Alvaro Rabelli NAGORE LEGARRETA
hizkuntzalaria, Miranda Ebroko hizkuntza eskolako irakaslea
Bide bat aurkitu nahian gure gizartean gertatzen diren gertaerek zer nolako ondorioak ekarriko dizkioten euskarari datozen urteetan, ez behintzat, gertatzen diren abiadura zoro honetan. Dakiguna da, horrelakoxea delako, bizi ditugun sasoi ezinago aldakor hauek dagoeneko sakoneko aldaketak ekartzen ari direla euskararen ingurura, baita erronka berriak ekarri ere. Baiki, sasoi latzak bizi ditugu, arlo ekonomikoan batez ere. Ez dakit noizbait sasoi hobeak bizi izan genituen, baiezkoan daude batzuk, baina oraingo krisialdiak gure herria bete-betean harrapatu du, inoiz baino gogorrago astintzen ari zaigu, eta oraingoz, tamalez, ez da irtenbidea ikusten.
E
Z DA ERRAZA AURREIKUSTEA
Gauzak zer diren, gure ekonomia amildegiaren ertzean dagoen honetan, politika arloa argituz doa. ETAren iazko su-etenak bidea erraztu zion aurtengo Euskal Autonomia Erkidegoko hauteskundeetan sentsibilitate politiko guztiak legebiltzarrean berriro egon daitezen. Bozkak EAJk irabazi ditu, eta EHBildu bigarren indarra da. Nafarroan ere aldaketak aurki ikusiko ditugu. Nolanahi ere, Erkidegoan indar abertzaleak garaile suertatu dira eta horrek berehalako aldaketa ekarri du. Patxi Lopezen agintaldia amaitu da. Bagenekien jakin Lopezen gobernua ez zena euskaltzalea izango, baina, Euskararen Kontseiluan izan den Jon Juaristiren partehartze “exotikoa” alde batera utzita, beste arlo askotan bezala, nahiko apatikoa izan da Lopezen agintaldia. “Gutxiengo teknikoak” bete dituela esan genezake. Teknologia berrien aldeko apustua eta euskararen promozioa atzerrian izan dira Lopezen hizkuntza politikaren zutabe nagusiak. Agintaldi honetan Etxepare Institutua abian jarri izanak horixe erakusten du. Baina benetako promozioa etxean egin behar da, euskarak XXI. mendean iraungo badu. Oraindik ez dakigu Urkulluren agintaldiak zer ekarriko dion euskarari, lorratz gutxi eman baitu haustekunde kanpainan. Ibarretxe lehendakariaren agintaldia euskararen
gaineko kontsentsu handi samarrarekin amaitu zen, Patxi Baztarrikaren gidaritzapean. Erkidegoko Euskararen Legeak hogeita hamar urte bete berri ditu eta oraindik zeregin franko dago. Ekingo dio Urkulluk euskara gizarte osora eramango duen hizkuntza politika iraunkor, sendo eta ausartari? Ikusiko Nafarroan eta Iparraldean ere zer egiteko gai garen. Alabaina, euskararen biziraupena ez dago politikarien esku, lagun dezaketen arren. Jon Sarasuak askotan aipatzen duen bezala, Euskal Herria independientea balitz ere, hizkuntza beti hiztunen esku legoke, beraien eginahal eta borondatearen baitan. Oraindik euskarak bere hiztunen lan eskergaren beharra dauka eta horretan gauzak, goian aipatzen genuen krisialdia dela-eta, ez doazkigu ondo. Matrikulazioak behera egin du euskaltegietan, hezkuntzan murrizketak, euskarazko komunikabide asko ekonomikoki itota daude, euskara elkarteak ez daude hobeto eta kultura kontsumoa jota dago. Eta okerrena, gizartean hizkuntza “lehiakorrago” baten aldeko apustua berriro zabaltzen ari da, emigratu behar badugu. Lauaxeta fusilatu zuten hirurogeita hamabosgarren urteurren honetan euskararako bide berriak urratzeko sasoia da, denbora gehiagorik galdu gabe, bihotz eta buru aukeran, gure pailazo euskaltzaleek aldarrikatzen duten bezalaxe. KONTSEILUA
Abenduaren 1eko manifestazioa, Kontseiluak deitua.
euskara
euskara
euskara
K R O N O L O G I A
Ausardia eta kezka. Gipuzkoako Foru Aldundiak kemenez heldu dio euskara lehenesteari. Iparra garbi dauka eta bide horretan pauso txikiak (batzuetan handiagoak) ematen hasi da. Erabakien artean oihartzun handienetakoa prentsaurrekoetan euskara lehenesteak izan du; kontrako jarrera gogorrak izan dira baina tinko heldu dio Diputazioak. Kezka Euskal Herriko Kale Erabileraren 2011ko neurketak eta V. Inkesta Soziolinguistikoen emaitzek eragin dute. Erabilera trabatuta dagoela diote datuek. Haur eskola eske Iru単ean 2012-01-18. Dozenaka guraso irten ziren Iru単eko kaleetara euskarazko haur eskola eskatzeko. Umeak aulkian hartuta, umore giroan egin zuten eskaria Iru単eko kaleetan. Erakundeen utzikeria salatu zuten, eta hori islatu asmoz, bi erakunderen aurretik pasa ziren protestaren ibilbidean: Nafarroako Parlamentutik abiatu ziren eta Iru単eko Udaletxean amaitu zen manifestazioa.
GFAren diru-laguntzak 2012-02-09. Gipuzkoako Foru Aldun-
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
diak 2012an euskarari 2.386.422 euroko diru-laguntza emango ziola iragarri zuen, iazko kopuruari (2.373.490 euro) eutsiz. Euskarazko aldizkarien argitalpena sustatzeko erabili zen diru
66
Kontsumitzaileen dekretua bertan behera 2012-02-09. EAEn, 2008ko Kon-
tsumitzaileen eta Erabiltzaileen Hizkuntza Eskubideen dekretua PPren, PSOEren eta UPyDren botoei esker aldatzea onartu zuten. Dekretua aldatuta, enpresek ez dute obligaziorik izango erabiltzaileak eta kontsumitzaileak euskaraz zerbitzatzeko, eta ez da isunik izango. 2008ko dekretuak 250 langiletik gorako enpresei eragiten zien, 50 milioi eurotik gorako negozio bolusail handiena: 610.000 euro. Euskara sustatzeko eta haren erabilera normalizatzeko jarduerentzat 800.000 euro bideratu zituen (arlo bakoitzarentzat
mena behar zuten izan eta salmenta guneak 400 metro koadrotik gora izan behar zituen. Dekretua aplikatzeko baldintzak gehiago ziren: interes orokorreko zerbitzuak eskaini behar zituzten eta salmenta gune inguruan elebidun tasak %30etik gorakoa izan behar zuen. Baldintza horiek betetzen zituzten enpresek baino ez zuten dekretua bete beharko, alegia, zerbitzu elebiduna eskaintzera derrigortuta zeuden.
400.000 euro). Bestalde, Euskararen erabilera soziala normalizatzeko udal planak atalak 95.000 euro gehiago jaso zituen, eta Arlo sozio-ekonomikoan euska-
K R O N O L O G I A
euskara
Milaka lagun Baionako Deiadar manifestazioan 2012-03-31. Milaka lagun bildu ziren Baionan Kontsei-
raren erabilera planak eta ikerketa proiektuak atalak 96.000 euro gutxiago. IKTentzat 199.934 euro bideratu zituen diputazioak, 2011n baino 41.667 euro gutxiago.
Euskarabidearen aurrekontu oso murriztua 2012-02-19. Maximo Gomez Euskarabideko zuzendaria Nafarroako Parlamentuko agerraldian izan zen. Hark azaldu zuen Euskarabideak 2012rako %46 murriztu zuela diru-laguntzen aurrekontua eta %14 barne funtzionamenduari zegokiona. Aitziber Sarasola Bilduko parlamentariak orekarik gabeko murrizketa izan zela nabarmendu zuen. Urteko aurrekontua 2,3 milioi eurokoa izango zen.
Saria Ibon Sarasolarentzat 2012-03-15. Euskadi Ikerketa saria Ibon Sarasola hizkuntzalari, idazle eta euskaltzainak eskuratu zuen. Euskadi Ikerketa Sariaren azken edizioa Giza eta Gizarte Zientziari zegokion eta irabazleak 40.000 euroko saria jaso zuen. Epaimahaiak sariduna aukeratzeko, Sarasolak Orotariko Euskal Hiztegia zuzentzen egindako lana izan zuen kontuan.
Diru-laguntzak Arabarako 2012-03-20. Arabako Foru Aldundiak 233.000 euroko diru-laguntza deialdia egin zuen. Erakundearen helburua
Martxoaren 31ko Deiadar manifestazioko argazkia. / KONTSEILUA
Egun berean Bretainiako Kimper hirian 12.000 lagun bildu ziren, Okzitaniako Tolosan 30.000 eta Perpinyan 6.000, denak ere haien hizkuntzen eskubideak aldarrikatzeko.
Arabako zazpi kuadrilletan eta Espainiako Burgoseko hainbat herritan euskara bultzatzea zen. Horretarako euskara teknikariak kontratatzeko asmoa iragarri zuten, baita euskara ofiziala ez den Trebiñurako ere.
kal Herrian etorkizuna bermatua izan dezan, Lurralde Elkargoa behar du. Balizko erakunde horrek Frantziako Estatuarekin akordioa lortuta kudeatuko lituzke, esaterako, euskarazko irakasle postuak.
Mikel Irizar Topaguneko presidente
Eusko Jaurlaritzaren eta Nafarroako Gobernuaren ituna
2012-03-31. Topagunea Euskara El-
karteen Federazioko ordezkariek batzar nagusian erabaki zuten hurrengo urteetan Topaguneko presidentea Mikel Irizar izango zela. Euskaldunon elkarteen mugimendua eraldaketa prozesu sakon batean dagoela nabarmendu zuten Topaguneko ordezkariek eta, eginkizun horretan, presidente berriak hartuko zuen zuzendaritza batzorde berritua gidatzeko ardura.
Gasteizen aldarrikapena 2012-04-20. Gasteizko euskalgintza
elkarteek antolatuta, Euskaraz bizitzera goaz! eguna egin zen Arabako hiriburuan. Egun osoko ekitaldiez gain, arratsaldean manifestazioa egin zen.
Lurralde Elkargoa hizkuntzak aitzin egiteko 2012-06-28. Garapen Kontseiluaren gogoeta jakitera eman zuten Max Brisson EEPko presidente ohiak eta Paxkal Indo Seaskako buruak. Erakundearen ustez, euskarak Ipar Eus-
2012-07-05. 2009an sinatu zuten El-
karlanerako Protokolo Orokorra oinarri hartuta, euskarari zegokion hitzarmena sinatu zuten. Bi helburu zituen itunak: bikoizketak saihestea eta gastuak murriztea. Besteak beste, ondoko puntuak zehaztu zituzten hitzarmenean: –Helduen irakaskuntza: Materialak eta curriculuma elkarbanatuko dituzte. –Euskara azterketak: Batak bestearen ziurtagiriak onartuko ditu eta azterketak elkarrekin diseinatuko dituzte. –Ikerketa soziolinguistikoak: informazioa trukatuko dute eta ikerketak egiteko datak adosten saiatuko dira. – Bata zein bestearentzat baliagarri diren itzulpenak elkarbanatuko dituzte, baita terminologia eta itzulpen memoriak ere. –Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak: zerrenda egingo dute. Euskaraz sortuko dituzte eta dagoeneko sortuak baldin badaude bikoiztea saihestuko dute.
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
luak eta Euskal Konfederazioak antolatutako manifestazioan, Gure hizkuntzak, eskubide bat, lege bat! lelopean. Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan euskarak bizi duen egoera salatu eta euskal hiztunen eskubideak bermatuko dituen legea aldarrikatu zuten. Besteak beste, Bizi!, Seaska, Batera, Ikas Bi, Biga Bai, EH Bai, Euskaltzaindia eta UEMA elkarteek eman zuten atxikimendua, baita hainbat alderditako ordezkariek ere. Horien artean izan ziren Max Brisson Pirinio Atlantikoetako UMPko federazioaren idazkaria eta kontseilari orokorra, Georges Labazee Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusiaren lehendakaria (PS), Jean Lassalle Modem alderdiko diputatua, Jean René Etchegaray Modem alderdiko ordezkari eta Baionako herri kontseilaria, Frantxua Maitia PSko eskualde kontseilari eta Euskararen Erakunde Publikoaren lehendakaria, Berdeak, NPA eta alderdi abertzaleak.
67
euskara
K R O N O L O G I A
Jaurlaritzaren eta EEPren arteko akordioa
Euskaraz etiketatzearen aldeko ekimena
2012-07-17. Euskararen Erakunde Publikoak (EEP) eta Eusko Jaurlaritzak sinatutako akordioaren arabera, bi erakundeek 1,6 milioi euro bideratuko zituzten Ipar Euskal Herrian euskara sustatzera. 2011ko kopuru bera da. Diru gehien jasoko dute Seaskak (405.000 euro), AEK-k (300.000 euro) eta Euskal Irratiek (285.000 euro).
2012-09-28. Euskaraz etiketatzearen
Euskara Sustatzeko Ekintza Plana onartua 2012-07-18. Eusko Jaurlaritzaren
menpeko Euskararen Aholku Batzordeak Euskara Sustatzeko Ekintza Plana (ESEP) onartu zuen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan ezarritako Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia (EBPN) ordezkatuko du dokumentu berriak.
aldeko ekimena sortu eta manifestua kaleratu zuten. Eusko Jaurlaritzak Euskal Herria Esnearekin izandako jokabidea gaitzetsi zuten sustatzaileek. Izan ere, aste batzuk lehenago Eusko Jaurlaritzak Euskal Herria Esneari euskaraz soilik etiketatzeagatik irekitako prozeduraren ondorioz sortu zen ekimen hau. Manifestuak bost puntu ditu: –Euskal Herrian banatzen diren produktuak euskara hutsez etiketatzeko eskubidea aldarrikatu nahi dugu. –Euskal Herrian banatzen diren produktuak, gutxienez, euskaraz etiketatu beharko lirateke. –Ez dugu onartzen euskaldunon eskubideak bermatzeko urratsak emateagatik inolako isunik jasotzea. –Kontsumo-harremanetan euskarak duen egoeraz ohartuta, kontsumitzaile euskaldunon hizkuntza-eskubideen ikuspegitik, bada garaia euskaldunon aurkako muga eta zigorrak alde batera utzi eta administrazio publikoek produktuen etiketetan euskararen aldeko politika positiboak sustatzeko, saritzeko eta euskaldunon hizkuntza-eskubideak bermatzeko. –Euskal ekoizle eta banatzaile guztiak euren etiketetan euskara erabiltzera animatu nahi ditugu, kontsumitzaileek eskertu eta baloratu egiten baitugu informazioa gure hizkuntzan jasotzea.
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
Claverrek eta Ramirez de Aldak helegitea jarri zuten zigorraren aurka
68
ʻElekatu-Elikatuʼ sortu da 2012-09-12. Baionako euskaldun talde batek Elekatu-elikatu ekimena sortu zuen zonaldean euskaraz pentsatu, ekoitzi eta partekatzeko premiari erantzuteko helburuarekin. Mintzaldieztabaidak, liburu aurkezpenak, bertso emanaldi bereziak, antzerkiak, kantu jaialdiak, bisita komentatuak eta irakurketak antolatzeko asmoa dute.
2012-11-07. Euskal Herrian Euskarazeko kide Itziar Claver eta Haizea Ramirez de Alda altsasuarrek epaiketa izan zuten irailaren 11n, baina ezin izan zuten deklaratu, euskaraz aritu nahi eta horretarako paratutako itzulpen zerbitzua ez baitzuten onartu. 2011ko azaroan, EHEk Altsasun Ezabatu eta Euskaraz Bizi ekimena egin zuen. Paisaia linguistikoa “iraultzeko” asmoz, gaztelaniazko seinaleak ezabatzeko deia egin zuten. Itziar Claver eta Haizea Ramirez de Aldak 6.000 euroko isuna jaso zuten foruzainei ez obeditzeagatik eta seinaleak ezabatzeagatik. Urte hondarrean zigorraren
Hizkuntza exodoa salatzen 2012-04-22. Sortzen-Ikasbatuazek hirugarren urtez antolatu zuen euskara Nafarroako lurralde osoan ofiziala izatea aldarrikatzeko egunpasa. Larragan milaka lagun elkartu ziren eta besteak beste hizkuntza exodoarekin amaitzeko eskatu zuten. Euskaraz eskola publikoan ikasi nahi duten familiek norberaren herrian aukerarik ez dutelako ondoko herrietara haurrak eraman behar izatea salatu zuten.
aurkako helegitea jartzea erabaki zuten, haien ustez, beren aurkako frogarik ez zutelako aurkeztu.
Europako Batzordea Nafarroako Gobernuari kontu eske 2012-10-26. Espainiako Estatuak Eu-
ropako Hizkuntza Gutxituen Ituna sinatua dauka. Europako Batzordeak Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan euskararen egoera aztertu zuen eta emaitzekin txostena argitaratu. Nafarroako Gobernuaren hizkuntza politika aztertu zuten eta Gobernuari eskatu zioten gutxienez euskarazko telebista kate bat eta irrati bat bermatzea. Hedabideekin segiz, Euskalerria Irratiak lizentziarik gabe zergatik jarraitzen duen berriz aztertzeko eskatu zion, baita Xorroxin Irratiaren eta Xaloa Telebistaren egoerak begiratzeko ere.
K R O N O L O G I A
euskara
V. Inkesta Soziolinguistikoa
– Hamasei urte edo gehiagoko biztanleen artean, 1991n baino 185.600 elebidun gehiago daude 2011n (%27 dira gaur egun). Elebidunen hazkundea Nafarroan eta, batez ere, EAEn gertatu da. Iparraldean, aldiz, oraindik ere galerak daude, baina gazte elebidunen kopurua hasi da dagoeneko gora egiten. Aldi berean, hamasei urtetik gorako erdaldunak duela 20 urte baino 140.239 gutxiago dira Euskal Herrian (%70 1991n eta %58,4 2011n). Erdaldunen ehunekoak behera egin du EAEn eta Nafarroan. Iparraldean, aldiz, gora egin dute bai kopuruak baita ehunekoak ere. – Azken 20 urteotan elebidun hartzaileak bikoiztu egin dira Eus-
kal Herrian: %14,7 dira gaur egun eta %7,7 ziren 1991n. Hazkunderik handiena EAEn eta Nafarroan gertatu da eta neurri txikiagoan Iparraldean. – Gaur egun guraso biak elebidunak direnean, euskararen transmisioa ia erabatekoa da EAEn eta Nafarroan (%97 EAEn, %95 Nafarroan), baina ez Iparraldean (%87). Bikote mistoen kasuan transmisioak gora egin arren, ez da erabatekoa (%71 EAEn, %67 Nafarroan eta %56 Iparraldean). – Hiztun asko, batez ere gazteak, euskaldun berriak dira. 2011n, 16-24 urte tarteko elebidunen %52 euskaldun berriak dira EAEn, %38,6 Iparraldean eta %54 Nafarroan. 1991n, aldiz, euskaldun berriak elebidunen %14 ziren EAEn, %9 Iparraldean eta %16 Nafarroan. – Ezagutzak ez ezik erabilerak ere gora egin du, eremu formaletan batez ere. Gazteen artean geroz eta nabarmenagoa da euska-
raren erabileran gertatzen ari den hazkundea. Izan ere, 35 urtetik beherakoen artean euskara erabiltzen dutenak duela hogei urte baino gehiago dira hiru lurraldeetan, batez ere EAEn. – Gizarte osoko erabilera kontuan hartu ordez elebidunen erabilerari erreparatzen badiogu, elebidunen kopurua gehitu den arren, euskararen erabilera gaur egun 1991n baino txikiagoa da. Gizartean oro har nabarmen hazi da euskararen erabilera, baina gaur elebidun direnek ez dute 1991n elebidun zirenek baino gehiago erabiltzen euskara. – Datuak osotasunean aztertuta, baiezta daiteke elebitasuna gora doala EAEn eta Nafarroan. EAEn indartsu, eta Nafarroan apalago baina etengabe. Iparraldean, aldiz, galerak daude oraindik. Hala ere, Iparraldeko gazteen artean gora egin dute elebidunen ehunekoak eta kopuruak.
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
2012-07-16. Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak V. Inkesta Soziolinguistikoaren datuak argitara eman zituen. Ondoko lerroetan txostenak jasotako hamar ondorioen entresaka duzue.
69
euskara
K R O N O L O G I A painiako Estatuari hizkuntza gutxituak bultzatzeko egindako esfortzua eskertu zion, eta era berean, justizia eta estatuko administrazioetan hizkuntza gutxituak gehiago sustatzeko neurri gehiago hartu behar dituela esan zion.
Aurrekontua erdira jaitsi nahian Arabako Diputazioa 2012-11-23. PP 2011tik ari da goberna-
Foru Aldundiak prentsaurrekoetan euskara lehenetsiko du. JUAN CARLOS RUIZ / ARGAZKI PRESS
Gipuzkoako Diputazioa euskara lehenesten 2012-10-01. Gipuzkoako Foru Al-
dundiak euskara lehenesteko hainbat neurri iragarri zuen. Larraitz Ugarte bozeramaileak esan zuenez, euskara normalizatzeko legea aplikatzea zen haien helburua. Hainbat neurriren artean bik hautsak harrotu zituzten gizarteko hainbat sektoretan. Batetik, Foru Aldundiak kontratatuta foru erakundearen izenean arituko diren enpresek herritarrekin euskarazko harremana ziurtatu beharko
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
Europako Batzordeak gomendatu zion euskarazko hedabideei diru-laguntzak bideratzea. Hezkuntzan, ingeles ereduek (TIL eta British eredua) euskarari nola eragiten dien aztertzeko eskatu zion. Batzordeak Nafarroako Gobernuaren eta Eusko Jaurlaritzaren arteko lankidetza hitzarmenak txalotu
70
dute. Bestetik, Aldundiaren prentsaurrekoetan euskara izango da hizkuntza nagusia, eta moldatzen ez diren kazetarientzat aldibereko itzulpen zerbitzua eskainiko da. Bestalde, Ogasunarekin euskaraz baino komunikatu nahi ez duten galdera eginda ondoko emaitza jaso zuen foru aldundiak: 49.234 gipuzkoarrek eta 643 enpresek eskatu dute Ogasunarekin euskaraz harremanetan jartzea. zituen, baina esan zuen praktikan ez zutela eragin garrantzitsurik izan. Eusko Jaurlaritzari eta Espainiako Estatuari eskatu zieten justizia administrazioan langile euskaldunen proportzioa egokitzeko, esate baterako, hala nahi duen herritarrak epaiketa euskaraz izan dezan. Europako Batzordeak Es-
tzen Arabako Foru Aldundia. Bi urtean aurrekontu orokorra %24 murriztu zuen, euskararena %66. 2013rako aurrekontu proiektua onartuz gero Euskara Sailak 2011n baino milioi bat euro gutxiago jasoko du. Kolperik handiena kuadrilletako euskara teknikarien sareari eman diote: 2013an ez luke euro bat ere bideratuko Aldundiak sail horretara. Iaz 233.000 euro bideratu zituen eta 2011n 245.000 euro. 2013ko aurrekontuak aurrera egiten badu, beste sail batzuk ere 0 eurotan geratuko dira. Euskarari buruzko mintegiak egiteko 0 euro egongo dira (2012an 10.000 euro); Merkataritza eta Industria Ganberak ere ez du sosik jasoko (2012an 25.000 euro); Geu Gasteizek eta Eusko Iker-ek ere batere ez. Lehenengoak 2011n eta 2012an 9.000na euro jaso ditu eta bigarrenak 3.000 euro inguru. Beste sail batzuek desagertuta jarraituko dute, 2012an bezalaxe. Hala, ez da sosik banatuko ondoko sailentzat: Udaletan euskara sustatzeko planentzat; Nafarroa Oinez eta Herri Urratsentzat; Topagunearentzat, eta euskara elkarteetan ondasun inbertsioak egiteko. Urtearen hondarrean PPren proposamen hau ezerezean geratu zen, inolako alderdik ez baitzuen babestu.
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
euskara
72
D A T U A K
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
D A T U A K
euskara
73
euskara
I R I T Z I A K
Aitziber Sarasola
Jone M. Hernández
Bilduko parlamentaria Nafarroan
antropologiako irakaslea
Aurrekontuetan guraizea, euskararentzat aizkora onek guztiak duen gauzarik makurrena nonbaitetik hastearren 1986ko Euskararen Legearen baliogabetasuna da. Euskararen Legeak markatzen dituen mugak, egileen eta defendatzaileen esanean muga soziolinguistikoak (han dago 1986), muga basatiak, okerrak eta ankerrak dira. Gero eta eskualde gehiago dira eremu ez euskaldunean egonik, bertako familiek haurrak euskal ereduetan matrikulatzea nahi dutenak. Gero eta familia gehiago “askatasunez” erabakitzerik ez dutenak. Dauden lekuan egonik ere erabaki dezakete ingelesa hizkuntza kurrikular duen proiektua aukeratzea (TIL oker deitutakoa) baina ez inola ere euskarazko murgiltzea duen eredua. Kilometroak egitera behartzen dituzte haur horiek txiki-txikitandik, Tafallaldean, Lizarraldean, Lizarraldeko Erriberan, Erriberan, Behe Mendialdean. Lotsagarria. Kilometroak jada handiak diren haurren motxiletan. Hori gutxi balitz, hainbat landa eskola, herri txikietako eskolek etorkizuna kolokan dute, lege malapartatu horrek haien herrietan D eredua irekitzeko aukerarik ematen ez duelako, herri txikiei eskolek ematen dieten arnasa kenduz kasu askotan. Herrietarako zigor bikoitza, euskara berreskuratzeko aukera eskasia bata eta herriaren bizitzan eta haurren herriarekiko loturan bestea.
Hiztunetik hiztunera, euskararen bizipenek ezarritako bidetik
H
DANI BLANCO
iztunak aurre egin dio bere errealitateari ahal izan duen moduan, bere egunerokotasunetik, bere kontraesanekin, bere ilusioekin, bere frustrazioekin, bere estrategiekin. Baina zer dakigu tarte horretan bizitakoaz? Zer dakigu garatutako emozio, sentipen, edota oroimenei buruz? Zer suposatu du egunetik egunera ukipen egoera horretan murgilduta izateak? Aniztasunarekin elkarbizi behar izateak? Zer suposatu du hiztunetik hiztunera hizkuntzaren bidetik zirkulatu behar izateak?
Euskal Herrian Euskaraz bloga, 2012-01-09
Euskalkiak Onintza Enbeita
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
ARGAZKI PRESS
bertsolaria
74
ernikan, adibidez, ikasleei asteko egunak bizkaieraz irakastea litzateke egokiena. Bilbon ezberdina izan daiteke, hor ez dagoelako euskaldun zahar askorik. Zubiak eraiki behar dira, euskalkietatik euskara batura eta alderantziz. Ez nago batere ados zenbait bizkaitarren sentsazioarekin esaten dutenean euskara batuaren zatirik handiena gipuzkera dela. Geure burua zentsuratzen dugu, Euskaltzaindiak ‘berba egin’ onartu arren, denok idaz-
G
H
gipuzkoaeuskara.net, 2012-06-01
ten dugu ‘hitz egin’. Ni oso euskalki zalea naiz, ahal dudanean bizkaieraz egiten dut eta ez daukat batere konplexurik horregatik, baina jende askok apurtu beharko lituzke buruan dauzkan mugak, euskaldun berriek ere bai. Euskalki batzuk oso itxiak dira, baina zaharrok egin genezake ahalegina, euskalkitik irten barik, ulertzeko moduan berba egiteko. Aizu, 2012ko maiatza
I R I T Z I A K
Tiraka taldea Eusko Jaurlaritzako langileak
“Asko begiratu behar diogu feminismoari”
Malaletxea
Berria, 2012-04-01
egezko aitortza eta espainiar ugazaben baimen horien ondorioz, EAEko herritarroi inork ezingo liguke eskatu norberak hautatutako hizkuntza ofiziala ez den beste batean mintza gaitezen, eta eskubidea omen dugu, mintzakidea erakunde publikoa bada, herritarrok hautatutako hizkuntza horretan erantzun diezaguten. Hots, herriaginteek euskaraz erantzun behar diete hala nahi duten herritarrei, berdin ertzainek, Osakidetzako medikuek, edota Auzitegietako langileek. Baina EAEn euskaraz bizitzen ahalegintzen den herritarra barrez lehertzear egongo da aurrekoak irakurrita, ondo baino hobeto baitakigu zein den Ertzaintzak, “Justizia Administrazioak”, Osakidetzak eta beste erakunde publiko batzuek (eremu pribatuaz zertarako hitz egin) euskaldunoi diguten begirune maila: oso urria gehienetan, goxo-goxo esanda. Zenbaiten arabera itsusi ei dago eta lantu jotzailearenak egitea ei da esango ditugunak esatea, baina esango ditugu hala ere: Eusko Jaurlaritzak ez du nahikoa egiten, inondik ere, aipatutako alor horietan euskaldunon hizkuntza eskubideak errespetatuak izan daitezen. Aurrekoak ez, eta oraingoak are gutxiago, atzera pauso nabarmenak tarteko.
L
erabili.com, 2012-09-14
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
rakundeen esku utzi dugu hizkuntza politika egiteko eta normalizazioa sustatzeko ekimena. (...) Euskara elkarteek akuilu izan behar dute berriro ere euskararen zabaltzean eta normalizazioan. Gizarteak berriro mobilizatu behar du, eta norbanako gisa euskaldun izateko konpromiso hori indartu, handitu. Emozioetan eta jarreretan eragin behar dugu. Beharrezkoa da baita ere euskararen inguruan diskurtso modernoak eraikitzea; ez bakarrik historiaren eta eskubideen ikuspegitik. Ekologiaren eta berdintasunaren alorra ere landu behar da. Asko begiratu behar diogu feminismoari, adibidez.
E
ALEX LARRETXI / ARGIA
Mikel Irizar Topaguneko lehendakaria
euskara
75
DANI BLANCO
I R I T Z I A K
DANI BLANCO
euskara
Hasier Etxeberria
Iñaki Soto Garako zuzendaria
Kazetaria
Gure erabakia
Arnaldo, Soto, Gara, euskara eta zakurraren putza
ergatik idatzi duen Otegik liburua [El tiempo de las luces] gazteleraz? Arnaldok berak erantzun beharko luke, baina hizkuntza horretan duen zehaztasuna euskaraz ez duela nabarmena da. Eta zehaztasunak liburu honetan duen garrantzia ere nabarmena da. Bide batez, idazlanen bat euskaraz argitaratu duen edonorentzat (hizkuntzalaritzan aditua ez denarentzat bederen), nabarmena da autoreak aurkeztutako testuaren eta zuzentzaileak ondutakoaren arteko aldea. Izan ere, Euskaltzaindiaren arauak betetzeko eta irakurgarritasuna errazteko oso ohikoa da euskal liburugintzan jatorrizko testuak nabarmen moldatzea. Beste alde batetik, Arnaldok euskararekin duen konpromisoa ezin da zalantzan jarri, maila pertsonaletik hasi eta alor ideologikoraino joanda. Hemen koherentzia faltaren adibide bat topatu nahi duenak gezurra esan behar du.
nork erantzun ez dion gauza txiki batek erre dit begia, Sotok Arnaldori buruz honakoa dioenean: “Arnaldok berak erantzun beharko luke, baina hizkuntza horretan duen zehaztasuna euskaraz ez duela nabarmena da. Eta zehaztasunak liburu honetan duen garrantzia ere nabarmena da”. (...) Espero diat azkar baino lehen hire hitz horiek Arnaldok ukatzea. Izan ere, mindu egin omen haiz baten batek “kolonizatzaile” deitu dianean, baina konturatzen al haiz zein barneratze maila erakusten duen adierazi duan horrek guztiak? Unamuno ez zebilen oso urruti euskara museoan gordetzekoa dela zioenean… (...) Libre haiz nahi duan ereduaren alde egiteko. Ez haiz lehenengoa eta ez haiz izango azkena bere jarduera paregabearekin dena berdinduko duena. Ulertzen diat, gainera, hire testuingurua. Oso zaidak ezaguna. Baina diskurtso oso zahar eta entzuna duk hire hori euskaldunontzat: egunon/buenos días, barkatzen badidazue voy a hablar en castellano para que todos me entendáis mejor… Ordea, erosioaren mina jasotzea dagokizue. Agerikoa den kontraesanaren horzkada behar duzue sentitu.
Gara, 2012-09-24
Zuzeu, 2012-09-29
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
Z
76
I
Luistxo Fernandez
Lurdes Auzmendi HPSko sailburuordea
CodeSyntaxeko kidea
Ekitaldien ordutegian, segregazio linguistikoa mesedez
Badator euskara sustatzeko plan berria
ainbat lan eta hausnarketa burutu dira, usaiako gaiez, lurralde kolektibitatea, euskara eta abar baina ez betiko jendeen artean. Izan ere, hainbat partaide lekukoak badira ere, ez dira usaian busti direnak gai horiekin. Oroz gainetik, aditu batzuk egon dira ere. Euskal Herrikoak ez diren jendeak, eta gai hauekin ez dutenak deus inplikaziorik ukan orain arte. Inteligentzia bateko kide dira, gai horiez badakite eta beren lana xuxen eta gardena izan da. Bakar batzuk izendatzeko: Massias, lege mailako aditua; Puren, didaktikalaria; Carcassone legelaria. Orain arte hegoaldeko jendearengana itzuli gira naturalki eta kasik esklusiboki. Beti lagungarria eta argigarria izan zaigu. Baina pasio askorekin gertatzen da, batetik eta bestetik gure egoerak oso ezberdinak dira. Gure kulturak eta egiteko moldea ere...
kitaldi batera joan, eta jakin ez ea euskaraz artatuko zaituzten. Euskaraz bizi nahi izanez gero ordaindu behar izaten duzun deserosotasun horietako bat. Umeekin joanda, deserosoa baino gehiago, mingarria izan daiteke. Iristen zara, eta... edo gaztelaniaz da, edo “bilingüe” txafardero batean. Gerta liteke, gainera, galdera iristea: euskaraz ala gaztelaniaz egingo dugu? Ez dakit horrekin ze espero den sustatzea, herri-demokrazia edo zer, baina oso deserosoa da talibantzat agertu behar izatea eta euskaraz, mesedez aldarrikatzea, ze, beti dago, nola ez, erdaldunik zu talibantzat hartu eta, kexaren aurrean, gaztelaniara eroango duena jarduna. Hablemos en castellano, no me impongas tu lengua.
spero dugu ESEPek [Euskara Sustatzeko Ekintza Plana] datozen hamar urteetako hizkuntza plangintza arrakastaz gidatzea. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren (HPS) eta Euskararen Aholku Batzordearen elkarlanetik sortutako dokumentu hau ezinbesteko aurrerapausoa izango da euskararen normalizazioan. Adostu dugun testuak hiru helburu estrategiko biltzen ditu: euskararen jabekuntza, erabilera eta “elikadura” deitu duguna, hots, hizkuntzaren kalitatea aberasteko behar diren neurriak. Eguneroko bizitzako esparru guztiak ukitzen ditu: irakaskuntza, administrazioa, lan mundua, hedabideak, kirola eta aisia, kultura, publizitatea... Teknologia berriei garrantzi berezia eman zaie, uste osoa baitugu giltzarri bat direla eremu urriko hizkuntzen garapenean.
Han eta hemen bloga, 2012-08-27
sustatu.com, 2012-05-24
Euskara 21 bloga, 2012-05-23
H
E
E
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
GAIZKA IROZ
blogaria
JUAN CARLOS RUIZ / A. P.
Bea Salaberri
Pasiorik gabe
euskara
DANI BLANCO
I R I T Z I A K
77
euskara
I R I T Z I A K
Konplexua Idurre Eskisabel Berriako kazetaria
endaurreko agerraldiak euskaraz egitea erabaki du Gipuzkoako Foru Aldundiak, hasierako egun on eta amaierako eskerrik asko-ak gorabehera, agintari eta politikari gehienek gazteleraz edo frantsesez egitea erabakia duten bezala. Ez, izan gaitezen justuak: Gipuzkoako Diputazioak euskaraz moldatzen ez diren kazetarientzat aldi bereko itzulpen zerbitzua jarriko du, beren lana egiteko arazorik izan ez dezaten; gaztelera lehenetsi dutenei inoiz burutik pasa ez zaiena. Izan ere, herritar normal eta akademikoki homologatu izateko derrigorrezkoa eta derrigortua zaigu erdaretan ondo moldatzea. Berehala etorri zaio egurra Aldundiari: naziak, faxistak, talibanak esan diete PP eta UPDkoek, nazionalista inposaGORKA RUBIO / A. P.
J
tzaileak PSEk; sorpresarik ez. Urkulluk ere inposizioa aipatu du, eta penatzeaz gain, harridura amiñi bat, baina, tira, ohituta gaude epelera. Benetan zur eta lur utzi nauena jeltzaleen sektore euskaltzaleenaren gaitzespena izan da: inposizio hitza bandera hartuta haiek ere, euskararen etsai amorratuenen argudioa hauspotzen. Pentsatu nahi dut mendeetako bortxa sinbolikoaren ondorioz irentsarazi diguten gutxitasun konplexuaren eta otzantasunaren ondorio dela, osterantzean, hauteskundeetan boto batzuk irabazteko euskaraz baliatzen ari direla pentsatu beharko nuke-eta. Berria, 2012-10-04
Txerra Rodriguez
Esprinta ala maratoia?
ari Luz Estebanek Udaltop-eko jardunaldietan ponentzia oso interesgarria egin zuen. Eta bi proposamen burura etorri zaizkit deblauki bereak irakurri ondoren: – Nork eta noiz jarriko du martxan behingoz euskaldunon lehen jabetze (ahalmentze, boteretze) eskola? Non? – Euskaldunok hainbat motatakoak gara: berriak, zaharrak, gazteak, ez hain gazteak, alfabetatuak, alfabetatu gabekoak… Feminismoan aspalditxo hasi ziren emakumeen arteko berezitasunei kasu egiten. Gu noiz hasiko gara? Noizko euskaldun berrien elkarte bat? Noizko euskaldun alfabetatuen elkartea? …
Garaigoikoa bloga, 2012-09-19
Garaigoikoa bloga, 2012-10-03
Euskal Kulturaren Urtekaria 2012
T. RODRIGUEZ
UTZIA
utxi gorabehera, honakoa esaten zuen Aracilek L’esprint de les dones artikuluan: “Emakumeek beranduago egiten dute elebiduntzea, baina azkarrago amaitzen dute prozesua”. Hau da, emakumeak beranduago hasten dira hizkuntza nagusia ikasten, baina azkarrago “ahazten” dute euren jatorrizko hizkuntza. Galdera bat datorkit burura: eta alderantziz? Berreskuratze prozesuetan zelan jokatzen dute? Azken kale neurketaren arabera, emakumeek gehiago erabiltzen dute euskara adin tarte guztietan. Datu bat baino ez da, baina adierazgarria, ezta?
G
78
Martzianada
blogaria
M