Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 5.2 ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ 5.2.1 Καταγωγή του αρχαίου δράματος Πιθανότατα η τραγωδία και η κωμωδία προήλθαν από ιεροτελεστίες που αποτελούσαν μέρος της λατρείας του Διονύσου. Σε αυτές ένας χορός με ενδυμασία Σατύρων ή τράγων έψαλλε τον διθύραμβο και ένας κορυφαίος του χορού άνοιγε μαζί τους διαλόγους ψάλλοντας μόνος. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από τα ακόλουθα: ✓ Τέτοιου τύπου τελετές αποτελούν συνηθισμένο εθνολογικό φαινόμενο σε όλο τον κόσμο. ✓ Ο χορός παίζει σπουδαίο ρόλο στο αρχαίο ελληνικό δράμα. ✓ Οι Σάτυροι έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στους αγώνες αρχαίου δράματος και απεικονίζονται συχνά σε αρχαία αγγεία. ✓ Στην Αθήνα η τραγωδία και η κωμωδία αποτελούσαν από την αρχή μέρος της λατρείας του Διονύσου. 5.2.2 Οργάνωση και χαρακτήρας του αρχαίου δράματος Οι δραματικοί αγώνες Η τραγωδία και η κωμωδία παριστάνονταν στην Αθήνα στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, τα Μεγάλα Διονύσια και τα Λήναια. Στο πλαίσιό τους οργανώνονταν αγώνες κωμωδίας και τραγωδίας. Στα Μεγάλα Διονύσια καθένας από τρεις τραγικούς ποιητές αγωνίζονταν με τέσσερα δράματα, τρεις κωμωδίες και ένα σατυρικό δράμα. Η παράσταση του αρχαίου δράματος Τόπος των παραστάσεων του αρχαίου δράματος ήταν τα υπαίθρια ημικυκλικά θέατρα, στα οποία οι θεατές μπορούσαν να φθάσουν τις 15.000, άνδρες και γυναίκες. Οι ηθοποιοί ή υποκριτές ήταν όλοι άνδρες. Οι κωμικοί υποκριτές για να γεννήσουν έντονη κωμική εντύπωση είχαν υπερβολική σωματική διάπλαση και μέχρι τον 4ο π.Χ. και αιώνα τεχνητά γεννητικά όργανα. Δομή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας Κάθε τραγωδία αρχίζει με έναν πρόλογο στον οποίο παρουσιάζεται η υπόθεση του έργου. [66] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Η πάροδος είναι το άσμα που ψάλλει στη συνέχεια ο χορός. Ακολουθούν τα επεισόδια, δηλαδή τα μέρη του έργου που περιέχουν τους διαλόγους μεταξύ των υποκριτών. Τα επεισόδια χωρίζονται μεταξύ τους από τα άσματα του χορού που ονομάζονται στάσιμα. Το έργο τελειώνει με την έξοδο. Δομή της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας Η αρχαία ελληνική κωμωδία περιλαμβάνει τέσσερα μέρη: ▪
Το πρώτο μέρος ή πρόλογος είναι ένα είδος μικρού δράματος, στο τέλος του οποίου διαμορφώνεται μία αντίθεση από την οποία μπορεί να ξεπηδήσει η δράση.
▪
Το δεύτερο μέρος εκτείνεται από την πάροδο (το πρώτο άσμα του χορού κατά την είσοδό του στην ορχήστρα) μέχρι την παράβαση (άσμα του χορού στραμμένο προς τους θεατές). Στο μέρος αυτό εντάσσεται ο αγών (συνομιλία ή διένεξη μεταξύ δύο συνομιλητών που υποστηρίζουν αντίθετες απόψεις σχετικά με το κρίσιμο θέμα του έργου).
▪
Το τρίτο μέρος, που παρουσιάζει σε μικρογραφία την κατάσταση των πραγμάτων όπως διαμορφώθηκαν μέχρι στιγμής.
▪
Το τέταρτο μέρος αποτελείται από διαλογικές σκηνές και το έργο τελειώνει με την έξοδο, η οποία συνίσταται σε μία εύθυμη πομπή.
Υποθέσεις αρχαίου δράματος Τα θέματα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας αντλούνταν συνήθως από την ελληνική μυθολογία και αναφέρονταν στις πράξεις των χαρακτήρων των ηρωικών χρόνων. Η τραγωδία ασχολούνταν με τις τρομερές όψεις της ανθρώπινης ζωής, όπως π.χ. η ιεροσυλία, η ανθρωποθυσία, η αιμομιξία, κ.λπ. Οι ήρωες καταδιώκονται και απειλούνται από δουλεία ή θάνατο. Στόχος της τραγωδίας είναι να προκαλέσει στους θεατές συναισθήματα ελέους ή φόβου, ώστε να επέλθει η κάθαρση. [67] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Το ύφος του αρχαίου δράματος Στο αρχαίο ελληνικό δράμα υπήρχε μεγάλη επισημότητα, μεγαλοπρέπεια και συμβατικότητα, χωρίς να υπάρχει κανένα περιθώριο για ρεαλισμό. Στο αρχαίο ελληνικό δράμα: o οι στίχοι ήταν έμμετροι o η μουσική ήταν σημαντική και συντελούσε στην επισημότητα της παράστασης, δημιουργώντας μία απόσταση μεταξύ αυτής και της καθημερινής ζωής o ο χορός μιμούνταν τη δράση, που περιέγραφε με ορχηστρικές κινήσεις o επιβάλλονταν κάποιοι περιορισμοί στον τρόπο με τον οποίο ο τραγικός ποιητής παρουσίαζε την ιστορία του, όπως το γεγονός ότι δεν αναπαριστάνονταν σχεδόν ποτέ επί σκηνής βίαια γεγονότα. 5.2.3 Οι αρχαίοι Έλληνες δραματουργοί Ο πρώτος γνωστός δραματουργός ήταν ο Θέσπις, ο οποίος ασχολήθηκε με την τραγωδία και εισήγαγε τη συστηματική χρήση της μάσκας και του πρώτου υποκριτή. Ο Αισχύλος ήταν ο κυριότερος τραγικός ποιητής στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. Ο Αισχύλος θεωρείται δημιουργός της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας για του εξής λόγους: α) εισήγαγε έναν δεύτερο υποκριτή στη σκηνή, β) τελειοποίησε τη θεατρική μέθοδο, γ) έδωσε μεγαλοπρέπεια στις ενδυμασίες. Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά της αισχύλειας τραγωδίας είναι: 1) Η έμφαση που δίνει στα μεγαλύτερα προβλήματα του ανθρώπινου γένους, στον πόλεμο και στο έγκλημα. 2) Η σπουδαιότητα του χορού, που είναι στενά συνδεδεμένος με τη δράση των υποκριτών και καμιά φορά έχει την κύρια δράση στο έργο. Ο Σοφοκλής (496 – 406 π.Χ.) θεωρείται ο πιο πετυχημένος τραγικός ποιητής, εισάγοντας τις ακόλουθες καινοτομίες: προσέδωσε μεγάλη αίγλη στον σκηνικό διάκοσμο, πρόσθεσε έναν τρίτο υποκριτή [68] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr αύξησε τον αριθμό των χορευτών στο έργο του το δράμα αποτελεί ένα αυτοτελές έργο. Τα δύο κύρια χαρακτηριστικά των τραγωδιών του Σοφοκλή είναι: 1) Η έμφαση στην πάλη που διεξάγει ένα ιδανικό άτομο ενάντια στο πεπρωμένο. 2) Η ανάπτυξη της δράσης και η έλλειψη συμμετοχής του χορού. Ο Ευριπίδης (485 – 406 π.Χ.), του οποίου οι τραγωδίες διακρίνονται: ➢ για τους προλόγους τους ➢ για την έκβασή τους, όπου ένας από μηχανής θεός επιτρέπει στους πρωταγωνιστές να βγουν από τη δύσκολη θέση, ➢ για τη χρήση διαφόρων τεχνασμάτων ➢ για τις πολλαπλές αναλύσεις και τα ηθικά και φιλοσοφικά μηνύματα του έργου του. Άλλα χαρακτηριστικά της τραγωδίας του Ευριπίδη είναι: ➢ το ενδιαφέρον για τον συνηθισμένο άνθρωπο, τις σκοτεινές πτυχές της ψυχής του και τα πάθη που τον κατέχουν ➢ η σπουδαιότητα της δράσης και η αδιαφορία του χορού. Ο Αριστοφάνης (445 – 386 π.Χ.) θεωρείται ο εκπρόσωπος της αρχαίας κωμωδίας. Στα περισσότερα από τα έργα του χρησιμοποιούσε τέσσερις υποκριτές. Τα έργα του είναι μαχητικά, στα οποία σατιρίζει αμείλικτα την αθηναϊκή δημοκρατία και τους εξέχοντες άνδρες της εποχής του. Ο Μένανδρος (342 – 292 π.Χ.) ήταν ο δημοφιλέστερος κωμικός ποιητής των ελληνιστικών και μετέπειτα χρόνων και θεωρείται ο κυριότερος εκπρόσωπος της λεγόμενης νέας αττικής κωμωδίας. Στα έργα του ο χορός έχει πάψει να παίζει ενεργό ρόλο, η αισχρολογία έχει εγκαταλειφθεί και η υπόθεση στηρίζεται σε ζωηρά επεισόδια της καθημερινής πραγματικότητας.
[69] H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr