Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ Θ.Ε ΕΠΟ 12
ΣΧΟΛΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ - KΛΑΣΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ ΓΑΛΛΙΑΣ Ερώτηση 1 Τον 19ο αιώνα η Γεωγραφία καθιερώνεται ως επιστημονικός κλάδος στα πανεπιστήμια. Διαμορφώνονται οι πρώτες σχολές γεωγραφίας. Αναπτύξτε την κλασική σχολή της Γερμανίας και την περιφερειακή σχολή της Γαλλίας.
Η ανάπτυξη της Γεωγραφίας γίνεται σε συνάρτηση με την αποικιοκρατία, τους πολέμους, την παγκοσμιοποίηση σε χώρες με υψηλή συνειδητότητα γύρω από περιβαλλοντικά ζητήματα και κοινωνίες που ενδιαφέρονται για τον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό και την χωρική πολιτική. Στην Νότια Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελλάδα παρατηρείται αδιαφορία του κράτους για το χώρο και το περιβάλλον. Ο Ιπποκράτης μίλησε για τις ποικίλες μεταβολές των εποχών του χρόνου και τον τρόπο που αυτές επηρεάζουν το σώμα. Ένα μεταβαλλόμενο κλίμα ταλαιπωρεί σώμα και ψυχή. Το «καλό» κλίμα της Ευρώπης κάνει τους κατοίκους της να φαίνονται μαχιμότεροι από άλλους λαούς (γεωγραφία της υγείας). Αέρας-γη-πυρ-ύδωρ αποτελούν τα 4 στοιχεία για διατήρηση της υγείας με το σώμα να τοποθετείται μέσα στο περιβάλλον. Υπάρχει στενή σχέση των απόψεων του Ιπποκράτη με το αυτές του Δαρβίνου.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Τον 17ο αιώνα ο Varenius διαμόρφωσε την 1η φάση ανάπτυξης της γεωγραφίας ενώ στα τέλη του 18ου αιώνα ο Kant διδάσκει γεωγραφία ανώτατης εκπαίδευσης ως αυτόνομο κλάδο γνώσης ενώ θεωρείται «αταξίδευτος γεωγράφος του λόγου». Οι εθνικές σχολές γεωγραφίας αποτελούν ένα είδος γεωγραφικής ταυτότητας κάθε χώρας. Η πρώτη σχολή που ιδρύθηκε τον 19ο αιώνα είναι η Κλασική-συστηματική Γεωγραφία στη Γερμανία που βασιζόταν στην θεωρία της περιβαλλοντικής αιτιοκρατίας. Το 1820 ιδρύεται η 1η πανεπιστημιακή έδρα γεωγραφίας στο Βερολίνο με την γνώση να είναι προσανατολισμένη στις ανάγκες διοίκησης για την άσκηση πολιτικής και διαχείρισης του χώρου. Τον 19o αιώνα δεν υπάρχει άλλη πανεπιστημιακή έδρα γεωγραφίας εκτός του Carl Ritter. Το δίδυμο Ritter και Humboldt θέτει τον άνθρωπο στο φυσικό περιβάλλον και δίνει νέα πνοή στη γεωγραφία. Ο ντετερμινισμός γίνεται το υπόβαθρο της αποικιοκρατίας καθώς οι επεμβάσεις των αποικιακών δυνάμεων θεωρούνται επεμβάσεις «εκπολιτισμού» και αποτελεί άρνηση της διεπιστημονικότητας και μονόπλευρη θεώρηση με τον φυσικό χώρο να είναι η βασική μεταβλητή. Η
περιβαλλοντική
αιτιοκρατία
ή
ντετερμινισμός
είναι
η
επιστημολογία σύμφωνα με την οποία το φυσικό περιβάλλον επηρεάζει καταλυτικά και διαμορφώνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στη βάση του ντετερμινισμού αναπτύσσεται η πολιτική γεωγραφία του Friedrich Ratzel που θεωρεί το κράτος ως «ζωντανό» οργανισμό. Στην θεωρία του Ratzel στηρίχθηκε στη συνέχεια η ναζιστική γεωπολιτική σκέψη του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Στις αρχές 20ου αι η γερμανική σχολή καινοτομεί
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
διότι ξεφεύγει από την περιγραφή, εξελίσσεται σε νομοθετική γεωγραφία, γεωπολιτική και πολιτική γεωγραφία. Στις αρχές του 20ου αιώνα αναπτύσσεται η περιφερειακή γεωγραφία στη Γαλλία η οποία στηρίχθηκε στην επιστημολογία της πιθανοκρατίας. Η πιθανοκρατία/ποσιμπιλισμός μιλούσε για μια ανοιχτή σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος όπου όλα είναι πιθανά και όχι μηχανικά προκαθορισμένα. Αναφέρεται στη μοναδική ιδιομορφία κάθε τόπου και την συνθετική θεώρηση επιμέρους στοιχείων κάθε τόπου. Η Γαλλική σχολή προτάσσει τον δυναμικό ρόλο του ανθρώπου στη διαδικασία αλλαγής του χώρου και ασκείται συστηματική κριτική στον ντετερμινισμό. Η πορεία της γεωγραφίας αποτελεί μια ανοιχτή έκβαση, υπάρχει αλληλεπίδραση ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος και στενή σχέση ανθρώπου-φύσης στην περιφέρεια. Στις ΗΠΑ αναπτύσσεται η πιθανοκρατία της γαλλικής σχολής. Η φυσική και ιστορική Γεωγραφία γίνονται ο πυρήνας της γεωγραφίας
της
Πιθανοκρατίας.
Υπάρχει
στενός
συνδυασμός
Γεωγραφίας – Ιστορίας. Ο Γάλλος καθηγητής Vidal de la Blache βασικός εκπρόσωπος της πιθανοκρατίας υποστηρίζει ότι η γεωγραφία είναι μια πρακτική επιστήμη του πεδίου με ιστορικά στοιχεία. Το 1960 η γαλλική περιφερειακή σχολή υφίσταται κρίση με την φυσική γεωγραφία να αναπτύσσεται ανεξάρτητα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΑΝΘΡΩΠΟ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΙΚΑΓΟ Ερώτηση 2 Η συμβολή της σχολής του Σικάγο στις πανεπιστημιακές μελέτες σχετικά με τη βιομηχανική πόλη: ποιες οι προτεραιότητές της σχετικά με την ανάλυση του αστικού χώρου;
Στο Σικάγο γιορτάζεται η 1η εργατική Πρωτομαγιά
του 1886
παγκοσμίως. Η πόλη έχει δεχθεί αθρόα μετανάστευση και δημιουργεί νέες πολυπολιτισμικές γειτονιές. Στις αρχές του 20ου αιώνα το Σικάγο αποτελεί πρωτοπόρα βιομηχανική πόλη. Η περίφημη πόλη γίνεται κέντρο εργατικών κινημάτων και πανεπιστημιακών μελετών για την πόλη. Τη δεκαετία του 1920 αναπτύσσεται η περίφημη Σχολή της ανθρωπο-οικολογίας. Οι επιστήμονες μελετούν την οικολογία της κοινωνίας σε σχέση με τον κοινωνικό δαρβινισμό. Ο κοινωνικός διαχωρισμός στο χώρο χαρτογραφείται από τον Burgess με ένα μοντέλο ομόκεντρων ζωνών που απεικονίζει τους φτωχούς στο κέντρο της πόλης και τους εύπορους στα προάστια. Το μοντέλο δείχνει τη διαδικασία καθοδικής διύλισης προς τα κάτω(φιλτράρισμα) με την έξοδο των μεσοαστών προς τα προάστια και την εγκατάσταση των φτωχών στο κέντρο της πόλης. Το μοντέλο των ομόκεντρων ζωνών(Burgess) δείχνει τις διαδικασίες εισβολής και διαδοχής διαφόρων ομάδων στις πόλεις. Το 1937 εισάγεται από τον Hoyt η έννοια της κυριαρχίας διαφόρων ομάδων στο χώρο (φιλτράρισμα προς τα κάτω). H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Οι ανθρωπο-οικολόγοι του Σικάγο συνενώνουν τη φυσική με την ανθρώπινη γεωγραφία, ερευνούν τους μετασχηματισμούς του αστικού τοπίου με την επικράτηση του καπιταλισμού. Πυρήνας των εξελίξεων είναι η πόλη με τα εμπορικά καταστήματα, τα γραφεία επιχειρήσεων, τη βιομηχανία. Οι ανθρωπο-οικολόγοι αναφέρονται στο «οικολογικό
σύμπλεγμα»
(πληθυσμός,
περιβάλλον,
τεχνολογία,
οργάνωση) βλέποντας την πόλη ως ένα οικοσύστημα. Οι ανθρωπο-οικολόγοι προβάλλουν έναν νέο χάρτη χρήσης γης των πόλεων. Πρόκειται για μια αξιόλογη θεωρία σχετικά με την αστική δομή και ανάπτυξη και με την προβολή αθροιστικού αποτελέσματος ανταγωνιστικών επιλογών. Διαπιστώνονται διαρθρωτικές ομοιότητες ανάμεσα στο Σικάγο και τις αγγλικές πόλεις της εποχής του Engels με την κεντρικότητα του προλεταριάτου(εργατικής τάξης) και την περιφερειακή χωροθέτηση των μεσοαστικών στρωμάτων.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Ερώτηση 3 Ποια υπήρξε η συμβολή της αναρχικής γεωγραφίας ως προς την κατανόηση των κοινωνικο-οικονομικών ανακατατάξεων;
Κατά την περίοδο που η βιομηχανική επανάσταση εξαπλώνεται από την Αγγλία στην υπόλοιπη Ευρώπη αναδεικνύονται στην επιστήμη της γεωγραφίας σημαντικές μορφές που αντιτάσσονται στην γαλλική πιθανοκρατία και την γερμανικό ντετερμινισμό. Πρόκειται για τους αναρχικούς γεωγράφους και ιδιαίτερα τον γεωγράφο Reclus στη Γαλλία και τον πρίγκιπα Kropotkin στη Ρωσία που εναντιώθηκαν στη γεωγραφία του Vidal de la Blache. Τα έργα των δύο αναρχικών H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
γεωγράφων
μένουν
στο
περιθώριο
της
γεωγραφικής
μελέτης
μεταπολεμικά και ανασύρονται με την ανάδυση της κριτικής γεωγραφίας τη δεκαετία του 1970. Τα γεωγραφικά έργα του αναρχικού Κροπότκιν επηρέασαν μεγάλους στοχαστές και μεταρρυθμιστές στην Ουκρανία, το Μεξικό, την Αγγλία, την Αμερική. Οι αναρχικοί γεωγράφοι προτείνουν μια εναλλακτική πολιτική φιλοσοφία και μιλούν για την διαντίδραση μεταξύ ανθρώπου και φύσης στην διαδικασία ανάπτυξης και για την αλληλοβοήθεια έναντι του ανταγωνισμού. Αντίθετα με το μοντέλο του Vidal de la Blache ο Κροπότκιν γίνεται ιδιαίτερα προφητικός και αναλογίζεται τις επιπτώσεις της τεχνολογικής εξέλιξης. Σε μια περίοδο πόλωσης που επήλθε με τη βιομηχανία προέβλεψε την απο-πόλωση και την αποκέντρωση της βιομηχανίας με την ευέλικτη συσσώρευση. Μιλούσε για διασκορπισμένες βιομηχανίες σε όλα τα έθνη-κράτη και για διασκορπισμένα εργοστάσια στη επικράτεια των εθνών-κρατών. Η αναρχική γεωγραφία καταργεί τον ντετερμινισμό και εισάγει την έννοια της αλληλεπίδρασης στη γεωγραφία. Τα γεγονότα θα πρέπει να μελετώνται με βάση παράγοντες όπως: η τεχνολογική ανάπτυξη, η κοινωνική
συμπεριφορά,
τα
οργανωμένα
συμφέροντα,
την
παγκοσμιοποιημένη οικονομία του ιμπεριαλισμού. Οι αναρχικοί χαράσσουν έναν ενδιάμεσο χώρο και τονίσουν τις συγκρούσεις μεταξύ των κυριότερων ομάδων που συμμετέχουν στη διαδικασία εξέλιξης καθώς και την σύγκρουση της εργατικής τάξης με τους αστούς. Πλήρης αποτίμηση της συμβολής του έργου των αναρχικών στη γεωγραφία δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Ερώτηση 4 Αναφερθείτε σε εναλλακτικές προσεγγίσεις της Γεωγραφίας μεταπολεμικά. Εισάγεται η έννοια του “homo socialis” και γίνεται στροφή προς το υποκείμενο και τις διυποκειμενικές σχέσεις των ανθρώπων. Σε ποια επιστημολογικά Παραδείγματα στη γεωγραφία παραπέμπουν τα παραπάνω στοιχεία; Αναλύστε τα σε σχέση με την κριτική που άσκησαν στην Ποσοτική Γεωγραφία.
Πρόκειται για τα Μεταβατικά παραδείγματα, της Συμπεριφορικής Γεωγραφίας που ασκεί κριτική στην Ποσοτική Γεωγραφία, της Ανθρωπιστικής γεωγραφίας που κάνει στροφή στη φαινομενολογία και τον υπαρξισμό και της Φιλελεύθερης γεωγραφίας. Η Συμπεριφορική γεωγραφία ασκεί κριτική στην έννοια του «homo economicus» θεωρώντας το στοιχείο ανθρώπινης βαρβαρότητας και προχωράει σε αντικατάσταση της έννοιας από τον «homo socialis» (κοινωνικός
άνθρωπος).
Θεωρεί
πως υπάρχουν
κοινωνικές
και
ψυχολογικές πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς στο χώρο και οι χωρικές συμπεριφορές καθορίζονται με βάση τις υποκειμενικές δυνατότητες και επιλογές των ανθρώπων. Η κριτική «εκ των ένδον» που επιχειρείται
από
τη
Συμπεριφορική
γεωγραφία
στην
Ποσοτική
γεωγραφία δεν θα ταράξει τα θεμέλια της Νομοθετικής Γεωγραφίας.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Επαναφέρεται η διεπιστημονικότητα μέσα από τις 3 μεταβατικές σχολές γεωγραφίας. Εισάγεται ένα νέο σύνθετο κοινωνικό υποκείμενο και απορρίπτεται το στερεότυπο του «οικονομικού ανθρώπου». Η συμπεριφορική γεωγραφία προσεγγίζει κριτικά την ποσοτική γεωγραφία μιλώντας για ποσοτικοποίηση ατομικών συμπεριφορών. Ο Homo socialis είναι ένα άτομο με κοινωνική υπόσταση και πολιτιστικές αξίες. Ο θετικισμός και η συμπεριφορική γεωγραφία αδυνατούν να κατανοήσουν τη σημασία των αξιών. Αποτελεί θετικιστική τάση της συμπεριφορικής γεωγραφίας το ότι παραδέχεται πως οι άνθρωποι είναι κοινωνικά υποκείμενα και πως οι αξίες δεν είναι παρόμοιου κύρους με τα οικονομικά φαινόμενα. Γίνεται ένα μικρό βήμα απομάκρυνσης από το θετικισμό με ενδιαφέρον για τις ανθρώπινες επιλογές. Η ανθρωπιστική γεωγραφία μελετά το νόημα, τις αξίες, τους σκοπούς, τις επιδιώξεις στη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Δίνει έμφαση στους τρόπους που τα κοινωνικά υποκείμενα, η συνείδηση και η ανθρώπινη δημιουργικότητα εκφράζονται στο γεωγραφικό χώρο. Μιλά για διυποκειμενικές σχέσεις των ανθρώπων και προσδίδει αξίες στις σχέσεις αυτές. Υιοθετεί την φαινομενολογία και ποιοτικές μεθόδους γεωγραφικής έρευνας. Το 1960 στη Βρετανία
ο Jones μιλάει για το αδύνατο στην
ανακάλυψη γενικών νόμων για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι άνθρωποι έχουν ελεύθερη βούληση, η ανθρώπινη σημασία φαινομένων με έμφαση στην ανθρώπινη δημιουργικότητα. Στην ανθρωπιστική γεωγραφία έχουμε σύνδεση του ανθρώπου με το
τοπίο-τοποφιλία-
καθώς
και
έναν
ιδεαλιστικό
χαρακτήρα
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
(φαινομενολογία). Γίνεται χρήση ποιοτικών μεθόδων έρευνας για την εξήγηση και ερμηνεία των φαινομένων με χρήση Η/Υ. Σημειώνεται στροφή
προς
το
ανθρώπινο
υποκείμενο,
τη
δράση,
τη
διυποκειμενικότητα.
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Ερώτηση 5 Στα μεταβατικά παραδείγματα της Συμπεριφορικής και Ανθρωπιστικής γεωγραφίας είδαμε τη στροφή προς το υποκείμενο. Στη Φιλελεύθερη Γεωγραφία εξετάζουμε τη στροφή από το υποκείμενο στη δομή. Εντοπίστε τις διαφορές με τα προηγούμενα μεταβατικά παραδείγματα.
Με το έργο του «Κοινωνική δικαιοσύνη και πόλη» το 1973 ο David Harvey αντιδιαστέλλει την Ριζοσπαστική με τη Φιλελεύθερη Γεωγραφία. Πιστεύει ότι η Φιλελεύθερη γεωγραφία της οικονομίας της αγοράς θα πρέπει να εξαλειφθεί και να δημιουργηθεί ένα νέο Ριζοσπαστικό Παράδειγμα στη Γεωγραφία. Ο Harvey μεταβαίνει σε μια σειρά ριζοσπαστικών έργων και αναστοχάζεται τόσο τον θετικισμό όσο και τον φιλελευθερισμό. Τα έργα που γράφει τη δεκαετία του 1990 αναφέρονται περισσότερο στη δομή παρά στον ανθρώπινο φορέα. Η φιλελεύθερη γεωγραφία έχει ως επίκεντρο ανάλυσης τις κοινωνικές ανισότητες και την προσπάθεια περιορισμού των ανισοτήτων μέσα από ενεργό πολιτική. Η ενεργός πολιτική που προτείνει αναφέρεται σε μια μεταρρυθμιστική δράση ή διορθωτική πολιτική δραστηριότητα. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Οι
φιλελεύθεροι γεωγράφοι
περιορίζονται
στο
χώρο
της
κατανάλωσης και της κοινωνικής αδικίας και συνδέουν το έργο τους με τη γεωγραφία της ευημερίας, της υγείας, της πρόνοιας. Υιοθετούν την θεωρία του κεϋνσιανισμού χρησιμοποιώντας την ως εργαλείο χάραξης οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.
ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ Ερώτηση 6 Ο κατακερματισμός στην επιστήμη της Γεωγραφίας: πλεονεκτήματα και αδυναμίες του φαινομένου.
Η Φυσική γεωγραφία υποδιαιρείται σε γεωμορφολογία, κλιματολογία, βιογεωγραφία, περιβαλλοντική γεωγραφία. Η Ανθρωπογεωγραφία υποδιαιρείται σε οικονομική, κοινωνική, αστική, πολιτική, πληθυσμιακή, πολιτισμική/πολιτιστική,
ιστορική
Γεωγραφία.
Λόγω
του
κατακερματισμού η 1η επιστημολογική τομή της ποσοτικής γεωγραφίας δε μπορεί να ερμηνεύσει και να αντιμετωπίσει τα σύνθετα φαινόμενα (προβλήματα) μέσα στο χώρο. Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο επικρατεί η πολυεπιστημονικότητα έναντι της διεπιστημονικότητας, δηλαδή η επιμέρους κατηγοριοποίηση της
Γεωγραφίας (θετικισμός), ενώ η διαίρεση της γεωγραφίας
μεσοπολεμικά ήταν σε φυσική και ανθρώπινη. Επικρατούν τα αξιώματα της θετικιστικής άποψης καθώς η πραγματικότητα προσεγγίζεται H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
αναλυτικά και αφαιρετικά, κάθε επιστήμη είναι μονοδιάστατη-ένα επίπεδο μελέτης και με βάση τις εμπειρικές έρευνες ανακαλύπτονται καθολικοί νόμοι. Ο επιστήμονας μένει πιστός στο δικό του κόσμο θεωριών και νόμων, δημιουργούνται στεγανά και χαράσσονται σύνορα εδαφικότητας της επιστήμης. Οι Θετικιστές διακρίνουν: 1. Την κοινωνική γεωγραφία που μελετά την κατανάλωση αγαθών, τη φύση της κοινωνικής ζωής, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, 2. Την οικονομική γεωγραφία που μελετά την παραγωγή και διανομή αγαθών, υπηρεσιών, 3. Την πολιτική γεωγραφία που μελετά την εκλογική συμπεριφορά κατά περιφέρεια, 4. Την Ιστορική γεωγραφία που μένει περιθωριακή και περιγραφική 5. Την πολιτιστική γεωγραφία με το τοπίο να γίνεται κεντρική έννοια Η οικονομική γεωγραφία μελετά την παραγωγή, τη χρήση, την αναπαραγωγή των κοινωνικών και υλικών συνθηκών της ανθρώπινης ύπαρξης. Την εποχή της αποικιοκρατίας(17ος-19ος αι.) συγκεντρώνει στοιχεία για επενδύσεις, εμπόριο, οικισμούς, έλεγχο στρατηγικών πόρων. Εκτός ενδιαφέροντος των οικονομικών γεωγράφων είναι η παραγωγική διαδικασία και η εργασία. Μεταβαίνει στην ανάλυση και τον οικονομικό/τεχνολογικό ντετερμινισμό. Τη δεκαετία του 1970-80 υπάρχει σύγκλιση με την πολιτική και κοινωνική γεωγραφία λόγω άρσης του κατακερματισμού και της πολιτικο-οικονομικής προσέγγισης. Η κοινωνική γεωγραφία στρέφεται από την ποσοτική στην κριτική ανθρωπογεωγραφία. Δίνει έμφαση στο κοινωνικό υποκείμενο και τις κοινωνικές οικονομικής
τάξεις. και
Έχουμε κοινωνικής
διεπιστημονικές γεωγραφίας
αλληλεξαρτήσεις
και
την
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
ανάδυση
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
διεπιστημονικών περιοχών. Επιτυγχάνεται σύγκλιση κοινωνικής και πολιτιστικής γεωγραφίας. Η πολιτική γεωγραφία και γεωπολιτική αναδεικνύεται στο έργο του F.Ratzel με την «οργανική» θεωρία για το κράτος του 19ου αι. που χρησιμοποιήθηκε μεσοπολεμικά σε στρατηγικές επεκτατισμού της Γερμανίας. Ο όρος ‘γεωπολιτική’ εμφανίζεται πρώτα στο έργο του Kjellen, ενώ ο Haushofer 1921-39 στο παν/μιο Μονάχου προωθεί την γεωπολιτική για την ανάπτυξη της επεκτατικής πολιτικής του ναζιστικού κράτους. Στον ξεσηκωμό των συμμαχικών δυνάμεων εφαρμόζεται η γεωπολιτική του Mackinder. Σήμερα σημειώνεται αναζωπύρωση της πολιτικής γεωγραφίας λόγω γεωπολιτικών διενέξεων. Η Ιστορική γεωγραφία μεταξύ 1930-60 συνδέεται με την γαλλική περιφερειακή γεωγραφία. Αντικείμενο μελέτης της είναι το τοπίο και η χαρτογραφική αναπαράσταση γεωγραφιών παρελθόντος. Κλονίζεται στα χρόνια της ποσοτικής επανάστασης – περιθωριοποίηση και ενσωμάτωση ποσοτικών μεθόδων. Από το 1970-80 έχουμε την ανθρωπιστική ιστορική γεωγραφία – οι άνθρωποι δεν είναι παθητικοί παρατηρητές αλλαγής. Η Πολιτισμική/πολιτιστική γεωγραφία αναδύεται τη δεκαετία του 1920 με τον Sauer όπου το τοπίο γίνεται κεντρική έννοια. Μεταπολεμικά έχουμε περιγραφική δραστηριότητα τοπικών πολιτισμών, έμφαση σε παραδοσιακούς αγροτικούς πολιτισμούς-παραμέληση σύγχρονης πόλης. Από το 1970-1980 έχουμε στροφή σε ανθρωπιστικές σπουδές, ιδέες για τη φύση και ανθρώπινη συνείδηση, την έννοια του ανθρώπινου φορέα. Σήμερα παρατηρείται πολυπολιτισμική σύνθεση της σύγχρονης πόλης μωσαϊκό διαφορετικότητας στην καθημερινή ζωή.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Οι επιπτώσεις του κατακερματισμού στη γεωγραφία είναι εμφανείς.
Δημιουργείται
ένας
επίπλαστος
πλουραλισμός,
είναι
περιορισμένο το φάσμα των ερωτημάτων για εξειδικευμένες γεωγραφίες, υπάρχει περιορισμός αντικειμένου κάθε υποδιαίρεσης και παραλείπονται σημαντικά φαινόμενα. Από την άλλη, διατηρείται ένας ακαδημαϊκός καταμερισμός εργασίας στα παν/μια που βοηθά τους φοιτητές στη σταδιακή μελέτη του αντικειμένου. Ο γεωγραφικός κατακερματισμός επιφέρει αύξηση του αποθέματος ειδικών γνώσεων.
ΦΟΡΝΤΙΣΜΟΣ Ερώτηση 7 Ποιο καθεστώς συσσώρευσης καλύπτει τις κοινωνικο-οικονομικές ανάγκες της μεταπολεμικής εποχής;
φορντισμός
O
ως
καθεστώς
συσσώρευσης
κεφαλαίου
εγκαθιδρύεται το 1914 από τον Αμερικανό αυτοκινητοβιομήχανο Henry Ford.
Οι
εργάτες
του
γίνονται
εξαρτήματα
της
γραμμής
συναρμολόγησης. Παράλληλα καθεστώτα αποτελούν ο κεϋνσιανισμός που εισάγει την αυτόματη σχέση μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης και ο τεϋλορισμός
με τον διαχωρισμό της διαχειριστικής από τη
χειρωνακτική εργασία και τα 2 επίπεδα στη διαδικασίας παραγωγής: α) τη σύλληψη και τον σχεδιασμό, β)την εκτέλεση και τη συναρμολόγηση. Στη διαδικασία της βιομηχανικής παραγωγής περιλαμβάνεται η εξόρυξη πόρων από το έδαφος, το πλήθος εργατικών χεριών, η χρήση H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
μηχανολογικού εξοπλισμού, η εργασία για μεταποίηση πρώτης ύλης, η συναρμολόγηση και η παραγωγή του τελικού προϊόντος. Ο Φορντ από το 1927 έχει επινοήσει την τεχνική της γραμμής συναρμολόγησης μετατρέποντας τον εργάτη σε ένα γρανάζι στη γραμμή αυτή. Ο στενός συνεργάτης του Taylor θα διαχωρίσει στη συνέχεια τη διαχειριστική από τη χειρωνακτική εργασία για την αποδοτική λειτουργία του συστήματος. Το 1932-33 φιλοτεχνείται το ζωγραφικό έργο με θέμα: «Detroit, άνθρωπος και μηχανή» κατά παραγγελία του Ford εμπνευσμένο από την αυτοκινητοβιομηχανία Ford και γίνεται το σύμβολο της σύγχρονης βιομηχανικής εποχής και της δυναμικής του καπιταλισμού.
Χτίζονται μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις, υπάρχει εξοπλισμός, πολυάριθμο εργατικό δυναμικό και αυτοματοποίηση της παραγωγής. Με το φορντικό μοντέλο επέρχεται βελτίωση των οικονομικών συνθηκών και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κάλυψη βασικών αναγκών του πληθυσμού. Σημειώνεται μαζική παραγωγή αγαθών για την ικανοποίηση μαζικών αναγκών. Μεταπολεμικά ο φορντισμός θα επικρατήσει στις καπιταλιστικές κοινωνίες και θα επέλθει διαίρεση σε 3 κόσμους και άνιση ανάπτυξη σε διεθνές επίπεδο. Ο εργάτης αποτελεί ένα μηχανικό αυτόματο που κάνει ορθολογική λήψη αποφάσεων ως homo economicus. Η Γεωγραφία συνδέεται με νέες κοινωνικές ανάγκες, όπως: η ανασυγκρότηση, ο κυκλοφοριακός σχεδιασμός, η διάδοση νέων τεχνολογιών. Οι νέες εξελίξεις
διαδραματίζονται
στο
πλαίσιο
του
νέου
καθεστώτος
συσσώρευσης κεφαλαίου, δηλαδή του φορντισμού με την κυριαρχία της μαζικής παραγωγής. Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο η οικονομική ανάπτυξη συνιστούσε πανάκεια. Ο άνθρωπος της ποσοτικής γεωγραφίας είναι το εξάρτημα μηχανής, ορθολογιστής και θετικιστής. Μοναδικό μέλημα του το χαμηλό κόστος και η ελαχιστοποίηση της απόστασης από τον τόπο εργασίας. Τη δεκαετία του 1970 έχουμε κρίση του φορντικού μοντέλου και γεωγραφική αναδιάταξη. Οι πιέσεις του εργατικού συνδικαλισμού και η πετρελαϊκή κρίση θα οδηγήσουν στο κλείσιμο των φορντικών εργοστασίων.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ – ΚΥΚΛΟΙ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Ερώτηση 8 Το νομοθετικό μοντέλο των κύκλων ζωής απεικονίζει τις διακυμάνσεις της οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη και την Αμερική. Πρόκειται για ένα μοντέλο εθνοκεντρικό και συγκεκριμένα
αγγλο-αμερικανο-κεντρικό.
Μπορείτε να το αναπτύξετε;
Με
βάση
συγκεκριμένοι
διάφορους κύκλοι
σύγχρονους
ζωής
των
γεωγράφους
πόλεων.
υπάρχουν
Πρόκειται
για
μετασχηματισμούς και διακυμάνσεις των πόλεων του ανεπτυγμένου κόσμου που έχουν υποστεί ριζικές αναδιαρθρώσεις κατά τον 20ο αιώνα. Από τα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης οι γεωγράφοι εντοπίζουν τέσσερις
κύκλους
ζωής:
αστικοποίηση-προαστιοποίηση-
αποαστικοποίηση-επαναστικοποίηση. Στο 1ο στάδιο έχουμε τη συγκέντρωση του πληθυσμού από την περιφέρεια στις πόλεις λόγω ταχύτατης ανάπτυξης τους. Η Βόρεια Ευρώπη βιώνει την αστικοποίηση από τον 19ο αιώνα ενώ η Μεσογειακή Ευρώπη πολύ αργότερα ως λαϊκή προαστιοποίηση. Ο πληθυσμός των πόλεων αυξάνεται ετησίως λόγω των εργοστασίων και της μεγάλης δυνατότητας για απασχόληση. Στο 2ο στάδιο οι πόλεις αναπτύσσονται οικονομικά και διαδίδονται τα μέσα μεταφοράς δίνοντας την δυνατότητα της μετακίνησης του πληθυσμού προς τα προάστια. Πρόκειται για σχετική αποκέντρωση καθώς η έξοδος γίνεται από τον πυρήνα της πόλης προς εξωτερικούς δακτυλίους της. Από τις αρχές του 20ου αιώνα αποκεντρώνονται τα H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ανώτερα στρώματα του πληθυσμού λόγω και της διάδοσης του αυτοκινήτου. Το κράτος ενίσχυσε την προαστιοποίηση ή τη συνδύασε με δάνεια για αγορά κατοικίας (χρεωμένοι πολίτες). Στο 3ο στάδιο ο πληθυσμός αποκεντρώνεται από τις μεγαλουπόλεις Ευρώπης και Αμερικής λόγω της πετρελαϊκής κρίσης και της αποβιομηχάνισης της δεκαετίας του 1970. Αμέσως μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο οι κάτοικοι των πόλεων της δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής φεύγουν από τα μεγάλα αστικά κέντρα και τις δεκαετίες του 1980 και 90 μετακινούνται σε μικρότερους οικισμούς και σε αγροτικές περιοχές των μητροπολιτικών περιοχών. Άλλοι μετακινούνται προς μικρότερες αστικές περιοχές, όπως οι ζώνες του ήλιου στις ΗΠΑ. Πρόκειται για απόλυτη αποκέντρωση του πληθυσμού είτε προς μικρότερες πόλεις είτε προς την ύπαιθρο λόγω αυξημένου κόστους ζωής. Η αποαστικοποίηση συνδέεται άμεσα με την αποβιομηχάνιση, δηλαδή την αποκέντρωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων σε επαρχιακές περιοχές(αύξηση πληθυσμού). Η αποαστικοποίηση συνέπεσε σε πολλές χώρες με τη διάχυτη αστικοποίηση, π.χ Ιταλία. Στο 4ο στάδιο οι πόλεις ξαναζωντανεύουν με την επιστροφή των εύπορων στα κέντρα των πόλεων. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο στάδιο ζωής των πόλεων που αναβαθμίζονται και αλλάζουν χρήσεις. Στον υλικό χώρο παρατηρείται μια διαδικασία φιλτραρίσματος προς τα πάνω – ανοδικής διύλισης των περιοχών γύρω από τον αστικό πυρήνα. Παρατηρούμε μια διαδικασία εξευγενισμού με εγκαταλελειμμένες περιοχές να μετατρέπονται σε χώρους κατανάλωσης και πολιτισμού. Το νομοθετικό μοντέλο των κύκλων ζωής ποσοτικοποιεί και περιγράφει ορισμένες ευρω-αμερικανικές πόλεις. Δεν ερευνά σε H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
βάθος και δεν προχωρά στην αναζήτηση των αιτιών της αναπόφευκτης εξέλιξης των πόλεων. Πέφτει σε πλάνη καθώς δεν διέρχονται όλες οι πόλεις από τα παραπάνω τέσσερα στάδια ούτε είναι υπανάπτυκτες επειδή βρίσκονται σε προηγούμενο στάδιο. Οι πόλεις της Ελλάδας και της μεσογειακής Ευρώπης δεν ακολούθησαν τους παραπάνω 4 κύκλους αλλά δύο διαδικασίες προαστιοποίησης. Η πρώτη διαδικασία αναφέρεται στη λαϊκή αυθαίρετη δόμηση και η δεύτερη αναφέρεται στην έξοδο της μεσοαστικής τάξης προς τα προάστια. Στη Μεσόγειο παρατηρούσε μια συνεχή επαναστικοποίηση και μια διάχυτη αστικοποίηση αντί της αποαστικοποίησης των πόλεων της Βόρειας Ευρώπης και Αμερικής. Στη μεσογειακή Ευρώπη σε αντίθεση με το Βορρά πρώτα είχαμε αποκέντρωση της βιομηχανίας και έπειτα αποκέντρωση του πληθυσμού(Ελλάδα, Τρίτη Ιταλία).
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ – ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΛΟΝΣΟ Eρώτηση 9 Το μοντέλο Alonso επινοήθηκε αρχικά για να διερευνηθεί η γεωγραφική συμπεριφορά των επιχειρήσεων. Το 1964 ο Alonso επέκτεινε το μοντέλο για να μελετήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά των καταναλωτών στο χώρο. Μπορείτε να το αναπτύξετε; Το μοντέλο ομόκεντρων ζωνών του Burgess είναι από τα πρώτα μοντέλα που υφίστανται κριτική όταν διατυπώνονται. Στη συνέχεια έχουμε παραλλαγές του μοντέλου αυτού που όλα τονίζουν τον ανταγωνισμό των κοινωνικών ομάδων ανάλογα με τη δυνατότητα πληρωμής της καμπύλης γαιοπροσόδου. Ο Αλόνσο βασίζεται στη σχολή του Σικάγο και τα σχήματα του Von Thunen για την κατανομή και τις αξίες της αγροτικής γης. Το 1964 ο Αλόνσο προτείνει ένα μοντέλο βασισμένο στην καμπύλη γαιοπροσόδου και θέτει την έννοια-κλειδί για τον καθορισμό της γαιοπροσόδου που είναι η «προσπελασιμότητα», δηλαδή η απόσταση από το CBD μετρώμενη ως κόστος μεταφοράς. Διερευνά τη γεωγραφική συμπεριφορά των επιχειρήσεων και την ανθρώπινη συμπεριφορά των καταναλωτών στο χώρο. Οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να είναι κοντά στους πελάτες τους για την αποφυγή κόστους μεταφοράς. Λόγω του κέρδους εκδιώκουν τις κατοικίες, τα νοικοκυριά και χωροθετούνται στον πυρήνα της πόλης. Τα νοικοκυριά έχουν με χαρακτηριστικά του Homo economicus και συμπεριφέρονται σαν επιχειρήσεις. Συγκρίνουν το κόστος προσπέλασης με το κόστος οικοπέδου και αποφασίζουν. Αυξάνεται το κόστος H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
μεταφοράς στην εργασία για ένα νοικοκυριό όπως και η δυνατότητα κατοχής γης και κατοικίας. Τα νοικοκυριά επιλέγουν τον τόπο κατοικίας σε σημείο καμπύλης γαιοπροσόδου ανάλογα με την ατομική καμπύλη αδιαφορίας. O Aλόνσο παραδέχεται ότι το μοντέλο Burgess περιέχει το εξής παράδοξο: προτίμηση πλουσίων να ζουν σε προάστια όπου τιμή γης φθηνή και η εκδίωξη φτωχών και εγκατάσταση τους σε ακριβή γη στο κέντρο πόλης. Σύμφωνα με τον Αλόνσο οι πλούσιοι ζουν στα προάστια γιατί τους επιτρέπεται η ιδιοκατοίκηση σε ιστό χτισμένο σε χαμηλή πυκνότητα. Οι φτωχοί συγκεντρώνονται στο κέντρο σε ακριβή γη. Τον 19ος αιώνα παρατηρείται συγκέντρωση των λαϊκών στρωμάτων σε μικρά διαμερίσματα του κέντρου πόλης. Το παράδοξο της καμπύλης γαιοπροσόδου εξηγείται λόγω του ανταγωνισμού για την κατάληψη χώρου.
Ο
Ηoyt
επεξηγεί
το
παράδοξο
αυτό
με
τη
θεωρία
«φιλτραρίσματος προς τα κάτω» ή καθολικής διύλισης. Το 1973 ο Harvey ασκεί κριτική στις θεωρίες Αλόνσο και Hoyt και διατυπώνει τη θεωρία διόγκωσης του αστικού ιστού προς τα έξω ενώ εισάγει την έννοια «πλεονάσματος του καταναλωτή». Άλλες έρευνες μιλούν για την προσπάθεια ελαχιστοποίησης της απόστασης ανάμεσα σε κατοικία και εργασία από βιομηχανικούς εργάτες, για ελαχιστοποίηση κόστους μετάβασης και προσκόλληση Αγγλο-αμερικάνων εργατών κοντά στο χώρο εργασίας. Ο Alonso το 1972 προτείνει άλλο μηχανισμό διάρθρωσης της πόλης σε γειτονιές. Όλες οι παραπάνω θεωρίες βασίζονται στην ορθολογική συμπεριφορά του νοικοκυριού για την κατάληψη χώρου(οικονομικός άνθρωπος).
Αν μεταβληθεί η καμπύλη αδιαφορίας αντιστρέφεται το H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό!
Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
μοντέλο Αλόνσο γιατί οι προβλέψεις για το χώρο της πόλης αναιρούνται. Η αντιστροφή του μοντέλου Αλόνσο ήρθε με το μοντέλο της τριτοκοσμικής πόλης και της μεσογειακής πόλης, δηλαδή το αντίστροφο του Burgess. Έτσι, έχουμε αναίρεση παραδόξου καμπύλης γαιοπροσόδου με τους πλούσιους να κατοικούν σε κεντρικότερες περιοχές και τους φτωχούς σε παραγκουπόλεις. Στην Αθήνα δεν ισχύει καμία από τις παραπάνω θεωρίες γιατί έχουμε λαϊκή αυτοστέγαση.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΠΟΛΥΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ Ερώτηση 10 Ποια
επιστημολογική
τομή
στη
γεωγραφία
υιοθετεί
την
πολυεπιστημονικότητα και σε ποια προβλήματα οδηγεί η συγκεκριμένη στάση των γεωγράφων; Η μετάβαση στην διεπιστημονικότητα γίνεται μέσα από επαναστάσεις/τομές στη Γεωγραφία. Εντοπίστε τις διαφορές πολυεπιστημονικότητας/διεπιστημονικότητας
ως
προς
την
ανάλυση
γεγονότων και φαινομένων προσεγγίζοντας κριτικά και τις δύο έννοιες.
Η γεωγραφία αποτελεί έναν συνδυασμό επιστημών φύσης και ανθρώπου. Οι θετικιστές υιοθέτησαν την πολυεπιστημονική συνεργασία για την αντιμετώπιση πρακτικών προβλημάτων και η σχέση έμεινε εξωγενής και επιφανειακή. Οι επιπτώσεις του κατακερματισμού στη γεωγραφία που επήλθε με την πολυεπιστημονικότητα συνοψίζονται ως εξής: παρατηρείται ένας επίπλαστος πλουραλισμός και ένα περιορισμένο φάσμα ερωτημάτων για εξειδικευμένες γεωγραφίες. Κάθε υποδιαίρεση γεωγραφίας περιορίζεται σε ένα αντικείμενο και παραλείπει σημαντικά φαινόμενα προς διερεύνηση. Βέβαια, διατηρείται ο ακαδημαϊκός καταμερισμός εργασίας στα παν/μια με κάθε κλάδο να εξετάζεται κλιμακωτά
από
τον
φοιτητή.
Με
την
πολυεπιστημονικότητα
σχηματίζονται επιμέρους υποδιαιρέσεις γεωγραφίας (θετικισμός). Από το 1960 παρατηρείται κατακερματισμός της επιστήμης της γεωγραφίας σε επιμέρους ειδικότητες. Ο επιστήμονας μένει πιστός στο δικό του κόσμο θεωριών και νόμων, δημιουργούνται στεγανά στη γνώση και χάραξη συνόρων εδαφικότητας της επιστήμης. Οι Θετικιστές διακρίνουν: 1) την Κοινωνική Γεωγραφία με τη μελέτη κατανάλωσης αγαθών, φύσης H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κοινωνικής ζωής, δημογραφικά χαρακτηριστικά, 2) την Οικονομική Γεωγραφία με την παραγωγή και διανομή αγαθών, υπηρεσιών, 3) την Πολιτική Γεωγραφία(αποδυναμωμένος κλάδος) με την εκλογική συμπεριφορά κατά περιφέρεια,4) την Ιστορική γεωγραφία που μένει περιθωριακή και περιγραφική. Με τη μετάβαση στην διεπιστημονικότητα μέσα
από
«επαναστάσεις»
και
«τομές»
έχουμε
την
ενδογενή
σχέση/συνεργασία των επιστημών χώρου και χρόνου για την ανάλυση γεγονότων και φαινομένων με τη συνένωση επιστημών και αλλαγές στη μεθοδολογία της επιστήμης. Κάθε επιστημονικός κλάδος έχει σχετική αυτονομία στη διεπιστημονικότητα. Έχουμε επέκταση της έννοιας της χωρικής διαφοροποίησης με έμφαση στη μοναδικότητα του τόπου. Με την διεπιστημονικότητα γίνεται σύνθετη προσέγγιση των φαινομένων, ένας συνδυασμός κοινωνικού, πολιτικού, οικονομικού πεδίου. Έχουμε ενοποίηση κλάδων και επιπέδων για τη διερεύνηση των φαινομένων. Ενώ παλαιότερα, υπήρχε απλούστευση σημαντικών προβλημάτων (άνιση ανάπτυξη, μετανάστευση, κινήματα, περιβάλλον). Αποκαθίσταται η ιστορική διάσταση των γεωγραφικών φαινομένων και υιοθετούνται μεθοδολογικές καινοτομίες. Ο χώρος ανακτά τις διαστάσεις του καθώς είναι χώρος- πεδίο μετασχηματισμών. Γίνεται αποδεκτή η διαλεκτική αλληλεπίδραση ανθρώπου φύσης, κοινωνίας χώρου(χωροκοινωνική διαλεκτική). Ο χώρος αποκτά υπόσταση και επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά (Ανθρωπιστική και Κριτική γεωγραφία). Απορρίπτεται η αρχή της αυτονομίας των δύο πεδίων: χώρου και κοινωνίας. Η αρνητική πλευρά
της
διεπιστημονικότητας
δημοσιογραφική
προσέγγιση
της
σήμερα
σχετίζεται
πραγματικότητας.
με
μια
Παρατίθενται
διάφορες πλευρές ενός ζητήματος από τους επιστήμονες χωρίς συνοχή και συσχετισμό. Ως ενδιάμεσος χώρος θα μπορούσε να είναι η χρήση της H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
διεπιστημονικότητας στην εκπαίδευση-ως παιδαγωγική μέθοδος- και η σχηματοποίηση
και
ανατροφοδότηση
της
εδαφικότητας
των
επιστημονικών πεδίων. Σήμερα, υπάρχει ανάγκη για απλή χρηστική γνώση για μαθητές και φοιτητές. Γενικά, στο πεδίο της έρευνας τα όρια μεταξύ των επιστημών αποτελούν πρόβλημα.
ΤΟ ΝΕΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Ερώτηση 11 Αναφερθείτε στο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο της μετα-θετικιστικής στροφής στην επιστήμη της Γεωγραφίας. Ποιες ήταν οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες ανάδυσης του νέου επιστημολογικού Παραδείγματος.
Μεταξύ 1960-1970 έχουμε μεγάλη αναταραχή του ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου (δυτική Ευρώπη και ΗΠΑ), οικονομική κρίση, ανεργία, πετρελαϊκή κρίση, πολιτικοποίηση πανεπιστημίων, κινήματα διαμαρτυρίας. Έτσι, θα δούμε τη στροφή της κρατικής πολιτικής από τον φυσικό σχεδιασμό στον κοινωνικό σχεδιασμό. Το 1968 σημειώνεται αλλαγή στα πρακτικά προβλήματα των ανθρώπων,
πολιτικοποίηση
στα
πανεπιστήμια,
ευαισθητοποίηση
(μαθητών/φοιτητών) για κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες και οργανώνονται κινήματα ειρήνης. Στη Γαλλία το Μάη του ’68 οι κινητοποιήσεις είναι μεγάλες με το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων, μαθητών, φοιτητών να ξεχύνονται στους δρόμους. Οι πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές πήραν διαστάσεις παλλαϊκής εξέγερσης. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Ξεκινά από τους γεωγράφους η κριτική της γεωγραφικής ορθοδοξίας και στο προσκήνιο έρχονται ζητήματα οικολογικά, γεωγραφικά, χωρικά. Κανένα επιστημονικό ενδιαφέρον δεν είχε δείξει έως τότε η ποσοτική γεωγραφία για τα νέα σοβαρά προβλήματα που είχαν προκύψει. Σημειώνεται στροφή από τη νέα γενιά γεωγράφων προς τον κοινωνικό σχεδιασμό καθώς έχουμε νέες κοινωνικές απαιτήσεις και υπάρχει ανάγκη για κοινωνική ένταξη αποκλεισμένων ομάδων και πολιτική συμμετοχή μετά το Μάη του ΄68. Αναδύεται η κριτική ή ριζοσπαστική γεωγραφία που διαμάχεται σε επίπεδο ιδεολογίας και μιλά για την ανάγκη να ξεπεραστούν καθημερινά στερεότυπα. Η νέα γενιά γεωγράφων προχωρά σε αναδιάρθρωση της γεωγραφίας ως επιστήμης της φύσης και του ανθρώπου. Αμφισβητεί την ποσοτική τεχνική και εγκαταλείπει την ποσοτική προσέγγιση. Οι κριτικοί Γεωγράφοι δίνουν προτεραιότητα στο φαινόμενο, στο συμβάν, στο ερώτημα. Υιοθετούν την διεπιστημονικότητα για την ανάλυση
των
φαινομένων στο χώρο. Οι Κριτικοί γεωγράφοι κινούνται στο χώρο των κοινωνικών επιστημών καθώς θεωρούν ότι είναι πολυδιάστατος ο χώρος της γεωγραφίας που βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με την κοινωνία. Κατά τη δεκαετία του 1970 ιδρύεται η Ένωση Αμερικανών γεωγράφων και το Ινστιτούτο Βρετανών γεωγράφων ενώ ξαναγράφεται η ιστορία της γεωγραφίας. Τυπώνεται το νέο περιοδικό «Antipode» το οποίο προχωρά σε αποκατάσταση του αναρχικού Κροπότκιν ως γεωγράφου. Το 1980 επιτυγχάνεται η απεμπλοκή από τον θετικισμό από το Ανοικτό Παν/μιο της Αγγλίας και άλλα ακαδημαϊκά κέντρα. Το 1984 ανθολογούνται γεωγράφοι και κοινωνικοί επιστήμονες από τους H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
γεωγράφους Massey και Allen με το έργο ‘Η γεωγραφία έχει σημασία’. Το βιβλίο της Massey ‘Χωρικοί καταμερισμοί εργασίας’ καθιερώνει την νέα κριτική γεωγραφία την ίδια χρονιά. Αλλάζει ο ορισμός του χώρου καθώς υπάρχει διαντίδραση χωρικών και κοινωνικών φαινομένων. Οι κριτικοί γεωγράφοι μελετούν τους τρόπους και τα μέσα παραγωγής, την παραγωγική διαδικασία και τη χωροθέτηση.
ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ Ερώτηση 12 Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα διαμορφώνεται ο νέος τρόπος παραγωγής της ευέλικτης συσσώρευσης. Πως αναδιαρθρώνονται οι συνθήκες παραγωγής και ποιος νέος καταμερισμός εργασίας οργανώνεται στο γεωγραφικό χώρο. Στα τέλη του 20ου αιώνα η γεωγραφία των συνθηκών φορντικής παραγωγής
και
συσσώρευσης
αναδιαρθρώνεται.
Αναδύεται
η
πληροφορική και υπολογιστική τεχνολογία και έχουμε αύξηση θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών και της γυναικείας απασχόλησης. Αναδεικνύονται νέες δυνάμεις καπιταλισμού στην τεχνολογία, την αγορά, την κοινωνία, τους θεσμούς και παρατηρείται παρατεταμένη κρίση του φορντισμού από το 1970 και μετά. Η κρίση στη μαζική παραγωγή δημιουργεί τάσεις αποκέντρωσης του κεφαλαίου με αποτέλεσμα την αποβιομηχάνιση Ευρώπης και ΗΠΑ. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Ανερχόμενες βιομηχανικές δυνάμεις εμφανίζονται οι χώρες της Ν.Α Ασίας(Ινδονησία, Σιγκαπούρη, Ταϋλάνδη κ.ά) με προβάδισμα της Ιαπωνίας. Το 1970-80 εφαρμόζεται το ευέλικτο σύστημα παραγωγής με πεδίο εφαρμογής την αυτοκινητοβιομηχανία Τοyota. Χρησιμοποιούνται οριζόντιοι
μηχανισμοί
λειτουργικού
συντονισμού,
διαδικασίες
τελειοποίησης τεχνικών δεξιοτήτων και εμφανίζονται νέες εργασιακές σχέσεις. Συνδυάζεται η ευέλικτη τεχνολογία με την ευέλικτη οργάνωση της παραγωγής
και
εργασίας.
προσαρμοστικότητας στις
Υπάρχει
διακυμάνσεις
δυνατότητα της
ζήτησης,
μεγάλης στενότερη
συνεργασία στο εσωτερικό της επιχείρησης και δικτύωση με τον περίγυρο της επιχείρησης για αποτελεσματικό συντονισμό. Η ανάπτυξη της πληροφορικής τεχνολογίας έφερε τη χρήση προγραμματιζόμενου εξοπλισμού και αυτοματισμών στην παραγωγή. Υιοθετείται ένα δημοκρατικότερο πλαίσιο εργασιακών σχέσεων και συμβάσεων αλλά και πρακτικές μείωσης εργάσιμου χρόνου και ανακατανομής όγκου εργασίας - όξυνση ανεργίας και υποαπασχόληση. Ευέλικτη απασχόληση νοείται η εποχική, προσωρινή εργασία, η απασχόληση στο σπίτι, οι βάρδιες και η υπεργολαβία. Η ευέλικτη συσσώρευση θα φέρει την ευέλικτη εξειδίκευση. Αναπτύσσονται υπεργολαβικές σχέσεις του εργοστασίου με μικρές βιοτεχνικές μονάδες της ευρύτερης περιοχής. Έτσι, σημειώνεται ένταση της γεωγραφικής συγκέντρωσης παραγωγής σε τοπική κλίμακα. Αποκεντρώνεται η παραγωγή και αμβλύνονται οι ανισότητες στο χώρο. Με το ευέλικτο μοντέλο παραγωγής έχουμε κρίση του φορντισμού λόγω εσωτερικών προβλημάτων του συστήματος. Οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί οδηγούν σε μία μεταβιομηχανική ή μετανεωτερική H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κοινωνία. Το νέο στάδιο αναδιάρθρωσης της παραγωγικής βάσης, της δομής του γεωγραφικού χώρου είναι η άνοδος του τεταρτογενή τομέα οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή οι υπηρεσίες υψηλής ειδίκευσης και διαχείρισης νέων τεχνολογιών. Νέα επαγγέλματα εμφανίζονται όπως η μηχανοργάνωση, ο προγραμματισμός και χειρισμός ρομπότ στη βιομηχανία, η αυτοματοποίηση της γεωργίας. Από τη δεκαετία 1980 έχουμε μια νέα προσέγγιση στην ερμηνεία της άνισης ανάπτυξης στο χώρο. Αναζητούνται οι επιπτώσεις της παραγωγικής αναδιάρθρωσης στο γεωγραφικό χώρο και μελετάται η εξάπλωση μετα-φορντικών καθεστώτων συσσώρευσης και σχέσεων εργασίας. Χρησιμοποιούνται νέες τεχνολογίες, βιοτεχνικές μορφές εργασίας σε μικρές ομάδες, κατ’ οίκον εργασία και υπεργολαβία. Βιώνουμε την 3η βιομηχανική επανάσταση μετά τα μέσα 20ου αιώνα
με
τα
κέντρα
επεξεργασίας
πληροφοριών,
τα
ανοικτά
Πανεπιστήμια (εκπαίδευση από απόσταση και ελευθερία στον τόπο εγκατάστασης,
ψηφιακή
αναδιατάσσεται τεχνολογίας
σε
επικοινωνία).
περιφέρειες
(Κορέα,
Η
παγκόσμια
τεταρτογενούς
Σιγκαπούρη,
Κίνα,
οικονομία
τομέα
Ταϊβάν).
και Η
νέας
διεθνής
αποκέντρωση της παραγωγής συντελείται από Βορρά σε Βορρά με τις ισχυρές παγκοσμιουπόλεις του Βορρά. Έχουμε μια νέα χωροθέτηση της εργασίας με ευέλικτες μορφές απασχόλησης εκβιομηχάνιση
και σε
παραγωγής
-ιεράρχηση
υπανάπτυκτες
χώρες
χώρου-. με
Σημειώνεται
εσωτερική
αγορά
ανειδίκευτων εργατών. Ο Gregory και η Massey θεωρητικοποιούν μεταφορικά την διαφοροποίηση των τόπων με βάση την ιστορία τους στα πλαίσια
της
τοποθετημένη
παγκοσμιοποίησης. σε
στρώσεις
Μια
οριζόντιων
τοπική
οικονομία
χωρικών
δομών
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
είναι που
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
αντιπροσωπεύουν το γεωγραφικό περίγυρο και τοποθετημένη σε κατακόρυφες χωρικές δομές που αντιπροσωπεύουν το χρόνο. Η κινητικότητα του κεφαλαίου επιτρέπει στους επιχειρηματίες να επιλέγουν το είδος τοποθεσίας που τους συμφέρει – γεωγραφική κατανομή συντελεστών παραγωγής. Οι
ανεπτυγμένες
περιφέρειες
αποβιομηχανίζονται
και
συγκεντρώνουν τον τεταρτογενή τομέα και τις νέες τεχνολογίες. Οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες εξάγουν πρώτες ύλες και οι αναπτυσσόμενες ή ενδιάμεσες περιφέρειες υποδέχονται βιομηχανικές επενδύσεις και τεχνολογίες. Από την ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας έχουμε τη διασφάλιση ποιότητας και ελέγχου της παραγωγικής διαδικασίας των βιομηχανιών. Στην εποχή της εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης παρατηρείται μετακίνηση του κεφαλαίου και διείσδυση του σε νέες αγορές. Νέες συνθήκες στη χωροθέτηση συντελεστών παραγωγής και νέοι τόποι ελέγχου και παραγωγής διαμορφώνονται. Ο αστικός και περιφερειακός χώρος μετασχηματίζονται. Ενώ τη δεκαετία του 1960 είχαμε τον γεωγραφικό διαχωρισμό της έδρας επιχείρησης από τα εργοστάσια, σήμερα το ευρωπαϊκό βιομηχανικό τοπίο αλλάζει με τη σύσταση μητροπολιτικών αστικών κέντρων με ουρανοξύστες ως έδρες πολυεθνικών επιχειρήσεων και τη μετεγκατάσταση της βιομηχανίας μακριά από τις φορντικές ζώνες. Έχουμε διάχυση της εκβιομηχάνισης σε υπανάπτυκτες χώρες της καπιταλιστικής περιφέρειας από το 1970 με ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό σε περιφέρειες και εξειδικευμένο δυναμικό στα μητροπολιτικά κέντρα.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
KΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ (ΝΕΟ) ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ Ερώτηση 13 Στα πρώτα χρόνια της νέας μεταθετικιστικής ανθρωπογεωγραφίας είναι μεγάλη η επιρροή της Κριτικής Θεωρίας. Σε ποια στοιχεία δίνει έμφαση η μέθοδος της κριτικής θεωρίας και ποια ήταν η συμβολή της στην ερμηνεία σύνθετων φαινομένων στο χώρο;
Η Κριτική θεωρία αποτελεί μια κοινωνική και πολιτική σκέψη που επικεντρώνεται στην ιστορικότητα της κοινωνικής πρακτικής. Ξεκινά από τον Μαρξ και συνδέεται με το έργο της Σχολής της Φρανκφούρτης. Η φιλοσοφία του μαρξισμού αναβιώνει ήδη από τη δεκαετία του 1960, επηρεάζει όλες τις κοινωνικές επιστήμες και πυροδοτεί το κίνημα για κοινωνική συμβολή στους κόλπους της γεωγραφίας. Η Κριτική θεωρία ερευνά τις σχέσεις ανάμεσα στον υλικό πολιτισμό και τον πολιτισμό γενικότερα και τις σχέσεις του κοινωνικού υποκειμένου
στα
πλαίσια
του
καπιταλισμού
που
συνεχώς
αναδιαρθρώνονται. Ο Μαρξ θεωρεί ότι η ιστορία έχει το νόημα που της δίνουν οι άνθρωποι στα διάφορα στάδια εξέλιξής τους. Ο νέος προβληματισμός
των
ανθρωπογεωγράφων
βασίζεται
σε
μια
νεομαρξιστική οπτική. Μελετούν το φαινόμενο της νεο-αποικιοκρατίας από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και μαζί με τους οικολόγους αναφέρονται στην εκμετάλλευση των περιφερειών από τις μητροπολιτικές περιοχές και στον
σφετερισμό
και
την
αποκλειστικότητα
πρόσβασης
πλουτοπαραγωγικές πηγές ως αιτία φτώχειας. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
στις
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Οι ανθρωπογεωγράφοι διαπιστώνουν ότι τα χωρικά φαινόμενα είναι σύνθετα και σημαντικά και ανακαλύπτουν σύνθετες διατυπώσεις στο έργο των Μαρξ, Ένγκελς και άλλων κλασικών το 19ου αιώνα. Οι Marx & Engels διατυπώνουν ιδέες για τη φύση και τη διαλεκτική σχέση κοινωνίας-φύσης. Ο Harvey το 1979 υποστηρίζει ότι οι δύο παραπάνω στοχαστές δεν τόνισαν τις διαστάσεις χώρου και φύσης. Οι οικολογικοί προβληματισμοί δεν ήταν το καίριο ζήτημα της κοινωνίας του 19ου αιώνα που μαστιζόταν από φτώχεια και στέρηση της εργατικής τάξης. Είχαμε σωρεία ερμηνειών που θεωρούσαν τον Μαρξ ως τον «πρώτο οικολόγο», όπως του Parsons το 1977. Οι Marx & Engels ενδιαφέρθηκαν πολύ λίγο για τη Γεωγραφία ως επιστημονικό κλάδο και υποτιμούσαν τη σημασία των περιβαλλοντικών και
χωρικών
διαφοροποιήσεων.
Αντλούσαν
όμως
γεωγραφικές
παρατηρήσεις από έργα γεωγράφων, όπως ο Humboldt. Oι Harvey, Lefebvre, Castells, Massey υιοθετούν μια μαρξιστική προσέγγιση των φαινομένων του χώρου. Η μαρξιστική γεωγραφία της δεκαετίας του 1970 εξελίσσεται δυναμικά με κύριο εκφραστή της τον Harvey. Ο Harvey προτείνει να μελετά ο γεωγράφος τον τρόπο που οι διαδικασίες κυκλοφορίες
κεφαλαίου
επιφέρουν
συγκεκριμένες
αλλαγές
στο
γεωγραφικό χώρο της ανθρώπινης πράξης σε δοσμένο χωροχρόνο. Οι γεωγράφοι χρησιμοποιούν τη σκέψη του Μαρξ για να ερμηνεύσουν την άνιση ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον Harvey υπάρχουν δύο
ισχυρές
αντιμαχόμενες
τάσεις
στο
χώρο:
οι
διαδικασίες
συγκέντρωσης απέναντι στις διαδικασίες της αποκέντρωσης. Λόγω του καπιταλισμού
που
επεκτείνεται
η
κυκλοφορία
κεφαλαίου
δεν
περιορίζεται σε ορισμένες μόνο περιφέρειες. Η κυκλοφορία του H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κεφαλαίου φέρνει σε επικοινωνία διάφορες διαδικασίες εργασίας με διαφορετική χωροθέτηση. Στο έργο του Engels διαφαίνεται μια νέα οπτική για τον χώρο της πόλης. Στο έργο Κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία το 1844 αναφέρεται στην οικολογική μετατόπιση που υπέστη το προλεταριάτο από το φυσικό του περιβάλλον και το παρακολουθεί στο αστικό περιβάλλον. ---------------------------------------------------------------------------
ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ Ερώτηση 14 Ποια επιρροή ασκεί ο Κριτικός Ρεαλισμός στη νέα Ριζοσπαστική Γεωγραφία της δεκαετίας του 1970;
Οι Kριτικοί ρεαλιστές θεωρούν ότι ο επιστήμονας πρέπει να επιδιώκει την αποκάλυψη του Αληθινού(το Αγαθό), όπως στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα όπου Σωκράτης και Γλαύκων(μεγαλύτερος αδερφός του Πλάτωνα) αναζητούν το «Αληθινό». Ο Κριτικός ρεαλισμός κινείται μακριά από το θετικισμό και αποτελεί αντιθετικιστική επιστημολογία. Ο αληθινός κόσμος είναι ανεξάρτητος του αισθητού, η επιστήμη αναζητά το αληθινό, δηλαδή μια πραγματικότητα πέρα από τον αισθητό κόσμο. Έχουμε την τάση του επιστήμονα προς τα πάνω, προς το νοητό κόσμο(κόσμο των ιδεών) όπως αναφέρεται στο έργο του Πλάτωνα. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Η
επιρροή
που
ασκεί
ο
κριτικός
ρεαλισμός
στη
νέα
ανθρωπογεωγραφία είναι αισθητή. Η αντιθετικιστική φιλοσοφία της επιστήμης διαφαίνεται στα έργα των Gregory, Urry, Massey, Sayer. Ο Βρετανός φιλόσοφος Roy Bhaskar το 1978 μιλά για 2 τύπους έρευνας: 1) καθορισμός αιτιακών μηχανισμών εντατικής έρευνας και 2) καθορισμός εμπειρικών κανονικοτήτων εκτατικής έρευνας. Έχουμε διάκριση ανάμεσα στην εκτατική (εντοπισμός γενικών τάσεων) και την εντατική έρευνα (ποιοτικές τεχνικές ανάλυσης). Η επιστημολογία του κριτικού ρεαλισμού έχει μεγάλη απήχηση καθώς διαιρεί τον κόσμο των φαινομένων σε τρία επίπεδα: α) το επίπεδο των γεγονότων, β) το επίπεδο των μηχανισμών, γ) το επίπεδο αιτιακών δομών. Η έμφαση δίνεται στα γεγονότα
και
την
αποκάλυψη
στατιστικών
συσχετισμών
και
κανονικοτήτων. Κατά τη διαδικασία ανάλυσης του υπό μελέτη φαινομένου
ακολουθείται
μια
επανατροφοδοτούμενη
διαδικασία
μετάβασης από στάδια εκτατικής σε στάδια εντατικής έρευνας για την προσέγγιση της αλήθειας. Τα αποτελέσματα είναι αξιόπιστα και ελέγξιμα και γίνεται συνδυασμός ποσοτικών με ποιοτικές μεθόδους. Βασικό ζητούμενο είναι ο επιστήμονας να απαντά στο γιατί και στο πως στα συνθετικά ερευνητικά ερωτήματα. Εκδηλώνεται ενδιαφέρον των γεωγράφων για την ερμηνεία των φαινομένων, για τα αίτια και όχι τη συχνότητα τους. Βασικό αξίωμα τους η πραγματική υπόσταση των αντικειμένων διερεύνησης. Ο Marx αναφέρει πως η επιστήμη ως διαδικασία παραγωγής γνώσης βρίσκεται πίσω από την εξωτερική όψη των πραγμάτων. Η επιστήμη έχει καθήκον παραγωγής εννοιών που αντιστοιχούν στα
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κρυμμένα φαινόμενα. Η παραγωγή γνώσης θα πρέπει να αφορά το πώς δημιουργούνται τα φαινόμενα της καθημερινής εμπειρίας. Οι κριτικοί ρεαλιστές υιοθετούν την διεπιστημονική θεώρηση των πραγμάτων, καταργούν τον κατακερματισμό της επιστήμης
και
προσεγγίζουν
της
τη
αλήθεια.
Δίνουν
έμφαση
στη
σημασία
«ενθήκευσης» των παραγωγικών πρωτοβουλιών και στη ενδογενή ανάπτυξη των χωρών της περιφέρειας. ---------------------------------------------------------------------------------------
ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ Ερώτηση 15 Η θεωρία της ρύθμισης τονίζει τη σημασία του ανθρώπινου φορέα και της δομής ως προς τη συγκρότηση του χώρου προσδίδοντας πολιτικές διαστάσεις στη Γεωγραφία. Μπορείτε να το εξηγήσετε;
Η πολιτικο-οικονομική προσέγγιση στη γεωγραφία βασίζεται στο επιστημολογικό παράδειγμα της θεωρίας της ρύθμισης που τονίζει τη σημασία
της
κοινωνικο-οικονομικής
δομής
και
της
πολιτικής
διακυβέρνησης στη συγκρότηση του χώρου. Σύμφωνα με τη θεωρία της ρύθμισης
η
δομή
αποτελεί
την
οργάνωση
των
παραγωγικών
δραστηριοτήτων μιας κοινωνίας. Στη δεκαετία του 1990 οι μελετητές με βάση τη θεωρία της ρύθμισης προσεγγίζουν/ερμηνεύουν την αναδιάρθρωση του κεφαλαίου H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
και τις αλλαγές που συντελούνται στα τέλη του 20ου αιώνα. Η θεωρία της ρύθμισης συνδυάζεται με το φορντικό τρόπο παραγωγής, τον κεϋνσιανισμό και τον τεϋλορισμό στη διαδικασία εργασίας. Οι θεωρητικοί της Ρύθμισης ερευνούν την κρίση του φορντικού καθεστώτος και τη μετάβαση σε μετα-φορντικά καθεστώτα, όπως αυτό της ευέλικτης εξειδίκευσης. Στην Ανθρωπιστική γεωγραφία οι επιστήμονες ιδιαίτερη έμφαση στον ανθρώπινο φορέα με στόχο την κατανόηση των επιπτώσεων και επηρεασμών της ανθρώπινης δράσης στο γεωγραφικό χώρο. Στη Ριζοσπαστική ή μαρξιστική γεωγραφία δίνεται έμφαση στα δομικά στοιχεία της οικονομίας του χώρου. Επικρατεί διαμάχη των γεωγράφων για την πρωτοκαθεδρία ανθρώπινου φορέα ή ευρύτερης δομής για την κατανόηση διάρθρωσης του χώρου. Οι Κοινωνικοί γεωγράφοι μελετούν τις κατανομές και κινήσεις των κοινωνικών ομάδων στο χώρο της πόλης και της περιφέρειας, απλές συμπεριφορές και αντιδράσεις σε εξωτερικά ερεθίσματα. Στα έργα του Marx η δομή αποτελεί τον τρόπο παραγωγής που οι κοινωνίες οργανώνουν τις δραστηριότητες τους και αναπαράγουν τη ζωή τους, συντελεστές παραγωγής το κεφάλαιο, η εργασία, η γη. Ο Marx πιστεύει πως οι άνθρωποι κατασκευάζουν την ιστορία τους μέσα σε συνθήκες κληροδοτημένες από προηγούμενες ιστορικές περιόδους. Καθορίζονται 4 τρόποι παραγωγής: 1)πρωτόγονος κομουνιστικός, 2)δουλοκτητικός, 3)φεουδαρχικός, 4)καπιταλιστικός. Ο Hobsbawm, αναφέρει και τον ασιατικό τρόπο ανάπτυξης. Στον πρωτόγονο κομουνιστικό και ασιατικό τρόπο παραγωγής η ιδιοκτησία των συντελεστών παραγωγής δεν είναι ατομική αλλά H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κοινοτική, υπάρχει ισότητα στην κατανομή βαρών και προϊόντων εργασίας. Στον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής ο εργάτης γίνεται ένα μέσο παραγωγής. Στον φεουδαρχικό τρόπο η γη και ένα ποσοστό προϊόντος ανήκουν στο φεουδάρχη γαιοκτήμονα. Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής η εργατική τάξη εκτελεί την κοινωνική εργασία ενώ οι κεφαλαιοκράτες κατέχουν τα μέσα παραγωγής και ιδιοποιούνται το προϊόν -υψηλό επίπεδο οργάνωσης στη διαδικασία παραγωγής-. Ο εργάτης είναι αναγκασμένος να πουλήσει την εργατική του δύναμη για να επιβιώσει. Ένας τρόπος παραγωγής κυριαρχεί σε κάθε κοινωνία συνύπαρξη με κοινωνικές σχέσεις
προηγούμενων εποχών. Οι
στρουκτουραλιστές μαρξιστές μιλούν για τη συνύπαρξη σε μια κοινωνία πολλών τρόπων παραγωγής - ο σημερινός καπιταλισμός με απομεινάρια φεουδαρχίας (παγκοσμιοποιημένοι τοκογλύφοι). Στη μετα-θετικιστική γεωγραφία της Ευρώπης οι γεωγράφοι μελετούν τη διαπλοκή της δομής με τον ανθρώπινο φορέα και αναφέρονται στην έντονη σημασία της πολιτικής διακυβέρνησης στην οικονομική αναδιάρθρωση για τη συγκρότηση του χώρου. Στη Θεωρία της Ρύθμισης του Peet συναντάμε τη νεότερη εκδοχή του μαρξισμού, όπου γίνεται συστηματοποίηση των αλλαγών των τριών τελευταίων δεκαετιών 20ου αι. στην αναδιάρθρωση κεφαλαίου. Τονίζεται η αλληλεπίδραση της παραγωγικής αναδιάρθρωσης και μορφών διακυβέρνησης,
κοινωνικής
συγκρότησης
στο
πλαίσιο
της
παγκοσμιοποίησης. Με τη θεωρία της ρύθμισης η Γεωγραφία αποκτά πολιτικές διαστάσεις.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΑΝΙΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΧΩΡΟ Ερώτηση 16 Δώστε ένα παράδειγμα άνισης ανάπτυξης από τον ελλαδικό χώρο. Ποια μορφή
παίρνει
η
κοινωνική
γεωγραφία
της
άνισης
χωρικής
αναδιάρθρωσης στη Μεσόγειο;
Ο γεωγραφικός χώρος συγκροτήματος της Αθήνας διασχίζεται από έναν νοητό άξονα από νοτιοδυτικά ως βορειοανατολικά. Αυτός διαχωρίζει την εργατική τάξη στα δυτικά από την μεσοαστική τάξη στα βόρεια και ανατολικά. Διαπιστώνεται μια διχασμένη γεωγραφία της Αθήνας σε ανατολικές και δυτικές συνοικίες. Στην Ελλάδα παρατηρείται μεγαλύτερη ενσωμάτωση στο κύκλωμα αγοράς γης και νόμιμη αγορά αστικής γης. Παράνομη κρίνεται η εκτός σχεδίου δόμηση αν και στον μεσογειακό χώρο γενικότερα η αυθαίρετη δόμηση είναι γεγονός. Η αντίθεση κέντρου/περιφέρειας στην Αθήνα με τους φτωχούς να ζουν στην περιφέρεια, στις παρυφές της πόλης και τους μεσοαστούς σε κεντρικά σημεία, αποδεικνύει την ομοκεντρο-τομεακή διάρθρωση της πόλης και την αντιστροφή του μοντέλου Burgess. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 στη Μεσόγειο η φτώχεια εντοπίζεται στην
περιφέρεια
αυθαίρετους
των
οικισμούς
μεγαλουπόλεων
με
(παράγκες
σύμβολα
ως
παραγκουπόλεις
και
διαμαρτυρίας).
Παρατηρείται ανάμιξη κατοικίας και οικονομικών δραστηριοτήτων και απόκλιση από αγγλο-αμερικάνικα μοντέλα πόλεων με την κατακόρυφη H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
κοινωνική διαφοροποίηση με ισόγεια και ρετιρέ. Επιδιώκεται η εργασιακή πρόσδεση μεταξύ εργασίας και κατοικίας και ανάμιξη χρήσεων γης. Το μεσογειακό αστικό τοπίο είναι ένα τοπίο διαρκούς ζωντάνιας. Μετά τη δικτατορία(1974) έχουμε νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων και ‘πανωσηκώματα’, μαζική εκπαίδευση, κοινωνική ανέλιξη στην Αθήνα και κοινωνική κινητικότητα. Μετά το 1970 έχουμε γενίκευση της εκτός σχεδίου δόμησης από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Αντιστροφή μοντέλου του Burges, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στο κέντρο της πόλης, συνοικίες λαϊκής αυτοστέγασης στην περιφέρεια πόλης Μετά το 1980 το σχήμα αλλάζει, συνδυασμός διαφορετικών μοντέλων με κυρίαρχο το τομεακό μοντέλο του Hoyt - μαζική έξοδος μεσοαστών προς την περιφέρεια, καλές περιοχές πόλης. Μετά το 1981 απαλύνεται η διχοτομία ανατολικής/δυτικής Αθήνας με το μορφωτικό επίπεδο των νέων από τις δυτικές συνοικίες να αναβαθμίζεται. Η μετανάστευση του 1990 μετασχημάτισε την κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας. Ήδη από το Μεσοπόλεμο είχαμε έντονες κοινωνικές ανακατατάξεις στην Αθήνα με τους πρόσφυγες και το φαινόμενο της μαζικοποίησης. Οι μεσογειακές πόλεις παρουσιάζουν κοινά στοιχεία με τις λατινοαμερικάνικες
πόλεις
με
μεγάλες
παραχωρήσεις
δημόσιων
εκτάσεων στον ιδιωτικό τομέα, πληθυσμιακές μετακινήσεις προς μεγάλα αστικά κέντρα, δημογραφική αύξηση, σοβαρά προβλήματα στο περιβάλλον. Η αυθόρμητη αστικοποίηση, η ισχνή πολεοδομία, η παραχώρηση δημόσιου χώρου στο ιδιωτικό κεφάλαιο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Η πελατειακή πολιτική αντίληψη στην παραγωγή H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
του χώρου απεικονίζεται στις πολυώροφες πολυκατοικίες για την επίλυση του στεγαστικού προβλήματος. Σοβαρά είναι τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν με την έλλειψη κοινόχρηστων χώρων, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τις υποβαθμισμένες συνθήκες ζωής.
Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Ερώτηση 17 Η καινοτομία στον υλικό πολιτισμό και τη γεωγραφία της Ευρώπης. Η τεχνολογία αποτελεί μεταβαλλόμενη «δομή» που δημιουργείται από τον «ανθρώπινο φορέα», οπότε η κατεύθυνση προς την οποία αναπτύσσεται και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται εμπεριέχουν την κοινωνική διάσταση. Μπορείτε να αναπτύξετε τη Γεωγραφία της Καινοτομίας;
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις και η πανεπιστημιακή υποδομή κατά την αποικιοκρατία έφερε την οικονομική και οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης. Η επιστημονική γνώση γίνεται η βάση της τεχνολογικής ανάπτυξης και δημιουργούνται βιομηχανικά ερευνητικά εργαστήρια από το 1900. Η General Electric, η AT &T, η Kodak δημιουργούν ερευνητικά εργαστήρια. Το
ενδιαφέρον
για
την
επιστήμη
και
την
τεχνολογία
μεταπολεμικά διαφαίνεται με το διαστημικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Ένωσης το 1957(Sputnik 1). Στις ΗΠΑ η εθνική και βιομηχανική υποδομή υποστηρίζει την επιστήμη και την τεχνολογία. Σε όλες τις περιπτώσεις η τεχνολογική ανάπτυξη αποτελεί μια κοινωνική διαδικασία H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
καθώς επέρχονται αλλαγές στον υλικό πολιτισμό. Η επιλογή και χρήση της τεχνολογίας από τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις κινητοποιείται από την επιδίωξη του κέρδους, της διεύρυνσης του κεφαλαίου και των επενδύσεων. Τεχνολογία είναι η εφαρμογή της νέας επιστημονικής γνώσης. Οι έννοιες ευρεσιτεχνία και καινοτομία είναι συνδεδεμένες με την επιστήμη και την τεχνολογία. Οι Bozeman και Link το 1983 αναφέρουν ότι η «ευρεσιτεχνία» είναι η δημιουργία κάτι νέου που όταν μπει σε χρήση γίνεται καινοτομία, δηλ. νέα προϊόντα ή νέες μέθοδοι οργάνωσης της παραγωγής. Στο Εγχειρίδιο Frascati η καινοτομία ορίζεται ως η μετατροπή μιας ιδέας σε εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία, ιδέες για καινοτομία από τεχνολογική έρευνα, από σχέσεις με πελάτες και προμηθευτές, από παρακολούθηση της αγοράς. Μοχλός για το πέρασμα από την ευρεσιτεχνία στην καινοτομία είναι η επιχειρηματικότητα. Για την έννοια της επιχειρηματικής καινοτομίας μιλούν ήδη οι φυσιοκράτες της Γαλλίας τον 18ο αι. Με την επιχειρηματικότητα επέρχεται πολλαπλασιασμός της παραγωγής με μειωμένο προσωπικό και αύξηση κέρδους. Το 1942 o οικονομολόγος Schumpeter μιλάει για τη στρατηγική της καινοτομίας - οι επιχειρηματίες δημιουργούν προσωρινά μονοπώλια με βάση την καινοτομία που αναπτύσσουν. Η καινοτομία είναι ένα οικονομικό και κοινωνικό φαινόμενο- γεωγραφία της καινοτομίας με την μη καινοτομία να είναι θάνατος σύμφωνα με τον Freeman. Ερευνητικό δείγμα στις ΗΠΑ έδειξε ότι οι περισσότερες καινοτομίες συγκεντρώνονται στις ακτές της χώρας και ειδικά σε Καλιφόρνια και Νέα Αγγλία. Στην Ευρώπη έχουμε δέκα νησιά H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
