Montessori Magazine 43 - 1 thema Pionieren by Montessorinet

montessori MAGAZINE

Jaargang 43 nummer 1 november 2019

Thema: Pionieren Allereerste Global Montessori Games groot succes - met dank aan Montessori Europe Wieg van mondiaal montessorivoetbal staat bij Ajax â&#x20AC;&#x2DC;Help mij het zelf te doen is een ijzersterk merkâ&#x20AC;&#x2122;

Inhoud

www.medilexonderwijs.nl

MEESTERS IN SCHOLING

Nu ook e-learning Al meer dan 50.000 collega’s bezochten onze congressen en cursussen. Zij lieten zich inspireren door onze praktische programma’s en bevlogen sprekers. Nu maken we het je nóg gemakkelijker met e-learning: interactieve online modules, samengesteld door onze congresonwikkelaars en sprekers. Specifiek toegesneden op jouw werk voor de klas in het po of vo. En je volgt de modules gewoon aan je keukentafel, met de kwaliteit die je van ons gewend bent! speciaal voor po

speciaal voor po

Executieve functies uitgelegd Over de ontwikkeling, het herkennen en de toepassing van executieve functies

Beelddenken Inzicht in leerlingen met een visuele leerstijl

Jongens en meisjes in de klas Inspelen op de verschillen in ontwikkeling, motivatie en leervoorkeuren

www.medilexonderwijs.nl/ e-efpo

www.medilexonderwijs.nl/ beelddenken

www.medilexonderwijs.nl/ jmpo

speciaal voor vo

Jongens en meiden in de klas Inspelen op de verschillen in ontwikkeling, motivatie en leervoorkeuren

Executieve functies uitgelegd Leg de basis voor het begrijp en stimuleren van de executieve functies van je leerlingen

Motivatie - theorie in de lespraktijk Leer hoe motivatie bij je leerlingen werkt

www.medilexonderwijs.nl/ jongens-en-meiden

www.medilexonderwijs.nl/ e-efvo

www.medilexonderwijs.nl/ motivatie-vo

Vooruitgang: nieuws uit het bestuur Floor Vermeulen

Van de redactie

Stel je oordeel uit Quincy Elvira

Bob Molier

Pionieren in Nederland in de geest van Montessori Jaap de Brouwer

De pedagoog en de school als vrije ruimte Paul Op Heij

‘Help mij het zelf te doen is een ijzersterk merk’ Bob Molier

In andere culturen groeit andere montessori-educatie Els Mattijssen en Ward van de Vijver

Wieg van mondiaal montessorivoetbal staat bij Ajax Jaap de Brouwer

NMV-jaarverslag 2018-2019 Peter Warnders

Wie zijn we eigenlijk? Nel de Groot

‘Welk niveau wil je halen?’ vraagt Pantarijn Bob Molier

Allereerste Global Montessori Games groot succes - met dank aan Montessori Europe Bob Molier

Cursist en school experimenteren samen in de opleiding Montessori vakbekwaam Jaap de Brouwer

De Kwestie Egbert de Jong, Manja Hanze, Maarten Stuifbergen, Gabriël Enkelaar

Zoek het even lekker zelf uit met leraar als coach Hildi Glastra van Loon

MOC ontwikkelnieuws Martine Lammerts

Colofon Afscheid Quincy Elvira Vacatures Montessori Magazine Verwijzingen naar Montessorinet: - Annemarie Looijenga: hoe ontstaat een goed leerproces? - 75 jaar montessori op oudste school Delft

Voorblad: Resultaten evaluatie Global Montessori Games (artikel pagina 19).

Hoofdredacteur Montessori Magazine

Laat leraren spreken over hun leerlingen en zij tonen zich al snel kritisch over het onderwijs dat zij geven. Geef leraren, ook in hun opleiding, de ruimte om te pionieren en ze gaan stralen. Pionieren vraagt onderzoek, inspiratie, planning, financiering, communicatie en lef. Lef om te slagen door onderweg te durven falen en bij te sturen. Pioniers bepalen de gewenste richting en wanneer zij op weg gaan verschijnt de weg. Maria Montessori was een pionier pur sang. Zij bouwde fundamenten waarop wij montessorianen kunnen blijven pionieren: onderzoeken wat in veranderende tijden nodig en mogelijk is om kinderen te helpen opgroeien tot zelfstandige en verantwoordelijke wereldburgers. Gert Biesta dacht in gesprek met Paul Op Heij na over de rol van (montessori)onderwijs in onze tijd. Verder sprak Montessori Magazine met de pioniers van de Montessori Global Games en Montessori Football, met opleiders die in het buitenland pioniers ondersteunen en een montessorischool die pioniert met onderwijsvormen. Dat alles met visie en lef. Column en De Kwestie Quincy Elvira schreef zijn laatste column voor Montessori Magazine (pagina 3). De redactie zoekt een opvolger voor hem en voor Egbert de Jong. Die stopt met zijn bijdragen aan De Kwestie nu hij is toegetreden tot het NMV-bestuur (zie vacatures pagina 28).

v Column

Vooruitgang: nieuws uit het bestuur Floor Vermeulen

Quincy Elvira Lerarenopleider aan de Universiteiten van Amsterdam en Leiden

‘Hoe was uw verblijf bij …’ of ‘geef

die honkbalknuppel?’ Ik wilde gewoon

wel het Nederlandse onderwijssysteem

stad te Utrecht. Alle leden zijn van harte welkom! Er is een zeer interessant

uw beoordeling over …’ Je bent nog

echt dat ze gingen slapen (en ik wilde

ons voortdurend keuzes en oordelen

programma samengesteld. Naast de gebruikelijke agendapunten voor de

geen vijf minuten thuis en je hebt een

zelf ook naar bed). Herinneringen als

oplegt, zie ik binnen het onderwijs en

najaarsvergadering, zoals het jaarverslag en de jaarrekening, beginnen we

dergelijk bericht al in je mailbox. Ik

deze hadden meer impact op het leven

óók binnen het montessorionderwijs

met een inhoudelijk deel. Ruben Jongkind komt vertellen over zijn ervarin-

vind dit irritant. Maar waarom? Ik kan

van deze toenmalige pubers dan de

voorbeelden van oordeeluitstellend

gen met montessori. Ruben is voormalig hoofd talentontwikkeling bij AFC

het ook negeren. Het cohort 1999 van

manier waarop ik de prijselasticiteit

onderwijs. Bijvoorbeeld leerlingen op

Ajax. Fred Kelpin behoeft geen introductie en wij zijn zeer vereerd dat hij

het Montessori College Maastricht

of liquiditeit uitlegde. Duurzame,

verschillende niveaus eindexamen

een voordracht wil houden.1

lijkt minder moeite te hebben met de

merkbare, voelbare, niet-cognitieve

laten doen, onderwijs tegelijkertijd

likeablisering van de samenleving. Net

leeropbrengsten met impact zijn voor

volgen aan mbo/hbo/wo. Dat vraagt

Communicatie is essentieel binnen een vereniging zoals de NMV. Het

na de zomervakantie was er een reünie

een montessoridocent de belangrijkste

van schoolleidingen om niet te denken

bestuur is blij met de komst van Egbert de Jong die als bestuurslid speciaal

met deze groep oud-leerlingen, de

opbrengsten.

in goed en fout of in zwart en wit, maar

belast is met communicatie en PR. Egbert is bevlogen aan de slag om een

eersten die ik les gaf.

te denken in creativiteit. En als wij ons

aantal zaken op te pakken waardoor de NMV als totaal beter zichtbaar

Zoals vermoedelijk elke reünie was ook

Bij mijn eigen afscheid op het Montessori Lyceum Amsterdam voerden zulke

wordt en de communicatie onderling sterker. We hebben prachtige commu-

deze vol verrassingen. Na antwoord

herinneringen ook de boventoon. Mijn

nicatiemiddelen, waaronder ons magazine, maar we moeten tegelijkertijd

op mijn vraag ‘Wat doe jij nu?’ was

opvolger, een oud-mentorleerling van

langer de tijd om hun talenten te ontdekken. Dat willen we toch!

blijven nadenken hoe onze leden zo goed mogelijk met elkaar in contact

mijn respons bijna altijd ‘Dat had ik

mij, had een groep jonge mannen die

kunnen staan – met de NMV én met elkaar.

niet verwacht!’ Op één leerling na, die

zich overal ter wereld bevinden zo ver

wist in 4 havo al dat hij leraar aan een

gekregen om videoboodschappen in

Overigens, schrijf ook vooral 11 maart 2020 in de agenda. Dan is er weer

basisschool zou worden. Overigens,

te spreken. Ik kreeg het gevoel: het

een landelijke Montessoridag. Op die dag zijn er in heel het land activi-

een maand later werd hij directeur van

is helemaal goed gekomen met die

teiten op onze scholen en kunnen we laten zien wat we ‘in huis hebben’.

mijn oude basisschool in Maastricht.

gasten. Destijds waren het deugnieten,

Leden kunnen vragen om ondersteuning bij de organisatie met promotie-

Dat had ik dan toch weer niet verwacht.

maar als docentenkorps gaven we ze

materiaal (waaronder posters) bij ons secretariaat. Dit jaar was de montessoridag een groot succes, juist dankzij de deelname van veel scholen. Laten

Andere leerlingen van mij waren productmanager van een groot computer-

keer op keer een kans. Waarom? Eigenlijk kwam dat antwoord tijdens het

we dat ook komend jaar weer doen en montessori op die wijze positief op

bedrijf geworden, eigenaresse van een

afscheid van een schoolleider aan het

te kaart zetten.

administratiekantoor en accordeonist die in voorprogramma’s van de grote

Montessori College Nijmegen & Groesbeek. Een geweldig afscheid, waarbij

Tot slot is het vijf jaar geleden dat ik mocht aantreden als voorzitter van

muzikanten der aarde speelt. Ik vind

de creativiteit van de medewerkers in

de NMV. We hebben ontzettend veel bereikt de afgelopen jaren, met een

het een geschenk dat ik met deze jonge

nieuwe verenigingsstructuur als basis voor verdere groei. Ik vind het mooi

dertigers wederom het gesprek kon

optima forma werd benut. De schoolleider werd geroemd om het luisteren,

dat het bestuur mij heeft voorgedragen om nog een termijn voorzitter te

aangaan over keuzes en dilemma’s.

vragen stellen en wederom luisteren.

zijn en ik heb met veel plezier ‘ja’ gezegd op die vraag. Ik ben ook blij dat

Eigenlijk is er in twintig jaar weinig

Dat leidde tot het uitstellen van een

Els Matthijssen beschikbaar is voor nog een termijn als bestuurslid van de

veranderd: je luistert, vraagt door en

oordeel. En dat uitstellen van het

NMV. Met haar ervaring en inzicht draagt zij steeds bij aan de ontwikkeling

laat hen zelf tot een gewogen conclusie

oordeel is bij mij blijven hangen. Een

van onze vereniging.

komen. En wat een verschil met wat

montessori-karakteristiek? Misschien,

oud-leerlingen zich herinneren van

maar het is in elk geval een antwoord

die periode. ‘Quincy, weet je nog die

op mijn ‘waarom’-vragen. Niet haasten

opmerking dat je het toch wel raar

en geen conclusies trekken voordat

vond dat ik die politicus niet kende …?’

je zo veel mogelijk feiten kent. Niet

Ik wilde gewoon dat ze politiek meer

meteen liken of disliken. De situatie

geëngageerd raakten. ‘Of op Schiermonnikoog toen je binnen kwam met

echt begrijpen. Met een open geest

voorzitter@montessori.nl 1 Zie jaarverslag 2018-2019, verwijzing naar vergaderstukken en de andere genodigden op de ALV op pagina’s 14 en 15.

Stel je oordeel uit

Op 28 november vindt onze Algemene Ledenvergadering plaats in Dom-

Ik hoop u te zien op 28 november in Utrecht!

Montessori Magazine

Column

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

oordeel uitstellen, hebben leerlingen

observeren. En vooral: nadenken. Hoe-

nummer 1 | jaargang 43

p Thema

Thema

onderwerp blijven van het debat waar

Pionieren in Nederland in de geest van Montessori

onze pioniers in Nederland indertijd mee begonnen zijn.

Bronnen Gunning, J.H. (1915). Dr. Maria Montessori, de italiaansche onderwijshervormster. Een schets. Amsterdam: Maatschappij voor goede en goedkoope literatuur. Leenders, H. (1999). Montessori en fascistisch Italië. En receptiegeschiedenis.

Hélène Leenders - associate lector bij Fontys Hogeschool Pedagogiek Jaap de Brouwer - montessoriopleider en onderzoeker bij Saxion Hogeschool

Baarn: Intro. Eerste Montessorischool in Den Haag. Foto: ENMS.

De pioniersgeest van de vroege montessorianen in Nederland droeg zowel aan bij

nus Gunning Wzn., de nestor van de

aan de sterke verankering van montessori in het onderwijslandschap als aan de

universitaire pedagogiek, schrijft in

land genoemd wordt, volgt al in 1914

1929 oprichtte. De NMV blijft op

variatie in opvattingen over de montessorimethode. Dat is niet verwonderlijk ge-

1914 een serie artikelen over Montes-

de eerste montessoriopleiding in Rome

liberalere wijze met de montessorime-

zien de vroege ontstaansgeschiedenis van het montessorionderwijs in Nederland.

sori in het tijdschrift Het Kind (deze

en start bij terugkeer een montessorik-

thode omgaan. In de opleiding staan

Historisch pedagoog Hélène Leenders en montessoriopleider Jaap de Brouwer

verschijnen in 1915 in boekvorm).

lasje in Den Haag. Daar start in 1916

laten zien hoe het werk van de montessoripioniers in Nederland tot op de dag van

Hij waardeert Montessori’s aandacht

de Eerste Nederlandse Montessori

naast Montessori ook Ligthart, Decroly en Fröbel op het programma5. Dit is

vandaag nog steeds doorwerkt in montessoriaans Nederland

voor de zelfwerkzaamheid van het

School, hetzelfde jaar waarin Prins-

tegen de zin van Montessori zelf, die

kind en haar behoefte aan oefening

Werkers Nederlandse vertaling van De

geen vermenging duldde van haar me-

en pleit voor een combinatie van de

Methode uitkomt.

thode met die van anderen (Leenders,

De vroege receptie (1914-1920)1

NMV werd het montessorionderwijs

montessori- en de fröbelmethode. De

ook in gemeentelijke fröbelbewaar-

montessorimethode zou het ‘sterk

Philippi-Sieuwertsz van Reesema,

Montessori’s gedachtengoed werd tot

scholen ingevoerd - een mengvorm die

vermethodiekte’ fröbelonderwijs kun-

pionier van de Haagse afdeling van de

1920 in Nederland vrij geïnterpreteerd

alleen in Nederland voorkwam.

nen opfrissen, waarbij dan het vrije

NMV, volgt eveneens de opleidings-

Hoe het pionierswerk doorklinkt

spel en de liefde voor de fantasie van

cursus in Rome en nodigt in 1914

Dit verschil in omgang met Montes-

en benut, zonder inmenging van Maria

1999).

Montessori zelf. Anders dan in andere

Uit de vele artikelen in tijdschriften en

kleine kinderen, typerend voor Fröbel,

namens de Vereeniging voor Paedolo-

sori’s gedachtengoed is tot op de dag

landen werd hier niet met modelscho-

kranten uit die tijd blijkt dat Montes-

bewaard zouden moeten blijven (Gun-

gische Lezingen Maria Montessori uit

van vandaag zichtbaar in het montes-

len onder Montessori’s leiding gestart,

sori’s oproep tot hervorming, begeleid

ning, 1915). De onderwijzeressen van

voor een eerste bezoek aan ons land.

sorilandschap. Want hoewel Nederland

maar onder leiding van pioniers als

door een revolutionair begrip als

de fröbelbewaarscholen nemen dit plei-

In 1918 start Philippi de montessoriop-

een groot aantal montessorischolen

de liberale, wetenschappelijk georiën-

‘vrijheid’ (de titel van Montessori’s

dooi over en vanaf 1918, wanneer zij

leiding in Den Haag. De eerste lichting

kent is slechts een enkele daarvan

eerste lezing in Nederland in 1914)

de montessoriopleiding van de NMV

leerkrachten gaat werken op Haagse

aangesloten bij de AMI, die zetelt in

de beweging in gang zet. Montessori,

kunnen volgen, ontstaan er talloze

gemeentefröbelscholen.

Amsterdam. Het overgrote deel van de

dat is vernieuwend en progressief.

fröbel-montessoribewaarscholen. De

Opvoedend Nederland, al bekend met

kinderen krijgen daar in de ochtend

Tijdens de Eerste Wereldoorlog is er

de liberalere richting van de NMV.

de ideeën van Heymans, Thijsse en

klassikaal les en ’s middags kunnen zij

geen contact met Montessori zelf. Pas

Ook in de montessoriopleidingen

Ligthart, leest in die jaren haar opvoedingsliteratuur.2 Alom klinkt de roep

kiezen uit fröbel- of montessorimateri-

vanaf 1920 organiseert Montessori

vinden debatten plaats over ‘strak in

aal: matjes vlechten of werken met de

haar invloed en de toepassing van haar

de leer’ of een liberale omgang met

om schoolhervorming. De organisatie

bruine trap.

methode in Nederland. Met lezingen in

de montessoriprincipes: onderwijs

van het montessorionderwijs en de

Proefklas Hasebroekstraat Amsterdam

teerde Cornelia Philippi-Sieuwertsz van

montessorischolen hanteert nog altijd

Amsterdam neemt ze de regie terug: ze

je in de opleidingen alleen dat wat

individualiserende benadering van

In 1915 verschijnt ook het boek ‘Een

stelt dat haar materiaal alleen volgens

Maria Montessori geschreven heeft of

kinderen betekent een radicale breuk

montessori moeder’ van de Amerikaanse

vaste voorschriften gebruikt mag

deel je ook nieuwe inzichten? Hoewel

met het leerstofjaarklassensysteem en

Dorothy Canfield-Fisher in Nederland-

Montessori’s aandacht voor de zelf-

ook het empirisch-wetenschappelijke,

se vertaling. Het is meteen uitverkocht

worden en dat de opleidingen door haar moeten zijn goedgekeurd.3 Werd

kinderstudie-achtige karakter van haar

en de socialistische ondertoon ervan

er tot die tijd in de montessoriklassen

de kern van de montessoriopleiding

ideeëngoed wordt gewaardeerd.

- kansarme kinderen vroeg leren lezen

van de NMV vrij spel en speelgoed

blijft, mogen ook nieuwe inzichten niet

en schrijven - inspireert een Amster-

toegelaten, hierna gaan de Haagse

ontbreken. Of, zoals Gunning het al in 1933 zei: ‘De Montessoripedagogiek heeft

Reesema in Den Haag en de socialis-

werkzaamheid van het kind ten zeerste

tisch georiënteerde Jo Prins-Werker

Belangrijk voor de vrije, pragmatische

damse groep rondom Jo Prins-Werker

in Amsterdam. Beiden waren in 1917

omgang met Montessori’s gedachten-

en de Amsterdamse gemeenteraad

en de Amsterdamse tak van de NMV uiteen4. Amsterdam kiest ervoor om

betrokken bij de oprichting van de

goed is dat de geschriften over Montes-

om montessorionderwijs in te voeren

Maria Montessori strikt na te volgen en

aan ook op wetenschappelijk verantwoor-

Nederlandse Montessori Vereniging

sori er eerder zijn dan de Nederlandse

in gemeentescholen in de hoofdstad

zal in de jaren daarna sterk verbonden

de wijze verder gewerkt dient te worden.’

(NMV) en het eigen blad Montessori

vertaling in 1916 van haar hoofdwerk

(1919). Prins-Werker, die wel de eerste

blijven met de Association Montessori

Passen nieuwe inzichten altijd precies

Opvoeding. Onder auspiciën van de

de Methode (1909). Johannes Herma-

montessorionderwijzeres van Neder-

Internationale (AMI), die Montessori in

in onze montessorimethode? Dat mag

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

een wetenschappelijke grondslag, waar-

1 Deze paragraaf is een bewerking van Rang, B. & Leenders, H. (1998). Die politische Karriere der Montessori-Pädagogik in Italien, den verenigten Staaten und den Niederlanden im Interbellum. In: Rülcker, T & Oelkers, J. (Eds). Politische Reformpädagogik (pp.379-402). Bern/Berlin/Frankfurt/New York/Paris/Wien: Peter Lang. https://www.researchgate.net/ publication/308402613_Die_politische_Karriere_der_Montessori-Padagogik_in_Italien_ den_verenigten_Staaten_und_den_Niederlanden_im_Interbellum 2 Tussen 1914 en 1925 voerden pedagogen, psychologen en leraren een uitgebreid debat over de mogelijkheden van de montessoripedagogiek, in tijdschriften als Het Kind, De Nieuwe School, Paedagogisch Tijdschrift voor het Christelijk Onderwijs, Correspondentieblad van den Bond van Onderwijzeressen bij het Fröbelonderwijs, Ons Kind. Een blad voor moeders. Officieel orgaan van de Amsterdamsche Vereniging voor Zuigelingenzorg, De socialistische Gids en in Montessori Opvoeding, het eigen blad van de NMV. 3 Montessori, M. (1920.1). Voordracht, gehouden op 26 januari 1920 in de Aula van de Gemeente Universiteit te Amsterdam. Montessori Opvoeding, 3. 17-22; Montessori, M. (1920.2). Openingslezing van dr. Maria Montessori bij de Internationale Montessori Cursus in Amsterdam, 28 januari 1920. Montessori Opvoeding 3, 25-27. 4 Het hoofdbestuur van de NMV spreekt in 1929 van ‘principieele verschillen in opvatting met het bestuur van de Vereeniging tot Opleiding van Leerkrachten’ (de opleidingsschool in Den Haag, HL) en typeert de Amsterdamse opvatting als volgt: ‘Hun inzicht is dat (…) het specifiek eigen karakter van het werk van dr. Montessori ligt in het materiaal. De methode dient in haar geheel en puur aangewend te worden’ (NMV-archief, 954 n. 65. Gemeentearchief Amsterdam). 5 ‘De Haagse opvatting (…) erkent dat de kindernatuur geen dictatuur van het materiaal verdraagt (…) en dat de Montessoripedagogiek een wetenschappelijke grondslag heeft, waaraan ook op wetenschappelijk verantwoorde wijze verder gewerkt dient te worden’, aldus Gunning, die van tijd tot tijd als docent optrad op de Haagse opleidingsschool, in een Memorandum uit 1933 (Archief Philippi-Sieuwertsz van Reesema, BNR 255, n.36. Gemeentearchief Den Haag).

nummer 1 | jaargang 43

Thema

De pedagoog en de school als vrije ruimte

de leerling ook te maken met zijn eigen calvinistische inslag, erkent hij. Biesta: ’Wanneer de mens als object wordt gezien, is hij of zij een ding

Hij is van mening dat tegenwoordig

dat onderworpen is aan wat anderen met dat ding willen doen. Subject-

veel mensen zichzelf erg centraal

zijn en subjectiviteit verwijst naar een situatie waar iedere mens als zelf

stellen en de wereld nauwelijks meer

handelend individu wordt gezien.’

binnen laten komen. Hij laat zich wat dit betreft inspireren door de Franse filosoof Emmanuel Levinas die schreef

Paul Op Heij

dat mensen zichzelf pas echt tegen kobezieling: idealisme, richting en verbin-

voel ik weer die materialen. Ik vind het

men in de ontmoeting met de wereld

ding. ‘We moeten niet alleen praktisch

fascinerend hoe je via materialen in

buiten zichzelf, vooral als die wereld

en efficiënt bezig willen zijn en resulta-

contact met de wereld kunt komen. En

een appel op hen doet. ‘Lesgeven, zo

ten en diploma’s willen afdwingen.’

bij bezoeken aan montessorischolen

bezien, is het moment waarop het zelf

valt me telkens ook het bijzondere

van de leerling in het geding komt – en

schoolklimaat weer op.’

dat is pedagogisch gezien cruciaal,’

Onderwijspedagoog Gert Biesta1 komt in zijn boek De terugkeer van het lesgeven2 tot een alternatief voor de traditionele leraar en de docent die slechts begeleider

Waldorf 100

is. In dit pleidooi voor meer pedagogiek in het onderwijs, geeft hij tevens zijn

Toch heeft hij nog nooit iets van Joke

visie op school en de vrijheid van onderwijs prijs.

Hermsen gelezen, zegt hij (Hermsen

Onvoldoende expliciet

boek Kairos ook noemt: ‘Docenten die

haalt wel Biesta aan). Het zal te maken

Maar ontbreekt er ook niet iets aan

voor de klas verhalen vertellen trainen

hebben met dat hij al decennialang

montessori, vraagt hij zich af? ‘Of

juist de empathische vermogens van

zegt hij. Iets wat Joke Hermsen in haar

vraagt ook volwassenheid. En dat vergt

de wereld helpen richten. Kennis en

in Engeland en Schotland leeft en do-

wordt het alleen onvoldoende expliciet

hun leerlingen, omdat ze niet alleen

van de docent niet alleen wijsheid en

vaardigheden en Bildung zijn slechts

ceert. Ik spreek hem half september op

gemaakt?’ De vrijeschool doet dat wat

naar het verhaal van de docent moeten

pedagogisch vakmanschap, ook geduld

de toerusting daarvoor. Eerst de

het Waldorf100 Festival in De Fabrique

Biesta bedoelt explicieter, meent hij,

luisteren, maar ook de mimiek en de

en het vertrouwen dat de leerling het

pedagogische doelstelling, dan pas de

in Maarssen, ter gelegenheid van het

door niet alleen het kind te volgen,

lichaamstaal van de docent moe-

inderdaad in zich heeft.

middelen om die te helpen realiseren.’

honderdjarig bestaan van de vrije-

maar het kind ook iets in de weg te

ten interpreteren. Luisteren naar en

school. Honderd jaar geleden werd in

leggen. ‘Bij montessori begeleidt de

aandacht hebben voor het verhaal van

Durven onderbreken

Idealisme en bezieling

de Duitse stad Stuttgart de eerste vrije-

docent het kind dat zijn eigen pad

een ander is een voorwaarde voor het

Biesta definieert volwassenheid als een

Een wereldkaart waarop het land Uto-

school opgericht, Waldorf, mede door

volgt, bij de vrijeschool ligt het accent

ontwikkelen van sociale en morele

reality check van persoonlijke wensen

pia ontbreekt, zei schrijver Oscar Wild

antroposoof Rudolf Steiner. In de jaren

meer op de leerling ook naar zichzelf

vaardigheden.’

aan dat wat algemeen wenselijk is. Vol-

ooit, is de moeite van het bekijken niet

na de Eerste Wereldoorlog was Steiner

te laten kijken - ook als hij er eigenlijk

wassenheid zit in het kunnen bijstellen

waard. Een utopie is geen doel, maar

niet de enige die naar richting en

geen zin in heeft. Er wordt ook meer

Pedagogische leugen

of zelfs opzij zetten van eigen wensen.

geeft richting, schrijft Biesta’s geest-

nieuwe idealen zocht. Hij hield overal

op de langere termijn gedacht en ge-

Montessori, jenaplan en dalton groei-

Om leerlingen dichter bij die ervaring

verwante Joke Hermsen in haar trilogie

in Europa lezingen over opvoeding,

observeerd, longitudinaal, bijvoorbeeld

den de afgelopen decennia en hadden

te brengen, moeten docenten hen dus

menskunde en onderwijs, teksten die

doordat docenten in de onderbouw

veel invloed op didactische vernieuwin-

durven ‘onderbreken’: ‘hen bevragen

Heimwee naar de mens, Stil de tijd en Kairos3, essaybundels over schrijvers,

later of door hemzelf of door anderen

zeven schooljaren met de leerling

gen op reguliere scholen. Biesta vraagt

op hun wensen en verlangens en er

kunstenaars en filosofen als Virginia

te boek werden gesteld. Vaak moeilijk

meegaan.’

zich af of deze reformscholen wel

De discussie over lesgeven wordt te

niet zomaar in meegaan. Of zoals de

Woolf, Hannah Arendt, Bloch en Levi-

toegankelijk, omdat die tijd en taal nog

Misschien heeft het niet uit de weg

om de juiste redenen groeiden: ‘Veel

zwartwit gevoerd, meent Gert Biesta:

Franse filosoof Jacques Rancière het

nas. Wat Gert Biesta en Joke Hermsen

vol waren van filosoof Nietzsche en

willen gaan van de confrontatie met

ouders zochten er hun heil uit onvrede

degenen die les willen geven worden

mooi formuleert: leerlingen het genoe-

in feite doen, is onderzoeken of we de

psychoanalyticus Freud en Steiner zelf

als ouderwets weggezet, zij die leerlin-

gen ontzeggen van de luie positie om

zekerheden waarmee wij ons bestaan

van esoterie en theosofie.

gen de ruimte willen laten en slechts

geen zelf te hoeven zijn.’

opbouwden nog durven loslaten, of we

In De terugkeer van het lesgeven

coach willen zijn als vooruitstrevend.

Biesta schrijft in De terugkeer van

onze zo sterk op commercie gerichte

noemt Biesta Steiner niet bij naam, en

Biesta draagt een derde optie aan: de

het lesgeven: ‘Zo bezien is dit een

cultuur nog een andere kant op kunnen

ook de vrijeschool wordt niet ge-

docent die niet meer traditioneel les-

waarschuwing tegen pogingen om

sturen. Waarbij ze veelal uit dezelfde

noemd. Biesta kwam wel speciaal voor

stof overdraagt, maar die in leerlingen

alle weerstand weg te houden uit het

bronnen putten.

dat Waldorffestival over vanuit Schot-

een verlangen probeert te wekken om

onderwijs, alle pogingen om het on-

We willen Hannah Arendt-scholen in

land, om tussen de feestelijkheden

op een volwassen manier in de wereld

derwijs flexibel en gepersonaliseerd te

plaats van iPadscholen tweette Joke

door behartenswaardigs met een talrijk

te willen zijn. Die docent probeert leer-

maken en zo compleet aan te passen

Hermsen ooit. Kunst en filosofie kun-

publiek te delen. Zijn verhouding met

lingen aan te moedigen zichzelf te zijn.

aan de (vermeende) behoeften van het

nen daarbij helpen een nieuw begin te

reformonderwijs is onmiskenbaar. Toch

Die docent wil dus niet bilden, naar het

individuele kind of de individuele leer-

maken, omdat ze kunnen ontregelen

zegt hij meer op te hebben met de

Duitse woord Bildung, persoonsvor-

ling. Zulke strategieën dragen het ri-

en de vaste grond onder onze voeten

vrijeschool dan met dalton en montes-

ming naar de cultuur waarin we leven

sico in zich dat ze de leerling weghou-

vandaan kunnen slaan. Op eenzelfde

sori. ‘Al vergt dat enige uitleg, zeker als

of naar idealen die we hebben, maar

den van de wereld in plaatst van dat ze

manier tast Gert Biesta af of het na de

je in een tijdschrift niemand voor het

wil erziehen, opvoeden tot zelfstandig-

de ontmoeting met de wereld mogelijk

kaalslag door decennia van neolibe-

hoofd wil stoten’, zegt hij: ‘Ik heb op

heid, niet alleen belangrijk voor de

maken.’ Kortom: het onderwijs dat Bie-

ralisme in het publieke domein nog

een montessori-kleuterschool gezeten.

leerling, maar ook voor de democratie

sta voorstaat, is niet curriculumgericht,

mogelijk is een nieuw begin te maken

Ik herinner me dat ik bezig was met de

waarin we leven. Democratie geeft

niet kindgericht, maar wereldgericht:

in ons onderwijs. Net als Hermsen is

roze toren en de bruine trap, de cilin-

immers niet alleen vrijheid, zegt hij, ze

‘Het moet het kind via de leerstof naar

hij op zoek naar een comeback van de

der en de kralen. Als ik er over praat

6 Gert Biesta

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

Gaining knowledge, skills, disposition etc. needed to go on and do something.

Becoming part of society (existing ways of doing and being)- culture and tradition.

Qualification

Socialisation

Subjectification

Becoming more autonomous and Independent in thinking and acting... the opposite of socialisation?

Waarom het vraagteken bij ‘de tegenstelling van subjectivering’? Biesta: ’Wanneer de mens als object wordt gezien, is hij of zij een ding dat onderworpen is aan wat anderen met dat ding willen doen. Subject-zijn en subjectiviteit verwijst naar een situatie waar iedere mens als zelf handelend individu wordt gezien.’

nummer 1 | jaargang 43

Thema

met de opbrengstgerichtheid in het

aan te bieden en taken te stellen waar

vatten om er iets aan te veranderen.’

regulier onderwijs. Het kindgerichte

ze zich anders tegenover moeten ver-

Bovendien gebeurt het steeds meer

van montessori was een welkom alter-

houden dan in termen van begrijpen of

via een technische breintaal, zegt hij,

natief. Een spreuk als Leer mij het zelf

leren. Het valt het hem op dat veel stu-

‘van buitenaf kijkend, terwijl we ons

te doen was een duidelijke kritiek op

denten sterk geconditioneerd zijn en

leven toch echt van binnenuit leven’.

het top down onderwijs van reguliere

nog maar nauwelijks anders kunnen:

Voor wat dit betreft heeft hij zeker ook

scholen.’

‘Als we alleen maar over de wereld wil-

een geestverwant in de Nijmeegse psy-

Als we in het onderwijs uitsluitend

len weten om die beter te kunnen be-

gericht zijn op het ondersteunen van

heersen dan geven wij de wereld geen

de ontwikkeling van de individuele

kans meer om ons te raken. Levinas zei

choloog Jan Derksen die daarover het boek Bevrijd de psychologie5 schreef. We namen te makkelijk afscheid van Freud

leerling is dat in feite een ‘pedagogi-

het zo: het leven begint niet bij mijn

en het onderbewuste en beoefenen

sche leugen’, meent hij: ‘We halen te

verlangen om te begrijpen, maar bij het

alleen nog maar de psychologie van de

vaak didactiek en pedagogiek door

gesprek. Dat is ook de essentie van het

oppervlakte à la Ap Dijksterhuis, is de

elkaar, het ontwikkelingsgerichte en

intermenselijke: jij spreekt tegen mij, ik

boodschap van Derksen. We hebben

de existentiële vragen van de peda-

tegen jou en daar heb ik niet alle regie

het alleen nog over gedrag en cognitie,

gogiek. Bovendien is de didactiek zo

over. En dat is juist het prachtige. Als

om te beheersen en spreken liever

langzamerhand overgenomen door een

het in onderwijs alleen om leren gaat,

van chemische disbalans in plaats van

empirisch denkende onderwijskunde

raken we het gevoel voor wat we niet

verstoorde relaties.

die vooral instrumenteel en pragma-

kunnen beheersen kwijt.’

Biesta ziet daarin zelfs een terugkeer van het behaviorisme6 in het onderwijs:

kennis overdragen en vaardigheden aanleren: de leerling als object4 dat

Biografisch proces

‘Als ik zeg dat iemand nog geen gevaar

We zijn volgens Biesta in het onderwijs

ziet door een gebrek aan ervaringen,

geschoold moet worden. Een eigen

ook te veel bezig met verklarings-

zegt dat iets over iemands biografisch

wil van de leerling zit daarbij alleen

modellen, over sociaal en cultureel

proces. Maar dat is een compleet

maar in de weg, terwijl, pedagogische

kapitaal bijvoorbeeld, modellen waar je

andere insteek dan het merkwaardige

volgroeid zouden zijn. Het hele punt

ziet, namelijk de leerling er steeds

individuele waarheid en begrip. Terwijl

gezien, die eigen wil van de leerling,

nauwelijks onderwijsprogramma’s op

idee dat we mensen onder de 25 eigen-

van pedagogisch handelen is juist

maar weer aan herinneren dat hij of zij

dat op een multiculturele school toch

de vrijheid die de leerling heeft en bij

kunt maken: ‘ze tonen hoe ongelijkheid

lijk nog niet serieus zouden kunnen

dat we kinderen vanaf hun geboorte

geen object is maar zelf subject kan

echt een probleem wordt. Ik vraag

zichzelf ontdekt, nou juist cruciaal is.

functioneert maar bieden geen hand-

nemen omdat hun hersenen nog niet

tisch werkt en gericht is op efficiënt

serieus nemen – als mens benaderen

zijn – en moet zijn, zou ik daaraan toe

me met Rancière af of we ons in het

Daar zit immers precies het vraagstuk

– omdat anders dat mens-zijn altijd

willen voegen. Dat is geen kwestie van

onderwijs nog wel willen engageren, of

van de volwassenheid, en daar kunnen

maar uitgesteld wordt tot later. Dat

leerlingen vertellen hoe ze over zichzelf

we verantwoordelijkheid niet liever af-

we in het onderwijs niet omheen. Ik

bedoel ik met het ‘onmogelijke’ vragen:

en de wereld zouden moeten denken,

schuiven en alleen gedienstig zijn aan

denk dat het vrijeschoolonderwijs dat

niet leerlingen wijzen op wat ze niet

wat de kritische pedagogiek deed, of

de economie. Er is een grap van een

kunnen, maar anticiperen op wat op

hoe ze kennis over de wereld zouden

Britse komiek die zegt dat onderwijs in

dit moment nog niet als mogelijkheid

kunnen verwerven, Freires aanpak,

Bangladesh beter is dan in Engeland,

zichtbaar is. Bijvoorbeeld dat pasgebo-

maar eigenlijk klassiek pedagogisch: de

want in Bangladesh kunnen kinderen

ren kinderen op zeker moment zullen

Aufforderung zur Selbsttätigkeit, zoals

tenminste perfect sportschoenen

gaan spreken. Of denken. Of een eigen

de Duitse pedagoog Dietrich Benner

maken.’

mening hebben. Enzovoorts.’

het noemt. Ik denk wat dit betreft dat

goed begrijpt.’

Zelflerende stofzuiger Biesta gebruikt in zijn boek het beeld van de zelf lerende stofzuiger die elke keer als hij door de kamer schuift, leert hoe het werk efficiënter kan. Dat is wat we niet moeten willen met ons onderwijs: ‘Een leven lang leren om in iedere nieuwe situatie nog van nut te kunnen zijn. Politici hebben er de mond vol van en het is ook de teneur in moderne leer theorieën. Ook de 21e -eeuwse vaardigheden ademen alleen nog die overlevingslogica: je in iedere context staande leren houden. De context wordt voor lief genomen. We spreken jongeren alleen nog maar aan op het leren. Andere levenservaringen die ongevraagd op hun pad komen, gaan we uit de weg. Dat bedoel ik als ik beweer dat we het onderwijs moeten bevrijden van het leren.’ Hij probeert zijn studenten, zowel die

Vrijheid van onderwijs Biesta meent dat scholen en onderwijskoepels te weinig en te laat ruimte kregen van voormalig onderwijsminster Sander Dekker (VVD!), zowel in de discussie over de curriculumvernieuwing als in die over de vrijheid van onderwijs. Maar ze zouden zelf ook meer initiatief en verantwoordelijkheid jegens de samenleving mogen nemen, meent hij. ‘Via artikel 23 van de grondwet neemt het maatschappelijk middenveld in ons onderwijs een bijzondere positie in. Dat middenveld is de afgelopen 20 jaar deels veranderd in een onderwijsmarkt. Zweden liet zijn onderwijs nog meer vercommercialiseren. Noorwegen puzzelt daarentegen eindeloos op een nationaal curriculum. In Engeland heeft nooit zo’n middenveld bestaan, daar is 95% openbare scholen. Toch is het onderwijs in Nederland lang niet zo neoliberaal als dat in Engeland. De discussie over artikel 23 was te lang een neoliberale, over wat vrijheid inhoudt: dat ik mijn ding kan doen en jij het jouwe, onverschillig tegenover elkaar. We moeten de historische kans grijpen artikel 23 anders te gaan interpreteren. Eerste aanzetten zijn er: de vrijeschoolbeweging wordt minder een gesloten kerk en ook bij de katholiek-protestantse koepel Verus verandert de toon. Scholen moeten meer gaan uitdragen waar ze voor staan, zodat ouders duidelijker keuzes kunnen maken. Maar tegelijkertijd moeten scholen ‘wereldvreemd’ blijven: vrije ruimten voor jongeren. Ze moeten niet de klusjesman van de samenleving worden.’

Meer informatie

tiek, gedesoriënteerd zijn doordat we

https://www.uvh.nl/actueel/april-2018/

Wat serieus nemen en emancipatie

ons zelf hebben aangepraat dat het

tijd-voor-pedagogiek-download-oratie-

betreft, maakt Biesta een vergelijking

allemaal een kwestie van kennis en

gert-biesta

tussen drie posities: de kritische peda-

vaardigheden is. Met ieder zijn eigen

gogiek, het werk van de Braziliaanse bevrijdingspedagoog Paulo Freire en ideeën over emancipatie van Rancière: ‘Kritische pedagogiek stelde dat emancipatie van buitenaf plaatsvindt – dat de opvoeder het kind emancipeert. Freire zag dat anders: emancipatie als een proces waar onderdrukker en onderdrukte zich samen ontworstelen aan een oneigenlijke – en onmenselijke – relatie. Maar Freire gaf daarbij de positie van de leraar te snel op, denk ik. Interessant aan Rancière is dat die juist wel een rol voor de leraar

in Schotland als in Nederland, ook stof

Montessori Magazine

we na decennia van neoliberale poli-

Echte emancipatie

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

1 Biesta is Bijzonder hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht en Hoogleraar aan Maynooth University, Ireland en de University of Edinburgh, Schotland. 2 Gert Biesta, De terugkeer van het lesgeven, Uitgeverij Phronese, 2018. Van Gert Biesta verschenen eerder o.a. Goed onderwijs en de cultuur van het meten, Boom Lemma Uitgeverij, 2012 en Het prachtige risico van onderwijs, Uitgeverij Phronese, 2015 3 Joke Hermsen, Heimwee naar de mens, Uitgeverij De Arbeiderspers 2003; Stil de tijd, Uitgeverij De Arbeiderspers 2009; Kairos, Uitgeverij De Arbeiderspers 2014 4 Met de term object bedoelt Biesta dat van de leerling een ding gemaakt wordt dat iets geleerd moet worden. Hij plaatst er de term ‘subjectificatie’ tegenover: onderwijs dat de leerling benadert als subject in zijn ontmoeting met de wereld. Naast kwalificatie (kennis en vaardigheden) en socialisatie (persoonsvorming/Bildung) plaatst hij dus die derde dimensie: subjectificatie. 5 Jan Derksen, Bevrijd de psychologie, Uitgeverij Bert Bakker, 2012 6 Het behaviorisme is de stroming in de psychologie die stelt dat alles aan te leren is, als het maar geoefend en gewaardeerd wordt. Denk ook aan het hondje van Pavlov.

nummer 1 | jaargang 43

Thema

h 10

‘Help mij het zelf te doen is een ijzersterk merk’

Thema

In andere culturen groeit andere montessori-educatie Els Mattijssen en Ward van de Vijver

Bob Molier Montessori-educatie is een open concept met in essentie drie pedagogische

een voorwaarde is om te durven leren.

pijlers: vrijheid van werken in keuze, duur, tempo en cyclus, zelfstandig zijn en ‘Help mij het zelf te doen is een ijzersterk merk omdat het meteen aantoont wat

verantwoordelijkheid dragen. Dat wordt ondersteund door de enige regel: de

Zo’n omslag kost tijd. Uit onderzoek1 weten we dat collectivistische waarden

kinderen buiten het montessorionderwijs missen,’ zegt Willem Verdaasdonk die

ander niet storen. Els Mattijssen en Ward van de Vijver, montessoritrainers van

in landen met de wij-cultuur tijdens het

in 2016 meewerkte aan de eerste Montessory Glossy. Hij geeft tips om montes-

Vivid Onderwijs, laten leraren in vele landen kennis maken met montessori-edu-

opgroeien diep in gedrag en verwach-

sori beter voor het voetlicht te brengen.

catie en zien na de intensieve trainingen dat de leraren de pedagogische pijlers

tingen raken ingesleten. Vanuit deze

en didactische uitwerkingen hebben aangepast aan hun cultuur. Zij vertellen over

wij-cultuur, waar de groep belangrijker

hun recente ervaringen in Vietnam.

is dan het individu, lukt het kinderen

In veel schoolgidsen en op websites

chocolade ongebruikelijk is: ‘Samen

vertellen scholen wat montessorion-

maken we chocolade 100% slaafvrij.’

derwijs is en hoe het er in de praktijk

Verdaasdonk vindt dit sterke merken

uitziet. Dat is belangrijk maar niet voldoende om montessori op de kaart

niet zomaar om uit zichzelf in vrijheid te werken, om zelf materiaal te kiezen In januari 2019 gingen wij voor het

concept van leren hebben en lesgeven

omdat ze communiceren vanuit de

eerst naar Vietnam. Mede dankzij Chris

vanuit een totaal andere achtergrond?

reden van hun bestaan.

Willemsen (Nienhuis Montessori) no-

Wij wisten al: met voordoen en laten

Onze informele benadering met veel

digde de directrice en eigenaresse van

nadoen kom je er niet. De studenten

interactie en groepsactiviteiten viel

de Montessori Tiny Flower School voor

dachten bij individueel onderwijs aan

goed. Na een paar dagdelen pasten de

kinderen van 2 tot 6 jaar in Ho Chi

geïsoleerd werken, in je eentje iets

cursisten zich aan, namen meer indivi-

Mhinstad ons uit. Ons Montessori Tea-

doen. Overleggen en reflecteren vanuit

dueel initiatief. Maar het liefst werken

cher Education Program (M.TEP) sprak

een eigen standpunt was veelal onbe-

zij in tweetallen. Vraag is nu: passen

en daarvoor verantwoordelijk te zijn.

te zetten, vindt Verdaasdonk. ‘Begin met de vraag: waaróm1 doen ouders

Montessori is lef

hun kind op een montessorischool?

Verdaasdonk wist weinig van mon-

Wat missen kinderen als hun ouders

tessori tot hij een paar jaar geleden

ze niet op een montessorischool doen?

trainingen over planning gaf aan teams

Vertel verhaaltjes over wat er op een

van montessorischolen uit de regio

montessori had ik niet gedaan wat

haar inhoudelijk en financieel aan. Dus

kend. Daarom lieten we de studenten

zij zich nog verder aan onze individu-

dag allemaal in de klas gebeurt!’

Oost. ‘Natuurlijk spraken we over

ik nu doe’, zegt Mids in de glossy.

gingen wij op pad met als doel het

eerst zelf ervaren wat zelfstandigheid

alistische kijk aan of passen wij ons

Verdaasdonk noemt andere sterke

de inhoud van hun werk en ik vond

Verdaasdonk: ‘Het vraagt lef om je

team op te leiden en de school te hel-

en verantwoordelijkheid is. Stap voor

aan, bij vervolgcursussen? Montes-

merken. De Hema profileert zich met

het een prachtig uitgangspunt van

leven op jouw manier in te richten.

pen ontwikkelen tot een volwaardige

stap namen we ze mee in de voor hen

soriopvoeding kan ook eerst samen en

betaalbaar design: ‘Het alledaagse mag

onderwijs: help mij het zelf te doen!

En dat krijgen montessorianen mee

Vietnamese

montessorikleuterschool.

nieuwe didactiek en theorie. Vanuit

dan alleen. Een ding is zeker: je kunt

ook best mooi zijn.’ Bij Ikea zijn de

Dat toont een ziel. Die zie ik ook bij de

omdat zij geleerd hebben om zelf na

De eerste bijeenkomst gaf over en weer

hun collaboratieve houding leerden

niet zomaar, zonder meer, montessori-

prijzen laag omdat kopers zelf spullen

leraren. Je moet ook wel lef hebben om

te denken, keuzes te maken en met

wat ongemak. De 28 studenten – lera-

wij ze coöperatief te werken. We lieten

educatie implementeren.

uit het magazijn halen en in elkaar zet-

montessorileraar te worden, want dan

vallen en opstaan aan de slag te gaan.

ren, directie en administratie – zaten

ze ervaren dat ieder individu verant-

ten: ‘Betaalbaar design voor iedereen.’

kies je de weg van de meeste weer-

De glossy is een goed voorbeeld voor

achter lage tafels op de grond bereid-

woordelijk is voor een groepswerk. En

En Tony Chocolonely is een goede

stand: het kost een paar jaar theorie en

scholen: eerst komt het waarom aan

willig klaar om te starten vanuit het

dat fouten maken geen taboe is maar

werkgever, wat bij de productie van

praktijk om dat vak echt te leren. De

bond, vervolgens ook hoe en wat.’

‘ZLS-model’: zitten - luisteren - schrij-

bezielde leraren zijn de ambassadeurs

Voor de NMV-media montessori.nl en

ven. Onder schooltijd zagen we uitslui-

van montessori, en je kunt montes-

Montessori Magazine heeft Verdaas-

tend groepsactiviteiten en bijna lege

sori nog meer op de kaart zetten door

donk vergelijkbare tips als aan de

ruimtes: geen tafels en stoelen in de

praktijkverhalen te vertellen. Leidsters

scholen: ‘Inspireer met verhalen vanuit

klassen, wel een kast met wat verschil-

op het kinderdagverblijf van mijn

de praktijk.’ Moet het magazine toch

lende materialen, nog weinig montes-

kleindochter sturen elke week aan

maar weer de Parel (verhaaltje over dat

sorimateriaal en enkele kleedjes voor

de ouders een even kort als prachtig

práchtige moment in je groep) en de

op de grond. Het meubilair stond in

verhaaltje uit de praktijk.’

Piazza (leraren die ‘vanaf de zeepkist’

de grote hal waar alle kinderen samen

In 2016 heeft Verdaasdonk meegewerkt

hún verhaal of vraag over montessori

eten en waar zij toneelstukjes leren

aan de eerste Montessori Glossy, een

delen) uit het stof halen?

voordragen. Tijdens kringgesprekken

initiatief vanuit Montessorinetwerk

werden de kinderen kort gehouden, ze

Oost. Dit jaar verscheen het vervolg, Montessori (2).2 Hierin komen ook

moesten stil op een lijn op de vloer zit-

oud-leerlingen aan het woord, zoals Victor Mids. Na zijn opleiding tot arts werd hij illusionist en bekend van het televisieprogramma Mindf *ck. ‘Zonder

Montessori Magazine

Willem Verdaasdonk gaf tot zijn pensionering leiding aan het bureau nascholing/professionalisering van Saxion. Vanuit zijn communicatiebureau Taaluilen heeft hij meegewerkt aan de eerste Montessori Glossy.

1 Zie het belang van waarom, hoe en wat in de TED-talk van Simon Sinek: http://bit.ly/SimonSinekWaaromHoeWat 2 https://www.montessoriglossy.nl/#montessorinu meldt: ‘Een glossy om te showen op de landelijke Montessoridag’

nummer 1 | jaargang 43

1 Zie Theory Of Mind (TOM)test bij o.a. Wikipedia

ten en mochten alleen antwoorden als hen iets werd gevraagd. Voor ons was de hamvraag: hoe geven wij een effectieve montessoritraining aan volwassenen die een heel ander

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Thema

Wieg van mondiaal montessorivoetbal staat bij Ajax

zenden kinderen sporten volgens onze visie. Er is veel animo en interesse. ‘Het pionieren zit er nu op, we gaan het programma breder bekend maken. Het is pittig om ons te beperken want we willen het echt alleen bij montessorischolen houden en nog niet de stap maken naar de voetbalclubs of het traditioneel onderwijs. Wel zetten we met de AMI een fonds op om ook wees-

Jaap de Brouwer

kinderen te laten deelnemen. Zelf blijf ik ook leren. Bij de AMI volg ik de 3-6 cursus om me verder te verdiepen in

In China, Spanje, Thailand, Mexico, Australië en binnenkort ook Duitsland weten

één, maar ontwikkeling kent veel meer

de montessorivisie. We zijn druk bezig

dankzij Montessori Football honderden kinderen op een montessorischool hoe je

facetten. Niet het kortetermijnresultaat

met nieuwe materialen ontwerpen. En

tegen een bal trapt. Bij Ruben Jongkind, initiatiefnemer en oud-jeugdtrainer van

telt, maar de vraag hoe elke speler zich

ik was ook uitgenodigd bij de Global

Ajax, spat het enthousiasme eraf als hij vertelt over zijn missie: een geïntegreerd

afzonderlijk het beste kan ontwikkelen.

sportcurriculum dat zich geheel volgens de montessorivisie richt op de totale

Bij Ajax wilden we de spelers zelfstan-

19). Er is dus volop ontwikkeling en ik

ontwikkeling van het kind.

diger maken: niet alleen laten doen

vind het een enorme uitdaging!’

Montessori Games (zie artikel pagina

Train de trainers, Australië

wat de trainer zegt maar zelf invloed uitoefenen op hun ontwikkeling. Dat

Elke leraar kan voetballen

op AMI-congressen en cursussen voor

Meer weten?

van Maria Montessori over leren en

leidde uiteindelijk tot individualisering

Bij montessorischolen die werken met

leraren die het programma willen gaan

Zie https://www.facebook.com/

met montessori. ‘In 2008 zag ik in het

ontwikkeling staken er voor mij met

in de training. De trainers observeer-

Montessori Football oefenen onder-

toepassen. Al honderd leraren hebben

montessorifootball/ of

B1-elftal een speler die zich anders

kop en schouders bovenuit. Gedeeltes

den meer en spelers kregen de ruimte.

bouwers niet alleen hun motoriek maar

een cursus of workshop gevolgd en dui-

mail ruben@montessori-football.com

gedroeg dan alle andere spelers die

daarvan hebben we overgenomen en

We trainden met drie verschillende

doen zij met hun hele lijf zintuiglijke

ik kende: hij was continu bezig met

die heb ik geleidelijk ingevoerd.’

leeftijden door elkaar. Niet het team is

ervaring op. En ze oefenen vaardighe-

belangrijk, maar de ontwikkeling van

den zoals aankleden. De leraren volgen

Jongkind kwam bij Ajax in aanraking

zijn eigen ontwikkeling. Zijn moeder was Lynn Lawrence, directeur van de

Aanpassing trainingen

het individu. Zo dacht Johan Cruyff er

een cursus over algemene sporten

Association Montessori Internatio-

Spelers in een montessoriomgeving

ook over. Een aantal van zijn ideeën

specifieke voetbalvaardigheden en over

nale (AMI). Dankzij Lynn verdiepte ik

benutten veel meer van hun potentie

overlapten die van Montessori.’

inpassing van voetbal in hun montes-

mij het werk van Maria Montessori.

dan spelers bij clubs die traditioneel

Bij Ajax was ik verantwoordelijk voor

werken, stelt Jongkind. ‘Bij veel voet-

Start Montessori Football

sportdocenten in, maar die hebben

de uitvoering van het Plan Cruijff dat

balclubs willen de volwassenen meteen

Na zijn vertrek als hoofd talentont-

doorgaans weinig kennis van montes-

Johan Cruijff, Wim Jonk en ik samen

resultaat zien en daarmee staan zij de

wikkeling bij Ajax werkt Jongkind het

soripedagogiek. Jongkind: ‘Het liefst

hadden opgesteld. De startvraag

ontwikkeling van kinderen in de weg.

concept van montessori en voetbal

zie ik dat de eigen leraar – ook de on-

daarbij was: hoe leert een kind en hoe

Goede voetballers opleiden vraagt om

verder uit. In november 2018 richt hij

derbouwleraar – het montessorivoetbal

ontwikkelt het zich? De opvattingen

een brede visie: leren voetballen is

Montessori Sports op, een bedrijf dat

aanbiedt, temeer omdat de basis van

montessorischolen wil helpen een

voetbal en de meeste andere sporten

volledig geïntegreerd sportcurriculum

hetzelfde is. Veel voetbaltechniek

in te voeren als onderdeel van de voor-

hoeven de leraren niet te hebben want

bereide omgeving.

de pedagogische begeleiding staat

Voor de leeftijd 3-6 gaat het om de

centraal. De leraar zorgt ervoor dat de

fundamentele voorbereiding op ver-

aangeboden voetbalactiviteiten pas-

schillende sporten. ‘En we kiezen in

sen bij de ontwikkeling van het kind.

eerste instantie voor het programma

Het kind leert daarin zelf keuzes te

Montessori Football omdat wereld-

maken, wordt vaardiger, krijgt plezier

wijd meer dan 3,5 miljard kinderen en

in het sporten, wordt zelfstandiger en

volwassenen in voetbal geïnteresseerd

leert zijn lichamelijke mogelijkheden

zijn. Bovendien inspireert voetbal

kennen.’

soricurriculum. Soms huren scholen

Jong geleerd… in China

mensen om in beweging te komen

Chinezen op bezoek in Volendam

Montessori Magazine

en dát is ons doel: vanuit sport je

De wereld over

lichaam leren kennen en je daarmee

Er werken inmiddels twaalf scholen in

als persoon ontwikkelen. Voetbal heeft

vijf landen met Montessori Football.

een competitief element maar bij ons

Duitsland komt er binnenkort ook bij.

staat ontwikkeling van vaardigheden in

‘Om zoveel mogelijk montessorilera-

combinatie met je persoonlijke ontwik-

ren te inspireren om met ons verhaal

keling centraal.’

aan de slag te gaan geef ik workshops

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

Meisjes trainen in Thailand

nummer 1 | jaargang 43

n Vereniging

Vereniging

NMV-jaarverslag 2018-2019

Montessoridag

Tussentijds zorgt een dagelijks bestuur voor de voortgang:

Het netwerk ondersteunde op de landelijke montessoridag

Ingrid van der Neut Montessori Lyceum Herman Jordan, Zeist

op 29 maart veel scholen die hun deuren openden voor

Peter Warnders

mensen met belangstelling in montessorionderwijs.

San van Donselaar RSG Pantarijn, Wageningen Berni Drop

Netwerk 12-18 Vertegenwoordigers van alle zeventien scholen voor netwerk 12-18. Het netwerk formuleerde een ontwikkelplan

Het netwerk 0-12 wordt gevormd door vertegenwoordigers

voor twee jaren met de thema’s:

2018 is de structuurdiscussie binnen de NMV formeel

uit de verschillende regio’s:

– Een leerarrangement/portfolio ontwikkelen voor brede

afgerond: de leden stemden unaniem in met aangepaste

Wyneke de Vries

montessoridoelen;

Rotterdam Het dagelijks bestuur kwam zeven keer bijeen. Truus Bakker van het MOC biedt inhoudelijke ondersteuning.

– Kennisdelen van schoolleiders over de

Netwerk Opleiders en ontwikkelaars

profiel, een klachtenregeling, een klokkenluidersregeling en

Irma Pieper

MKC De Plotter,Zutphen (Oost)

een integriteitscode.

René Derksen

Aan de Basis, Veenendaal (Midden)

Met de nieuwe statuten behoren de secties tot het verle-

Muriel Piek

Montessorischool Purmerend (Noord-

rend auditen van netwerk 0-12. Een erkenning is zes

riopleidingen en ontwikkelaars van montessorimateriaal:

Holland Noord)

jaar geldig; na drie jaar krijgt de school een ontwikkel-

– De Haagse Montessoriopleiding

visitatie. Inmiddels zijn drie scholen gevisiteerd;

– Hogeschool Utrecht, Instituut Theo Thijssen

den. De vereniging kent nu de netwerken 0-12, 12-18 en

Jan Wouter Koning Montessori Lyceum Rotterdam,

Netwerk 0-12

voorzitter

Haags Montessori Lyceum, Den Haag

Op de Algemene Ledenvergadering (ALV) van 15 november

statuten, een huishoudelijk reglement, een bestuurders-

Henriëtte Bouvé

voortgezet montessorionderwijs (vmo) vormen samen het

ALV

l’Ambiente, Deventer (Noord),

Montessori College Nijmegen- Groesbeek, Nijmegen

schoolorganisatie; – Visitatie, de nieuwe werkwijze lijkt veel op het waarde-

Dit netwerk bestaat uit vertegenwoordigers van montesso-

Opleiders en ontwikkelaars. De ALV kan nieuwe netwer-

Henk Plomp

Houtwijk (Den Haag)

ken instellen. Voorheen kregen bestuursleden vanuit hun

Lex Spee

Mozon (Zuid-Oost)

– Visieontwikkeling op professionalisering voor docenten.

– Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, PABO

sectie opdrachten mee naar het NMV-bestuur. De grote

Ronald Bakker

Tuinstad (Rotterdam)

Docenten en schoolleiders werken deze thema’s uit in ken-

– PABO Hogeschool van Amsterdam

verandering is dat de regie nu bij het NMV-bestuur ligt: de

Tjitske Geluk

MKC Westervoort (Gelderland)

niskringen en waar nodig schakelen zij experts in.

– Thomas More Hogeschool

portefeuillehouders van de netwerken opereren met rug-

Caroline Geerke

De Eilanden (Amsterdam)

Het netwerk 12-18 kwam twee keer voltallig bijeen: eind

– Haagse Hogeschool (montessori PABO)

gespraak met het netwerk, maar zonder last. Dat betekent:

Esther Meesters

Montessori plus (Breda)

september gedurende een 24-uursconferentie in Leusden

– Hogeschool Rotterdam e.o., PABO

de belangen van de netwerken wegen zwaar mee bij de

Voor de regio Zuid-West is er een vacature, er is actie in

(thema dit jaar: Montessori verdiept) en in het voorjaar.

– AVE.IK inspiratie in educatie

besluitvorming, maar het NMV-bestuur beslist uiteindelijk.

gang gezet om hierin te voorzien.

Op de ALV van 15 november 2018 stemden de leden in

Martine Lammerts van het Montessori Ontwikkelcentrum

met de Jaarrekening 2017-2018. In de nieuwe structuur

(MOC) adviseert het netwerk.

– RIJKT

zijn jaarrekening en begroting losgekoppeld: de begroting

Het netwerk kwam vijf keer bijeen. Omdat dit jaar het

– VIVID Onderwijs

wordt voortaan voor het begin van een verenigingsjaar

eerste jaar van het netwerk was na de overgang van een

vastgesteld en niet meer gedurende het verenigingsjaar.

sectie, is ruim aandacht besteed aan de werkwijze. Er lig-

– Mirjam Stefels Montessori Onderwijs Advies en Trai-

gen nu een organisatorische en inhoudelijke planning en

Bestuur

een huishoudelijk reglement.

De agenda en relevante stukken staan op

november 2018 en 16 mei 2019 werd benoemd kent de

Activiteiten

volgende samenstelling:

Waarderend auditen

Floor Vermeulen

voorzitter

Na het pilotjaar 2017-2018 heeft het netwerk dit jaar voluit

Dineke de Korte

secretaris, portefeuille netwerk 0-12

gewerkt met het nieuwe systeem van waarderend auditen.

Miguel Delcour

penningmeester

Auditteams bezochten 32 scholen, acht scholen verzoch-

Els Mattijssen

portefeuilles ouders, kennisontwikke-

ten om uitstel. Voor veertien scholen is de procedure

ling, lectoraat en internationaal

geheel afgerond. Hun erkenning is verlengd, twee van deze

portefeuille netwerk Opleiders en

scholen krijgen na twee jaar opnieuw bezoek. De montes-

ontwikkelaars

sorischool in Naaldwijk kreeg voor het eerst een volledige

www.montessori.nl onder vereniging/downloads/

Jan Wouter Koning portefeuille netwerk 12-18

erkenning. De overige scholen zitten nog in de procedure.

Egbert de Jong

Het MOC organiseerde in 2018-2019 drie studiemiddagen

portefeuille PR & communicatie

Ingrid van der Neut nam tijdens de ALV van 16 mei

Kom op 28 november naar de ALV van de NMV! Meld u aan via een mail naar peter@montessori.nl.

Het bestuur dat tijdens de ledenvergaderingen van 15

Joëlle de Groot

ning

voor auditoren.

ALV 28 november 2019.

- Fred Kelpin geeft een toelichting op de hertaling van Maria Montessori’s boek La mente del bambino. De eerste vertaling Aan de basis van het leven. De absorberende geest verscheen in 1951. - Organisatoren Roelant Wijngaards en Jeroen Gremmen blikken terug op de eerste Global Montessori Games (artikel pagina 19) én ze kijken - Ruben Jongkind promoot en ondersteunt

Vermeulen een grote bos bloemen.

24-uurs conferentie

Het bestuur vergaderde in 2018-2019 acht keer. Onder

Op 28 en 29 maart 2019 vond in Vught de tweejaarlijkse

meer over begroting en jaarrekening, over de kwaliteits-

24-uurs conferentie plaats met als thema Montessori, uw

kaders binnen de netwerken en over PR & communicatie,

professionele ontwikkeling. Sprekers waren Ruud Veltenaar

met speciale aandacht voor Montessorinet en de website

en Danielle Braun.

wereldwijd Montessori Football (artikel pagina 12-13). Is er ook interesse in Nederland? - Hoe werkt het netwerk 0-12 met de nieuwe structuur van de NMV? (Zie pagina 26.)

sief begroting en structuur. In schooljaar 2018-2019 heeft het onder meer: – De montessoriopleiding 0-4 op een haar na afgerond (inmiddels geheel) – Het examenreglement montessori-vakbekwaam – Het kwaliteitskader voor opleidingen en instituten verder ontwikkeld – De opleiding werkplekcoach verder ontwikkeld – Gewerkt aan montessorididactiek en nieuwe inzichten (loopt nog) – Gewerkt aan de afronding WMBO (loopt nog) – Gewerkt aan de nieuwe geometriemap (loopt nog) Ongeveer tweehonderd kandidaten zijn geslaagd voor het diploma montessori basisbekwaam en 14 kandidaten behaalden het diploma montessori vakbekwaam.

Lectoraat Vernieuwingsonderwijs. De NMV biedt het Lectoraat Vernieuwingsonderwijs financiële ondersteuning bij het wetenschappelijk onderzoek naar executieve functies in het montessoribasisonderwijs.

montessori.nl.

Montessori Magazine

Het netwerk heeft een meerjarenplanning opgesteld, inclu-

afgerond

Presentaties

vooruit.

afscheid als bestuurslid. Zij kreeg van voorzitter Floor

– Saxion APO Enschede

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Wij zijn gespecialiseerd in het op maat aanbieden van eigentijdse montessoritrajecten * Opleidingen voor Montessori van 0-4 jaar * Montessori van 4-12 jaar * Teamtrajecten * Montessori Movement activiteiten om samen met je collega’s verder te bouwen aan jouw montessori-onderwijs * Coaching voor jezelf of voor je team door onze expert coach

IN ONS ACTIEVE MONTESSORINETWERK, WAARBINNEN WE ONZE EXPERTISE BUNDELEN, VALT ER VOOR IEDEREEN WAT TE KIEZEN

Column

Wie zijn we eigenlijk? Nel de Groot Freelance montessoribegeleider en coach

Lectoraat Vernieuwingsonderwijs

Montessori Movement

O1O

Meer weten? Neem contact op met Debbie van der Burgh, montessoricoördinator Thomas More Hogeschool D.burgh@thomasmorehs.nl

Je zult maar ouder zijn van een jong

leerjaren, organiseert wekelijks een

onderwijs momenteel hot is - mede

kind voor wie je een school moet

leerlingenraad die beslissingsbevoegd-

als gevolg van de veranderende tijd,

uitzoeken. De keuze is reuze. Gaat je

heden heeft. Ik wens zo’n overzicht

de immigratie. Ik zie dat er prachtige

kind naar een ego- of ogo-school, een

voor alle basisscholen in Nederland,

methodes worden ontwikkeld, maar

sudbury of een democratische school,

niet alleen voor montessori. Zo’n over-

waar zijn die mooie montessoriaanse

een vrije, jenaplan- of montessori-

zicht is weliswaar een vereenvoudiging

woordlijsten gebleven, die niet alleen

school, dalton of freinet? Of DaVinci?

van de werkelijkheid, maar ouders krij-

de woordenschat vergroten maar ook

Kies je voor regulier waarbij de ideeën

gen wel snel inzicht in de belangrijkste

de woordconnecties laten zien? We

van Steven Covey of de Vreedzame

verschillen tussen de schooltypen.

kunnen ze toch gemakkelijk op een

school geïmplementeerd zijn?

En de NMV zou voor montessori-

tablet zetten en kinderen daar indivi-

En o ja, je kunt ook nog kiezen voor

scholen een lijst met criteria kunnen

dueel of samen mee laten werken? Dat

katholiek, protestant, islamitisch of

ontwikkelen. Waarbij de commissie

is montessori: tijdloos en vernieu-

openbaar onderwijs… Pff, ga er maar

Kwaliteit en Erkenning samen met

wend, ondersteund door een scherpe

aan staan. Gelukkig heeft iedere ouder

de ALV beoordeelt welke nieuwe

observatie en met diepgaande kennis

een hulpmiddel: op de website scholenopdekaart1 kun je alle school-

ontwikkelingen er wel of niet bij ons

van de ontwikkeling van kinderen. Ik

merk horen.

ga ervoor!

types vinden en zelfs de locaties zoeken met behulp van je postcode.

In mijn visioen kan iedereen de ver-

Bij ieder schooltype staan ook de

nieuwingen in onze onderwijsvorm vol-

kenmerken van de school. Doe het:

gen. We maken bij alle ontwikkelingen

maak een leuk uitstapje naar deze site

van binnenuit duidelijk welke wel en

en lees de beschrijvingen bij de onder-

welke niet aan onze montessoricriteria

wijsconcepten. Bij welke vernieuwers

voldoen. Ook mensen die van buitenaf

voel je je als montessoriaan thuis?

naar montessori kijken zien binnen

Ik schat in bij heel veel. Hoe kan dat?

welke marges het merk montessori

Hebben die vernieuwers dan iets

opereert. Dat is pas goede branding!

1 www.scholenopdekaart/basisscholen/ onderwijsconcept

van ons of hebben wij hen iets gebo-

Voorlichtingsavond Donderdag 28 november 2019 19.30 uur (voor ouders)

Open Dag Donderdag 30 januari 2020 15.30 - 17.30 en 19.00 - 21.00 uur

Open lesmiddagen Woensdag 11 december 2019 14.00 - 16.00 uur Woensdag 12 februari 2020 14.00 - 16.00 uur opgeven via administratie@rml.nl

den dat zij tot hun eigen gedachte-

En we blijven vernieuwen. Want dat

goed gemaakt hebben?

hoort bij ons onderwijs. Alhoewel er, naar mijn mening, bij vernieuwen toch

Binnen het primair onderwijs bestaat

ook soms sprake is van nieuwe wijn

geen kieswijzer die enigszins vergelijk-

in oude kruiken. Een mooi voorbeeld

baar is met de Nederlandse verkiezin-

daarvan zijn de woordlijsten. Wie lang

gen. Wat zou het mooi zijn als er een

geleden de montessoriopleiding ge-

landelijk overzicht kwam waarin de

noot kent ze nog: de woordlijsten die

belangrijkste onderscheidende kenmer-

hoorden bij de lesjes met de letterdo-

ken per schooltype zijn opgenomen,

zen. Achtervoegsels, voorvoegsels en

net als bij scholenopdekaart. Nog

woordfamilies bijvoorbeeld. Kinderen

mooier wordt het als alle kenmerken in

werkten er in het begin van de mid-

percentages staan uitgedrukt: school

denbouw aan om hun woordenschat

A profileert zich door 70% eigen werk-

te vergroten. Ik zie ze nergens meer op

keuze van de kinderen, werkt met 2

de basisscholen terwijl woordenschat-

Kijk ook eens op onze site www.rml.nl Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Thema

‘Welk niveau wil je halen?’ vraagt Pantarijn

Bob Molier

Allereerste Global Montessori Games groot succes - met dank aan Montessori Europe Bob Molier

‘Waar wil je aan werken en op welk niveau wil je uitstromen?’ vragen docenten

100 leerlingen uit acht landen namen van 16 tot 21 september deel aan de aller-

van Pantarijn aan hun 11 leerlingen uit de pilot 10-14-school. Er liggen geen les-

eerste Global Montessori Games in Nijmegen. De burgemeester opende het eve-

boeken en er zijn geen lesuren gepland, de kinderen gaan zelf onder begeleiding

nement en de deelnemers sportten, bezochten Amsterdam en Nijmegen en had-

aan de slag. En hun ouders denken actief mee bij de verdere ontwikkeling van de

den vooral veel plezier. Organisatoren Jeroen Gremmen en Roelant Wijngaards,

pilot die is ontwikkeld door een Wageningse werkgroep met leraren en directeu-

docenten aan het Montessori College Nijmegen, vertellen vol olympisch vuur over

ren uit basis- en voortgezet onderwijs. Hoe pakte de werkgroep het aan?

de spelen en over de wereldwijde contacten die hun oorsprong vonden in oktober 2018 op het Montessori Europe Congress in Sofia. ‘In Sofia ontmoetten we veel enthousi-

Science Museum, Van Goghmuseum,

schoolbesturen een antwoord zochten

raadpleegde het SLO1 en de montessorikenniskring Kantelen, bezocht

aste montessorianen en dat leidde tot

A’dam Lookout, This is Holland en

op de vraag: waarom hebben sommige

diverse 10-14-scholen en sprak met

deelname uit Noorwegen, Duitsland,

een pannenkoekenboot) en op vrijdag

leerlingen moeite met de overgang van

inwoners van Wageningen, directeuren

Tsjechië, Kroatië, Engeland, Verenigde

naar Nijmegen. Na een historische

basisonderwijs (bao) naar voortgezet

en leraren. Boselie: ‘Alle leraren zien

Staten, China en Nederland. De En-

speurtocht door deze oudste stad

2019, tijdens het Montessori Eu-

onderwijs (vo) en wat kunnen we

in hun klas wel een kind dat gebaat

gelsman Aidan Bloodworth, die in Chi-

van Nederland en een lunch in het

rope Congress in Dublin hebben we

daaraan verbeteren? Al jarenlang ligt

is bij soepeler overgang naar het vo.

na werkt, ging ons meteen helpen bij

Kronenburgerpark ging iedereen op de

contacten gelegd met wel 60 scholen

het gemiddelde adviesniveau eind bao

Directeuren denken meer vanuit de or-

recteuren, de 8e-groepers die zich bij

de organisatie. En bij ons Montessori

fiets naar het Goffertpark om samen

uit 31 landen. De belangstelling is

hoger dan het uitstroomniveau eind

ganisatie. Zij vragen zich bijvoorbeeld

Pantarijn hadden aangemeld en hun

College Nijmegen mochten we gebruik

plezier te hebben, te sporten of samen

overweldigend. Er is ook veel interesse

vo. Na drie jaar vo zit bijna 60 % van

af hoe de verantwoordelijkheden voor

ouders. Pantarijn verzorgde informa-

maken van ruimten en sportvelden.

een herinnering te maken. De deelne-

voor deelname vanuit de bovenbouw

de leerlingen nog op het adviesniveau

schoolresultaten liggen als 7e-groepers

tie op haar website en in de lokale

‘Het werd een topweek, alles klopte!

mers leerden veel van en met en over

van het basisonderwijs. We zetten in

van bao. Van de andere 40 % functi-

bij hun school ingeschreven blijven

krant. Voor de docenten van Pantarijn

We hebben voor alle deelnemers

elkaar en er ontstonden veel nieuwe

op oktober 2020 (bao en vo) en april

oneren de meeste leerlingen op een

staan maar wel vertrekken naar een

organiseerde de werkgroep onder meer

onderdak geregeld bij Nijmeegse

vriendschappen. ’s Avonds was het

2021 (vo). Dat vraagt wel meer van de

lager niveau, bijvoorbeeld doordat hun

10-14-school.’

een inloopmiddag. Dat wekte bredere

gastgezinnen en al ruim voor de spelen

knallende afscheidsfeest in de aula van

organisatie. We hebben al twee super-

ouders minder hoog zijn opgeleid of

Samenwerken vraagt vertrouwen, niet

interesse: ook nieuwsgierige leerlingen

sloten leerlingen via social media al

het Montessori College Nijmegen. Het

goede adviseurs - Judith Cunningham

door gecompliceerde thuissituaties.

op alle vragen is meteen een antwoord

kwamen kijken. Zij vroegen: ‘Waarom

vriendschappen met hun logés. De

programma was supervol. Sommige

en Heidi Newell - en contacten met

Ook hoogbegaafde leerlingen kunnen

te geven. Boselie: ‘Bureau Kennisland

is dit er nu pas?’

bedoeling van de dagen was om elkaar

leerlingen waren na vijf dagen echt

scholen die interesse hebben de games

in de knel komen. De centrale vraag

heeft een bijeenkomst geleid om elkaar

en elkaars cultuur te leren kennen en

bekaf, dat is een punt van aandacht

te organiseren.’

werd: welke vorm van onderwijs heft

beter te begrijpen en in te zien dat

De 10-14-school van Pantarijn telt nu

daarbij lekker te sporten. Maandag

voor de volgende games.

voor deze kwetsbare leerlingen de kan-

we samen een trektocht maakten vol

elf leerlingen. Boselie: ‘Zeven hadden

droeg elk land bij aan de opening met

‘En die komen er zéker. In oktober

senongelijkheid zoveel mogelijk op?

onderzoek en onzekerheden. Pionieren

zich al aangemeld bij Pantarijn, vier

dans, zang of een act en met lokale

De pilot ontstond doordat Wageningse

Froukje Boselie

vraagt lef, moed, vertrouwen, opti-

komen uit andere circuits: spiritueel

lekkernijen. Daarna maakten we mixed

De besturen stelden de werkgroep

misme. Het beste helpt: praten over

onderwijs, thuisonderwijs, democra-

teams. De hele week was er een keur

in onder leiding van Froukje Boselie,

kinderen.’

tische school, sociocratische school.

aan sporten: bossaball, archery attack,

De interesse bij ouders groeit. Onze

klimmen, mountainbiken, turnen,

De werkgroep adviseerde de school-

leerlingen functioneren op alle niveaus

kickboksen, voetbal en hockey. Korf-

besturen uiteindelijk om voor de

van hoogbegaafd tot praktijkschool,

balspelers van jong Oranje introdu-

10-14-school het agoraconcept toe te

die grote spreiding is ook precies onze

ceerden deze oer-Hollandse sport met

passen. De besturen besloten in mei

bedoeling. Wij pionieren nu verder en

een clinic en een heus korfbaltoernooi.

dat Pantarijn na de zomervakantie de

de ouders gaan samen met ons op

Stelregel hierbij: winnen of verliezen

pilot kon starten met maximaal vijftien

weg. We hebben hen gevraagd om te

doet er niet toe, plezier is belangrijker.

leerlingen. De basisscholen niet, die

bloggen en samen een community

De docenten kregen een inspirerende

hadden meer tijd nodig om te com-

opgericht. Drie oudere leerlingen van

presentatie over Montessori Football

municeren met teams en medezeg-

Pantarijn zijn zo geïnteresseerd dat zij

door Ruben Jongkind en spraken

genschapraden. Pantarijn moest voor

onze reis vastleggen voor hun profiel-

daarna over (montessori)onderwijs en

de vakantie razendsnel alle betrok-

werkstuk.’

deelden ervaringen.

teamleider klas 3-4 op Pantarijn. De werkgroep deed literatuuronderzoek,

kenen informeren: leerkrachten van Lekker leren op gewenst niveau

Montessori Magazine

basisscholen, Wageningse schooldi-

Zie ook https://montessorigames.org/

V.l.n.r. Ruben Jongkind (Montessori Football), Aiden Bloodworth, Jeroen Gremmen en Roelant Wijngaards

‘Op woensdag ging de hele groep 1 Slo.nl/thema/meer/10-14-onderwijs

nummer 1 | jaargang 43

op excursie naar Amsterdam (Nemo

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Thema

Cursist en school experimenteren samen in de opleiding Montessori vakbekwaam Jaap de Brouwer

Maria Montessori stelde al experimenterend vast hoe kinderen zich ontwikkelen en wat zij daarbij nodig hebben. Zij wilde dat ook leraren dat doen: ‘Wanneer wij montessorileraren hebben opgeleid tot goede waarnemers, vertrouwd met het nemen van proeven, dan moeten zij ook een school hebben waar iets valt waar te nemen en te experimenteren.’ (Montessori, 1935) Tijdens de opleiding Montessori vakbekwaam gaan de cursisten, aangemoedigd door Montessori’s woorden, deze uitdaging aan. Wat levert dat op, zo’n praktijkonderzoek? Montessori Magazine sprak met cursisten en opleiders.

Langere werktijd

tessori en boeken van nu, de groep

meer midden in hun werk gestoord

De cursisten van de Saxion opleiding

observeren en kijken wat er nodig is.

werden door pauzes of andere lessen.

Montessori vakbekwaam doen onder-

Door het praktijkonderzoek kreeg ik

Daardoor konden zij hun werktijd

Niet alleen de cursisten en hun leer-

Win-win-win

nis de cursisten beschikken. Vol trots

zoek naar een vraag uit hun eigen prak-

helderder voor ogen dat de werktijd

effectiever indelen en meer uitdagend

lingen zijn enthousiast over de lange

Ook opleiders Judith Langkamp (AVE.

delen ze de onderzochte leerlijnen. En

tijk en voeren daarbij experimenten uit

te versnipperd was. Het leverde mij

werk kiezen. Zij ervoeren meer rust in

werkperiode. Dentener, Schilders en

IK) en Véronique van Mook-Weeda

de winst voor de cursisten werkt door

op hun eigen school. Cursisten Vivie

nuttige informatie op en hielp me te

de groep, kregen meer tijd voor hun

Raemaekers gaven als onderdeel van

(Saxion) zien het belang in van een

in de school waar het periodeplan en

Dentener, Lisha Schilders en Ilona

bedenken hoe ik mijn experiment wilde

werk en gingen steeds vaker uitdagin-

het praktijkonderzoek een presentatie

praktijkonderzoek waarbij theorie en

de leerlijn weer een stuk verder zijn

Raemaekers werken op de Montessori-

opzetten, samen met Vivie en Ilona.’

gen aan met materiaal dat ze nog niet

aan het team. ‘Onze collega’s raakten

praktijk aan elkaar zijn gekoppeld.

gevuld.’

kenden. Het leukste was dat een van

enthousiast over het experiment en

Van Mook-Weeda: ‘Daarbij geeft het

de kinderen al tijdens de proefperiode

de resultaten. Met z’n allen hebben

onderzoek de cursist de mogelijkheid

Delen en inspireren

school Weert. Dentener in de onderbouw, Schilders en Raemaekers in de

Kan het zo blijven?

bovenbouw. De bouwen staan voor een

De drie leraren besloten de werktijd an-

vroeg of de werktijd niet voor altijd zo

we vervolgens gebrainstormd over de

zijn eigen leervraag in de praktijk te

Om de opleiding Montessori vak-

gezamenlijke opgave: hoe kunnen kin-

ders in te richten. Ze startten met een

kon blijven.’ Dentener en Raemaekers

manier waarop wij invulling geven aan

onderzoeken en dat levert een fijne

bekwaam af te ronden wordt het onder-

deren zo ongestoord mogelijk werken

proefperiode van acht weken waarbij ze

herkennen dat: ‘Kinderen ervaren meer

de werkperiode. Dat resulteerde in een

samenwerking op tussen opleiding,

zoek gedeeld. ‘Ter afronding van de

in de werktijd? Wat zou een drie uur

de ochtendpauze flexibel maakten en

rust en halen meer plezier uit hun

proefperiode waarin alle groepen op

school en cursist. Op deze manier

opleiding presenteren de cursisten hun

durende ononderbroken werktijd doen

er voor zorgden dat er geen onderbre-

werk. Ze voelen dat ze meer grip op

onze school een langere werkperiode

dragen we samen verantwoordelijkheid

experiment aan de nieuwe cursisten

met de kinderen in hun groepen?

kingen in de ochtend waren. Schilders:

hun werk hebben.’

gingen hanteren. Deze proefperiode

voor het opleiden van goede montes-

van ons jaar vakbekwaam. Zo delen zij

evalueren we binnenkort. Hopelijk

sorileraren. Bij het onderzoek pendelt

het onderzoek dat zij gedaan hebben

Telkens die klok

kunnen straks alle kinderen op onze

de cursist continu tussen theorie en

en inspireren zij de nieuwe cursisten.’

Raemaekers: ‘Vóór het praktijkonder-

school genieten van een langere, onon-

praktijk. Het onderzoek verrijkt de

vertelt Van Mook-Weeda. Ook Dente-

zoek lette ik telkens op de klok: past dit

derbroken werktijd.’

praktijkkennis van de cursist met

ner, Schilders en Raemaekers zien de

lesje nog voor de pauze? Lukt mij die

Theorie en praktijk

theorie uit de opleiding en de prak-

meerwaarde van delen: ‘Om collega’s

uitleg nog voordat we zo naar buiten

Raemaekers stelt: ‘Ik vond het gewel-

tijkervaring van de cursist verrijkt de

te inspireren moet je ze tijdig informe-

moeten? De werktijd was opgeknipt

dig om te experimenteren met iets dat

opleiding én de school. Dat is dus een

ren, meenemen in het proces. In eerste

in korte blokken waarbij de kinderen

Maria Montessori al veel eerder heeft

win-win-winsituatie.’

instantie hebben we ons onderzoek

met regelmaat gestoord werden: zaten

bedacht en dat ik in mijn groep niet

Langkamp licht die meerwaarde verder

alleen gedeeld met de bovenbouwcol-

zij geconcentreerd te werken dan was

meer gebruikte. Zo’n lange werkpe-

toe: ‘In het onderzoeksdeel van onze

lega’s maar uiteindelijk raakte het

het vaak alweer tijd voor de pauze.’

riode is niet louter een theorie van

opleiding werken de cursisten een

hele team geïnspireerd. Dankzij het

Schilders beschrijft wat een praktijk-

Montessori en door er zelf mee te

eigen leerlijn uit op het niveau van het

experiment hebben we een essentieel

onderzoek opzetten vraagt van de cur-

experimenteren merkte ik dat het echt

kind en de leraar. Ze onderzoeken de

aspect van montessori terug mogen

sisten: ‘Een praktijkonderzoek grondig

werkt!’ Dentener en Schilders sluiten

bijpassende doelen en plaatsen deze

halen binnen onze school.’

opzetten kost tijd: eerst mijn vraag

daarbij aan: ‘Het is interessant om

in een periodeplan. Na het lezen van

helder voor ogen hebben, daaromheen

theorie uit de opleiding uit te proberen

montessoriliteratuur verzorgen ze een

de nodige gegevens verzamelen, een

in je eigen praktijk. Het heeft onze kijk

workshop aan de andere cursisten. Het

literatuurstudie met boeken van Mon-

op de werktijd zeker veranderd.’

is mooi om te zien over hoeveel ken-

‘Kinderen merkten al snel dat ze niet

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

De Kwestie

Welk veelgebruikt woord uit ons montessorivocabulaire moet eens onder de loep?

In 1991 begin ik enthousiast aan de Pabo in Utrecht. En dan meteen montessori erbij. Ik ken het onderwijsconcept eigenlijk niet, maar het trekt me aan. En vanaf maand één is me één ding heel duidelijk: montessori is lamineren. Dat doe ik eerst vrolijk met rollen boeklon. Na een paar jaar, dan ben ik gediplomeerd leraar, staat er een heus lamineerapparaat in de schoolbibliotheek. En wie staan daarbij? De montessoristudenten. Mochten oud-medestudenten van mij dit lezen dan zeg ik: Nogmaals dank voor al jullie hulp! Ik was kansloos slecht in lamineren. Laten we zeggen dat de stem der dingen bij mijn werkjes wel een hele rare stem werd. Zelfs uit een apparaat kreeg ik gefrommelde paddenstoelen en bubbels in mijn leermiddelen. En bijzonder vind ik: eigenlijk is lamineren nooit weggegaan. Van alle scholen waar ik heb gewerkt kocht ik nergens zoveel lamineerbladen en apparaten als in het montessorionderwijs. Ik hoor collegae regelmatig zeggen: ‘Wil jij dat dan nog even lamineren?’ Dit woord mag van mij uit ons montessorivocabulaire. Waarom? Eigenlijk moet niet zozeer het woord eruit als wel de associatie met ons montessorionderwijs want dat draait om afstemmen, persoonlijk maken, iets toevoegen, overdenken. Wellicht kunnen andere scholen ons verlossen van de associatie lamineren-montessorionderwijs. Want tegenwoordig zegt bijna iedere school voor regulier onderwijs dat ze hun aanbod afstemmen op de kinderen, maar ja, die scholen lamineren nog niet. De oplossing lijkt mij eigenlijk wel makkelijk: als alle scholen nou eens zouden doen wat ze zeggen dan is lamineren niet meer alleen van ons, maar van iedereen.

Egbert de Jong Algemeen directeur Montessorivereniging Haarlemmermeer

Maarten Stuifbergen Directeur-bestuurder Montessorischool Leidschenveen Opleider Haagse Hogeschool

Vernieuwingen in het onderwijs worden gedreven door trends met als decor een sterk veranderende wereld. Vernieuwing impliceert ‘al het oude’ over boord gooien en starten met een schone lei; scholen worden integrale kindcentra, klaslokalen worden units of leerpleinen, leraren worden leercoaches en het curriculum is vloeibaar en halfopen. Een onderwijstrend als ‘gepersonaliseerd leren’ wordt omarmd als een nieuwe religie terwijl menig onderwijsdenker zich daar in de afgelopen 150 jaar al expliciet over heeft uitgelaten. Nog een trend: wanneer maatschappij of overheid haar verwachtingen en bureaucratische kaders scherper formuleert zoekt het onderwijs naar manieren om dichter op het primaire proces te komen: het investeert in hechte relaties met kinderen en zet van daaruit optimaal in op persoonlijke talentontwikkeling. Met als centrale vraag: wat heeft dit kind nu nodig om de volgende stap te kunnen maken? In de afgelopen eeuw zagen we al traditionele vernieuwers die het reguliere onderwijs op veel gebieden hebben veranderd.1 Deze ‘oude’ vernieuwing kan een richtsnoer zijn voor vernieuwing van vandaag, Het Nieuwe Leren, of het nieuwe denken over onderwijs.2 Montessori, Parkhurst, Petersen, Freinet en Steiner waren van betekenis en ook Haanstra, Fröbel, Pestalozzi en Herbart hebben mooi werk geleverd in het denken over vernieuwing en name rond het begrip zelfwerkzaamheid.3 Zo vormt bij een aantal hedendaagse denkers het gedachtegoed van Dewey en Arendt een belangrijke inspiratiebron voor de terugkeer van de pedagogiek.4 Denkers uit het verleden bieden niet per se een garantie voor de toekomst, maar kunnen een opvoedkundig, betekenisvol perspectief bieden dat helpend is bij het vormgeven van de kern van ons onderwijs, dat we door alle stortvloed aan digitalisering en innovatie (nieuwe vernieuwing) zijn kwijtgeraakt. 1 Van Oers, 2007 2 Veugelers, 2008 3 Pols 2016 4 Biesta, 2015

Manja Haze Directeur Montessori Kinderopvang Mickey, Hengelo Montessoritrainer en -coach jonge kind

Montessori Magazine

Als directeur van een montessori-kinderopvangorganisatie heb ik een lichte haatliefdeverhouding met de term montessorilesjes. ‘Lesje’ klinkt namelijk erg schools en ook al leren jonge kinderen spelenderwijs enorm veel op een montessorikinderopvang, ik wil niet dat ouders het zien als een schools gebeuren. Dat is ook een van de redenen waarom onze ruimtes warm en huiselijk zijn ingericht en er niet uitzien als klaslokalen voor jonge kinderen. Bij elke rondleiding in peutergroepen aan geïnteresseerde ouders vertel ik dat peuterleidsters kinderen montessorilesjes geven en ik vertel er direct bij dat dit gebeurt op een speelse, niet-schoolse wijze. Onze peuters krijgen met grote regelmaat diverse montessorilesjes aangeboden, na observatie en aansluitend bij hun eigen interesse en ontwikkeling of bij wat leeft in de groep. Montessorilesjes dragen een enorme kracht in zich. De stilte waarin leidsters langzaam handelingen voordoen die kinderen duidelijk kunnen waarnemen wordt magisch. Er zijn verschillende soorten montessorilesjes met een specifieke naam, zoals de wel- levendheidslesjes. De gemiddelde volwassene bezigt het woord wellevendheid al decennia niet meer, hoewel menig volwassene prima in staat is het woord te analyseren waarna de betekenis zich onthult. Wellevendheid is een ouderwets woord, niettemin is wellevendheid broodnodig in onze huidige maatschappij. Montessoricritici zullen de term graag afdoen als stoffig en ouderwets, zoals de montessorivisie wel vaker wordt afgeschilderd. Voor montessorianen is wellevendheid echter een normaal woord dat past in onze visie en in alle tijden. Ik heb wel eens andere termen proberen te verzinnen voor ‘lesjes’: montessori-activiteiten, montessori-instructies, montessori-oefeningen. Maar ook daar werd ik niet warm van. Ik denk dat het maar gewoon montessorilesjes moet blijven heten, ook bij de peuters; montessorilesjes met het deel ‘lesjes’ tussen denkbeeldige aanhalingstekens.

nummer 1 | jaargang 43

Gabriël Enkelaar Teamleider onderbouw (havovwo) scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen

Montessori Magazine

Tijdens het Montessori-Europe-congres in Sofia in oktober 2018 stond het voortgezet montessorionderwijs (vmo) weer volop in de belangstelling. Er waren workshops en keynotes met een grote variatie aan vmo-gerelateerde onderwerpen. En er was een flinke vertegenwoordiging van Nederlandse vmo-scholen. Een deel daarvan schrok van de opmerking in een keynotelezing, dat ‘leerlingen eigenlijk alleen vmo zouden kunnen volgen als ze op een goede manier genormaliseerd zijn op een montessoribasisschool’. Als we daar in Nederland strikt de hand aan houden dan kan een groot deel van onze vmo-scholen wel sluiten. Onzinnig natuurlijk, mede omdat de verschillen tussen onze montessorischolen en andere basisscholen in Nederland gelukkig veel minder groot zijn dan in veel andere landen. Daarom doen ook kinderen die niet op een montessoribasisschool hebben gezeten het vaak prima op onze vmo-scholen. Maar dan nog geeft het woord normaliseren ons Hollanders een bijzondere smaak in de mond. We associëren het met heropvoeden en met beknotten van vrijheid. Terwijl de leer van Montessori in de kern neer komt op ‘help mij om het zelf te doen’, ofwel ‘geef mij de vrijheid om de manier te vinden, die bij mij past’. Natuurlijk gaat het daarbij wel om vrijheid in gebondenheid, die ook ruimte biedt voor de vrijheid van anderen. Normaliseren, ik blijf het een irritant woord vinden. Ik spreek liever over ontwikkeling en die kan op vele terreinen plaatsvinden. Niettemin speelt de term normaliseren in de theorie van Maria Montessori een prominente rol. Misschien moeten we ons daar eerst nog maar eens wat meer in verdiepen voordat we het woord echt in de ban doen. Tijdens het Montessori Europe Congres in Dublin zal ik eens turven hoe vaak ik het woord daar nog tegenkom.

nummer 1 | jaargang 43

0577 411 556

Boekrecensie

Zoek het even lekker zelf uit met leraar als coach Boekrecensie door Hildi Glastra van Loon Eigenaar-directeur deDNKRS, expertisecentrum hoogbegaafdheid

en controleert. Meinen merkt terecht

complex en moeilijk zijn, dat ze er

op dat veel (hoog)begaafde kinderen

zonder een planmatige aanpak niet

die makkelijke leerstof stap-voor-stap

uitkomen. In eerste instantie is hier

aangeboden krijgen niet goed leren om

veel hulp van de leerkracht bij nodig.

planmatig te werken. Daarvoor is de

De leerkracht doet voor hoe je een

coachende rol van de leerkracht van

plan maakt en stelt vragen die het kind

onschatbare waarde.

helpen om zelf een plan te maken. Uiteindelijk kan de begeleiding worden

Het tweede en meest omvangrijke deel

afgebouwd en kan het kind zelfstandig

van het boek bestaat uit maar liefst

een plan maken.

50 verrijkende opdrachten die Meinen

Groepsovernachtingen voor Onderwijs Bij Stichting Paasheuvelgroep houden we van blije gezichten, van lekker samen zijn in een mooie natuurlijke omgeving. Wij geloven in het traditionele kamp, maar dan wel in een hedendaags jasje. Groepsovernachtingen met respect voor de natuur Veel ruimte voor sport en spel 48 verblijven op 11 locaties Meer dan 600 schoolkampen per jaar

huzzels noemt. De opdrachten worden

Een leerkracht die de huzzels van Har-

in een aantal stappen aangeboden,

rie Meinen gebruikt moet zelf inschat-

waardoor de planningsvaardigheden

ten of de opdrachten moeilijk genoeg

van de leerlingen verbeteren, althans

zijn voor de betreffende leerling en

dat is wat de schrijver met de opdrach-

zoeken naar een vorm om de instruc-

ten beoogt. In de inleiding beschrijft

ties en begeleiding bij de opdrachten

Zoek het even lekker zelf uit â&#x20AC;&#x201C; Uitdagende

Meinen dat (hoog)begaafde kinderen

steeds verder af te bouwen. Zo krijgt

opdrachten om te leren plannen

het liefst leren door zelf te ontdekken,

de leerling de ruimte om onderzoe-

Harrie Meinen, 2019

zelf te experimenteren en zelf te onder-

kend en ontdekkend te leren en hierbij

zoeken. De stapsgewijze opbouw van

zijn eigen stappenplan te bedenken.

De titel Zoek het even lekker zelf uit

de huzzels sluit hier helaas niet bij aan.

suggereert dat auteur Harrie Meinen

De opdrachten en werkbladen schrij-

vindt dat leerlingen vrijelijk hun gang

ven nauwkeurig voor hoe de leerling

kunnen gaan. Maar dat vindt hij niet:

te werk moet gaan. Er is weinig ruimte

hij beschrijft de onschatbare waarde

voor eigen invulling en een eigen route

van leerkrachten die (hoog)begaafde

om tot de uitkomst of het product van

leerlingen coachen om planmatig te

de opdracht te komen. Het was beter

leren werken. Volgens Meinen leren

geweest als per opdracht de probleem-

(hoog)begaafde kinderen het liefst

stelling centraal was gesteld, gevolgd

door zelf te ontdekken, zelf te experi-

door richtinggevende vragen waarmee

menteren en zelf te onderzoeken. De

de leerling zelf kan ontdekken welke

Onze visie

stapsgewijze opbouw van de opdrach-

stappen nodig zijn om tot de oplossing

Ieder kind verdient een gezellig kamp.

ten in dit boek sluit hier in mijn ogen

te komen. De vragen op het werkplan,

niet bij aan. Wel kunnen leraren lekker

dat zowel online als achterin het boek

zelf uitzoeken hoe zij de opdrachten

staat, zijn hierbij wel handig als hulp-

willen aanpassen.

middel: wat moet ik doen, wat heb ik

Een kamp draagt bij aan sociale vaardigheden. Vriendschappen ontstaan door samenwerking. Vooral buiten vinden de mooiste avonturen plaats

nodig en hoe ga ik het doen? Zoek het even lekker zelf uit begint met

48 VERBLIJVEN IN:

www.groepsgebouw.nl/montessori

Austerlitz

Huizen

Stroe

Baarn

Oosterhout

Teteringen

Epe

Oostvoorne

Vierhouten

Evertsoord

Ossendrecht

een heldere uitleg over de rol van de

Hoogbegaafde leerlingen leren pas

leerkracht. Hij treedt op als coach;

te plannen als zij ervaren dat dit echt

hij activeert, stimuleert, motiveert

nodig is. Opdrachten moeten dusdanig

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Vereniging

MOC ontwikkelnieuws

Het Montessori Ontwikkelcentrum (MOC) helpt verbinding te leggen tussen scholen onderling, tussen netwerken van de NMV en tussen scholen en werkgroepen. Het MOC richt zich op zes verschillende taakvelden: kwaliteit, professionaliteit, ontwikkeling, onderzoek, internationalisering en helpdesk. Zij bewaakt en actualiseert de montessorivisie en is eerste aanspreekpunt voor externe onderzoekers, opleiders en organisaties op het terrein van alle

Martine Lammerts

taakvelden. Zij coördineert alle activiteiten op de diverse taakvelden en draagt zorg voor verantwoording van de activiteiten aan het bestuur van de NMV en aan alle secties.

Zij ontwikkelt beleid op de taakvelden en adviseert het bestuur hierover.

Niet alleen op schoolniveau leveren

ber bespraken zij prangende vragen:

audits resultaten op. De auditcommis-

Welke grote doelen stellen we? Hoe

sie, bestaande uit de voorzitters van

betrekken we écht het netwerk met de

auditteams, leest alle reflectieve noti-

doelgroep 0-3 jaar in het netwerk van

ties op eenduidigheid in schrijfwijze en

0-12 jaar? Zijn we wel zo innovatief?

MONTapp

zoekt goede voorbeelden. De commis-

Wanneer komt de vernieuwde NMV-

MONTapp is dé montessoriapp om de

sie inventariseert ontwikkelwensen die

website in de lucht? Wie communiceert

ontwikkeling van kinderen vanuit de

op verenigingsniveau kunnen worden

met wie over onze antwoorden op deze

domeinen van het mkvs (waarnemen,

opgepakt.

vragen?

motoriek, taal, rekenen, kennisgebie-

montessorikernpunten over pedago-

den, geometrie en periode van groei)

giek en antropologie ook handvatten

De volgende netwerkbijeenkomst op 13

te volgen op je tablet of telefoon. Op

om je als montessori-instelling te

november sluit af met een meet&greet.

vrijdag 4 september spraken ruim 30

verantwoorden en wat je als montes-

Trainersbijeenkomst waarderend auditen 0-12 jaar

Directeuren en bestuurders van

montessoriprofessionals in Utrecht

sorileidinggevende op de werkvloer

scholen, stichtingen en samenwer-

over de uitrol en de pilotscholen die

tegenkomt. De pedagogische opdracht

Maar liefst 45 auditoren namen deel

kingsverbanden zijn van harte welkom

graag willen deelnemen aan deze

staat centraal.

aan de trainersbijeenkomst op woens-

om elkaar te ontmoeten, bevragen en

MONTapp.

De NMV-cursus is opgenomen in het

dag 25 september in Utrecht. Het aan-

ideeën op te doen.

Zie www.montapp.com, mail uw

schoolleidersregister en bestaat uit ze-

vragen aan dvaalst@hotmail.com.

ven bijeenkomsten met een afsluitende

Het MOC geeft gestalte aan ontwikkelwensen van de netwerken en de leden.

tal auditoren is flink uitgebreid en dat bracht de zaal tot groot enthousiasme.

dag waarin ieder zijn/haar actie-onder-

De kracht van heterogeniteit is hierin

18+ en helpen mee bij ontwikkelingen.

zoek deelt.

ook merkbaar: alle ervaren auditoren

Bij deze instituten leidt een montes-

De nieuwe NMV-cursus voor leiding-

dienen graag als critical friend. De

soriopleiding tot het NMV-diploma en

gevenden start op 31 januari 2020.

nieuwkomers kregen het traject van

een montessoricursus tot een NMV-

Interesse? Mail naar peter@montessori.nl.

audit tot erkenning uitgelegd. Alle

Montessori-instellingen leren graag

certificaat. De erkende NMV-opleidin-

deelnemers bespraken in wisselende

van elkaars ervaringen met de audits.

gen en NMV-cursussen zijn:

groepen verschillende stellingen, ook

In de Montessorinieuwsflits, die ver-

over de kwestie of intern begeleiders

schijnt rondom elke vakantie, vertellen

en directeuren een montessoridi-

zowel montessori-teams als auditeurs

basisbekwaam – op verschillende

ploma moeten bezitten. De volgende

hun verhalen. De nieuwsflits staat op

locaties door verschillende oplei-

trainersbijeenkomsten zijn in 2020, op

www.montessorikwaliteit.com.

woensdag 29 januari en woensdag 27

Op deze site staan de documen-

Het netwerk 0-12 informeert hoe zij

woordigd zijn in netwerk 18+ (zie

mei. Aanvang 13.30 uur.

ten die nodig zijn bij de audits van

binnen de NMV werkt aan kwaliteits-

jaarverslag NMV 2018-2019, elders

montessori-instellingen voor 0-12 jaar,

verbetering. Het lectoraat Vernieu-

46 NMV-Audits

met uitleg. En het MOC toont hier

wingsonderwijs toont tussentijdse

Dit schooljaar staan er 46 audits

voorbeelden van good practice. De

resultaten van het onderzoek naar

gepland. Belangrijk bij auditen is én

ontwikkelgroep blijft graag leren, dus

executieve functies in het montesso-

blijft: het gaat niet om beoordelen

tips zijn welkom! Mail die aan martine.

rionderwijs. Wilt u deelnemen? Mail

maar om waarderen. De montessori-

ontwikkelcentrum@montessori.nl.

naar peter@montessori.nl.

– NMV-opleiding tot montessori

dingsinstellingen die vertegen-

teams tonen in reflectieve notities aan

in dit magazine) – NMV-opleiding tot montessori

NMV Cursus voor leidinggevenden Hoe belangrijk is kosmische educatie

vakbekwaam

in het montessorionderwijs? En ob-

Het MOC informeert in de nieuws-

serveren? Welke montessoribekwaam-

brieven en in Montessori Magazine

heden heeft een montessoridirecteur

over de voortgang van haar

den - één keer per jaar door een

nodig? Dit bespraken leidinggevenden

werkopdrachten. Mail uw vragen,

opleidingsinstelling

tijdens hun 5e lesdag van de NMV-

opmerkingen of ideeën aan

– NMV-Cursus voor het jonge kind 0-3 jaar – NMV-Cursus voor leidinggeven-

instelling is, waar zij trots op zijn, waar

Startbijeenkomst netwerk 0-12

Erkende NMV-Opleidingen en NMV-cursussen

cursus voor leidinggevenden op

martine.ontwikkelcentrum@

zij ontwikkelkansen zien en wat zij

De regio-voorzitters vormen samen het

Door de NMV erkende opleidingsinsti-

der (ISB) - één keer per jaar door

vrijdag 4 oktober. De NMV-cursus

montessori.nl

kunnen delen binnen de vereniging.

netwerk 0-12. Op woensdag 18 septem-

tuten zijn aangesloten bij het netwerk

een opleidingsinstelling

voor leidinggevenden biedt naast de

waarom hun instelling een montessori-

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

– NMV-Cursus Intern schoolbegelei-

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Colofon

Afscheid In dit magazine staat voor het laatst de co-

Montessori Magazine is een uitgave van de Nederlandse Montessori

lumn van Quincy Elvira. Wij danken hem zeer

Vereniging en verschijnt drie keer per jaar.

voor zijn prettig confronterende en inspirerende bijdragen, met gemiddeld de meeste

Redactie

voetnoten van alle artikelen (alleen dit keer

Paul Op Heij, Jaap de Brouwer,

niet). Succes Quincy en tot ziens!

Bob Molier (hoofd- en eindredactie) Redactieadres (voor artikelen en inhoudelijke mededelingen) E-mail: redactie@montessori.nl parel@montessori.nl piazza@montessori.nl Roghorst 184, 6708 KS Wageningen – Telefoon: 06-40233698

Grafische vormgeving en advertentieverkoop Elma Media BV Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon: (0226) 331600

Vacatures

Fax: (0226) 331601

Het vertrek van Quincy biedt montessorianen uit het voortgezet montessori-

E-mail: info@elma.nl

onderwijs de kans om columnist te worden. En ook bij De Kwestie is een

Website: www.elma.nl

vacature. Montessori Magazine zoekt een opvolger voor Egbert de Jong

(die NMV-bestuurslid is geworden). Interesse? Of kent u iemand die hiervoor

Abonnementen

geschikt is? Mail naar peter@montessori.nl

Leden van de NMV ontvangen Montessori Magazine gratis. De kosten van het NMV-lidmaatschap bedragen € 35,00.

Hoe ontstaat een goed leerproces?

De abonnementsprijs voor niet-leden bedraagt € 35,00.

Als vervolg op het artikel Formatief evalueren biedt leerlingen zicht op eigen

Aanmelding per e-mail aan nmv-secretariaat@montessori.nl

leerproces van Jaap de Brouwer (Montessori Magazine 42-4, pagina 10) beschrijft

Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat.

Annemarie Looijenga op Montessorinet (http://bit.ly/MontnetAnnemarie) waarom zij presenteren verkiest boven evalueren (feedback). En hoe ontstaat

Centraal Secretariaat NMV (voor informatie over abonnementen)

een goed leerproces?

Boerhaavelaan 40, 2713 HX Zoetermeer Telefoon: 06-40233698 E-mail: nmv-secretariaat@montessori.nl Websites NMV:

75 jaar montessori op oudste school Delft

www.montessori.nl – www.montessorinet.nl

De openbare Jan Vermeerschool is gesticht in 1875 en de oudste school in Delft. Sinds 25 jaar biedt de school

Sluitingsdatum kopij Montessori Magazine 43 -2 (februari 2020):

montessorionderwijs aan en dat vierde zij vlak voor

10-01-2020

de zomervakantie. Op donderdag 4 juli ontmoetten

De redactie behoudt zich het recht voor om artikelen te redigeren en in

60 montessorileerkrachten en oud-leerkrachten elkaar

te korten, dan wel te weigeren of te laten plaatsen op Montessorinet.

tijdens een feestelijke barbecue. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uitsluitend na Bij de vieringen werden feestgangers verwelkomd door het meisje met de parel. Lees meer op http://bit.ly/

schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie tracht bij alle gebruikte afbeeldingen de eigenaar te achterhalen.

montnetJanVermeer75

Waar dit niet is gelukt, vragen wij de rechthebbende om contact op te nemen. ISSN nummer Koninklijke Bibliotheek: ISSN 2352-2623

Montessori Magazine

nummer 1 | jaargang 43

Montessori Opleiding DE HAAGSE

NMV Cursus Leidinggevenden Start 31 januari 2020!

nederlandse montessori vereniging

Van directeur op een montessorischool naar Montessoridirecteur Ook voor intern begeleiders! Het montessori-onderwijs vraagt om krachtige en inspirerende leidinggevenden met inzicht in zichzelf, in de ander en kennis van montessori-opvoeding en onderwijs. Deze aspecten vormen de rode draad tijdens de 7 bijeenkomsten van deze cursus. www.montessoriopleiding.com Aan het eind van de cursus kan je op Montessoriaanse wijze jouw leiderschap Aanbod van alle uitdragen. De cursus wordt gegeven door Martine Lammerts & Maaike Kramer. Vanaf januari ontwikkelingsdomeinen NMV-Cursus 0 - 3 jaar plus Begeleiding WMBO -Inspiratie bijeenkomsten

Meld je aan of kijk voor meer informatie op onze website www.montessoriopleiding.com 7 bijeenkomsten NMV gecertificeerd Inclusief luxe lunch Gastsprekers die actualiteiten binnen het montessorionderwijs bespreken

Montessoriaans Leidinggeven Cursus Ons montessoriteam ziet er naar uit je te ontmoeten !