Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr
Αρχαιολογική μαρτυρία και μέθοδοι ταξινόμησης (α) 1 ❑ Ταξινόμηση των τέχνεργων με βάση τα χαρακτηριστικά τους - περαιτέρω πληροφορίες με βάση τη μελέτη του αρχαιολογικού τους πλαισίου (αρχαιολογικά συμφραζόμενα – ταφονομία) ❑ Δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης: - αρχαιολογικά παράλληλα: σύγκριση με τέχνεργα από άλλες αρχαιολογικές θέσεις - εθνοαρχαιολογικά παράλληλα: μελέτη σύγχρονων πολιτισμών – σύγκριση, πληροφορίες για ανασύσταση του παρελθόντος -
πειραματική αρχαιολογία: παραγωγή αντιγράφων του παρελθόντος με αρχαίες μεθόδους
❑ Είδη ταξινόμησης: α) Μορφολογία: σχήμα, διαστάσεις συστατικά στοιχεία της μορφής: π.χ. ένα αγγείο έχει συνήθως, χείλος, ώμους, λαβές, σώμα, βάση κλπ β) Στυλ: διακόσμηση και στοιχεία της επιφάνειας: π.χ. ορισμένα πήλινα αντικείμενα έχουν γραπτή ή εγχάρακτη διακόσμηση γ) τεχνολογικά χαρακτηριστικά: υλικό και τρόπος κατασκευής δ) λειτουργία: προσδιορισμός της χρήσης του τέχνεργου ε) χρονολογικές / πολιτισμικές ακολουθίες: παρακολούθηση της εξέλιξης (μορφολογικής, στυλιστικής κλπ) σε βάθος χρόνου αλλά και σύγκριση μεταξύ διαφορετικών στρωμάτων – θέσεων στ) αριθμητικές ταξινομήσεις: ποσοστώσεις ομοιοτήτων, διαφορών και βαθμός επανάληψης ίδιων τέχνεργων ζ) Πολιτισμικές ταξινομήσεις: υποσύνολα, σύνολα , αρχαιολογικοί πολιτισμοί: διακριτές ομοιότητες και χαρακτηριστικά που εμφανίζονται σε μια σειρά από θέσεις σύγχρονες μεταξύ τους μέσα σε μια γεωγραφική περιοχή. Ταξινόμηση ❑ Ο στόχος της ταξινόμησης ποικίλει ανάλογα με τους στόχους – ερωτήματα τα οποία θέτει ο αρχαιολόγος – μελετητής. ❑ Αρχαιολογική θέση: χώροι του φυσικού περιβάλλοντος οι οποίοι φέρουν ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας – το είδος των ιχνών καθώς και η σχέσεις μεταξύ τους αντανακλούν το είδος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που έλαβαν χώρα στο παρελθόν ❑ Γεωγραφική θέση: συνίσταται από το σύνολο των επιμέρους αρχαιολογικών θέσεων μια ευρύτερης γεωγραφικής ενότητας, εντός της οποίας αναπτύσσονται 1
Τυπικά
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr διάφορα οικιστικά σχήματα (= τρόπος διάταξης των οικισμών αλλά και συναφών πολιτισμικών θέσεων που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο). Η μελέτη του τοπίου επιτρέπει στους αρχαιολόγους να παρατηρήσουν τη σχέση μεταξύ διαφορετικών αρχαιολογικών θέσεων. Η συνθετική προσπάθεια ανασύστασης του τοπίου απαιτεί διεπιστημονική συνεργασία. ❑ Η άποψη της Μεταδιαδικαστικής αρχαιολογίας είναι ότι ο χώρος δημιουργείται, διαμορφώνεται (κοινωνικά) και δεν υπάρχει απλώς και εμπεριέχει. ❑ Σχήματα κατανομής οικισμών : κατανομή των οικισμών- αναγνώριση οικιστικών σχημάτων – παράγοντες που διαμορφώνουν τη «γεωμετρία» του γεωγραφικού χώρου : πυκνότητα οικισμών , κάτοικοι, δραστηριότητες κλπ. -
Ακανόνιστο ή τυχαίο: δεν αναγνωρίζεται καμία δομή στη διασπορά των οικισμών – η μη αναγνώριση μπορεί δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σχέσεις απλά οι αιτίες είναι τόσο μικρές που τα σχήματα μοιάζουν τυχαίοι – τυχαίες ανασκαφές
-
Συστάδες: οικισμοί οι οποίοι κατανέμονται με βάση την εξάρτησή τους από μια φυσική ή κοινωνική πηγή
Κανονικό : κανονική κατανομή (ομοιόμορφη) ίσες αποστάσεις μεταξύ τους – ιεραρχικό σύστημα: «αρχή μικρότερου κόστους» δηλαδή αποστάσεις από φυσική πηγή ή κοινωνικά κέντρα από τα οποία εξαρτώνται οι διάφοροι οικισμοί Φυσικό περιβάλλον ❑ Κατανομή των (οικιστικών) θέσεων σε σχέση με το περιβάλλον: με ποιους τρόπους το περιβάλλον και οι φυσικοί πόροι επιδρούν στη διασπορά των οικισμών και κατ’ επέκταση στη διαμόρφωση των οικιστικών σχημάτων. ❑ Ανασύσταση παλαιοπεριβάλλοντος: κατανόηση φυσικών πηγών που εκμεταλλεύονται οι κοινωνίες για την επιβίωση τους – ερμηνεία οικονομικών και κοινωνικών πρακτικών και αντιλήψεων στις αρχαίες κοινωνίες. -
Γεωμορφολογία: κατανόηση διαμόρφωσης των εδαφών: ιζηματογενέσεις, ανθρώπινη δραστηριότητα , ταφονομικές διαδικασίες διασποράς του αρχαιολογικού υλικού.
-
Παλαιοοικολογικές μελέτες: βλάστηση και ανασύσταση των περιβαλλοντικών συνθηκών που την ευνόησαν: κατάλοιπα φυτικών οργανισμών , διάγραμμα γύρης ειδικότερα το τελευταίο αποτελεί τη πιο σύγχρονη μέθοδο η οποία δίνει ασφαλείς πληροφορίες για την εικόνα της πανίδας μια ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής σε διαφορετικές χρονολογικές φάσεις.
-
Πανίδα: κατανόηση των ζωικών οργανισμών που ζούσαν στο παρελθόν δίνει και έμμεσες πληροφορίες για το κλίμα στο παρελθόν.
-
Κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούσαν στο παρελθόν
Ειδικότερα η ανασύσταση της βλάστησης και της πανίδας αποσκοπεί στην ανασύσταση της παλαιοοικονομίας σε συνδυασμό με τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Κοινωνική οργάνωση ❑ Η προσέγγιση της κοινωνικής οργάνωσης του παρελθόντος γίνεται μέσα από τη μελέτη της οργάνωσης του χώρου σε επίπεδο οικισμού και ευρύτερης περιοχής, των ταφονομικών δεδομένων, και του κοινωνικού ρόλου των δύο φύλων. ❑ Μορφές κοινωνικής οργάνωσης: εξελικτικά κοινωνικά συστήματα τα οποία έχουν προταθεί από τη θέση της ανθρωπολογίας – έχει πλέον ξεπεραστεί η αντίληψη ιεράρχησης των πολιτισμών στη βάση μιας εξελικτικής αντίληψης και συνθετότητας των πολιτσμών του παρελθόντος. -
Ομάδα: μικρές συγγενικές ομάδες κυνηγών , τροφοσυλλεκτών: δεν υπάρχει κοινωνική διαστρωμάτωση (σελ. 211)
-
Φυλή: κοινωνική ομάδα μεγαλύτερη του γένους – περιλαμβάνει πολλές κοινότητες που θεωρούνται ίσες μεταξύ τους και συνδέονται με βάση τη συγγένεια- μόνιμη εγκατάσταση, καλλιέργεια, κτηνοτροφία, ισοκατανομή, ανταλλαγές με βάση την αρχή της αμοιβαιότητας.
-
Φυλαρχία: συγγένεια μεταξύ φυλών, διαστρωμάτωση – δίχως την έννοια της κοινωνικής τάξης – αρχηγός ρόλος αναδιανομής αγαθών – κληρονομική εξουσία – κεντρικό σημείο αναφοράς συνεκτικό προς όλη την κοινότητα.
-
Κράτος: περίπλοκη δομή οργάνωσης – συγκεντρωτική διοίκηση – συγκέντρωση φόρων – στρατός – αρχηγός θεσπίζει νόμους επιβάλει / ή ρυθμίζει τη σχέση εξουσίας
❑ Στη πραγματικότητα οι παραπάνω κατηγοριοποιήσεις δεν μπορούν να εφαρμοστούν στη πράξη – αποτελεί μοναχά ένα πλαίσιο το οποίο χρησιμοποιήθηκε από την Διαδικαστική αρχαιολογία για να ερμηνεύσει τη ποικιλία των ανθρώπινων πολιτισμών και την πολιτισμική αλλαγή, αγνοώντας το γεγονός ότι οι κοινωνίες μπορούν να είναι συνθετότερες και πέρα από αυτό το απλουστευτικό σχήμα. Στην αντίθετη περίπτωση η Μεταδιαδικαστική Αρχαιολογία δίνει μεγαλύτερη έμφαση σε επιμέρους όψεις της καθημερινότητας των ανθρώπων που έχουν να κάνουν με τη συμβολική δομή των κοινοτήτων: διαφορές φύλων, ηλικία, κοινωνική τάξη, κοσμοθεωρία τα οποία δημιουργούν τις σχέσεις εξάρτησης και άσκησης δύναμης ,κοινωνική σύνθεση… Ανάλυση του χώρου ❑ Η άμεση παρατήρηση των κοινωνιών του παρελθόντος δεν είναι δυνατή επομένως η ανασύνθεση τους γίνεται με βάση την παρατήρηση, ερμηνεία και ανασύνθεση των υλικών καταλοίπων του ανθρώπου (κινητά και ακίνητα, ταφές, οργανικά υπολείμματα) αλλά και η κατανομή τους μέσα στο χώρο. ❑
Χωρική οργάνωση: αντανακλά την ανθρώπινη συμπεριφορά (Διαδικαστική αρχαιολογία)
-διακοινοτική οργάνωση: οργάνωση των θέσεων ή οικισμών μεταξύ τους – χωρικές σχέσεις των οικισμών στο επίπεδο μιας ευρύτερης γεωγραφικής θέσης (διάσπαρτοι οικισμοί =
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr πιθανόν καλλιεργητές της γης , κτηνοτροφία (πρωτογενής οικονομία) – σε συνθετότερα συστήματα ορισμένοι οικισμοί αναλαμβάνουν θέση αναδιανομής (διοικητικά κέντρα – έλεγχος επικράτειας). - Ενδοκοινοτική οργάνωση: οργάνωση του χώρου ενός οικισμού – κοινότητας / χωρική κατανομή των ευρημάτων / διάταξη οικισμού: κατανομή οικιών / αρχιτεκτονική μαζί με τέχνεργα αντανακλά κοινωνικά πρότυπα / ενασχόληση των κατοίκων , οικονομικές δραστηριότητες– πολυτέλεια ή ένδεια κατασκευής των οικοδομημάτων = κοινωνική διαστρωμάτωση – διαχωρισμός κοινωνικών ομάδων Ταφές ❑ τα ταφικά δεδομένα αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις τα σημαντικότερα στοιχεία για ένα πολιτισμό – ορισμένες φορές και τα μοναδικά όταν εκλείπουν άλλα υλικά κατάλοιπα ❑ Διαδικαστική Αρχαιολογία: συσχετίζει άμεσα την διαδικασία της ταφής με κοινωνικούς παράγοντες : βαθμός κοινωνικής συνθετότητας (δομή) – σχέσεις ατόμων / φύλων - κοινωνικές ιδιότητες συμβολική έκφραση μέσα από τη διαδικασία της ταφής. Η διαφοροποίηση των ταφών διακρίνεται από στοιχεία όπως: πρόθεση του νεκρού, μορφή (αρχιτεκτονική ) του τάφου, κτερισμός, βιολογικά στοιχεία του νεκρού – πληροφορίες που αντλούνται από τα σκελετικά κατάλοιπα . ❑ κατά την Μεταδιαδικαστική Αρχαιολογία υπάρχουν πρακτικά προβλήματα: α) μακροχρόνια χρήση τάφων , ανακομιδές, καύσεις,… β) οι ταφές αντανακλούν μια ιδεατή θέση του νεκρού κι όχι τη πραγματική – διαστρέβλωση ή αντιστροφή της πραγματικής εικόνας των κοινωνικών σχέσεων. Κοινωνικό ρόλος του φύλλου ❑ Οι μελέτες για το κοινωνικό φύλο δεν αναφέρεται στις βιολογικές διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών (φυσικό γένος) αλλά στον τρόπο που ιστορικά οι γυναίκες και οι άνδρες προσλαμβάνουν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τους ❑ Κάθε κοινωνία δημιουργεί τις δικές της προσλαμβάνουσες σχετικά με τη θέση και τον ρόλο των δύο φύλων – υπάρχει κίνδυνος οι αρχαιολόγοι να ερμηνεύουν με τις δικές τους προσλαμβάνουσες και αντιλήψεις τη θέση και τον ρόλο των φύλων ❑ Στόχοι: α) αποκάλυψη ιδεοληψιών στην αρχαιολογία που αφορούν το ρόλο των δύο φύλων β) ιδεολογίες που αφορούν το κάθε φύλο: σεξουαλικότητα, αναπαραγωγή, σημασία εντός της κοινωνίας του άνδρα και της γυναίκας, ο ρόλος των γυναικών στους πολιτικούς κοινωνικούς θρησκευτικούς θεσμούς.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Οικολογικές μελέτες ❑ Οι οικονομικές μελέτες στην αρχαιολογίας αφορούν στη χρήση των φυσικών πηγών και το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης των αγαθών -
Παράγοντες που αφορούν τις φυσικές πηγές και τη κατανάλωση τους: τροφοπαραγωγή, διατροφικές συνήθεις, οργάνωση διαβίωσης , τεχνολογικά μέσα, πληθυσμός (στρατηγικές επάρκειας τροφής) / οικονομία επιβίωσης
-
Πολιτική οικονομία: τρόποι με τους οποίους οι οικονομικές δραστηριότητες ενσωματώνονται στο κοινωνικό – πολιτικό σύστημα, αλλά και οι δευτερογενείς οικονομικές δραστηριότητες: εμπόριο και βιοτεχνία.
-
Σχέσεις ανθρώπινων κοινωνιών με τον φυσικό κόσμο: ο άνθρωπος θεωρείται ως ένα ζώο προσαρμοσμένο στο φυσικό περιβάλλον παράλληλα ως στοιχείο βιολογικής ισορροπίας όλων των έμβιων όντων.
-
Η Διαδικαστική αρχαιολογία ασχολήθηκε με τις οικολογικές μελέτες οι οποίες αφορούν τη διατροφή, γεωργία, κτηνοτροφία, οικόσιτα ζώα, διαθέσιμοι φυσικοί πόροι, συστήματα καλλιέργειας και χρήση γης ανάλογα με το κλίμα και τη επίδραση της φύσης, συνέπειες ανθρώπινης δραστηριότητας ως παράγοντας μεταβολής της ανθρώπινης δραστηριότητας.
-
Επομένως:Ζωοαρχαιολογικά δεδομένα σε μια ανασκαφή προσφέρουν πληροφόρηση για τα είδη των ζώων και τις ανάγκες που αυτά κάλυπταν (π.χ. βοοειδή και η εκμετάλλευση τους στο όργωμα)
-
Παλαιοβοτανολογική ανάλυση: ανάλυση των αρχαιοβοτανικών (συνήθως απανθρακωμένων) δεδομένων σημασία κάθε είδους φυτού και το κύκλο της εκμετάλλευσης του: αποθήκευση, κατανάλωση, μέρος στην ανθρώπινη δίαιτα, απαρχές εξημέρωσης κλπ
-
Φυσικοί πόροι: η διαθεσιμότητα και ποικιλία φυσικών πόρων σε μια θέση – εξάρτηση και τρόποι προσαρμογής μια κοινότητα εντός του φυσικού του χώρου: πρόσβαση σε νερό, καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ορυκτός πλούτος, θαλάσσιες πηγές – μελέτες ανάλυσης τροφοδότησης ενός χώρου(προέλευση υλικών κατανάλωσης) αλλά και μελέτες εκμετάλλευσης μιας θέσης (ποσοστά εκμετάλλευσης καλλιεργήσιμης γης – βοσκοτόπια) αλλά και προσβασιμότητα / τοπογραφία.
❖ Μορφές αρχαίων οικονομιών: τρόποι προσέγγισης α) Μαρξιστική κοινωνία – έμφαση στις σχέσεις παραγωγής: πρωτόγονες, αρχαίες, φεουδαρχικές, καπιταλιστικές – κοινωνική εκμετάλλευση και σύγκρουση , β) φορμαλιστική σχολή – έμφαση στην ανθρώπινη φύση, ότι οι αρχές της οικονομίας εκπορεύονται από τον άνθρωπο: ανταγωνισμός, αποδοτικότητα , ελάχιστο κόστος , οικονομική εκμετάλλευση του χρόνου , γ) ουσιοκρατική προσέγγιση – η οικονομία είνανι ενσωματωμένη και σε ένα κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο ειδικά σε κοινωνίες όπου δεν υπάρχουν αγορές και η παραγωγή και κατανάλωση γίνεται μέσα από οικογενειακές, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις.: Αμοιβαιότητα: ανταποδοτικές κινήσεις μεταξύ ατόμων ή ομάδων : σχέση ισότητας
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Αναδιανομή: κίνηση των αγαθών προς ένα κέντρο - αναδιανομή: συγκεντρωτικό κοινωνικό σύστημα, ύπαρξη αρχηγού Αγορά: συναντάται σε οικονομίες έξω από παραδοσιακές οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις: νόμισμα, ως το μέσο ανταλλαγής ❖ Διακίνηση αγαθών, ανταλλαγές, εμπόριο: η ανάγκη μετακίνησης των αγαθών ξεκινάει από το γεγονός ότι οι κοινωνίες δεν είναι αυτάρκεις σε πρώτες ύλες, αγρτοτικά προϊόντα, βιοτεχνικά προϊόντα, είδη πολυτελείας, εξωτικά προϊόντα. Η διακίνηση μπορεί να γίνεται σε μικρές αποστάσεις (τοπική περιοχή) ή σε μεγάλες αποστάσεις (εξωτερικό εμπόριο) ❖ Βιοτεχνική παραγωγή: αφορά τη μελέτη της εύρεσης και επεξεργασίας των πρώτων υλών καθώς και τις τεχνολογικές εφαρμογές παραγωγής βιοτεχνικών προϊόντων. Γνωστική κσι συμβολική δομή ❑ Ο υλικός πολιτισμός δομείται από νοήματα τα οποία συγκροτούν τον συμβολικό και γνωστικό περιεχόμενο του πολιτισμού: -
Κοσμολογία: αφορά τις θεωρίες για τον ορατό κόσμο τις αρχές και τις δομές του σύμπαντος. Ερμηνεία μέσω των φιλοσοφικών και επιστημονικών αντιλήψεων και θεωριών κάθε πολιτισμού
-
Θρησκεία: αντιλήψεις για υπερφυσικά όντα που συνδέονται με δοξασίες, θρησκευτικές τελετουργίες και ταφικά έθιμα
-
Ιδεολογία: αρχές και αξίες, ιδέες , ηθικές αρχές - βάσεις πάνω στις οποίες κτίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις και κοινωνίες
-
Εικονικός συμβολισμός: τρόποι απεικόνισης του ορατού κόσμου που συμπεριλαμβάνει την τέχνη – αντανακλάσεις του υπερβατικού κόσμου, της ιδεολογίας αλλά και της κοσμοθεωρίας ενός πολιτισμού.
-
Τα στοιχεία του υλικού πολιτισμού: όλα τα υλικά κατάλοιπα των πολιτισμών είναι φορείς ιδεών και νοημάτων
❑ Γνωστική Ικανότητα του ανθρώπου -
Homo Erectus: αναγνώριση τύπων εργαλείων / ύπαρξη νοητικών προτύπων για τον δημιουργό τους
-
Homo sapiens neandertalensis: αναγνώριση πρόσθετων χαρακτηριστικών όπως η ταφή των νεκρών (χωρίς κτερισμό) – δημιουργία τέχνεργνων με εγχαράξεις, χωρίς αναπαραστάσεις, δείγμα συμβολικής σκέψης
-
Homo sapiens sapiens: ο σύγχρονος άνθρωπος κυριαρχεί και επιβάλλεται εμφανίζονται νέες τεχνολογίες, συμβολικά τέχνεργα , εικονιστικός πολιτισμός μαρτυρούν προσλήψεις του φυσικού χώρου και τη παρουσία γλώσσας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr