Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr Κεφάλαιο 3. Η ρωμαϊκή κληρονομιά και οι Άραβες 3.1. Οι κύριοι λόγιοι του πρώιμου Μεσαίωνα 10) Αναφέρετε επιγραμματικά τους σημαντικότερους λογίους του πρώιμου Μεσαίωνα. (σελ. 53) Οι κυριότεροι λόγιοι του δυτικού πρώιμου Μεσαίωνα (5ος-7ος αι.) ήταν οι εξής: α΄. Αυγουστίνος (354-430). β΄. Μακρόβιος (Σχόλια στο όνειρο του Σκιπίωνα, 5ος αι.). γ΄. Μαρτιανός Καπέλλα (Γάμος του Ερμή με τη Φιλολογία, 5ος αι.): υποστηρικτής της διάδοσης των επτά ελευθέριων τεχνών – γραμματικής, ρητορικής, διαλεκτικής (trivium) και αριθμητικής, γεωμετρίας, αστρονομίας, μουσικής (quadrivium). δ΄. Βοήθιος (480-525). ε΄. Κασσιόδωρος (480-575). στ΄. Ισίδωρος της Σεβίλλης (560-636). 3.2. Αυγουστίνος 11) Τι γνωρίζετε για τον βίο και το έργο του ιερού Αυγουστίνου; (σελ. 53) Ο ιερός Αυγουστίνος, γιος της χριστιανής Μόνικας, γεννήθηκε στη βόρεια Αφρική το 354 μ.Χ. Αρχικά ακολούθησε διάφορα φιλοσοφικά και θρησκευτικά ρεύματα (νεοπλατωνισμό, μανιχαϊσμό), προτού βαπτισθεί χριστιανός σε ηλικία 32 ετών στο Μιλάνο από τον επίσκοπο Αμβρόσιο, πόλη στην οποία είχε ήδη δραστηριοποιηθεί ως καθηγητής ρητορικής από το 384. Μετέπειτα διατέλεσε επίσκοπος Καρχηδόνας μέχρι τον θάνατό του, το 430. Η συγγραφική του δραστηριότητα, που συνδυάστηκε με την άσκηση διοικητικών καθηκόντων, υπήρξε πολυσχιδής και σημαντική. Το σημαντικότερο έργο του ήταν οι Εξομολογήσεις, που διακρίνονται για τον συνδυασμό εσωτερικότητας και δημόσιου λόγου, τη λογοτεχνική τους αξία, τη σημασία τους για τη θεμελίωση της δυτικής χριστιανικής διδασκαλίας και τη γνήσια αυτοβιογράφηση του συγγραφέα τους.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr 12) Πώς συνδέεται ο άνθρωπος με τις έννοιες της μνήμης και του χρόνου στο έργο του Αυγουστίνου; (σελ. 54) Η δογματική του Αυγουστίνου για τον άνθρωπο στη σχέση του με τον Θεό αναπτύσσεται κυρίως στα κεφάλαια 10 και 11 των Εξομολογήσεων. Σε αντιδιαστολή με τον νεοπλατωνικό Πλωτίνο, που αναζητά τη σχέση ανάμεσα στην πολλαπλότητα και το Ένα, ο Αυγουστίνος διερευνά τη σχέση του φθαρτού γίγνεσθαι με το άφθαρτο Είναι. Ο Θεός είναι αμετάβλητος, άφθαρτος, αιώνιος και ακίνητος, φως και κάλλος, ενώ ο κόσμος –και ο άνθρωπος– υπάρχει μέσω της σχέσης του με τον Θεό. Έτσι, ο άνθρωπος δεν αποτελεί απλά τμήμα της κοσμικής τάξης, όπως στον νεοπλατωνισμό, αλλά εξαρτάται από τη Θεία Βούληση και Πρόνοια διά της προσωπικής σχέσης που αναπτύσσει με τον Δημιουργό. Η ανθρώπινη γνώση επέρχεται μέσω της θείας φώτισης και συνδέεται με τη μνήμη και την ψυχολογική ανθρώπινη αντίληψη για τον χρόνο, ενώ ο άνθρωπος διέπεται από τη θεία αγάπη. Ο χρόνος ορίζεται από τον Αυγουστίνο ως έκταση (Εξομολογήσεις, κεφ. 11), αν και ο ίδιος δεν γνωρίζει ποιας ουσίας έκταση αποτελεί. Πάντως, διαφορίζεται ρητά από όσους προσπαθούν να ερμηνεύσουν με ορθολογικά κριτήρια την ύπαρξη του χρόνου επικρίνοντας τους χριστιανούς για ασαφή οριοθέτηση της Γένεσης, υποστηρίζοντας ότι τα ζητήματα αυτού του είδους στερούνται νοήματος: ο χρόνος δεν υπάρχει πριν ή μετά από μια συγκεκριμένη πράξη της Δημιουργίας, είναι απλά μια σχέση μεταξύ γεγονότων. Η αυγουστίνεια αντίληψη περί χρόνου πλησιάζει αυτήν της σύγχρονης επιστήμης και αντιδιαστέλλεται προς την αριστοτελικής προέλευσης συσχέτιση του χρόνου με την κίνηση των φυσικών σωμάτων. Στον Αυγουστίνο ο χρόνος συναρτάται με τη μνήμη, μια χαρακτηριστικά ανθρώπινη ιδιότητα που δεν συναντάται στη φύση. Έτσι, ενώ αναγνωρίζει τον χρόνο της κίνησης, δεν τον συνδέει με την καθαυτό φύση του χρόνου, για την οποία δηλώνει άγνοια, συνδέοντάς την πάντοτε με τις λειτουργίες της ανθρώπινης ψυχής. Για τον Αυγουστίνο, ο μόνος χρόνος που πραγματικά υπάρχει είναι το παρόν. Με τον κύκλο γνώση-χρόνος-μνήμη συνδέεται το ακαθόριστο της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία καλεί τον Θεό, χωρίς στην πραγματικότητα να γνωρίζει ούτε Εκείνον ούτε τον εαυτό της. Η κλήση προς τον Θεό γίνεται έτσι εκδήλωση πίστης, η οποία οδηγεί στη γνώση μέσω της εσωτερικής σχέσης ανθρώπου-Θεού, που με τη σειρά της θεμελιώνει ηθικά την οντολογία της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτή η οντολογία αφορά H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr πρωτίστως τον εσωτερικό άνθρωπο, που αγαπά τον Θεό και δευτερευόντως μόνο τα δημιουργήματά Του, τον φυσικό κόσμο. Αυτός ο εσωτερικός άνθρωπος, φορέας της γνώσης μέσω της θείας φώτισης, είναι που συνδέεται με τον χρόνο. Πρόκειται για μια χριστιανική ανθρωποκεντρική θεωρία της γνώσης που έρχεται σε αντίθεση με τον φυσιοκρατικό αρχαιοελληνικό ανθρωποκεντρισμό. 13) Ποιες θέσεις τήρησε ο Αυγουστίνος έναντι της επιστήμης; (σελ. 56) Ο Αυγουστίνος, αν και δεν ασχολήθηκε με τη μελέτη των φυσικών επιστημών επισταμένα, είχε γνώση τους, και οι απόψεις του άσκησαν επίδραση στην ανάπτυξη της μεσαιωνικής φυσικής φιλοσοφίας. Μολονότι, μάλιστα, συνδέθηκαν με τις παπικές απαγορεύσεις του 1277, πολλοί διανοητές πιστεύουν ότι επέδρασαν στον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που προσέλαβε η Επιστημονική Επανάσταση του 16ου και 17ου αιώνα. Συγκεκριμένα: α΄. Παρότι ο Αυγουστίνος δεν είναι αγνωστικιστής, δεχόμενος τη δυνατότητα της ανθρώπινης γνώσης και δίχως τη θεϊκή παρέμβαση, πιστεύει ότι οι αιώνιες αλήθειες μπορούν να αποκαλυφθούν στον άνθρωπο μόνο μέσω της θείας φώτισης. Για να αισθητοποιήσει αυτήν τη θέση, αξιοποιεί την αναλογία του ηλιακού φωτός: όπως αυτό μάς επιτρέπει τη θέαση των ορατών αντικειμένων, έτσι και το θείο φως μάς καθιστά ικανούς για τη γνώση των πνευματικών πραγματικοτήτων. Το θείο φως υποβάλλει στην ανθρώπινη νόηση επίσης την αντίληψη περί αρμονίας, τάξης και ομορφιάς στον κόσμο. β΄. Η διδασκαλία του περί σπερματικών αρχών (rationes seminales) αφορά θεμελιώδεις αρχές με τη μορφή σπερμάτων, που εμφυτεύθηκαν από τον Θεό κατά τη Δημιουργία, αλλά δεν έχουν εξελικτική ισχύ, καθώς ένα είδος δεν μπορεί να μεταλλαχθεί σε ένα άλλο. γ΄. Ο Αυγουστίνος ενισχύει την πλατωνική θέση περί της ανάγκης αξιοποίησης των μαθηματικών για τη μελέτη της φύσης, συνδέοντάς την μάλιστα με την οντολογική και ηθική τελειότητα τόσο της Δημιουργίας όσο και του ίδιου του Δημιουργού. Κατ’ αυτόν, η μαθηματική αλήθεια είναι ικανή να μας αποκαλύψει την αλήθεια του Θεού. δ΄. Η αντίληψη του χρόνου στον Αυγουστίνο είναι γραμμική, σε αντίθεση με την αρχαιοελληνική αντίληψη περί κυκλικού χρόνου.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr 3.3. Λόγιοι και σχολεία της πρώιμης λατινικής Δύσης 14) Σε ποιους σημαντικούς λογίους και εκπαιδευτικές δομές στηρίχθηκε η δυτική μεσαιωνική παιδεία; (σελ. 57) Ο Βοήθιος (480-525) υπήρξε σημαντικός φιλόσοφος και αξιωματούχος της αυλής του Θεοδωρίχου, προτού πέσει σε δυσμένεια και εκτελεστεί. Αμφιλεγόμενης θρησκευτικής τοποθέτησης, παραμένει αδιευκρίνιστο αν υπήρξε χριστιανός ή ειδωλολάτρης. Σημαντική ήταν η συμβολή του στη μετάφραση και στον σχολιασμό των αριστοτελικών συγγραμμάτων στα λατινικά, ενώ κυριότερο έργο του ήταν η Παραμυθία της φιλοσοφίας, το οποίο συνέγραψε στη φυλακή. Σε αυτό αναπτύσσει τις βασικές θεολογικές και φιλοσοφικές απόψεις του και αναδεικνύεται ως ο δημιουργός της λατινικής φιλοσοφικής γλώσσας και ως κορυφαίος λογοτέχνης. Στην Παραμυθία προσπαθεί να διαχωρίσει την πίστη από τον Λόγο και γίνεται ο εισηγητής της σχολαστικής μεθόδου, εφαρμόζοντας τρόπους της αριστοτελικής λογικής στην εξέταση θεολογικών θεμάτων και επιχειρώντας να παράσχει ορθολογικές αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού. Ο δυτικός μοναχισμός ιδρύθηκε στην Ιταλία από τον Άγιο Βενέδικτο της Νούρσια τον 6ο αι. και εμφανίζει ομοιότητες αλλά και διαφορές από τον Ορθόδοξο μοναχισμό. Στα δυτικά μοναστήρια, που η οργάνωσή τους θεμελιώθηκε στους Κανόνες του Αγίου Βενεδίκτου, η συλλογικότητα βασίζεται στον συναισθηματικό δεσμό των μοναχών, οι κανόνες είναι λιγότερο σαφείς σε σύγκριση με τα Ορθόδοξα μοναστήρια, καθώς ο ηγούμενος διαθέτει μεγαλύτερη ευχέρεια πρωτοβουλιών, η ζωή επιμερίζεται σε χειρωνακτικές εργασίες, στην άσκηση θρησκευτικών καθηκόντων και στη μελέτη των Γραφών, ενώ αποκτά ιδιαίτερη σημασία το νομικό πρόσωπό τους. Επίσης, τα παραγόμενα σε αυτά προϊόντα πωλούνται σε χαμηλές τιμές προς αποφυγή του αμαρτήματος της απληστίας. Σημαντικότατη υπήρξε η συμβολή του δυτικού μοναχισμού επίσης στην ανάπτυξη της τεχνολογίας. Ο Κασσιόδωρος, αντιστρατευόμενος την αδιαφορία των Οστρογότθων για την εκπαίδευση, ίδρυσε πρότυπη μοναστική σχολή στη νότια Ιταλία. Είναι ο πρώτος που αναγνώρισε την αξία της θεσμικής κατοχύρωσης της κοσμικής και της θεολογικής παιδείας, καθώς και την αξία των κλασικών γραμμάτων για τη μελέτη της θεολογίας,
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Οικογένεια Ι arnos.gr παρότι δεν απαιτούσε, όπως και ο Αυγουστίνος, από τους μαθητές του την τέλεια κατοχή της αρχαίας γραμματείας. Ο Ισίδωρος, επίσκοπος Σεβίλλης, συνέγραψε Ετυμολογίες σε 20 τόμους. Επρόκειτο για μια εγκυκλοπαίδεια στην οποία συμπεριλήφθηκε το σύνολο σχεδόν των τότε γνώσεων, ταξινομημένων κατά ετυμολογική (όχι αλφαβητική) σειρά. Ο Ισίδωρος, ακολουθώντας τον Πλάτωνα, εκτιμούσε ότι οι ετυμολογικά συγγενείς λέξεις αντανακλούν συναφείς οντότητες που σχετίζονται με την πραγματική ζωή. Η συμβολή αυτών των λογίων στην πνευματική ζωή της μεσαιωνικής Δύσης στάθηκε εξέχουσας σημασίας, επειδή σε μια εποχή παρακμής συντήρησαν ζωντανό το πνεύμα των γραμμάτων, μεταλαμπαδεύοντάς το στην αναγέννηση που διαδέχθηκε την εποχή του Καρλομάγνου.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr