donostiarraren ustez, nabarmena da guraso euskaldunak dituzten eta etxean euskaraz egiteko ohitura duten familietako haurrak hobeto moldatzen direla. Eskolan euskaraz ikasi eta kalean zein etxean gaztelaniaz egiten duten haur asko izan ditu saioetan eta aldea nabaritzen dela dio.

Gurasoak ere entzuten ari dira Haurrentzako saioak prestatu arren, Poxpolo, Mokolo ta konpainiak, beste pailazoek bezala, entzuleen artean gurasoak izaten dituzte. Haiekin ere akordatzen dira ikuskizunetan, ez zaizkie gustatzen atean geratzen diren horietakoak. Etengabe egiten dituzte gurasoentzako keinuak, txisteak, abestiak. Gaztelaniara egiten dute jauzi: “Herri batzuetan gurasoen euskara maila kaskarra da. Adibidez, boluntario gurasoa ateratzen bada eta jolasa egiteko euskaraz ez bada ondo moldatzen erdaraz egiten dugu eta ez da ezer pasatzen”. Amentzat eta aitentzat “pikante” izaten saiatzen dira, eta euskaraz umeentzat barra-barra ari direla, tartean, horrelakoak botatzen dituzte: “Coge la radio que nos vamos pal otro barrio”, “Mona Lisa / amona Maria Luisa / goazen hemendik que tengo prisa”. Ohikoa da Julio Iglesias edo Dúo Dinámicoren abestiak entzutea. Jakinaren gainean daude parentesi horiek umeek ez dituztela ulertzen, batzuek gaztelaniaz ulertzen ez dutelako, eta sarritan helduen garaiko erreferentziak erabiltzen dituztelako.

Porrotxek gurasoak, gazteak, aiton-amonak eta txikitako lagunak ikusten ditu entzule txikienen artean. Pailazo hauek ere, haurrek beti ulertzen ez dituzten keinuak egiten dituzte: absurdoarekin jokatuz tarteka botatako erdarakadak, esate baterako, katxislasopavieja.

44

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Haurren mihi euskalduna askatzen Giro erdaldunean ohikoa da antzeztokira ateratako haurrak gaztelaniaz egitea. Horrelakoetan, Txan magoak euskaraz segitzen du (ulertzen baitute) eta hizkuntza ikuspegi didaktikotik lantzen du: “Adibidez, haurra atzerritik etorritakoa baldin bada galdetzen diot ea bere herrian nola esaten den halako hitz eta nik euskaraz nola den esaten diot. Nirekin gaztelaniaz hasi arren, saioa aurrera doan neurrian euskararako bidea egiten dute”. Txanek etorkizuna ilun ikusten du, bai behintzat hiriburuetan, umeak gaztelaniara lerratzen direlako eta euskal eredurik ez dutelako. Dena dela, batzuetan saioak oso pozik bukatzen ditu: “Gehienetan giro euskalduna sortzen da, hasieran erdaraz ari zena saio bukaeran hurbiltzen zaizu eta euskara kaskarrean esaten dizu: ‘Txan, asko gustatu zait’. Konturatu da badaukala euskara bere barnean eta gai dela emozioak euskaraz aitortzeko. Oso polita da”. Porrotxek hir u maila aipatu dizkigu: umeak saioa ulertzeko gai izatea, hitz egiteko kapaz izatea, eta azkenik, besteei adierazi nahi dietena esateko gai direla konturatzea.

Mirriri behin baino gehiagotan pasa zaio musuak emateko garaian, umeak pailazoari euskaraz egitea eta burua jiratu eta gurasoei gaztelaniaz egitea. Hogei ume gerturatu eta haien artean denak gaztelaniaz, Mirriri berriz euskaraz. Ohikoa da eremu erdaldunetan. Askotan badu-

P ORROTXEK

DANI B LANCO

UTZIA

Euskara haurren ikuskizunetan

Txan: “Gehienetan giro euskalduna sortzen da, hasieran erdaraz ari zen haurra saio bukaeran hurbiltzen zaizu eta euskara kaskarrean esaten dizu: ‘Txan, asko gustatu zait’”.

Porrotx: “Maite zaitut / pila pila

te euskaraz hitz egiteko gaitasuna, baina hala egiteko ohiturarik ez.

Hala ere, erdal giroan egindako saioek xarma badutela uste du, eta Bizkaiko Igorreko eta Santurtziko ikuskizunekin gogoratu da: “Igorrekoa saio zoragarria izan zen, herri osoa joan zen, publiko oso euskalduna. Igartzen da bestelako tentsioa, den-dena harrapatzen dutelako, ñabardura txikiena ere bai. Eguberriko bira Santurtzin bukatu behar genuen eta penatuta geunden Igorren ez zelako amaituko. Ordea, Santurtzikoa erabat desberdina, baina zoragarria izan zen.

Ijito koadrila grazioso, bizi eta zirikatzailea izan genuen. Euskaraz segitzen gintuzten, nahiz eta hitz egiteko ohiturarik ez izan”.

du da, “lehen publikoa oso-oso leiala zen, baina txiki samarra. Orain publiko handia dago euskaraz ulertzen duena, nahiz eta oso euskalduna ez izan”. Alegia, ulertu bai, baina hitz egiteko zailtasunak dituzte.

Dena dela, urtetako bizipenek erakutsitakoa esaldi batean jasoko luke: Euskara ez da inoiz oztopo izan komunikaziorako. Mirrik dioenez, Txirri, Mirri eta Txiribitonen saioek kontzentrazioa eskatzen diote haurrari eta horrek ulermen maila handi samarra eskatzen du. “Ulermen arazorik ez dugu izan egia esan, umeek funtzioak jarraitu ahal izan dituzte bestelako adierazpideak badituelako ikuskizunak”. Duela ia mende erdi, hiru pailazoek nolako euskara erabili hausnartu behar izan zuten. “Garai bereziak ziren, batuaren erronka eta liskarra zegoen”. Bi fronteren aurrean aurkitu ziren. Batetik, gazteak ziren eta puri-purian zegoen euskara batuaren aldeko hautua egin

Astoen pelukeroa ala ile-apaintzailea?

Mirrik 40 urteko ibilbidean argi ikusi du bilakaera: ezagutza izugarri zabal-

pila patata tortilla. Zalantzak izan genituen, euskaraz ondo dagoen esanda ala ez... baina umeei gustatzen zaie! Arrakasta du absurdoaren umoreak”.

- TERMOMETROA nahi zuten. Alabaina, zuzeneko ikuskizunak egin behar zituzten eta batuak horretarako akatsak zituela uste zuten. Bat-bateko ulermena, intelektuala eta emozionala behar ziren. Bestetik, Nemesio Etxanizek gerraurrean haurrekin egindako abesti, antzerkitxo eta abarrak erakutsi zizkien, eta pailazo gaiei gustatu.

Etxanizek transmititutako hizkuntzaren samurtasuna landu nahi zuten. Horregatik erabaki zuten adibidez, hika egitea. Bazekiten ordea, Euskal Herri osoko haurrak bisitatuko zituztela eta denek ulertu behar zutenez euskara batua aukeratu zuten.

Takolo, Pirritx eta Porrotxek, pailazo lanetan hasi zirenean, oinarrizko hizkuntza erabiltzen zuten eta esketxak zirkoko esketx klasikoak ziren. Urteak aurrera egin ahala hiru ardatz hartu zituzten: euskara, alaitasuna eta baloreak.

Hau da, esketxak landuagoak ziren, helburu zehatzekoak; beraz, euskara ere gehiago lantzen hasi ziren, aberatsago egiten, nola idatzi, nola ahoskatu... hausnartu zuten.

Gipuzkeraren zipriztinak dituen euskara batuan aritzen dira eta “borroka”n ibiltzen dira hiztegiaren zuzentasuna eta naturaltasuna.

Adibide batekin esplikatu digu zertaz egin duten eztabaida pailazoek eta euskara aholkulariek: “Anakleto ijitoa astoen pelukeroa ala ileapaintzailea dela, zer esan behar duzu? Nire aitak astoen pelukeroa esango luke, baina egia da hitz hori euskaraz ez dagoela”. Patata tortilla ere hizpide izan dugu: “Maite zaitut / pila pila pila patata tortilla.

Zalantzak izan genituen, euskaraz ondo dagoen esanda ala ez... baina umeei gustatzen zaie! Arrakasta du absurdoaren umoreak.

Agian, ez dago zuzen esanda, baina zentzurik gabeko hitz jokoek badute tira”. n Babeslea: Getxoko Udala

2012 KO

EKAINAREN

17 A

45

TERMOMETROA -

Bero-beroan ‘Ezin da hizkuntza defendatu eta matxista izan‘ T XERRA R ODRIGUEZEN blogean (www.blogak.com/garaigoikoa) irakurri dugu izenburuko esaldia. Galiziako Carballo herrian, uztailean antolatuko dituzten hizkuntza dinamizazioari buruzko jardunaldien berri eman digu. Udako ikastaroaren izenburua hauxe da: Justizia soziala eta hizkuntza dinamizazioa. Bi kontzeptu horien arteko lotura sustatu, eta hortaz hausnartu nahi dute uztailaren 18, 19 eta 20an. Egitarauak oso itxura ona du eta modu honetako galderak

ONINTZA IRURETA AZKUNE

paratu dituzte mahai gainean: Izan al zaitezke feminista eta galegoa defendatu ez?

Galegoaren alde egitea eta ekologista ez izatea gerta al liteke? Hizlarien artean hizkuntza normalizazioarekin zuzeneko harremana duten eragileak daude, baina baita ere feministak; sindikalistak; kooperazioan, sexu askapenean eta emigrazioa lantzen dabiltzanak.

Azken finean, jardunaldien asmoa, batetik, hizkuntza normalizazioa justizia sozialarekin (ekologismoa, lankidetza, sexu askapena) lotzea da, eta bestetik, mugimendu horiei ikusaraztea haien egitekoan ere hizkuntzaren aldeko jarduna bere egin behar dutela.

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

tALAIAN “Erreskatearen” faktura herritarrentzat Europar Batasunak eta Nazioarteko Diru Funtsak Espainiako bankuak “erreskatatu” ditu eta euren esku jarri ditu 100.000 milioi euro. Espainiako Gobernuak iritzi publikoa manipulatu eta engainatu nahi du berriz ere.

Memeloak bagina bezala. Eta horrela, “erreskate” hitzari ihes egiten dio, mailegu bat dela esanez. Sinetsarazi nahi digute, zor publikoa Barne Produktu Gordinaren %96ra igoko duen “erreskate” horrek ez dakarrela ordainik herritarrentzat, ez duela murrizketa gehiago ekarriko. Gezurra diote esan dutenean “erreskate” horrek bankuekin baino ez duela zerikusirik, eta ez herritarrekin. Rajoyk eta Guindosek, gorritu gabe, honakoa diote: “Ez dago makroekonomiarako eta fiskalitaterako inolako baldintzarik, ez da izango finantza arlotik kanpo inolako erreformarik”. Gezurtiak!

“Erreskate” hau inflexio puntua izango da Espainiako Estatuko politika ekonomikoarentzat. Herritarrentzat ondorio larriak izango ditu, batez ere langileentzat. Euskal Herrian ere hala izango da, euren politikaren menpe gaudelako. Banku eta kutxetako langileek ikusiko dituzte euren bulegoak ixten eta milaka lagun langabeziara joango da. Geratzen direnei lan hitzarmenak kaskartuko zaizkie. Horrelako “erreskate” ekonomiko milioidunak zor publikoa eta defizita handitzea ekarriko du eta zor hori ordaintzeko murrizketa gehiago egin beharko dira: jubilazioa atzeratzea, pentsioak eta langabezia sariak murriztea, BEZa igotzea, etxebizitza erosteko kenkaria ezabatzea, eta abar. Hori da “erreskatearen” faktura.

Sinetsarazi nahi digute bankuek hemendik aurrera kredituaren iturria irekiko dutela familientzat eta enpresentzat, eta modu horretan inbertsioa eta enplegua handituko direla… Baina jadanik demostratu dute orain arte jasotako funts publiko milioidunak euren balantzeak garbitzeko eta zor publiko errentagarria erosteko erabili dutela.

Nori nahi diote ziria sartu?

Juan Mari Arregi

46

2012 KO

EKAINAREN

17 A

Testuinguru horretan, Hizkuntza Normalizazioko Langileen Koordinadorako presidenteak, Nel Vidalek, adierazi du izenburuan jarri dugun esaldia (www.sermosgaliza.com), alegia, ez datozela bat hizkuntzaren aldeko jar rera izatea eta matxista izatea.

Gasteizko Udalak aurrekontu finkorik ez ARABAKO HIRIBURUAK oraindik ez dauka aurrekontu finkorik euskara sustatzeko. Duela pare bat aste euskararen aldeko eragileak Euskara Sektore Kontseiluan (Gasteizko Udala kide da) izan ziren egoera aztertzeko, baina haiek adierazi dute ez dutela ezer garbirik atera.

Eragile hauek elkartu dira haien jardunaren egoera salatzeko: Euskal Herrian Euskaraz, GEU elkartea, Arabako Bertsozale Elkartea, Euskharan Elkartea, Bai Euskarari, IKA, AEK, Udaberria eta Hegoaldea euskaltegiak. Horien arabera, euskararen alorreko diru-laguntzak etenda daude eta hainbat elkarte laguntzarik gabe hil ala biziko egoeran daude.

‘Bostpuntu‘ kanpaina eta EITB EITB KO 18-20 langilek Bostpuntu kanpaina jarri dute abian. Publikoaren zerbitzuko EiTB eskatzen dute, euskarari lehentasuna emanez, independentea, kalitatezkoa eta euskal kultura bultzatuko duena. Kanpainak kontrako kritikak jaso ditu, Aritz Galarragak Berriako zutabean adierazi duen moduan, “inork egindako proposamen bati berandu baino lehen egingo diote kontraproposamena”, eta bera izan da desadostasuna azaldu duenetariko bat. Kanpainaren bultzatzaileek euskarazko eta gaztelaniazko kalitatezko programazioa eskatzen dute.

Batzuk eskaera horren kontra azaldu dira, biak bultzatzeak euskarazkoari egiten diolako kalte, EiTBren ibilbidean orain arte ikusi den moduan.

Bero-beroan

- TERMOMETROA

XABIER LETONA

maltzagatik 1512: orduko porrota, gaurko erronka GAURKO egunetik ikusita, eztabaida eta hausnarketa da 1512-2012ko data esanguratsu eta garrantzitsuek oro har ekarri dutena, eta egungo gizarte arin eta azalekoan, asko da hori. Egungo dialektikak argi erakusten du iragana nola proiektatzen den orainera, eta alderantziz, oraina iraganera.

Esate batera, konkista hala ituna? Nabarrismoak lortu du Nafarroa eta Espainiako erresumen itun historikoaren ideia egungo ordenamendu juridikora eramatea, hor ez da zalantzarik, Foru Hobekuntzaren ideia bera da horren erakusle garrantzitsuena.

Baina ikuspegi historikotik, nabarrismoak berak ere gaur egun onartua du 1512ko hura konkista hutsa izan zela, garai hartan egiten ziren beste askoren parekoa. Alfredo Floristán historialari nabarristak –bera da Nafarroako Gobernuak mendeurrenerako eratutako batzorde bereziaren buru– dataren karietara idatzitako artikuluetan argi uzten du ideia hori, esate baterako Pregón aldizkarian idatzitakoan: “Navarra en 1512: quién conquistó y quién fue conquistado”. Bai, konkista izan zen, baina konkistatuak izaten utzi ginen esatera dator, nafarroako herritarrek eta nobleziak konkista lagundu zuten.

Mercedes Galán historialariak ere antzerako ondorioak ateratzen ditu aldizkari berean, Julio II.aren bulda ospetsuek konkista justifikatzen ote zuten aztertzen du eta erantzuna oso argia da: “Ez dago konkistarako justifikazio juridikorik”. Zer dago orduan? “Biztanleriaren onarpena”, garai hartan Gaztelako erregearekiko menpekotasun libre eta boluntario gisako titulupean gauzatu zena. Konkista ez zela justua izan alegia, baina azkenean nafarrek onartu egin zutela, bereziki nafarren ohiko itunzaleta-

sunagatik, eta Nafarroari erresuma izaera, bere instituzioak eta bere zuzenbidea onartu zitzaizkiolako.

Akademia mailako onarpenak, politikara eta dibulgaziora ere iritsi dira, baina lausoago. Ezaguna da UPNk bere militanteen artean zabaldu zuen hausnarketa: “Ez du zentzurik konkista, anexio edo inkorporazioaren eztabaidak...”.

Eta onartzen du konkista izan zela, “baina hobeto inkorporazioa erabiltzea, hori bera egiten zuen Fernando Katolikoak eta”. Eta hala egin dute : Navarra 1512. La incorporación de Navarra a la Corona de España” (Pregón aldizkariko otsaileko aldizkariaren titulua). Bai, konkista izan zen –jarraitzen du kontakizun historiko berrituak–, baina ez oso latza, gainera behamondarrek sostengatu zuten eta errege nafarrek alde egin zuten Iruñetik. Funtsean, erregeak aldatu ziren, baina Nafarroak independente izaten jarraitu zuen. Hortan da gaur egun, nabarrismoaren iritzi ofiziala.

ETA ABERTZALEAK? Nola ari dira kudeatzen data? Ez da zalantzarik azken urte luzeetan abertzaletasunak astindu duela gehien data, bai akademiaren eremuan, dibulgazioan, edota kalean, larunbatean

Nafarroa Bizirik elkartearen deialdiak Iruñean erakutsiko duen moduan.

Eremu honetan zalantza gutxiago dago gertakizunez, azken urteetan gainera asko ikertu da eta horien ondorioak are eta garbiagoak dira: konkista latza izan zen, garai hartako justifikazio legezkorik gabekoa eta egungo Nafarroaren oinarri juridiko-politikoen abiapuntua jarri zuena. Ezberdintasun nagusienak historiak nazio eraikuntzan –edo berreraikuntzan, askok dioten moduan– izan behar duen irakurketan daude; edo Nafarroak Euskal Herriaren egituraketan izan behar duen ezaugarriez.

Ongi da mendeurren hau nazio aldarrikapenerako baliatzea, Nafarroaren eta Euskal Herriaren egungo egoeran horixe baita logiko eta egokiena. Baina ez dezala kateatu iraganak oraina, eta are gutxiago etorkizuna: iraganak zer garen ulertzen laguntzen digu, baina izango garena, geuk eta orain erabaki behar dugu.

Bostehun urteko tartea bada ere, bada antzeko ezaugarririk orduko eta egungo Nafarroako gizartean, horietako bat da bai orduan eta bai gaur egun eliteek agintzen dutela, errege eta jauntxoek orduan, finantza eta ekonomia eliteek gaur egun. Eta hauek, orduko herritarren murrizketa egoera iraunkorrera eramango gintuzketela, ahalko balute. Hor da egun eta orain borroka gunea.

Desberdintasun nagusiena da orduan herritarrek ezin zezaketela aldatu hori beren botoekin eta gaur egun bai. Konkistaz ehuntzen hasi zirena botoez gaindi daitekeela, hori da egungo nafar abertzaleen esperantza, hori erronka.

2012 KO

EKAINAREN

17 A

47

TERMOMETROA -

Net Hurbil Pello Zubiria

Vyvyan Howard, errauskailuek isuri pozoien ikerlea Madrilen izan berria da Osasun Publikoaren Arriskuak eta Ingurumena nazioarteko jardunaldietan “Nanopartikulen toxikologia” azaltzen. Vyvyan Howard doktorearen lana erabakiorra izan da Irlandan Rigaskiddy herrian eraiki nahi duten errauste plantari bidea mozteko. Eguneroko bizitzan darabiltzagun kimikoen lanjerrez ohartarazten du.

LIVERPOOLEKO UNIBERTSITATEAN toxikologiako irakasle eta hiri bereko Mozart Orkestran biolontxeloa joaz –bi lanbideotan maila horretara iritsiak ba ote dira Europan dozena bat?– lasai bizi omen zen Howard doktorea, ordurako lau seme-alabaren aita... harik eta ilunabar hartan Communities against Toxics elkartearen hitzaldi batera hurbildu zen arte emaztearekin.

Ralph Ryder zen bilerako protagonista, hondakinen errausketaren arriskuez jendeak ohartaraziz mundua korritutako aktibista. Vyvyan Howard oroitzen denez, “Ralphek amaieran lau agiri eman zizkidan, haiei begiratzen hasi eta goizeko 4etan artean irakurtzen ari nintzen ohean. Horrela esnatu nintzen eguratsean dauden Kutsagai Organiko Iraunkorren mundura”.

Ingelesez Persistent Organic Pollutants (POP) deitu kutsagaiz inguratuta bizi gara eguneroko bizitzan.

Gizakiak jarduera industrialean sortuak, oso nekez desegiten dira, pilatu egiten dira elikadura katean eta urak bezala haizeak munduko bazterrik urrutikoenetaraino barreiatzen ditu. POP ezagunenetakoak diren dioxinak, esaterako, Artiko eta Antartikoko animalien organismoetan ere aurkitzen dira.

Ralph Ryderrek begiak ireki zizkionetik Vyvyan Howardek asko

48

2012 KO

EKAINAREN

17 A

ikertu du kutsagai kimikoen alorrean, beti ere segituz sakontzen mikroskopio bidezko irudigintzan, horretan baita irakasle. Azken urteotan Ulsterreko unibertsitatean ari da, Gesa Staats toxikologoarekin familia berria osaturik.

Vyvyan Howarden oihartzuna gurera Gipuzkoako Zubietan errauste planta eraikitzearen kontrako mugimenduen eskutik iritsi zen 2010ean. Orduan ezagutu zen ikerlariak hondakinen errausketaren arriskuez idatzitako agiri bat, aurretik asko sakondu gabeko nanopartikulen alorra jorratzen duena.

Irlandako Cork hiritik hurbil Ringaskiddy herrian Indaver Group enpresak errauskailua eraikitzeko asmoa azaldu zuenean, Gobernuak An Bord Pleanála izeneko aholku batzordea antolatu zuen, ingurumenaren eta gizakien osasunaren gaineko eraginak baloratzeko. Howardek 38 orrialdeko txosten mamitsua aurkeztu zuen 2009an: Statement of Evidence. Particulate Emissions and Healthv (Lekukotza edo peritajea.

Partikulen jariaketa eta osasuna).

Partikula txikien eta gizakien heriotzaren arteko loturak, partikula ezberdinen eta hauen arteko nahasketaren eraginak, arnasketa eta partikulak, biriketara iristen diren partikulen bidea, eragin toxikoaren mekanismoa, haurrak herritar bere-

IISD Reporting Services gunetik hartutako irudian, Vyvyan Howard doktorea 2008an Senegalen segurtasun kimikoaz egin zen biltzar batean hizlari. Besteren artean hau idatzia dauka 2009an Statement of Evidence. Particulate Emissions and Health agirian: “Ezagutzen diren 11 milioi gai kimikoen artean, 100.000 maila industrialean ekoizten dira eta 1.000-2.000 berri sortzen dira urtero. Horietako edozein iritsi daiteke errauskailura eta hemen osoki edo erdizka erretakoan ezin konta ahala produktu isuri dezakete, bai partikula moduan edo beste partikulei erantsita.

Horiek kontrolatuko balira ere, eta gehiengehienak ez dira kontrolatzen, gutxi edo batere ez dakigu isurketa horrek osasunean eduki ditzakeen eraginez (...)

Gai lurrinkorrak kondentsatzen dira partikulen gainean (...) eta hauei itsatsirik biriketan odolera iristen dira”. ziki bulnerableak, umekiaren jaio aurretiko arriskuak… ez dauka atal bat bazterrean lagatzekoa.

Grafiko ikusgarri bat ere badakar, zeinetan partikula txikiak alderatzen dituen gizakiaren ile baten lodierarekin. Honek 0,7 milimetro edo 70 mikrometroko lodiera dauka. Arnasten hasita 10 mikrometro baino ale larriagoak sudurrean eta eztarrian geratzen zaizkigu biriketaraino pasa gabe.

10 mikrometro baino txikiagoetan handienak bronkioen hasierara heldu eta karkaxarekin edo eztularekin kanporatzen ditugu. 5 mikrometro baino xeheagoak biriketaraino heltzen zaizkigu. 2,5 mikrometro baino are meheagoak albeoloetaraino barneratuko zaizkigu, biriketan oxigenoak eta odolak bat egiten dutenetaraino.

Hortik aurrera, kalteak, segun eta zein materialezkoa den partikula eta zein neurritakoa, 2,5 mikrometro baino gutxiagokoak baitira ultrameheak, nanopartikula ere deituak.

Amaren sabelean kutsatuta Araua garbia da, Howarden hitzetan: par tikula zenbat eta xeheago, kaltea are larriago. “Ikerketek erakutsi dute masa handietan arriskurik gabeak diren materialak berak ere toxiko bihurtzen direla partikula ultra-xehetan zatitutakoan”. Horre-

Net Hurbil

la begiratuta, hondakinen errauskailuek konbustioak sortutako isuri guztiok biltzeko dauzkaten filtroen eraginkortasuna bestela ikusten da.

Hala ikusi zuten Irlandako agintariek ere, Rigaskiddyko errauskailu asmoa baztertu baitzuten. Iaz, ordea, enpresak lortua du epaitegietan dossierra berriro irekitzea.

Hondakinen errauskailuak ez dira Howarden kezka iturri bakarrak. Zenbait kosmetikok, zehazki eguzkitarako kremek, daramatzaten nanopartikulek Alzheimerraren eta Parkinsonaren sorrerarekin eduki dezaketen zerikusia aztertzen du Christian Holster neurologoarekin elkarlanean, NeuroNano izeneko proiektuan, Europar Batasunaren finantzaketarekin.

Beste ikerlerro nagusia kantzerrari dagokio. Cancer Active webgunekoei Howardek esan zien: “Bizi itxaropena luzatu egin da, baina kantzerra eragiten duten gaiz osatutako salda batean bizi gara; zenbat eta luzeago bizi zaren, horiek eragiteko aukera handiagoa daukazu. Luzeago bizitzea bera ez da kausa”.

Inguratzen gaituzten kutsagaiek gizakiongan duten eragina aztertzen du, batik bat haurrengan eta sortu gabeko umekietan: “Minbizia epidemia da gaur, umeen arteko zenbait kantzerren kopur uak bikoiztu egin dira 30 urtetan”.

XX. mende erditik aurrera bi kutsagai multzo ugaldu dira denetan: batetik erradioaktibtitatea, zen-

- TERMOMETROA tral nuklearrek eta bonbek barreiatuta; eta bestetik industriak sortu dituen ezin konta ahala kimiko, batzuk sinpleak, baina beste asko, PCB eta POP bezalakoak, konplexuak. “Toxikologia klasikoak arriskugabetzat zeuzkan produktu asko kaltegarriak direla badakigu gaur”.

Ingurumenaren eta giza osasunaren arteko loturak aztertu eta behatzen dituzten erakunde garrantzitsuetako kide da Howard. Cancer Activekoek kontatu dutenez, familia elikadura osasuntsu batekin eta etxean ahalik eta produktu kimiko gutxien erabiliz zaintzen du, lanera bizikletaz doa, eta bizitza umorez gozatzen ahalegintzen da.

Kantzerraren ikerlanei dagokienez, honen sorrerako mekanismoak argitzeko oraindik dozenaka urte beharko direla seguru dagoen arren, zenbait puntu frogatutzat dauzka.

Horietako bat, askotan arriskurik gabetzat dauzkagun kimikoek nahasten dituztela gure hormonen prozesuak, estrogenoarenak eta testosteronarenak.

Horregatik dira bereziki kaltegarriak amaren barruan doan umekiarentzako. Anekdota honekin azaldu du Howardek. 2003an Europako politikariek odolean zeramatzaten toxikoez ikerketan ari zirela, testa egin zioten Margot Wallstrom ordezkari suediarrari. “Kopuru handia ematen zuen, baina esan nion handiagoa edukiko zukeela baldin eta ez balitu bi haur eduki, kimiko asko haiei pasa zizkielako”. Tamalez amak edoskitzean esnearekin pasatzen dio pozoia umeari. n

2012 KO

EKAINAREN

17 A

49

- AZKENA Santi Leone

Nafarroaren defentsa? Ongi J OSU S ANTESTEBAN

uela aste batzuk, lagun baten etxean, eman genion: abertzaletasunetik Nafarrobazkalondoan erausian ari ginelarik, aren nortasunaren kontra heldu diren erainkesta bat egiteko deitu zuten telesoen aurkako defentsa zen bi hitz xalo fonoz. Erantzuleak Nafarroako horien azpian zegoen mezua. Eta, erran egoera politikoaz zer zekien eta zer bezala, guk ulertu. Esaldi konplexu, luze iritzi zuen zen jorratu beharreko gaia, belaeta ideologikoki izugarri zamatu hori rria lagunaren ihardespenetara zuzenduta natural-natural bi hitz itxuraz neutrotan ondorioztatu ahal izan nuenez (gainerako biltzea lortu izana da navarrismoaren garaigonbidatuekin solasean segitzeko planta pen handiena. Kode bat asmatu, eta gizaregiten nuen bitartean). Noizean behin, kartean hedatu dute, arruntean banalizatu guak botatzen zituen nire lagunak –hori Hezden arte. Nafarroa ulertzeko modu bat kuntza kontseilaria da, bertze hori Ekonomia defendatzea, politika jakin bat aitzinat erakontseilaria; a, ez, azken hori ez dakit nor matea, arerio politikoa baztertu eta (batzueden–, eta bertze zenbaitetan, zenbakiak tan) kriminalizatzea, eguneroko hizkuntzan –hirutik seira bitarte, gehienak–, politikari Nafarroaren defentsarekin berdindu dute. jakin batzuei nota jarri beharrez. Ez Eta horretarako, ideologiarik ez dut aipatu, baina nire laguna eta dutenek ere erosten duten egunkabiok ez gatoz bat kontu politiko ria izan dute lagun. Eskelen estagehienetan: PSNren jarraitzaile da kuruan, pentsamolde navarrista bera, betidanik. Horregatik, esku zoko guzietaraino ailegatu da, Bere motzean, galdera ezin bat –edo, tira, ezkerreko eskuko atzemangaitz bihurtzeraino. behatz bat– emanen nukeen nire Nazionalismo banala deitzen zehatzagoa zen, eta guk ustez altuegi ziren sei horiek nori zaion hor ri: inkestako galdera bederen ezin esanahi edo zeri ematen ari zitzaizkion jakimotz horren azpiko egitura ikusete aldera. Memento batean, ni adizin horri. Eta, hain zuzen ere, ikuzehatzagoa eman genion: adi nengoela, erantzuna eman baino sezina delako da hain eraginkorra. abertzaletasunetik Nafarroaren Inolako azalpenik gabe ere, abian lehen, inkestatzaileak egin galdera ere errepikatu egin du. Hona nire paratzen ditu gure barneko mekanortasunaren kontra heldu lagunaren hitzak, euskarara ekanismoak: Nafarroaren defentsa? diren erasoen aurkako rriak: “Nafarroaren defentsa?

Ongi.

Ongi”.

Sozialista da nire laguna. Azken defentsa zen bi hitz Daitort: ezin politagoa iduritu bolada honetan, PSNz galdeginez xalo horien azpian zitzaidan Nafarroaren defentsaz gero, politikari guziak berdinak galdegite hori. Lehenik eta behin, direla da haren arrapostua. Etsita zegoen mezua argi erakusten duelako, inkesta dabil. Baina etsipen militantea da batean, ideologiaren zama maiz harena, ez baitio utzi PSN bozkagalderaren gainean doala, erantzutzeari. Politikari guziak berdinak na edozein delarik ere. Ez nekien dira, baina, aukeran, segi dezatela erasopean ginenik, zirikatu nuen betikoek, bertzenaz abertzaleak laguna. Baina, batez ere, argi frogatzen duelaailegatuko baitira boterera. Susmoa dut nire ko noraino ditugun sartuak, Nafarroan behilagunaren jarrera PSNko hautesle anitzena nik behin, pentsamolde jakin baten kodeak. ere badela: espainolista sutsuak izan gabe, “Nafarroaren defentsa” aditu, eta nire lagubarneratu egin dute abertzaleak indar arrotza nak ez zuen zalantzarik batere izan (ezta nik direla Nafarroan, eta zilegitasuna soilik PP, ere), galdetzaileak ez zuen gehiago zehaztu UPN eta PSN (eta, beharbada, IU) alderdien beharrik izan. Berehala ulertu genuen ez artean banatzen dela. Nazionalismo banalazuela Nafarroaren defentsa murrizketen ren emaitzak. Horra agerian utzi aitzinean erran nahi, edo UPSNko gobernuaeta kritikatu beharreko diskurren zitalkeriaren aurka. Ez. tsoa, Nafarroaren defentsaren Bere motzean, galdera ezin zehatzagoa inguruko galdera xelebre eta ulerzen, eta guk bederen ezin esanahi zehatzago gaitz bihurtzen den arte. n

D

«

»

50

2012 KO

EKAINAREN

17 A