Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κοινωνικός αποκλεισμός θεωρία και σύνδεση με τις κοινωνικές συγκρούσεις
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κοινωνικός αποκλεισμός και θεωρητικές διαδρομές Η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί μία ιδεολογικά φορτισμένη έννοια στην οποία έχει ασκήθηκε δριμεία κριτική. Ωστόσο μία προσπάθεια ορισμού είναι το ότι περιγράφει τη σύνθετη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και τις πολλαπλές διαστάσεις με τις οποίες αποκλείονται άτομα και ομάδες από την κοινωνική ζωή. Επομένως δεν αφορά μόνο στη φτώχεια αλλά και στον αποκλεισμό από την πολιτική συμμετοχή και τα δικαιώματα, στην αξιοπρέπεια, στο επίπεδο διαβίωσης και εν γένει σε έναν ολόκληρο τρόπο ζωής που κυριαρχεί σε μία κοινωνία Η θεωρητική πραγμάτευση της έννοιας αντλεί από τρεις μεγάλες σχολές: τη Γαλλική σχολή που θεωρεί το κοινωνικό αποκλεισμό ως κεντρικό στοιχείο διάρρηξης του κοινωνικού δεσμού, την αγγλοσαξονική που αντιμετωπίζει το άτομο μέσα στα πλαίσια ενός ανταγωνισμού της αγοράς και ως εκ τούτου απαιτείται ενδυνάμωση των δικαιωμάτων ούτως ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο, και η σχολή της κοινωνικής περιχαράκωσης που εξετάζει το ζήτημα της κοινωνικής ιεραρχίας αλλά και των σχέσεων εξουσίας. Η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού αντικαθιστά την λέξη φτώχεια ιδίως από τη δεκαετία του 1970, όταν διεθνείς οργανισμοί και η sui generis περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υιοθετούν στα κείμενά τους τη φράση κοινωνικός αποκλεισμός έναντι της φτώχειας. Τότε εμφανίζονται και σχετικοί όροι όπως είναι η έννοια της σχετικής αποστέρησης που ενσωματώνει οικονομικούς και κοινωνικούς όρους, όπως αντίστοιχα και η έννοια του βιοτικού επιπέδου ως προσπάθεια σύνδεσης υλικής στέρησης με το επίπεδο ζωής. Αργότερα η έννοια σχετίστηκε και με το επίπεδο αβεβαιότητας και αυξημένης ανασφάλειας που δημιουργείται στη σύγχρονη πολυσύνθετη κοινωνία. Μεγάλη είναι η θεωρητική συνεισφορά του νομπελίστα Αμάρτια Σεν όταν τη δεκαετία του 1990 αναφέρεται στο ζήτημα ως έλλειψη δυνατοτήτων σε πέντε βασικές ελευθερίες-δυνατότητες όπως είναι: η πολιτική ελευθερία, η οικονομία, η κοινωνική συμμετοχή, η διαφάνεια, και η προστασία και ασφάλεια. Έτσι λοιπόν μπορεί κανείς να διακρίνει δύο μεγάλες κατηγορίες στον κοινωνικό αποκλεισμό τον ενεργητικό που αφορά σε έναν καθολικό αποκλεισμό ομάδων όπως είναι οι μετανάστες από πολιτικά δικαιώματα και άλλα αντίστοιχα, και τον παθητικό αποκλεισμό ο οποίος αναφέρεται σε έναν μη εμπρόθετο αποκλεισμό που αφορά στις συνέπειες που μπορεί να έχει μία οικονομική κρίση για παράδειγμα. Βέβαια έχει ασκηθεί μεγάλη κριτική στην έννοια, κύρια στο ότι εμφανίζει ασάφειες, αοριστίες, συγκυριακές διαστάσεις, δίχως να μπορεί να εστιάσει στο ζήτημα της ανισότητας. Ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την υπόθεση: όταν μια αποκλεισμένη ομάδα ή ένα άτομο καταφέρει και ενσωματωθεί στην κοινωνία, κατά H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr πόσο αυτό έχει ίσες ευκαιρίες δυνατότητες οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές με τους υπόλοιπους. Ιδωμένη κατά αυτό τον τρόπο η έννοια, διακρίνει στην ουσία την κοινωνία σε insiders και Outsiders δίχως να αξιολογεί τις ανισότητες.
Κοινωνικός αποκλεισμός και κοινωνικές συγκρούσεις Σε κάθε περίπτωση η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού συνδέεται με τις κοινωνικές συγκρούσεις, καθώς οι αποκλεισμένοι, άτομα και ομάδες του κοινωνικού συνόλου αντιδρούν. Αρχικά μπορεί η έκφραση διαμαρτυρίας να αφορά σε ειρηνικές διαμαρτυρίες, αλλά σύντομα καταλήγουν σε βίαιες εκφράσεις και διεκδικήσεις και δράσεις, ιδίως σε περιπτώσεις αυξημένων ποσοστών ανεργίας και μακροχρόνιων ανέργων. Η βιβλιογραφία σας αναφέρει, ότι η οικονομική διάσταση δεν είναι μόνη παράμετρος ερμηνείας των κοινωνικών συγκρούσεων. Αντίθετα οι σύγχρονες δημοκρατίες δίνουν χώρο μπορεί κανείς να πει στις κοινωνικές συγκρούσεις, όπως μπορεί κανείς να δει στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα ιδίως μέσα στην κρίση. Εστιάζοντας στην Ελλάδα η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού έγινε κυρίως μέσα από τα προγράμματα της ευρωπαϊκής ένωσης και τα ενωσιακά κονδύλια αργότερα. Ωστόσο οφείλει κανείς να τονίσει ότι στην Ελλάδα δεν υφίσταται, ούτε και τις χρυσές εποχές, ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας με το βάρος να διοχετεύεται στην οικογένεια, ενώ αντίστοιχα μακροχρόνιες παθογένειες ακολουθούν τη χώρα, όπως η δημογραφική μείωση και γήρανση του πληθυσμού όπως και τα υψηλά επίπεδα ανεργίας. Τα παραπάνω θεωρούνται καταλύτες για κοινωνικούς αποκλεισμούς και κοινωνικές συγκρούσεις. Συνακόλουθα η σημερινή κρίση επιτείνει τις ήδη εδραιωμένες παθογένειες του ελληνικού πολιτικού αλλά και κοινωνικού συστήματος. Επομένως, διαστάσεις όπως ο πολιτικός κυνισμός, η έλλειψη εμπιστοσύνης σε θεσμούς όπως το κράτος και τα κόμματα, ή και σε μεταρρυθμίσεις απαραίτητες για τον εξορθολογισμό των παραπάνω, προσκρούουν σε κοινωνικές αντιστάσεις. Από την άλλη η κοινωνία βιώνει ολοένα και περισσότερο το ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού, τον ενεργητικό που αφορά σε ομάδες που αποκλείονται από την κοινωνική ενσωμάτωση λόγω πολιτικών όπως είναι για παράδειγμα οι μετανάστες, αλλά και σε παθητικό που αφορά στον αποκλεισμό λόγω συνθηκών οικονομικής στέρησης, ανεργίας, κ.λπ. Το κοινωνικό κεφάλαιο κατά Putnam αναφέρεται σε δεσμούς αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης όπως αυτοί αρθρώνονται στην κοινωνία πολιτών. Όντως εν μέσω κρίσης παρατηρείται πυκνότητα της κοινωνίας πολιτών, με αύξηση των τυπικών και άτυπων οργανώσεων, που καλούνται να υποκαταστήσουν την αδυναμία του κράτους να ανταπεξέλθει στις αυξανόμενες ανάγκες όλο και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr μεγαλύτερης μερίδας πολιτών. Ωστόσο, όπως διαπιστώνουν μελετητές όπως οι Alexander, Σωτηρόπουλος, δεν είναι όλες οι εκφάνσεις δημοκρατικές. Ενώ εντοπίζει κανείς αύξηση του εθελοντικού συνεταιρίζεσθαι με ποσοτικά κριτήρια, ωστόσο τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μάλλον γεννούν ανησυχία, καθώς εντοπίζονται στοιχεία αντιδημοκρατικά, ρατσισμού και θυμικής αντίδρασης, αλλά και απομάκρυνσή της ελληνικής κοινωνίας από την ανεκτικότητα και την κατεύθυνση μερίδας αυτής προς αυξανόμενη ξενοφοβία, στοιχεία που εκ των ων ουκ άνευ στοιχειοθετούν το φόβο για κοινωνικές συγκρούσεις (πχ Μόρια, Σκουριές, Αγανακτισμένοι). Επιπλέον αυτόκλητες ομάδες που βρίσκονται στις παρυφές της νομιμότητας, επικαλούμενες την κοινωνική δικαιοσύνη προβαίνουν σε πράξεις που μάλλον εκφράζουν το θυμικό της ελληνικής κοινωνίας. Επομένως, απαιτείται συνεχής έρευνα και αναστοχασμός πάνω στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών φαινομένων, και όχι μια εξιδανικευμένη εικόνα και χρήση τους.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr