ΕΠΟ 41 Σημειώσεις Μπάουμαν

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr

Ζίγκμουντ Μπάουμαν 19/11/1925 – 9/1/2017

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Ταυτότητα και Στόχοι της Κοινωνιολογίας του Μπάουμαν: Κατά τη δεκαετία του 1990 η ταχύτητα και το εύρος των αλλαγών, έθεσαν το ερώτημα κατά πόσο η τρέχουσα κοινωνία έχει μεταβληθεί από τη νεωτερική εμπειρία, οριζόμενη ως μετανεωτερική. Αυτό το ερώτημα διατρέχει τη σκέψη του Ζίγκμουντ Μπάουμαν που απαντά καταφατικά και προσπαθεί να φωτίσει κάθε όψη αυτών των αλλαγών. Ωστόσο, δεν αναζητά συνεκτικούς θεωρητικούς δρόμους, καθώς καταρρίπτει την ύβρι του διαφωτιστικού προτάγματος παραγωγής θεωρητικών κανόνων και ορθολογικών κρίσεων, και στρέφεται στην ανάγκη αποδοχής της σύγχρονης αβεβαιότητας, στρέφεται στο δρόμο της μεταμοντέρνας κοινωνιολογίας. Τα επιχειρήματά του οδηγούν σε μια από τις πιο αυστηρές κριτικής της τρέχουσας κοινωνικής πραγματικότητας, όχι μέσα από αναζήτηση ιστορικών ή θεωρητικών στεγανών, αλλά ως μιας αφήγησης που καταδεικνύει την εκφυλισμένη εμπειρία της τρέχουσας πραγματικότητας. Βασικός άξονας, όμως, της προβληματικής του είναι ότι η τρέχουσα εμπειρία δεν είναι αυτόνομη από τη νεωτερικότητα, αλλά αντίθετα, η ερμηνεία της μετανεωτερικότητας αφορά στη νεωτερικότητα χωρίς τις ψευδαισθήσεις της. Τα επιχειρήματα του κοινωνιολόγου σε σχέση με την ιδιαιτερότητα της τρέχουσας κοινωνίας, διατυπώνονται αναζητώντας τους τρόπους που η νεωτερικότητα διαμόρφωσε την εμπειρία της κοινωνικής ζωής σε κάθε επίπεδο: γνώση, ταυτότητα, σχέσεις, φύση. Στη συνέχεια, ο Μπάουμαν θεωρεί τη μετανεωτερικότητα ως εκφυλισμένη εμπειρία της νεωτερικότητας, καταλήγοντας σε μια αγωνιώδη κραυγή προειδοποίησης των δεινών που αυτή η εμπειρία μπορεί να επιφέρει σήμερα, παραμένοντας θλιβερά επίκαιρος στις μέρες μας. Η Δύναμη της Αφήγησης στην Κοινωνιολογία Η νεωτερικότητα, παρά τις επιμέρους νοηματοδοτήσεις, σχετίζεται με το Διαφωτισμό, την εκβιομηχάνιση και τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Τα παραπάνω φορτίζουν την έννοια με μια υπόσχεση εκσυγχρονισμού, συνεχούς προόδου, ευημερίας. Ωστόσο, η θλιβερή πορεία της ανθρωπότητας των πολέμων και των ανισοτήτων, συνέδεσε τη νεωτερικότητα αναπόδραστα με την κριτική της. Ωστόσο, η κριτική στοχαστών όπως Μαρξ, Βέμπερ, κ.α., αποδέχεται ένα βασικό κανόνα που αφορά στον τρόπο παραγωγής γνώσης και θέασης της θεωρίας. Επιδιώκουν τη διαμόρφωση μιας κοινωνιολογικής θεωρίας μέσα από συμβατικές μεθόδους. Αυτές οι μέθοδοι, οδηγούν τους διανοούμενους να λειτουργούν ως νομοθέτες, όπως αφοριστικά χαρακτηρίζει ο Μπάουμαν, καθώς επιδιώκουν να ερμηνεύσουν την κοινωνική συνθετότητα, μέσα από μεγάλες αφηγήσεις και ολιστικές ερμηνείες. Ο Μπάουμαν, τονίζει μάλιστα, ότι έθεσαν αυτόν τον τρόπο H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr παραγωγής γνώσης, ως οικουμενικό πρότυπο, αποτελώντας στοιχείο του δυτικού ιμπεριαλισμού. Μέσα από αυτήν την κριτική γεννιέται η μεταμοντέρνα κοινωνιολογική θεώρηση του Μπάουμαν που θεωρεί ότι η τρέχουσα πραγματικότητα δεν μπορεί να ερμηνευτεί μέσα από μεγάλες αφηγήσεις. Η ραγδαία μεταβολή αποτυπώνεται σε πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, καθώς έχει κυριαρχήσει ο κανόνας της ελευθερίας της αγοράς και της ατομικής ευθύνης, μέσα από το ιδεολόγημα του νεοφιλελευθερισμού. Η μεταμοντέρνα κοινωνιολογία αναγνωρίζει ότι δεν δύναται να συμπεριλάβει σε μια ενιαία θεωρία το σύνολο του σύγχρονου κατακερματισμένου κόσμου, και αποδέχεται την αβεβαιότητα και το μερικό. Δεν είναι τυχαίο, επομένως, ότι απορρίπτεται ο Διαφωτισμός, καθώς παράγει ορθολογική γνώση, κατά τρόπο μοιραίο για τη σύγχρονη ζωή ως παραγωγή ορθολογικής γνώσης, αντικειμενικότητας. Ο σύγχρονος κόσμος χρειάζεται θεωρητικούς που να λειτουργούν, όχι ως νομοθέτες αλλά ως διερμηνείς, ούτως ώστε να μπορούν να διαμεσολαβήσουν και να φωτίσουν κάθε όψη του κοινωνικού πράττειν αλλά και των αξιών που συνοδεύουν έναν πολιτισμό. Ως διερμηνέας, λοιπόν, ο Μπάουμαν, άσκησε μια από τις πιο εμβριθείς κριτικές στις ιδιαιτερότητες της τρέχουσας κοινωνίας, όχι μέσα από συνεκτικές θεωρήσεις, αλλά μέσα από την αφήγηση της εμπειρίας που δύναται να ερμηνεύσει τη σύγχρονη ζωή, να φωτίσει όσο το δυνατόν περισσότερες όψεις της. Επομένως, ο στοχαστής αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να λειτουργεί με στεγανά ανάμεσα στα επιστημονικά πεδία, όπως με τη φιλοσοφία και την αφήγηση, αλλά αντίθετα τα αξιοποιεί για να καταδείξει στον άνθρωπο το διφορούμενο της ανθρώπινης κατάστασης. Αυτός είναι ο στόχος του Μπάουμαν όταν ενσωματώνει στην αφήγηση του επιδράσεις από τον Μαρξ, τον Γκράμσι, τον Φρόιντ, τον Εριχ Φρομ, απαντώντας καταφατικά στο βασικό κοινωνιολογικό ερώτημα, κατά πόσο σήμερα ζούμε σε μετανεωτερική κοινωνία. Όμως η μετανεωτερική κοινωνία, αποτελεί ένα θλιβερό συμβιβασμό, μια ζοφερή και εκφυλισμένη εμπειρία που εκκινεί και κυοφορείται στη νεωτερικότητα.

Η Κριτική στη Νεωτερικότητα Δίχως Ψευδαισθήσεις Για τον Μπάουμαν ο Διαφωτισμός και η ορθολογικότητα, όπως συνδέουν το άτομο με τη χειραφέτησή του και την πίστη στην πρόοδο, δεν αποτελούν απλώς συνθήκες που εκφυλίστηκαν στην πορεία. Αντίθετα, διακηρύξεις όπως η πίστη στην αέναη πρόοδο, η ανάγκη για κίνηση, για αλλαγή, αλλά και η σύνδεση όλων των διαστάσεων H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr της ανθρώπινης δραστηριότητας με την ορθολογικότητα και την αποδοτικότητα, αποτελέσαν μοιραίες συνθήκες για τη ζωή του ατόμου. Το νεωτερικό άτομο αποδεσμεύεται από την παραδοσιακή και κληρονομημένη ταυτότητα, και από θυροφύλακας καθίσταται κηπουρός, σχεδιαστής της ίδιας του της ζωής. Ο κηπουρός επιδιώκει την ελευθερία του ίδιου, της ατομικότητας του, της εξέλιξής του, θεωρώντας τον εαυτό του σχεδιαστή της ζωής. Ο σχεδιασμός δίνει την ψευδαίσθηση του ελέγχου, παρά το γεγονός ότι σπέρνεται ο σπόρος για διαρκή αλλαγή και κίνηση. Έτσι το άτομο έχει απόλυτη πίστη στη γνώση του και το γεγονός ότι μέσα από την ορθολογικότητα μπορεί να ελέγξει τη γνώση και την επιστήμη, κατά τρόπο που θα εγγυηθεί την πρόοδο. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι ο Μπάουμαν περιγράφει τη νεωτερικότητα ως συμπαγή, καθώς υφίστατο ένα πλέγμα ασφάλειας, καθώς η κίνηση της αλλαγής δεν ήταν ραγδαία, οι θεσμοί είχαν διάρκεια, υπήρχε σύνδεση του χώρου και του χρόνου. Τα παραπάνω επέτρεπαν στο άτομο, να σχεδιάζει με μακροχρόνιο ορίζοντα, ενώ επίσης μπορούσε να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν, αλλά και να οραματίζεται το μέλλον. Εξάλλου, η κοινωνία ήταν οργανωμένη με βάση την παραγωγή, γεγονός που συνδέεται με την πειθαρχία, αλλά και με συλλογικούς δεσμούς, διαπροσωπικές σχέσεις, αλληλεγγύη. Υπήρχε ακόμα η δυνατότητα να διαμορφώσει κανείς μια ταυτότητα και αυτή να αφορά σε μεγάλες αφηγήσεις, όπως τάξη, έθνος. Ακόμα και ο άνεργος θεωρούνταν κρίσιμο γρανάζι της παραγωγής, όπως εκφράζει η μαρξική έννοια του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού, που ενσωματώνει ο Μπάουμαν στην εμπειρία της νεωτερικότητας. Ο κηπουρός, επομένως, είχε τη δυνατότητα του σχεδιασμού μέσα σε ένα συμπαγές περιβάλλον, όπου υπάρχουν σαφείς ταυτότητες, η σχέση χώρου και χρόνου συμβάλει στους προσωπικούς δεσμούς και σε ένα κατανοητό περιβάλλον, με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ωστόσο, ο Μπάουμαν σε αυτό το σημείο, υιοθετεί μια βασική φροϋδική ανάλυση, και συνδέει το νεωτερικό υποκείμενο με την εμμονή στο σχεδιασμό, με την επιμονή για κάλλος και ευταξία. Αυτή η συνθήκη, όμως, παράλληλα δημιουργεί έναν αχώριστο σύντροφο, την έλλειψη ελευθερίας, τη δυσφορία στον πολιτισμό. Στην ουσία νεωτερικός πολιτισμός σημαίνει περιορισμός της ελευθερίας, της φύσης του ατόμου, των ορμέμφυτών του, για χάρη της ασφάλειας και του ορθολογικού σχεδιασμού. Επομένως, η συμπαγής νεωτερικότητα αποτελεί το στοιχείο δυσφορίας του ατόμου που επιδίωκε την απόλυτη ελευθερία. Για αυτό και για τον Μπάουμαν κρίνει ότι υφίσταται ένα παράδοξο στη νεωτερικότητα: το άτομο έχει εμμονή με το σχεδιασμό, την καθαρότητα, την ευταξία, αλλά την ίδια στιγμή στόχος του είναι να είναι κυριαρχήσει η ατομική ελευθερία, αλλά και η ορθολογικότητα, η αποδοτικότητα. Αυτή η αντίφαση, καθιστά τη νεωτερικότητα, ταυτόχρονα χειραφετική αλλά και χειραγωγική.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Εξάλλου, μεγάλη παρακαταθήκη της ανάλυσης του Μπάουμαν για τη νεωτερικότητα και το πώς αυτή κληροδοτεί ζοφερές παρακαταθήκες στη μετανεωτερικότητα, είναι ο χαρακτηρισμός του Ολοκαυτώματος ως προϊόντος της νεωτερικότητας, και όχι ως στιγμής παραφροσύνης. Η εμμονή με το σχεδιασμό που έθεσε η νεωτερικότητα, στην ουσία καθόριζε κάθε φορά το τι εστί τάξη, ευταξία, κάλλος, αλλά και τι ασχήμια, βρωμιά, ξένο προς το σχεδιασμό. Ο ξένος, δεν ενέχει μια υπαρξιακή ερμηνεία, αλλά αποτελεί προϊόν του σχεδιασμού. Η φύση, δηλαδή ό,τι δεν είναι ορθολογικά σχεδιασμένο, είναι αυθόρμητο και εκτός σχεδίου, αποτελεί απόβλητο που πρέπει να καθαριστεί. Η νεωτερικότητα, έθεσε στρατηγικές εκκαθάρισης, όπως την ανθρωποφαγία, την ανθρωποεμετική, στρατηγικές που είτε ενσωματώνουν τα άτομα απόλυτα στο σχεδιασμό, είτε απλώς τους γκετοποιούν, ως κοινωνικά απόβλητα. Η νεωτερική έννοια του έθνους κράτους, συνδέεται με αυτό το σχεδιασμό, ορίζοντας το έθνος και τον ξένο. Ο σοβιετικός κομμουνισμός, όριζε στο σχεδιασμό του την καθαρότητα της τάξης. Οι Ναζί καθόρισαν την καθαρότητα της φυλής και έτσι δεν δίστασαν, δίχως φραγμούς να εξοντώσουν φυσικά, και κατά απόλυτα ορθολογικό τρόπο τους Εβραίους και άλλες κατηγορίες. Έτσι η τελική λύση δεν είναι παρέκκλιση ή ανήθικη και αποτρόπαια εκτροπή της νεωτερικότητας· είναι προϊόν της νεωτερικότητας, αποτέλεσμα της εμμονής με το σχεδιασμό και την ορθολογικότητα, που κάθε άλλο παρά ασφάλεια παρείχε και κληροδότησε στη μετανεωτερικότητα. Η Επώδυνη αποδοχή στην Εποχή της Ρευστής Νεωτερικότητας Μετανεωτερικότητα για τον Μπάουμαν δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια επώδυνη αποδοχή της νεωτερικότητας, μια αντιστροφή της νεωτερικότητας, καθώς πλέον η συμπαγής συνθήκη, δίνει τη θέση της στη ρευστότητα και στην κατάλυση της ασφαλείας. Πλέον η ατομικότητα έχει καταστεί το άπαν, η ατομική επιδίωξη έχει κατακλύσει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, δίχως να ανέχεται την ατομική ασφάλεια. Επομένως, για τον Μπάουμαν η τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα, είναι αρκούντως διαφοροποιημένη εμπειρία. Δεν τελεί σε ρήξη με την νεωτερικότητα, αλλά αφορά στην ανάπτυξη και στην ηγεμονική επικράτηση των τάσεων που έσπειρε η νεωτερικότητα. Ο κηπουρός επεδίωξε την ατομική ελευθερία, την καθαρότητα και την ορθολογικοποίηση της ζωής. Αυτές οι διαστάσεις εντείνονται στη ρευστή νεωτερικότητα, που χαρακτηρίζεται ως τέτοια, καθώς δεν έχει πλέον το συμπαγές πλέγμα που η παραγωγή παρείχε. Πλέον δεν υφίσταται κοινωνία της παραγωγής, αλλά κοινωνία της κατανάλωσης, γεγονός που επιτρέπει την αποθέωση του ατομισμού, της ατομικής ευθύνης, την κατάλυση της συλλογικότητας και της H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr αλληλεγγύης, νομιμοποιώντας ακόμα και τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας. Συνάμα, ο άνεργος δεν εξυπηρετεί το σύστημα, αντίθετα καθίσταται κακός καταναλωτής και περιττός, και η ανεργία εμφανίζεται ως μια νομιμοποιημένη συνθήκη του συστήματος. Η συμπαγής νεωτερικότητα, πλέον επιτυγχάνει αυτό που επεδίωξε: τη ρευστότητα. Ο κηπουρός έθεσε το πρόταγμα της συνεχούς αλλαγής, της διαρκούς κίνησης, και έτσι κατέστησε εαυτόν κυνηγό στη μετανωτερικότητα. Ως κυνηγός ασθμαίνει να ακολουθήσει τις εξελίξεις, ενώ υποτάσσεται σε ένα ανήλεο κυνήγι κατανάλωσης. Η κατανάλωση δεν αφορά την ύλη, αλλά και την κατανάλωση πάσα φύσης εμπειρίας, ταυτότητας, σχέσης, ακόμα και εργασίας. Ακόμα και η πλέον προσωπική εμπειρία, η εμπειρία της ερωτικής σχέσης καθίσταται απλώς εμπειρία κατανάλωσης, θνησιγενής, περιστασιακή. Ακόμα και η ίδια η ταυτότητα για τον κυνηγό είναι μια ρευστή συνθήκη, καθώς αρνείται να υποθηκεύσει οποιαδήποτε διάσταση της ζωής του στο μέλλον, καθώς έχει επιτύχει αυτό που επεδίωκε ως κηπουρός, την απόλυτη αποδέσμευση από οποιαδήποτε δέσμευση. Όλα τα παραπάνω εμφανίζουν μια μετανεωτερική κοινωνία, πολωμένη και με εντεινόμενη ανισότητα. Ο Μπάουμαν επιμένοντας στο ζήτημα της ανισότητας, στρωματοποιεί τη μετανεωτερικότητα με βάση τη δυνατότητα της κίνησης, διακρίνοντας την κοινωνία σε τουρίστες με ελευθερία κίνησης και τους πλάνητες που εξαναγκάζονται σε κίνηση. Αυτός ο μείζον διαχωρισμός, βρίσκει ανάμεσα μια τεράστια μάζα από ανθρώπους που μέσα στη ρευστότητα, δεν γνωρίζουν σε ποιο πόλο θα καταλήξουν από τη μια στιγμή στην άλλη. Πλέον δεν υπάρχει η ψευδής ασφάλεια της νεωτερικότητας, καθένας μπορεί να καταστεί ξένος, τουρίστας, καθώς όλα αλλάζουν. Κάθε διεργασία, όπως η τεχνολογία, συμβάλλουν συνάμα στη ρευστότητα και στην ανισότητα. Ο χώρος και ο χρόνος δεν συνδέονται, καταλύοντας τις προσωπικές σχέσεις και τους δεσμούς. Αντίθετα η καθημερινότητα διαμεσολαβείται από απρόσωπα συστήματα και μηχανισμούς, στους οποίους το άτομο αναγκάζεται να αποθέσει την εμπιστοσύνη του για την κοινωνική λειτουργία, ενώ ταλανίζεται συνάμα από ένα πλήθος επιλογών. Εφόσον δεν υπάρχουν συλλογικοί δεσμοί και αφηγήσεις, ο πλάνητας δεν επιδιώκει την οργάνωση και την ανατροπή της ισχύουσας κατάστασης, παρά μόνο επιδιώκει να καταστήσει εαυτόν τουρίστα. Η αρνητική παγκοσμιοποίηση, παράγει πλάνητες σε κάθε χώρα και τόπο, δίχως να έχει την «πολυτέλεια» να τους απορρίψει σε κάποια υπανάπτυκτη περιοχή. Κάθε μέρος του σύγχρονου κόσμου παράγει ανθρώπινα απορρίμματα, κατά τρόπο που πιθανόν να πνίξουν την ίδια την ανθρωπότητα. Ρατσισμοί και ξενοφοβίες εντείνονται, καθώς οι αλήτες της παγκοσμιοποίησης, οι μετανάστες φέρουν πάνω τους τη δυσοσμία της αβεβαιότητας και του κινδύνου που κατέχει ο σύγχρονος άνθρωπος να βρεθεί σε αντίστοιχη θέση.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr

Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr Επομένως, προτάγματα, όπως ανεκτική δημοκρατία και πολυπολιτισμικότητα, στην ουσία καθίστανται έννοιες κενού περιεχομένου, καθώς η ανισότητα και η πόλωση είναι αποτέλεσμα της μετανεωτερικότητας, αυτής της εκφυλισμένης εμπειρίας που κυοφόρησε η νεωτερική εμμονή του σχεδιασμού και της εξορθολογικοποίησης. Όπως το Ολοκαύτωμα αποτέλεσε προϊόν της νεωτερικότητας, η εκφυλισμένη εμπειρία της ρευστής νεωτερικότητας προβλέπεται δυσοίωνη. Αυτή είναι η δριμεία κριτική του Ζίγκμουντ Μπάουμαν στη τρέχουσα κοινωνική συνθήκη που προκαλεί και ερεθίζει τα ανήσυχα πνεύματα που έρχονται σε επαφή με τη σκέψη του. Αυτός, εξάλλου, είναι ο βασικός στόχος της μεταμοντέρνας κοινωνιολογίας, να ξεφύγει από τη μοιραία σύνδεση με την ορθολογικότητα, και να στρέψει το βλέμμα στις συνέπειες της. Η κληρονομιά του στοχαστή είναι μεγάλη ιδίως σε ό,τι αφορά τη σύνδεση του Ολοκαυτώματος με το σχεδιασμό της νεωτερικότητας, την κριτική που άσκησε στην αρνητική παγκοσμιοποίηση και στην καταναλωτική κοινωνία, ενώ είναι από τους λίγους μεταμοντέρνους στοχαστές που επέμεινε στο ζήτημα της ανισότητας και στη μείζονα διάκριση του κόσμου σε τουρίστες και πλάνητες. Η σκέψη του παραμένει δυσάρεστα επίκαιρη σε όλα τα παραπάνω, καθώς η ανισότητα εντείνεται με ολοένα μικρότερο ποσοστό να κατέχει τη συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου πλούτου, τα άτομα ζουν σε συνθήκες αποξένωσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ενώ περισσεύουν τα λόγια για τους αλήτες της παγκοσμιοποίησης, τους μετανάστες. Βέβαια, οφείλει κανείς να τονίσει ότι τα παραπάνω, όσο και γλαφυρά και αν παρουσιάστηκαν από τον στοχαστή, όσο και αν με αυτό τον τρόπο τα κατέστησε μέρος της δημόσιας ατζέντας, ωστόσο παραμένουν περιγραφικά και δεν φαίνονται να μπορούν εστιάσουν σε αιτιότητες. Επίσης, κρίνεται μάλλον αμφίβολο αν μια ζωντανή και μεταφορική περιγραφή της εμπειρίας μπορεί να αφυπνίσει συνειδήσεις, και να κάνει την ανθρωπότητα να αναστοχαστεί. Την ίδια στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, η αντιμετώπιση της Ε.Ε. στο προσφυγικό αμφισβητεί τις ίδιες τις αρχές της και το ουμανιστικό πνεύμα που αποτελεί την κληρονομιά της. Πραγματικές ανθρωπιστικές κρίσεις υπάρχουν στην παγκόσμια κοινωνία, την ίδια στιγμή που στον δυτικό κόσμο δεν μπορεί κανείς να φανταστεί τη ζωή του offline χωρίς smartphone και, ενώ αναζητεί εμπειρίες σεξ και πείνας στη TV. Εν κατακλείδι, όσο υπάρχουν αυτές οι συνθήκες στην παγκόσμια κοινότητα, τόσο ζοφερά θα είναι τα αποτελέσματα της κοινωνιολογικής τους πραγμάτευσης.

H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr