ΕΠΟ 42, Σημειώσεις,Κιμ

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Καπιταλισμός εκτός δύσης. Η τροποποιημένη θεωρία του εκσυγχρονισμού του Kim

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Εκσυγχρονισμός και Καπιταλισμός εκτός Δύσης Η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού κληροδότησε την πίστη στη δεκαετία του 1990 ότι ο καπιταλισμός αποτελούσε το μόνο δυνατό σύστημα οργάνωσης της οικονομίας και της οικονομίας. Ωστόσο, οι κρίσεις του καπιταλιστικού συστήματος αλλά και η διαφοροποίηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης σε διάφορες κοινωνίες, συνεχίζουν να κρατούν ζωντανό το ερώτημα για την ουσία, τη μορφή και την εξέλιξη του καπιταλισμού. Η συμβολή της συζήτησης Βέμπερ και Μαρξ είναι σημαντική καθώς ανέδειξε δύο διαφορετικούς δρόμους ερμηνείας. Τη μαρξική ολιστική προσέγγιση, και την πολυπαραγοντική βεμπεριανή ανάλυση. Τα ερωτήματα που πηγάζουν από τις δύο κύρια αποκλίνουσες προσεγγίσεις των δύο αυτών κοινωνικών στοχαστών, οδηγούν σε περεταίρω ερωτήματα κύρια με τον τρόπο που ο καπιταλισμός εδραιώνεται και διαμορφώνεται εκτός των ανεπτυγμένων δυτικών κρατών. Ένα ερώτημα αφορά τη θεωρία του εκσυγχρονισμού σύμφωνα με την οποία η τροχιά του δυτικού καπιταλισμού συμπαρασύρει τα άλλα κράτη, αλλά με ιδιαίτερες πολιτισμικές, θεσμικές και λοιπές μορφές, μια πρόταση που εξετάζει η τροποποιημένη θεωρία του εκσυγχρονισμού του Kim Kyong Dong για τις χώρες της Ανατολής.

Υπενθυμίζουμε ότι: Η ερμηνεία του καπιταλισμού και κατ’ επέκταση των σύγχρονων κοινωνιών αποτελεί ένα διαχρονικό ερώτημα. Πώς διαμορφώνεται, ποιος είναι ο παράγοντας που συνέβαλλε στην καπιταλιστική ανάπτυξη, κ.ο.κ. αποτελούν πραγματεύσεις με πλήθος προσεγγίσεων. Αδιαμφισβήτητα, η ανάλυση των μηχανισμών του καπιταλισμού συνδέεται με τη μαρξική ανάλυση. Η προσέγγιση του Μαρξ αφορά μια ολιστική πρόταση, η οποία θεωρεί ότι σε κάθε εποχή καθοριστικός παράγοντας για την κοινωνική οργάνωση, είναι ο τρόπος παραγωγής. Ωστόσο, αυτή η επικυριαρχία της οικονομίας πάνω στην κοινωνία, αποτέλεσε και αποτελεί στοιχείο κριτικής του μαρξικού σχήματος, ενώ μία από τις πιο εμβληματικές είναι αυτή του Βέμπερ που δεν μπορεί να αιτιολογήσει τη σύγχρονη εποχή με μοναδικό όρο την οικονομία, αλλά τον ενδιαφέρουν ποικίλες παράμετροι όπως ο πολιτισμός, οι ιδέες, η πολιτική. Με αυτή την πολυπαραγοντική ερμηνεία ο στοχαστής κρίνει την ιδιαίτερη περίπτωση του δυτικού ορθολογικού καπιταλισμού και την εκλεκτική συγγένεια του προτεσταντισμού με το πνεύμα του καπιταλισμού, λόγω της ηθικής της εργασίας και του λελογισμένου κεφαλαιακού υπολογισμού.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Ο καπιταλισμός και οι θεωρίες εκσυγχρονισμού και εξάρτησης. Η συμβολή του Kim Η παραπάνω θεωρητική πραγμάτευση για τον καπιταλισμό έχει αφήσει ισχυρή κληρονομιά στη σκέψη των διανοητών που προσπαθούν να ερμηνεύσουν το σύγχρονο κόσμο. Όποια μορφή και αν αποδίδεται στον καπιταλισμό (βιομηχανικός, καταναλωτικός) αδιαμφισβήτητη παραδοχή αποτελεί το γεγονός ότι ο καπιταλισμός αποτελεί το ισχύον παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1950 προέκυψε ένα ερώτημα σχετικά με τη δυναμική του καπιταλισμού και κατά πόσο αυτός έχει τα ίδια αποτελέσματα όπως στη δύση. Οι προσεγγίσεις του εκσυγχρονισμού παρά τις διάφορες μορφές που έλαβαν, είχαν ως βασική παραδοχή ότι ο δυτικός καπιταλισμός ως κυρίαρχη οικονομική δύναμη συμπαρασύρει τα αναπτυσσόμενα κράτη στη διαδικασία καπιταλιστικής ανάπτυξης. Όμως επιμέρους θεωρητικά ερωτήματα τίθενται, όπως κατά πόσο αυτή η δυναμική διαμορφώνει πανομοιότυπες μορφές καπιταλισμού στα πρότυπα του δυτικού καπιταλισμού, ή υπάρχουν διαφοροποιημένα μοντέλα καπιταλιστικής ανάπτυξης; Υπάρχει «ένας και μοναδικός» δρόμος (one best way, Taylor) προς τον καπιταλισμό ή διαμορφώνονται διαφορετικές τροχιές καπιταλιστικής ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού; Μπορεί ο καπιταλισμός να υιοθετηθεί δίχως τις αρνητικές του συνέπειες (Carneiro) ή μήπως η δορυφοριοποίηση των χωρών του τρίτου κόσμου δείχνει ότι αυτό είναι αδύνατο. Μπορεί κανείς να ερμηνεύσει την καπιταλιστική ανάπτυξη εκτός δύσης με εστίαση στον πολιτισμό ή στους θεσμούς; Μια εναλλακτική πραγμάτευση αποτελεί η προσέγγιση του Kim Kyong Dong, ο οποίος αναζητά κατά πόσο υπάρχει μια κομφουκιανική ηθική της εργασίας, ως αντίστοιχο της Δύσης. Ο Βέμπερ θεωρούσε ότι ο κομφουκιανισμός δεν θα μπορούσε να έχει το αντίστοιχο πρακτικό αποτέλεσμα στην καθημερινότητα των Ασιατών συμβάλλοντας στην καπιταλιστική ανάπτυξη τους. Ο Kim, συμφωνεί ότι δεν εντοπίζεται στις χώρες της Άπω Ανατολής, μια αντίστοιχη ενεργητική επενέργεια στη σχέση κομφουκιανισμού και καπιταλισμού, όμως βρίσκει μια παθητική σύνδεση, καθώς θεωρεί ότι ο κομφουκιανισμός αποτέλεσε πολιτισμική δεξαμενή, στρατηγική επιλογή της ελίτ όταν αυτή στράφηκε σε καπιταλιστικές λογικές. Στο βάθος του χρόνου, οι χώρες της ανατολικής Ασίας επεδείκνυαν έναν απομονωτισμό στο οποίο συνέβαλλε η κομφουκιανική ηθική. Ο Κιμ, επομένως προτείνει μια διαφορετική πολυπαραγοντική ερμηνεία για τον καπιταλισμό στις ασιατικές χώρες, που ονομάζει τροποποιημένη θεωρία του εκσυγχρονισμού. Αυτή αναγνωρίζει τόσο τη σημασία της παραδοσιακής και θεσμικής (νόμοι, κ.λπ) οργάνωσης των κοινωνιών αυτών, παράλληλα με τη δυναμική του δυτικού ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού. Στο συμπέρασμα στο οποίο H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr καταλήγει είναι ότι οι ανατολικές χώρες μπροστά στη δυναμική του δυτικού εκπολιτισμού, διαμόρφωσαν μια πολιτισμική και πολιτική επιλεκτικότητα, με την έννοια ότι τα κράτη επέλεξαν ποια στοιχεία θα ενσωματώσουν, με κριτήριο την εκλεκτική συγγένεια με την εσωτερική τους δομή. Η Ιαπωνία μιμήθηκε τον ιμπεριαλισμό της Δύσης και κατέστη το μόνο καπιταλιστικό βιομηχανικό κράτος πριν τον Β΄ ΠΠ, αποικιοποιοώντας τις Ταιβάν και Κορέα. Οι τελευταίες λόγω της αποικιακής εμπειρίας ανέπτυξαν έναν εθνικισμό που αυτός αποτέλεσε την ψυχολογική ώθηση για την καπιταλιστική ανάπτυξη, που ενισχύθηκε και μέσα στα πλαίσια του ψυχρού πολέμου και της αμερικανικής εμπλοκής. Μάλιστα στη Νότια Κορέα κρίσιμη ψυχολογική επενέργεια είχε η έννοια της ιδιοτέλειας της κοινότητας και η σημασία του κύρους. Επομένως, η δυναμική του δυτικού εκσυγχρονισμού, οι διεθνείς συγκυρίες αλλά και οι εσωτερικές συνθήκες όπως είναι η ανάπτυξη της οικονομίας, εξαλείφουν τον απομονωτισμό των χωρών της άπω ανατολής αλλά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως εθνικισμός, κύρος, γραφειοκρατία. Τα στοιχεία αυτά αναγνωρίζει ότι αποτελούν παράγοντες που συνεισφέρουν στην καπιταλιστική ανάπτυξη των κρατών. Άρα η εδραίωση του καπιταλισμού σε αυτές τις χώρες είναι ένα μείγμα πολιτικής πολιτισμικής και οικονομικής δυναμικής και συγκυρίας. Αυτή η δυναμική είναι που μεταλλάσσει και τον κομφουκιανισμό οποίος μεταβαίνει προς έναν νέο κομφουκιανισμό μέσα από σχολές εκπαίδευσης που διδάσκουν μεταξύ άλλων και μία νέα εργασιακή ηθική. Αυτό είναι το στοιχείο που τον φέρνει εγγύτερα στην προσέγγιση του Βέμπερ ωστόσο η μεγάλη διαφορά έγκειται στο ότι αυτή η διάσταση αποτελεί επιλογή συνειδητή από τις ελίτ καθώς εξυπηρετεί τα συμφέροντα της, και δεν αποτελεί ένα μη αναμενόμενο αποτέλεσμα της ανθρώπινης δράσης, όπως έδειξε ο Βέμπερ στη σχέση ΠΗ και καπιταλισμού. Επί της ουσίας η δυναμική της οικονομίας και των υπολοίπων συγκυριών ήταν αυτή που επέβαλε και μετάλλαξη του κομφουκιανισμού από άρνηση των σειρήνων του καπιταλισμού να στραφεί προς μία παθητική πολιτισμική δεξαμενή που εξυπηρετεί τις ελίτ μέσα από τη νέα εργασιακή ηθική.

Γιατί να μην αναφερθούμε στην Ελλάδα; Ευνόητα η ανάλυση εστίασε στις αποκλίσεις και συγκλίσεις των Μαρξ και Βέμπερ για τον καπιταλισμό, με τον πρώτο να θέτει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και τον φετιχιστικό και αλλοτριωτικό του χαρακτήρα ως την πραγματική βάση για την κοινωνική ερμηνείας και το δεύτερο να εξετάζει πλήθος παραγόντων που επενεργούν στην καπιταλιστική ανάπτυξη και που διαφοροποιούν τον δυτικό καπιταλισμό.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Η κληρονομιά της παραπάνω συζήτησης οδηγεί σε μια συνεχή αναζήτηση των μορφών που λαμβάνει ο καπιταλισμός. Αν θέσει κανείς ως ιδεότυπο τον δυτικό καπιταλισμό, διακρίνει διαφοροποιήσεις σε σχέση με την ουσία της καπιταλιστικής ανάπτυξης εκτός Δύσης. Έτσι υποστηρικτές του εκσυγχρονισμού όπως ο Kim, υποστηρίζουν ότι η δυναμική του καπιταλισμού είναι τέτοια που τον καθιστά παγκόσμιο, με πολιτισμικές και θεσμικές διαφοροποιήσεις που επιβάλλονται από τις παραδόσεις της κάθε χώρας. Όμως αυτές οι θεωρίες δεν μπορούν να ερμηνεύσουν γιατί ο καπιταλισμός δεν έχει τον ίδιο βαθμό ανάπτυξης, ακόμα και στη δύση. Σημαντική πρόταση αποτελεί η θέση ότι υπάρχουν χώρες όπως η Ελλάδα που στην ουσία δεν ακολουθούν το δυτικό παράδειγμα, αλλά ενέχουν ατομική εργαλειακότητα, μη δυτική ηθική, κλπ. Επιστρέφοντας στη δύση, μπορεί κανείς να διαπιστώσει την ανισομερή καπιταλιστική ανάπτυξη, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, η οποία θέτει το ερώτημα: υπάρχουν θεσμικά και πολιτισμικά στοιχεία που εμποδίζουν την καπιταλιστική ανάπτυξη της χώρας κατά τα δυτικά πρότυπα, ή μήπως αυτή αποτελεί μέρος μιας εξαρτημένης περιφέρειας από ένα καπιταλιστικά αναπτυγμένο κέντρο; Όμως, η προσέγγιση του Kim ενώ αναγνωρίζει τις πολιτισμικές και θεσμικές ιδιαιτερότητες των χωρών, ωστόσο καταλήγει ότι παρά τις αποκλίσεις σε σχέση με τον ιδεότυπο της δυτικής κοινωνίας, στην ουσία το αποτέλεσμα είναι το ίδιο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, δηλαδή καπιταλισμός. Όμως αυτή η προσέγγιση δεν μπορεί να ερμηνεύσει τις αποκλίσεις και τις ανισότητες της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όχι μόνο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, αλλά και μεταξύ κρατών της Δύσης. Αυτή η συζήτηση οδήγησε στη συζήτηση σχετικά με τις θεωρίες εξάρτησης, οι οποίες εξετάζουν την ανισομερή καπιταλιστική ανάπτυξη τεχνολογικά καθυστερημένων χωρών, σε σχέση με τις ισχυρές καπιταλιστικές χώρες. Εξαιρετικό παράδειγμα για αυτήν την ανάλυση αποτελεί η Ελλάδα, καθώς σε περίοδο οικονομικής κρίσης, έχει επαναφέρει το ερώτημα της σχέσης των χωρών της περιφέρειας σε σχέση με τις ισχυρές καπιταλιστικές χώρες που έχουν ισχυρή βιομηχανία και ανάπτυξη. Η Ελλάδα, συγκρινόμενη με το μοντέλο του δυτικού ορθολογικού καπιταλισμού, υστερεί στο ζήτημα της βιομηχανίας και κατ’ επέκταση στη μορφή της μισθωτής εργασίας, αλλά και στην ορθολογικότητα. Ωστόσο, κοινωνιολόγοι όπως ο Κων/νος Τσουκαλάς, ο Αλεξάκης, η Παναγιωτοπούλου ερμηνεύουν την περίπτωση της χώρας, εστιάζοντας στο υπερτροφικό, πελατειακό κράτος που εμποδίζει την ανάπτυξη, ενώ ταυτόχρονα η κοινωνία των πολιτών είναι ατροφική, με εθνικιστικές εξάρσεις που δεν λειτουργούν κατά αντίστοιχο τρόπο όπως στις χώρες της Ασίας που έδειξε ο Kim, ενώ ο ατομικισμός συντελεί σε γκρίζες και ανομικές οικονομικές δραστηριότητες. Η χώρα ισορροπεί ανάμεσα στην παραδοσιακή οργάνωση και στη νεωτερική πολιτική οργάνωση που την οδηγεί σε έναν πολιτισμικό δυισμό που εμποδίζει λόγω των πελατειακών συμφερόντων την εφαρμογή H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr απαραίτητων νεωτερικών μεταρρυθμίσεων. Εμμένοντας στις πολιτισμικές διαστάσεις και ακολουθώντας μια βεμπεριανή προσέγγιση, μπορεί κανείς να αναφερθεί σε έλλειψη ορθολογισμού, αλλά και εργασιακού και πολιτειακού ήθους, το οποίο σημαίνει αντίσταση στις μεταρρυθμίσεις που όταν και εφόσον πραγματώνονται έχουν κόστος για τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr