Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
6ο Πρώιμοι νεότεροι χρόνοι – οι ευρωπαϊκές κοινωνίες Κεφάλαια Παλαιοί και νέοι αριστοκράτες: Ανακατατάξεις στο σώμα των ευγενών (6.1.) ................ 1 Παλαιοί και νέοι αριστοκράτες: Παλαιότερη αριστοκρατία και δικαιώματα .................... 3 Οι Αστοί (6.2.)........................................................................................................................... 4 Οι Ευρωπαίοι χωρικοί κατά τη διάρκεια της πρώιμης νεότερης περιόδου (6.3.) ................ 6 Η προσέγγιση της φτώχειας κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο (6.4.) ............................. 7
Παλαιοί και νέοι αριστοκράτες: Ανακατατάξεις στο σώμα των ευγενών (6.1.) Από το 1450 και έπειτα, η συνέχιση των πολέμων είχε προκαλέσει αύξηση στους κατόχους τίτλων ευγενείας. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην ταύτιση των ευγενών με την πολεμική δραστηριότητα. Παράλληλα οι ευγενείς ήταν και κάτοχοι γης, η οποία εξακολουθούσε να αποτελεί βασικό τους εισόδημα. Επίσης είχαν το δικαίωμα άσκησης εξουσίας στην επικράτειά τους. Άρα από τα παραπάνω συμπεραίνουμε τις βασικές συνιστώσες αριστοκρατίας: πόλεμος, κατοχή γης, εξουσία-δικαιοδοσία.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
τις
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο οι αριστοκράτες διατηρούν σειρά προνομίων που τους είχε παραχωρήσει ο βασιλιάς κατά τη μεσαιωνική περίοδο: Αποχή από τις φορολογικές τους υποχρεώσεις Δικαίωμα οπλοφορίας Εκδίκαση υποθέσεών τους από δικαστικούς που είχαν την ίδια κοινωνική θέση Κατοχή οικοσήμου Οι εξελίξεις σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο επιφέρουν αλλαγές και στο επίπεδο της αριστοκρατίας. Τα βασικότερα προβλήματα ήταν τα εξής: Η κεντρική εξουσία σταδιακά ισχυροποιείται Κερδίζει έδαφος και δύναμη μια νέα κοινωνική τάξη: εκείνη των εμπόρων Η αριστοκρατία εξ αίματος χάνει σταδιακά σε κύρος και δύναμη καθώς οι ευγενείς (μέσω βασιλικών παραχωρήσεων) αυξάνονται Κατά το 16ο αιώνα σταδιακά αυξάνεται ο αριθμός των ευγενών επειδή η βασιλείς αρχίζουν να μοιράζουν τίτλους ευγενείας: είτε επιδιώκοντας να αποκτήσουν συμμάχους και υποστήριξη, είτε επιθυμώντας να αυξήσουν το εισόδημά τους. Στα μέσα του 16ου αιώνα έχουμε διάφορα είδη αριστοκρατίας: Εκείνη της τηβέννου την οποία αμφισβητεί η παραδοσιακή, φεουδαρχική αριστοκρατία) Εκείνη του πλούτου (η ανερχόμενη δύναμη, που ήταν αστικής προέλευσης) Οι παραδοσιακοί αριστοκράτες πίστευαν πως η «ευγένεια» κληρονομείται και δεν παραχωρείται. Ο βασιλιάς μπορεί να δώσει κάποιον τίτλο, όμως αυτός ο τίτλος δεν ε κάνει αριστοκράτη. Δημιουργείται πόλωση. Οι παραδοσιακοί ευγενείς προσπαθούν να διαφυλάξουν την τάξη τους. Δίνεται έμφαση στην κληρονομικότητα, στον τρόπο ζωής, τη συμπεριφορά και τα (διαφορετικά) καταναλωτικά πρότυπα. Αλλά και την καταγωγή τους από κάποια H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
παλαιότερη γοτθική ή φραγκική οικογένεια Το γεγονός αυτό δημιουργεί πεποιθήσεις που βασίζουν την αριστοκρατία στην κληρονομικότητα και θεωρούν ως προαπαιτούμενο την καταγωγή.
Παλαιοί και νέοι αριστοκράτες: Παλαιότερη αριστοκρατία και δικαιώματα Με την ανάδυση της αριστοκρατίας του πλούτου και την παραχώρηση τίτλων ευγενείας από τους βασιλείς σε ανερχόμενους αριστοκράτες, τα μέλη της παλαιότερης αριστοκρατίας επιχείρησαν να ισχυροποιήσουν θεσμικά τη θέση τους και να διαφοροποιηθούν από τη νέα (ανερχόμενη) αριστοκρατία. Όσοι ανήκαν στην παλαιότερη αριστοκρατία, έκαναν επίκληση στην ευγενική τους καταγωγή (αναφέροντας παλαιές γοτθικές ή φραγκικές αριστοκρατικές οικογένειες) όπως και σε κώδικες συμπεριφοράς, διατροφής και καταναλωτικές συνήθειες. Αντλούσαν τη δύναμή τους από το "μονοπώλιο της βίας" (εξαιτίας της κατοχής όπλων ή της ηγεσίας των στρατιωτικών τμημάτων) δικαίωμα που σταδιακά, με την ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας κυρίως στη Δυτική Ευρώπη αρχίζει να εκλείπει καθώς η κεντρική εξουσία (η μοναρχία) ήθελε να ελέγξει τις φυγόκεντρες τάσεις και να ισχυροποιήσει την κεντρική εξουσία, Σταδιακά άρχισαν να αναδύονται τα εθνικά κράτη, που επιχείρησαν να περιορίσουν τη βια της αριστοκρατίας, περιορίζοντάς τη στα όρια του εθνικού στρατού, H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
κίνηση που δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία μέχρι τις αρχές του 17ου Εκτός από τη βία η παραδοσιακή αριστοκρατία είχε και το μονοπώλιο του πλούτου. Μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, πλεύσιμους ποταμούς, Ο πλούτος ήταν κληρονομικός και ήταν απόδειξη ευγενούς καταγωγής σε αντίθεση με τον πλούτο που είχε αποκτηθεί μέσα από επαγγελματικές δραστηριότητες.. Βέβαια παρά το γεγονός ότι η ενασχόληση της αριστοκρατίας με το εμπόριο ή των κατασκευαστικό τομέα επιτρεπόταν ακόμα και με νόμο (π.χ. Γαλλία) τόσο το 16ο όσο και το 17ο αιώνα η αριστοκρατία εξακολουθούσε να είναι συνδεδεμένη με τη γη.
Οι Αστοί (6.2.) Η νέα αριστοκρατία κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο Η αστική τάξη αποτελεί το μεσαίο κοινωνικό στρώμα, ενώ συχνά αναφέρονται επίσης με το όνομα "μέση ελίτ"· είναι δηλαδή οι μη αριστοκρατικές ελίτ τόσο των πόλεων όσο και τις υπαίθρου. Αν περιγράφαμε πολύ απλά την οικονομική φύση αυτής της τάξης θα λέγαμε οτι πρόκειται για μία τάξη που βρίσκεται ανάμεσα σ εκείνη που μάχεται για την επιβίωσή της και εργάζεται και στους ευγενείς που όπως σημειώσαμε και σε προηγούμενο μάθημα θεωρούν "μιαρές" κάθε είδους χειρωνακτικές δραστηριότητες. Η κινητικότητα της Μεσαίας Τάξης Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα η άνοδος τμημάτων της Μεσαίας Τάξης είναι δεδομένη. Μπορούσε κάποιος να εισέλθει στην τάξη της αριστοκρατίας με δύο τρόπους: είτε ως κτηματίας/ είτε ως έμπορος Όσοι είχαν αποκτήσει χρήματα από το εμπόριο, θέλουν τώρα να διασφαλίσουν τη νέα τους κοινωνική θέση αλλά και να αυξήσουν την πολιτική τους επιρροή. Μαζί με την επιρροή της αστικής τάξης αυξάνεται και η επιρροή των αστικών κέντρων για την (ανερχόμενη) εθνική οικονομία Είναι η περίοδος που συνδυάζεται με την πτώση της παραδοσιακής αριστοκρατίας. Η κοινωνική κινητικότητα της μεσαίας τάξης, απειλεί την προνομιούχο θέση της αριστοκρατίας Σταδιακά άρχισαν να γίνονται και μεικτοί γάμοι (ανάμεσα σε άρρενες H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
απογόνους της αριστοκρατίας του ξίφους και θηλυκούς εκείνης της τηβέννου, σπανιότατα το ανάποδο). Φυσικά δεν ήταν γενικός κανόνας ολόκληρης της Ευρώπης, αφού σε ορισμένες περιοχές της (Αγγλία) η κινητικότητα ήταν πιο εύκολη: αρκούσε η αποστροφή προς τις χειρωνακτικές εργασίες, η επιβλητικότητα και οι καλοί τρόποι. Η προδοσία της αστικής τάξης Ο ρόλος της αστικής τάξης στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας ήταν ιδιαίτερα σημαντικός καθώς αποτελούσε τη μόνη τάξη που μπορούσε να επανεπενδύσει κεφάλαια στην οικονομία. Η εμπορική και οικονομική ζωή των ευρωπαϊκών κρατών ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την τάξη αυτή. Στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα τα κεφάλαια των μεσαίων τάξεων ενεργοποιήθηκαν, στηρίζοντας την οικονομία της Αγγλίας και της Ολλανδίας. Αυτή ήταν η κοινωνική πραγματικότητα μέχρι να εμφανιστεί "η προδοσία της αστικής τάξης", όπως χαρακτηρίστηκε από κάποιους ιστορικούς. Να ξεκαθαριστεί πώς σαν όρος είναι ανακριβής και α-ιστορικός Τι ακριβώς ήταν αυτό; Πώς δημιουργήθηκε; Στην πραγματικότητα ο γιος κληρονομώντας μεγάλη περιουσία από τον πατέρα και το επάγγελμά του θεωρούσε πιο "ταιριαστό" να γίνει gentleman παρά να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του στις εμπορικές δραστηριότητες. Άλλοι παράγοντες:
αδυναμία ελέγχου τις οικονομικές συνθήκες υπο τις οποίες δραστηριοποιούνταν
περιορισμός τους από το πολιτικό περιβάλλον (ιδιαίτερα στην ανατολική Ευρώπη)
επιθυμία επενδύσεων σε άλλους τομείς
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Οι Ευρωπαίοι χωρικοί κατά τη διάρκεια της πρώιμης νεότερης περιόδου (6.3.) H οικονομία κατά το 16ο αιώνα εξακολουθούσε να στηρίζεται κατά βάση στη γεωργική παραγωγή Ο αγροτικός πληθυσμός αποτελεί τα 2/3 του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Η καλλιεργήσιμες εκτάσεις αυξάνονται: αποψίλωση δασικών, επιχωματώσεις παράκτιων περιοχών. αποξήρανση ελών, καθώς ο πληθυσμός ήταν μεγαλύτερος από της καλλιεργήσιμες και προς εκμετάλλευση εκτάσεις. Ενώ τον 17ο η αρνητική αντιμετώπιση/απεικόνιση του αγροτικού κόσμου απηχούσε την αύξηση της αστικοποίησης και την απομάκρυνση από τον αγροτικό τρόπο ζωής
Παράγοντες που επηρεάζουν τον τομέα:
Καιρικές συνθήκες,
Όροι μίσθωσης της γης,
Περιορισμένη ποιοτική γη (εξαιτίας της ελλιπούς κυκλικής εναλλαγής της σποράς)
Έλλειψη λιπασμάτων,
Έλλειψη κεφαλαίων.
Η φεουδαρχικού τύπου χρήση της γης εξαλείφεται στη Μεγάλη Βρετανία και στις Κάτω Χωρες,ενώ η σημασία της μειώνεται στη Γαλλία και συνεχίζεται στη Γερμανία και την Α. Eυρώπη Σαν χώρος δεν ήταν συμπαγής και ενιαίος καθώς υπήρχε και εντός του έντονη κοινωνική διαστρωμάτωση (κοινωνική θέση και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
οικονομική επιφάνεια): Δημιουργία αγροτικής αριστοκρατίας που είχε συσσωρεύσει μεγάλη ποσότητα πλούτου (εκτάσεων) και ενός αγροτικού προλεταριάτου. Συνέπειες: Η γη ελεγχόταν από την φεουδαρχική αριστοκρατία στην Α. Ευρώπη Κατεύθυνε την παραγωγή σρην καλλιέργεια δημητριακών, για εξαγωγή Παλινόρθωση της δουλείας ιδίως στην Α.Ευρώπη όπου το μεγαλύτερο ποσοστό των εκτάσεων ανήκει στην Εκκλησία.
Η προσέγγιση της φτώχειας κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο (6.4.) Υπάρχουν διάφορες μαρτυρίες για τη φτώχεια κατά τη διάρκεια της περιόδου που εξετάζεται (16ος-17ος αιώνας) Το ερώτημα που δημιουργείται είναι: Ποιοι ήταν οι φτωχοί και πώς προσδιοριζόντουσαν; Αρχικά να σημειωθεί οτι δεν ήταν μόνο στοιχείο του αστικού χώρου αλλά και της υπαίθρου Σε περιόδους σιτοδείας ήταν αυτοί που λάμβαναν επίδομα από την πόλη (π.χ. στην Αυγούστα στα τέλη του 16ου αιώνα το 5% των κατοίκων) Υπήρχαν επίσης οικογένειες που απαλλάσσονταν της φορολογίας λόγω της φτώχειας τους (47% στην ίδια πόλη) Οι γυναίκες και τα παιδιά αποτελούσαν την πλειονότητα των ατόμων που λάμβαναν βοήθεια Ήταν αποτέλεσμα της ανόδου των τιμών και της άνισης διανομής των διαθέσιμων πόρων H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κάποιοι εργάτες αμείβονταν σε είδος (ένα με δύο γεύματα την ημέρα) και όχι μόνο σε μισθό. Σταδιακά η φροντίδα των φτωχών φεύγει από τα χέρια της εκκλησίας και περνάει στα χέρια της πολιτείας. Στα μέσα του 16ου λαμβάνονται μέτρα για την αντιμετώπισή της. 3 οι άξονες:
Απαγόρευση επαιτείας
Συγκέντρωση αρωγής στα χέρια της πολιτείας
Υποχρεωτική εργασία των ικανών
Οι επιρροές αυτού του φαινομένου πρέπει να αναζητηθούν στη Μεταρρύθμιση Στα τέλη του 17ου αιώνα κυριαρχούσε το ερώτημα εάν οι φτωχοί δικαιούνται την αρωγή της κοινωνίας (ουμανιστική-χριστιανική άποψη) ή εάν η φτώχεια τους είναι αποτέλεσμα της ανεπάρκειάς τους.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr