Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12: Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ’30 Προσδιορίστε
εννοιολογικά
τους
όρους:
ρεαλισμός,
ηθογραφία,
νατουραλισμός,
παντογνώστης αφηγητής, εσωτερικός μονόλογος, ειρωνική αποστασιοποίηση Ρεαλισμός: Καταγραφή της πραγματικότητας, όπως αυτή εμφανίζεται από την παρατήρηση ενός αντικειμενικού παρατηρητή. Ηθογραφία: Είδος της πεζογραφίας που εμφανίζεται στις αρχές του 20ου αιώνα και που καταγράφει τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία και τον χαρακτήρα του ελληνικού λαού. Αναφέρεται κυρίως στην ελληνική ύπαιθρο. Επηρεάστηκε από την ανάπτυξη της πεζογραφίας στην Ελλάδα και από το κίνημα του νατουραλισμού. Η ηθογραφία προσέλαβε από τον νατουραλισμό τα εξής στοιχεία: ✓ κριτική της κοινωνικής υποκρισίας, ✓ αναφορά στην παντοδυναμία των ενστίκτων και τα ψυχικής διαφθοράς και ✓ τονισμός του ρόλου που διαδραματίζει κληρονομικότητα στη διαμόρφωση του χαρακτήρα. Νατουραλισμός: Ο νατουραλισμός συνιστά την ακραία έκφραση του ρεαλισμού. Αφορά την ιδιαίτερα ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας μέσω της τέχνης και κυρίως της πεζογραφίας. Σύμφωνα με τις νατουραλιστικές θέσεις, η διαμόρφωση του ανθρώπου εξαρτάται από την κληρονομικότητα, το περιβάλλον και τις διάφορες περιστάσεις. Για αυτό και ο άνθρωπος θεωρείται δέσμιος εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων. Πεζογραφήματα με νατουραλιστικά στοιχεία είναι ο Ζητιάνος του Καρκαβίτσα και η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Ο νατουραλισμός στ ην Ελλάδα έφτασε «στα ακραία του όρια» από τον Καραγάτση. Παντογνώστης αφηγητής: Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζεται ο μυθιστοριογράφος / αφηγητής που στο έργο εμφανίζεται να γνωρίζει όλες τις σκέψεις και τα μυστικά των ηρώων. Απαντάται κυρίως σε δομικά σύνθετα έργα, όπου εκεί εισχωρεί στις σκέψεις και τα αισθήματα ενός προσώπου που είναι άγνωστα στο άλλο, παρακολουθώντας γεγονότα που συμβαίνουν στον ίδιο χρόνο αλλά σε διαφορετικούς χώρους.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Εσωτερικός μονόλογος: Μπορεί να οριστεί ως φαινόμενο απελευθέρωσης από τα δεσμευτικά λογικά σχήματα. Αφορά το ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Στην ποίηση είναι ο λόγος που δεν απαγγέλλεται, αποδίδοντας τις πιο ενδόμυχες σκέψεις και αποδίδεται μέσα από λέξεις και φράσεις χωρίς σύνταξη. Συνήθως αποδίδεται με ευθύ λόγο (α΄ πρόσωπο) ή με ελεύθερο πλάγιο λόγο (γ΄ πρόσωπο). Ειρωνική αποστασιοποίηση: Ορίζεται ως η απόσταση ανάμεσα στον αφηγητή και στα πρόσωπα του έργου που δημιουργείται από την αλλαγή της οπτικής γωνίας (η σκοπιά από την οποία γίνεται η αφήγηση) των ηρώων.
Ποιο ήταν σε γενικές γραμμές το ιστορικό πλαίσιο ανάπτυξης της πεζογραφίας του Μεσοπολέμου και ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των δύο φάσεων της πεζογραφικής παραγωγής αυτής της περιόδου; Ιστορικό πλαίσιο: Τα γεγονότα των δεκαετιών του ’20 και του ’30 που χαρακτηρίστηκαν κυρίως από την τραυματική εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τη Μικρασιατική Καταστροφή, την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας, την πολιτική αστάθεια και τη γέννηση νέων ιδεολογικών, πνευματικών και καλλιτεχνικών αναζητήσεων. Φάσεις και χαρακτηριστικά της πεζογραφικής παραγωγής του Μεσοπολέμου: Πρώτη Φάση (1920 – 1930): - Στενότερη σχέση με την παράδοση - Σχέση συνέχειας αλλά και αμφισβήτησης Δεύτερη Φάση (1930 και έπειτα): - Πιο έντονη και πιο σαφής έκφραση της νεωτερικότητας - Μεγαλύτερες και πιο ριζικές αναθεωρήσεις
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
2
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια είναι τα βασικά σημεία που αναφέρονται στο κείμενο με τίτλο Ελεύθερο Πνεύμα που δημοσίευσε ο Γιώργος Θεοτοκάς το 1929 και μέσω των οποίων επιχειρείται να προσδιοριστεί ο χαρακτήρας της λογοτεχνίας και του λογοτέχνη την περίοδο του Μεσοπολέμου; Το συγκεκριμένο κείμενο του Γιώργου Θεοτοκά έχει χαρακτηριστεί ως το μανιφέστο της γενιάς του ’30. Το κείμενο αυτό εκφράζει την ανάγκη για ανανέωση της λογοτεχνίας, επισημοποιώντας τη ρήξη με το λογοτεχνικό παρελθόν. Η ρήξη αυτή ουσιαστικά σημαίνει ρήξη με την παράδοση και απόρριψη της ρεαλιστικής ηθογραφίας. Ως λόγοι αυτής της ρήξης αναφέρονται: ▪
Το γεγονός ότι η ρεαλιστική ηθογραφία αποτυπώνει την πραγματικότητα με έναν παθητικό και περιοριστικό τρόπο
▪
Το γεγονός ότι μέσω αυτής της τεχνοτροπίας δεν παρέχεται η δυνατότητα έκφρασης της εσωτερικότητας των ανθρώπων και των τοπίων
▪
Η στάση του δημιουργού έναντι της ζωής καθίσταται δουλική και παθητική Έτσι, σύμφωνα με τον Θεοτικά ο πεζογράφος:
✓ Πρέπει να ανακαλύψει το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων ✓ Να αποδεσμευτεί από την παθητική περιγραφή της εξωτερικής πραγματικότητας ✓ Να μην διστάζει απέναντι στις τολμηρές συλλήψεις και πλατιές συνθέσεις Απώτερος στόχος όλων αυτών είναι η εσωτερικότητα, η ατομικότητα και, εν τέλει, ο ίδιος ο άνθρωπος. Αυτές οι προγραμματικές θέσεις του Θεοτοκά εξέφραζαν κυρίως τους Αθηναίους φιλελεύθερους αστούς λογοτέχνες, οι οποίοι στόχευαν να αποκτήσουν έναν καθοδηγητικό ρόλο στα πνευματικά πράγματα. Ωστόσο η διάψευση των προσδοκιών τους ανάγκασαν να αναθεωρήσουν τον προσανατολισμό τους από το 1936 και έπειτα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της ελληνικής πεζογραφίας κατά τη δεκαετία 1930 – 1940; •
Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι ότι κατά τα δεκαετία αυτή στην ελληνική πεζογραφία αναπτύσσονται τρεις τάσεις:
Πρώτη τάση (Αιολική Σχολή): Ιδιαίτερα ελληνοκεντρική αυτή η τάση, αναζητά με πάθος την ελληνικότητα στην παράδοση. Ωστόσο, δεν αρνείται την επαφή με τα ευρωπαϊκά πνευματικά δρώμενα. Κατά την άποψη των εκπροσώπων της, η επαφή με τα δυτικά πρότυπα καθίσταται ωφέλιμη μόνο στο μέτρο που αφομοιώνεται από την εθνική πνευματική παραγωγή. Κύριοι εκπρόσωποι αυτής της τάσης είναι όσοι προέρχονται από τα αστικά περιβάλλοντα της Μυτιλήνης και του Αϊβαλιού, όπως ήταν ο Μυριβήλης και ο Βενέζης.
Δεύτερη τάση (Αστικός Ρεαλισμός): Αυτή τάση αποδέχεται την παράδοση αλλά είναι πιο ανοικτή στα ευρωπαϊκά πνευματικά ρεύματα, χωρίς προϋποθέσεις σε ότι αφορά το ζήτημα της λογοτεχνικής δημιουργίας. Κύριοι εκπρόσωποί της είναι οι φιλελεύθεροι Αθηναίοι αστοί και όσοι προέρχονταν από τη Μ. Ασία και είχαν ζήσει στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως ήταν οι Καστανάκης, Πολίτης, Τερζάκης και Θεοτοκάς.
Τρίτη τάση (Μοντερνισμός): Η τάση αυτή υιοθετεί καθ’ ολοκληρία τις αρχές του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, έρχεται σε οριστική ρήξη με την παράδοση . Η γραφή των εκπροσώπων της (των Πεντζίκη, Μπεράτη, Σκαρίμπα, Αξιώτη) υιοθετεί τον
κατακερματισμό
των
αφηγηματικών
συμβάσεων,
την
κατάλυση
αναπαράστασης και τις νεωτερικές τεχνικές.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
της
4
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
Το δεύτερο χαρακτηριστικό αφορά το γεγονός ότι μέσα στο κλίμα της αναταραχής και κινητικότητας στο οποίο εισήλθε η ελληνική κοινωνία αυτή την περίοδο, οι νέοι λογοτέχνες απομακρύνονται από τη ηθογραφία που εκφράζει μία στατική πραγματικότητα, επιχειρώντας να δώσουν έμφαση στην ατομικότητα και την εσωτερικότητα του ανθρώπινου υποκειμέ νου. Στη βάση αυτή το κέντρο βάρους μετατίθεται στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα. Γενικότερα, επικεντρώνονται:
➢ στην αποδοχή αλλά και στον εκσυγχρονισμό της παράδοσης, ➢ στην έμφαση στην ατομικότητα, ➢ στην αποδοχή της ελεύθερης βούλησης και φαντασίας κα ι ➢ στην αισιόδοξη προσέγγιση της ζωής. Έτσι, οι πεζογράφοι του αθηναϊκού κέντρου έδωσαν έμφαση στο άτομο (π.χ Πολίτης, Καραγάτσης), ενώ οι πεζογράφοι του μοντερνισμού στην ατομικότητα και στην υποκειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας.
•
Το τρίτο χαρακτηριστικό αφορά τον κοινωνικό προβληματισμό. Η πεζογραφία αυτής της περιόδου ήταν μία πεζογραφία προβληματισμού και φορέας ιδεολογιών. Οι λογοτέχνες αυτής της γενιάς επιδιώκουν τον αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής. Έτσι δεν μελετούν μόνο το άτομο αλλά και την κοινωνία σε μία όμως ατομοκεντρική βάση (λογοτέχνες του αθηναϊκού κέντρου), προσπαθούν να περάσουν αντιπολεμικά μηνύματα (αιολική σχολή) ή να εκφράσουν την αμφισβήτηση και τον προβληματισμό τους (μοντερνιστές).
•
Το τέταρτο χαρακτηριστικό σχετίζεται με τις μορφές και τους τρόπους αφήγησης. Οι λογοτέχνες στρέφονται από το διήγημα στο μυθιστόρημα και υιοθετούν νέες θεματικές και αφηγηματικές τεχνικές, όπως είναι ο εσωτερικός μονόλογος. Το μυθιστόρημα θεωρήθηκε ότι προσέφερε μία διέξοδο στην απόλυτη ελευθερία της έκφρασης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
5
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Πως μπορούμε να ορίσουμε τη λογοτεχνική γενιά του ’30; Έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις σχετικά με τον τρόπο ορισμού της λογοτεχνικής γενιάς του ’30. Γενικά πρόκειται για την ομάδα των νέων λογοτεχνών που εμφανίστηκαν στον Μεσοπόλεμο, είχαν παρόμοια ηλικία, βιώματα και εμπειρίες και είχαν με έναν σαφή τρόπο εκφράζει τις νεωτερικές τους τάσεις. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ως εκπροσώπους αυτής της λογοτεχνικής γενιάς όσους συνεργάστηκαν με το περιοδικό «Τα νέα γράμματα», εξαιρώντας όλους τους υπόλοιπους. Για κάποιους ο όρος αυτός σχετίζεται με τους νέους λογοτέχνες αυτής της περιόδου που είχαν μία διάθεση ρήξης με το παρελθόν και απέβλεπαν σε θέματα και μορφές στηριγμένες στις κοινές τους εμπειρίες (Mario Vitti). Για τον Ανδρέα Καρκαβίτσα στη γενιά αυτή ανήκουν όσοι δημοσίευσαν έργα τους για πρώτη φορά μεταξύ 1928 – 1935. Για τον Λίνο Πολίτη όσοι εμφανίστηκαν γύρω στο 1930. Τέλος, ο Beaton αποφεύγει τον όρο «γενιά του ’30» και αναφέρεται στη «Νέα πεζογραφία» των ετών 1929 – 1936. Ποιοι υπήρξαν οι κυριότεροι σταθμοί της μυθιστορηματικής παραγωγής κατά τη δεκαετία του ’30; Το 1930 δημοσιεύουν έργα τους για πρώτη φορά οι Στ. Ξεφλούδας, Γ. Μπεράτης, Π. Καραβίας, Κ. Πολίτης και Στρ. Μυριβήλης. Το 1933, που θεωρείται έτος – σταθμός λόγω της ιδιαίτερα μεγάλης παρουσίας του μυθιστορήματος στα γράμματα, αλλά και της δημιουργίας θεωρητικών έργων σχετικά με αυτό το πεζογραφικό είδος. Τη χρονιά αυτή δημοσιεύουν μυθιστορήματα οι Αγγ. Τερζάκης, Θ. Πετσάλης, Μ. Καραγάτσης, Γαλ. Καζαντζάκη, Θρ. Καστανάκης, Γ. Θεοτοκάς, Στρ. Μυριβήλης και Κ. Πολίτης. Από το 1936 και μετά σημειώνεται μία υποχώρηση του μυθιστορήματος που συνδυάζεται με τη διάψευση των στόχων των Αθηναίων λογοτεχνών που ήθελαν να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα πνευματικά πράγματα. Από το 1936 και έπειτα οι πεζογράφοι (κυρίως οι Αθηναίοι αστοί φιλελεύθεροι) στράφηκαν προς την αναζήτηση του εθνικού αυτοπροσδιορισμού.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
6
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια ήταν η θεματική και τα χαρακτηριστικά της πεζογραφικής παραγωγής της γενιάς του ’30 που ανήκαν στη λεγόμενη «Αιολική Σχολή»; Η θεματική των έργων των εκπροσώπων της «Αιολικής Σχολής» περιελάμβανε κυρίως την τραυματική εμπειρία των Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατικής καταστροφής, της προσφυγιάς και της αιχμαλωσίας. Τα χαρακτηριστικά της αιολικής σχολής αφορούσαν: ❖ Την αφήγηση της βιωμένης εμπειρία, με στόχο να διατηρήσουν ζωντανή την ιστορική μνήμη των σημαντικών για την Ελλάδα ιστορικών γεγονότων ❖ Τα έργα αυτά ξεχωρίζουν για το αντιηρωικό και αντιμιλιταριστικό τους χαρακτήρα ❖ Η μέθοδος που χρησιμοποιούν έχει τον χαρακτήρα της μαρτυρίας, που αποδίδεται σε πρώτο ενικό πρόσωπο ❖ Άλλοτε χρησιμοποιείται η φόρμα του διηγήματος και άλλοτε του μυθιστορήματος ❖ Άλλο χαρακτηριστικό των έργων αυτών είναι η προσήλωση στον γενέθλιο τόπο των λογοτεχνών με μία νοσταλγική διάθεση ❖ Η κυριαρχία του αγροτικού και ημιαστικού περιβάλλοντος ❖ Η ανάμειξη ρεαλιστικών και λυρικών στοιχείων και ❖ Η αναζήτηση της ελληνικότητας. Σημαντικά έργα αυτής της τάσης είναι Η ζωή εν τάφω του Μυριβήλη, Το νούμερο 31328 του Βενέζη και Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Δούκα. Βασικός εκπρόσωπος της σχολής είναι ο Στρατής Μυριβήλης. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από παραστατικό και ωμό ρεαλισμό, λυρική φυσιολατρία, ανθρωπισμό και ένα είδος διαβρωτικής σαρκαστικής διάθεσης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
7
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της σχολής του «αστικού ρεαλισμού» της πεζογραφικής λογοτεχνικής γενιάς του ’30; Πρόκειται για τους συγγραφείς του αθηναϊκού κέντρου αυτής της περιόδου. Σε γενικές γραμμές, τα χαρακτηριστικά τους είναι: •
Απομακρύνονται από τη βιωματική εμπειρία και την αυτοβιογραφική γραφή
•
Τα έργα τους απηχούν τα ευρωπαϊκά πρότυπα
•
Πειραματίζονται με νέες αφηγηματικές τεχνικές, όπως είναι η τριτοπρόσωπη αφήγηση, οι χρονικές ανακολουθίες, η αλλαγή της οπτικής γωνίας και η απομάκρυνση από τη ρεαλιστική ηθογραφία.
•
Τα μυθιστορήματά τους εξελίσσονται εντός του αστικού πλαισίου
•
Χαρακτηρίζονται από κοινωνικό προβληματισμό και ιδεολογική φόρτιση
•
Δίνουν έμφαση στην εσωτερική ζωή του ατόμου
•
Χαρακτηρίζονται από τον ρεαλισμό και τη χρήση νεωτερικών αφηγηματικών στοιχείων
Κύριοι εκπρόσωποι της σχολής αυτής είναι οι Θεοτοκάς, Καραγάτσης, Τερζάκης και Πολίτης. Αναφερθείτε στο μυθιστορηματικό έργο του Γιώργου Θεοτοκά Ο Γιώργος Θεοτοκάς, αν και πολυγραφότατος, ξεχωρίζει για το μυθιστόρημά του η Αργώ (1933, 1936). Στο έργο αυτό τόπος δράσης είναι η αθηναϊκή κοινωνία του Μεσοπολέμου. Η «Αργώ» είναι το όνομα ενός φοιτητικού σωματείου, στο πλαίσιο του οποίου οι φοιτητές επιδίδονται στην αναζήτηση τα ελληνικής ταυτότητας. Η αναζήτησή τους αυτή ωστόσο καταλήγει σε διαψεύσεις και απογοητεύσεις όταν έρχεται αντιμέτωπη με την πνευματική ηγεμονία της Δύσης. Μέσα από αυτό το έργο ο Θεοτοκάς προσπαθεί να κάνει πράξη της ιδεολογικές διακηρύξεις του ίδιου, όπως αυτές διατυπώθηκαν στο κείμενο του Το ελεύθερο πνεύμα. Σύμφωνα με τον Τζιόβα τα σημεία εκείνα στα οποία η Αργώ επιβεβαιώνει τους οραματισμούς του Θεοτοκά για το ελληνικό μυθιστόρημα αφορούν το ζήτημα της αναζήτησης της εθνικής ταυτότητας, την προβολή της διαλεκτικής φύσης του ελληνικού χαρακτήρα και την πίστη στον ριζοσπαστικό ρόλο των νέων.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
8
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Αναφερθείτε επιγραμματικά στο μυθιστορηματικό έργο των Κοσμά Πολίτη, Άγγελου τερζάκη και Μ. Καραγάτση Κοσμάς Πολίτης: Ο Πολίτης έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα, νουβέλες, κ.λπ. Το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο Λεμονοδάσος (1930), αποτελεί τομή, λόγω της ζωντάνιας του, των νεανικών προσώπων, της απόδοσης του φυσικού περιβάλλοντος και της πλήρους απομάκρυνσης του έργου από τα ηθογραφικά πρότυπα. Σύμφωνα με τον Vitti πρόκειται για ένα κατεξοχήν αντι – καρυωτακικό μυθιστόρημα, αν και στο έργο δηλώνεται η αγωνία του θανάτου και τίθενται υπαρξιακά ερωτήματα. Το έργο του Eroica θεωρείται το πιο ώριμο προπολεμικό μυθιστόρημά του και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής πεζογραφίας. Άγγελος Τερζάκης: Τα ζητήματα που απασχολούν τον Α. Τερζάκη στο έργο του είναι ο σύγχρονος άνθρωπος και τα προβλήματά του και η παλιά πατριαρχική οικογένεια που δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Στο έργο του Δεσμώτες (1932) επεξεργάζεται την τραγικότητα της μικροαστικής μοίρας, δίνοντας έμφαση στην ψυχολογική μεταβατικότητα της ζωής των ηρώων. Στην Μενεξεδένια Πολιτεία (1937) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία, αφού οι νέοι ήρωές του κατορθώνουν να αποδράσουν από το αποπνικτικό κοινωνικό τους περιβάλλον. Μ. Καραγάτσης: Ο ηδονικός και πληθωρικός Μ. Καραγάτσης αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση στα ελληνικά γράμματα. Σημαντικές στιγμές στο έργο του είναι τα μυθιστορήματα Συνταγματάρχης Λιάπκιν (1933), Μεγάλη Χίμαιρα (1936) και Γιούγκερμαν (1938). Σε αυτά οι ήρωές του είναι ξένοι, γεγονός που υπογραμμίζει το κοσμοπολίτικο κλίμα της ελληνικής μεσοπολεμικής πεζογραφίας. Όμως αυτοί οι ήρωες ζουν στην Ελλάδα και συγκρούονται με το ελληνικό περιβάλλον, το οποίο παρουσιάζει μία ισχνή δεκτικότητα στις ξένες αντιλήψεις, γεγονός που ανακινεί το ζήτημα της ελληνικής εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
9
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ποιες γενικά είναι οι αφηγηματικές τεχνικές και η τεχνοτροπία που χρησιμοποιούν οι πεζογράφοι της γενιάς του ’30; Στα έργα του αστικού ρεαλισμού εγκαταλείπεται η πρωτοπρόσωπη αφήγηση και στη θέση της υιοθετούνται σύνθετοι τρόποι αφήγησης, με αποτέλεσμα την πολυεπίπεδη αφήγηση, η οποία αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού και της κοινωνίας. Στο έργο του Κ. Πολίτη, μεταξύ άλλων, παρατηρούμε τη χρήση της τεχνικής του ημερολογίου του κεντρικού ήρωα και του εσωτερικού μονολόγου. Επίσης, την τεχνική του «παντογνώστη αφηγητή» (αναφέρθηκε παραπάνω, σε άλλο σημείο των ερωτήσεων), την εναλλαγή του εσωτερικού μονολόγου με την αφήγηση στο τρίτο πρόσωπο, κ.λπ. Στον Τερζάκη η απομάκρυνση από το βιωματικό αυτοβιογραφικό πρότυπο οδηγεί στη χρήση του «παντογνώστη αφηγητή» και στη σχεδόν καθολική αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τα πρόσωπα του έργου. Στον Θεοτοκά και π.χ. στην Αργώ, ο συγγραφέας αποστασιοποιείται σε μεγάλο βαθμό από τα πρόσωπα του έργου, γεγονός που συμβαδίζει με τις προγραμματικές διακηρύξεις του στο Ελεύθερο Πνεύμα. Η χρήση αυτή συνεπάγεται μία αντικειμενικότητα στην αφήγηση. Από μερικούς χαρακτηρίστηκε ως ψυχρότητα και ως αδυναμία του συγγραφέα να εμπλουτίσει συναισθηματικά το κείμενό του. Ωστόσο, η λιτή γραφή του Θεοτοκά είναι περιεκτική, υπαινικτική, σχολιαστική και, κάποτε, ειρωνική. Τεχνοτροπικά, σε αυτό το έργο του Θεοτοκά διακρίνονται τρεις τάσεις: η ρεαλιστική, η μοντερνιστική και η ρομαντική.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
10
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Στον Καραγάτση η αφήγηση είναι πληθωρική και ορμητική και επιτελείται σε τρίτο πρόσωπο υπό την οπτική του «παντογνώστη αφηγητή». Ο συγγραφέας κρατά αποστάσεις από τα πρόσωπα του έργου, χωρίς να δείχνει ότι συμμερίζεται τις απόψεις τους. Παράλληλα, αξιοποιεί την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου, τοποθετώντας τον αναγνώστη στη ροή της συνείδησης των ηρώων.
Τεχνοτροπικά, το προσωπικό ύφος του Καραγάτση συνίσταται στην ανάμειξη του ωμού ρεαλισμού με τη λυρική διάθεση. Τα μυθιστορήματα των πεζογράφων του αστικού ρεαλισμού θεωρούνται ρεαλιστικά, κάτι που οφείλεται και στις θεματικές τους επιλογές. Η τεχνοτροπία τους προβάλλει ένα σύνθετο και αντιφατικό στόχο: από τη μία στοχεύουν στην απεικόνιση της κοινωνίας της εποχής τους και από την άλλη στην προσοχή της εσωτερικής ζωής των ηρώων. Οι ίδιοι οι συγγραφείς αυτής της τάσης ενστερνίζονται την υποκειμενική πρόσληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας.
11 Δώστε τον ορισμό του «μοντερνισμού» και αναφερθείτε στα βασικά χαρακτηριστικά ενός μοντερνιστικού έργου Ο όρος «μοντερνισμός» χαρακτηρίζει τις τάσεις στη λογοτεχνία και γενικότερα στην τέχνη που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οποίες σηματοδοτούν τη σκόπιμη ρήξη με την παράδοση της δυτικής τέχνης. Ο εξπρεσιονισμός, ο φουτουρισμός, ο υπερρεαλισμός και ο κυβισμός επιδρούν στην πεζογραφία, ανατρέποντας τις προγενέστερες αφηγηματικές συμβάσεις και δημιουργούν μία αφηγηματική γλώσσα στην οποία κυριαρχούν η διάσπαση της αφηγηματικής συνέχειας, η απόκλιση από τους συνήθεις τρόπους αναπαράστασης των χαρακτήρων και η υιοθέτηση νέων αφηγηματικών τεχνικών, όπως είναι ο εσωτερικός μονόλογος.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντερνιστικού έργου: συνδέονται με την απόλυτα υποκειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας και την εσωτερική πρόσληψή της. Με τον τρόπο αυτό το μυθιστορηματικό υλικό: - Δεν υπακούει στις γνωστές δομές του χώρο – χρόνου, αλλά θρυμματίζεται και προσαρμόζεται στη ροή της συνείδησης των προσώπων - Η πλοκή είτε είναι ασαφής, είτε εκλείπει τελείως. Έτσι καταλύονται οι συμβάσεις της ρεαλιστικής αφήγησης και μερικές φορές θεματοποιείται ακόμα και η διαδικασία της δημιουργίας του έργου
- Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι καινοφανείς, προβάλλοντας κυρίως το άλογο στοιχείο - Ο αφηγητής χρησιμοποιεί μία περιορισμένη οπτική γωνία ή πολλαπλές οπτικές γωνίες - Η εκφορά του λόγου δεν υπακούει στη λογική της αντικειμενικής αναπαράστασης και στη χρονική αλληλουχία, αλλά συχνά γίνεται αποσπασματική, με χάσματα και ανώμαλη στίξη.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
12