ΕΛΠ 42 Αρχαιολογική μαρτυρία και μέθοδοι ταξινόμησης(β)

Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr

Αρχαιολογική μαρτυρία και μέθοδοι ταξινόμησης (β) 1 ❑ Ως Α.Μ. θεωρείται το σύνολο των αρχαιολογικών δεδομένων - διαφορετικά το σύνολο του αρχαίου υλικού πολιτισμού δηλαδή τα κατάλοιπα της ανθρώπινης παρουσίας σε μια περιοχή από τα πιο ταπεινά αντικείμενα μέχρι τις πιο επιβλητικές αρχιτεκτονικές κατασκευές, ναούς , βωμούς, νεκροταφεία αλλά και κατασκευές για βιοτεχνικές ή αγροτικές δραστηριότητες. Η Α.Μ. επομένως είναι το σύνολο των υλικών καταλοίπων τα οποία καταγ΄ραφονται από τους αρχσιολόγους ως δεδομένα ❑ Η Α.Μ. μπορεί να συνίσταται από τέχνεργα, κατασκευές , κτίσματα, οικοδεδομένα ❑ Σε κάθε αρχαιολογική θέση διακρίνουμε: το περιεχόμενο και τους συνδυασμούς μεταξύ διαφορετικών υλικών καταλοίπων και τη λειτουργία : οικισμοί, τελετουργικά κέντρα, νεκροταφεία, κκαταυλισμοί αλλά και εξειδικευμένες θέσεις (βιοτεχνικά κέντρα, στρατιωτικές εγκαταστάσεις). ❑ Επίσης διακρίνουμε το μέγεθος και τη μορφή καθώς και τη διάρκεια ζωής κάθε αρχαιολογικής θέσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Τούμπες στη Β. Ελλάδα, γήλοφοι με διαφορετικές φάσεις ζωής. Κάθε αρχαιολογική θέση αποτελεί τη βασική μονάδα μιας ευρύτερης (αρχαιολογικής) γεωγραφικής θέσης ❑ Η αρχαιολογική μαρτυρία αναλύεται σε απλή (πιστή αποτύπωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς) και σύνθετη: χώρος ερμηνείαςς της Διαδικαστικής και Μεταδιαδικαστικής Αρχαιολογίας. ❑ Προάγοντες διάπλασης χαρακτηρίζονται ως πολιτισμικοί γιατί ευθύνονται για την διαδικασία διαμόρφωσης της αρχαιολογικής θέσης – πρωτογενή απόθεση των αρχαίων υλικών καταλοίπων -

Κύκλος ζωής των τέχνεργων : κατασκευή, χρήση, απόρριψή

-

Τελετουργικές διαδικασίες: τέχνεργα ή κατασκευές που σχετίζονται με τελετουργικούς σκοπούς π.χ. αφιερώματα σε ναούς

-

Δραστηριότητες απόκρυψης : προσπάθεια αποθησαυρισμού πολύτιμων υλικών

-

Ενταφιασμός νεκρών: είτε με τον παραδοσιακό τρόπο είτε με τη μέθοδο της καύσης:

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Τούμπα στο Λευκαντί της Εύβοιας. ❑ Παράγοντες μετάπλασης, διακρίνονται σε πολιτισμικούς και περιβαλλοντικούς Πολιτισμικοί: 1

Τυπικά

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr

Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr -

Παράγοντες φθοράς της αρχαιολογικής μαρτυρίας όπως η επαναχρησιμοποίηση των αρχαίων καταλοίπων κινητών ή ακίνητων , αλλά και η διαταραχή των αρχαίων καταλοίπων επιφανειακή ή πλήρη διαταραχή από αρχαίους ή σύγχρονους πληθυσμούς.

-

Παράγοντες συντήρησης: όπως η ταρίχευση των νεκρών ή περιπτώσεις εμπρησμού που αλλάζει τις ιδιότητες υλικών όπως για παράδειγμα του ωμού πηλού.

Περιβαλλοντικοί -

Παράγοντες φθοράς οι οποίοι μπορούν να διακριθούν σε φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς

Χημικοί: το νερό σε διάφορες μορφές (βροχή, υγρασία ήη σε διάφορους συνδυασμούς που προκαλούν μόλυνση οξειδώσεις ( άλατα), ήλιος ως μέσω φθοράς οργανικών καταλοίπων και περιβάλλοντα με έντονα αλλατούχα συστατικά ή όξινες ουσίες. Φυσικοί: υδροδυναμική κίνηση νερού (π.χ. πλημμύρες), ηλιακή θερμότητα (πρόκληση συστολών διαστολών ρηγματώσεων), εναλλαγή υγρασίας – ξηρασίας, τήξη και πήξη, άνεμος Βιολογικοί -

Μικροοργανισμοί, πωματοφάγα ζώα, και γενικότερα το πέρασμα ζώων προκαλούν καταστροφές

-

Παράγοντες συντήρησης:

Χημικοί: σε ορισμένες συνθήκες διάφορες χημικές ουσίες είναι ικανές να διατηρήσουν διάφορα υλικά όπως οργανικές ύλες ή μέταλλα (ασβεστολιθικά πετρώματα) Φυσικοί: η απανθράκωση διατηρεί φυτικές ύλες , ωμό πηλό, μικροπεριβάλλοντα σπηλαίων (σταθερές συνθήκες), ξηρά ή ψυχρά περιβάλοντα, ή αναερόβια περιβάλλοντα (λίμνες, θάλασσα, βάλτοι και γενικότερα χώροι που δεν εκτίθενται στο οξυγόνο ώστε να αναπτυχθούν μικροοργανισμοί Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι πυραμίδες ή ο άνθρωπος των πάγων κ.α ❑ Το Αρχαιολογικό Πλαίσιο: κάθε αρχαιολογικό εύρημα δεν αποτελεί μεμονωμένο ή ανεξάρτητη μονάδα αλλά εντάσσεται σε ένα οργανωμένο πλαίσιο χώρου και χρόνου: Το αρχαιολογικό πλαίσιο αποτελεί την ακριβή θέση το υ ευρήματος στο χώρο και στον χρόνο μαζί με το άμεσο περιβάλλον του.

-

Η σημασία του αρχαιολογικού πλαισίου είναι το στοιχείο που διακρίνει την επιστημονική αρχαιολογία από την ψευδοαρχαιολογία. Επομένως η μελέτη των συνευρημάτων, επομένως του γενικότερου περιβάλλοντος εντός του οποίου εντοπίστηκε το αρχαίο αντικείμενο συμβάλλει στην κατανόηση του, στην ερμηνεία του, αλλά και την γνώση για την ανθρώπινη ζωή , δηλαδή τις συνθήκες ζωής αλλά και τη συμπεριφορά του ανθρώπου.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr

Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr -

Πρωτογενές αρχαιολογικό πλαίσιο: πρόκειται για τις συνθήκες εντοπισμού όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τις ίδιες τις συνθήκες ενταφιασμού του (παράγοντες διάπλασης: π.χ. ασύλητοι αρχαίοι τάφοι.

-

δευτερογενές αρχαιολογικό πλαίσιο: συνθήκες εντοπισμού των αρχαιολογικών ευρημάτων σε διαταραγμένα περιβάλλοντα και στη συνέχεια από παράγοντες μετάπλασης της αρχαιολογική μαρτυρίας.

❑ Παράγοντες διαμόρφωσης αρχαιολογικού πλαισίου: -

Περίβλημα ή μήτρα: είναι το υλικό (απόθεση ή στρώμα) που περικλείει και συγκρατεί τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις το υλικό αυτό είναι φυσικό ( χώμα, λάσπη , άμμος, νερό…) ή προϊόν ανθρώπινης δραστηριότητας (οικοδομικά υλικά, πρώτες ύλες ,απορρίμματα). Κατανόηση του περιβλήματος συνεισφέρει σημαντικά για τις συνθήκες αλλά και τα κίνητρα ενταφιασμού

-

Προέλευση: πρόκειται για τον ακριβή προσδιορισμό τη θέσης ενός αρχαιολογικού ευρήματος σε οριζόντιο και κάθετο προσδιορισμό εντός του περιβλήματος. Η καταγραφή του σε οριζόντια και κάθετη διάσταση βοηθά στη συσχέτιση του με άλλα παρακείμενα αντικείμενα συνήθως μέσα στο ίδιο περίβλημα.

-

Η οριζόντια σχέση χώρου που διατηρεί ένα αρχαιολογικό εύρημα σε μια αρχαιολογική θέση βασίζεται στην αρχή της συσχέτισης, σύμφωνα με την οποία αντικείμενα τα οποία βρίσκονται στην ίδια οριζόντια σχέση, εντός του ίδιου περιβλήματος, θεωρούνται σύγχρονα .

-

Η κάθετη σχέση (χρόνου) ενός αρχαιολογικού ευρήματος σε μια αρχαιολογική θέση στηρίζεται στην αρχή της επαλληλίας (βλ. γεωλογική επιστήμη) σύμφωνα με την οποία τα διάφορα στρώματα της γης είναι τοποθετημένα διαδοσχικά με τα κατώτερα να είναι αρχαιότερα και τα ανώτερα νεότερα. Η αρχή της επαλληλία καθορίζει την αρχαιολογική στρωματογραφία

❑ Η στρωματογραφία (stratigraphy) είναι η μελέτης της επάλληλης διάταξης των αποθέσεων ή στρωμάτων (διαστρωμάτωση) σε μία αρχαιολογική θέση. ❑ Τα στρώματα μπορεί ένα είναι συγχρόνως φυσικά ή πολιτισμικά ή μόνο γεωλογικά (εγκατάλειψη) ❑ ανάλογα με τις συνθήκες (φυσικές ή πολιτισμικές) τα διάφορα στρώματα ποικίλουν σε πάχος , σύσταση, περιεχόμενο, χρώμα ❑ κλειστό στρώμα: αποτέλεσμα αδιατάρακτης πρωτογενούς δραστηριότητας , τα οποία παρέμειναν άθικτα κατά την πρώτη στιγμή της αρχικής τους διάπλασης ❑ διαταραγμένο στρώμα: πρόκειται για παράγωγα δευτερογενούς δραστηριότητας – μετά της πρωτογενή διάπλαση τους υπέστησαν διαταραχές (ανθρώπινη ή φυσική δραστηριότητα) , π.χ. σύληση τάφων αλλά και κατά τη διενέργεια εργασιών στην επιφάνεια της γης, βαριά αντικείμενα διεισδύουν από μαλακότερα ανώτερα στρώματα σε βαθύτερα μέχρι να συναντήσουν σκληρά στρώματα.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr

Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr -

Τα διαταραγμένα στρώματα τα συναντούμε σε βαθιές επιχώσεις όπου και δημιουργείται μια σύνθετη διαστρωμάτωση, η ερμηνεία της οποία είναι ιδιαίτερα δύσκολη από τους αρχαιολόγους.

❑ στις σύνθετες διαστρωματώσεις υπάρχουν και αυτοτελείς στρωματογραφικές ενότητες τις οποίες και αποχωρίζουν οι αρχαιολόγοι από τις υπόλοιπες και το μελετούν ξεχωριστά ως ένα ενιαίο σύνολο (ομάδα) ❑ Το βάθος μιας διαστρωμάτωσης εξαρτάται από τη φύση της θέσης, το χρονικό διάστημα χρήσης της θέσης. ❑ η θέση κάθε στρώματος προσφέρει μια σχετική χρονολόγηση με βάση τηςν αρχή της επαλληλίας, ενώ για τη απόλυτη χρονολόγηση χρησιμοποιείται το ίδιο το περιεχόμενο – δείγμα εδάφους, κτίσματα, οικοδεδομένα, τέχνεργα (κυρίως κεραμική) για το προσδιορισμό του terminus ante quem ( = τα όριο μετά το οποίο ή η χρονολογία κατά την οποία ή μετά της οποία δημιουργήθηκε το εξεταζόμενο στρώμα π.χ. η παρουσία των νομισμάτων μέσα σε ένα κλειστό σύνολο.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr

Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Πιθανά θέματα ανάπτυξης ❑ Δώστε τον γενικό ορισμό της αρχαιολογικής μαρτυρίας. ❑ Σχολιάστε τους παράγοντες διάπλασης και μετάπλασης της αρχαιολογικής μαρτυρίας. ❑ Σχολιάστε τις βασικές αρχές της επαλληλίας και της συσχέτισης και πώς καθορίζουν την αρχαιολογική μαρτυρία σε μια αρχαιολογική θέση. Για να τεκμηριώστε την απάντηση σας δώστε παραδείγματα εφόσον το κρίνετε απαραίτητο. ❑ Σχολιάστε τις αρχαιολογικές έννοιες: αρχαιολογικό πλαίσιο και στρωματογραφία ❑ Τι σημαίνουν οι εκφράσεις: «κλειστό σύνολο» και «διαταραγμένη στρωματογραφία». ❑

Τι είναι η «οικονομική αρχαιολογία;» Σχολιάστε με συντομία την «οικονομία της επιβίωσης» και την «πολιτική οικονομία».

❑ Πώς μπορούν οι αρχαιολόγοι να μελετήσουν την κοινωνική οργάνωση των προϊστορικών κοινωνιών; Αναφερθείτε στις μορφές της αρχαιολογικής μαρτυρίας, καθώς και σε άλλες πηγές που βοηθούν στη μελέτη αυτή και δώστε ενδεικτικά παραδείγματα.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr