Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ 5.1 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 5.1.1 Ποίηση ή έμμετρος λόγος Τα θέματα της αρχαίας ελληνικής ποίησης Η αρχαία ελληνική ποίηση αντλούσε τα περισσότερα θέματά της από την ελληνική μυθολογία. Οι μεγάλοι θεματικοί άξονες της ελληνικής μυθολογίας αφορούσαν: α) τις σχέσεις και τη δράση των θεών, β) τη δράση των ανθρώπων της ηρωικής εποχής. Η σημασία του μέτρου στην αρχαία ελληνική ποίηση Το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής λογοτεχνίας είναι ότι αυτή ήταν έμμετρη, δηλαδή στη σύνταξη των στίχων λάμβανε υπόψη της ένα μέτρο που της έδινε ρυθμό. Αυτός ο ρυθμός οφειλόταν στην εναλλαγή μακρόχρονων και βραχύχρονων συλλαβών (προσωδία) προς την οποία έπρεπε να συμμορφώνονται οι λέξεις του ποιητή. Κατηγορίες της αρχαίας ελληνικής ποίησης Οι κατηγορίες της αρχαίας ελληνικής ποίησης είναι: •
Επική ποίηση: Η αρχαία ελληνική επική ποίηση, έπος ή εποποιία, χρησιμοποιούσε ως μέτρο το εξάμετρο και διακρινόταν σε δύο είδη: ✓ το ηρωικό έπος, που εξιστορούσε θαυμαστές πράξεις ηρώων ή θεών από θρυλικό και απώτατο παρελθόν. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η Οδύσσεια και η Ιλιάδα του Ομήρου που, κατά πάσα πιθανότητα, έχουν συνταχθεί περί το δεύτερο μισό του 8ου π.Χ. αιώνα. ✓ το διδακτικό έπος. Το είδος αυτό συνδέθηκε με τον Ησίοδο (700 π.Χ.), τα έργα του οποίου αποκαλούνται διδακτικά γιατί ως σκοπό τους είχαν να διδάξουν και όχι να συγκινήσουν. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι η Θεογονία και το Έργα και Ημέραι.
•
Ελεγειακή ποίηση: Τα ελεγειακά ποιήματα χαρακτηρίζονταν από συντομία και αποτελούνταν από ένα ή περισσότερα δίστιχα. Ανάλογα με το περιεχόμενό [62] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr της και το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτελούνταν η ελεγεία διακρίνεται σε: ✓ παραινετική (πολεμική, πολιτική, γνωμική), ✓ συμπονετική, ✓ ερωτική και προσωπική, ✓ θρηνητική, ✓ αναθηματική και ✓ φιλοσοφική. •
Ιαμβική ποίηση: Αυτό το είδος ποίησης βασιζόταν στο ιαμβικό μέτρο, το οποίο περιελάμβανε ιάμβους ή τροχαίους. Πιστεύεται ότι αυτός που καθιέρωσε τους αυστηρούς κανόνες του ιαμβικού μέτρου ήταν ο Αρχίλοχος ο Πάριος. Η ιαμβική ποίηση έκανε θέμα της τον ψόγο, τον χλευασμό και την εξύβριση. Επρόκειτο για μία καυστική σάτιρα με άσεμνη φρασεολογία που είχε σκοπό να διασκεδάσει.
•
Λυρική ποίηση: Τα κύρια χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης ήταν: ✓ χρησιμοποιούσε στροφές και μια μεγάλη ποικιλία από μέτρα. ✓ παρουσιαζόταν πάντα με τη μορφή ωδής, δηλαδή άσματος ✓ συνοδευόταν από ενόργανη μουσική. ✓ διέθετε ένταση και πάθος. Η λυρική ποίηση διακρινόταν σε δύο διαφορετικά είδη: ✓ τη μονωδία ή μονωδιακή λυρική ποίηση, που είχε έντονα ιδιωτικό χαρακτήρα και οι ωδές της εξέφραζαν με χαρακτηριστικό πάθος τις σκέψεις και τα έντονα προσωπικά συναισθήματα του δημιουργού της. Η μονωδία έφθασε στην ακμή της τεχνικής της τελειότητας με τους διάσημους Λέσβιους ποιητές Αλκαίο και Σαπφώ (600 π.Χ.). ✓ τη χορική ποίηση, που είχε καθαρά δημόσιο χαρακτήρα και συνδεόταν με διάφορες θρησκευτικές γιορτές ή με σημαντικές γιορτές και τελετές. Ο γνωστότερος ποιητής της χορικής ποίησης ήταν ο Πίνδαρος (460 π.Χ.). ✓
Οι αλεξανδρινοί ποιητές [63] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Η τελευταία πολύ δημιουργική περίοδος της αρχαίας ελληνικής ποίησης ταυτίστηκε με μια σειρά ποιητές που έζησαν στην Αλεξάνδρεια κατά την ελληνιστική περίοδο. Μερικοί από αυτούς ήταν ο Απολλώνιος ο Ρόδιος (245 π.Χ.), Ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος (250 π.Χ.) και ο Θεόκριτος ο Συρακούσιος (270 π.Χ.). 5.1.2 Πεζός λόγος Ο πεζός λόγος περιελάμβανε: Την ιστορία: Τα αρχαιότερα πεζά έργα που σώζονται είναι οι ιστορίες που γράφτηκαν από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη (5ος π.Χ. αιώνας). Ο Ηρόδοτος (485 / 421 – 413 π.Χ.) εισήγαγε τον όρο ιστορία. Στο έργο του διηγείται τον πόλεμο μεταξύ Ελλήνων και Περσών. Στόχος του είναι να διαφυλάξει τη μνήμη των μεγάλων έργων των Ελλήνων και των ξένων και η μέθοδός του είναι η υποβολή ερωτήσεων σε καλά πληροφορημένους ανθρώπους και η καταγραφή όλων όσων του ανέφεραν. Ο Θουκυδίδης ο Αθηναίος (460 – 390 π.Χ.) αφηγήθηκε λεπτομερώς την ιστορία του πελοποννησιακού πολέμου. Το έργο του δεν περιορίζεται στην πραγματολογική ανάλυση αλλά περιγράφει και τα ανθρώπινα πάθη και φιλοσοφεί διαρκώς για τη φύση των ανθρώπων και των κοινωνιών τους. Τη ρητορική: Σημαντικό είδος του αρχαίου ελληνικού πεζού λόγου ήταν και η ρητορική. Αυτό που οδήγησε στην καλλιέργεια της ρητορικής ως λογοτεχνικού είδους ήταν ο χαρακτήρας της δημόσιας ζωής στην αρχαία Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. Οι δάσκαλοι της ρητορικής τέχνης ήταν οι σοφιστές. Υπήρχαν τρία είδη ρητορικών λόγων: ➢ δικανικοί λόγοι, που εκφωνούνταν στα δικαστήρια ➢ συμβουλευτικοί λόγοι, που εκφωνούνταν στη βουλή ή στην εκκλησία, ➢ πανηγυρικοί ή επιδεκτικοί λόγοι, που απαγγέλλονταν σε γιορτές και επίσημες τελετές. Ο Λυσίας ήταν ο μεγαλύτερος συγγραφέας δικανικών λόγων, ενώ ο κατεξοχήν ρήτορας της αρχαιότητας ήταν ο κορυφαίος Αθηναίος πολιτικός Δημοσθένης. Το μυθιστόρημα: Το μυθιστόρημα ή μύθος ήταν μία φανταστική αφήγηση σε πεζό λόγο. Πιθανότατα το είδος αυτό αναπτύχθηκε κατά την περίοδο ειρήνης [64] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr και ευημερίας που ταυτίζεται με την ακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το περιφημότερο από αυτά τα έργα είναι το ποιμενικό μυθιστόρημα Τα κατά Δάφνιν και Χλόην του Λόγγου (300 π.Χ.).
[65] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr