Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Η αρχή των εθνικών συστημάτων 0 ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης στην Ευρώπη των αρχών
του 19ου αιώνα σηματοδοτεί την απαρχή της σύγχρονης σχολικής εκπαίδευσης στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες. Με την εμφάνιση του σχολικού συστήματος, η εκπαίδευση έγινε καθολική και εθνική υπόθεση, καθώς αφορούσε κάθε άτομο και επηρέαζε όλες τις κοινωνικές τάξεις. H μάθηση ταυτίστηκε με την εκπαίδευση στο σχολείο και έγινε χαρακτηριστικό του κράτους.
Παρά το γεγονός ότι οι αλλαγές στην εκπαίδευση υπήρξε κύριο χαρακτηριστικό των δυτικών κοινωνιών από την εποχή της Μεταρρύθμισης, το εθνικό σύστημα εκπαίδευσης ως θεσμός, εμφανίστηκε ιδιαίτερα στάσιμο. Τον 17ο αιώνα πολλά ήταν τα σχέδια για τη δημιουργία εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης, ενώ τον 18ο αιώνα εκείνοι που πρωτοστάτησαν ήταν πεφωτισμένοι ηγεμόνες, όπως η Μαρία Τερέζα της Αυστρίας και ο Φρειδερίκος ο Μέγας της Πρωσίας. Η μορφή του εθνικού συστήματος εκπαίδευσης εξελίχθηκε παράλληλα με το καπιταλιστικό κράτος και οι πρώτες μορφές του εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια των απολυταρχικών μοναρχιών του 18ου αιώνα.(Green,2010,σ.157)
Οι μοναρχίες αυτές ανέπτυξαν αρκετά από τα
χαρακτηριστικά των σύγχρονων κρατών, όπως στρατό, φορολογία, παρείχαν κρατικά κονδύλια και θέσπισαν τους πρώτους νόμους για την υποχρεωτική εκπαίδευση. Η εκπαίδευση θεωρήθηκε καθοριστικής σημασίας για τα εμποροκρατικά συμφέροντα του κράτους., γιατί παρείχε στελέχη στον στρατό και την οικονομία ενώ αναγνωρίζονταν ως το ισχυρότερο εργαλείο επιβολής της κρατικής ιδεολογίας, τη νομιμοφροσύνη και την δημιουργία μιας εθνικής κουλτούρας που θα σύμφωνη με την ιδεολογία της άρχουσας τάξης.(Green,2010,σ.47,157)
(Στα απολυταρχικά αυτά
κράτη, οι ηγεσίες ήλεγχαν τις φεουδαρχικές κοινωνίες και ήταν οι πρώτες που εισήγαγαν σύγχρονους κρατικούς θεσμούς, όπως ο μόνιμος στρατός, η παγιοποίηση της γραφειοκρατίας, η κωδικοποίηση των νόμων κ.ά. Αν και οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις τους δεν έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα, ήταν ιδιαίτερα σημαντικές γιατί παρείχαν κονδύλια για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και θέσπισαν νόμους για την υποχρεωτική παρακολούθηση.
Παρά τις προσπάθειες του απολυταρχικού
κράτους, τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης, θα λάβουν θεσμική μορφή μετά τη Γαλλική Επανάσταση, αρχικά σε Γαλλία και Πρωσία και αργότερα σε Ελβετία και Ολλανδία. Η εκπαιδευτική διαδικασία ήταν σε άμεση συνάρτηση με εκείνη της κρατικής συγκρότησης, ενώ η εκπαίδευση αποτέλεσε αναπόσπαστο στοιχείο του H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
1
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr συνολικού κρατικού σχεδίου. Ο ρόλος του ήταν σημαίνοντας για τη στελέχωση της βιομηχανίας με καταρτισμένα στελέχη και της κρατικής διοίκησης και γραφειοκρατίας με προσωπικό που θα διέθετε τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες αλλά και την αναγκαία νοοτροπία, που πλέον αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για την εδραίωση της ηγεμονίας της άρχουσας τάξης επί των υπόλοιπων τάξεων του πληθυσμού. Το εκπαιδευτικό σύστημα όπως διαμορφώθηκε τον 19ο αιώνα στόχο είχε την ανάληψη της κύριας ευθύνης για την ηθική, την πολιτισμική αλλά και την πολιτική ανάπτυξη του έθνους. Στόχος του αποτέλεσε η αφομοίωση των μειονοτήτων, η διάδοση και καθιέρωση της εθνικής γλώσσας, η σφυρηλάτηση της εθνικής ιδεολογίας και κουλτούρας, η ανύψωση των πατριωτικών αξιών και κυρίως να επιβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας. Όπως τονίζουν οι Corrigan και Sayer, αν η συγκρότηση του κράτους αποτέλεσε πραγματική πολιτιστική επανάσταση, τότε η εκπαίδευση αποτέλεσε την καρδιά αυτής της διαδικασίας.(Green,2010,σσ,154-156) ] Τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης αποτελούν κατάκτηση των αρχών του 19ου αιώνα και η εδραίωσή τους σηματοδότησε τις απαρχές της σύγχρονης εκπαίδευσης στην καπιταλιστική Δύση. Η ύπαρξή τους επηρέασε όλες τις τάξεις, καθώς υπήρξε καθολική και εθνική υπόθεση. Η διαδικασία της μάθησης εξισώθηκε με την εκπαιδευτική διαδικασία και η ίδια η εκπαίδευση αποτέλεσε κύριο χαρακτηριστικό του κράτους. Συνδύασε, λοιπόν, το εθνικό σύστημα εκπαίδευσης την εξάπλωση της γνώσης σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και ταυτόχρονα αποτέλεσε την αρχή της κρατικής εκπαίδευσης που επικράτησε παντού στην Ευρώπη του 20ού αιώνα.(Green, 2010:47) Τελικά, τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης, έλαβαν θεσμική μορφή μετά τη Γαλλική Επανάσταση, όταν η εκπαιδευτική διαδικασία τέθηκε σε άμεση συνάρτηση με εκείνη της κρατικής συγκρότησης, ενώ η εκπαίδευση αποτέλεσε αναπόσπαστο στοιχείο του συνολικού κρατικού σχεδίου. Το εκπαιδευτικό σύστημα όπως διαμορφώθηκε τον 19ο αιώνα στόχο είχε την ανάληψη της κύριας ευθύνης για την ηθική, την πολιτισμική αλλά και την πολιτική ανάπτυξη του έθνους. Στόχος του αποτέλεσε η αφομοίωση των μειονοτήτων, η διάδοση και καθιέρωση της εθνικής γλώσσας, η σφυρηλάτηση της εθνικής ιδεολογίας και κουλτούρας, η ανύψωση των πατριωτικών αξιών και κυρίως να επιβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας. Όπως τονίζουν οι Corrigan και Sayer, αν η συγκρότηση
του κράτους αποτέλεσε πραγματική
πολιτιστική επανάσταση, τότε η εκπαίδευση αποτέλεσε την καρδιά αυτής της διαδικασίας.(Green,2010,σσ,154-156) H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
2
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr
Τα εθνικά δίκτυα πρωτοβάθμιων σχολείων εδραιώθηκαν με την υποστήριξη του κράτους. Nόμοι για δωρεάν και υποχρεωτική φοίτηση εξασφάλισαν την καθολική εκπαίδευση. Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση ενισχύθηκε και, από περιορισμένη και ελιτίστικη, βαθμιαία ενσωμάτωσε πιο σύγχρονα προγράμματα σπουδών και παιδαγωγικής. Πολλαπλασιάστηκαν τα τεχνικά και επαγγελματικά σχολεία για να ανταποκριθούν στις νέες βιομηχανικές απαιτήσεις. Καθώς οι εκπαιδευτικές παροχές επεκτείνονταν, ιδρύματα ενοποιήθηκαν, απέκτησαν την ίδια δομή, διοικήθηκαν από μια ενιαία δομημένη εκπαιδευτική γραφειοκρατία και απέκτησαν καταρτισμένο διδακτικό προσωπικό. Αναπτύχθηκε ένα ηλικιακό, ιεραρχικό σύστημα, τα συστατικά μέρη του οποίου συντέλεσαν στη δημιουργία μιας «εκπαιδευτικής κλίμακας». Τα διάφορα «σκαλοπάτια» της κλίμακας αυτής διαφοροποιούνταν στη βάση ελεγχόμενων προγραμμάτων διδασκαλίας και προσόντων εισαγωγής στην εκπαίδευση. Τελικά, ο έλεγχος της εκπαίδευσης πέρασε βαθμιαία στο κράτος. Καθώς τα δημόσια σχολεία υπερίσχυσαν των ιδιωτικών και των εθελοντικών ιδρυμάτων, οι κυβερνήσεις αύξησαν σταδιακά την επιρροή τους στην εκπαίδευση. Είτε μέσω κεντρικής διοίκησης, είτε μέσα από τοπικές αρχές, το κράτος ήλεγχε ολοένα και περισσότερο την εκπαίδευση με τη διάθεση οικονομικών πόρων, την αδειοδότηση, την επιθεώρηση των σχολείων, την απασχόληση, κατάρτιση των καθηγητών, την εποπτεία του συστήματος αλλά και του συστήματος απονομής πτυχίων και την τυποποίηση του προγράμματος σπουδών. Είναι φανερό ότι οι μεταβολές αυτές έρχονται σε ρήξη με τις προηγούμενες μορφές μάθησης, στις οποίες επικρατούσε η Εκκλησία, η οικογένεια, η συντεχνία. Η ρήξη αυτή είχε συνέπειες: έως τα τέλη του 19ου αιώνα, η οργάνωση, ο σκοπός και ο ρόλος της σχολικής εκπαίδευσης είχαν μεταμορφωθεί ριζικά. Αντί για ελάχιστα σχολεία, διάσπαρτα στα αστικά κέντρα και την ύπαιθρο, υπήρχαν πλέον στις περισσότερες πόλεις γνήσια εκπαιδευτικά συστήματα: επιμελώς διαρθρωμένα, ιεραρχικά δομημένα σχολικά δίκτυα, με δωρεάν -κατά βάση- και συχνά υποχρεωτική φοίτηση, που διοικούνταν από πλήρους απασχόλησης ειδικούς και που αποκτούσαν σταδιακά διδακτικό προσωπικό ειδικά καταρτισμένο. Αυτά τα σχολεία, δεν συμπλήρωναν πλέον με περιστασιακό τρόπο το σπίτι και τη μαθητεία, αλλά H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
3
Εκπαιδευτική Κοινότητα Ι arnos.gr αποτελούσαν ιδιαιτέρως τυπικά ιδρύματα, προορισμένα να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση της νεολαίας, τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης και την προαγωγή της ανάπτυξης. Πλέον τον έλεγχο της παιδείας ασκεί το κράτος, ενώ η εκπαίδευση δεν αποτελεί μόνο μαζικό φαινόμενο, αλλά γίνεται κεντρικό γνώρισμα της οργάνωσης των κοινωνιών. Οι μεταβολές, όμως, αυτές δεν ήταν ομοιόμορφες στις χώρες τις Ευρώπης. Αντίθετα πραγματοποιήθηκαν ακανόνιστα, σε διαφορετικές εποχές και με σημαντικές τροποποιήσεις. (Green, 2010:48-49) Πλέον, το κράτος παρεμβαίνει
στη ζωή των πολιτών και αναπτύσσει
κοινωνικούς θεσμούς, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η οικονομική του ισχύς και η κυριαρχία του στο παγκόσμιο εμπόριο. Για το απολυταρχικό κράτος η προώθηση της εκπαίδευσης ανταποκρίνονταν στους αντικειμενικούς στόχους του, κυρίως, όταν αυτοί ταυτίστηκαν με τη βιομηχανική ανάπτυξη, καθιστώντας απαραίτητα στελέχη καταρτισμένα και με τεχνικές γνώσεις. Δεν είναι τυχαία στην περίπτωση αυτή η ραγδαία ανάπτυξη τεχνικών και επαγγελματικών σχολών που εφοδίαζαν με στελέχη τόσο τον στρατό όσο και τη βιομηχανία. Ταυτόχρονα, η πρωτοβάθμια εκπαίδευση ενισχύθηκε με στόχο όχι απλώς την παραγωγή καταρτισμένων, πειθήνιων και αφοσιωμένων στο καθήκον στελεχών, αλλά και ως μέσο για τη διοχέτευση πατριωτικών αισθημάτων στον λαό. (Green, 2010:199-200) Η κλασική μορφή του συστήματος δημόσιας εκπαίδευσης, με σχολεία επιχορηγούμενα και ελεγχόμενα από το κράτος και μια λεπτομερειακά σχεδιασμένη διοικητική γραφειοκρατία, εμφανίστηκε πρώτα στην ηπειρωτική Ευρώπη και κυρίως στα γερμανικά κρατίδια, στη Γαλλία, στην Ολλανδία και στην Ελβετία. Αυτές οι χώρες είχαν θεμελιώσει τη βασική μορφή των δημόσιων συστημάτων τους μέχρι τη δεκαετία του 1830, αν και στη Γαλλία καθολική φοίτηση καθιερώθηκε μόνο έπειτα από περίπου 50 χρόνια. Βρετανία, τα νότια ευρωπαϊκά κράτη υπολείπονταν σημαντικά. Μάλιστα, στην Αγγλίας η πλήρης εδραίωση ενός ενοποιημένου δημόσιου συστήματος καθυστέρησε μέχρι τον επόμενο αιώνα Στη συνέχεια θα αναλύσουμε την οργάνωση των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης στη Γαλλία και την Ιταλία ως χώρες που εφάρμοσαν το συγκεντρωτικό σύστημα εκπαίδευσης, καθώς και της Γερμανίας με την Αγγλία, όχι επειδή ήταν τα μοναδικά στην Ευρώπη αλλά επειδή αποτέλεσαν πρότυπα για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
H Γνώση με τρόπο απλό και κατανοητό! Σολωμού 29 Αθήνα I τηλ: 210 38 22 157 I info@arnos.gr Ι www.arnos.gr
4