καινοτομίας: Λονδίνο, Ρότερνταμ, Άμστερνταμ, Λυών, Γκρενόμπλ, Ile de France, Τορίνο, Μιλάνο,Ruhr, Φρανκφούρτη Η Γεωγραφία της Καινοτομίας μελετάει την προσαρμογή των περιφερειών στη νέα τεχνολογία και την ανάπτυξη καινοτομιών. Από τη δεκαετία του 1980 οι έρευνες δείχνουν την τοπικότητα στην καινοτομία, και τη μάθηση καθώς η δράση των ατόμων είναι αλληλένδετη με το περιβάλλον (τοπικός υλικός πολιτισμός) - συγκριτικά πλεονεκτήματα μιας περιοχής. Η θεωρία των βιομηχανικών περιοχών του Marshall διαμορφώνει τη βάση για την ανάπτυξη νέων εννοιών: νέες βιομηχανικές περιοχές, καινοτομικό περιβάλλον, τεχνολογικές περιοχές, περιφέρειες μάθησης. Η διάχυση της γνώσης και της καινοτομίας ευνοείται από την γεωγραφική εγγύτητα. Με τα spin-off έχουμε αυτονόμηση μικρών καινοτόμων επιχειρήσεων από το δυναμικό μητρικής επιχείρησης με αποτέλεσμα την ανάπτυξη περιοχών υψηλής τεχνολογίας. Περιοχές όπως η Silicon Valley, η Grenoble, η Oxfordshire τεκμηριώνουν τη χωρική διάσταση της τεχνολογικής ανάπτυξης.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΠΟΛΙΤΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Ερώτηση 18 H πολιτικο-οικονομική προσέγγιση στη Γεωγραφία: πώς προσεγγίζει το φαινόμενο της άνισης ανάπτυξης στο χώρο; Τη δεκαετία του 1980 γίνεται μια νέα προσέγγιση στην ερμηνεία της άνισης ανάπτυξης στο χώρο. Οι γεωγράφοι αναζητούν τις επιπτώσεις της παραγωγικής αναδιάρθρωσης στο γεωγραφικό χώρο και μελετούν την εξάπλωση μετα-φορντικών καθεστώτων συσσώρευσης και σχέσεων εργασίας. Η επικράτηση του φορντισμού στις καπιταλιστικές κοινωνίες μεταπολεμικά και η εξάπλωση της νεωτερικότητας είχε οδηγήσει στη διαίρεση σε 3 κόσμους και σε μια άνιση ανάπτυξη σε διεθνές επίπεδο μέσω της διαδικασίας εργασίας με τον τεϋλορισμό. Από το 1970 και μετά το φορντικό μοντέλο περνά σε κρίση, συντελούνται γεωγραφικές αναδιατάξεις
που
προκύπτουν
από
τις
πιέσεις
του
εργατικού
συνδικαλισμού και την πετρελαϊκή κρίση και οδηγούν σε κλείσιμο εργοστασίων και την ανάδυση της Ν.Α Ασίας και της Ιαπωνίας. Η μετάβαση στο καθεστώς ευέλικτης συσσώρευσης συντελείται με την αυτοκινητοβιομηχανία Toyota. Η αφθονία εργατικού δυναμικού, η σπανιότητα κεφαλαίου, οι μικρές εσωτερικές αγορές είναι τα βασικά στοιχεία του νέου καθεστώτος. Χρησιμοποιούνται νέες τεχνολογίες, βιοτεχνικές μορφές εργασίας σε μικρές ομάδες, κατ’ οίκον εργασία και υπεργολαβία. Η αδήλωτη εργασία είναι χαρακτηριστική στη μεσογειακή και ανατολική Ευρώπη με την Ελλάδα πρώτη σε αδήλωτη εργασία (ακολουθούν Λετονία, Ουγγαρία). H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Το νέο στάδιο βιομηχανικής αναδιάρθρωσης με την ανάπτυξη της πληροφορικής έχει σοβαρές επιπτώσεις. Η εξατομίκευση της κοινωνικής ζωής και ο κεντρικός συντονισμός δημιουργούν νέες απασχολήσεις. Σημειώνεται ανάπτυξη του τεταρτογενούς τομέα με υπηρεσίες μεγάλης εξειδίκευσης,
επαγγέλματα
επεξεργασία,
κυκλοφορία
σχετικά
με
πληροφοριών
τη
διάδοση,
(φθηνή
και
συλλογή, ταχύτατη
επικοινωνία). Η 3η βιομηχανική επανάσταση μετά τα μέσα 20ου αιώνα είναι γεγονός. Κέντρα επεξεργασίας πληροφοριών, Ανοικτά Πανεπιστήμια (εκπαίδευση από απόσταση και ελευθερία στον τόπο εγκατάστασης, ψηφιακή επικοινωνία) αναδιατάσσουν την παγκόσμια οικονομία σε περιφέρειες τεταρτογενούς τομέα και νέας τεχνολογίας όπως η Κορέα, Σιγκαπούρη, Κίνα, Ταϊβάν. Παρατηρείται διεθνής αποκέντρωση της παραγωγής από Βορρά σε Βορρά και έτσι εδραιώνονται ισχυρές παγκοσμιουπόλεις του Βορρά. Η επανεμφάνιση μορφών εργασίας όπως: η άτυπη εργασία, η αυτοαπασχόληση, η υπεργολαβία, η μικρή βιοτεχνική μονάδα γίνεται σε μια μετανεωτερική πραγματικότητα. Ασκείται κριτική στις εξελικτικές θεωρίες και τις θεωρίες εξάρτησης (με έμφαση σε εξωτερικούς παράγοντες ανάπτυξης των κοινωνιών). Ο Κριτικός Ρεαλισμός δίνει έμφαση στη σημασία της ενθήκευσης παραγωγικών πρωτοβουλιών και ενδογενούς ανάπτυξης χωρών περιφέρειας. Οι τοπικές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις μελετώνται σε συνδυασμό με τις διεθνείς δυνάμεις. Τα χαρακτηριστικά των νέων μεταφορντικών τοπίων είναι: α) η γεωγραφική επανασυγκέντρωση (βιομηχανικές περιοχές), β) η ιεραρχία τύπων γεωγραφικού χώρου (εργασία χαμηλού κόστους), H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
γ) η αποκέντρωση από μητροπολιτικές σε επαρχιακές περιοχές, δ) η διαφοροποίηση τόπων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ανάλογα με την ιδιαίτερη ιστορία τους. Χώρος
και
κοινωνία
θεωρούνται
αδιαχώριστα
στο
μετασχηματισμό οικονομίας και γεωγραφίας. Διαφαίνεται η ιεραρχία και η αλληλεπίδραση διάφορων κλιμάκων του χώρου. Στην Ελλάδα σημειώνεται αποβιομηχάνιση της Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Πάτρας με αποτέλεσμα
τη
διόγκωση
της
άτυπης
οικονομίας,
διάχυτης
εκβιομηχάνισης και ευέλικτης συσσώρευσης (Θράκη, Κιλκίς, Καστοριά, Καβάλα). Στη Βόρεια Ιταλία με τις μεγάλες επιχειρήσεις παρατηρείται αποκέντρωση της παραγωγής το 1970 (με τη Fiat), διαδικασία αναδιάρθρωσης κεφαλαίου και αποπόλωση οικονομίας και χώρου. Η άνιση ανάπτυξη υφίσταται μεταξύ 1) νέων δυναμικών περιοχών (ζώνες του ήλιου με φυσικό πλούτο, φθηνό εργατικό δυναμικό, βιομηχανίες αεροδυναμικής
και
μικροϋπολογιστών)
και
2)
προβληματικών
περιφερειών.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ Eρώτηση 19 Ο μεταμοντερνισμός στη Γεωγραφία κριτικάρει τη χωρική επιστήμη και τους γενικούς νόμους του θετικισμού. Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται από τη μεταμοντέρνα γεωγραφία η χωρική διαφοροποίηση;
Ο μεταμοντερνισμός εισβάλλει στη γεωγραφία και επαναφέρει την παλιά διαμάχη μεταξύ Hartshorne και Schaefer που είχε εκδηλωθεί μεταπολεμικά. Αποκαθιστά το περιφερειακό γεωγράφο Hartshorne. Εκτοπίζεται η άποψη του Schaefer. Τα αγγλο-αμερικανικά μοντέλα κρίνονται ακατάλληλα για την κατανόηση των μεσογειακών πόλεων. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό στη μεταμοντέρνα γεωγραφία είναι ότι καταλύει τα δυαδικά συστήματα όπως το δίπολο Βορράς/Νότος. Τονίζονται οι ιδιομορφίες του ευρω-μεσογειακού χώρου και επανέρχεται η
έννοια
της
ποικιλομορφία
χωρικής και
διαφοροποίησης.
μοναδικότητα
του
Δίνεται
τόπου
και
έμφαση
στην
τονίζεται
η
ανομοιογένεια. Υποστηρίζεται
ο
μετα-παραδειγματικός
χαρακτήρας
των
επιστημών, απορρίπτονται τα ολιστικά παραδείγματα και προβάλλονται εναλλακτικές προσεγγίσεις στην αλληλεπίδραση χώρου-κοινωνίας. Υιοθετείται η διεπιστημονικότητα και ο τόπος αποκτά κεντρική θέση στη μεταμοντέρνα σκέψη. Ο χώρος μετατρέπεται σε τόπο με ιστορία, όνομα, πολιτισμό. Η μεταμοντέρνα γεωγραφία αλληλοδιαπλέκει το διεθνές με το τοπικό και το πραγματικό με το εικονικό. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Με τον μεταμοντερνισμό προχωράμε σε μια νέα θεώρηση της γεωγραφίας και του χώρου με την επαναφορά της μοναδικότητας του τόπου. Η μεσογειακή πόλη είναι μια μεταμοντέρνα πόλη που επικρατεί η αντίσταση στον πολεοδομικό σχεδιασμό και χρήσεις γης που διασπείρονται στον αστικό ιστό και συγκεντρώνοντα σε ορισμένα κέντρα, ανάμικτες με κατοικίες. Οι μικτές χρήσεις γης κυριαρχούν στο μεσογειακό
τοπίο
της
πόλης
με
την
κατακόρυφη
κοινωνική
διαφοροποίηση σε πολυκατοικίες της Ιταλίας και την επαγγελματική στέγη στην Ελλάδα. Επικρατεί οριζόντιος και κατακόρυφος κοινωνικός διαχωρισμός με ανάμιξη κατοικίας και οικονομικών δραστηριοτήτων με την κατοικία να θεωρείται συντελεστής παραγωγής.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ Ερώτηση 20 «Αυτό που διακρίνει την πολιτιστική στροφή είναι η είσοδος του πολιτισμού δίπλα στην κοινωνία, την οικονομία, την πολιτική». Με ποιο τρόπο «δένει» η έννοια της διυποκειμενικότητας με την πολιτιστική στροφή; Δώστε ένα παράδειγμα.
Με την πολιτιστική στροφή στη γεωγραφία τίθεται διαρκώς το ερώτημα «πως» και «γιατί» κατασκευάζονται οι πολιτισμικές ταυτότητες στο χώρο. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει το έντεχνο, το λαϊκό και κάτι
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ευρύτερο που καθιστά το θέμα της κοινωνικής κατασκευής της πραγματικότητας και της διυποκειμενικότητας κεντροβαρικό. Στην εποχή του κυκλοφοριακού καπιταλισμού η πληροφορία αποτελεί τον συνδετικό ιστό μεταξύ παραγωγής-κατανάλωσης στις παγκοσμιοποιημένες αγορές. Δημιουργείται μια ενιαία ηλεκτρονική παγκόσμια κεφαλαιαγορά που καταργεί τη γεωγραφική απόσταση στη διακίνηση κεφαλαίων όσο και το χρόνο καθώς η διακίνηση γίνεται ακαριαία μέσω των δικτύων των Η/Υ. Το πλεόνασμα βασίζεται στην ποιότητα ης γνώσης και την ικανότητα καινοτομίας. Νέες μορφές επικοινωνίας δημιουργούνται με το διαδίκτυο που δεν αφορούν μόνο την οικονομία και τις επιχειρήσεις αλλά συσπειρώνουν τις κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες στη βάση. Τα κινήματα της πλατείας σήμερα συνενώνονται, αλληλεπιδρούν και συσπειρώνονται μέσα από το διαδίκτυο. Το 2011 το κίνημα των πλατειών ανέβηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι νέοι που συμμετείχαν στις συγκεντρώσεις σε Ελλάδα και Ισπανία συνομίλησαν μέσω skype. Πρόκειται για ειρηνικά κινήματα πολιτών και όχι κομμάτων. Οι διαδικτυακοί τόποι επικοινωνίας χρησιμεύουν για αλληλοενημέρωση και συμβάλλουν καθοριστικά στο ζωντάνεμα των πόλεων με ακόμη μεγαλύτερα πλήθη. Τα μέλη έρχονται σε υλική επικοινωνία στις πλατείες των διαδηλώσεων χωρίς να καταργεί τη σημασία τόπου και σώματος. Η χρήση της νέας τεχνολογίας ενδυναμώνει ορισμένες κοινωνίες με την τηλε-εργασία και ενθαρρύνει νέες μορφές κατοίκησης, όπως ο οικισμικός τουρισμός. Μέσω της δικτύωσης ο κόσμος πληροφορείται και αφυπνίζεται ενώ καταπολεμάται και ο φόβος των αδύναμων απέναντι H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
στην εξουσία. Οι πληθυσμοί αντιστέκονται στη “συσσώρευση δια της εκπτώχευσης” και διεκδικούν μια δημοκρατική παγκοσμιοποίηση.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΩΤΗΣΗ 21 Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε την έννοια «παγκοσμιοποίηση»; Αναφερθείτε σε προσωπικότητες που διατύπωσαν τις απόψεις τους για το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και ερμηνεύστε την νέα άνιση ανάπτυξη που δημιουργεί το φαινόμενο τον 21ο αιώνα. Στη σημερινή ιστορική περίοδος η καθημερινότητα στις σύγχρονες πόλεις, η πολεοδομική οργάνωση, οι κοινωνικές ανισότητες, οι νέες μορφές αλληλεγγύης, οι ιεραρχίες αμφισβητούνται, οι νέοι κανόνες δικαίου φανερώνουν την παγκοσμιοποίηση. Η «Παγκοσμιοποίηση» ένας όρος διφορούμενος, παλιό ή νέο φαινόμενο; O ουδέτερος ορισμός της είναι: η αυξανόμενη παγκόσμια ολοκλήρωση με τη χρήση νέων τεχνολογιών και μορφών επικοινωνίας. Η
Παγκοσμιοποίηση
αντανακλάται
στη
Γεωγραφία.
Οι
οικονομικές λειτουργίες του εθνικού κράτους μεταφέρονται σε υπερεθνικό επίπεδο, έχουμε μεταβολή εδαφικής επικράτειας λόγω άσκησης εξουσίας, αύξηση όγκου διεθνούς εμπορίου, νέος καταμερισμός εργασίας, χωρικά άνιση εξάπλωση πληροφορικής και ψηφιακής τεχνολογίας, νέες κοινωνικές ανισότητες. Ο Wallerstein είπε για το φαινόμενο «παγκοσμιοποίηση» ότι δεν είναι μόνο οικονομικό αλλά και πολιτισμικό φαινόμενο του 15ου αι. H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
Σήμερα, με την επέκταση των οικονομικών αλληλεξαρτήσεων γίνεται προσπάθεια μετασχηματισμού παγκόσμιας οικονομίας. Ο D.Harvey λέει ότι η παγκοσμιοποίηση είναι η νέα εκδοχή του καπιταλισμού - μετακίνηση κεφαλαίου σε νέα εδάφη με χρήση βίας - η συσσώρευση κεφαλαίου μέσω αφαίρεσης πόρων από άλλους - απώλεια βασικών
κοινωνικών
δικαιωμάτων-νομιμοποίηση
αμερικανικής
ηγεμονίας-σημασία οργάνωσης χώρου για κινητικότητα κεφαλαίου. Ο M.Castells λέει ότι με το νέο πληροφοριακό μοντέλο ανάπτυξης, η γνώση αντικαθιστά την παραδοσιακή εργασία, είναι πηγή κέρδους. Περνάμε στη νέα εποχή οικονομίας της γνώσης. Η παγκοσμιοποίηση νέα μορφή τεχνολογικής οργάνωσης. Ο Castells μιλά για τις συνέπειες τεχνολογικής εξέλιξης θετικές-νέες προκλήσειςδικτυακή οργάνωση: 1) δυνατότητα διαφοροποίησης απέναντι στα επιβαλλόμενα
πολιτισμικά
πρότυπα-εμπορική
τεχνολογιών
επικοινωνίας-συγκρότηση
προτύπου(διαφημίσεις)-ποικιλία
αξιοποίηση
ενιαίου
μηνυμάτων
νέων
καταναλωτικού στο
διαδίκτυο-
νομιμοποιημένοι τόποι-τόποι αντίστασης-τόποι σχεδιασμένης αλλαγής. 2) Δυνατότητα να αποτραπούν νέες κοινωνικές και χωρικές ανισότητεςαποκατάσταση ισότητας στον κόσμο-δίκτυα άνισα κατανεμημένα στο χώρο-η
τεχνολογία
δεν
καταργεί
τη
γεωγραφία-αστικοποίηση-
δραστηριότητες τεχνολογίας στις μητροπόλεις-ένταξη αποκλεισμένων περιοχών στα ηλεκτρονικά δίκτυα-νέες δυνατότητες συμμετοχήςπροώθηση εναλλακτικών πολιτικών. Ο M.Mc Luhan λέει ότι ο πλανήτης ως «παγκόσμιο χωριό» μέσω ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας-τεχνολογικές ανακαλύψεις οδηγούν στη χειραγώγηση ανθρώπινης συνείδησης-κίνδυνος ολοκληρωτικού
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ελέγχου της εξουσίας των media. Εδραιώνεται μια νέα άνιση ανάπτυξη σε παγκόσμια κλίμακα και διεθνής καταμερισμός εργασίας. Εξέχοντες οικονομολόγοι Krugman και Porter ανανεώνουν παλαιότερες αντιλήψεις για τη Γεωγραφία της οικονομικής ανάπτυξης με σύγχρονες έννοιες. Ιδιαίτερη συμβολή του Krugman που μιλά για τα ενδογενή χαρακτηριστικά οικονομικής συγκέντρωσης και χωρικής κατανομής
οικονομικής
δραστηριότητας,
θεωρία
της
ευέλικτης
εξειδίκευσης. Μετατόπισμα του βάρους των νέων Γεωγραφιών στους ενδογενείς παράγοντες μιας οικονομίας. Στη θεώρηση των FRANK και GILLS το εμπόριο είναι εκείνο που μετατρέπει ένα σύστημα σε παγκόσμιο σύστημα και μια οικονομία σε παγκόσμια οικονομία. Η διαφορά της παγκοσμιοποίησης (λειτουργική ολοκλήρωση δραστηριοτήτων με τις διαδικασίες πολυεθνικών εταιριών) από διεθνοποίηση (επέκταση οικονομικών δραστηριοτήτων πέρα από τα σύνορα). Η παγκοσμιοποίηση: οικονομική διεθνοποίηση, κατάρρευση καθεστώτων υπαρκτού σοσιαλισμού, συνθήκες ελεύθερης αγοράς, χρήση πληροφορικής και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Ως προς την αμφισημία της παγκοσμιοποίησης αναφέρουμε ότι παρατηρείται συγκέντρωση σε συγκεκριμένες γεωγραφικές ζώνες των περιφερειών υψηλού εισοδήματος. Το 50% παγκόσμιου ΑΕΠ παράγεται από 15% παγκόσμιου πληθυσμού. Επέκταση εμβέλειας οικονομιών με χρηματιστηριακά κέντρα ελέγχου και κόμβους δικτύων επικοινωνίας και μεταφορών. Αυξημένοι ποσοτικοί δείκτες οικονομικών επιδόσεων στις ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Βρετανία, Γαλλία. Διεθνισμός και κοσμοπολιτισμός από τη μία και πλανητικός έλεγχος από την άλλη αναμετρώνται σε βιβλιογραφία. Ουδέτερος ορισμός παγκοσμιοποίησης: η διεθνής ολοκλήρωση. Έντονη αντιδικία H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
στη βιβλιογραφία για το πόσο νέα είναι η παγκοσμιοποίηση. Οι Hirst και Thompson (αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός και νεοαποικιοκρατία οι πρώτες μορφές παγκοσμιοποίησης). Άλλοι ερευνητές κάνουν διάκριση παγκοσμιοποίησης και διεθνοποίησης- διαφορετικές διαδικασίες – ο κυβερνοχώρος ενισχύει την αναζήτηση της τοπικής ταυτότητας- νέου τύπου τόποι. Η γεωγραφία εξακολουθεί να έχει σημασία – η εικονική πραγματικότητα
δημιουργεί
υλικούς
χώρους.
Στη
βιβλιογραφία
κυριαρχεί η παγκοσμιούπολη, ένα ειδικό μόρφωμα που διαφέρει από πόλεις της παγκοσμιοποίησης. Παγκοσμιουπόλεις είναι λίγοι κόμβοι του πλανήτη μας, έδρες της παγκόσμιας οικονομίας, του χρηματιστικού κεφαλαίου, των υπηρεσιών παραγωγής. Έχουμε
εμπορική
επιχειρήσεων(ισχυρότατοι επιρροή
και
στην
κυριαρχία
οικονομικοί
πολιτική
οργανισμοί
εξουσία).
Όξυνση
πολυεθνικών με
παγκόσμια
περιφερειακού
ανταγωνισμού σε διεθνή κλίμακα. Αύξηση κινητικότητας αγαθών και ατόμων και άρση οικονομικών συνόρων μεταξύ χωρών, εξάλειψη θεσμικών περιορισμών. Μείωση χρόνου και κόστους μετακίνησης και εδραίωση ολιγοπωλίων σε παγκόσμια κλίμακα και εντεινόμενη εξειδίκευση της παραγωγής. Η οικονομική δραστηριότητα είναι χωρικά πολωμένη σήμερα. Αύξηση της αλληλεξάρτησης μεταξύ των χωρών-οι διεθνείς εμπορικές συναλλαγές με ανισομέρεια (Ε.Ε, Β. Αμερική, χώρες Ανατολικής Ασίας). Φαύλος κύκλος υπανάπτυξης με την λειτουργική εξειδίκευση εθνών –κρατών και περιφερειών. Τμηματοποίηση και εξειδίκευση σύγχρονης οικονομικής δραστηριότητας με τα πολυεθνικά δίκτυα επιχειρήσεων και νέες χωροθετικές στρατηγικές. Γεωγραφικές ζώνες διαφοροποιημένων αναπτυξιακών ταχυτήτων.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΡΟΕΣ Ερώτηση 22 Ποιες είναι οι σημαντικές μεταβολές/αλλαγές που διαφοροποιούν τα μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρώπη σε σχέση με το παρελθόν; Ποια μορφή παίρνει η μετανάστευση στον Ευρωπαϊκό Νότο τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και με ποιο τρόπο η παγκοσμιοποίηση μεταβάλλει τις μεταναστευτικές ροές και δομές κατά τον 21ο αιώνα; Oι αλλαγές στα μεταναστευτικά ρεύματα σημειώνονται: α) στη σύνθεση με τη μεγάλη κινητικότητα προσφύγων και αδήλωτων μεταναστών αλλά και την κινητικότητα μεσαίων και υψηλών στρωμάτων για επαγγελματικούς λόγους, β) στους τόπους προέλευσης-προορισμού με τη μεταστροφή ρευμάτων καθώς οι νότιες χώρες γίνονται υποδοχείς μεταναστών από Αφρική και Βορρά, γ) στην επαγγελματική διάρθρωση κοινοτήτων τους με μικρούς επιχειρηματίες και εμπόρους να κάνουν διασυνοριακό εμπόριο (διεθνική μετανάστευση) και τις μετακινήσεις στελεχών πολυεθνικών σε αναπτυγμένες χώρες (αύξηση μεσαίων στρωμάτων επαγγελματιών), δ) στους τρόπους κινητοποίησης τους με την έντονη κινητικότητα εύπορων στρωμάτων για λόγους εργασίας ή για αναζήτηση νέου τρόπου ζωής. Τα νέα κοινωνικά στρώματα αξιοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογίες στο χώρο των ροών. Στον Ευρωπαϊκό Νότο από τη δεκαετία 1980-90 οι χώρες της νότιας Ευρώπης από χώρες αποστολής γίνονται χώρες υποδοχής μεταναστών προσφέροντας ευκαιρίες απασχόλησης με χαμηλή αμοιβή H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
χωρίς εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Μεταπολεμικά είχαμε τη διαμόρφωση προτύπου του εργάτη-μετανάστη στις βόρειες χώρες. Το 1970 με την πετρελαϊκή κρίση είχαμε διακοπή ροής μεταναστών προς το Βορρά. Με το τέλος του ψυχρού πολέμου η «αδήλωτη» μετανάστευση προς νότιες χώρες αυξάνεται. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε λόγω απουσίας μεταναστευτικής πολιτικής κάνουν προσπάθειες νομιμοποίησης των ήδη εγκατεστημένων μεταναστών. Οι εθνοπόλεις ή πολυεθνοτικές πόλεις που είναι οι πόλεις της νότιας Ευρώπης γίνονται νέοι προορισμοί διεθνούς μετανάστευσης. Μεταναστευτικές ροές και ροές κεφαλαίου σημειώνονται στο εσωτερικό των μεγαλουπόλεων - αλλαγές στη δομή και το τοπίο περιοχών του Νότου. Νέα έννοια τη δεκαετία του 1980 στην Ευρώπη είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός με την περιθωριοποίηση λόγω όχι μόνο οικονομικών αλλά και κοινωνικών πολιτισμικών ανισοτήτων - ευρύτερη έννοια της φυσικής γεωγραφικής απομόνωσης. Η πολιτική χρήση του όρου έχει να κάνει με την εξυπηρέτηση στρατηγικών διαχείρισης φτώχειας, καταστολής και ελέγχου των «αποκλεισμένων» ομάδων. Η συντηρητική χρήση του όρου έχει να κάνει με την πολιτισμική διαφορετικότητα και παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, την αφομοίωση και ομοιότητα με την πλειοψηφία, τα γκέτο περιοχές παραβατικής συμπεριφοράς. Η φιλελεύθερη χρήση του όρου
αναφέρεται
στην
αναγνώριση
της
διαφορετικότητας
των
μεταναστών -έλλειψη εργασίας και διακρίσεις στην αγορά-. Το κράτος πρόνοιας, η αντιμετώπιση οικονομικών ανισοτήτων και η αναδιανομή πόρων προτείνονται ως ριζοσπαστικές λύσεις για την αντιμετώπιση
του
κοινωνικού
αποκλεισμού.
Στην
Κριτική
πολυπολιτισμικότητα του Stuart Ηαll γίνεται λόγος για την καταπολέμηση H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
των διακρίσεων σε συλλογικό επίπεδο με αίτημα για κοινωνική και οικονομική
ισότητα
στα
πλαίσια
του
πολιτισμικού
πλουραλισμού(Κριτική γεωγραφία και νέα αστική κοινωνιολογία). Στα έργα των Lefebvre και Castells γίνεται λόγος για τα δικαιώματα και τα κοινωνικά κινήματα και εντοπισμός πρακτικών ένταξης αποκλεισμένων. Κυρίαρχες πρακτικές ένταξης στην Ελλάδα οι κερδοσκοπικές πρακτικές αξιοποίησης γης με τους συντηρητικούς, αυταρχικούς, πελατειακούς θεσμούς από τη μια πλευρά και απ’ την άλλη τους θύλακες ένταξης. Η παγκοσμιοποίηση μετέβαλε τις ροές και δομές σε 4 επίπεδα: α) στη σύνθεση των μεταναστών, β) στους τόπους προέλευσης- προορισμού τους, γ) στην επαγγελματική διάρθρωση των κοινοτήτων μεταναστών, δ) στους τρόπους κινητοποίησής μεταναστών. Τον 20ο αιώνα η Ε.Ε χώρα υποδοχής μεταναστών και τον 21ο αιώνα οι νέες μεταναστευτικές ροές με μεταναστεύσεις προσφύγων από την περιφέρεια προς το κέντρο –χρηματοπιστωτική κρίση, με μεταναστεύσεις εύπορων πληθυσμών και γραφειοκρατών της Ε.Ε, με εποικιστικό τουρισμό προς τις χώρες του ηλίου (ευχάριστος τρόπος ζωής στην εξοχή), με μετανάστευση επιστημόνων, μορφωμένων από το Νότο προς το εξωτερικό. Η Ελλάδα γίνεται χώρα υποδοχής χειρωνάκτων και εξαγωγής επιστημόνων. Κύματα προσφυγιάς και μεταναστών χωρίς έγγραφα και συνεχής αλλαγή στη σύνθεση των μεταναστευτικών ρευμάτων. Ο ΟΗΕ ανακοινώνει την εκδίωξη Αφγανών από εστίες τους και η Ελλάδα γίνεται χώρα υποδοχής με το πρόβλημα της οικιστικής αποκατάστασης προσφύγων. Οι νομιμοποιήσεις μεταναστών στη Ελλάδα ξεκίνησαν από το 1997 με την έκδοση λευκών και πράσινων καρτών και H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr
Εκπαιδευτική ΚοινότηταΙ arnos.gr
το
2001
από
Υπουργείο
Εσωτερικών.
Υπερσυγκέντρωση
των
μεταναστών στην Αθήνα λόγω ευκαιριών απασχόλησης. Οι μετανάστες στην Ευρώπη είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι, έχουμε διόγκωση αδήλωτης μαύρης εργασίας στην άτυπη οικονομία των πόλεων. Προκύπτει ένα πολύχρωμο μωσαϊκό επαγγελμάτων με εξειδίκευση κάθε μειονότητας. Ιδιαίτερη κινητικότητα ευπορότερων πληθυσμών προς τις παγκοσμιουπόλεις - η κοινωνία των δικτύων. Επομένως,
σημειώνονται
αντιστροφές
στα
κύματα
μετανάστευσης βορρά- νότου της Ευρώπης. Σήμερα, η κινητικότητα είναι από βορρά προς νότο και από πόλεις προς εξοχή με τον οικισμικό τουρισμό. Στην Ελλάδα υπερτερούσαν οι Άγγλοι τουρίστες που εγκαθίστανται μόνιμα. Επίσης, επιστήμονες και καλλιτέχνες υποδεχόταν η Ελλάδα του 1990. Νέες μορφές εκμετάλλευσης λόγω των ξένων με διαμερίσματα για αλλοδαπούς στη χώρα μας και ζωντάνεμα οικισμών από ξένους ιδιοκτήτες. Πληθυσμιακή σταθεροποίηση παρατηρείται σε νησιά και παράλιες περιοχές Ελλάδας λόγω οικισμικού τουρισμού. Κατακόρυφη άνοδος αντικειμενικών αξιών σε παράκτιες ζώνες.
Καλή επιτυχία!
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 ΑθήναIτηλ: 210 38 22 157Iinfo@arnos.grΙwww.arnos.gr