Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Κεφάλαιο 9. Επίμετρο: Η επιστήμη στις αρχές του 21ου αιώνα 127) Πώς αξιολογείται η επιστήμη στις αρχές του 20ού αιώνα; (σελ. 224) Η Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα, τροποποίησε εκ βάθρων τον τρόπο λειτουργίας τον ανθρώπινων κοινωνιών. Επίσης, θεμελίωσε νέους τρόπους σκέψης, που καθόρισαν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και προσανατόλισαν τη γνώση αποφασιστικά σε πρακτικές στοχεύσεις. Στη νεωτερική εποχή αίρεται το ιδεώδες της καθαρής γνώσης για τη γνώση. Η θεωρητική γνώση δεν είναι πλέον αυτοσκοπός ούτε αποκομμένη από τις οικονομικές και τις άλλες πρακτικές δραστηριότητες όπως ήταν στην Αρχαιότητα. Απεναντίας, υποτάσσεται σε καθήκοντα επιβίωσης και προαγωγής της κοινωνίας, με στόχο την αποκόμιση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού υλικών ικανοποιήσεων για τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων. Η επιστήμη καταξιώνεται στον βαθμό όπου εκπληρώνει τις πρακτικές υποσχέσεις της με απτά αποτελέσματα. Εξασφαλίζει τη βελτίωση των πρακτικών και υλικών όρων της κοινής ζωής μας και μεγιστοποιεί τα οφέλη που αποκομίζουμε από τον χειρισμό του φυσικού κόσμου. Αυτό, τουλάχιστον, ήταν το όραμα των πρωτοπόρων του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα. Σε έναν κριτικό αναδρομικό απολογισμό, εντούτοις, από τη σκοπιά των αρχών του 21ου αιώνα αυτή η εικόνα διαφοροποιείται. Διαπιστώνουμε ότι η άσκηση της επιστήμης, δίπλα στα πολλαπλά οφέλη που έχει αποφέρει για την οργάνωση του κοινωνικού βίου, χαρακτηρίζεται και από σοβαρά μειονεκτήματα. Τα τελευταία ήταν αδύνατο να προβλεφθούν από τους σκαπανείς της επιστήμης του 17ου αιώνα. Η επιστήμη βασίζεται στο ηθικό αίτημα της ανθρώπινης επικυριαρχίας επάνω στη φύση. Ο άνθρωπος νοείται ως εξουσιαστής του φυσικού περιβάλλοντος. Η στάση αυτή αντιμετωπίζει τη φύση ως μέσο για την ικανοποίηση των αναγκών του πιο δραστήριου και επινοητικού μέλους της, του ανθρώπου, και έχει επιφέρει σημαντικά θετικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, πολλές νόσοι νικήθηκαν, η παραγωγική ικανότητα του ανθρώπου πολλαπλασιάστηκε σε αδιανόητο βαθμό, ενώ ο άνθρωπος κατέκτησε το διάστημα. Σήμερα, ωστόσο, γίνεται οδυνηρά αντιληπτό ότι το τίμημα για αυτές τις κατακτήσεις υπήρξε εξαιρετικά υψηλό. Μια πρώτη αρνητική συνέπεια είναι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία υπονομεύει την ίδια την επιβίωση H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr του ανθρώπου επάνω στη Γη. Από τη διαχείριση του περιβάλλοντος μέσω της επιστήμης αναφαίνονται νέες νόσοι, ενώ μια σειρά σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων υποβαθμίζουν την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής. Μια άλλη αρνητική συνέπεια υπήρξε η απαξίωση εκείνων των πλευρών της ανθρώπινης προσωπικότητας που δεν συντελούν στην τεχνολογική υποταγή της φύσης. Ως πρότυπο επιτυχημένου και ευτυχισμένου ανθρώπου καθιερώθηκε ο homo technicus («τεχνικός άνθρωπος»), ο οποίος δικαιούται την αποκλειστική σχεδόν νομή των τεχνολογικών αγαθών. Κατά συνέπεια, υποτιμήθηκαν οι καλαισθητικές και ποιητικές, οι μη ορθολογικές πτυχές της ανθρώπινης προσωπικότητας, που κάνουν ηπιότερη και εξανθρωπίζουν την καθημερινή ζωή. Ως αντίδραση, αναπτύχθηκαν οικολογικά κινήματα που απαίτησαν μεγαλύτερο σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον, ενώ στις ακραίες εκδοχές τους επιδίωξαν την αποδόμηση της τεχνοεπιστήμης. Επίσης, υπήρξε αναζωπύρωση του φιλοσοφικού και πολιτικο-κοινωνικού ανορθολογισμού, ο οποίος σήμανε την επιστροφή σε κοσμοθεωρητικά πρότυπα ανάλογα με τα μεσαιωνικά. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει ο 21ος αιώνας είναι η οριοθέτηση της επιστήμης με γνώμονα μια νέα ηθική στάση, η οποία θα υποβάλει στον έλεγχο της πεπαιδευμένης και αυτοκυβερνώμενης κοινωνίας τις πιο προβληματικές πτυχές της σύγχρονης επιστήμης (όπως είναι η γενετική μηχανική), χωρίς ωστόσο να αίρει τη θεσμική αυτονομία της επιστημονικής έρευνας. Η αδέσμευτη επιστημονική σκέψη στάθηκε καταλύτης για την επαναστατική αναγέννηση των προηγμένων κοινωνιών της νεωτερικότητας. Αυτή η προοδευτική διάσταση της επιστήμης, που τείνει να λησμονηθεί υπό τον σύγχρονο καταναλωτισμό και τεχνοκρατισμό, οφείλει σήμερα να αναδειχθεί εκ νέου από την κριτική της επιστήμης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr