Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Κεφάλαιο 13: ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ 13.1 Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΩΣ ΕΙΔΟΣ 1. Πότε τοποθετούνται οι αρχές της βιογραφίας; ▪ ▪ ▪
▪ ▪
▪
Ανθεί κατά την αυτοκρατορική εποχή αλλά δεν είναι δημιούργημά της Το έπος και γενικά η ποίηση έχει καλλιεργήσει την αφήγηση ατομικών κατορθωμάτων Η ρητορική και η ιστοριογραφία του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. έχουν στοιχεία της, π.χ. εγκώμια (ο Ευαγόρας του Ισoκράτη), παρουσιάσεις ιστορικών προσώπων (ο Αγησίλαος του Ξενοφώντα, ο Θεμιστοκλής, ο Περικλής, ο Θουκυδίδης στο Περί Θεμιστοκλέους και Θουκυδίδου και Περικλέους του Στησιμβρότου, οι δημαγωγοί της Αθήνας στα Φιλιππικά του Θεόπομπου και στο Περί δημαγωγών του Ιδομενέα) Άρα υπάρχει το είδος της ιστορικής βιογραφίας (βίος προσώπων που συνδέονται με ιστορικά γεγονότα) Οι βάσεις για τη φιλοσοφική βιογραφία (βίος προσώπων που συνδέονται με τη φιλοσοφική σκέψη π.χ. Χαμαιλέοντα) τίθενται από τον Ταραντίνο (4ος αι. π.Χ.) που εκτός των άλλων έγραψε και Βίους Φιλοσόφων Η βιογραφία ενισχύθηκε μάλλον και από την περιπατητική διδασκαλία, κατά την οποία οι ηθικές ιδιότητες γεννιούνται με τις πράξεις των ανθρώπων
2. Ποια είναι η πορεία της βιογραφίας από τον 3ο αιώνα π.Χ. και εξής και ποιοι οι εκπρόσωποί της; Αντιπροσωπευτικοί σταθμοί: 3ος αιώνας π.Χ. ➢ Αντίγονος από την Κάρυστο (Βίοι σύγχρονών του φιλοσόφων) ➢ Έρμιππος από τη Σμύρνη (Βίοι κυρίως ανθρώπων των γραμμάτων) 2ος αιώνας π.Χ. ➢ Σωτίων από την Αλεξάνδρεια (Διαδοχή φιλοσόφων) ➢ Απολλόδωρος από την Αθήνα (Χρονικά) 1ος αιώνας π.Χ. ➢ Αλέξανδρος ο Πολυΐστωρ (Διαδοχαί φιλοσόφων) ➢ Δημήτριος από τη Μαγνησία (Ομώνυμοι) ➢ Διοκλής από τη Μαγνησία (Διαδρομή των φιλοσόφων) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr 1ος αιώνας μ.Χ. ➢ Παμφίλη (Ιστορικά Υπομνήματα) 1ος-2ος αιώνας μ.Χ. ➢ Πλούταρχος (Βίοι Πάράλληλοι) ➢ Φαβορίνος (Παντοδαπή ιστορία, Απομνημονεύματα) 2ος-3ος αιώνας μ.Χ. ➢ Φιλόστρατος (Βίοι σοφιστών) ➢ Διογένης Λαέρτιος: έγραψε τους «βίους» και τις «γνώμες» των ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων σε δέκα βιβλία, στοχεύοντας σε μια προσωπογραφική κατάταξη της ιστορίας της φιλοσοφίας από τις αρχές ως τις μέρες του με βάση τα φιλοσοφικά δόγματα και τη διαδοχή των εκπροσώπων τους. Το ανεκδοτολογικό υλικό και η άνιση χρήση πηγών ήταν μειονεκτήματα, αλλά διέσωσε ανεκτίμητες πληροφορίες Τα έργα των περισσότερων σώζονται σε αποσπασματική μορφή, εκτός του Πλούταρχου και του Φιλόστρατου
13. 2 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ 13.2.1 Βίος και έργο 1. Τι γνωρίζουμε για τον βίο του Πλούταρχου; ▪ ▪ ▪ ▪
Περ. 50-120 μ.Χ. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας, όπου γενννήθηκε Έκανε λίγα ταξίδια για για επαγγελματικούς-εκπαιδευτικούς λόγους Συμμετείχε σε τιμητικές αποστολές και πρεσβείες, δίδαξε σε διάφορες πόλεις, έλαβε το αξίωμα του ιερέα των Δελφών χάρη στην πολυμάθειά του, την υποστήριξή του σε θέματα της πατρίδας και τη συμβολή του στην ελληνική διάσταση της παιδείας της εποχής του
2. Τι γνωρίζουμε επιγραμματικά για το έργο του Πλούταρχου; ▪
▪
Σώζεται ένας κατάλογος των έργων του με 227 τίτλους: ο «κατάλογος του Λαμπρία» (4ος αι. μ.Χ.) που αποδίδεται σε γιο του. Περιέχει ατέλειες και σφάλματα, αλλά και χρήσιμες πληροφορίες για την έκταση και το περιεχόμενο της παραγωγής του συγγραφέα Το έργο του είναι ευρύτατο και χωρίζεται σε δύο ενότητες: H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ➢ Ηθικά: έργα με ηθικοφιλοσοφικά θέματα σε μορφή διαλόγου ή διατριβής ➢ Βίοι Παράλληλοι: βιογραφίες ▪ Παρά την έκταση, την ποικίλη θεματογραφία και τον πνευματικό πλούτο των Ηθικών, την καταξίωση και τη δημοτικότητά του την οφείλει ο Πλούταρχος στους Βίους. 3.Τι περιλαμβάνουν οι Βίοι Παράλληλοι και ποιες είναι οι βασικές ιδιαιτερότητες τους; ▪
▪
▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ▪
Βιογραφίες σημαντικών ανδρών Ελλήνων και Ρωμαίων ανά ζεύγη (ενός Έλληνα και ενός Ρωμαίου) με κριτήρια τα κοινά χαρακτηριστικά της δράσης και της προσωπικότητάς τους Η σύγκριση υπάρχει στα ρητορικά προγυμνάσματα και είναι κάτι που οφελεί και τον Έλληνα μέσω της ανάδειξης του ελληνικού πολιτισμού και τον Ρωμαίο προσδίδοντας ένα λαμπρό προηγούμενο σε κάθε ρωμαϊκό ατομικό επίτευγμα, αφαιρώντας του την πρωτοτυπία. Η συγκριτική βιογραφική αντιστοιχία ομόλογων προσωπικοτήτων σώζεται μόνο σε αυτό το έργο και αποτελεί σκόπιμη επιλογή του Πλούταρχου Αρχικά έγραψε μεμονωμένες βιογραφίες χωρίς τα παράλληλά τους Η συγγραφή του έργου δεν ήταν πρωτοβουλία του Πλούταρχου, του ζητήθηκε ίσως από τον φίλο του Σόσιο Σενεκίωνα, στον οποίο και τους αφιερώνει Μετά ανακάλυψε προσωπικά κίνητρα για την ολοκλήρωση του έργου: ανάδειξη ηθικών ιδιοτήτων Η απεικόνιση του ηθικού χαρακτήρα είναι η βασική διαφορά μεταξύ βιογραφικής προσέγγισης και ιστορικής συγγραφής Έχουν διασωθεί 22 ζεύγη βιογραφιών εκ των οποίων το ένα διπλό: Τριβέριος και Γάιος Γράκχος- Άγις και Κλεομένης. Άρα, πρόκειται για 46 βιογραφίες που μαζί με τις 4 προγενέστερες μεμονωμένες φτάνουν στις 50 σωσμένες βιογραφίες, ενώ υπάρχουν πληροφορίες ότι έκανε κι άλλες που είτε δεν ολοκληρώθηκαν είτε δε διασώθηκαν
4. Με ποια χρονική σειρά γράφτηκαν οι Βίοι, πώς κατατάσσονται; ▪ ▪ ▪ ▪ ▪
Οι τέσσερις μεμονωνμένοι βίοι (Άρατος, Αρταξέρξης, Όθων, Γάλβας) είναι προγενέστεροι Οι Βίοι γράφονται τη δεύτερη περίοδο της ζωής του Πλούταρχου Μπορεί να εργαζόταν συγχρόνως με παραπάνω από μία βιογραφίες, άρα το ζήτημα περιπλέκεται Μόνο για έξι βίους μάς δίνει πληροφορίες Κάποια χειρόγραφα ακολουθούν μια διμερή κατάταξη με βάση τη χρονολογική σειρά των βιογραφούμενων Ελλήνων και άλλα μια τριμερή με βάση τον τόπο καταγωγής των Ελλήνων και δευτερευόντως τη χρονολογική σειρά H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr ▪ ▪
Κάποιοι εκδότες ακολουθούν τις χρονολογίες των Ρωμαίων Η διμερής κατάταξη είναι η παλαιότερη, ωστόσο δεν υιοθετήθηκε από τον συγγραφέα
Τριμερής κατάταξη, εκδόσεις Teubner: I.
II.
III.
Θησεύς-Ρωμύλος Σόλων-Ποπλικόλας Θεμιστοκλής-Κάμιλλος Αριστείδης-Κάτων (πρεσβ.) Κίμων-Λούκουλλος (Λεύκολος) Περικλής-Φάβιος Μάξιμος Νικίας-Κράσσος Κοριολανός-Αλκιβιάδης Δημοσθένης-Κικέρων Φωκίων-Κάτων (νεότ.) Δίων-Βρούτος Αιμίλιος Παύλος-Τιμολέων Σερτόριος-Ευμένης Φιλοποίμην-Φλαμίνιος Πελοπίδας-Μάρκελλος Αλέξανδρος-Καίσαρ Δημήτριος-Αντώνιος Πύρρος-Μάριος Άρατος-Αρταξέρξης Άγις και Κλεομένης-Τιβέριος και Γάιος Γράκχος Λυκούργος-Νο(υ)μάς Λύσανδρος-Σύλλας Αγησίλαος-Πομπήιος Γάλβας Όθων
13.2.2 Η δομή των Βίων Ποια δομή ακολουθεί ο Πλούταρχος στους Βίους; Στην αρχή αναφέρει κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή των ανδρών (π.χ. Θησεύς και Ρωμύλος ιδρυτές πόλεων, αρπαγές γυναικών) τα οποία εμπλουτίζονται και αξιοποιούνται, μετά τις δύο βιογραφίες, σε ένα καταληκτήριο τμήμα του αφηγηματικού δίπτυχου (σύγκρισις), όπου H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr καταγράφονται τα σημεία που υπολείπεται ή υπερτερεί ο καθένας τους (π.χ. Σόλων στην αρχή επιτυχημένος πολιτικός, τελικά άτυχος ≠ Ποπλικόλας ευτυχής στην τελική έκβαση της πολιτικής του). Αυτή η σύγκριση λείπει σε κάποια ζεύγη (π.χ. Θεμιστοκλής-Κάμιλλος). 13.2.3 Βίοι και ηθικά κριτήρια Με ποια κριτήρια παραλληλίζει τις βιογραφίες ο Πλούταρχος; • • •
•
•
Δικαιολογημένα παραλληλίζει τον Αριστείδη με τον Κάτωνα οι οποίοι έχουν ανάλογες επιδόσεις στο πολεμικό, το πολιτικό και το ηθικό πεδίο Ο Κίμωνας και ο Λούκουλλος έχουν χειριστεί όμοιες καταστάσεις αλλά έχουν προσωπογραφικές διαφορές Ο Περικλής με τον Φάβιο Μάξιμο παραλληλίζονται με βάση κάποια ηθικά κριτήρια (πραότης, δικαιοσύνη, θετική αντιμετώπιση πολιτών, ωφέλεια πατρίδας) και χρησιμοποιούνται ανεκδοτολογικά στοιχεία (συνηθισμένο στις βιογραφίες), π.χ. διακωμώδηση Περικλή για το σχήμα του κεφαλιού του Στη σύγκριση Νικία-Κράσσου αναφέρει πρώτα τα παθήματά τους στη Σικελική εκστρατεία και στους πολέμους με τους Πάρθους αντίστοιχα και καταλήγει στον πλούτο, στον οποίο υπερτερεί ο Νικίας Οι βιογραφίες του Κοριολανού και του Αλκιβιάδη είναι ασυμβίβαστες, εφόσον δύσκολα συγκρίνεται η προσωπικότητα του Αλκιβιάδη, κοινό στοιχείο η υπερηφάνεια με διαφορετικά αποτελέσματα στον καθένα
13.2.4 Άλλα κριτήρια Με ποια άλλα κριτήρια αντιστιοχίζει τις βιογραφίες ο Πλούταρχος; •
• •
•
Το ζεύγος Δημοσθένης-Κικέρων αποτελεί μια πειστική αναλογία μεταξύ του ικανότερου εκφραστή του αττικού λόγου και του δεινότερου εκπροσώπου του ρωμαϊκού λόγου. Ωστόσο αυτή η αντιστοιχία ίσως αφαιρεί το πάθος του Δημοσθένη και τον φιλοσοφικό στοχασμό του Κικέρωνα Στο ζεύγος Φωκίων-Κάτων λείπει η σύγκριση, κοινό στοιχείο η θετική πρόσληψη της δράσης τους και η ηθική στάση τους Τον Δίωνα και τον Βρούτο τους συνδέει η σημασία που δίνουν στη φιλοσοφική παιδεία, ο απόλυτος χαρακτήρας τους σε πολιτικό-στρατιωτικό επίπεδο και οι αναταραχές της εποχής που ματαίωσαν τις προσπάθειές τους Οι αγώνες είναι το κοινό στοιχείο του Τιμολέοντα και του Αιμίλιου Παύλου κατά των Καρχηδονίων και των Μακεδόνων αντίστοιχα. Η αδελφοκτονία του Τιμολέοντα, ωστόσο δυσκόλεψε τον Πλούταρχο H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
•
• • •
•
Ο Σερτόριος και ο Ευμένης πολέμησαν επικεφαλής αλλόφυλων στρατών, αλλά διαφέρουν γιατί ο πρώτος πολεμούσε για την πολυπόθητη ηρεμία και ο δέυτερος από ανάγκη και αγάπη για τον πόλεμο Η σύγκριση Φιλοποίμην-Φλαμίνιος αποκαλύπτει τον ελληνοκεντρισμό του Πλούταρχου όταν επισημαίνει τα οφέλη από τον Φλαμίνιο αλλά αναφέρει και την υπεροχή του Φιλοποίμενα στις ατομικές ικανότητες και τις στρατιωτικές δραστηριότητες Ο Πελοπίδας και ο Μάρκελλος συνδυάζονται εξαιτίας της επιτυχούς αντιμετώπισης των πανίσχυρων Λακεδαιμονίων και του ανίκητου Αννίβα αντίσοιχα Επιτυχημένος θεωρείται και ο παραλληλισμός του Αλέξανδρου με τον Καίσαρα απ’ όπου λείπει η σύγκρισις Ο Δημήτριος και ο Αντώνιος είναι κατά τον Πλούταρχο δύο προσωπικότητες με αντιφάσεις ενώ η διαφορά τους εντοπίζεται στον τρόπο που εκλαμβάνεται η δεσποτική εξουσία τους, θετικά για τον Δημήτριο, αρνητικά για τον Αντώνιο Ασαφή είναι τα κριτήρια παραλληλισμού Πύρρου-Μάριου και απουσιάζει η σύγκριση. Ο συνδυασμός τους μάλλον οφείλεται στους πολέμους αμφοτέρων και την τελική ματαίωση των επιδιώξεών τους
13.2.5 Μεμονωμένοι Βίοι-Ειδικά κριτήρια παραλληλισμού Με ποια κριτήρια συνδυάζει τις υπόλοιπες βιογραφίες ο Πλούταρχος και παραθέτει τους μεμονωμένους Βίους; • •
•
•
•
Ο Άρατος δεν παραλληλίζεται με κάποιον αλλά τονίζεται η ηθική του πλευρά Στον βίο του Αρταξέρξη παρατίθενται γεγονότα της ελληνικής ιστορίας και μια όψη του εσωτερικού κόσμου της περσικής αυλής. Δε λείπουν τα ανεκδοτολογικά στοιχεία (π.χ. αντιζηλία μητέρας και συζύγου Αρταξέρξη) που όμως αποτελούν αληθινά περιστατικά Ο διπλός παραλληλισμός είναι από τους πιο ενδιαφέροντες, αφού παραβάλλονται οι μεταρρυθμίσεις του Άγι και του Κλεομένη στη Σπάρτη με τις καινοτομίες των Γράκχων στη Ρώμη. Στη σύγκριση εμφανίζεται η πρωτοτυπία να παρατίθενται ομοιότητες και διαφορές και κατ’ άτομο και κατά ζεύγος Στις μεταρρυθμίσεις σε Σπάρτη και Ρώμη αντίστοιχα βασίζεται και ο παραλληλισμός του Λυκούργου με τον Νομά, στις ιστορίες των οποίων παρεισφρύουν μυθικά στοιχεία, ενώ διαφέρουν ως προς τον χορδισμό της λύρας. Κοινό στοιχείο μεταξύ Λύσανδρου και Σύλλα είναι η προσωπική αναρρίχηση στην εξουσία με τη διαφορά ότι ο Λύσανδρος είχε τη συναίνεση των πολιτών και ήταν πιο άτεγκτος, ενώ ο Σύλλας έδειξε μεγαλύτερη σταθερότητα στην υπεράσπιση των κοινών και καλύτερη συμπεριφορά προς την Αθήνα. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr •
• •
Την άνοδο στην εξουσία πραγματεύεται ο Πλούταρχος και στη σύγκριση ΑγησιλάουΠομπηίου με τη διαφορά ότι ο δεύτερος είναι πιο επιτυχημένος αλλά ο Αγησίλαος υπερτερεί στα ηγετικά προσόντα. Ο βίος του Γαλβά δεν παραλληλίζεται, απλώς περιγράφεται η ζωή ενός που θεωρούνταν κατάλληλος για αυτοκράτορας, αφού ανέτρεψε τον Νέρωνα. Ο τελευταίος μεμονωμένος βίος είναι του Όθωνα, του ανθρώπου που στήριξε αλλά μετά ανέτρεψε και διαδέχτηκε τον Γαλβά. Στην ολιγόμηνη παραμονή του στην εξουσία η εμπιστοσύνη του σε αναξιόπιστους συμβούλους τον οδήγησαν στην αποτυχία και στην αυτοκτονία.
13.2.6 Η σημασία των Βίων 1. Ποια μορφολογικά στοιχεία (γλώσσα, ύφος) χρησιμοποιεί ο Πλούταρχος στο έργο του Βίοι Παράλληλοι; Συνδυάζει μακραίωνη παράδοση και έναν γλωσσικό πλούτο που αναμειγνύει τον χωρίς υπερβολές αττικισμό και φιλοσοφικό λόγο στη σκιά του πλατωνισμού, του αριστοτελισμού και του στωικισμού.
2. Τι επίδραση άσκησε το έργο του Πλούταρχου στην ιστορία της λογοτεχνίας; Πρόθεση του Πλούταρχου ήταν η ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού όχι με όρους εξουσίας Άδικα θεωρήθηκε υποδεέστερο το ιστορικό περιεχόμενο των Βίων. Σίγουρα το είδος της ιστορίας και της βιογραφίας δεν ταυτίζονται, όμως η βιογραφία σε κάθε εποχή εκφράζει το αίτημα της προσωπογραφικής αποτύπωσης ιστορικών γεγονότων. Επομένως, η ιστορική έρευνα δεν μπορεί να αγνοήσει την πλουτάρχεια βιογραφία, γιατί αυτή συνιστά μια εκδοχή της ιστορικής πληροφορίας που είναι από μόνη της ένα ιστορικό γεγονός
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr