2332 argia

- NON ZER -

2012ko uztailaren 22a, 2.332. zenbakia

Deabruaren abokatua

Azala: GARBINE UBEDA GOIKOETXEA

Asteko gaia

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.

Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredakzio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.

Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.

Produkzioa: ANTZA, S.A.L. Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.

Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.

Harrera: Jone Arzallus.

HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 LasarteOria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa), 943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.

Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala: komertzial@argia.com. Harpidetzak: harpidetza@argia.com. Erredakzioa: kazeta@argia.com. Interneten: www.argia.com. Lege.gordailua: SS-837-2012. ISSN: 0213909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebeteko harpidetza. Hego Euskal Herria: 138 euro. Ipar Euskal Herria: 168 euro. Espainia: 138 euro. Beste atzerriak: 173 euro. Airez: 271 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Eduardo Iturralde Gonzalez: «Profesionaltasuna jarrera bat da, ez soldata bat». SUSTRAI COLINA / 4 Dementzia. Garun herdoildua akuilatzea helburua.

ONINTZA IRURETA AZKUNE / 5

Pertsonaia

Roldan Jimeno Aranguren: «Politikoki zerbait modernoa eraikitzeko ezin zara erori mistifikazio sinpleetan».

REYES ILINTXETA / 10

Gaiak

Ainara Gorostitzu Mujika, Hazi Hezi aldizkaria: «Informazioa eta galbahea emango ditugu, ez errezetak».

ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 15

Iritziak Beste behin, murrizketak euskal hedabideentzat / 18 Gora Pro Nobis ASISKO URMENETA / 19 Gerontofobia. EDORTA ARANA / 20 Txandan Sarean eta lanean. CASTILLO SUAREZ / 20 Rio+20: irabazleak eta galtzaileak. IÑAKI BARCENA / 21 Bertso berriak Udalekuei jarriak. MIREN AMURIZA / 22

Erdiko kaiera Antzerkia. Euskal sortzaileak laguntzeko ZUbia.

OIER GUILLAN / 23 Oskar Alegria: «Emak bakia ez da xuxurla bat, oihuka esaten den zerbait da». MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 26 Liburuak I. ESTANKONA / 30 Diskoak I. BARANDIARAN / 31 Ezpalak JON TORNER / 32 Abarrak GORKA BEREZIARTUA / 33 Denbora-pasak ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34 Zientzia eta teknologia JOXERRA AIZPURUA / 35 Landareak JAKOBA ERREKONDO / 36 Denboraren makina NAGORE IRAZUSTABARRENA / 37

Termometroa Anita Lopepe: «Euskal instituzioak kontsulta bidez etorri behar du». MIKEL ASURMENDI / 38 Jaizkibel eta Natura 2000 Sarea. Gestio planik gabe, zer babes? URKO APAOLAZA / 41 Eroski eta Fagor finantza ekarpenak. Kooperatiben eta bankuen arteko linboan harrapatuta. DANIEL UDALAITZ / 42 Arabako Lautadan bertsotan. Familia, bertsoa eta txaranga ezohiko eskolan. MIEL A. ELUSTONDO / 43 Bero-beroan JUAN MARI ARREGI, ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46 Maltzagatik XABIER LETONA / 47 Net Hurbil Unibertsitatean ikasi, lana aurkitzeko ez baina zorra egiteko. PELLO ZUBIRIA / 48

Azkena

Aurrerantz baikortasunetik. JOSEMARI VELEZ DE MENDIZABAL / 50 2012 KO

UZTAILAREN

22 A

3

-DEABRUAREN ABOKATUA -

“Profesionaltasuna jarrera bat da, ez soldata bat�

Eduardo Iturralde Gonzalez Hau mundu arraioa! Erretiro adina atzeratzen eta arbitroak 45 urterekin erretiratzen.

Sustrai Colina Argazkia: IĂąigo Azkona

Eguraldi txarra ere arbitroaren errua da!

Jendea bere tentsioak etxean edo lanean deskargatzeko bezain ausarta ez denez, gure amarekin oroitzen da. Badakizu, futbola herriaren opioa da, eta finean, nor dira tontoenak? Ba gu, arbitroak!

Ikusten dut auto-estimua oso goian daukazula.

Badakit futbola zirkua dela, interesez josia, baina bere balore eta printzipioak partidu batengatik galtzen dituenak arazo bat dauka.

Futbola kirola baizik ez da, ez hil ala biziko ezer.

Ziur? Kirol-prentsa irakurrita...

Ez dago papera saldu beharra bezalakorik gezurrak asmatzeko. Hori bai, zergatik ez du inork Real Madrilen aurka sutsuki egiten?

Real Madrileko inork elkarrizketarik ematen ez badu negozioa bukatzen delako!

Polemikarik gabe ez dago futbolik, ala?

Futbolak beti izango du bere xarma, baina kirol-kultura falta zaigu. Askoz okerragoa da zoratuta dauden gurasoz inguraturiko mutilkoxkorren partida bat arbitratzea lehen mailan aritzea baino.

Umeekin dabilenak ez du programaz programa dabiltzan arbitro ohien kritika zitalik entzuten!

Erretiroak ausardia eta bista hobetzen ditu, nonbait. Lehen pitatzeko barrabilik ez zuten penaltiak eta ateratzeko koskabilorik ez zuten

4

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

txartel gorriak ikusten dituzte orain. Nik argalduarazi eta berriz zelaira bidaliko nituzke.

Baina irtenbidea ez al zen bideo-arbitraia?

Ados, baina goleko marran bakarrik? Zergatik ez penaltietan? Eta area ertzeko jokaldi eta kornerretan zer? Ziur gaude horrek dena konponduko duela? Ez ahaztu programaz programa dabiltzan arbitro ohiak, jokaldia mila aldiz ikusita ere, batzuetan ez direla ados jartzen!

Bideoarekin akabo zuen mendeku pertsonalak eta zuen botere absolutua!

Aurreiritziak dauzkanak ezin du arbitroa izan. Politikari guztiak lapurrak direla uste duen epaileak ezin du politikaririk epaitu.

Gurean berdin.

Arbitroak profesionalak direnean, agian...

Profesionaltasuna jarrera bat da, ez soldata bat. Zergatik daukagu Gurutzetako ospitaleko medikua profesionaltzat eta Nigeriara laguntzera joaten dena ez?

Zuek ere laguntza premian ez ote zaudeten.

Arbitroak lanketa psikologikoa behar du. Bilbon ez dago arazorik denak Athleticekoak garelako, baina Leonen erdiak Madrilekoak eta beste erdiak Barçakoak dira. Bata edo bestearen kaltetan hanka sartu duzunean, ez da samurra kalera ateratzea. n

- ASTEKO GAIA -

Dementzia

Garun herdoildua akuilatzea helburu Dementziak ez du sendabiderik, ez behintzat oraingoz. Gaur egun, bi bide jorratzen dituzte galera moteltzeko: farmakoak eta psikoestimulazioa. Dementzien %95 adinarekin dago lotuta; 80 urtetik gorakoen %30-40tan agertzen da. Eustatek egindako kalkuluen arabera, 2035ean, Euskal Autonomia Erkidegoan 80-84 urtekoak 83.840 izango dira; atera kontuak.

Onintza Irureta Azkune Gaixoaldiak aurrera egin ahala, dementziak jotakoek laguntza handiagoa behar dute, beharra erabatekoa den arte.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

5

Dementzia

Kortex zerebrala

Kortex zerebrala ikaragarri uzkurtuta

W IKIPEDIA

-

Bentrikuluak oso dilatatuta

Hipokanpoa zeharo uzkurtuta Kortex entorrinala

Hipokanpoa

E SPAINIAKO E STATUAN 800.000 biztanlek Garunak aurrealdetik Jo dezagun birusak eraso duela makina eta dauka alzheimerra, dementzia mota usuena. ebakita daude. memoria galdu duela. Antzeko zerbait ger%85 etxean daude. Jo dezagun gaixo bakoitza Ezkerrekoa tatzen zaio dementziak eragindako pertsopare bat lagunek artatzen duela. Bada, 47 osasuntsu dago eta nari. Memoria aurretik atzera desegingo milioi biztanleko estatuan 1,6 milioi pertsona eskuinekoa zaio. Gaur goizekoa, atzokoa, ahaztuko zaio alzheimerra duten gaixoak zaintzen ari da. alzheimerra duen lehendabizi eta gaitzak aurrera egin ahala Dementziak ez baitu sendabiderik oraingoz, gaixoarena da. geroz eta kontu zaharragoak geratuko zaizbaina dementzia duen gaixoak laguntza hankio iltzatuta buruan. Adinekoak haren guradia behar du, erabatekoa etapa batetik aurrera. soak izango ditu gogoan, haurra zeneko garaiekin akordatuko da. Dementziaren sinDementzia gaixotasun terriblea dela esatetomarik nabarmenena horixe da, memoria ko badira hainbat arrazoi. Sendagaiak eta psigalera. Gero etorriko dira bestelako ondokoestimulazioa darabiltzate gaitzaren erritrioak: ibiltzen ahaztuko zaio, pixari eta moari frenoa jartzeko, baina sendatzen ez kakari ezingo die eutsi, hitz egiteari utziko dakite. Gaitzak aurrera egin ahala gaixoa dio... ezertarako ez dela geratzen da, menpekotasuBorja Inza Donostia Unibertsitate Ospitana erabatekoa da, eta ondoan etengabe behar leko Psikiatria Saileko terapeuta da, eta Matia du laguntza, liburuaren izenburuak dioen Fundazioko aholkularia. Urte luzez ezagutu bezala Egunean 36 ordu, eta hil artean horrela eta artatu ditu dementzia duten adinekoak; izango da. Bada beste arrazoi bat oso konharen amak ere alzheimerra dauka. Gaixoari tuan hartzekoa: zahartzaroak ez du barkatzen egin diezaiokegun okerrena, eta 80 urtetik gora biztanleen %30-40k garatzen du gaitza. Profesionalek badakite beti direla hor mari edo leihoari begira uztea dela dio. Ez dauka inolaEustatek (Euskal Estatistika galtzaile; erronka da, hala ko estimulurik eta horixe behar Erakundea) dio 2005-2006 du pertsona horrek, nagitzen urteetan gizonen bizi itxaropesendagaien bidez nola hasiak zaizkion gar uneko na 77,2koa zela eta emakumeepsikoestimulazioari esker, engranajeak mugitzea. Demenna 84,3koa, Euskal Autonomia Erkidegoan. 2050ean gizonek, gaitasunak motelago galtzea, ez tzia geldiarazteko zein bide dauden galdetu diogu terapeubatez beste, adin berean hiltzen galera saihestea tari: ametsa txertoa da, gaixotajarraituko dute, eta emakumeek suna saihestuko duen injekzioa.

86 urteko batez bestekoa harraGainerakoan bi bide jarraitzen dira, elkarren patuko dute. artean osagarri direnak: sendagaiak eta psikoBaliabide asko jarri dute eta ari dira jartzen estimulazioa. alzheimerra aztertzeko, inbertsio oro gutxi 1989an hasi zen Inza psikoestimulazioaren baita egunerokoan gaixoen arretak sortzen mundua aztertzen. Zaharren garuneko engraduen gastuarekin alderatuta. najeak herdoilduta ez geratzeko ariketak Zer da dementzia? sortu nahi zituen, baina eredurik ez zuen aurkitzen. Haurren mundura jo zuen eta estimuDementzia zer den azaltzeko, nolabaiteko lazio goiztiarrarekin egin zuen topo. Hura alderaketa egin genezake ordenagailuarekin.

6

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Dementzia

-

eredu hartu eta zaharren dementzia kasuetamotelago galtzea, ez galera saihestea. Bi rako moldatzen hasi zen. Ariketa sortaz osabide erabiltzen dituzte gaixoaren eboluzioa tutako tableroa egitea zuen buruan: batuketak jakiteko. Batetik, banaka hartu eta psikoestieta kenketak, letra zopak, irakurtzeko gaitasumulazio ariketak nola egiten dituzten azterna lantzekoak, pentsamendu abstraktua garatzen dute. Bestetik, hilero garuneko testak tzekoak... egiten dizkiete.

Adituak ez dira esate aldera ari adinekoenBorja Inzak eta Enrike Arriolak (Matia tzat oso onuragarria dela sudokuak eta guruFundazioko Memoria eta Alzheimerraren tzegramak egitea, liburuak irakurtzea, eta Unitateko arduraduna) Mente y Vida psikoesInzak dioen moduan, “baita timulazio tableroa egin zuten paseatzea bera ere”. Bi gauzata2001. urtean, adinekoentzako Irrati eta telebista saioak rako balio dute ariketek: bateegoitzetan, dementzia duteneimajinatzen ditu Borja Inzak, tik, dementzia prebenitzeko, eta kin eta ez dutenekin erabiltzebestetik, jada gaitza duenarekin garuneko engranajeak mugitzeko ko. Inzak, telebista eta irrati tratamendu gisa erabiltzeko. saioak imajinatzen ditu garuneariketak emititzen.

Azaldu ditugun moduko ariko engranajeak mugimenduan Ordenagailuetarako egokituak, ketak, mahai gainerako tablero mantentzeko ariketak emitiitxuran, asko dira merkatuan, tzen. Ordenagailuetarako egodagoeneko badaude batik bat umeentzako. Hezkituak dagoeneko badaude. kuntza arruntean eta hezkunInzak eta Arriolak sortutako tza berezian, bietan erabiltzen dira. Jokoak sistema mahairakoa da, taldean aritzeko, egokitu egin behar dira ordea, ez da ahaztu “banaka erabiltzekoak asko daude, baina gaibehar “umeak arinago ikasten ari direla, eta xoak banaka artatzea oso garestia da. Egoizaharrak berriz, ikasitakoa motelago galtzetan taldeka moldatu behar, nola bestela?”. tzen”. Beste era batera esanda, eta Inzak Banaka aritzea garestia dela esan digu, baina ederki dioen moduan, adinekoekin lanean berak adierazi digu etorkizunean formatu txiari diren profesionalek badakite beti direla kiko sistemak diseinatu beharko direla, adinegaltzaile; erronka da, hala sendagaien bidez koak egoitzetan baino etxean artatzeko joera nola psikoestimulazioari esker, gaitasunak nagusituko delako.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

7

-

Dementzia

Gogoratzen 2 zenbakiaren azpian zein kolore dagoen?

Psikoestimulaziorako mahai taula da Mente y Vida. Narriadura kognitiboa edo kalte zerebralak dituztenekin erabiltzeko ariketak ditu. Donostiako Matia Fundazioan izan gara eta psikoestimulazio saioak nolakoak diren ikusteko aukera izan dugu.

CELES, MAURA, MAITE, BELEN, Mertxe, Ignabai, estalitakoan ikusiko dugu, ez da hain zio eta Karmen, Matia Fundazioak Donoserraza!”. “Celes, zein kolore dago 5 zenbakiatian daukan Bermingham Ospitalera joaten ren azpian? Belen, zein kolore dago 3aren dira egunero. Gaur urduri samar daude, badaazpian?”. Batzuek denak asmatzen dituzte, kite saioa bideoan grabatuko dugula. Zazpi eta beste batzuk ezinean dabiltza. Orokolagunak aulkitan eseri dira, aurrean dituzte rrean, ariketa erraza da zazpi lagunentzat eta Virginia Oliván monitorea eta Mente y Vidaelementu berria sartu du Oliván monitoreak. ren ariketa sorta. 45-60 minutuko saioa eginKolorea asmatzeaz gain kolore bakoitzeko go dute, gehiago luzatzea nekahitz bat gogoratu beharko dute: garria litzateke. Oliván ahots beltza-ikatza, zuria-elurra, berDiosala egin ondoren, zein sendo eta garbiz hasi da hitz dea-belarra... egiten, batzuek gorraizea dute, egunetan bizi garen galdetu die Estaltzen duzunean ahaztu eta gutxi ikusten duenik ere monitoreak. Hasi dira zazpiak egiten zaigu bada. Gazteenak 70 bat urte erantzuten. Eta lanean hasteko ditu eta zaharrenak 90etik gora.

Bigarren ariketarekin hasi dira.

Diosala egin ondoren, zein Sei aurpegi ageri dira arbelean, ordua da, “zer iruditzen zaizue banaka-banaka eta aspertu arte, egunetan bizi garen galdetu die, eta zein tokitan gauden. Hasi zenbakiekin eta koloreekin egiten Olivánek aurpegi bakoitzak zer badugu lan?“ adierazten duen errepikatu du: dira zazpiak erantzuten. Eta lehenengoa lo dago, bigarrena lanean hasteko ordua da, “zer aharrausika, hirugarrena haseiruditzen zaizue zenbakiekin rretuta, laugarrena harrituta, bosgarrena eta koloreekin egiten badugu lan?”. Mahai barrez eta azkena negarrez. Sei aurpegiak gainean, panelean itsatsita, sei lauki kolorezburuz ikasitakoan estali egin ditu monitoreak tatu ageri dira, beltza, zuria, urdina, berdea, eta zazpi lagunek, eskolan bezala, banaka horia eta gorria. Haien gainean 1etik 6rako erantzun beharko diote Oliváni aurpegi hasezenbakiak jarriko ditu, kolorea estaliz. Kolorrea non dagoen, harridura aurpegia duena reak ezkutatu aurretik behin eta berriz denen non... Sarri-sarri esaten die Olivánek parean artean errepasatu dute lauki bakoitzean zein dituen “ikasleei” “oso ondo, oso ondo”, kolore dagoen. Batek hala esan du: “Orain

8

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Dementzia

-

DANI B LANCO

Virginia Oliván monitorea lehenengo ariketa ari zaie azaltzen. Zenbaki bakoitzaren azpian zein kolore ezkutatu dituen asmatu beharko dute zazpi lagunek.

nahiz eta batzuek denak asmatu eta beste batzuek ez hainbeste. Belenek, gero behin baino gehiagotan errepikatuko duena esan du: “Joko hau asmatu duenak eragin dio buruari!”.

Hurrengo ariketan gusturago daudela dirudi, hamabi hizki dauzkate begi-bistan eta zentzua daukaten hitzak osatu behar dituzte, gaztelaniaz: roca, sofá, ramo, amor, melisa, melodía... Bai, nabari da, grinaz ari dira hitzak osatzen, nahiz eta behin eta berriz hanka sartzen duten –ezin da bokala errepikatu, eta hamabi horietan ez dauden hizkiak esaten dituzte–. Zazpiko taldeak 41 hitz osatu ditu, “zein azkarrak garen!” bota du batek. Psikoestimulazio saioa bukatutakoan Ignaziok aitortu digu hizkien ariketa asko gustatzen zaiola, berak osatu ditu hitzik luzeenak eta berezienak. Zifra kontutan ere gustura aritzen da. Aurpegiena da gutxien gustatzen zaiona.

Eskolaurrekoak ematen dugu Sei fitxa ageri dira taulan eta fitxa bakoitzean puntu beltzak: puntu bat, bi puntu, hiru

puntu... seira arte. “Hemen zenbat puntu daude?” “Hiru”, “Hemen?” “Bost”, “Eta hemen?” “Lau”. “Beraz, zein zenbaki osatu dugu?” “354!” “Oso ondo, oso ondo!”, eta txaloak jotzeko eskatu du Olivánek. Norbaiten ahotsa entzun da: “Eskolaurrea dirudi honek”.

Virginia Olivánek ozen hitz egiten segi du, ariketa gehiago proposatzen, eta etengabe zazpi lagunen gogoa pizten saiatzen. Ordubetera gerturatzen ari direla egin dute azkeneko ariketa.

Ignazio gerturatu zaigu, eta esan diogu ederki moldatu dela: “Gaurkoa erraza izan da, badaki Virginiak ariketa zailagoak egiten”. “Hizkiekin oso ondo moldatu zara”, “bada, aritmetika gustatzen zait asko, batuketekin-eta ondo pasatzen dut”. “Eta zenbat urte dauzkadala uste duzu?”, eta guk: “85?”, “97 urte eta erdi baino gehiago”. n Mente y Vida psikoestimulazio tableroaz informazio gehiago: www.signa21.com.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

9

- PERTSONAIA -

Roldan Jimeno Aranguren

«Politikoki zerbait modernoa eraikitzeko ezin zara erori mistifikazio sinpleetan» Historiari naftalina usaina eta hautsa kentzen dion ikerlari gaztea. Langile amorratua eta insomne samarra. Konbinaketa honen emaitza da egiten duen lan itzela.

Reyes Ilintxeta Argazkiak: Dani Blanco

Jimeno Juríoren semea izan zara betidanik, baina orain, jada, hasi zara Roldan izaten.

Oso harro nago aitaz, baina egia da. Historia ikasten hasi nintzenean askok esaten zidaten “zeinen ongi, aita bezala”. Nerabe garaian nahiko baldar eta ganberroa nintzen eta ikasgai batzuetan Gutxiegi izaten nuen.

Parrandazale sutsua izan nintzen UBIra arte.

Orduan, bat-batean, oso ikastun bihurtu nintzen, baina parranda ahaztu gabe. 16 urterekin ez nuen pentsatzen Historia ikasi behar nuenik eta are gutxiago Opusen unibertsitatean. Ikasketak hautatzeko garaian bai ikusi nuen aukeren artean Historia zela gehien gustatzen zitzaidana. Nire asmoa zen Zaragozara joatea, baina aita gaixotu zen, osteoporosia zena hasieran hezurretako minbizia zela uste genuen. Egoera horretan, eta ni seme bakarra izanda, ezin nintzen joan.

1970eko hamarkadan aitari ukatu zioten Opuseko Unibertsitatean ikasle sartzeko aukera, ez zuelako historialaria izateko “profila” ematen. Nik ere pentsatzen nuen bide zaila izanen nuela han, baina justu kontrakoa izan zen. Karrera amaierako hirugarren sari nazionala eman zidan Esperanza Aguirrek, tesia Angel Martín Duquerekin egin nuen eta han irakasle aritu nintzen denboraldi batez.

Ez naiz ezertaz damutzen. Oso esperientzia interesgarria da beste ekosistema batean murgiltzea. Garai hartan nire bizitza ez zen ikasketetara mugatzen eta Tiebaseko kontzejuko presidentea izan nintzen, adibidez.

10

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Nolakoa izan zen zure haurtzaroa?

Iruñean bizi ginen. Amaren familia PTV da (de Pamplona de Toda la Vida) eta aitarena Artaxoakoa. Tiebas bien artean dago eta hemen hartu eta zaharberritu zuten etxe hau [Tiebaseko XVII. mendeko bere etxean egin dugu elkarrizketa] nik 7 urte nituelarik. Txikitatik oporretan eta asteburuetan hemen izaten nintzen. Haur zarenean ez zara kontziente zure aitaren edo amaren dimentsio sozialaz.

Behin gogoratzen dut, adibidez, Manuel de Irujo hil zenean Lizarran ginela eta Garaikoetxearen autoa iritsi zen, orduan lehendakaria zena, bere ikurrina txikiekin aurrealdean jarrita. Garaikoetxea jaitsi eta aita besarkatu zuen oso modu adierazkorrean. Orduan ohartu

Nortasun agiria 1973ko ekainaren 3an Iruñean jaioa. José María Jimeno Jurío historialari ezagunaren eta Elena Arangurenen semea. Historian eta Zuzenbidean doktorea, Nafarroako Unibertsitate Publikoan Zuzenbidearen Historia eta Nafarroako Zuzenbidearen Historia ikasgaiak irakasten ditu. Hamabi libururen egilea da eta beste hamaika argitalpen, artikulu, kongresu, hitzaldi eta ikastarotan parte hartu du. Hirugarren tesia bidean du eta José María Jimeno Jurío aita zenaren lan osoen bilduma argitaratzen ari da Pamiela etxearekin elkarlanean. Hiru haur txikiren aita ere bada.

-

Roldan Jimeno Aranguren nintzen aita norbait zela. Gaztetxo garaian kulturaren eta euskararen erreferente bezala ikusten nuen, jende askok bezala, baina aldi berean independente izan nahi nuen. Haren semea izatearen harrotasuna gerora sentitu nuen, ikasten hasi nintzenean. Oso polita izan zen berak asko lagundu zidalako eta osasuna galtzen hasi zenean nik ere lagundu ahal izan niolako, batez ere kontu informatikoetan. Lan batzuk elkarrekin egin genituen.

Zer nolako gaiak hautatu dituzu zure doktoretza tesietarako?

Kristautasunaren sorrera Nafarroan aztertu nuen Historian. I. eta III. mendeko dokumentazio oso gutxi dagoenez, elizen adbokazioak aztertu behar izan nituen mapa osatu ahal izateko. Elizen adbokazioak, hau da zein santuri dauden eskainiak, garaian garaiko moden arabera erabakitzen ziren eta horiek ikusiz jakin daiteke nola joan zen sartzen eta hedatzen erlijio berria gure eremuan. Filosofia eta Hezkuntzen zientzien doktoretza tesia antropologia juridikoaren alorrean egin nuen EHUn eta euskaraz. Foruen ahanzturaren inguruan egin nuen. Ez du oihartzun handirik izan baina hor dago, eta oso harro nago.

Beste doktoretza tesi bat daukat matrikulatuta, hirugarren hau Zuzenbidean, Nafarroako ezkontzak historian. Hori ez dut ezertarako behar eta gustuko dudalako egiten ari naiz.

Ikerketa lerro horretan lan mamitsu batzuk banituen lehendik eginak eta, egia esan, oso polita, morbosoa eta pornografikoa da.

Morbosoa?

Historian zehar ezkontza zuzenbide kanonikoak arautua izan da. Trentoren kontzilioaren ostean eliza buru-belarri sartzen da bizitzaren alor guztiak derrigorrez arautzera. Lehenagotik baziren leku batzuk nahiko “liberalak”, Nafarroa kasu. Zuzenbide kanonikoaz gain laikoa ere bazegoen hemen eta oso dibertigarria suertatzen da, alde horretatik. Adibidez, Foru Orokorrean aipatzen da infanzoiak emaztearekin oheratzen zirenean, emakumea ohean kulerorik gabe sartzeko eskubidea zutela gizon hauek. Gaur egun genero aldetik basakeria iruditzen zaigu, baina bere momentuan kokatu behar da. Duela gutxi Madrilgo aldizkari batean argitaratu dudan artikuluan azaldu dut Erdi Aroan Nafarroan apaizak ezkontzen zirela eta aztertzen dut zein egoera legalean zeuden hauek, haien emazteak, seme-alabak eta baita maitaleak ere.

Hori Nafarroan?

Hemen oso gauza bereziak gertatu dira. Nafarroako zuzenbide zibila oso kontserbadorea izan da Trentoren ostean eta gaur egun ere

12

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

halakoa da. Opusen eragin handia du. Pentsa, adibidez, Espainian dibortzioaren legea ezarri zenean hemen jarrera intsumiso batzuk izan ziren, esaten zelako hori Nafarroako Foruaren kontrakoa zela, hemen ez zela inoiz halakorik egon eta abar. Hori oso argudio trentoarra da. Trento baino lehen egoera oso desberdina, anitza eta dibertigarria da. Emakumeen ikuspegitik begiratuta ere, haren egoera juridikoa hainbat alorretan nahiko interesMitoak garria eta bitxia da. Zuzenbidearen historiaren ikuspegitik oso ekarpen politak egin daitezke.

“San Fermin, San Kostobaro eta Erdi Adibidez, kontzilio aurretik ezkontza era pribatuan egiten zen eta haietan erabiltzen ziren Aroko santu asko apokrifoak dira, hau formulak oso politak dira, eta euskararen ikuspegitik oso baliotsuak, Jose Maria Satrusda, historikoki ez dira existitu. Honek tegik bildu zuenez. Trentok ekarri zuena ezkontzaren publizitatea izan zen. askotan asaldatzen du jendea”.

Foruaren Hobekuntzaren gaia sakonki ezagutzen duzu. Batzuek esaten dutena bezain onuragarria izan da Nafarroarentzat?

Ez, ezta gutxiagorik ere. Jaime Ignacio del Burgoren asmakizuna izan zen eta jokaldia oso ongi atera zitzaion. Ez zitzaion interesatzen berrikuntza erreforma estatutario gisa agertzea eta erreferenduma egitea, beraz berak asmatutako ustezko historizismoan oinarriturik egin zuen proposamena. Erdi Aroan foruak aldatzen zirenean edo Aro Modernoan erregeek foruaren alde zin egiten zutenean, beti forua hobetzearen alde egin behar zela bermatzen zuten. Berak planteamendu hau egin zuen, hobekuntza bat zela, besterik ez, Nafarroako Martin Villarekin negoziatu eta aurrera eraman. Erabat antidemokratikoa eta juridikoki konkista lardaskeria hutsa. Hori da hemen daukaguna.

“Historizismo hau Horren ondorioz abertzaleak baztertuak izan sinplea da eta ziren negoziazioan eta emaitza da alderdi eraikitzen ari garen nabarristek egindako autonomia estatutu bat mitoak oso dugula. Euskararen trataera, adibidez, gerora arriskutsuak dira. onartu zen euskararen legea, handik eratorria Hala ere, era da, eta hori bezala hamaika gauza gehiago. berean Nafarroako Autogobernu handia duten beste autonomieerresumaren aldeko kin alderatzen baduzu, denek berrikusi dute ekimenak begi onez haien estatutua modu batez edo bestez eta hemen ez da ia ezer ere ukitu. Horrek erakusikusten ditut, nabarrismoari min ten du zer interes irmoa duten UPN-PPk eta PSOEk deus ez aldatzeko Nafarroan. pixka bat ematen diotelako”.

Aurten Nafarroako Konkistaren 500. urteurrena da eta jende asko bihurtu da historialari…

Uztailaren 16tik 18ra UEUn hitz eginen duzu horretaz Iruñean eta Elizondon.

Mendeurren ospakizun guztiek izaten duten gauza ona da berrikuspen historiografikoa ekartzen dutela. Harritu nauena da honen inguruan oso berrikuntza historiografiko txikia egin dela. Baten bat izan da, oso interesgarria, baina ez espero zitekeena: liburuak, kon-

Roldan Jimeno Aranguren gresuak ideia berritzaileekin, ikerlariak artxiboetan murgilduta‌ Argitaratu diren liburu on apur horiek, sintesien sintesiak ez direnak, oso oihartzun eskasa izan dute.

Adibidez Artaxoa herriaren eta Leringo kontearen artean konkistaren ondorioz izandako epaiketa luzearen inguruan, liburua plazaratu genuen iaz aitak eginiko ikerlan guztiekin eta inor ez da horretaz jabetu. Goio Monrealek eta biok iaz 1.400 orrialdeko liburukotea atera genuen konkistaren inguruko agiri bilduma garrantzitsuarekin, ikuspegi juridikotik hausnarketa sakona eginez, eta hor dago. Ikuspegi nabarristatik begiratuta ere, berdin. Adibidez Isabel Ostolazak eta Ignacio Panizok ekarpen interesgarria dakarren liburua ez du inork aipatzen. Nahiko etsigarria da. Mendeurren hau, alde horretatik, oso eskasa da. Egin diren kongresuak ere, ponentzia batzuk kenduta, nahiko kaskarrak izan dira, eta nik batzuetan parte hartu izan dut antolaketa lanetan eta guzti! Gainera asko erabat sektarioak dira. Panorama nahiko grisa da historialari baten ikuspegitik. Beste kontu bat da mendeurren honek sorrarazi duen herri mugimendua, baina hori hausnarketa politikoa da.

Bestalde, niri pena handia eman dit ikusteak beste mendeurren batzuk, nire ustez, garrantzi handiagoa dutenak, erabat baztertuta eta isilduta gelditu direla. Euskal Herriko ikuspegitik erabat desitxuratuta gelditu da, adibidez, 1812ko Cadizeko konstituzioaren onarpena. Horrek Nafarroa, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko foruekin bukatu zuen erabat.

Hori bai izan zela bukaeraren hasiera. Gerora XIX. mendean foruen apur batzuk berreskuratu ziren, baina espainiar nazionalismoaren sorrera han dago eta independentziaren gerraren ostean izaera juridikoa hartzen du 1812ko konstituzioarekin. Hori izan zen Hego Euskal Herriarentzat bukaera. Gainera egungo politikaren parametroetatik oso gertu dago eta ez zaio inolako garrantzirik eman.

Kritiko ikusten zaitut konkistaren urteurrenarekin.

Pena pixka bat ematen dit 1512aren inguruko ikuspegi estatolatrak. Estatua hartzen dugu ardatz eta garrantzi handia dauka, baina ikusi behar dugu historian izan direla baita ere

-

beste erakunde asko jendearentzat garrantzi handiagoa eta zuzenagoa izan dutenak. Elizaren mugek adibidez, berebiziko garrantzia zuten jendearen eguneroko bizimoduan, eta horiek Konkistarekin ez ziren aldatu, Felipe II.a iritsi arte.

Sekulako amorr ua ematen dit, modu berean, euskararen historiaren ikuspegitik: konkistak gauza onik ez zion ekarri euskarari, baina gainbehera izugarria ez zen XVI. mendean etorri, Ondoretza gerraren ondoren baizik, borboidarrak iritsi zirenean XVIII. mendean. Euskal Herrian gure hizkuntzak kolpe latza jaso zuen eta Amerikan ere hizkuntza asko desagertu ziren borboidarren zentralismo absolutistarengatik: “Inperio bat, hizkuntza bat�.

1512aren inguruan sortu den mugimenduan historia desitxuratzen ari gara neurri batean. Ematen du mundua hor bukatu zela.

Gerora gauza asko gertatu ziren. Ikuspegi euskaltzaletik egon dira pertsona oso garrantzitsuak autogobernua eta euskara sutsuki defendatu dutenak, ez soilik euskaroak. Bukaerako puntua 1512an edo 1521ean jartzen badugu, gerora etorri zen beste guztia ezabatzen dugu eta hori ez zait zilegi iruditzen.

Ni oso errepublikazalea naiz. Amaren familiaren partetik oso errepublikazaleak izan gara beti eta nik ezin ditut erregeak ikusi. Nire ADNan dut hori. Orain konkistaren inguruan batzuek albretarrak goraipatzen dituzte gure heroiak balira bezala eta alproja hutsak ziren.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

13

-

Roldan Jimeno Aranguren

AZKEN HITZA Insomnioa “Nahiko kuadrikulatua eta diziplinatua naiz. Egiten dudan lana gustatzen zait eta oso gustura nago. Baina badut sekretutxo bat: nahiko insomnea naizela. Hiru umerekin, gainera, hori eskertzen da. Nik ordu asko sartzen dut gauean, batez ere ikerketa lanetan.

Ordu txikitako isiltasunean, bakardadean oso lasai egoten naiz”.

Interes ekonomiko ikaragarriak zituzten.

Amadeo erregearen anaia eta Iruñeko apezpikuak, adibidez, bere interes ekonomikoengatik borrokatzen zuen, ez Nafarroako interesengatik, eta hor anaiaren laguntza izan zuen. Henrike III.aren inguruan zer irakurtzen dugu?

Gure heroi bihurtzen ari dira. Nik horrekin ezin dut! Henrike III.a honek borboidarren dinastia Frantziara eraman zuen eta gero, XVIII. mendean hona ekarri. Edo Jaso-Azpilikueta, San Frantziskoren familiaren inguruan esaten diren gauzak. Lehen belaunaldia bai baina gero, zer gertatu zen? Gure imaginarioa ezin dugu ideia hauen gainean eraiki. Politikoki zerbait modernoa eraiki nahi baduzu ezin zara erori mistifikazio sinpleetan.

Aita zenaren lan osoen bilduma argitaratzen ari zarete Euskara Kultur Elkargoa, Udalbide eta Pamiela etxearekin batera. Zer moduz doa?

45 ale plazaratu ditugu dagoeneko eta 60 inguru izanen dira denetara. Oso harro nago egile bati buruz Estatuan inoiz egin den lan osoen bilduma handiena delako. Alde batetik bizi zela argitaratu zituen lanak daude eta bestetik etxean gordetakoak. %40, gutxi gorabehera, berria da. Kasu askotan oso material garrantzitsua da. Hiru adibide: Sartaguda, pueblo de las viudas, gerra ondoko errepresio bortitzena jaso zuen herria da Nafarroan eta Euskal Herri osoan. Horko azterketa eta testigantzak Gerra Zibilaren historiografiarako oso garrantzitsuak izan dira eta lanak izugarrizko arrakasta izan zuen. Beste bat: aitak 1963an Done Jakueko bidea egin zuen, hilda zegoen bide hau berpizteko asmoarekin.

Sekulako ikerketak eta txostenak egin zituen horretarako, NODOan eta guzti agertu ziren.

Lan etnografikoa ere bada; kontatzen du, esate baterako, orain horrenbesteko gaurkotasuna duten Leongo meatzariak nola bizi ziren garai hartan. Zeinen pobretasun eta bizimodu

14

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

zaila zuten. Eta hirugarrena: Iruñeko jesuiten eskolaren historia. Interesgarria ikusteko zer nolako botere ekonomikoa izan duten, edo haien pisua hezkuntzaren historian.

Gelditzen denaren artean perla berezirik?

1970eko hamarkadaren lehen erdian herrietako festen ikerketan murgildu zen aita. Calendario Festivo eta beste lan batzuetarako baliatu zuen informazioaren parte txiki bat, baina argitara eman gabe dagoena izugarria da.

Hori atera behar dugu.

Duela bi urte zendu zen Joxemiel Bidadorri buruz atera duzu orain liburuxka bat, Bidegileak bilduman.

Zaila da desberdintzea adiskidea eta bere dimentsio intelektuala. Lan handia egin zuen arlo guztietan. Eruditua zen eta baita atsegina, parrandazalea, saltseroa… Bere ekarpen handienetakoa herri dantzaren historiaren inguruan izan zen. Tesia izan behar zuena bidean trabatuta gelditu zen jokaldi maltzur batengatik eta horrek unibertsitatean sartzeko bidea moztu zion. Honek alde onik ere badu, unibertsitateko bidetik kanpo egonik askea izan baitzen nahi zuena egiteko. Hori bera nire aitari ere gertatu zitzaion. Bidadorren ekarpen ezagunena izan zen Materiales para una historia de la literatura vasca en Navarra (2004, Pamiela). Alexander Tapia Perurena, Nabarreriako poeta edo Joxe Agerre eta Nafarroako euskarazko kazetaritzaren inguruko azterlanak 1910etik aurrera. Ordura arte iruditzen zitzaigun garai hartan jada ez zela Iruñean euskaraz hitz egiten baina bazegoen giro euskalduna, murritza baina bizia. Erriberarekin harreman estua zuen Bidadorrek eta han ere lan politak egin zituen, erakutsiz XIX. eta XX. mendeetan euskal girorik ere bazela. n

- Hazi Hezi aldizkaria -

Ainara Gorostitzu Mujika:

«Informazioa eta galbahea emango ditugu, ez errezetak» Hik Hasi pedagogia aldizkaritik sortu da Hazi Hezi hiruhilabetekaria, umeen etxekoei zuzenduta. Bere arduradunarekin mintzatu gara aldizkari honek beteko duen hutsuneaz, landuko dituen baloreez eta hazkuntzarako dauden kezkez.

Testua eta argazkia:

Estitxu Eizagirre Kerejeta

Zein gurasori zuzenduta dago Hazi Hezi?

Guretzat garrantzitsua da zehaztea ez dela “gurasoentzako”. Sinesten dugu umeak haztea ez dela gurasoen ardura esklusiboa. Ez gurasoena eta ez eskolarena. Ardurak zabalagoa izan beharko luke, nahiz eta geroz eta zailagoa den gaurko gizartean. Etxeko komunitatearentzako da aldizkari hau, aiton-amonentzako, izeba-osabentzako eta gurasoentzako, noski. Baina pentsa amarentzako

aldatu baldin bada heziketa eredua, aitonamonentzako zenbat aldatu den! Bai eurak hezi zituztenekoa eta bai beraiek hezi zutenekoa. Beraiek ere eskatzen dute tresnaren bat: “Umeak negarra egiten duenean ez dakit besotan hartu behar dudan, dependentzia ari naizen sortzen ume horri edo autonomia ematen ari naizen”. Tresna bat eskaini nahi diegu, izan dezaten informazioa gero beraiek erabakitzeko.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

15

-

Hazi Hezi aldizkaria Eta zer gurasorentzat? Bada kezka dauez euskaraz bakarrik, Euskal Herrian pentsakaten guraso denentzat. Eredu aldaketa tutakorik ere ez dago. Ez da alferrik egon handia eman da, eta egun guraso direnei hemen urtetan tradizio bat, etxetik datorren beren gurasoengandik jasotako ereduak ez heziketa eredu bat, eta adituek esaten dute die balio. Askoren kasuan beren ama etxean gauzak oso ondo egin direla, ekintzailetza eta zegoelako, edo aiten kasuan nabarmena da segurtasuna etxetik jaso ditugula, eta aldiz gaur egun aitek aktiboki parte hartu nahi afektibitate gutxi xamar jaso dugula... Tradidutela euren seme-alabak hazten eta euren zio horretatik abiatuta, nazioartetik jasotzen aitaren kasuan agian ez zen hala izan. Guk ditugun korronte berriekiko galbahea edukieredu batzuk planteatu nahi ditugu, zeren tzea beharrezkoa da.

Joxe Amiama psikolog oak Zein eduki eta zer autore jarraizioen bezala, guraso horiek “Profesionalek eskuzabal hartu tuko dituzue? badakite zer eredu ez duten jarraitu nahi (autoritarioa izan dute, ‘bazen garaia!’ esan digute. Aldizkari bakoitzean adin tarte delako, per misiboegia izan Gurasoek ere bai, horrek esan nahi denak lantzea da gure helbudelako, ausentzia izan delarua. Inguruan jaioberri bat edo ko...), baina ez dakite zer eredu du badagoela gaiarekiko kezka eta berdin 6 urteko ume bat duejarraitu. Eredu bila dabiltzan nak alero izan dezala adin ardura” horientzako ere bada Haz i horretarako gairen bat irakurHezi. Galdera horiek erantzugai. Heziketa integrala landuko ten saiatuko gara atzean daukagun profesiodugu, fisikoa, psikologikoa, afektiboa, emonal taldearen bidez. Eta bestalde, oso irmozionala... Horiei denei erantzuten laguntzeki sinesten dugun zenbait g auza ere ko tresna da Hazi Hezi. Gure erreferente zalantzan jarri nahi dugu. Kritiko izan; nagusia dira Hik Hasin 17 urtean parte hartu “betidanik horrela izan da eta umeak negar izan duen talde profesionala: irakasleak, psiegin behar du”, a bai? Kezka daukan guraso kopedagogoak, eta Hazi Hezirako gehitu horiei dago zuzenduta. Nik sinesten dut, ditugun alorretakoak, emaginak, pediatrak beraz, deneri dagoela zuzenduta. Parkeko eta homeopatak, osteopatak, sexologoak... eta bulegoetako soziologia eginda, hori da Lantalde zabala dugu inguruan eta kazetaikusten dena: gurasoak ez dira utziak, lehenriok kanala gara. tasun handia ematen diote umeen hazierari.

Maila teorikoan Euskal Herrian jende Nabarmena da. asko dago oso kontuan hartzekoa, HUHEZI Hazitegin egiten ari den lana esaterako, Hamazazpi urte daramatza Hik Hasik pedagoRafael Cristobal, Alfredo Hoyuelos, Alex gia lantzen. Zer hutsune betetzeBarandiaran, Joxe Ramon Mauduit... Ez ra dator Hazi Hezi, zergatik beste dira ezagutzen eta entzutekoak aldizkari bat? dira! Eta guretzat beste alor “Emagin, pediatra, sexologo, Hik Hasin betidanik egon den oso garrantzitsua arituak dira: nahia izan da. Irakasleek euska- psikopedagogo... lantalde zabala gurasoak, aiton-amonak... razko gero eta material eta forKalera atera eta eurek dituzten dugu inguruan. Maila teorikoan mazio gehiago izanik eskura, kezka er realak eta ematen aldizkaria, topaketak... hutsu- Euskal Herrian jende asko dago oso dituzten soluzio errealak jaso nea gero eta nabar menagoa nahi ditugu, zeren askotan joakontuan hartzekoa” zen. Gurasoek gero eta gehiago ten zara pediatrarengana adieskatzen zieten irakasleei, “ez bidez, eta berak duen ikuspedakit nora jo”. Irakasleek beraiek ekarri dute gia eta gurasoek dutena oso desberdina da. kezka hona, “behar da, eskolak baditu tres“Amaren bakardadea” gaiarekin, adibidez, nak, baina gurasoek ere behar dituzte”. Bi sisbeldurtuta geratu nintzen, hainbeste amari tema dira, baina helburua bera da, helburua kontatzen entzun nienean; profesionalek umea da, ume horren zoriontasuna, premiak deskribatzen dizute, baina oso modu difeasetzea eta heziketa. Helburu hori lortzeko rentean. guraso eta irakasleen bideek paraleloak izan Tresna izango da, baina ez errezeta sorta bat. behar dute.

Eta euskaraz, zer esanik ez! Guraso.com Errezeta sorta mordoa dago argitalpenetan, webgunea oso ondo dago, eta herrietan argieta batez ere Interneten. Guk garbi dugu ez talpenak badira, baina zabalpen orokorreko diogula esango ez guraso bati eta ez aitona aldizkaririk ez dago. Erderaz mordoa dago, edo amona bati zer egin behar duen. Egoera gaztelaniaz kontserbadoreenetik hasita beste bakoitzean umeen beharrak zein diren azalmuturreraino badira dozenatik gora aldizkari. tzen saiatuko gara profesionalen bidez, eta Euskaraz hutsune nabarmena dago ordea, eta informazio horren arabera irakurleak kritiko-

16

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Hazi Hezi aldizkaria

Bizirauteko, harpidetza Urtean aterako diren lau zenbakiak 20 euroan etxeratu ditzakezu. Hik Hasi, Berria edo Irrien Lagunak-eko harpidedun bazara, beherapenarekin. “Badakigu krisiarekin ez dela momentu egokiena euskaraz eta paperean aldizkari bat ateratzeko, baina nola zain egon? Beharra bazegoen eta euskal hedabideen sektorean garai onik ez dago”. tasuna, askatasuna eta segurtasuna edukiko ditu zer egin erabakitzeko.

Gure oinarria da informazioa eta galbahea ematea, ez errezetak. Errezetak doktrina bihurtzen dira, eta gainera kontraesankorrak: “besotan hartzeak dependentzia sortzen du”, eta hurrengo webgunean irakurtzen duzu “besotan hartzen ez baduzu umeari esaten ari zara hor ez zaudela”. Errezetak doktrina bihurtzeak menpekotasuna eragin dezake gurasoengan, ez dauka askatasunik erabakitzeko. Garrantzitsua da kriterioa edukitzea, eta ez errezetak.

Gizarte eredu bakoitzak haurtzaro eta gurasotasun mota bat bultzatzen du. Hazi Hezik zer balore jorratuko ditu? Zer gizarte eredurako hazia?

Umeen premiak aseko dituen eredua. Gonbidatuko ditugu helduak umeen beharrak zein diren ulertzen saiatzera. Kulturalki, teknologikoki, ekonomikoki eraldatzen ari den gizarte honetan, kritikotasunez erabakitzeko gai izango den pertsona sortzen lagunduko duen eredua izan da Hik Hasirena, eta da Hazi Hezirena. Pertsona autonomo, solidario, kritiko eta zoriontsuak hazten lagundu nahi dugu.

Gauzak hainbeste aldatzen ari diren honetan, norberaren segurtasuna, kriterioa eta horrek ematen dizun askatasuna bultzatuko duen jendarte eredua nahi dugu. Horretarako, ezinbestekoa da ume horien bueltan dabilen heldua, izan guraso, aiton-amona, edo eskola,

-

bidelagun izatea eta balore horietan norabide berean joatea.

Helburu horiek lortzeko zein dira mugak gaurko bizimoduan eta sisteman?

Hazi Heziko lantaldeko adituek esaten dute inoiz baino zailagoa dela guraso izatea eta inoiz baino zailagoa dela ume izatea. Aditu hauek azaltzen dutenez, ume bat edo bi egoten dira etxean, lau hilabeterekin haurreskolara doaz asko eta profesionalek dituzten baliabideak izanda, ez da erraza haurren oinarrizko beharrak asebeteta edukitzea.

Gauzak dauden bezala egonda, etxetik kanpo lan egiteak ekartzen dizu sozialki ez baztertuta egotea, eta etxetik kanpo lan egin eta ama izatea ez da erraza. Gaurko kaleak ere ez du zerikusirik, herri batzuetan oraindik umeak euren kasa dabiltza kalean, baina beste herri askotan ez. Leku askotan ez dira umeak bizilagunen etxeetan egoten. Orain asko jartzen da zalantzan lehen planteatu ere egiten ez ziren kontuak, eta gehien entzuten den galdera da “ondo egiten ari naiz?”. Hainbeste aldaketen eta zalantzaren erdian, gure aditu taldeko kideek esaten dute guraso asko gauzak oso ongi ari direla egiten. Mitoa dela esatea gaurko gurasoek ez dutela euren seme-alabengan pentsatzen. Gaurko gurasoek ere onena nahi dute euren umeentzat. Hori esatea beharrezkoa da, eta kroniken atal bat daukagu hori nabarmentzeko, “ongi ari gara gauzak egiten”. Uste dut gurasoek baieztapen hori behar dutela.

Haziera tripak nahasten dizkigun gaia izanik, lehen aldizkariarekin erreakzioak jaso dituzue?

Orokorrean, profesionalek oso eskuzabal hartu dute proiektua, “bazen garaia!” esan digute. Irakurleen aldetik ere erantzun positiboa jaso dugu eta horrek erakusten du Euskal Herriko gurasoen artean badagoela kezka eta gaiarekiko ardura. n

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

17

- IRITZIAREN LEIHOA -

Beste behin, murrizketak euskal hedabideentzat Eider Carton (Elhuyar), Mikel Irizar (Tokikom), Joanmari Larrarte (Berria taldea) eta Xabier Letona (Argia), Herri Ekimeneko Euskal Hedabideen izenean usko Jaurlaritzaren Hizkuntza beste), eta kasu guztietan sektoreak egindaPolitikarako Sailburuordetzak ko bidea txalotu eta elkarlanerako prest %11 murriztu du herri ekimeneko agertu dira. euskal hedabideentzako dir uBaina praktika bestelakoa da: orain ezalaguntzen partida. Batean Jaurlarigutu dugun murrizketak ez digu garapen tza, bestetan Aldundiak, bestetan udalek, bide horietan sakontzen laguntzen eta, are apurka-apurka baina etengabe ari zaizkigu txarrago, gutako batzuen biziraupena bera iristen murrizketak, diskurtso publikoan kolokan jartzen du. Tokiko hedabideen izaera estrategikoa aitortzen bazaigu ere. kasuan, murrizketak %40tik gorakoak ere Estrategikoa, bai, oinarrizko funtzioa izatera iritsi dira. betetzen dugulako euskararen normalizazio Esan bezala, badakigu garai zailak direla eta garapenean. 450.000 lagunengana irisguztiontzat. Baina benetan estrategikotzat ten garelako. 600 lanpostu baino gehiagojotzen diren beste sektoreetan bezalaxe, ren ardura dugulako. 27 milioi euro inguruhonetan ere erakundeek dirua inbertitu ko jarduera ekonomikoa eragiten dugulako. behar dute. Euskal hedabideok garai berrieGarai latzak dira guztiontzat, tara egokitu eta sektorea berreondotxo dakigu hori. Inoiz gituratzeko egin beharreko baino ahalegin handiagoak egiinbertsio handiak ezin dira ten ari gara euskal hedabideok urteko diru-laguntzen Garai latzak dira guztiontzat, ondotxo dakigu urtez garai berri horietara egokitzeko: menpe egon (ez dugu jakiten diru iturri berriak bilatzeko, hori. Inoiz baino ahalegin handiagoak egiten zenbat eta noiz jasoko dugun). gure enpresa egiturak sendotuz, Etorkizuna bermatuko duten ari gara euskal hedabideok garai berri eta ditugun baliabideak optimiinbertsioak egin ahal izateko, horietara egokitzeko: diru iturri berriak zatzeko, elkarlanerako formula laguntzak hitzarmen bidez jasoberriak garatuz. Ez gara kikildu bilatzeko, gure enpresa egiturak sendotuz, tzea ezinbestekoa da. krisiaren aurrean, eta soberan ez eta ditugun baliabideak optimizatzeko, ditugun indarrak inbertitzen ari E LKARLANERAKO DEIA .

Horregatik, elkarlanerako deia gara gauzak hobeto egiteko. elkarlanerako formula berriak garatuz luzatu nahi diegu berriz ere Lan horren ondorioz, herri ekiEusko Jaurlaritzari, eta gainonmeneko euskal hedabideek martzeko erakundeei. Denon ahotxoan aurkeztu genuen sektotan dabilen krisi ekonomikoa rearen diagnostikoa eta erronka ezin da aitzakia izan ezinean komunak biltzen dituen dokudabilen herri ekimeneko euskal hedabideen mentua. sektorea hiltzen uzteko.

Herri ekimeneko euskal hedabideok behaINBERTITZEKO GARAIA. Herri ekimeneko euskarazko hedabideok hausnarketa mahai rrean jarraituko dugu, egoera berrietara egobateratua sortzeko eskaera egiteaz gain, kitu eta kalitatezko euskarazko informazioa eskaera zehatzak ere jarri ditugu erakuneskaintzeko. Erakundeei dei egin nahi diegu deen mahai gainean: diru laguntza politika gure sektorearen aldeko apustu sendoa egin aldatu eta hitzarmen eredua ezar dezatela, dezaten behingoz. Badakigu denbora latzak sektorean inbertsioak eta garapena susta datozkigula, baina horregatik, uste dugu inoiz ditzatela eta publizitate instituzionalaren baino beharrezkoagoa dela orain arte egin eta banaketan hizkuntz irizpideak pisu handiakonpartitu ez dugun gogoeta estrategikoa goa izan dezatela. egitea, guztion artean erabaki Horren berri eman diegu erakundeei dezagun nolako sektorea behar (Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikaradugun, behin hau eginda behako sailburuordetza, Bizkaiko Foru Aldunrrezko baliabideekin horni dia eta Gipuzkoako Foru Aldundia, besteak dezagun. n

E

ÂŤ

Âť

18

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

- IRITZIAREN LEIHOA -

G O RAsisko Urmeneta A PRO NOBIS

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

19

- IRITZIAREN LEIHOA Edorta Arana EHU KO

I R A K A S L E A E TA I K U S - E N T Z U N E Z KO E TA N A D I T UA

Gerontofobia I ÑIGO A ZKONA

onostiatik Bilborako bidea egin eta are gutxiago fisikoki erakargarri ala desiduen El Sol publizitate iberoameriratu modura. karraren jaialdi ospetsuan, aurten Gaztetasuna idolatratua dago gure artean. eman diren sari nagusien artean, Eta gainera, edertasun eredu oso estuaren Padres en slip dago. Ikusi ez duenak menpekoak gara. Gizon-emakumeen papezertaz ari garen jakin dezan: Saatchy & rak oso markatuak dira, eremu publikoan eta Saatchy publizitate agentziak eginiko spopribatuan ere. Kontsumitzeko gai izatea eta tean, beroa dela-eta, etxetik galtzontzilo askatasuna parekatu egin dira aspaldi honehutsean ari diren gizonezkoez trufatzen tan. Eta halako batean, iragarkian bezala, adidira. Burua soil eta tripa dauzkaten gizaki neko gizon (emakume) horiek agertzen zaizadineko horien gustu falta salatu, eta famikigu. Erakutsiz gustura daudela. Beraien liakoengan eta etxera datozenengan auzogorputzaren jabe. Eroso sentituz. Errebindilotsa eta nolabaiteko nazka sorrarazten katuz beraien joko-eremua. Etxekoa eta dutela agerian utziz. Zuri-beltzezkoa eta kalekoa. Eta esaten digute zimurren gainetik musika klasiko dramatikoaz apaindutako aktiboak eta positiboak direla. Eta, Gauzak dexente aldatu pertsona iragarkian, egoera umiliagarri horretatik beraienak bezala, aldarrikatzen dituztela libratzeko, proposatzen zaigu erostea airea beharra dago oraindik denontzako eskubide berberak. egokitzeko elektragailu bat.

Iraultzaile beterano horiek borrokan ari ere adinekoak Horraino, iragarkiaren deskribapena. dira zahartzaroari beldurra eta sekula sekugaltzontzilotan Eta, hemendik aurrera, publikoki onargalorumerako gaztetasunaz obsesionatuta rriak ala arbuiagarriak diren rolen trataerari daudenen hobe beharrez. Adineko aktibiseta kulerotan buruzko iruzkinak. Eta nola hedabideetan, tak dira desberdintasuna eta gure buruaz normaltasunez generoa, klasea, adina, arraza edota sexua gustura egotearen poza errebindikatuz. estereotipatzen diren, eredu itxi eta bazterGauzak dexente aldatu beharra dago agertu arte tzaileak erabiliz. Aipagai dugun publizitate oraindik ere adinekoak galtzontzilotan eta pieza horretan, adina ageri da inposaketarakulerotan normaltasunez agertu arte. Norbeko molde gisa. raren gorputzetik hasitako askaHeldutasun falta ikaragarria erakusten tasuna lortu arte. Horra helduta, duen gizartean, gutxituta dago adineko ez da behar izango elektratresna gizon emakumeen presentzia publikoa. Ez berririk “aire egokitu” ezin hobea dira agertzen irizpidedun subjektu aktibo gisa disfruta dezagun guztiok. n

D

«

»

TXANDAN Castillo Suarez

Sarean eta lanean

Inoiz ez duzu sakelako modernorik izan. Beti esan izan diozu dendakoari merkeena nahi zenuela. Horrela, gainontzekoek telefono arina eta txikia zutenean zuk astuna; eta besteek kamera eta irratia zutenean zurearekin deiak besterik ezin zenitzakeen egin. Lagunak berehala hasi zitzaizkizun kexatzen Internetik ez zenuelako telefonoan: testu-mezuak bidaltzea garestia zen eta, jakina, gauza desfasatua. Twiterrean puri-purian zeuden gaiei buruz ezer ez zenekiela aitortzeak lotsa ematen zizun. Edo QR kode bat ezin deskodifikatzeak.

20

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Orduan erosi zenuen Interneta zeukan telefonoa. Orduan, ia ohartu gabe, luzatu zen zure lanaldia. Laneko mezuak desordutan erantzuten hasi zinen, baita larunbat eta igandeetan ere. Eta mesanotxean jartzen hasi zinen lotara joaterakoan, badaezpada.

Oporretara ere zurekin eraman zenuen eta mezuak begiratzen zenituen, badaezpada hori ere. Eta ezabatu egin zenuen aisia eta lanaren arteko aldea. Egun batean, tiraderatan telefono zahar baten bila hasi zinen arte: ezer egiten ez duen horietakoa; deiak egin eta jaso, besterik ez. n

- IRITZIAREN LEIHOA Iñaki Barcena E KO L O G I S TA K M A R T X A N - E KO

KIDEA

Rio+20: irabazleak eta galtzaileak

1

I ÑIGO A ZKONA

972tik aurrera, hamar urtean gustukoa. NBE enpatearen bila joan da eta behin, Nazio Batuen Erakundeak galdu egin du. Zergatik?

(NBE) Ingurumen Konferentziak Bada, konferentziaren hasieran, Goberantolatu ditu (1972-Estokolmon, nuz Kanpoko Erakundeen zein talde eko1982-Nairobin, 1992-Río de Janeilogisten arteko banaketa argi zegoen. ron, 2002-Johannesburgon, eta 2012an Río Batzuek (erradikalak) ez genuen onartzen de Janeiron berriz, horregatik Rio+20).

Kapitalismo Berdearen bidea eta beste Azken gailur honen emaitzak hor daude: batzuentzat (posibilistak) aukera bat zen dokumentu ziztrin bat, Garapen Sostengakapitalismo marroi edo zikinetik alde egirriaren Helburuak 2015erako atzeraturik eta teko. Bukaeran, emaitzak ikusirik, ez dago finantziazioa eta Ingurumen Mundu Agenpolitika berririk, berba hutsak baizik eta tzia sine die. horretan gizarte zibil globalaren aktore gehieNBE krisian dago aspalditik eta Rio+20 nak ados gaude: ez da berba egiteko unea, prozesuak egoera kritiko hori agerian jarri du. hitzak eta promesak soberan daude. Ekintzak AEBek markatutako bidea mantentzen da: eta aldaketak behar ditugu. hogei urte pasa akordio global lotesleen aurka, estatu bakoidira eta egoera sozio-ekologikoa okerrera tzak bere etxean ahal/nahi duena egitea, doa, beraz, batzeko unea da analisi eta alterhobe. Paradogikoki, oso desberdina izan da, natiba komunekin, Herrien Gailurrean gertaastebete aurretik Mexikon bildutako G20an tu den moduan. erabakitakoa. Kapitalismoaren finantza-krisiak eskatzen badu 465.000 milioi dolar Europako bankuak altxarazteko, arazorik ez. Aldiz, Rio+20 Konferentziaren hasieran, Gobernuz Kanpoko Erakundeen zein akordioan 30.000 milioi (ia hamasei talde ekologisten arteko banaketa argi zegoen. Batzuek (erradikalak) aldiz gutxiago) eskatzen baziren planetaren sostengarritasun politikak marez genuen onartzen Kapitalismo Berdearen bidea eta beste txan jartzeko, hori ez zen zuzena. Hor batzuentzat (posibilistak) aukera bat zen kapitalismo marroi edo ez dago dirua itzultzerik, beraz, ez da negoziorik egiten eta Rio+20 dokuzikinetik alde egiteko. Bukaeran, emaitzak ikusirik, ez dago politika mentutik ezabatu beharra zegoen. berririk, berba hutsak baizik eta horretan gizarte zibil globalaren Europako Batasunak dioenez, Rio+20an ez bada ezer lortu ez da bere aktore gehienak ados gaude errua, hori G-77 (Hegoaldeko herrialdeak) eta batez ere BRICS (Brasil, Errusia, India, Txina eta Hegoafrika) taldearen erantzukizuna da. Herrialde horiek ekonomikoki sendoak eta hazkorrak dira eta ez dute ingurumen politiketan Ez du zentzu handirik Ekonomia Berdea dirua ipini nahi, euren industriak ez direlako edo Garapen Sostengarria zer den eztabaiherrialde garatuetakoak bezain errudunak datzen jarraitzeak, ikus dezagun zertan ari argudiatuz. diren gobernuak eta enpresak (lokalak, erreBestalde, garrantzitsua izan da Brasilgo gionalak, nazionalak ala internazionalak) Gobernu anfitrioiaren jokamoldea. Desadosegiten eta horren arabera egin dezagun krititasun guztiak banan-banan eta buruz buru ka eta antola ditzagun ekintzak. Brasilen estatu bakoitzarekin negoziatzea testu onarikusi dugunez, Txinan eta Indian bezala, garri bat lortu arte. Emaitza kaxkarrak eman txiro askorekin batera, multimilionarioak ditu jokabide horrek. Vatikanoak berak inpodaude. Eta, Europan gero eta pobretutako satu du “emakumeen birsortze eskubideak” jende gehiago ere. Beraz, ahantz bertan behera gelditzea. Eta horrek Dilma ditzagun her rialde kateg oria Rousseff gobernuburuaren irudia nabarmen horiek eta batu ditzagun indakaltetu du eta NBEren legitimitatea ere. rrak bestelako mundu sostengaTestu bat onarturik dago baina ez da inoren rri baten alde. n

«

»

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

21

- IRITZIAREN LEIHOA -

B E R TMiren Amuriza SO BERRIAK XDZ

Udalekuei jarriak

I

III

Uztaileko eguzki izpien dirdira, esnatzearekin bat pizten da intriga, begirale zein ume udara begira, mundutxo bat sortzeko elkarren neurrira, udalekuetara abiatzen dira.

Beti oroituko dut Go単i non dagoen, Nafarroako bihotz magikoa omen.

Han ez da inoiz jakiten zer gertatuko den; irriak sortzen dira lokartu baino lehen, eta ametsak hasi esnatu ondoren.

II

IV

Berezia izaten da iritsiera: taldea ezagutu, hautatu litera, arropa, botak eta zakua atera...

Pixkanaka motxila husteaz batera, sentipenez betetzen hasten da norbera.

Goizeroko nagiak zakuetan laga, eta mendira edo eskulanetara.

Konturatu orduko iristen da gaba, ipuinak, muxu bana, umeak lotara...

Horrela nekatzea gauza ederra da.

V Nahiz guztiok igaro bi aste atsegin, etxerako eguna iristen da berdin, helbideak trukatu malko txikiekin, eta autobusetik agur-agur egin, berriro elkartzeko esperantzarekin.

VI Esperantzak atzera Go単ira naroa, askok hantxe kokatzen dute haurtzaroa.

Begiraleek ere zer lan oparoa!

Izan arren aspaldi handik igaroa, nire gogoa udan berriz hara doa.

DOINUA: Agur sagar beltzeran.

Bidali zure sortak bertsoak@argia.com helbidera. Aukeratuak orri honetan argitaratuko ditugu.

22

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Antzerkia

Euskal sortzaileak laguntzeko ZUbia Artedramak, Luhusoko Harri Xurik, Nafarroa Behereko Herri Antzokiak eta Durango, Zornotza, Leioa eta Elorrioko aretoetako programatzaileek ZUbi deialdia zabaldu dute. Hala, euskarazko antzerki-proiektu bati oholtzarako bidea egiteko laguntza emango zaio.

Sortzaileek euskal antzerkiaz gogoeta plazaratu dute deialdiarekin batera.

Oier Guillan

UGARIA DA azkenaldian kultur ereduen inguruan sortu den gogoeta, gero eta ozenago plazaratzen ari da bestela funtzionatzeko proposamenen beharra. Zergatik orain? Krisia bera izan daiteke ahalegin zehatz horien motorretako bat, nahiz eta ez izan bakarra.

Krisiak agerian utzi du aspalditik eta oinarritik zetorren kultur sistemaren gabezia, subentzioen sistema sarritan kritikatu honek luzaroan estali duena. Teatroaren kasuan nabarmena da oso, arloak bizi duen babes eza, eta sortzaile berriek bidea egiteko eta denboran irauteko duten zailtasuna.

ZUbi proiektuaren bultzatzaileak, aurkezpenaren egunean.

Gogoetarako bidean hainbat forotan sortu izan diren ahotsek (azkenaldian Eztena jardunaldietan edo EHAZEk antolatu izan dituen mahai-inguruetan entzun ahal izan direnak, kasu) teatroaren arloan nabarmenak diren kontraesan sakonak aipatu izan dituzte: antzoki hutsen edo hustuen sarea, euskarak programazioan duen presentzia eskasa, bizirautearren sortzaileak berea soilik defendatzera bultzatu dituen diru-laguntza sistema, programatzaileen eta sortzaileen arteko amildegia, sortzaileei ezartzen zaizkien burokrazia filtro amaigabeak...

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

23

erdiko kaiera

kultura eta aisia

ZUbia

Testuinguru horretan deigarria egiten da ZUbi bezalako proiektua, zeina proposamen zehatz batekin plazaratu den eta lan egiteko eredu berri bat planteatzen duen. Hasteko eta behin, deialdiaren oinarrietan tarte handia ematen zaio teatroaren egoeraren inguruan egindako gogoetari. Bestetik, “laguntza” kontzeptua sortzaileen behar errealei erreparatuta definitu da, laguntza ekonomikoa baino garrantzitsuagoak baitira egonaldi bidez lan egiteko, laguntza teknikoa eta artistikoa jasotzeko eta ostera proiektua babestu duten herrietan denbora laburrean emanaldiak eskaintzeko aukerak.

Errautsak obraren eredua Orain bi urte hasi ziren elkartzen Hego Euskal Herriko hainbat programatzaile, hastapenean Harri Xuriko esperientzia ezagutzeko xedez. Artedramak erraztu zituen harremanak, dagoeneko elkarlanean ari baitzen Harri Xuri eta Le Petit Théâtre de Painekin. Ander Lipusek azaldu duenez “kontuan izan behar da Harri Xuriren helburuetako bat euskarazko sorkuntza bultzatzea dela, hala egonaldien aldetik nola emankizunen aldetik. Ideia hori izan zen proiektu honen abiapuntua, eta funtsean euskal sorkuntza bultzatzea izan da helburua”.

Laguntza kontzeptua sortzaileen behar errealei erreparatuta definitu dela ikusten da deialdian, laguntza ekonomikoa baino garrantzitsuagoak baitira egonaldi bidez lan egiteko, laguntza tekniko-artistikoa jasotzeko eta denbora laburrean emanaldiak eskaintzeko aukerak Durangoko San Agustin antzokian lan egiten duen Arantza Arrazolak ere halaxe dio: “Hor hasi ginen gogoetak partekatzen. Gure lanean ditugun arazoen inguruan hitz egin genuen, norberak zer eratako irtenbideak bilatzen dituen ikusi, elkartuz gero zer irtenbide bilatu daitezkeen antzeman... Galdera hauxe formulatu zen: Zer gertatzen da Hegoaldean euskarazko antzerkiarekin, euskarazko sorkuntzarekin? Erantzuten saiatzerakoan, ikusi genuen ikuspuntu berdina dugula euskal antzerkiaz”.

Hastapeneko pauso haietan ezinbesteko erreferentzia izan zen Errautsak antzezlana; Artedramak, Le Petit Théâtre de Painek eta Dejabuk elkarrekin ekoitzitakoa. Edukien eta estetikaren aldetik obra honek publikoarekiko harremanean bete-betean asmatu zuen, baina harago ere heldu zen. Antzezlana aretoei eskaintzeko orduan bide berriak probatu

24

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

zituzten, horri esker epe laburrean eta jarraian emanaldi ugari programatzea lortu zuten. Harri Xurin lan egiten duen Filgi Claverieren hitzetan, “Errautsak-ekin esperientzia eder bat gertatu da. Euskal antzerki testu bat sortu da bereziki antzezlan honetarako, eta produkzio mailan berriz, eredu interesgarria. Lehenik eta behin, Iparraldean sarritan baliatzen dugun modu batez egina da obra.

Alegia, egonaldiekin, zeinetan aktoreak eta zuzendaria biltzen diren bizpahiru astez, bizpahiru aldiz. Ondoren erabaki zuten hiru hilabetez ematea, eta denbora tarte hori antzezlan horri bakarrik eskaintzea. Produkzioko eta hedapeneko denbora mugatuta asko errazten dira gauzak, eta oso arrakastatsua izan da bai publiko aldetik, bai eta programatzaileen aldetik ere. Berrogeita hamar emanaldi inguru egin dira”. Arrazolaren hitzetan, formatu horretan diseinatuta ezagutu duten lehenengo proiektua izan da, “aldez aurretik bileraz bilera aurkeztu ziguten ikuskizuna programatzaileoi: epe txiki batean emanaldi kopuru jakin bat lortzen bazuten katxeta ere erraztu egingo zitzaigun, eta baita programatzeko bidea ere”.

Lipusek oroitu duenez Errautsak egiteko ez zuten apenas diru-laguntzarik eskatu, “geuretik egin genuen ia guztia, bakoitzaren azpiegiturak jarriz: egonaldiak egin genituen Luhuson eta Aulestin. Ekoizpen aldetik nahiko xumea zen proiektua, eszenografia xinplea eta azpiegituraz nahiko autonomoa: Euskal Herriko leku askotan ez dago antzokirik, eta errealitate hori aintzat hartuta sortu genuen lana”. Hari horretatik tiraka dio Lipusek ezin dela instituzio handien laguntzaren zain eg on gauzak egiteko.

“Eusko Jaurlaritzak egun daraman politika ikusita, euskal sorkuntzak eta batez ere talde berriek ez daukate ia lekurik. Gabezia horiek osatzeko interesgarria da bestelako proiektu batzuk ere bideratzea, norberaren ahalen neurrira”.

Laguntza sortze-prozesu osoan ZUbiko bultzatzaileek elkarrekin zabaldutako gogoetan argi ageri da sortzaileek ekoizpena errealitatera egokitu behar dutela: “Beren lanen kostua emankizun gutxirekin estali nahi dute konpainiek; ondorioz, hedatze-kostua oso altua da eta zaila da programazioetan sartzea. Talde artistikoak egonkortzeko asmoz, konpainiek lan berria sortzen dute urtero; honela oso zaila da inbertsio materialak zein immaterialak errentagarri bihurtzea. Bere balio artistikoagatik baino, sustapen-laguntzak jasotzearren itzultzen da lana euskarara, gaztelaniatik edo frantsesetik normalean”.

Sortzaileek errealitate hori ezagutu eta aintzat

ZUbia

kultura eta aisia

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

erdiko kaiera

korrak “haiek laguntzeko dirua ez da aski, hori ere oso inportantea den arren. Sortzeko lekuak eman behar dira, eta guk ‘kanpoko begirada’ deitzen duguna: maila artistikoan lagungarri egingo den kanpoko oihartzun bat. Maila teknikoan ere asko legoke eskaintzeko: argi diseinu bat egiteko orduan, eszenografiak egiteko orduan, ekoizpenean...

Harri Xurin badugu artisten sare egonkor bat. Artista gazte talde horrek bere talde propioa badu, oso ondo, baina galderak baldin baditu, gu erantzuteko prest izanen gaituzte”.

ZUbi kontzeptuak zentzu bikoitza du proiektu honetan. Batetik Hegoaldeko eta Iparraldeko eragileen sareak antolatzea eta bermatzea, lanak bultzatu eta ezagutzera emateko orduan. Bestetik, sortzaileen eta programatzaileen arteko harremanak beste modu batean egituratzea, orain arte egon den bloke kontrajarrien dinamika apurtzeko.

Arrazolaren ustez momentu honetan oso garrantzitsua da hori, “krisiak gauzak aldatu ditu, eta horrelako formulak oso aberatsak hartzeko ahalegina egin behar duten bezala, Errautsak antzezlana direla iruditzen zait: sortzaile eta aretoetako programatzaileek ere eskura dituzten baliabi- eredugarria izan da arduradunen artean harremana sendotze deak antolatu behar dituzte sortzaileen beha- egin diren alde”. Claveriek ere esperientzia hau abiarretara egokitzeko. Horregatik modu integral gogoetetan. tzearen garrantzia nabarmendu du, “guk ez eta oso batean ulertu behar da ZUbi proiek- Artedramak, Le Petit dugu euskal antzerkiaren arazoa soluzionatuko kideen babesa. tuko, baina esperientzia hau probatu nahi Théâtre de Painek Arrazolak aipatu duenez “beste erakunde eta Dejabuk genuke, esperimentatu eta zubi honek nora batzuek badituzte produkziorako laguntza elkarrekin ekoitzia, garamatzan ikusi. Orain arte oso interesgaekonomikoak, eta guk ez dugu hor sartu nahi. hiru hilabetetan rria izan da elkarrekin egindako gogoeta, Instituzio txikiak gara, udalak izanik ez dugu berrogeita hamar artistak ere tartean izan direlako. Iritzi horretarako ahalmenik, baina areto publiko saio inguru ematea ezberdinak bildu dira baina baita puntu moduan baditugu sortzaileen esku utz ditza- lortu zuten. komunak ere, eta horri esker egin dugu kegun baliabideak”. ZUbi proiektuan parte aurrera”. Bere iritzia agertuta, Claverie ere hartzen duten Hegoaldeko antzokiek oro har ez da instituzioen laguntzaren zain geldilehenagotik ere bazuten aretoak sortzaileen tzearen aldekoa: “Gure bidea egin behar esku ipintzeko jarrera “gure planteamenduan dugu; udal edo herri elkargoetako progralaguntza ekonomikoa funtsean ikuskizunaren matzaileak gara, instituzio txikiak beraz, katxetari dagokiona da, ez dago besterik, baina guk ere probatu behar ditugu gauzak, baina gure espazioek badituzte sortzaileeninportantea da horrelako esperimentazioak tzako baliabideak ere”. Egon badauden baliaoinarritik etortzea. Urte batzuk barru balanbideak denentzat jarri, haiek antolatu eta sortzea eginen dugu, eta orduan ikusiko dugu tzaileei eskaini zaizkie funtsean: laguntza zer den interesgarria eta zer ez, zer hobetu teknikoa, artistikoa, eta emanaldi sorta bat daitekeen. Baina bederen, entseatu dugu aurretik lotuta edukitzeak ematen duen bulzerbait, hauxe da inportanteena nire ustez: tzada. urrats bat egin dugula, bizi garela”.

Lipusek nabarmendu duenez taldeek emaFormatu txiki eta ertainetarako dago pennaldiak egitea eskertzen dute lehenik eta tsatua ZUbi deialdia. Bakarka edo taldeka behin. “Askotan ikusi dugu taldeek euren aurkez daitezke proiektuak, euskarazko testu ikuskizuna aurkeztu, eta gero etxean geratu originalak edo bestela, testurik gabekoak. behar izan dutela. ZUbin emanaldi kopuru Proiektua aurkezteko orduan agertutako horri egonaldien eskaintza gehitzen zaio, zeiinformazioa behin-behinekoa ere izan liteke. naren bitartez sorkuntza prozesuaren garranEgonaldia 2013an egingo da, eta estreinaldia tzia nabarmentzen den, hor sortzen den urte bereko udazkenean. Irailaesperimentazio lana bultzatuz eta gero hura ren 14a bitarte aurkez daitezke estreinatzen lagunduz”. proiektuak, parte hartzen duten Claveriek esanda, sortzaile plazaratu herrietako eragileen webguneeberriak ez dira ahulak, baina bai agian haustan dago informazio guztia. n

25

Oskar Alegria

ÂŤEmak bakia ez da xuxurla bat, oihuka esaten den zerbait daÂť Man Ray artista dadaistak Emak Bakia 16 minutuko zinepoema egin zuen 1926an, lan esperimental eta berritzailea. Miarritze inguruko etxe batean errodatu zuen, diotenez Emak Bakia izeneko etxe batean. Arrasto horren atzetik, eraikinaren bila abiatu da Oskar Alegria 39 urteko iruindarra. Emak Bakia Baita dokumentala da emaitza, bihurgunez eta ezustekoz betetako bidaldia, eta batez ere, Man Rayren arima berreskuratzen duen filma.

Mikel Garcia Idiakez Argazkiak: Dani Blanco

Helburua baino, aitzakia da etxea aurkitzea, eta prozesua da garrantzitsuena. Istorioari bere bidea egiten utzi behar zaio?

Ez guztiz. Jean Rouch zinegileak zioen bezala, eszena on bat lortzeko bota makila zakurrari.

Ekarriko dizu edo ez, edo beste zerbait ekarriko du‌ baina zuk makila bota behar duzu, abiapuntua jarri. Kaos hutsa ez dut uste formula denik. Hori esanda, etxea aitzakia da, bai, bidean altxor gehiago aurkitzeko: nahiz eta etxea ez topatu, gauza interesgarriagoak aurki ditzakezu bidean; helburuarekin ez itsutzea da gakoa, jarrera irekia izatea. Istripu hitza erabili ohi dut nik: zientzialari handiek ere, probetari begira baino, istripuz egin dituzte aurkikuntza ugari, eureka momentu horretan.

Kontakizun interesgarririk ez topatzeko arriskua izan dezake istorioa istripuen edo ustekabeen esku uzteak?

Egia da gidoia zoriak egina dela, misterioak; nik makila botatzen dut, baina gauzak beren kabuz datoz. Hala ere, beti dago kontatzeko zerbait. Areago, dena kontatu ezina da arazoa, kanpoan altxor ugari utzi behar izan dut.

Jarrera onarekin joanez gero, beti aurkitzen duzu zerbait; magiak magia erakartzen du, eta gauzetara eta besteengana umil eta interes ustelik gabe hurbiltzen bazara, modu berean erantzuten du jendeak. Hilerrian hasten da filma, eta hilerrietan beti aurkitzen duzu zerbait. Hilobi baten bila bazoaz, istorio interesgarriak dituzten beste bost aurkituko dituzu.

26

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Eta berdin Lapurdiko etxeekin, edozein ateren atzean duzu istorioren bat.

“Helburuarekin ez itsutzea da gakoa, jarrera irekia izatea”. Hala osatu du filma Alegriak. Goian, dokumentaleko fotogramak.

arkitekto errumaniarrak azpimarratzen du hark zuen umorea. Bi zakur zituen: “Sofatik jaitsi” eta “Baita zu ere”. Familiarengandik askatasuna bilatuz, etxea eraiki zuen Bidarteko muinoan, eta Emak Bakia izena jarri zion.

Film hau errodatzean konturatu naiz askatasuna benetan praktikatzen dutela hoberen ezkutatzen dutenek. Man Rayk gauza bera egin zuen: bi euskal hitzekin izendatu zuen bere filma, eta hitz horien babesean ezkutatzen zen askatasuna, utzidazu bakean, Fichemoi la paix titulatu balu baino hobeto. Paradisua izendatzeko modua zen Emak Bakia.

Hasiera batean hutsalak diruditen historiei heltzen diezu, eta edertasuna aurkitzen duzu adibidez plastikozko poltsa baten “dantza” mugimenduan, edo etxeen izenetan. Begiradan dago gakoa?

Lupa jartzean datza, edertasuna dago gauza txikienetan ere. Hemengo etxeen izenek bakarrik historia handiak dituzte atzean. Azkainen esaterako Zapata Txurienea izeneko etxea dago, imajinatu, ziur denak zapata beltzekin ibiltzen zirela Azkainen, etxe horretako jabea Nahi estetizista nabari zaio dokumentalari. ezik. Zein izango ote zen ezaugarri horregatik Estetikak baldintzatzen du artea? nabarmentzen zen pertsona hori? Ederra iruApropos gaizki errodatutako dokuditzen zait. Edo Ibardineko Aire Leku muinoan, zoragarri jotzen du “Magiaren monopolioa zientziak mentalak ikusi ditut, eta ez dakit zergatik, baina sarri itsuskeria berhaizeak, eta izena aldatuko baliote, hartu du, baina nire tute gisa defendatzen da. Nik airea desagertuko litzateke. Izena eta izana. Muinoak Belar Berdea belaunaldikook oraindik zientziak batzuetan uzten dut haizeak mugitu izango balu izena, belarrean jarriko dezala kamera, Man Rayk berak eramaten ez gaituen lekuetara genuke arreta, haizea beharbada ez plano askeena egiteko airera bota eramaten gaitu poesiak” genuke sentitu ere egingo. Poesia zuen kamera, errodatu bitartean, hori aldarrikatu behar da, garaiotan baina hori ere ederra iruditzen zait magiaren monopolioa zientziak hartu duelaestetikoki. Eta iruditzen zait egiazko gauzak ko. Zientziaren aurrerapenek liluratzen gaikontatzen direnean, aldi berean ederrak badituzte, baina lehen gauzarik poetikoenak ziren ra, gorago eramaten zaituztela. Itsuskeria gehien harritzen gintuztenak. Etxe bat, perbere horretan ez zait sinesgarri egiten. tsona bat bilatzea oraindik abentura bat izan Man Rayren lana baino, batez ere Man Rayren daiteke batzuontzat, baina belaunaldi gazteeespiritua berreskuratzen du filmak, haren zinenek Facebook bidez bilatzen dituzte lagunak. ma askea, istripuzko zinema.

Magia bukatzen da hor, poesia amaitzen da, eta nire belaunaldikooi oraindik zientziak eraPelikulari, fisikoki bakarrik ez, haren espirimaten ez gaituen lekuetara eramaten gaitu tuari ere orbanak ateratzen zaizkio denborapoesiak. Kazetaritza ikasi dut eta kazetari rekin, kalteak jasaten ditu, eta Rayren zinema moduan ekin nion etxea bilatzeari, artxibotan egiteko moduak (askatasunean, aurrekontubegiratzen, galdetzen… baina lan horrek ez rik onartu gabe, bakarrik) kalte asko jasan zizkidan erantzunak ematen eta azkenean ditu gaur egun. Nire neurrian, espiritu hori kazetariak artistari eman zion lekuberreskuratzen saiatu naiz, modu koa, poesia eta magia horrek urruti- “Bihurgunedun bidea askeagoa berean lan egiten, bakarrik (eta era ra eraman zaitzakeelako. Kazetaria berean auzolanean, laguntza handia eta artista eskua emanda doaz film da, basatiagoa, errebeldeagoa. jaso baitut), jolasean, disfrutatzea honetan, poesia hutsa gehiegi Gauza gehiago ikusiko dituzu, helburu. Nahi zuena egiten zuen aldendu daitekeelako istoriotik.

Man Rayk, narraziorik gabeko istoaltxor gehiago aurkituko” rioa (imajinatu hori 1926an!), besUmorea eta alde ludikoa oso presenteen gustuko izango ote zen konte dago Man Rayren obran, baita zurean ere. tuan izan barik, hori da zinema askea. Eta Garrantzitsua da istorioak kontatzeko orduan? nik, tripetatik atera zaidan moduan egin dut Bai. Etxea bilatu bitartean, jolasten nabil, eta nire pelikula, nolabait Man Ray berpiztuz. oso jarrera dadaista da hori, Man Rayk zuenaÁlvaro Cunqueiro idazle galiziarrak zioen ren gisakoa. Istorioak kontatzeko ezinbestelurperatzen diren gauzetako asko ez daudela ko jarrera da eta hain zuzen, Emak Bakia hilik, eta hala da. Nahi izanez gero, berpiztu etxea eraiki zuen gizonaz hitz egiten didan egin ditzakezu.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

27

Oskar Alegria

erdiko kaiera

kultura eta aisia

“Kazetari gisa egiten utzi ez didatena egiteko aukera izan da filma, mugatzen zaituzten gauzei ‘utzidazue bakean’ esateko modua”.

Hain zuzen, bakean eta libre aritzeko espiritu horri erantzuten dio “emak bakia” filosofiak, pelikulako hainbat elkarrizketatuk jarraitzen dutena. Filosofia bera darabilzu?

Bai, dokumental hau ez baita Man Rayri buruzkoa, bi hitz horiei buruzkoa baizik.

Emak bakia ez da xuxurla bat, oihuka esaten den zerbait da, eta espiritu hori mantenduz esamoldea erabili duten proiektu ugari dago: nahi duen arropa egiten duen Florentziako diseinatzailea, musika ganberroa oinarri duen Madrilgo musika talde bat, abangoardia helburu duen argitaletxe-diskoetxea… Nire kasuan, kazetari gisa egiten utzi ez didatena egiteko aukera izan da filma, emak bakia esateko modua, mugatzen zaituzten gauzei “utzidazue bakean” esateko modua. Eta orain pozik nago emaitzarekin, baina askatasuna ordaindu egiten da, munduak ez dizu erraz jartzen: askok oztopoak jartzen dizkizute, esaten dizute bakarrik ez duzula lortuko, proiektua aurrera ateratzeko industriari men egitea hobe dela, audioa oso gaizki entzungo dela horrela eginda… eta makien gisan aritu behar zara batzuetan, zureari eutsiz. Oso konbentzituta egon behar duzu, bertan behera uzteko zorian egon naiz behin baino gehiagotan, baina nafarra naiz, burugogorra, kar, kar, kar. Aldi berean, uste dut muturrera jo gabe baina proiektuan nolabait sufritzea ona dela, prozesuak gogorra izan behar duela, hein batean.

Dokumentalak zenbat du zuretik eta zenbat Man Raytik?

Man Ray beti dago ondoan, kopilotua da.

Sarri galdetu diot nire buruari, ea Man Rayri gustatuko ote zitzaion pelikula, bere obra abiapuntu bezala baliatzen dudalako gero nire pelikula propioa kontatzeko. Baina Victor Erice zuzendariak edo Man Ray Fundazioak esan didate hain juxtu hori dela gehien gustatuko zitzaiokeena: nik ere nahi nuena egin izana, aske, bere biografia kontatu beharrean. Nire nerbio-sistema dago obra honetan, antsietatea, estropezuka aurrera egite hori…

28

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Estropezuka aurrera egitea, diozu. Interesgarriagoa da bide bihurra, bide zuzena baino?

Bakartiagoa izan ohi da, bide zuzena normalean artaldean egiten baita. Bihurgunedun bidean, gelditu zaitezke, aurrera eta atzera egin… Askeagoa da. Eta basatiagoa, naturala, errekak hori du bere bidea; etxeko iturria, jario Pailazo gizakion asmakizuna da, naturak irteehilezkorrak zuzena, rak bilatzen ditu, eta aurkitu egiten ditu. Egun eta postal gomendatzen zaigu denek batera bide zuzenean ekitea, urrutirago iristeko, baina interessekretuak garriagoa da bihurra, errebeldeagoa. Okerrago 84 minututan, adar pasako duzu agian, bakarrik zaudelako eta leku ugariko bidaia bitxia gehiagotan geldituko zarelako, baina beharbaosatu du Alegriak. da urrutirago iritsiko zara, gauza gehiago ikuTartean ageri dira siko dituzu, altxor gehiago aurkituko. hiltzat jo arren hila ez dagoen pailazoa; Pelikula hau esperimentaltzat, abangoardistatzat har daiteke, baina 1920ko hamarkadako aspaldiko postal baten hartzailearen film baten esperimentazioan eta abangoardian peskizan egindako oinarritzen da! Zer da abangoardia?

Abangoardista eta aldi berean klasikoa da espedizioa; 92 filma, esperimentazio hutsa ez dut atsegin, zerurteko printzesa errumaniarra; Ruper bait kontatu nahi dut. Ez dut narrazioa galdu nahi, baina era berean esperimentazio handieOrdorika hitzen heriotzaz solasean; na narrazioan eta umorean egin dut. Surrealismo kutsu handiarekin, esperimentatu egin dut zerri zaintzari istorioekin, eta frogatu nahi izan dut ustekaburuzko irakaspenak; lotiak beak logika duela bere baitan. Narrazioaren barruan, pailazo felliniarra, zerrizaina, printzelortzeko castinga; sa errumaniarra… sartzen dira, surrealista etxeen izenak dirudi, baina logika baten barruan dago eraikia, tartekatuz bide beraren zati dira, erreka beraren adarrak. kontzentrazioesparrutik mezu Eta kontatzen dituzun adar edo istorio horietaezkutuak bidaltzen tik guztietatik, zein duzu gustukoen? zituen gizona Mitchel Etcheberryk hunkitu ninduen gehien, (Maison Igorri Bidarteko bizilagun zaharrenetakoak. ErretiGasna, esaterako); ratu ostean, Bidarteko antzinako portua Man Rayren maketan berreraiki du eta izugarria da. Urpean hilobian aurkitutako geratu diren arroken izenak dakizkien bakarra diskoa… Mimoz da, arrantzaleek beraien kartografia propioa egiten zutelako garai batean, baina dagoeneko eta pasioz kontatutako historia inork ez ditu arroka horiek izendatzen, eta lehen esandakora bueltatuz, gizon txikiak, historia handi baten baitan. hau hiltzen denean, zer pasako da izen horiekin, arroka horiekin?

Ilargita, Harrigaizto, Elizaportu, Bibaziki… n

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Liburuak kritika

2011ko uztaldia Helduen literatura |

POESIA

Igor Estankona PASAIAKO UDALAK 2011n antolatutako XVI. Poesia lehiaketako uzta bikoitza argitaratu du oraintsu Berminghamek, eta Ekhiñe Egigurenen Hirigrafiak eta Paisaiagramak –lehen sariduna– zein Aitor Albisturren Sonetoen Erresumatik –bigarren saria– gozatu ditzakegu orain, euren arteko desberdintasun eta kointzidentziak ikusiz eta, uneka, luma arras bestelako biren bide ezberdinak kausituz.

Ekhiñe Egigurenek hiriko desertutik hitz egin digu, denborak dena berdindu baino lehenagoko testigantza utzi nahirik, sendotasuna eta irudi hauskorrak konbinatzen dituen idazkera batekin: “Poema bat idatzi nahi nuke,/ poema ikaragarri bat; beldurrez zoratuko nauena,/ ederrak zauria egiteraino”. Estetika errealistatik abiatuz, beraz, donostiarrak alegiazko munduak iritsi nahi ditu, plastika berezi bat deskubritu. Idazleak deskripzioa –batez ere urbanoa– egiten duen bitartean, irakurleak zeozer gehiago barruntatzen du: gizakiaren zorion-egarri tristeaz ari da. Bizi pozaren eta malenkoniaren arteko poemategi bat atera zaio, ukitu surrealistaduna. Behar bada larregi hitz egiten du sorkuntzaPasaia Hiria poesia sariak.

Ekhiñe Egiguren / Aitor Albistur.

Bermingham, 2012.

30

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

prozesuaz, larregi poesiaz, eta batzuetan ahaztu egiten zaio hain zuzen poesiaren potentzial guztia profitatzea. Hiriari egindako erreferentziak, Lisboako kale literaturan behin eta berriz erabiliak, Edvard Munchen oihua… iruditu zait apur bat jakinekoa, arrisku gutxikoa.

Dena dela, Ekhiñe Egigurenen Hirigrafiak eta Paisaiagramak osatu egiten du Aitor Albisturrek Sonetoen Erresumatik sinbiotikoarekin. Kasu bietan idazle-kontzientzia handia dago, esate baterako, Errenteriakoak ohartarazten digunean ez pentsatzeko gezur leundua denik “poesia onak bakarrik/ eralda dezakeela mundua”. Baina, aurrekoaren kontrara, mamiari uko egiten ez dion arintasun bat lortu du Albisturrek ematea bere erritmo biziko poemei, betierekoa enegarrenez esan arren, elegante esanez: “Utzi orduko amaren sabela,/ badakit tragedietan lehena/ munduratu izana bera dela…”.

Gauza astunez Newtonen astuntasunaren legea ahaztuz idazten du, natural. Zehaztasun harrigarriarekin deskribatzen ditu gaurko gezurrak, eta hizkuntzaren bitartez mozorroa kendu hitzei eurei. Errealismoa presente dago Ekhiñe Egigurenen lehen lanean bezala, baina errealismo konkretuago bat da hau, unibertsalagoa, hemengo zein nahinongo ametsen xerka zabaltzen dena, norbere baitako amesgaiztoetan itxita geratu beharrean: “Logabetasunaren sukarrean,/ ametsek tokirik ez dutenean,/ mundu bat galtzen da gau bakarrean”.

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Diskoak Iker Barandiaran

Buenawixta eskolako punk-rockaren lekukoa

11 y media a más tardar.

Desastrozombies.

Autoeskoizpena.

Iraupena: 11’05’’.

10 euro.

N UEVO C ATECISMO C ATOLICO , Señor No eta Discipulos de Dionisos taldekoen anaia txikiek osatu zuten Altzako Astrozombies, Buenawixta eskolako punk-rock soinuaren lekukoa hartu zuen talde gazteenetarikoak. 1990eko hamarkada bukaeran sortu zen taldea baina bimilurtekoaren lehen urteetan taldea lurperatu zuten. Ordura arte maketa kaleratu eta hainbat bildumatan parte hartu zuten. Zombieak diren heinean bueltan datoz berriro, hainbat par-

taide aldaketekin baina inork gutxik bezala betiko esentziari eta soinuari eutsiz, orain arte izoztuta egon balira bezala. Punk-rock gitarrero eta amorratua da, Australian eta Detroiten hanka bana dituena eta, esaterako, honako taldeak gogora ekartzen dituena: La Perrera, NCC, Lazy Cowgirls, Vomito eta Motörhead. Iraupen ertaineko LPak CDa eta bideoa dakartza berarekin. www.myspace.com/desastrozombies

Unai, Desastrozombies

«Desastre samarrak garenez taldearen etapa berrirako izen aproposa iruditu zitzaigun» Astrozombies izatetik Desastrozombies izatera pasa zarete.

Bai, Patxik taldea utzi zuen eta luzaroan geldi egon ginen. Gerora, Aitor gehitu ahala berriro entseatzen hasi eta izena aldatzea erabaki genuen. Eta diskoa grabatu ostean, beste gitarra jotzaile bat batu zaigu jada, zuzenekoetan gurekin aritzen dena. Manu eta biok desastre samarrak gara eta lagun batek hala deitu zigunean etapa berri honetarako izen aproposa iruditu zitzaigun.

Gaur egun Buenawixta eskolako soinuari eusten diozuen talde bakarrenetakoa zarete: punk-rock gitarreroa, landua eta ostia txarrekoa.

Hala da. Etxe horretan hazi eta asko ikasi genuen eta oso harro gaude. Soinu horri eusten badiogu hala sentitzen dugulako da.

J.A. A RETA G OÑI ‘J UXE ’

“Hamaika t´erdiak gehienez jota”.

Zer gertatzen zaizue gauerdian?

Astrozombies sortu zenetik bateria jotzaile kopuru hori izan dugu; hortik izenburua. Eta erdia, Aitorrengatik, berriro sartu delako. Are gehiago, entsegua bukatzeko muga ere bada, beti luzatzen garelako.

Dena dela, bateria jotzaileena nekagarria izan da; ea behingoz behin betikoa den!

Diskoa zuen kabuz kaleratu duzue. Ezinbestean edo aurrez hala erabakita?

Ez dugu aterik jo inongo diskoetxetan. Nahiago dugu lana gure kabuz egin, eta posible bada hala jarraituko dugu. Dena den, jende askok lagundu digu. 500 kopia kaleratu ditugu eta zuzenean jotzeko irrikaz geundenez ez dugu behar den promozioa eta zabalkundea egiteko denbora nahikorik hartu. Uztailean egingo ditugu lan horiek.

Zergatik aukeratu duzue Avengers taldea bertsioetarako? Zer izan da talde hori zuentzat?

Oso gustuko izan dugu beti, eta berau errebindikatzea nahi genuen, baina borobiltzeko ahotsa falta zitzaigun. Horregatik, Yolanda Riobok abesteko aukera suertatu zenean ez genuen birritan pentsatu. Emaitzarekin oso gustura gaude. n 2012 KO

UZTAILAREN

22 A

31

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Ezpalak Jon Torner

‘Pintura eta Unibertsitatea’ erakusketa ibiltaria abian da N AFARROAKO U NIBERTSITATE P UBLIKOAK (NUP) dituen arte garaikideko obrekin erakusketa ibiltaria jarri dute martxan erakundearen 25. urteurrena ospatzeko. Pintura eta Unibertsitatea. NUPen bilduma izeneko erakusketa Lizarrako (Nafarroa) Gustavo Maeztu museoan izango da ikusgai irailera arte. 25 artisten 25 obrek osatzen dute bilduma. Horietatik 23 pinturak eta marrazkiak dira eta beste biak Jorge Oteiza eta Antonio Eslabaren eskulturak. Jose Ignacio Agorreta, Rafael Alberti, Juan Jose Aquerreta, Angel Arbe, Alfonso Ascunce, Pedro Azqueta, Javier Balda, Jose Miguel Corral, Francisco Javier Ezquieta, Luis Garrido, Elena Goñi, Joaquin Ilundain, Fernando Iriarte, Carlos Lopez, Pedro Manterola, Xabier Morras, Ignacio Muro, Pedro Oses, Belen Puyo, Mariano Royo, Pedro Salaberri, Dora Salazar eta Koldo Sebastian pintoreen obrak bildu dituzte erakusketa ibiltarian.

EAEko kultur industriaren irabazien parterik handiena enpresa handiek lortzen dute D UELA hir u urte, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko kultura arteek eta industriek 463 milioi euroko dir u sarrerak izan eta 3.000 lanpostu sortu zituzten, Kulturaren Euskal Behatokiak egindako ikerketaren arabera. Aztertutako 596 eragileetako %20ek diru-sarreren %60 bildu zuten. Enpresa handiak dira haietako gehienak, bereziki erreprodukzio eta banaketa esparruan lan egiten dutenak. Enpresa txikienek aldiz, zuzeneko emanaldiak dituzte ardatz.

Gutxi gorabehera hamar kultur eragiletik sei esku pribatuetan daude. Diru sarrerei dagokienez, %7,7 soilik heltzen da laguntza publikoen bitartez. Lortutako diru-sarreren eta izandako gastuen arteko kenketak 14,3 milioi euroko emaitza positiboa eman zuen 2009an. 2009ko azterketaren arabera, diru-sarrerak handitu egin ziren 2007ko datuekin alderatuta, batez ere enpresa handienek irabaziei eutsi egin zietelako.

Fernando Bernues izango da Donostia 2016ko zuzendari artistikoa. Ttanttaka antzerki taldeaz arduratu da orain arte Bernues (Donostia, 1961), eta ikusentzunezkoetan ere lan egindakoa da, 2006ko Kutsidazu bidea, Ixabel filmean, besteak beste. Duela bi hilabete kargua utzi zuen Ainara Martin ordezkatuko du Donostia 2016ko zuzendari artistiko karguan.

Europako Kultur Hiriburuaren proiektua osatzen duten hiru erakundeek –Eusko Jaurlaritzak, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Donostiako Udalak– bat egin dute Bernuesen izendapenarekin, gainontzeko alorretan dauzkaten desadostasunak gaindituz. Eva Salaberria kudeaketa koordinatzailearekin batera gidatuko du proiektua, eta Igor Otxoa Oreka TX taldeko kideak proiektu-zuzendari gisa jarraituko du lanean.

Julia Sutton musikologo, dantza-irakasle eta historialari ingelesa zendu zen uztailaren 1ean, Oier Araolazak Dantzing blogean jakinarazi zuenez. Berpizkundeko musikan eta dantzetan aditua zen Sutton eta garai horretako dantzak euskal dantzekin lotu zituen.

Hiru dantza-libururen berrargitalpenak zuzendu zituen: Thoinot Arbeauren Orchesography (1589), Fabritio Carosoren Nobilta Di Dame (1600) eta André Lorinen Livre De Contredanse (2008). Frabritio Caroso dantza-maisu italiarren Nobilta Di Dame (1600) liburuaren ingeles itzulpenean argitaratu zuen Suttonek euskal dantzei aipamena. Mendebaldeko dantzaren historiari begiratuta, baieztatu zuen gorteetako adierazpide artistikoek beti jakin izan zutela folkloretik interesgarriak zitzaizkien ideiak hartzen; eta alderantziz, klase apalagoek ere imitatzen zituztela gustu aristokratikoak.

Victoria Eugenia antzokiak ehun urte beteko ditu uztailaren 20an eta bilakaera azaltzeko #Victoria Eugenia sare soziala izeneko erakusketa antolatu du Donostia Kulturak. Erakusketa uztailaren 31ra arte izango da ikusgai Donostiako Kutxa Boulevard aretoan. Sarrera doakoa izango da. Garai bateko irudiak, prentsan argitaratutako esaldiak, sarrerak, panfletoak, altzariak eta apaingarriak izango dira ikusgai besteak beste. Jendearen partaidetza bultzatu asmoz, Victoria Eugeniarekin lotura duen objektu eta argazki oro bilduko dute antzokiko arduradunek. Erakusketa amaitzean, herritarrek utzitako materiala San Telmo museoari emango diote. Twitterren ere izango du isla egitasmoak, #victoriaeugenia etiketaren bitartez.

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

32

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Abarrak Gorka Bereziartua

Joseba Irazoki ikusita erraza dirudi Joseba Irazoki. Ziburuko La Factory taberna (2012ko uztailaren 8a). Sarrera doan.

E TORTZEN DA gitarra pare bat, bonboa, pedalak, txistua, platera eta nik al dakit zenbat tramankulu gehiagorekin eta berak bakar-bakarrik egiten dizu kontzertu bat, gustura joko luketena sei eta zazpi taldekide dituzten banda askok. Joseba Irazoki orkestra-gizonak saio aparta eskaini zuen uztailaren 8an Ziburuko La Factory tabernan.

Bat gehiago. Ikusia nuen bakarka akustikoan baina ez one man band formatu honetan. Kontzertuak bi parte izan zituela esango nuke, Bidasoatik Mississipira. Jaguarra eskuetan egin zituen hasierako kantak, loopak baliatuz eta zaratatsu, esperimental. Gero hamabi sokako Eastwoodari atera zion distira eta AEBetako sustraiak geratu ziren bistan.

Folk amerikarra, bluesa, rocka eta euskal tradizioa elkar gurutzatzeko lotsarik gabe eta guztiari bere ukendua ematen, Hiru Trukuk ezagun egin zuen Zazpi nobioren bertsio sui generis bat egiteraino iritsi zen –sui generis diogu, kantaren hitzak gogoratzen ez eta ikusleek laguntzerik ez zutenez, momentuan asmatu baitzituen–; jo bitartean imintzioak eta barreak, publikoarekin konplizitatea.

Gitarrarekin ikusten duzu eta erraza dirudi, “ez saiatu horrelakorik etxean egiten” abisatu beharko luke.

Inoiz haren kontzertu batean egonak zarete?

Nik ez dut horrelako gauza askorik ikusi inguru hauetan, harrituta nago nola, zergatik, zeren kausaz, zer dela eta ez diogun eskaintzen beste batzuek

Irazokik kontzertura hurbildu zirenak harritu zituen “pertsona bakarreko banda” bihurtuta.

merezimendu gutxiagorekin jasotzen duten arreta.

Agian musika egiten gozatzen duen tipo bat delako eta ez hainbeste “musikariarena” egiten?

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

33

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Denbora-pasak Ana Zambrano

Hitz gezidunak 1 ---------------

Gaia: Musika tresnak

JANTZI ZATIA ------------

2

INTSEKTU BIZKARROIAK

ALAIA, ALEGERA

-----------ZUT

-----------FLUORRA

ATZIZKIA

------------

(LABURDURA)

GIPUZKOAKO

1

SINESMEN -----------TALAIAN

KOSTALDEKO UDALERRIA

-----------ENERGIA

ILEAK

2

GARBITU

-----------IZENA

KO KIDE

-----------BIZKAIAN,

-----------

------------

-----------UREZ

ZEREZKO

HURBIL -----------MASONERIA-

MILA KILO --------------HUTS, AKATS

APARKATZEKO ORDAINKETA

ISPILU ------------

4

EGOTEN DENA

HORMAGUNE ------------

3

BYTE -----------GIPUZKOAN,

LEPOA -----------ITXURA,

HERREN

TAXU

SAUDI ARABIAKO HIRIBURUKOA

-----------BIZITZEZ IZOTZA,

AHUNTZA-

HORMA

REN AR

-----------BAKARTI,

-----------EPOPEIARI DAGOKIONA

KOADERNO -----------HASI

GOIBEL

EGUNAREN

UGARITASUN

ZATI ILUNA

ATZIZKIA

-----------AHATEAREN

ADITZAREN INFINITIBOA

-----------TONA

KUME

DOILOR,

HAUR HIZKERAN, AKABO! -----------TIPI-TAPA

ZIKOITZ

-----------KAIKU, KIRTEN

--------------LUR KAREDUN -----------MOKOFIN, AHOZURI

34

4

F M E G I D A R E I A T I T A L T A L A I A R I

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

P I R O

P F O Z I K Z O R E R G A O T A E L Z U J A S

E

– Kontxo! Ez nuen liburu hori ezagutzen. Nork idatzia da?

A U L B K O K H A

– Bai. Saizarbitoria irakurri dut.

-----------BALIOA

Z O R R I A K

KONTSONANTE ERREPIKATUA

– Eta? Ezer interesgarririk irakurri al duzu udan?

U Z K U R

I K U Z I

Euskal Ikasketetako bi ikasleren arteko elkarrizketa Gasteizko fakultatean:

Soluzioa T A O

Literaturaz

M S A X H U MU T A K S AM O A I E R P A T I K K A MO K

Kike Amonarrizen umorea

3

kultura eta aisia

erdiko kaiera

Zientzia eta teknologia Joxerra Aizpurua

Higgsen bosoia, masa eta energiaren arteko mugetatik hurbilago I AZ , CERN ERAKUNDEAK iragarri zuen argiaren abiadura baino azkarrago higitzen ziren neutrinoak aurkitu zituela, baina gerora frogatu zen ustezko aurkikuntzaren jatorria gaizki egindako neurketa besterik ez zela.

Porrot haren ostean etorri zaigu Higgsen bosoia izan daitekeen partikularen aurkikuntza. Horren bidez unibertsoa hobeto ulertzeko aukera izango dugu; besteak beste, materiaren sorkuntza ulertze bidean jarriko gaitu Higgsen bosoiaren ikerketak. Hori bai, neutrinoen porrota eta gero CERNek askoz komunikazio estrategia zuhurragoa erabili du oraingoan.

Aurkitutakoa Peter Higgsek eta beste bost zientzialarik 60ko hamarkadan aurreikusitako bosoia den ziurtatzeko hilabete batzuk igaro beharko dira, CERNen arabera. Badirudi, nolanahi, ziurtatu dezakegula partikula bat uhin izatetik masadun partikula izatera igarotzen deneko gertaera ezagutzetik hurbilago gaudela. Zenbat hurbilago? Auskalo!

Errealitatea hobeto ulertzeko aukera emateaz gain, Higgsen bosoia atzemateak bestelako ondorio “lurtarragoak� izan ditzake. Esaterako, ia segurua da CERNek diru gehiago lortuko duela ikerketekin aurrera jarraitzeko. Higgsek proposatutako eredua zentzuzkoa dela ere esan daiteke honezkero, baina ikerketak eman dezakeenaz hitz egiteko goiz da. Hamarkadetako kontua izango da. “Jaungoikoaren partikula� ere esaten zaio Higgsen bosoiari, zientzialari askok gaitzesten duten goitizena izanagatik. Hainbatek esan du energia materia bihurtzeko prozesua ulertzeak Jainkoaren izaera ulertzea ekar dezakeela. Ez dut uste horrela izango denik, eta are gutxiago epe laburrean. Batetik, orain abiatuko den ikerketa-bideak urte asko beharko dituelako emaitzak izateko; bestetik, nanoan ez ezik ez al da makroan ere begiratu beharko? Hau da, masa-energia binomioaren portaera ulertzeko ez al da unibertsotik haratago dagoena ezagutu beharko? Kontuan hartu behar da bigarren arlo horretan ikerketaren hastapenetan baino ez gaudela. Arazoaren alderdi erlijiosoari dagokionez, aurkikuntza bakoitzak galdera berri bat dakarrenez, elizak oso lasai daudela iruditzen zait.

Odola garraiatzeko zain eta arteria artifizialak Cornell Unibertsitateko (AEB) ikerlari talde batek odola garraiatzeko tutueriak diseinatu ditu, gizakiaren zain-arteriak bailiran. Sistema konplexu horren abantaila birsorkuntza da, hau da, behin zain edo arteria bat sortuta, hark beste hori sekundario batzuk sortzeko ahalmena du. ttiki.com/40780 (Gaztelaniaz)

Makinetako hondar beroa birziklatu nahian Yue Wu estatubatuar ingeniari kimikoak beira-zuntzekin sortutako materialari esker, motorretan sortzen den beroaren zati bat xurgatu eta berrerabil daiteke. Hala, hozte-sistemetan erabiltzen diren gailuak ez lirateke beharrezkoak izango, eta bide batez karbono dioxido gutxiago botako litzateke atmosferara. ttiki.com/40781 (Gaztelaniaz)

Metalezko piezak sortzeko moldeen ekoizpena hobetzen Ordenagailuz Lagunduriko Diseinuan (CAD) oinarrituz, %25eko murrizketa lor daiteke kostuetan, eta diseinu akastunak %90 gutxiago lirateke. ttiki.com/40782 (Gaztelaniaz)

Babeslea: iametza Interaktiboa

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

35

mandio@zerain.com

erdiko kaiera

kultura eta aisia

Landareak Jakoba Errekondo

MAKINA BAT AIEKATIK kosk egin eta tiratu daiteke usainen soroan. Eta erabaki ezinik nabil: udako usain festari eutsi eta azaharra edo laranja lorea (Citrus sinensis), ezkia (Tilia sp.), sasi-azaharra (Philadelphus coronarius) eta antzekoen kontuei heltzea da aieketako bat.

Gure etxeetako eta baserrietako atari ugaritan usaindu diren landareak, udako solstizioetako lurrinak: batzuen ustez basatzen gaituzten instintuen suaren pospolo direnak, nire iritziz naturaltzen eta geurekotzen gaituzte. Laranjondoa ez beste guztiak desagertzen ari dira, batere surik pizten ez duen estetikaren mesedetan.

Belarri gainean, ezpain xokoan, atorraren begitean, bular erretenean edo hor konpon bakoitzak non, soinean loreak eta landare puskak eramateko ohitura galdua da beste aieka. Usainak eta lore deigarriak.

Pottotxo garestietako lurrinen lana, merke asko hazitako landareekin. Luisa belarra edo berbena limoiusaina (Lippia triphylla) hosto batzuk bular erretenean sartu dituen emakume batek baltsera ateratzen zaituenean, deskuiduan estu antzera heltzen badiozu azkar asko antzemango diozu diodanari.

Menda-belar jendea gonapeko izan dugu eta bere usainak teilatu hegalpeko. Animaliak garen eta ditugun artean ere hala izango da. Mendak, Mentha sp., nitrogenozale porrokatuak dira eta animaliak pilatzen garen tokietan, animalien gorotzak pilatzen diren tokietan, animalien gorotzen nitrogenoa pilatzen den tokietan, menda-belar jendartea ugaritu egiten da.

Euskal Herrian berezko zortzi-hamar bat menda

A RTHUR

Sudurraren aiekak

Mentha spicata.

topatu izan dira. Orain, baina, mundu osoko mendak datozkigu, dakarzkigu. 25 espezie inguru ezagutzen dira, baina beraien arteko hibridoak ezin konta ahala dira. Menda beraren usaina gutxitxo, nonbait, eta beste usainen konkistan abiatuak dira landare sortzaile berritzaileenak. Etxeratuak ditut limoi usaina (Mentha x citrodorus) eta marrubi usaina (Mentha spicata) duten menda landare bana. Usainen bildumak egiten dituzten horien aieka ere bai baita. Menda-belar jendarteak ezagunak dira bilduma horietan. Geranio usaintsuak (Pelargonium sp.) dira bildumetako bolada berrienetakoa. Eukaliptoa, pinua, limoia, arrosa... usain askotakoak dira. Menda usaina du, adibidez, Pelar gonium tomentosum-ek.

Memorian hor izango dugu usain bilduma, baina laster bakoitza zerena den ez dugu berehalakoan asmatuko.

Irakurleak galdezka Hondarribi aldean lursail txiki bat badugu, eta ondokoak kanabera batzuk dauzka. Kontua da gure sailera ere zabaltzen ari direla, lur azpitik. Hori nola edo hala geldiarazteko modurik badago?

Xabier Azkue (Hondarribia).

Kanabera landareak bi zati ditu: bata guk ezagutzen dugun zerurantz hazten den kanabera zuzena, muturrean hostoak dituena eta bestea lurpean hara eta hona zabaltzen den beste kanabera bat. Hori etengabe hazten da. Urtetik urtera zabalduz eta gero eta alor handiagoa kolonizatuz. Hori ez da sekula amaitzen. Landare guztiek bezala biziko bada hazi beste aukerarik ez du.

Zuhaitz gora eta zabalera haziko den bezala kanaberak zabalera bakarrik ekin ahal dio.

Dagoeneko zuen sailera sartu bada, erruki zaituztet.

Lan ederra duzue, hartzekoa duzuena! Hasi, ahal

36

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

duzuen bezain pronto, bere kontra. Kanabera berriak azaltzeko modu horrek erakusten du lurpeko kanabera handik hara doala. Urrutieneko, azkeneko kanabera berrienetik hasi behar da: hartu aitzurra, lurpeko hori topatu eta gupidarik gabe zuztar horiei lurra kenduz segi auzokoaren saileraino. Horrela, azaldu diren kanabera berri guztiekin. Lan ederra, ezta? Hondalana deitzen zaio.

Okerrena inoiz bukatzen ez den lana dela jakitea da.

Hau da, urtero-urtero, urtea joan urtea etorri errepikatu beharko duzuena. Beste saileko kanaberak hor dauden artean behintzat...

Aitzur lanean ari zareten aldi berean, gozo-gozo auzokoarekin kanaberadi osoa kentzeko negoziazioetan hastea duzue onena...

Aitzurrerako bezala negoziazioetarako ilgorak aprobetxatu...

kultura eta aisia

Nagore Irazustabarrena

Ziniska, lehen emakumezko txapeldun olinpikoa

erdiko kaiera

Denboraren makina

O LINPIA (G REZIA ), K. A . de zuen edonork parte har 396. Ziniska printzesa zezakeen proba olinpikoeespartarrak estatua bat eta tan, gizon nahiz emakume. idazkun bat eskaini zizkion Ziniska Espartako ArkidaOlinpiari, jainkosaren tenmo II.a eta Ajesilao errepluan. “Espartako erregeak geen alaba eta arreba zen, ditut aita eta neba, / zaldi hurrenez hurren. Beraz, azkarreko gurdiarekin irabaeragin ekonomiko eta polizi du / eta estatua hau eraiki tikoa zuen Olinpiar Jokoedu Ziniskak. Eta Grezia tan zuzenean parte hartu osoko emakume guztien gabe, txapeldun olinpikoa artean / koroa hau lortu izateko. duen bakarra naizela diot”.

Eta Antzinaroan emakuUrte horretako Olinpiar mezko txapeldun olinpikoak Jokoetan koadriga lasterketa Antzinako Greziako koadriga. K.a. 396. urteko Olinpiar izateak ematen duen poza irabazi zuen printzesak, eta Jokoetan Ziniskak “irabazi” zuen lau zaldiz tiratutako gainbehera dator erabat, hurrengo Jokoetan ere, K.a. gurdi lasterketa.

Ziniskaren parte-hartzearen 392. urtean, proba bera iraarrazoiei buruz Plutarkok baztea lortu zuen. Horrenbestez, Ziniska izan zen idatzitakoa aintzat hartzen badugu: Ajesilaok arreba lehen emakumezko txapeldun olinpikoa. parte hartzera bultzatu omen zuen “greziarrei eraTitulu hori ez dio inork kenduko, baina lortutakusteko proba hipikoak irabazteko ez zela inolako ko koroaren distira eta meritua apaldu egiten dira talenturik behar, aberatsa izatea eta dirua gastatzeko garaipenaren nondik norakoak jakinda. prest egotea baizik”. Ajesilaok entzutea kendu nahi Antzinako Grezian emakumeek ezin zuten zien zaldi probei, eta horretarako arreba erabili Olinpiar Jokoetan zuzenean parte hartu. Estatuzuen lehiakide ezgaiaren eredu gisa. hiri gehienetan emakumezkoek ez zuten gainerako Olinpiar joko modernoetara jauzi egin behar da ia lau urtetan ere kirolik egiten. Esparta zen salemakumezko txapeldun duinak topatzeko, eta buespena; emakumeak txikitatik kiroletan ere treorduan ere nekez egin zuten bidea. Ikusi bestela Piebatzeko ohitura zuten. Eta Ziniska espartarra zen. rre de Coubertin baroiak, espiritu olinHorrez gain, zaldi eta gurdi lasterketetan ez piko modernoaren aita ez hain moderzituzten zaldizkoak edo orgazainak txapeldun izennoak, esandakoa: “Emakumezkoek datzen, zaldien jabeak baizik. Hala, zalditegi bat Olinpiar Jokoetan duten eginkizuna, martxan jartzeko eta mantentzeko nahikoa baliabinagusiki, garaileak koroa ipintzea da”.

Arrastoak PARAMOUNT P ICTURES

Hemingwayen 48 amaierak A FAREWELL TO ARMS (1929) Ernest Hemingwayren maisulanaren edizio berria argitaratu dute (ezkerrean, nobelan oinarritutako filmaren eszena dat).

Idazleak 48 aldiz idatzi zuen Lehen Mundu Gerrari buruzko nobelaren amaiera, bakarra argitaratzeko. Bada,

edizio berriak beste 47 amaierak ere jasotzen ditu. Hasieran jatorrizko idazlana jasotzen du edizioak, eta eranskinetan bildu dituzte amaierak, egileak pentsatutako hainbat izenburu eta orain arte publikoaren eskura jarri gabeko beste hainbat materialekin batera.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

37

TERMOMETROA -

Anita Lopepe «Euskal instituzioak kontsulta bidez etorri behar du» Larzabale, 1975. Euskal filologia ikasia. Hazparneko Elhuyar kolegioan irakaslea da.

Gazteriak mugimenduan hasi zen politikan, Haika-n jarraitzeko. Batasuneko kidea da, berau sortu zenetik. EH Baiko hautagaia izan da Frantziako Legebiltzarrerako azken bozetan.

Mikel Asurmendi Argazkiak: Dani Blanco

UMPko Alliot-Marie (MAM) eta Jean Greneten aroa fini da. PSko Sylvianne Alaux eta Collette Capdevielle dira diputatu berriak. Bi diputaturen aldaketa izan da Ipar Euskal Herrian. Gizartean ere aldaketa hori badago?

Hauteskundeetan aldaketa nabarmena izan da, eskuineko diputatu eta figura politiko bi horiek baztertuak izan baitira. Soziologiari dagokionez, aldaketa ematen ari da, emeki-emeki bada ere. Kostaldean bereziki eman da aldaketa hori, testuingur uak lagundurik. Botoen joeran zenbait osagaik eragin dute, hala nola: krisi ekonomikoa Iparraldean ere sakona izatea. Estatuan izan diren aldaketak hemen ere eragin du, hots, ezkerra boterera iragatea. Halaber, abertzaleen erantzukizuna agerikoa da, Iparraldeko gaiek tokia ukan dute kanpainan, eta hor rek diputatuen eta alderdien asmoetan eragin dute.

Horiek horrela, MAM eta Grenet urte luzaz diputatu izan dira, tokiko gaien kontrakoak. Beraz, arrakasta handiena horiek kanpoan geratzea izan da, pertsona hauek oztopoak jarri baitizkiote herri honen ezagupenari. Kontestu horretan, bi diputatu sozialistak horien lekua hartu dute. Jendeak eredu sozioekonomiko hobea espero du, baita Euskal Herriaren ezagupena ere.

38

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

“PSk badu nahikaririk Elkargoaren eskakizuna sustatu eta eratzeko?”.

Anita Lopepe Fronte Nazionalak (FN) %8 inguru egin ditu Iparraldean. Zer deritzozu?

Kezkagarria. Batzuetan boto hori kontestatarioa dela erraten da, baina ni ez naiz hain ziur. Barnealdean, boz kanpainan, jendeak “ni ez naiz atzerritarren kontra” erran du, edo “ni ez naiz FNkoa”. Alta, jendeak dituen arrangurek oihartzun dute FNk lantzen dituen gaietan: arrazismoan, segurtasunik ezan... Gai horiek, Urepelen adibidez, ez dute zentzurik, beraz, irudiz, telebistak eragiten du jendearen hautuan.

Kezkatzekoa da zinez, ez baita boto kontestatarioa, errotzen ari den botoa baizik.

Beste gertaera bitxi bat ere izan da: abertzaleek sozialistak sostengatu dituzte kostaldean, barnealdean ez.

Kostaldean abertzale gehiagok bozkatu duelako, eta, agian, aipatu bi figura horiek, antieuskaldunak, hobeto identifikatu dituztelako. Abertzaleak baztertzeko aukera zutela ohartu dira, eta sozialisten alde bozkatu dute. Barnealdean ez zen Jean Lassalle zentrista kanpo emateko halako nahikaririk. Aldiz, Frantxua Maitiaren ibilbideak ezintasuna sorrarazi du abertzaleen baitan, hari bozkatzeko unean. Ezin-eramanak daude aspalditik. Bere jarrerak ere badu zerikusia. Oro har, abertzaleek alderdi sozialistarekiko duten mesfidantza historikoa da, hainbat osagai daude abertzaleek sozialistei boza ematea joera naturala ez izateko.

Frantxua Maitiaren erreakzioak nola baloratu dituzue? EH Bai eta FN parekatu izana, konparazione.

Irudi du ez dela adimenduz mintzo, baina porrotaren eraginez. Suminduta mintzatu da, eta harrigarria da, ez baita politikan hasi berria. Bere adierazpenek, larriak, hesiak ezarri dituzte berriz ere, ez dute laguntzen abertzaleok sozialistekin dugun konfiantza eskasa sustatzeko. Gainera, eman dituen azalpenak okerrak dira. Abertzale gehienek Lassalle bozkatu dutela dio eta ez da egia.

Abertzaleen herenak ez du bozik eman: etxean geratu da edo zuri bozkatu du, eta bozkatu dutenen artean gehienek Maitiaren hautua egin dute. Eskas izan dituen 1.000 boz abertzaleenak zirela ohartu da

Maitia. Baina hortik gu FNrekin parekatzera, eskuineko abertzaleak garela erratera... Funtsean, lekuz kanpo aritu da, haren aldeko botoa eskatu ez dugulako, eta jendea konturatu da horretaz.

Alta, abertzaleen eskaeren inguruan lanean ari da Maitia.

Bai eta ez. Maitia ez da garbi mintzatu Garapen Kontseiluko eztabaidan. Lurralde Elkargoaren gaian ere ez dauka posizio argirik. Maitiak ez luke hobendunik bilatu behar.

Batzuetan ELB da hobenduna, bestetan EH Bai. Autokritika egin behar du eta momentuz ez du egin.

“Mobilizazioaren garaia ez da agortu, inoiz baino gehiago azkartu behar dugu eta aitzina segitu” Lurralde Elkargoa bideratuko al du Hollanderen Gobernu berriak?

Oraindik indefinizio handia dago Estatuaren aldetik. Duela urte bat bozkatu zen lurralde erreforma, non hainbat aldaketa planteatzen zen. Sarkozyren garaian, sozialistek erran zuten erreforma hari aldaketa zenbait ekarriko ziotela, gobernura pasatzen baziren. Hala da orain.

Erreforma hori bozkatua izan zen, sozialistek ez zutela indarrean jarriko baietsi zuten, eta anartean, orain arteko sistema ezabatua izan da.

Alabaina, ez dakigu 2014an kontseilari nagusiak bozkatuko ditugun, ezeztatuak izanen diren edo lurralde kontseilariaren figura berria sortuko den. Sarkozyk proposatu zuen figura hori deuseztatuko zutela erran zuten sozialistek. Beraz, badago indefinizio moduko bat. Dena den, deszentralizazioaren 3. plana abian da, eta Ipar Euskal Herrirako aldaketa etorri behar bada, horren baitan etorriko da. Orain galderak hauek dira: PSk badu nahikaririk hemen nagusitzen ari den Elkargoaren eskakizuna sustatzeko? Badauka borondaterik eskaera berezi hori erreformaren baitan eratzeko?

Mintzatu zarete horretaz PSrekin?

Bozetako bi itzulien artean EH

- TERMOMETROA Baik PSri hau galdetu zion: zuen hautagaiek kanpainan egin dituzten deklarazioak praktikara eramanen dituzue? PSren baitan bi ildo daude, ordea. Maitia, Allaux eta Capdevielle diputatuak, Espagnac senatariak Lurralde Elkargoa antolatzeko prest egon daiteke, baina PSn, beste joera bat dago, oso jakobinoa: Jean Espilondo, Claude Serres, David Abibe Bearnon, Henri Emmanuelli Landesetan. Hauek Elkargoaren kontrakoak dira arras. Galdera hor dago. PSk Parisko erakundeetan, Erregioan eta Departamenduan gehiengoa du. Nahi badute egin, ez dute inoiz horren erraza izan.

Borondaterik ote dute? Guk horren inguruan zalantzak izatea logikoa da, horregatik diputatu horien ekintzak baloratzen segitu behar dugu.

Datorren larrazkenean badago hitzordu inportante bat...

Larrazkenean Batera plataformaren unea izaten da. Bateraren aldia agortu al da?

Ez. Gauza bat ez da agortu bederen: mobilizazioen beharra. Baterak hori betetzen du. Baterak herri adierazpenenetan eta Hautetsien Kontseiluan aitzina egitea dauka, gainera, batek bestean eragiten du.

Iritsi bagara inflexio puntu honetara, instituzioaren aldeko mobilizaziori esker da. Abertzaleek beste sektore batzuk erakarri ditugu gure dinamikara, eta inflexio puntu inportante batera heldu gara. Hautetsiek Lurralde Elkargoaren aldeko apustua egiten badute, karrikan sostengatua izanen da, baita Herriko Etxeetan ere. Mobilizazioaren garaia ez da agortu, inoiz baino gehiago azkartu behar dugu eta aitzina segitu.

Lurralde Elkargoak beteko al du Euskal Departamenduaren eskaera?

Frantziako Estatuaren menpeko lurraldeetan badira jadanik egitura horiek, Korsikako kolektibitatea adibidez.

Korsikakoa izan daiteke eredu?

Izan daiteke, baina abertzaleontzat eredu horrek marra gorri batzuk kontuan hartu behar ditu: bat, Korsikako eredua inspirazio iturri izan daiteke, baina horrek Korsikarako 2012 KO

UZTAILAREN

22 A

39

TERMOMETROA -

Anita Lopepe “Abertzaleek alderdi sozialistarekiko duten mesfidantza historikoa da, hainbat osagai daude abertzaleek sozialistei boza ematea joera naturala ez izateko�.

balio du. Hemengorako beste eredu bat behar dugu, eta horrek herritarren borondatearen ondorioz izan behar du, kontsultaren adierazpenetik etorri behar du. Bi, gure egoera espezifikoari erantzun behar dio.

Eta hiru, desmartxa urratsez urrats abiatu behar dugu, zerbait ebolutiboa izan behar du, eskumenak eta garapena eskainiko dituena.

Horra iritsita, desmartxak Konstituzioarekin topo eginen du.

Frantziako Konstituzioak ahalbidetzen dituen aukeretan ez gaude maximoetan, erran bezala, korsikar adibidea hor da. Dena den, hori Parisko arazoa da. Parisek badu hainbat gatazka politiko bere lurraldean, beraz, Ipar Euskal Herrian, herritarrek zerbait eskatzen baldin badute Parisi dagokio horri erantzutea. Eta Konstituzioa aldatu behar badu, ba alda dezatela. Euskararen adibidea hor dugu. Haren ofizialtasuna Konstituzioaren kontra doala diote, bada, bigarren artikulu trabagarria aldatu beharko da, eta hori borondate politikoarekin egin daiteke.

2014an herrietako bozak izanen dira.

EH Bairen benetako ordua, naski.

Hein handi batean, bai. Horiek dira hauteskunde egokienak guretzat, gure lan iraunkorrari segida emateko. EH Baik hazkunde inportantea ukan du azken urteetan, eta ez baka-

40

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

rrik bozetan, jendarteari eta barneari begira kohesioa irabazten ari da.

EH Bai alderdien koalizio izatetik ezkertiar eta abertzaleen tresna izatera iragaten ari da, eta horrek funtsezko garrantzia du herriko bozetan. Ezkerreko abertzale guztien bitartekoa da, areago, boz horietan herri gutiz gehienetan abertzaleak ez dira aurkeztuko EH Bai siglapean, herri txikietan ez baitago horretarako aukerarik. Beraz, argi dago, egiten dugun lan guztiak kohesioa lortzeko balio du, eta 2014an potentzial ikaragarria bildu ahalko dugu herri askotan.

Bake prozesua hizpide: nola ikusten duzue Iparraldetik gatazka politikoa?

Nola ikusi duzue Sorturen legalizazioa?

Sorturen legalizazioa begi onez ikusi dugu, bistan da. MAMen kanporatzeak bezain besteko poza sortu du gure artean, gizartean gutxiago, ez baitago ezagutza eta kontzientzia nahikorik. Baina argi da, Aieteko Konferentzian begi-bistan gelditu zen, bake prozesuan ematen diren urratsak Ipar Euskal Herriaren ezagutza erdiesteko hauspoa dira. Aieteko Adierazpenean Espainiako eta Frantziako estatuak interpelatuak dira, gatazka honen eragileak dira, hemen herri bat eta gatazka bat daudela adierazten du.

Guk [Batasunak] erakundetze nazionalaren apustua egin genue-

nean, gatazka modu integralean konpontzeko ekuazioa egin genuen.

Nahiz han eta hemen egoerak ezberdinak izan, hainbat parametro berdinak dira. Erritmo ezberdinak dira, baina ipar orratz eta helburu berdinak dira. Adibidez, Hego Euskal Herrian Sorturen bidez aukera guztiak posible izanen dira. Hemen ez da ilegalizaziorik izan, halere, hemen ere eszenatoki politikoa sortu behar dugu, non gure aukera politikoa zilegi izanen den. Horretarako, lehen-lehenik, gure lurralde honek ezagutua izan behar du, gure proiektua lurralde horretan definitzeko. Eta ez, adibidez, hauteskundeetan gertatzen zaigun bezala, niri, hautagai bezala adibidez, gure proiektua aurkeztu behar izatea Biarno eta Euskal Herria eremu berean izanik.

Aieteko Adierazpenean hemengo politikari esanguratsuak izan ziren.

Konfiantzarik baduzu haien lanean eta jarreretan?

Urrats handia izan zen hemengo politikariak han ikustea: Brisson, Lasserre, Ezenarro... Beraiek diotenez, ekitaldiak txipa aldarazi zien eta ekitaldiaren ondotiko kudeaketetan, Ipar Euskal Herriko Garapen eta Hautetsien kontseiluetan, egoera berria kausitu dute. Egoera ber ria aipatzen dute, nahiz eta horientzat egoera berria Espainian izan, haientzat ETAren su-etena Espainiako afera baita. Alabaina, Aieteko ekitaldiak hemen ondorioak ukan dituela onartzen dute eta aldaketa sorrarazi duela hemen ere.

Gero, noski, beraien izenean egon zirela diote. Hots, beren asmoak haien alderdien asmoak bilakatzea falta da, ekintza bihurtzea, eta hori momentuz ez dugu lortu. PSk Aieten egin zituzten deklarazio politak azken bozetako kanpainan erabili dituzte, intentzio oneko hitzak, baina zehaztu behar dituenak. n

- TERMOMETROA

Jaizkibel eta Natura 2000 Sarea

Gestio planik gabe, zer babes?

Natura 2000 sarearen barruan, Jaizkibelgo labarrek babestuak izateko behar duten gestio plana geldirik dago, Eusko Jaurlaritzak ez dio datarik jarri bere onarpenari.

Z ORTZI URTE DIRA Jaizkibel eta Uliako labarrak Europako Natura 2000 Sarean sartu zituztela. Europar Batasunean mehatxatuta dauden espezieak eta habitatak epe luzera babesteko tresna nagusia da sare hori –Jaizkibelgo itsasertzak 15 kilometroko luzera du eta euskal kostaldeko eremu birjin handiena da–.

Izendapenak baina, ez du ziurtatzen helburuak betetzea, beharrezko neurriak ez badira aplikatzen.

Jaizkibel-Uliak urteak daramatza gestio planik gabe, eta dirudienez, horren eskumena duen Eusko Jaurlaritzak ez du aurreikusten plana onartzeko data zehatzik. Halaxe salatu du Jaizkibel Bizirik taldeak. Eusko Legebiltzarraren bidez egindako galderari Ingurumen Sailak zera erantzun dio: “Alegazio txostena amaitzeko eperik ez da ezarri, ezta agiriak aztertu eta aldatzeko ere”.

Denbora luzez dokumentua Eusko Jaurlaritzako “tiraderaren batean” gordeta egon eta gero –Leire Beteta ingurumen teknikariak A RGIA ri azaldu zion gisan (2286 zk.)–, planak geldirik segitzen du.

JAIZKIBEL B IZIRIK

Urko Apaolaza

Gestio plana onartzeko Europako epe legalak agortu dira jadanik.

2012ko urtarrilean esposizio publikoan jarri zen eta 118 alegazio jaso ditu. Jaizkibel Biziriken esanetan, alegazioa aurkeztu dutenen zerrenda begiratzea nahikoa da “lobby antiJaizkibel” bat sortu dela ikusteko.

Natura 2000 Sareko babesa aurrera eramanik, ateak gero eta itxiako dauzkan Pasaiako kanpo

portuak ez luke inolako aukerarik izango. Dokumentu hori da, gaur egun, kanpo portuak duen oztopo nagusietakoa. Portuak, labarrari erantsitako plataforma erraldoi bat eta mendia zulatuko luketen bi tunel eraikitzea lekarke, besteak beste.

Ekologisten aburuz Eusko Jaurlaritzak “men egin die” Pasaiako Portuko Agintaritzaren presioei, eta gestio plana onartzeko luzapenetan ari da kanpo portuaren bideragarritasuna kinkan ez jartzeko. Areago, dokumentuaren bertsio berriak egiten joan da “gero eta murritzagoak eta babesarekin konpromiso gutxiago dutenak”.

Europako araudiak dio Natura 2000 Sarearen izendapena jaso eta sei urtera behar duela gestio planak onartua egon. Bada epe hori duela 20 hilabete amaitu zen. EBk malgutasunez jokatzen du, eta europar erakundeetan kexatzeko aukera ere badago; baina horrela segituz gero, JaizkibelUlia babesteko egitasmoak ahiturik hiltzeko arriskua du. n

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

41

TERMOMETROA -

Eroski eta Fagor finantza ekarpenak

Kooperatiben eta bankuen arteko linboan harrapatuta Ez dira aurrezki kutxetako “lehentasunezko partaidetzak”, bezeroek bazuten arriskuaren berri, eta interesak kobratzen segitzen dute gainera. Baina badute txanponaren beste aldea: Eroskiko eta Fagorreko finantza ekarpenak erosi zituztenek ezin dute euren dirua nolanahi berreskuratu.

Daniel Udalaitz CORRALITO moduko batean eneko. Eroski eta Fagorren milaka aurreztaileren sosak kasuan, aldiz, informazio harrapatuta dituzten “lehenlibur uxkak egin zituzten tasunezko partaidetzek” arriskuaren berri izateko. arazo larria sortu dute herriHaietan garbi adierazten da tar ugarirengan. Interes eta produktu subordinatuak arrisku handiko produktu direla, eta beraz, hartzekofinantzarioa erosi zuten dunen artean azkenak izaneuren dirua seguru zegoela go direla. Era berean, bezepentsatuz, baina krisia etorri roak jakitun ziren ekarpenak denean, aurrezkiak ezin betirako direla, ez direla dituztela atera esan diete itzuliko kooperatibak likidaleihatilan, begiratzeko kontu ezean. tratuaren letra txikia.

Likidezia falta Kutxen, Bankuen eta Aseguruen Erabiltzaileen ElkarDir ua berreskuratzeko Eroskiren eta Fagorren finantza produktuetan inbertitu teak (ADICAE) jakinarazi zuten herritarrak euren dirua berreskuratu ezinik dabiltza. modu bakarra AFBEko duenez Hego Euskal merkatuan salmentan jartzea Herrian 17.000 lagun daude egoera Ekarpenak aktibo finantzarioen da, baina operazioan diruaren zati horretan, bataz beste 30.000 euro bitartekarien elkartean (AFBE) handi bat gal liteke, eta erosleak “bahituta” dituztela. daude jaulkita; oraindik ere aktibo aurkitzea oso zail da gainera. NolaFagor eta Eroskiren finantza daude eta interes gozoak sortzen diz- bait esatearren, kooperatibaren eta ekarpenak oso tankerakoak dira. kiete bezeroei, %5 ingurukoak. bankuaren arteko linbo batean Hauek ere ezin dira nolanahi Urtarrilean Eroskiko ekarpenen geratu da bezeroa. berreskuratu. Baina badaude dife- jabeek 29 milioi euro jaso zituzten, Eroskik ez dauka asmorik egun rentzia batzuk. eta azken bost urteetan 173 milioi 600 milioi euroko balioa duten ekareuro. Interes hauek bermaturik dituz- pen horiek erosi eta bere egiteko.

Inbertsioa finantzatzeko: te, ez daude irabazi edo galeren bai- Agustin Markaide kooperatibako preEroski eta Fagor ekarpenak tan; hori da lehentasunezko partaide- sidenteak Deia egunkariari egindako MCCko bi enpresa garrantzitsue- tzekin duten diferentzietako bat. adierazpenetan hala baieztatu du nek euren inbertsio ugariak finanBeste diferentzia nabarmen bat behintzat: “Ez. Finantza entitate hartzatzeko eskaini zituzten produktu da eramandako informazio politika. tzekodunek ez ligukete utziko horiek 2000ko hamarkadan. Eroski Lehentasunezko partaidetzen eros- murrizten gure kapitalaren eta erreizan zen lehena, 2002an, eta Fago- leek behin baino gehiagotan salatu kurtsoen parte balira bezala jaulki rrek segitu zion ondoren, 2004an. dute engainatuak izan direla. zena, ez behintzat haiekin dugun Urte horietan Eroskik Caprabo Aurrezki kutxetan, kasu askotan, ez zorra kobratzen duten erosi zuen eta horretarako oso zuten bezeroa produktuaren arris- arte. Jakina, ulertzen beharrezkoak zituen milaka milioi kuez ohartarazten. “Iruzurra” hitza dugu egoera zaila dela, euro lortu zituen aurreztaileen lau haizetara zabaldu da eta salaketa oraintxe merkatuetan bidez. kolektiboak auzitegietan dira dago- likidezia falta baitago”. n

42

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

- TERMOMETROA

Arabako Lautadan bertsotan

Familia, bertsoa eta txaranga ezohiko eskolan Aski esperientzia berezia da urteen joanean Arabako Lautada eskualdean gauzatu dutena.

Euskararen transmisioa eta erabilera helburu harturik, ikastola publikoko gurasoek bertsoa dute beren xedea lortzeko ardatz. Gurasoak, gazteak eta haurrak bildu dituzte egitasmoan.

Miel A. Elustondo

Arabako Lautadako bertso-eskolan belaunaldi bat baino gehiago elkartzen dira.

B ERTSOLARITZAK gizartean egun duen lekuaz ari zela, planifikazioa eta sarea azpimarratu zituen Maialen Lujanbiok ekainaren hondarrean Bilbon BizBakek antolatutako Euskaraz bizi, sentitu, adierazi: Kultureduki erakargarriak sortzeko bideak udako ikastaroan. Lehenengo eta behin, bertso-eskolak aipatu zituen bertsolari txapeldunak: “Bertsoeskolen ideia, Xabier Amurizari zor diogun iraultzaren gakoa da. Bertsoeskolak bertsolariaren irudia desmitifikatu du, eta jendeari esan dio bera ere bertsotan ari daitekeela”.

Aspaldikoak dira bertso-eskolak, 1974-83 bitartean hasi ziren oinez, Leintz bailaran eta bestetan, eta hor dira gaur egun ere oraindik, bakoitza bere bidean, zein bere tornuian. Horri dagokionez, Araban bada aipamen berezia merezi duen eskola, ezohikoa baita. Lautadako bertso-eskolak beste bi izen ere baditu ondoan, familia eta txaranga. Lautadakoa Famili bertso-eskola-txaranga da.

Jon Ruiz de Pinedok eta Asier Lafuentek jakinarazi digute. Lehena, gazteen bertso-eskolako kide

eta irakasle da Agurainen eta Zalduondon. Bigarrena, Famili bertso-eskolako irakasle dugu: “Euskaraz bizi nahi duen adin ezberdineko jendea da Lautadako bertso-eskola. Hiru belaunaldiko hogei lagunek parte hartzen dute, hala saioetan nola bertso-eskolan bertan, dela jaietako irteeretan, dela ber tso-saioetan. Gainera, beste hamabost lagun ere azaltzen dira eskolara, noizbehinka besterik ez bada ere. Eta, bestetik, hamabost ume ere badira tartean”. Ostiral biz behin biltzen dira.

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

43

TERMOMETROA -

Arabako Lautadan bertsotan

Oihane Perea, bertsolari, ama, irakasle Bertso-eskolak abian jarri zirenetik 30 urte baino gehiago ere bai, eta eskola haietan bertsotan trebatu zirenetan asko baino gehiago guraso adinean dira egun.

Horietarik da Oihane Perea (Gasteiz, 1977) Arabako bertsolari txapelduna 2007 eta 2009an. Gurasoak euskaldun berriak, etxean jaso du euskara, etxean ari da orain bera euskara transmititzen, eta hizkuntzarekin batera, bertsoa, helduen eta gazteen bertso irakasle da Lautadako bertso-eskolan.

Bertsolaria, ama, bertso-eskolan irakasle, haurra hor…

Egia da gurasoak euskaldun berriak ditudala, bertsolaria eta ama naizela... baina bertsotan entrenatu behar eta ez naiz, horretarako, haurrekin geratzen... Bertsotara noalarik, nahiago izaten dut haurrak etxean utzi, izan ere, bertsoa da nire arnasgune preziatuena, baina, egia da, hala berean, nire semearekin batera Lautadako bertso-eskolako partaide naizela.

Zertan zara Lautadako Famili bertso-eskolan?

Irakasle eta ama naiz Aguraingo bertso-eskola horretan. Famili bidezko euskararen eta bertsozaletasunaren transmisioa bultzatu nahiak elkartu gintuen guraso batzuk duela urte batzuk. Haiek bertsoaren misterioak argitu nahi zituzten, euskara ere landu nahi zuten, eta hori guztia seme-alabekin batera egin nahi zuten. Niretzat ere primerako aukera zen ama naizen aldetik, gure semeak etxetik eta kaletik edan zezan euskara eta bertsoarekiko maitasuna, beste gauza askoren artean. Sei urte ditu semeak, eta horretan naiz.

Ruiz de Pinedok eta Lafuentek diotenez, euskararen normalizazioan ere bidea egiten ari da bertsoeskola: “Esaterako, euskararen erabilera bideratu du eskolako partaideen artean, bai eta taldekoak ez diren beste zenbait lagunen artean ere. Eta euskararen presentzia publikoa, kalekoa, handitu du.

Horrekin batera, euskararen transmisioa hobetu du, eta gure kultura herrikoia eta parte hartzailea sustatu du”.

Sustatzaile bion arabera, eskolaren lana zinez estimatua da Lautadako euskaldunen artean, eta baita erdaldunen artean ere, animazioa, kultura eta giro ona zabaltzera jotzen duelako. Ez da ohiko eskola, nahiz eta “bertso-eskola baten helburuak bere egin dituen. Hasieran, batetik, gurasoak umeekin abiatu ziren; bestetik, gazteak. 2010ean bi bideek bat egin zuten, topo egin

44

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

Irakasle zaitugu bertso-eskolan.

Bai, eta nire ikasle edo taldekideak ere gurasoak dira, eta haurrekin joaten dira bertso-eskolara. Zortzi aita eta ama dira, gehienak euskaldun berriak. Hamalauren bat haur ekartzen ditugu guztion artean eta bi taldetan batzen ditugu. Bertso-eskolako 18-20 urteko gazteek dinamizatzen dituzte taldeok: 7 urte bitarteko haurren taldea eta 7 urtetik 11 urte artekoa.

Harrigarria zaigu Famili-bertso-eskola-Txaranga delako hau. Harrigarri, ezohikoa, bederen…

Tira, halaxe da. Baina eskerrak horri eta eskerrak gure herrietan dagoen irudimen eta aniztasunari. Gauza harrigarri eta ezohiko gehiago behar direla esango nuke. Beraz, animatu!

zuten, bizipen onak izan zituzten eta geroztik elkarrekin jarraitzen dute”.

Eskolaren lana zinez estimatua da Lautadako euskaldunen artean, eta baita erdaldunen artean ere, animazioa, kultura eta giro ona zabaltzera jotzen duelako Famili bertso-eskola-txaranga izeneko hau Lautadako gune euskaldunean sortu da. Hor dira, esaterako, ur te askoan euskaraz lanean ari den Aguraingo Lope de Larrea Ikastola, Baietz Elkartea eta eskualdeko AEK. Era berean, hor daude Barr undiako Satola, Aguraing o Olbea eta Araiako

Atsun Euskara Elkarteak ere, etengabe lanean, eskualdeko euskara teknikariaren ahaleginarekin batera. Bai Euskarari proiektuak ere izan zuen teknikaria eskualdean.

“Denen artean euskararen oinarria sendotu dute Arabako Lautadan.

Orain gertatzen ari diren mugimenduak ezin dira ulertu horien lanik gabe”.

Lehenengo harria 2006ko maiatzean jarri zuten bertso-eskola honen lehen har ria Aguraingo Lope de Larrea Ikastolako zenbait guraso euskaldunek: euskaraz bizi nahi zuten eta beraien umeak euskaraz bizi zitezen nahi zuten. “Guraso berriak ziren ikastolan, ume txikiak zituzten, 4 urte bitartekoak, eta euskara transmititu nahi zieten. Nahiz eta transmisioa etxean ziur tatuta eg on, gurasoek etxean beren

Arabako Lautadan bertsotan

Gazteek eta haurrek elkar ondo ezagutzen dute, gurasoak bertsotan ari direnean gazteok baitira zaintzaile.

seme-alabekin euskaraz hitz egiten zuten-eta, hortik kanpo zailtasunak zituzten, haien umeek erreferentzia hurbil gehiago behar zituztela sentitu zuten, txikitandik kontura zitezen euskara ez dela aita, ama eta andereñoa”.

Guraso haiek elkartzeko behar ra bizi izan zuten, kontziente ziren taldean lan egin behar zutela.

“Haurrek ikusi behar zuten beren aitak eta amak beste zenbait gurasorekin bildu eta euskaraz hitz egiten zutela. Oso garrantzitsutzat jotzen zuten haien umeei erreferentziak ematea, eta hurreko erreferentziak behar zituzten. Bazekiten taldean elkarturik haur rek errazago joko zutela euskaraz egitera. Guraso euskaldunen umeak izanda, umeen artean euskaraz hitz egiteko ohitura landu behar zuten”. Izan ere, ikaskideekin, gelatik kanpo gaztelania nagusitzen da, euskara bazter utzia da, han eta hemen bezala.

Horrela abiatu ziren, gurasoen eta haurren artean harreman afekti-

boak sortuz, ekintza atseginak, dibertigarriak eginez, euskaraz bizitzea helburu zutelarik. Ez zuten, alabaina, talde hertsirik osatu nahi, bere baitara bildua. Aldiz, asmoa plazara atera nahi zuten, jendaurrean azaldu. Horretan, babesa eskaini zien Lope de Larrea Ikastolak. 2006-2007 ikasturtean, ikastolako Lehen Hezkuntzako hirugarren zikloko ikasleek bertsolaritza landu zuten eskolan, eta hamabi urteko neska-mutikoentzat bertsoeskola abiarazi zuten Agurainen bertan. Gurasoek, berriz, erraldoiak egiteko tailerra osatu zuten, haurrekin batera.

Gurasoak bertso-eskolan direlarik, gazteak dira haurren begirale. Hiruhamar urte bitarteko haurrentzat, gazteak euskaraz bizitzea garrantzi berezikoa da

- TERMOMETROA Harrezkero, bateko gurasoen eta haurren tailerrak aurrera egin du urterik urtera, eta era berean garatu da bertso-eskola. Orain dela hiru urte, esaterako, Jotafa txaranga osatu zuten, eta Zalduondoko bertso-eskola. Joan berri den ikasturtean, berriz, biribildu dute oraingo Famili bertso-eskola-txaranga izenekoa. “Helduen bertso-eskolan bost lagun izan ditugu; gazteen bertso-eskolan, zortzi; umeak, hamarhamabost ibili ditugu, eta azkenik, txarangan, hamabost-hogeiren bat lagun. Ekosistema osoa osatu dugu, eta euskaraz autoelikatzen da”.

Gurasoak bertso-eskolan direlarik, gazteak bihurtzen dira haurren begirale. Hiru-hamar urte bitarteko haurrentzat, gazteak euskaraz bizitzea garrantzi berezikoa da. “Laster, gurasoek erreferentzia izateari utziko diote, eta haur horientzat oso garrantzitsua da hurbileko erreferentzia gazte horiek izatea… Hiru belaunaldiek, gainera, talde sentimendua garatu dute. Gazteen izaera azpimarratuko genuke: oso dira irekiak, beti prest, alaiak, ausartak, beroak… Ezin hitzez esan”. Eta izan dituzte beste zenbait lagungarri ere, dela bertso-eskolaren bloga (www.blogak.com/laube/familibertso-eskola-agurainen), eginak dituzten elastikoak, Lautadako himnoa, elkargune fisikoa, eta beste…

“Bertso-eskolako partaideak ezagunak dira Lautadan eta, ezagunak, euskararen erabileragatik”.

Eta hemendik aurrera zer? Nondik dator etorkizuna? Ruiz de Pinedok eta Lafuentek adierazi digute: “Lehenengo, oraingoa zaindu behar dugu. Baliteke bizi izan duguna errepikatu ezina izatea, egoerak aldatzera egiten duelako, baina taldeak duen estimazioa sustatuko dugu, hurrengoan egingo diren ekintzetan eta bur utuko diren egitasmoetan”. n Babeslea: IVAP

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

45

TERMOMETROA -

Bero-beroan Euskal hedabideek eta Gipuzkoako diputazioak mahaia eratu dute HERRI EKIMENEKO Euskal Hedabideetako eta Gipuzkoako For u Aldundiko ordezkariek mahaia eratu dute euskal hedabideen azterketaz arduratzeko. Foru Aldundiak maiatzean jaso zuen hedabideek sektoreaz egindako diagnostikoa eta orain bien arteko azterketa lanari ekin diote. Joan den asteko mahaian ondokoak elkartu ziren: hedabideen aldetik, Iban Arregi (Berria Taldea), Inazio Arregi (Tokikom), Maria Gil (Elhuyar) eta Xabier Letona (Argia);

ONINTZA IRURETA AZKUNE

Diputazioaren aldetik, Zigor Etxeburua euskara zuzendaria eta Haritz Salaberria diputatu nagusiaren kabinetekoa.

Mintzagai nagusiak lau izan ziren: diru-laguntzak eta hitzarmen politikak, euskarazko hedabideetara bideratutako publizitatea, euskal hedabideen elkartea eta hedabideen behatokia. Hedabideetako ordezkariek adierazi zuten baliabide gehiago behar dituztela proiektuak garatzeko, eta For u Aldundiarekin diru-laguntza politiketatik hitzarmen politiketara iragateko egon daitezkeen aukerak aztertzea eskatu zuten. Agintarien esanetan, Diputa-

Honelako albisteak egunero irakurtzeko, jaso hari@ DOAN e-postaz: www.argia.com/harpidetza_haria.php

tALAIAN Gora diru beltzaren zuriketa!

Joan den astean, amnistia fiskalari heltzeko Espainiako Gobernuak emandako erraztasun gehiagoren berri izan dugu. Aberastasun handiak, bankariak eta enpresariak, eta oro har, paradisu fiskalak elikatzen dituztenak dira Espainiako Gobernuak onartu dituen lan, finantza eta gizarte erreformen onuradun; eta orain, amnistia fiskalaz ere gozatu ahal izango dute. Exekutiboak mimatzen dituen talde pribilegiatu horien parte direnek soilik saihestu dezakete –ingeniaritza finantzarioa eginez– kontrol fiskala, eta euren kapitalak paradisu fiskaletara bidaltzen dituzte. PPren Gobernuko senide eta lagunak dira, eta eskuina zein eskuin muturra ordezkatzen dute.

Espainiako Gobernuak langileen, herritarren eta gizartearen kontrako neurriak hartu ditu, eta eskubide sozialak eta laboralak murriztu, patronalaren mesedetan. Bitartean, bankuei milaka milioi euro injektatu dizkie, eta orain, amnistia fiskala atera du zorrotik. Amnistiak aitortu gabeko errentak azaleratuko ditu %10eko karga baino askoz gutxiagorekin.

Zergadunek azaroaren 30a arte dute euren egoera erregularizatzeko eta bermea dute ez dituztela zigortuko, ez auzi penal edo fiskaletan sartuko.

Gisa horretan, nahikoa izango da kontu bat irekitzea esku-diru beltza erregularizatzeko. Zergadunek funtsak bankuko kontu batean sartu beharko dituzte “ezkutuko izaera izango duen zerga-aitorpen berezia” aurkeztu aurretik. Ez da inongo neurririk hartuko funts horien jatorria kontrolatzeko, kapitalen zuriketari ateak irekiz, diru beltzari, alegia. Beraz, Espainiako Gobernuari berdin zaizkio armen trafikoa, drogena, emakumeena… Trafikanteek eta narkotrafikanteek, aberastasun handiek, enpresariek, bankariek… Guztiek “salbatu” ahal izango dituzte diru beltzak. Lasai asko. Eta nomina duenari ezta hurrik eman ere. Soldatekin zergak ordain ditzatela.

Gora kapitalen zuriketa! Gora diru beltza!

Juan Mari Arregi

46

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

zioak badu sostengu ekonomikoa handitzeko borondatea, baina aitortzen dute aurrekontuaren aurreikuspenak estuak direla eta borondate hori gauza litekeen aurrerago ikusi behar dela.

Udazkenean berriz biltzekotan geratu dira. Ordurako, herri ekimeneko euskal hedabideen elkartea osatuta egongo da.

Azkenean sinestu egingo duzu EUSKARAK ezertarako ez duela balio sinestera helduko zara. Benetan balio duen hizkuntza gaztelania edo frantsesa dela barneratuko duzu.

Juan Carlos Moreno Cabrera hizkuntzalari madrildarrak hitzaldia eskaini zuen joan den astean Zarautzen (Gipuzkoa). Inperialismo linguistikoaz luze aritu ondoren, ia bukaeran, antolatzaileetako batek bota zion galdera hau: “Zerk suntsitzen du hizkuntza?”. Ez zuen asko pentsatu erantzuna: “Norberak pentsatzea bere hizkuntzak ez diola ezertarako balio”.

Eta hauxe gehitu zion: “Zure hizkuntza zanpatzen baldin badute eta ez bazaude ados, aurre egiten diozu besteari, baina zure hizkuntzak ez duela merezi uste baduzu, ez duzu inoren eta ezeren kontra egingo, hizkuntza galduko duzu eta kito”.

Ahotsak.com webgunean jasotako adinekoen hitzak etorri zaizkit gogora. Hizkuntzalariak ez bestela azaltzen dute Transmisioaren etena bideo zatian zer den hizkuntza gutxiestea. Honakoak esaten dituzte: handiki, gehiago zenak egiten zuen gaztelaniaz / eleganteagoa zen erdara / amak alabarekin erdaraz egiten zuen eta baserritarra zen / gure buruak apainago egiteagatik / lotsagarria / analfabetoa/ baserritarra / harrokeriaz erdaraz / konplejo ikaragarria / atzeratua / lotsa / kobardea / aldeanos / burros / boronos / aitak erdara jakin ez, semeak euskara jakin ez...

Zorionez, gauzak asko aldatu dira.

Bero-beroan

- TERMOMETROA

XABIER LETONA

maltzagatik Hasi dira erortzen harresi batzuk eta sendoago ageri dira. Bat, austeritate neurriek ez dute ekonomia hazkunderik ekarriko, besteak beste, batez ere zorra ordaintzera bideratuta daudelako. Bi, herrialde askok dituzten zor publiko eta pribatuak ordainezinak dira: nola ordaintzen dira, adibidez, Espainiari kalkulatzen zaion 2,3 bilioiko zor pribatu eta publikoa? Hiru, edozelako irtenbidek zor horren ikuskaritza serioa eskatzen du, zer ordaindu ahal izango den eta zer ez erabakitzeko.

Galdera orokorragoak ere gero eta leku sendoagoa hartzen ari dira pentsalari eta herritarren artean.

Adibidez: Bat, posible ote da herritarrek Maastrichteko Europaren eraikuntza hau atzera botatzea eta ekonomia eta eskubide sozialen beste bateratze bati ekitea?

Bi, epe laburrera hori oso gaitza ikusten denez, krisian itota dauden herrialdeak euroan mantentzeak ba al du zentzurik? Eta batzuk eurotik ateratzen hasten badira, eutsiko al dio Europar Batasunak?

Hiru, 70eko hamarkadaren erdialdean hasitako globalizazio prozesua, Europatik desglobalizatzen hasteko garaia ote da? Edo posible ote da globalizazioa arautzea, bere arauetan eskubide sozialei ere leku eginez?

Lau, Europako harresi sozialak bata bestearen atzean suntsitu eta gero, onartu beharko da azkenean kapitalismo neoliberalak irabazi duela eta amore eman?

Erantzunak, nagusiki, herritarron esku dira.

T OPATU. INFO

EUSKAL HERRITAR informatuak ondo aski daki Espainiak giza eskubideak urratu dituela hamarkadatan, eta urratzen dituela egun ere. ETAren aurkako borrokan, gainera, herritar askok justifikatu ditu eskubide zanpatze horiek, eta ETAren biolentziaren aurrean, estatuaren biolentzia onartu izan du, izan berau Kongresuaren itzalpekoa edo estoldetako jariokoa. Estatuak behin eta berriro bihurritu ditu bere arauak, legezko ez zena Konstituzioaren aterpean jartzeko.

Eta batzuetan, auzitegiek ere berretsi egiten dute hainbat eskubide zanpatzen direla, orain Parot doktrina-rekin Estrasburgoko Auzitegiak egin duen moduan. ETAko eta ETAkoak ez diren euskal presoek denetatik jasan behar izan dute Estatuaren aldetik, eta haien aurkako neurri ankerrena izan da orain Europatik indargabetu den arau irakurketa hau, giza eskubideen aurkakoa dela ebatziz.

Ines del Rioren kasuaren ondoren beste ugari etorriko dira. Batetik, Estrasburgora bidean dira aurtengo martxoan eta ekainean Auzitegi Konstituzionalak atzera botatako 20 bat presoren helegiteak. Eta ikusi beharko da zer gertatzen den oraindik auzitegi honek aztertzear dituen helegite guztiekin (horietatik 21 onartuak eta 14 oraindik onarpenaren galbahea pasatzeke).

Seguruenik, ikusi beharko da ea zer gertatzen den Espainiak Estrasburgoko Auzitegian jarritako helegitearekin, baina Ines del Rioren helegitea aho batez onartu da eta ez dirudi Espainiaren helegitea

onartuko duenik. Eta Del Rioren epaia berresten bada, Espainiako Gobernuak presoa askatu beharko du, ez du beste aukerarik.

Ondoren, logikoena litzateke Espainiako Konstituzionalak bere egitea Estrasburgoko Auzitegiaren epaia, Parot Doktrina bertan behera uztea eta honek eragindako preso guztiak kalean jartzea. Bizi dugun garai berrian, hau guztia auzitegien agindurik gabeko bide adostua beharko luke: denbora, dirua eta sufrimendu asko saihesteaz gain, bake bideak nabarmen sendotuko lirateke.

MURRIZKETA, soldata beherakada eta eskubide sozialen etengabeko galera artean, zenbait hipotesi gero

Europako harresi sozialak bata bestearen atzean suntsitu eta gero, onartu beharko da azkenean kapitalismo neoliberalak irabazi duela eta amore eman?

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

47

TERMOMETROA -

Net Hurbil Pello Zubiria

Unibertsitatean ikasi, lana aurkitzeko ez baina zorra egiteko Apirilaren 25ean 1Trillion Day eguna ospatuz salatu zuten gaurko eta batez ere atzoko ikasle askok Amerikako Estatu Batuetako irakaskuntza sistemak munduan harro erakusten duen bikaintasunaren ifrentzua: unibertsitate ikasketak burutu ahal izateko milioika herritarrek pilatu dituzte zor itzelak. Lanik ez baina zorra ekarri diela unibertsitateak.

2007 KO GAU BATEAN JAN YODAR (Normal, Illinois, AEB) ohartu zen bere seme Jason ez zela etxeratu.

Hau Kimika organikoan graduatua zen Illinoisko unibertsitate publikoan, baina ikasketetan 100.000 dolarreko zorra eginda gero ez zuen lanik aurkitzen. Amak goizean unibertsitatera jo zuen, irakasle batek laguntza eskaini zion. Biek goizeko 08:30ean aurkitu zuten campuseko laborategian. Autopsiak azaldu zuen Jasonek nitrogenoa arnastuz bere buruaz beste egin zuela.

Cryn Johannsenek istorio hau Huffington Posten plazaratu berri du, gero Alternet gune ezkertiarrak ere agertzeko: The student loan debt suicides (libreki euskaratuta, Kredituen zorrengatik suizidatzen diren ikasleak). “Suizidioa da ikasketengatiko zorren krisiaren alde ezkutua, gutxiegi aipatzen dena, ikasleen kredituen gaia hedabideetan asko jorratzen den arren. Nik ezin diot ezikusia egin, ikasketako maileguak ordaindu ezinik dabiltzan jendeen abokatua naiz eta. Suizidioa aipatzen didate maiz. Gero eta jende gehiago dago kondenatua finantza egoera oso larrira, ordaindu gabe dauden ikasketa zorrak bilioi bat dolarretara iritsi baitira”.

Hamabi zeroko bilioia, AEBetan trillion deitzen dutena (hango billion mila milioi dira, ez nahastu). AEBe-

48

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

tako unibertsitateetako karreretan urteotan estudianteek pilatutako maileguen amortizazio eta interesek sekulako marka gaindituko duela salatzeko apirilaren 25ean ospatu zuten han 1TDay, Bilioiaren eguna esango genukeena.

Mugimenduak webgunean ematen ditu kopuru argigarriak. 2008an lau urteko karrerak bukatu zituzten ikasleen %67k zorpetuta egin zuten, 1,4 milioi graduatu berrik. Urte gutxitan igoera izugarria: lau urte lehenago 2004an %27 ziren. Zorraren zenbatekoa batez beste: 27.650 dolar.

Datu gehiago. 2005ean titulua hartutakoen %41 hiru urte beranduago ordainketetan atzeratuta zihoazen; kiebra jota zeuden %15.

Ikasteko mailegu guztiak kontutan hartuta, kiebran daudenen kopurua 2010ean %7 bazen 2011n %9ra igo zen, kasik laurden bateko igoera.

Hori unibertsitate guztien batez bestekoa da, brok egiten dutenak publikoetan baino askoz ugariagoak dira unibertsitate pribatuetan: %29,4.

Cryn Johannsenek dioenez, ez da zaila aurkitzea ikasketengatiko zorrek harrapatutakoak. Batzuk nabarmendu ditu kronikan “John Koch 47 urterekin oraindik guraso zaharrekin bizi da Oyster Bayn, Long Islanden. Zuzenbidean gra-

Here and now blogetik hartu dugun argazkian, Associated Press agentziak zabaldua, ikasketengatik zorpetutakoen protesta bateko parte hartzailea ageri da.

Buruan unibertsitatean graduatuaren kapelua, “ikasleentzako kredituak” dio ezker eskua lotzen dion bola handi katedunak.

Eskuinean daukan afixak aurkezten du pertsonaia: “Superreroi langabetua, masterren jabe, zorrak preso hartua”. The Unemployed Man komiki famatuak biltzen dituen pertsonaietako bat da Master of Degrees: “Etengabe tituluak biltzen ari den ikaslea, kasik edozein gai esplikatzeko gauza dena, baina ikasketa zorrak pagatu ezin dituena”. Beste heroiak dira Unemployed Man langabetua, Plan B lanik aurkituko ez duen adinekoa, Wonder Mother ama gazte lanetik bidalia, Fantasma emakume etorkina, eta Fellowman rastafari solidarioa. duatu zen arren, urte luzez bizimodua atera du etxe pintaketan. (...)

Kochek hasieran, 1997an, 69.000 dolar zor zituen, gehienak zuzenbide ikasketak burutzeko. Touroko unibertsitatean graduatu zenean arazoak izan zituen lana aurkitzeko eta ordainketetan huts egiten hasi zen. Laster pilatu zituen 50.000 dolar atzerapenengatiko zigorretan.

2009an bankuak default izendatu zuen [guk espainoletik hartuta moroso esaten dugu]. Lerrook idazterakoan 320.000 dolar zor ditu. (...)

Erretretara iritsiko denerako, 23 urte barru, Kochek kalkulatu du 1,9 milioi zor izango dituela”.

Denok gara Quebectarrak Cryn Johannsenen kalkuluetan zorrik handienak sorrarazten dituen ikasketa zuzenbidea izan behar du, gehienak hondoa jota daude. Hori salatzen duen blogari sarea aipatzen du, beren buruak scamblogger deitzen dituztenak. Scam iruzurra da, haien ustez zuzenbide ikasketak bezala: “Askoz graduatu gehiago sortzen dituzte gero ekonomiak enplegatu ahal dituenak baino. Gehienak langabezian eta zorpean hondoratuta daude. Brian Tamanaha irakasleak esan duenez scrambloggerrek bezala nik ere uste dut zuzenbide ikasketak arrisku handiko eskaintzak direla, ikasle askok bukatzen baitu zor

Net Hurbil

handiekin eta abokatu lanik gabe, edo batere lanik gabe zorra kudeatzeko adina diru eskuratzeko”.

Christian Science Monitor aldizkariak apirilean gaiari eskaini dion erreportajean –Students loans: As debts hit $1 trillion mark, protesters plan Occupy-type events– New Yorkeko unibertsitateko Andrew Ross irakasle eta gai sozialetako analista mintzatu zen: “Prozesu politikoaren lehen urratsa da”.

Rossek kezka berezia agertu zuen bere unibertsitatean zorpetze tasa AEBetako batez bestekoa baino %40 handiagoa delako. “Ohartu naiz neronen soldata neurri batean lotuta dagoela ikasleek hamarkadetan arrena zorra pagatzeari, inoiz pagatzea lortzen badute noski. (...)

Wall Streeten [finantzen munduan] zorrak behin eta berriro kitatzen dira, baina oinezko jende xeheari dagozkionak ez, hauei ez zaie uzten zorrak birnegoziatzen”.

Kazetariak elkarrizketatu zuenean Ross irakaslea bere ikasleekin antzerkia prestatzen ari zen, 1TDay egunean bankariei sasi-epaiketa publikoa egin behar zietelako plazan. Ross izango zen mailegu emaileetarik. “Zordunak zalapartan hasten direnean, guk ikusi behar ditugu komeriak”, esan zuen barrez.

HR4170 da gai honekin bazterrak astintzen ari den beste mugimendu bat. Sinadura bilketan ari dira HR4170 legea onartu dezan Kongresuak: The Student Loan Forgiveness Act of 2012, Ikasleen zorrak

- TERMOMETROA barkatuko lituzkeen 2012ko legea.

Proposamena sustatzen duen Robert Applebaumek berak aitortu dio Christian Science Monitorreko kazetariari 88.000 dolar zor dituela bere ikasketetatik.

1980tik lau urteko karrera bateko matrikula batez beste %827 garestitu da. 1999tik ikasle baten mailegua %511. Kopur u harrigarriak.

HR41701 gunearen kontuetan, 2010ean ikasleek maileguen ordainketan zeramatzaten atzerapenek gainditu zuten AEBetako kreditu txartelen atzerapenen kopuruak.

“Labur esanda –dio Robert Applebaumek– ikasleen maileguena da AEBetako azken finantza krisia.

Konpontzen ez badugu, ekonomia osoa eramango du hondora, aurretik etxebizitzen burbuilak eraman duen bezala.

Occupy Student Debt da arazoarekin gazteak mugiarazten saiatzen den beste gunea. Bere eslogana: Debt Slaves of the World Unite! “Azkenean agertu da –diote webgunean– zepoan harrapatu gaituztela. Berdin dio zure herria zein handia den edo aberatsa, jende gehiena, udalak, eskualdeak, estatuak, nazioak, denak gaude zorpean. Berdin dio zenbat enplegu dauzkazun, gogor egiten duzun lana, zure gurasoak ikasiak diren. Jendeen %99aren tartean baldin bazaude, kondenatuta zaude esklabutzara, honek dakartzan lotsa eta morrontzara”.

Ez diote hori lanik gabe bizitarako zorpetu gazteak etsipenera eramateko, iratzartzeko baino: “Munduko zorpetuok, bildu gaitezen!”. n

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

49

- AZKENA Josemari Velez de Mendizabal

sasuna ez da salgai aproposa komunikabideetan. Albistegiei er reparatzea nahikoa dugu aurreko baieztapenaren borobiltasuna frog atzeko (zergatik idatzi behar da biribiltasun, borobiltasuna borobilagoa baldin bada?). Eta badirudi inguratzen gaituen espazio finituan gehien estilatzen den kolorea beltz iluna dela, etsipenerako bultzagile aparta, berau.

Ez dakit nire adinera iritsi naizelako izango ote den –orain arte izan dudan altuena– baina konturatzen ari naiz kutsu beltz eta negatiboko giroak ez nauela betetzen, ez didala intelektoa elikatzen. Bizitza-eskarmentuak diost errealitateari bizkarra emanez nekez hel dakiokeela gurpilaren joan etengabeari, baina bizitzapenetako motxilak berak oroitarazten dit gizon-emakumerik jantzienek ere biluzik amaitzen dutela malkoetako ibarretik barreneko euren ibilbidea. Beraz?

Ez zait interesatzen ispiritua tanta ming ots ekidinkor rez kutsatzea, nahikoa baitut berezko eta ezinbestez jasan beharreko gurutze eta kalbarioekin. Zertarako handitu goibeltasuna elikagai artifizialekin?

Sentimenduen askapena gauzatuko badugu adimenaren hegoak erabat libre aritu behar dituguneko iritzikoa naiz, zama negatiboko mezu induzituetarako bat ere lokarririk gabe. Eta bibrazio ezkorrei aukera eman barik, gugan itxaropenezko tenpluak eraiki behar ditugulakoan naukazue, bertatik bakarrik gertu baitaitezke ekintza-plataforma sendo eta eraginkorrak.

Ez dut nire mundu hurbila belztasunetik irudikatu nahi, inguratzen nauen giroak bestelako izpiak bidaltzen dizkidan arren. Nire jarrera horrekin, ordea, ez dut gezurrezko oinarri faltsurik ere ahalbidetu gura.

Eta garbi daukat orekari eustea ez dela erraza izaten, eguneroko milaka adibidek behin eta berriz egiaztatzen

O

50

2012 KO

UZTAILAREN

22 A

DANI B LANCO

Aurrerantz baikortasunetik duten moduan. Baina ez zait interesatzen frikzio eta noraezeko sentsazio etengabeari kantxa ematea, ez bainago prest alferreko indarrik gastatzeko iluntasunaren magian nagusiak direnen onurako.

Nahiago dut baikortasunerako bidea ong ar ritu, elkarbizitzaren gutxieneko baldintzak berde kolorez ageri dakizkidan. Eta asmoa ustel gerta ez dakidan, norabide anitzeko indar eragilearen premia daukat, ahaleginean esku zuzena hartuz. Erantzunik gabeko transmisioa norabide bakarrekoa da eta horrek ez du emozio positiboa sorrarazten. Berba egiteak –interakzioak– mezuak beren neurrian ulertzea errazten du, solaskideen plazera piztuz. Eta abiapun-

« Ez dut nire mundu hurbila belztasunetik irudikatu nahi, inguratzen nauen giroak bestelako izpiak bidaltzen dizkidan arren. Nire jarrera horrekin, ordea, ez dut gezurrezko oinarri faltsurik ere ahalbidetu gura. Eta garbi daukat orekari eustea ez dela erraza izaten, eguneroko milaka adibidek behin eta berriz egiaztatzen duten moduan

» tuko gristasun kolektiboa argitasuna bihur dezake komunikazioak, adimentsuen kasuan, behintzat. Baina hori eman dadin arras beharrezkoa da norberaren borondate askean indartsu aritzea.

Medioetako oldarkeria negatibo induzitua gizon-emakumeon adimenerako loerazleak direla kontziente bagara, gizaki sentikorrak bezala oreka bilatzea da dagokigun hurrengo urratsa, beti aurrera begira eta animo berritzaileekin. n