WSZECH ICA MAZURSKA W OLECKU Katedra Wychowania Fizycznego i Nauk Przyrodniczych kierunek: Ochrona Środowiska Joanna Gabruś Nr albumu 15819
ZMIA A STRUKTURY FAU Y W ZALEŻ OŚCI OD SKALI A PRZYKŁADZIE DWÓCH RODZI MACROLEPIDOPTERA: GEOMETRIDAE I OCTUIDAE
Praca magisterska wykonana pod kierunkiem dr Artura Baranowskiego
Olecko, lipiec 2009 rok
Oświadczenie kierującego pracą
Oświadczam, że niniejsza praca pt. ,,Zmiana struktury fauny w zależności od skali na przykładzie dwóch rodzin Macrolepidoptera: Noctuidae i Geometridae”.została przygotowana pod moim kierunkiem. Stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu nadania tytułu zawodowego.
Data
promotor
Oświadczenie autora pracy Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa, pt. ,,Zmiana struktury fauny w zależności od skali na przykładzie dwóch rodzin Macrolepidoptera: Noctuidae i Geometridae” została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.
Data
podpis
2
Słowa kluczowe: GEOMETRIDAE, NOCTUIDAE, SÓWKOWATE, MIERNIKOWCE, MAKROEKOLOGIA, SAR.
Wersja elektroniczna
3
Spis treści 1. Wstęp ............................................................................................................................ 5 2. Część teoretyczna ......................................................................................................... 6 2.1. Wzorce makroekologiczne (SAR, RAD, SER, IAR). ............................................. 6 2.2. Sówkowate............................................................................................................. 14 2.3. Miernikowce .......................................................................................................... 17 3. Część praktyczna ........................................................................................................ 19 3.1 Skala regionalna...................................................................................................... 20 3.1.1 Europa Wschodnia............................................................................................. 20 3.1.2. Europa Zachodnia ............................................................................................. 21 3.1.3. Europa Północna ............................................................................................... 23 3.1.4. Europa Południowa........................................................................................... 24 3.1.5. Europa............................................................................................................... 25 3.2. Skala lokalna.......................................................................................................... 27 3.2.1. Polska................................................................................................................. 27 3.2.2. Polska Południowa............................................................................................. 28 3.2.3. Polska Wschodnia.............................................................................................. 30 3.2.4. Polska Zachodnia............................................................................................... 31 3.2.5. Polska Północna................................................................................................. 32 4. Dyskusja...................................................................................................................... 34 5. Wnioski....................................................................................................................... 37 6. Piśmiennictwo............................................................................................................. 38 7. Aneks .......................................................................................................................... 40 7.1 Spis tabel .............................................................................................................. 40 7.2 Spis zdjęć ............................................................................................................. 48 7.3 Spis rycin.............................................................................................................. 48
4
1. Wstęp. Pod względem liczby opisanych do tej pory gatunków sówkowate ( octuidae) stanowią najliczniejszą rodzinę motyli (Lepidoptera) zarówno w Polsce 474 gatunków (Buszko, 2000)
jak i na świecie (ok. 25 tys. gatunków).Podobnie jest z rodziną
miernikowców (Geometridae) - jest to druga co do wielkości rodzina motyli licząca w Polsce 409 gatunków (Buszko,2000) i około 15 tys. opisanych gatunków na świecie. Geometridae i octuidae zaliczane są do Macrolepidoptera (motyli większych), zwanych potocznie ćmami. Celem niniejszej pracy jest zbadanie zależności między ilością gatunków a określonym areałem w skali regionalnej (Europa) i lokalnej (Polska), na którym występują. Możliwe to będzie dzięki posłużeniu się jednym z najczęściej badanych wzorców ekologicznych (makroekologicznych)- SAR (species area relationship). Wg Weinera środowiska naturalne tworzą mozaikę złożoną z różnej wielkości fragmentów. Na to tło nakłada się mozaika zasięgów poszczególnych gatunków. Jedne z nich są ograniczone tylko do jednego typu środowisk, inne są mniej wyspecjalizowane. W miarę jak wyznaczamy coraz większy obszar, obejmuje on coraz więcej różnych środowisk i coraz więcej związanych z nimi gatunków. Tezę tę potwierdza to, że różnorodność gatunkowa dobrze koreluje ze zróżnicowaniem środowisk na badanych obszarach. Zależność liczby gatunków od wielkości badanej powierzchni może być źródłem błędu przy porównywaniu różnych obszarów (Weiner, 2008). Praca jest podzielona na część teoretyczną i praktyczną. W części teoretycznej przybliżono pojęcie makroekologii, przedstawiono wzorce jakimi makroekologia operuje, ze szczególnym uwzględnieniem SAR (species - area relationship). Dokonano również charakterystyki dwóch grup badanych motyli (Noctuidae i Geometridae). W części praktycznej zanalizowano zmiany struktury motyli w zależności od areału w wybranych skalach. Niniejszą pracę napisano wykorzystując pozycje książkowe w języku polskim, materiały z czasopism fachowych (m.in. Wiadomości entomologiczne, Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody) , sieć internetową, wykłady z bioróżnorodności i dysertację M. Ollika. Wnioski końcowe zawarto w zakończeniu pracy.
5
2. Część teoretyczna. 2.1. Wzorce makroekologiczne (SAR, RAD, SER, IAR). Makroekologię określa się jako program badawczy ekologii; termin ten wymyślili James Brown z Uniwersytetu Nowy Meksyk i Brian Maurer z Uniwesytetu Stanowego Michigan w artykule z 1989 w Science. Wg Michalaka (2005) makroekologia zajmuje się badaniem zależności pomiędzy organizmami a ich środowiskiem w dużej skali. Poszukuje zależności o charakterze globalnym i mających wpływ na duże struktury ekologiczne. Wg J.H. Browna, makroekologia nie jest subdyscypliną ekologii, tylko jednym z jej programów badawczych. Chodzi o prowadzenie obserwacji i opis zachowań złożonych układów w taki sposób, by można było wyodrębniać powtarzalne wzorce i dokonywać indukcyjnych uogólnień za pomocą analiz statystycznych (Weiner, 2000) Ogólną cechą organizmów jest zdolność do przemieszczania się. Robią to w poszukiwaniu partnera, pożywienia, nowego środowiska lub terytorium. Makroekologia zajmuje się opisem i wyjaśnieniem modeli rozmieszczenia przestrzennego gatunków. Jedną z najważniejszych relacji jest zależność pomiędzy liczbą gatunków a wielkością areału. Im większy areał tym większa liczba gatunków. Makroekologia dąży do scharakteryzowania i wyjaśnienia statystycznych wzorców liczebności, przestrzennego rozmieszczenia, różnorodności gatunków. Jest blisko powiązana z biogeografią i biologią ewolucyjną (Michalak, 2005) Makroekologia identyfikuje i bada pewne powtarzalne wzorce takie jak: •
zależności pomiędzy liczbą gatunków a areałem (Species area relationship);
•
zależności pomiędzy liczebnością a masą ciała;
•
względne rozmieszczenie liczebności (Relative abundance distribution);
•
bioróżnorodność poszczególnych obszarów (hotspots i coldspots);
•
zależności pomiędzy bioróżnorodnością a różnymi czynnikami abiotycznymi (klimat, ewapotranspiracja, szerokość geograficzna itp.);
6
Istnieje wiele danych dotyczących licznych gatunków roślin i zwierząt, które wskazują na istnienie zależności między wielkością areału a liczebnością gatunku polegającej na tym, że gatunki szerzej rozprzestrzenione charakteryzują się na ogół większą liczebnością. Jednym z pierwszych autorów, który zwrócił uwagę na zależność między wielkością areału a jego liczebnością był Hanski. Jest on twórcą tzw. hipotezy gatunków podstawowych i towarzyszących (core-satellite species hipotesis), która tłumaczy tę zależność. Gatunki podstawowe są szeroko rozpowszechnione i pospolite, a gatunki towarzyszące są rzadkie i charakteryzują się lokalnym występowaniem. Obecnie istnieją trzy inne koncepcje, które wyjaśniają zależność między wielkością areału a jego liczebnością.. Pierwsza z nich to koncepcja błędu pobierania prób (sampling model), według której obserwowana zależność jest artefaktem wynikającym z błędów metody uzyskiwania danych. Druga to koncepcja specjalizacji ekologicznej (ecological specjalization model), według której gatunki o szerokim zakresie tolerancji (mogące eksploatować
różnorodne
zasoby
środowiska)
stają
się
jednocześnie
szeroko
rozpowszechnione i pospolite. Trzecią koncepcją jest koncepcja populacji lokalnych (local population model). Zgodnie z nią populacja jest podzielona na wiele populacji lokalnych powiązanych ze sobą funkcjonalnie dzięki przemieszczaniu się osobników między nimi. Dane dostępne obecnie świadczą zarówno na korzyść koncepcji błędów doświadczenia , jak i koncepcji populacji lokalnych. Ponieważ wszystkie badania nad rozmieszczeniem i liczebnością gatunków wymagają gromadzenia danych w terenie, więc zawsze niedoskonałość metod dotychczas stosowanych (np. przy ocenie liczebności), ma spory wpływ na uzyskiwane wyniki (Krebs, 1996). Dzięki SAR (Species area relationship) możemy ocenić lokalną i regionalną bioróżnorodność, zlokalizować tzw. coldspoty i hotspoty, czyli miejsca z wyjątkowo dużą i małą liczbą gatunków. Umożliwia nam to wybór miejsc ochrony bioróżnorodności oraz tworzenie sieci korytarzy ekologicznych. Za pomocą SAR możemy też ocenić pozostałą liczbę gatunków po dewastacji środowiska w wyniku antropopresji lub katastrofy ekologicznej na dowolnym obszarze (Baranowski, 2005)
7
Species area relationship ma postać funkcji potęgowej:
S=S0Az S – liczba gatunków w areale A; S0 i z – parametry modelu; S0 – oznacza spodziewaną liczbę gatunków na jednostkę areału; z – nachylenie; Wartość parametru z dla stałego lądu to 0,10 ± 0,04 , typowa wartość dla wysp to z = 0,49 ± 0,06 (Baranowski, 2005) SAR możemy zbudować stosując metodę graficzną (dzięki danym literaturowym), metodę algebraiczną, na podstawie danych zbieranych z prób terenowych, na podstawie danych z losowych prób terenowych, a także poprzez szacowanie liczby gatunków po presji antropogenicznej na obszarze 50%.
8
Ryc. nr 1. Species area relatioship curve – graficzne przedstawienie zależności gatunki- areał (krzywaSAR)
Dyskusja na temat kształtów krzywych SAR toczy się od ponad 100 lat. Większość prac faworyzuje model funkcji potęgowej (Michalak, 2005). Jak już wspomniałam dzięki SAR możemy określać hotspoty bioróżnorodności, czyli
biogeograficzne
regiony,
które
są
zarówno
znaczącym
rezerwuarem
bioróżnorodności, jak i zagrożonym zniszczeniem, np. w sytuacji gdy planujemy objąć ochroną określony teren. Nie ma możliwości porównania wprost stosunków liczby gatunków do obszarów należących do różnych wielkości obszarów. Nie wiemy czy 9
planowany teren do objęcia ochroną jest bogaty czy ubogi w gatunki. Wszystko czego potrzebujemy jest to stosunek (gatunek/obszar) na podstawie którego możemy sądzić czy dany obszar ma niską czy wysoką
bioróżnorodność. Takim standardem jest krzywa
gatunku/areału. Związki gatunku/areału mają bardzo dobrą cechę, można je bowiem zastosować do wszystkich ekologicznych skal. Na przykład jeśli chcemy wiedzieć czy wybrany obszar w naszym województwie jest bogaty w gatunki i czy zasługuje na ochronę, możemy użyć poszczególną relację SAR w skali całej Polski i zobaczyć czy spodziewana liczba gatunków naszego wybranego regionu jest wysoka.
SAR pozwala na: •
oszacowanie liczby gatunków wybranej grupy i obszaru;
•
określenie coldspotów i hotspotów;
•
wyodrębnienie i porównywanie faun;
•
szacowanie liczby gatunków po dewastacji;
Czasami SAR przeszacowuje lub niedoszacowuje liczbę gatunków. Nie należy ekstrapolować wyników ze skali lokalnej na regionalną – SAR należy budować dla każdej ze skal oddzielnie, aby wyniki były wiarygodne. (Baranowski, 2005)
Inne wzorce makroekologiczne: W 1975 roku Whittaker zaproponował inny sposób graficznego przedstawiania struktury dominacji zwany krzywą rozkładu względnych liczebności lub krzywą RAD (relative abundance distribution). Kreśli się ją odkładając logarytmy liczebności kolejnych gatunków w zespole. Przy czym używa się liczebności względnych to jest udziału osobników danego gatunku w całym zespole lub stosunku liczebności danego gatunku do gatunku najliczniejszego. Oba sposoby są w pełni równoważne. Wykres rozkładu względnych liczebności niesie szereg łatwych do odczytania informacji na temat zespołu 10
ekologicznego. Analizowanymi elementami RAD są: rozmiary krzywej, kształt, kształt końcówki, nachylenie krzywej i nachylenie środkowej jej części. Na przykład rozmiary krzywej informują o wielkości zespołu: długość krzywej wzdłuż osi x oznacza liczbę gatunków a wzdłuż osi y – oznacza stosunek liczebności gatunku najpospolitszego do najrzadszego, co pozwala wnioskować o wielkości próby i dokładności badań. Im krzywa dłuższa, tym większa musiała być próba. (Ollik, 2008).
Liczebność względna
Liczebnośc względna
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
1,00E+00 1,00E-01 1,00E-02 1,00E-03 1,00E-04 1,00E-05 1,00E-06 1,00E-07 1,00E-08 0
0 0
50
100
150
200
50
100
150
200
250
250
Ranga Ranga
Ryc. nr 2. Wykres RAD - graficzne przedstawieniem różnorodności biologicznej zespołu
250
Palearctic birds 200
S
150 100 50 0 0
500
1000
1500
Evapotranspiration
Ryc. nr 3. SER dla ptaków palearktyki
SER – zależność gatunki-energia (species energy-relationship). Dostępna energia (energia, która może zostać przekształcona w biomasę).
11
250
Palearctic butterflies 200
S
150 100 50 0 0
500
1000
1500
Evapotranspiration
Ryc. nr 4. SER dla motyli palearktyki
Wzrost ilości dostępnej energii powinien umożliwiać współwystępowanie większej liczbie gatunków, prowadząc do pozytywnej relacji pomiędzy dostępnością energii a różnorodnością gatunkową (bogactwem gatunkowym).
Ryc. nr 5. IAR – Individuals – area relation
Jeśli liczba osobników na 1m2 wynosi 2, to na 36m2 – 72 osobniki. W rzeczywistości jednak nawet 96, czyli zagęszczenie wynosi y=2.7, a nachylenie 1.08. („nadproporcjonalność”). Jest to wynik znajdowania większej liczby osobników na większym areale.
12
IAR – nie jest proporcjonalny. Nie jest to błąd wynikający z doboru próbki, lecz jest to prawdziwy efekt powodowany przez znajdowanie większej liczby osobników na większym areale. Ten błąd (ekstrapolacji zagęszczenia z małej próbki-areału do dużej i odwrotnie) był często stosowany w przeszłości i nie należy go powtarzać (Baranowski, 2005).
13
2.2. Sówkowate ( octuidae). Najogólniej motyle możemy podzielić na dwie grupy: tzw. motyle większe (Macrolepidoptera) i motyle mniejsze (Microlepidoptera). Z kolei motyle większe dzielimy na dzienne i nocne, ze względu na ich tryb życia. Obecność danego gatunku motyla w konkretnym środowisku uzależniona jest głównie od występowania w nim roślin żywicielskich, na których żerują gąsienice motyla. Dorosły motyl posiada dwie pary skrzydeł pokrytych łuskami tworzącymi barwny deseń. Wyjątkiem są samiczki niektórych gatunków, których skrzydła są zredukowane, co uniemożliwia tym owadom aktywny lot. Aparat gębowy motyli tworzy charakterystyczna trąbka, zwinięta w stanie spoczynku, rozwijana zaś w trakcie pobierania płynnego pokarmu – nektaru kwiatów, soku z drzew i owoców. Motyle przechodzą rozwój złożony. Jaja motyli przyjmują różne kształty i kolory. Samica składa je najczęściej bezpośrednio na roślinie żywicielskiej, czasem w jej pobliżu. Po pewnym czasie (od kilku dni do kilku miesięcy) z jaj wylęgają się larwy. Okres intensywnego żerowania połączony jest z kilkukrotnym linieniem larw – kutikula owada jest nierozciągalna i rosnący owad musi zrzucić stary oskórek, zastępowany nowym, większym. Gąsienice motyli są zwykle ubarwione równie bogato, co ich postacie dorosłe Okres życia larwalnego zakończony jest stadium poczwarki. Opuszczający osłonkę poczwarkową motyl ma początkowo pomarszczone i zwiotczałe skrzydła. Dopiero po pewnym czasie, pod wpływem pompowanej do nich hemolimfy nabierają one właściwych rozmiarów i kształtów. Rodzina octuidae jest jedną z najbogatszych pod względem ilości gatunków. Na terenie naszego kraju występuje 510 gatunków tej grupy (Buszko,2000). W tej liczbie występowania ok. 30 gatunków nie zostało potwierdzone w literaturze po 1950 r. Mimo to, jest to grupa owadów o ogromnym znaczeniu, zamieszkująca różnorodne środowiska od brzegów morza po piętro subalpejskie. Noctuidae należą do motyli średnich rozmiarów o krępej budowie ciała. Tułów jest szeroki, spłaszczony po stronie grzbietowej, podobnie jak odwłok. Na tułowiu znajdują się 2 pary skrzydeł o stosunkowo silnej budowie. U większości sówkowatych występuje na skrzydłach charakterystyczny rysunek, będący podstawową cechą morfologiczną tej grupy (Chrzanowski,Demski,2000). Ubarwienie większości z nich jest brązowe i szare, ale niektóre sówkowate upodabniają się do motyli
14
dziennych. Głowa jest stosunkowo duża z wyraźnie zaznaczonymi oczami. Ćmy te są aktywne przeważnie nocą, stąd ich nazwa – sówkowate. Lotom sprzyja ciepła i wilgotna pogoda oraz brak księżyca. Warto podkreślić, że wiele gatunków sówek związanych jest z obszarami leśnymi. Liczni przedstawiciele Noctuidae w stadium gąsienicy powodują poważne szkody w uprawach rolnych i leśnych (Chrzanowski, Demski,2000).
Zdjęcie 1. Rolnica tasiemka- octua pronuba(Rolnica tasiemka, 2009; http://pl.wikipedia.org/)
Niektóre gatunki mają podwójną naturę. Widoczne w spoczynku przednie skrzydła wstęgówek (Catocala) oraz niektórych rolnic (Noctua) są maskujące. Dopiero zaniepokojone ćmy pokazują tylne skrzydła, strasząc jaskrawymi kolorami. Największymi wrogami nocnych motyli są nietoperze, których dieta może nawet w połowie składać się z tych pożywnych w tłuszcz i białko owadów. Okazuje się jednak, że namierzane drogą echolokacji sówki nie są zupełnie bezradne wobec radarów nocnych łowców. W tylnej części tułowia posiadają parę "uszu", tzw. narządów tympanalnych, które służą do detekcji prostych sygnałów akustycznych. Przedstawicielami sówkowatych są m.in. rolnice, których gąsienice bytują głównie w ziemi, oraz liczne szkodniki drzew, jak np. strzygonia choinówka (Panolis flammea), zwana też sówką choinówką, podczas masowych pojawów niszcząca znaczne połacie drzewostanów sosnowych. Przedstawicieli tej rodziny można spotkać właściwie o każdej porze roku. Gatunki zimujące w postaci dorosłej, są aktywne nawet w styczniu w czasie cieplejszych odwilży. Najczęściej jednak sówkowate spędzają zimę w stadium poczwarki, larwy lub nieco rzadziej jaja. Większość gąsienic sówek jest naga lub posiada na swoim ciele tylko krótkie, rzadko rozmieszczone włoski i ma ubarwienie ochronne, ale zdarzają się też formy 15
włochate i w jaskrawych kolorach. Jedne z nich są polifagami, inne żywią się tylko określonymi gatunkami roślin. Mogą żerować na drzewach, krzewach lub roślinach zielnych. Ich upodobania pokarmowe kolidują czasem z gospodarką człowieka, przedstawiciele podrodziny rolnic sprawiają kłopoty na polach uprawnych, a z kolei strzygonia choinówka może dawać się we znaki leśnikom. Z drugiej strony szereg gatunków jest rzadkich, a nawet zagrożonych wyginięciem ze względu na bardzo ograniczony areał występowania i specyficzne, najczęściej bliżej nie poznane, potrzeby środowiskowe.
Zdjęcie 2. Błyszczka jarzynówka- Autographa gamma (Błyszczka jarzynówka,2009; http://pl.wikipedia.org/
Sówki odżywiają się nektarem z kwiatów, sokami z fermentujących owoców. Tę skłonność do słodkości wykorzystują entomolodzy do obserwacji i ich połowu. Wieczorami smarują pnie drzew owocowymi przecierami z dodatkiem piwa lub wina. W wilgotne noce, gdy zapachy rozchodzą się najlepiej można liczyć na wizytę wielu sówek, a także niektórych innych ciem. Jest to metoda bardzo przydatna w badaniach, szczególnie gatunków niechętnie przylatujących do światła, a przepadających za przynętami pokarmowymi (Sielezniew, 2005).
16
2.3. Miernikowce (Geometridae) To druga co do wielkości rodzina ciem licząca około 15 tys. opisanych gatunków na świecie, w Polsce 409 (Buszko, 2000). Miernikowce mają na ogół duże zaokrąglone skrzydła i smukłe ciało. Skrzydła podczas powolnego lotu wykonują charakterystyczne trzepoczące ruchy. U samic wielu gatunków skrzydła są zredukowane do niewielkich wyrostków, nie mogą więc one latać. Większość gatunków nie jest jaskrawo ubarwiona, a wzór na skrzydłach zapewnia im dobry kamuflaż. Znane są jednak motyle tropikalne o barwach bardzo jaskrawych. Owady zgrupowane w tej rodzinie są zazwyczaj średniej wielkości. Ich ciało jest dość smukłe i długie. Na głowie znajduje się para oczu złożonych, czasem możliwe są przyoczka. Czułka są zbudowane różnorodnie. Najczęściej są nitkowate, ale mogą też być, zwłaszcza u samców pierzaste pierzaste lub grzebykowate. Na skrzydle przednim wyróżniamy (patrząc od nasady skrzydła): przepaskę wewnętrzną, środkową (zwaną czasem cieniem środkowym), zewnętrzną i przybrzeżną. W polu, pomiędzy przepaskami wewnętrzną a środową znajduje się ciemniejsza plamka środkowa. W skrzydle tylnym układ przepasek jest prawie identyczny, brak jest przepaski środkowej. Brzeg zewnętrzny (boczny) skrzydeł jest gładki, ale może też być dość silnie powycinany. Ubarwienie skrzydeł jest zazwyczaj maskujące. Dominują barwy szare, brunatne, białe. Niektóre gatunki mają barwy zielone lub żółte.
Zdjęcie 3. Piędzik przedzimek -Operophtera brummata (2009; http://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C4%99dzik_przedzimek
17
Ciało gąsienic jest cienkie i wydłużone. Cecha charakterystyczną larw miernikowców jest uwstecznienie 3 par posuwek, czyli tylnych odnóży. W związku z takim wykształceniem odnóży miernikowce poruszają się bardzo charakterystyczny sposób, tak jakby odmierzały odcinki drogi. Ciało gąsienic jest zazwyczaj zabarwione na zielono i nie posiada owłosienia.
Zdjęcie 4. Gąsiennica miernikowca (2009;http://www.national-geographic.pl/)
Przepoczwarczenie następuje na ogół w ziemi lub w powierzchniowych warstwach ściółki. Nieliczne gatunki budują oprzędy na roślinach żywicielskich lub na drzewach. Miernikowce możemy spotkać w różnych porach roku i dnia. Pojawiają się od wczesnej wiosny do późnej jesieni, tak w dzień, jak i w nocy. Pośród miernikowców wiele gatunków jest uznane za szkodniki rolnicze i leśne. Do najważniejszych szkodników drzew należą: poproch cetyniak, piędzik przedzimek czy plamiec agreściak
. Zdjęcie 5. Plamiec agreściak – Abraxas grossuulariata (Plamiec agreściak, 2009; http://pl.wikipedia.org/)
18
3. Część praktyczna. Zależność między ilością występujących gatunków sówkowatych i miernikowców a areałem na jakim występują będzie badana za pomocą wzorca SAR w skali regionalnej i lokalnej. W skali regionalnej rozpatrywano zależność występowania Noctuidae i Geometridae na obszarach: Europy Wschodniej (Mołdawia, Słowacja, Czechy, Węgry, Bułgaria, Białoruś, Rumunia, Polska, Ukraina, europejska część Rosji), Europy Zachodniej (Luxemburg, Belgia, Szwajcaria, Holandia, Austria, Niemcy, Francja), Europy Północnej (Dania, Estonia, Łotwa, Litwa, Irlandia, Islandia, Wielka Brytania, Norwegia, Finlandia, Szwecja), Europy Południowej (Słowenia, Turcja, Macedonia, Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Portugalia, Grecja, Włochy, Hiszpania) i na obszarze całej Europy. Za skalę lokalną przyjęto powierzchnię całej Polski z podziałem na województwa. Zbudowano również SAR oddzielnie dla Polski Południowej (opolskie, świętokrzyskie, śląskie, małopolskie, podkarpackie, łódzkie, dolnośląskie, lubelskie), Polski Wschodniej (świętokrzyskie,
małopolskie,
podkarpackie,
warmińsko-mazurskie,
lubelskie,
mazowieckie), Polski Zachodniej (opolskie, śląskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie), Polski Północnej (lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, podlaskie, zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, mazowieckie).
19
3.1. Skala regionalna. 3.1.1. Europa Wschodnia Poniższe dane pochodzą obszaru Państw Europy Wschodniej tzn. : Mołdawii, Słowacji, Czech, Węgier, Bułgarii, Białorusi, Rumunii, Polski, Ukrainy i europejskiej części Rosji. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 1 i 2 w aneksie.
Ryc. nr 6. SAR dla octuidae Europy Wschodniej.
20
Ryc. nr 7. SAR dla Geometridae Europy Wschodniej.
Parametr z = 0,184 dla Geometridae Europy Wschodniej jest większy niż parametr z = 0,086 dla Noctuidae Europy Wschodniej.
3.1.2. Europa Zachodnia.
Poniższe dane pochodzą obszaru Państw Europy Zachodniej tzn. : Luxemburga, Belgii, Szwajcarii, Holandii, Austrii, Niemiec i Francji. Nie uwzględniono danych z Liechtensteinu, Malty, Andory ze względu na małą powierzchnię tych regionów. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 3 i 4 w aneksie.
21
Ryc. nr 8. SAR dla octuidae Europy Zachodniej.
Ryc. nr 9. SAR dla Geometridae Europy Zachodniej.
Parametr z = 0,153 dla Noctuidae Europy Zachodniej jest większy niż parametr z = 0,129 dla Geometridae Europy Zachodniej.
22
3.1.3. Europa Północna. W Europie Północnej do badań wzięto pod uwagę takie państwa jak: Dania, Estonia, Łotwa, Litwa, Irlandia, Islandia, Wielka Brytania, Norwegia, Finlandia i Szwecja. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajduja się w tabelach nr 5 i 6 w aneksie.
Ryc. nr 10. SAR dla octuidae Europy Północnej.
Ryc. nr 11. SAR dla Geometridae Europy Północnej.
Parametr z = 0,116 dla Noctuidae Europy Północnej jest większy niż parametr z = 0,104 dla Geometridae Europy Północnej. 23
3.1.4. Europa Południowa.
Poniższe dane pochodzą obszaru Państw Europy Południowej tzn.: Słowenii, europejskiej części Turcji, Macedonii,
Albanii, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji,
Portugalii, Grecji, Włoch i Hiszpanii. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 7 i 8 w aneksie.
Ryc. nr 12. SAR dla octuidae Europy Południowej.
24
Ryc. nr 13. SAR dla Geometridae Europy Południowej.
Parametr z = 0,240
dla Geometridae
Europy Południowej
jest większy niż
parametr z = 0,202 dla Noctuidae Europy Południowej.
3.1.5. Europa. Poniższe dane pochodzą obszaru całego kontynentu
europejskiego, w
którego skład wchodzą wszystkie państwa wymienione we wcześniejszej części pracy. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 9 i 10 w aneksie.
25
Ryc. nr 14. SAR dla octuidae Europy.
Ryc. nr 15. SAR dla Geometridae Europy.
Parametr z = 0,125 dla Geometridae Europy jest większy niż parametr z = 0,113 dla Noctuidae Europy.
26
3.2. Skala lokalna. 3.2.1. Polska. Poniższe dane pochodzą z terenu całej Polski tj. z województw: opolskiego, świętokrzyskiego, śląskiego, lubuskiego, małopolskiego, podkarpackiego, kujawskopomorskiego,
łódzkiego,
zachodniopomorskiego,
pomorskiego,
warmińsko-mazurskiego,
dolnośląskiego, lubelskiego,
podlaskiego, wielkopolskiego,
mazowieckiego. Do SAR dla Noctuidae nie ujęto danych pochodzących z województwa mazowieckiego, ponieważ logicznie nie może być na największym terenie najmniejszej liczby gatunków. Może to świadczyć o słabym zbadaniu terenu, czy też o dużej antropopresji środowiska. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 11 i 12 w aneksie.
Ryc. nr 16. SAR dla octuidae Polski.
27
Ryc. nr 17. SAR dla Geometridae Polski.
Parametr z = 0,067 dla Noctuidae Polski jest większy niż parametr z = 0,013 dla Geometridae Polski.
3.2.2. Polska Południowa. Dane ujęte w tym wykresie pochodzą z obszarów województw: opolskiego, świętokrzyskiego, śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, łódzkiego, dolnośląskiego, lubelskiego. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 13 i 14 w aneksie.
28
Ryc. nr 18. SAR dla octuidae Polski Południowej.
Ryc. nr 19. SAR dla Geometridae Polski Południowej.
Parametr z = 0,066 dla Noctuidae Polski Południowej jest większy niż parametr z = 0,055 dla Geometridae Polski Południowej.
29
3.2.3. Polska Wschodnia. Dane na podstawie których wykonano poniższe wykresy pochodzą z obszarów województw: świętokrzyskiego, małopolskiego, podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego, lubelskiego, mazowieckiego. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabeli nr 8 w aneksie.
Ryc. nr 20. SAR dla octuidae Polski Wschodniej.
Ryc. nr 21. SAR dla Geometridae Polski Wschodniej.
30
Parametr z dla Geometridae i Noctuidae Polski Wschodniej osiągnął wartość ujemną. Może to wynikać z kilku powodów o czym szerzej napisano w dyskusji.
3.2.4. Polska Zachodnia.
SAR dla Noctuidae i Geometridae został zbudowany na podstawie danych pochodzących z terenu województw: opolskie, śląskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabeli nr 9 w aneksie
Ryc. nr 22. SAR dla octuidae Polski Zachodniej.
31
Ryc. nr 23. SAR dla Geometridae Polski Zachodniej.
Parametr z = 0,161 dla Noctuidae Polski Zachodniej jest większy niż parametr z = 0,153 dla Geometridae Polski Zachodniej.
3.2.5. Polska Północna.
Dane na podstawie których zostały wykonane poniższe wykresy pochodzą z obszarów województw: lubuskiego, kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, podlaskiego, zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabeli nr 10 w aneksie
32
Ryc. nr 24. SAR dla octuidae Polski Północnej.
Ryc. nr 25. SAR dla Geometridae Polski Północnej.
Parametr z = 0,223 dla Noctuidae Polski Północnej jest większy niż parametr z = 0,020 dla Geometridae Polski Północnej.
33
4. Dyskusja. Z przeprowadzonych badań wynika, że parametr z dla sówkowatych (Noctuidae) Europy Wschodniej wynosi 0,086; dla sówkowatych Europy Zachodniej 0,153. Parametr z dla miernikowców (Geometridae) Europy Wschodniej równy jest 0,184, w porównaniu z parametrem z dla tej samej rodziny w Europie Zachodniej równym 0,129. Parametr z dla sówkowatych Europy Północnej to 0,116, dla sówkowatych Europy Południowej 0,202. Geometridae Europy Północnej charakteryzują się parametrem wynoszącym 0,104 a Europy Południowej 0,240. Wskaźnik ten dla całej zbadanej Europy w przypadku sówkowatych to 0,113, a dla miernikowców 0,125. W skali lokalnej parametr ten dla obszaru całej Polski dla Noctuidae wynosi 0,067, dla Geometridae 0,013. Nachylenie dla Noctuidae Polski Południowej równa się 0,066, a dla Noctuidae obszaru Polski Północnej 0,223. Polska Południowa charakteryzuje się z dla Geometridae równym 0,055, a Polska Północna 0,020. Na podstawie zebranych danych ustalono parametr z dla Noctuidae Polski Zachodniej wynoszący 0,153, dla Polski Wschodniej parametr ten wyniósł – 0,053. Nachylenie dla Geometridae Polski Zachodniej to 0,161, dla Polski Wschodniej – 0,277. Ujemne wartości badanego parametru mogą wynikać z kilku powodów. Na terenie południowej części Polski Wschodniej występuje większa liczba gatunków tych rodzin motyli. Spowodowane jest to migracją gatunków z Europy Południowej, jak też tym, że wiele gatunków badanych rodzin to gatunki górskie nie występujące gdzie indziej. Poza tym południowe obszary Polski Wschodniej są mniej przekształcone przez człowieka. Należy zwrócić uwagę również, iż badania na temat rozmieszczenia i występowania poszczególnych gatunków na terenie kraju nie są pełne. Często badania prowadzone są w miejscach najbardziej cennych przyrodniczo których jest mniej w Polsce centralnej i stąd też może wynikać niepełne i nierównomierne poznanie ich rozmieszczenia i tym samym obserwowane są wartości ujemne w parametrze z. Badany parametr dla całej zbadanej Europy w przypadku sówkowatych to 0,113, a dla Polski 0,067. Wskaźnik ten dla miernikowców Europy wyniósł 0,125 a dla obszaru Polski 0,013.
34
Dla porównania: parametr z zbadany dla motyli dziennych obszaru Basenu Morza Śródziemnomorskiego wynosi 0,49, dla motyli dziennych Europy Północnej 0,10. Dzięki SAR zbudowanemu dla motyli Basenu M. Śródziemnomorskiego zagrożonych wyginięciem ustalono parametr z równy 0,56, a dla motyli Europy Północnej zagrożonych wyginięciem 0,14.
Ryc. nr 26. Parametr z dla badanych regionów Polski.
35
Ryc. nr 27. Parametr z dla badanych region贸w Europy.
36
5. Wnioski. Na podstawie przeprowadzonych badań można wysnuć następujące wnioski: 1. generalnie parametr z dla skali regionalnej przyjmuje wartości wyższe niż dla skali lokalnej w badanych rodzinach motyli, 2. parametr z jest stały w rodzinach motyli Geometridae i Noctuidae w skali lokalnej w Polsce południowej i wschodniej, 3. nieznaczne różnice w parametrze z występują między rodzinami Geometridae i Noctuidae w skali lokalnej w Polsce północnej i wschodniej, 4. parametr z nie różni się pomiędzy rodzinami motyli Geometridae i Noctuidae w skali regionalnej w Europie północnej, zachodniej i południowej, 5.
nieznaczne różnice pomiędzy badanymi rodzinami motyli w skali regionalnej obserwuje się w Europie wschodniej.
37
6. Piśmiennictwo. 1. Baranowski, A. 2005. Praktyczny opis gatunku w przestrzeni - SAR motyli (Lepidoptera), Prezentacja. Wszechnica Mazurska w Olecku. 2. Batkowski, S. Palik, E. Szpor, R. 1972. Motyle większe Tatr Polskich. Polskie Pismo Entomologiczne, XLII/3, 637-688. 3. Borowiak, M. Chrzanowski, A. 2007. Stan Poznania motyli (Lepidoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego jako przykład wciąż aktualnej potrzeby badań entomofauny parków narodowych i rezerwatów przyrody. Parki Nar. i Rez. Przyr., 26(2), 113-121. 4. Buszko, J. Kokot, A. Palik, E. Śliwiński, Z. 1996. Motyle większe (Macrolepidoptera) Puszczy Białowieskiej. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 15(4), 3-46. 5. Buszko, J. 1991. Motyle (Lepidoptera) rezerwatu Las Piwnicki. Parki Nar. i Rez. Przyr. 10, 5-60. 6. Buszko, J. 2000. The Lepidoptera of Poland – A Distributionary Checklist. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań- Toruń. 7. Fauna Europaea, 2009. (01.03.2009 r.) http://www.faunaeur.org/ 8. Mier, 2009. Miernikowce. (15.05.2009 r.) http://www.jezioro.com.pl/fauna/systematyka.html?id=2276 9. Karsholt, O.; Razowski, J. 1996. The Lepidoptera of Europe – A Distributionary Checklist. Apollo Books, Stenstrup, Denmark. 10. Kazimierczak, J. Płóciennik, M. Pabis, K. 2006. Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic – wyniki badań wstępnych. Parki Nar. i Rez. Przyr. 25(2), 69-84. 11. Kokot, A. Palik, E. 2000. Uzupełnienie II do fauny motyli większych (Macrolepidoptera) Puszczy Białowieskiej. Parki Nar. i Rez. Przyr. 19(1), 99-102. 12. Kokot, A. Wasiluk, D. 2004. Uzupełnienie IV do fauny motyli większych Macrolepidoptera Puszczy Białowieskiej. Parki Nar. i Rez. Przyr. 23(1), 147-150. 13. Krebs, J. 1996. Ekologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 14. Malkiewicz, A. 2001. Miernikowce (Lepidoptera:Geometridae) Karkonoszy Polskich. Przyroda Sudetów Zachodnich, t. 4. 38
15. May, R.M. 1992. Ile gatunków zamieszkuje Ziemię?. Świat Nauki 12, Warszawa.
16. Michalak M. Wzorce w makroekologii - zależność gatunki - areał (SAR). VII Festiwal Nauki i Sztuki. Prezentacja. Siedlce. Akademia Podlaska, 2005. 17. Nowacki, J. Rudny, J. 1992. Sówkowate (Lepidoptera, Noctuidae) Puszczy Augustowskiej. Wiad. entomol. 11, 37-57. 18. Nowacki, J. 1992. Materiały do poznania sówkowatych (Lepidoptera, Noctuidae) Puszczy Rominckiej. Wiad. entomol. 11(2), 113-119. 19. Nowacki, J. 1998. Sówkowate (Lepidoptera, Noctuidae) Karkonoszy Polskich. Wiad. entomol. 16, 177-188. 20. Ollik, M. 2008. Czynniki generujące rozkłady względnych liczebności, Praca doktorska wykonana w Zakładzie Ekologii Zwierząt Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. 21. Oleksa, A. Baranowski, A., Oleksa, A. 2004. Motyle (Lepidoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Wiadomości entomologiczne. 23 supl.2, 174-176. 22. Sielezniew,
M.
Stankiewicz,
A.
2002.
Motyle
tzw.
większe
nocne
(Macrolepidoptera, Heterocera) rezerwatu ,,Las Natoliński” w Warszawie. Parki Nar. i Rez. Przyr. 21(2), 195-205. 23. Sielezniew, M. ,,Sówki”, Przyroda Polska, nr 4/2005. 24. Weiner, J. 2000. Blaski i nędze życia ekologa. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, t. 49(3). 25. Weiner, J. 1999. Życie i ewolucja biosfery, Wydawnictwo Naukowe PWN.
39
7. Aneks. 7.1. Spis tabel. Tabela nr 1. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
93
111
liczba gatunków Noctuidae
411
505
480
513
666
Rosja
Bułgaria
78,9
Ukraina
Węgry
49
Polska
Czechy
33,8
2
Rumunia
Słowacja
pow. państwa [tys km ]
Europa Wschodnia
Białoruś
Mołdawia
Wschodniej.
207,6 238,4 322,5 603,7 4540
346
629
484
607
719
Tabela nr 2. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
33,8 49
liczba gatunków Geometridae
77
Rosja
Ukraina
Polska
Rumunia
Białoruś
Bułgaria
Węgry
Czechy
Europa Wschodnia
Słowacja
Mołdawia
Wschodniej.
78,9 93 111 207,6 238,4 322,5 603,7 4540
418 394 397 441
269
478
404
399
481
Tabela nr 3. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
Francja
Niemcy
Austria
Holandia
Szwajcaria
Europa Zachodnia
Belgia
Luxemburg
Zachodniej.
2,6 30,5 41,3 41,5 83,9 357,1 675,4
liczba gatunków Noctuidae 279 372 564 361 570
520
699
40
Tabela nr 4. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
Francja
Niemcy
Austria
Holandia
Szwajcaria
Europa Zachodnia
Belgia
Luxemburg
Zachodniej.
2,6 30,5 41,3 41,5 83,9 357,1 675,4
liczba gatunków Geometridae 267 331 466 297 467
428
586
Tabela nr 5. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
Szwecja
Finlandia
Norwegia
Wlk. Brytania
Islandia
Irlandia
Litwa
Europa Północna
Łotwa
Dania
Estonia
Północnej.
43,3 45,2 64,6 65,2 70,3 103 244,8 324,2 338,1 450
liczba gatunków Noctuidae 408 363 358 362 235
32
395
331
422
422
Tabela nr 6. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
Szwecja
Finlandia
Norwegia
Wlk. Brytania
Islandia
Irlandia
Litwa
Łotwa
Europa Północna
Estonia
Dania
Północnej.
43,3 45,2 64,6 65,2 70,3 103 244,8 324,2 338,1 450
liczba gatunków Geometridae 299 290 304 297 204
17
293
283
302
325
41
Tabela nr 7. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
Hiszpania
Włochy
Grecja
Portugalia
Chorwacja
Hercegowina
Bośnia i
Albania
Macedonia
Europa Południowa
Turcja
Słowenia
Południowej.
20,3 23,4 25,7 28,7 51,1 56,5 92,4 132 301,3 504,6
liczba gatunków Noctuidae 602 186 606 318 605 599 405 613
730
701
Tabela nr 8. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy
2
pow. państwa [tys km ]
Hiszpania
Włochy
Grecja
Portugalia
Chorwacja
Hercegowina
Bośnia i
Albania
Macedonia
Europa Południowa
Turcja
Słowenia
Południowej.
20,3 23,4 25,7 28,7 51,1 56,5 92,4 132 301,3 504,6
liczba gatunków Geometridae 448 186 352 245 210 301 316 368
580
601
42
Tabela nr 9. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do obszaru Europy. powierzchnia EUROPA
państwa [tys 2
km ]
liczba gat. Noctuidae
powierzchnia EUROPA
państwa [tys 2
km ]
liczba gat. Noctuidae
Luxemburg
2,6
279
Portugalia
92,4
405
Słowenia
20,3
602
Węgry
93
513
Turcja
23,4
186
Islandia
103
32
Macedonia
25,7
606
Bułgaria
111
666
Albania
28,7
318
Grecja
132
613
Belgia
30,5
372
Białoruś
207,6
346
Mołdawia
33,8
411
Rumunia
238,4
629
Szwajcaria
41,3
564
Wlk.Brytania
244,8
395
Holandia
41,5
361
Włochy
301,3
730
Dania
43,3
408
Polska
322,5
484
Estonia
45,2
363
Norwegia
324,2
331
Słowacja
49
505
Finlandia
338,1
422
Bośnia i
51,1
605
Niemcy
357,1
520
Chorwacja
56,5
599
Szwecja
450
422
Łotwa
64,6
358
Hiszpania
504,6
701
Litwa
65,2
362
Ukraina
603,7
607
Irlandia
70,3
235
Francja
675,4
699
Czechy
78,9
480
Rosja
4540
719
Austria
83,9
570
43
Tabela nr 10. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do obszaru Europy. powierz chnia EUROPA
państwa [tys 2
km ]
powierz
liczba gat. Geomet
chnia EUROPA
państwa [tys
ridae
2
km ]
Liczba gat. Geometr idae
Luxemburg
2,6
267
Portugalia
92,4
316
Słowenia
20,3
448
Węgry
93
397
Turcja
23,4
186
Islandia
103
17
Macedonia
25,7
352
Bułgaria
111
441
Albania
28,7
245
Grecja
132
368
Belgia
30,5
331
Białoruś
207,6
269
Mołdawia
33,8
77
Rumunia
238,4
478
Szwajcaria
41,3
466
Wlk.Brytania
244,8
293
Holandia
41,5
297
Włochy
301,3
580
Dania
43,3
299
Polska
322,5
404
Estonia
45,2
290
Norwegia
324,2
283
Słowacja
49
418
Finlandia
338,1
302
Bośnia i Hercegowina
51,1
210
Niemcy
357,1
428
Chorwacja
56,5
301
Szwecja
450
325
Łotwa
64,6
304
Hiszpania
504,6
601
Litwa
65,2
297
Ukraina
603,7
399
Irlandia
70,3
204
Francja
675,4
586
Czechy
78,9
394
Rosja
4540
481
Austria
83,9
467
44
Tabela nr 11. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski. WOJEWÓDZTWO OP SW
SL
LS
MP
PK
KP
LD
PM
DL
PD
ZP
WM LB
WP
powierzchnia województwa
9,4 11,7 12,3 14 15,2 17,8 17,9 18,2 18,4 19,9 20,2 22,9 24
25 29,8
2
[tys km ] liczba gatunków Geometridae
236 291 299 240 342
273
255
236
261
335
285
282 224 263 290
Tabela nr 12. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski. WOJEWÓDZTWO OP SW SL
LS
MP
PK
KP
LD
PM
DL
PD
ZP
WM LB
WP
MZ
powierzchnia województwa
9,4 11,7 12,3 14
15,2 17,8 17,9 18,2 18,4 19,9 20,2 22,9
24
25
29,8 35,5
2
[tys km ] liczba gatunków Noctuidae
299 346 352 268 373 308 303 288 337 388 357 355 313 344 342 336
45
Tabela nr 13. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Południowej. Polska Południowa
OP
SW
powierzchnia [tys km ]
9,4
11,7 12,3 15,2 17,8 18,2 19,9
25
liczba gatunków Noctuidae
299
346
344
2
SL
352
MP
373
PK
308
LD
288
DL
388
LB
Tabela nr 14. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Południowej. Polska Południowa 2
powierzchnia [tys km ]
OP
SW
9,4
11,7 12,3 15,2 17,8 18,2 19,9
25
291
263
liczba gatunków Geometridae 236
SL
299
MP
342
PK
273
LD
236
DL
335
LB
Tabela nr 15. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Wschodniej. Polska Wschodnia
SW 2
powierzchnia [tys km ]
Liczba gatunków Noctuidae
MP
WM
LB
MZ
11,7 15,2 17,8 20,2
24
25
35,5
346
313
344
336
373
PK
308
PD
357
Tabela nr 16. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Wschodniej. Polska Wschodnia
SW 2
powierzchnia [tys km ]
MP
PK
PD
11,7 15,2 17,8 20,2
liczba gatunków Geometridae 291
342
273
285
WM
LB
MZ
24
25
35,5
224
263
238
46
Tabela nr 17. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Zachodniej. Polska Zachodnia
OP
SL
LS
KP
Powierzchnia [tys km ]
9,4
12,3
14
17,9 18,4 19,9 22,9 29,8
Liczba gatunków Noctuidae
299
352
268
303
2
PM
DL
337
ZP
388
WP
355
342
Tabela nr 18. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Zachodniej. Polska Zachodnia
OP 2
Powierzchnia [tys km ]
SL
LS
KP
PM
DL
ZP
WP
9,4 12,3 14 17,9 18,4 19,9 22,9 29,8
Liczba gatunków Geometridae 236 299 240 255 261 335 282
290
Tabela nr 19. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Północnej. Polska Północna
LS
KP
PM
PD
2
ZP
WM WP
powierzchnia województwa [tys km ] 14 17,9 18,4 20,2 22,9 liczba gatunków Geometridae
24
MZ
29,8 35,5
240 255 261 285 282 224 290
238
Tabela nr 20. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Północnej. Polska Północna
LS 2
PM
PD
ZP
WM
WP
MZ
17,9 18,4
20,2
22,9
24
29,8
35,5
268 303 337
285
355
313
342
336
powierzchnia województwa [tys km ] 14 liczba gatunków Noctuidae
KP
47
7.2. Spis zdjęć. Zdjęcie 1. Rolnica tasiemka................................................................................................ 15 Zdjęcie 2. Błyszczka jarzynówka ........................................................................................ 16 Zdjęcie 3. Piędzik przedzimek............................................................................................. 17 Zdjęcie 4. Gąsiennica miernikowca..................................................................................... 18 Zdjęcie 5. Plamiec agreściak ............................................................................................... 18 7.3. Spis rycin Rycina nr 1. Species area relatioship curve – graficzne przedstawienie zależności gatunkiareał (krzywa SAR) .............................................................................................................. 9 Rycina nr 2. Wykres RAD - graficzne przedstawieniem różnorodności biologicznej zespołu ................................................................................................................................ 11 Rycina nr 3. SER dla ptaków Palearktyki............................................................................ 11 Rycina nr 4. SER dla motyli Palearktyki ............................................................................. 12 Rycina nr 5. IAR – Individuals – area relation .................................................................... 12 Rycina nr 6. SAR dla Noctuidae Europy Wschodniej........................................................ 20 Rycina nr 7. SAR dla Geometridae Europy Wschodniej.................................................... 21 Rycina nr 8. SAR dla Noctuidae Europy Zachodniej.......................................................... 22 Rycina nr 9. SAR dla Geometridae Europy Zachodniej...................................................... 22 Rycina nr 10. SAR dla Noctuidae Europy Północnej.......................................................... 23 Rycina nr 11. SAR dla Geometridae Europy Północnej...................................................... 23 Rycina nr 12. SAR dla Noctuidae Europy Południowej...................................................... 24 Rycina nr 13. SAR dla Geometridae Europy Południowej ................................................. 25
48
Rycina nr 14. SAR dla Noctuidae Europy........................................................................... 26 Rycina nr 15. SAR dla Geometridae Europy....................................................................... 26 Rycina nr 16. SAR dla Noctuidae Polski............................................................................. 27 Rycina nr 17. SAR dla Geometridae Polski ........................................................................ 28 Rycina nr 18. SAR dla Noctuidae Polski Południowej ....................................................... 29 Rycina nr 19. SAR dla Geometridae Polski Południowej ................................................... 29 Rycina nr 20. SAR dla Noctuidae Polski Wschodniej......................................................... 30 Rycina nr 21. SAR dla Geometridae Polski Wschodniej .................................................... 30 Rycina nr 22. SAR dla Noctuidae Polski Zachodniej.......................................................... 32 Rycina nr 23. SAR dla Geometridae Polski Zachodniej ..................................................... 32 Rycina nr 24. SAR dla Noctuidae Polski Północnej............................................................ 33 Rycina nr 25. SAR dla Geometridae Polski Północnej ....................................................... 33 Rycina nr 26. Parametr z dla badanych regionów Polski .................................................... 35 Rycina nr 27. Parametr z dla badanych regionów Europy.................................................. 36
49