Zmiana strukury fanuny w zależności od skali.

WSZECH ICA MAZURSKA W OLECKU Katedra Wychowania Fizycznego i Nauk Przyrodniczych kierunek: Ochrona Środowiska Joanna Gabruś Nr albumu 15819

ZMIA A STRUKTURY FAU Y W ZALEŻ OŚCI OD SKALI A PRZYKŁADZIE DWÓCH RODZI MACROLEPIDOPTERA: GEOMETRIDAE I OCTUIDAE

Praca magisterska wykonana pod kierunkiem dr Artura Baranowskiego

Olecko, lipiec 2009 rok

Oświadczenie kierującego pracą

Oświadczam, że niniejsza praca pt. ,,Zmiana struktury fauny w zależności od skali na przykładzie dwóch rodzin Macrolepidoptera: Noctuidae i Geometridae”.została przygotowana pod moim kierunkiem. Stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu nadania tytułu zawodowego.

Data

promotor

Oświadczenie autora pracy Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa, pt. ,,Zmiana struktury fauny w zależności od skali na przykładzie dwóch rodzin Macrolepidoptera: Noctuidae i Geometridae” została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

Data

podpis

2

Słowa kluczowe: GEOMETRIDAE, NOCTUIDAE, SÓWKOWATE, MIERNIKOWCE, MAKROEKOLOGIA, SAR.

Wersja elektroniczna

3

Spis treści 1. Wstęp ............................................................................................................................ 5 2. Część teoretyczna ......................................................................................................... 6 2.1. Wzorce makroekologiczne (SAR, RAD, SER, IAR). ............................................. 6 2.2. Sówkowate............................................................................................................. 14 2.3. Miernikowce .......................................................................................................... 17 3. Część praktyczna ........................................................................................................ 19 3.1 Skala regionalna...................................................................................................... 20 3.1.1 Europa Wschodnia............................................................................................. 20 3.1.2. Europa Zachodnia ............................................................................................. 21 3.1.3. Europa Północna ............................................................................................... 23 3.1.4. Europa Południowa........................................................................................... 24 3.1.5. Europa............................................................................................................... 25 3.2. Skala lokalna.......................................................................................................... 27 3.2.1. Polska................................................................................................................. 27 3.2.2. Polska Południowa............................................................................................. 28 3.2.3. Polska Wschodnia.............................................................................................. 30 3.2.4. Polska Zachodnia............................................................................................... 31 3.2.5. Polska Północna................................................................................................. 32 4. Dyskusja...................................................................................................................... 34 5. Wnioski....................................................................................................................... 37 6. Piśmiennictwo............................................................................................................. 38 7. Aneks .......................................................................................................................... 40 7.1 Spis tabel .............................................................................................................. 40 7.2 Spis zdjęć ............................................................................................................. 48 7.3 Spis rycin.............................................................................................................. 48

4

1. Wstęp.

Pod względem liczby opisanych do tej pory gatunków sówkowate ( octuidae) stanowią najliczniejszą rodzinę motyli (Lepidoptera) zarówno w Polsce 474 gatunków (Buszko, 2000)

jak i na świecie (ok. 25 tys. gatunków).Podobnie jest z rodziną

miernikowców (Geometridae) - jest to druga co do wielkości rodzina motyli licząca w Polsce 409 gatunków (Buszko,2000) i około 15 tys. opisanych gatunków na świecie.

Geometridae i octuidae zaliczane są do Macrolepidoptera (motyli większych), zwanych potocznie ćmami.

Celem niniejszej pracy jest zbadanie zależności między ilością gatunków a określonym areałem w skali regionalnej (Europa) i lokalnej (Polska), na którym występują.

Możliwe to będzie dzięki posłużeniu się jednym z najczęściej badanych wzorców ekologicznych (makroekologicznych)- SAR (species area relationship).

Wg Weinera środowiska naturalne tworzą mozaikę złożoną z różnej wielkości fragmentów. Na to tło nakłada się mozaika zasięgów poszczególnych gatunków. Jedne z nich są ograniczone tylko do jednego typu środowisk, inne są mniej wyspecjalizowane. W miarę jak wyznaczamy coraz większy obszar, obejmuje on coraz więcej różnych środowisk i coraz więcej związanych z nimi gatunków. Tezę tę potwierdza to, że różnorodność gatunkowa dobrze koreluje ze zróżnicowaniem środowisk na badanych obszarach.

Zależność liczby gatunków od wielkości badanej powierzchni może być źródłem błędu przy porównywaniu różnych obszarów (Weiner, 2008).

Praca jest podzielona na część teoretyczną i praktyczną. W części teoretycznej przybliżono pojęcie makroekologii, przedstawiono wzorce jakimi makroekologia operuje, ze szczególnym uwzględnieniem SAR (species - area relationship). Dokonano również charakterystyki dwóch grup badanych motyli (Noctuidae i Geometridae).

W części praktycznej zanalizowano zmiany struktury motyli w zależności od areału w wybranych skalach. Niniejszą pracę napisano wykorzystując pozycje książkowe w języku polskim, materiały z czasopism fachowych (m.in. Wiadomości entomologiczne, Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody) , sieć internetową, wykłady z bioróżnorodności i dysertację M. Ollika. Wnioski końcowe zawarto w zakończeniu pracy.

5

2. Część teoretyczna.

2.1. Wzorce makroekologiczne (SAR, RAD, SER, IAR).

Makroekologię określa się jako program badawczy ekologii; termin ten wymyślili James Brown z Uniwersytetu Nowy Meksyk i Brian Maurer z Uniwesytetu Stanowego Michigan w artykule z 1989 w Science. Wg Michalaka (2005) makroekologia zajmuje się badaniem zależności pomiędzy organizmami a ich środowiskiem w dużej skali. Poszukuje zależności o charakterze globalnym i mających wpływ na duże struktury ekologiczne.

Wg J.H. Browna, makroekologia nie jest subdyscypliną ekologii, tylko jednym z jej programów badawczych. Chodzi o prowadzenie obserwacji i opis zachowań złożonych układów w taki sposób, by można było wyodrębniać powtarzalne wzorce i dokonywać indukcyjnych uogólnień za pomocą analiz statystycznych (Weiner, 2000) Ogólną cechą organizmów jest zdolność do przemieszczania się. Robią to w poszukiwaniu partnera, pożywienia, nowego środowiska lub terytorium. Makroekologia zajmuje się opisem i wyjaśnieniem modeli rozmieszczenia przestrzennego gatunków.

Jedną z najważniejszych relacji jest zależność pomiędzy liczbą gatunków a wielkością areału. Im większy areał tym większa liczba gatunków. Makroekologia dąży do scharakteryzowania i wyjaśnienia statystycznych wzorców liczebności, przestrzennego rozmieszczenia, różnorodności gatunków. Jest blisko powiązana z biogeografią i biologią ewolucyjną (Michalak, 2005) Makroekologia identyfikuje i bada pewne powtarzalne wzorce takie jak: •

zależności pomiędzy liczbą gatunków a areałem (Species area relationship);

•

zależności pomiędzy liczebnością a masą ciała;

•

względne rozmieszczenie liczebności (Relative abundance distribution);

•

bioróżnorodność poszczególnych obszarów (hotspots i coldspots);

•

zależności pomiędzy bioróżnorodnością a różnymi czynnikami abiotycznymi (klimat, ewapotranspiracja, szerokość geograficzna itp.);

6

Istnieje wiele danych dotyczących licznych gatunków roślin i zwierząt, które wskazują na istnienie zależności między wielkością areału a liczebnością gatunku polegającej na tym, że gatunki szerzej rozprzestrzenione charakteryzują się na ogół większą liczebnością.

Jednym z pierwszych autorów, który zwrócił uwagę na zależność między wielkością areału a jego liczebnością był Hanski. Jest on twórcą tzw. hipotezy gatunków podstawowych i towarzyszących (core-satellite species hipotesis), która tłumaczy tę zależność. Gatunki podstawowe są szeroko rozpowszechnione i pospolite, a gatunki towarzyszące są rzadkie i charakteryzują się lokalnym występowaniem. Obecnie istnieją trzy inne koncepcje, które wyjaśniają zależność między wielkością areału a jego liczebnością.. Pierwsza z nich to koncepcja błędu pobierania prób (sampling model), według której obserwowana zależność jest artefaktem wynikającym z błędów metody uzyskiwania danych. Druga to koncepcja specjalizacji ekologicznej (ecological specjalization model), według której gatunki o szerokim zakresie tolerancji (mogące eksploatować

różnorodne

zasoby

środowiska)

stają

się

jednocześnie

szeroko

rozpowszechnione i pospolite. Trzecią koncepcją jest koncepcja populacji lokalnych (local population model). Zgodnie z nią populacja jest podzielona na wiele populacji lokalnych powiązanych ze sobą funkcjonalnie dzięki przemieszczaniu się osobników między nimi.

Dane dostępne obecnie świadczą zarówno na korzyść koncepcji błędów doświadczenia , jak i koncepcji populacji lokalnych. Ponieważ wszystkie badania nad rozmieszczeniem i liczebnością gatunków wymagają gromadzenia danych w terenie, więc zawsze niedoskonałość metod dotychczas stosowanych (np. przy ocenie liczebności), ma spory wpływ na uzyskiwane wyniki (Krebs, 1996).

Dzięki SAR (Species area relationship) możemy ocenić lokalną i regionalną bioróżnorodność, zlokalizować tzw. coldspoty i hotspoty, czyli miejsca z wyjątkowo dużą i małą liczbą gatunków. Umożliwia nam to wybór miejsc ochrony bioróżnorodności oraz tworzenie sieci korytarzy ekologicznych. Za pomocą SAR możemy też ocenić pozostałą liczbę gatunków po dewastacji środowiska w wyniku antropopresji lub katastrofy ekologicznej na dowolnym obszarze (Baranowski, 2005)

7

Species area relationship ma postać funkcji potęgowej:

S=S0Az S – liczba gatunków w areale A; S0 i z – parametry modelu; S0 – oznacza spodziewaną liczbę gatunków na jednostkę areału; z – nachylenie; Wartość parametru z dla stałego lądu to 0,10 ± 0,04 , typowa wartość dla wysp to z = 0,49 ± 0,06 (Baranowski, 2005) SAR możemy zbudować stosując metodę graficzną (dzięki danym literaturowym), metodę algebraiczną, na podstawie danych zbieranych z prób terenowych, na podstawie danych z losowych prób terenowych, a także poprzez szacowanie liczby gatunków po presji antropogenicznej na obszarze 50%.

8

Ryc. nr 1. Species area relatioship curve – graficzne przedstawienie zależności gatunki- areał (krzywaSAR)

Dyskusja na temat kształtów krzywych SAR toczy się od ponad 100 lat. Większość prac faworyzuje model funkcji potęgowej (Michalak, 2005).

Jak już wspomniałam dzięki SAR możemy określać hotspoty bioróżnorodności, czyli

biogeograficzne

regiony,

które

są

zarówno

znaczącym

rezerwuarem

bioróżnorodności, jak i zagrożonym zniszczeniem, np. w sytuacji gdy planujemy objąć ochroną określony teren. Nie ma możliwości porównania wprost stosunków liczby gatunków do obszarów należących do różnych wielkości obszarów. Nie wiemy czy 9

planowany teren do objęcia ochroną jest bogaty czy ubogi w gatunki. Wszystko czego potrzebujemy jest to stosunek (gatunek/obszar) na podstawie którego możemy sądzić czy dany obszar ma niską czy wysoką

bioróżnorodność. Takim standardem jest krzywa

gatunku/areału. Związki gatunku/areału mają bardzo dobrą cechę, można je bowiem zastosować do wszystkich ekologicznych skal. Na przykład jeśli chcemy wiedzieć czy wybrany obszar w naszym województwie jest bogaty w gatunki i czy zasługuje na ochronę, możemy użyć poszczególną relację SAR w skali całej Polski i zobaczyć czy spodziewana liczba gatunków naszego wybranego regionu jest wysoka.

SAR pozwala na: •

oszacowanie liczby gatunków wybranej grupy i obszaru;

•

określenie coldspotów i hotspotów;

•

wyodrębnienie i porównywanie faun;

•

szacowanie liczby gatunków po dewastacji;

Czasami SAR przeszacowuje lub niedoszacowuje liczbę gatunków. Nie należy ekstrapolować wyników ze skali lokalnej na regionalną – SAR należy budować dla każdej ze skal oddzielnie, aby wyniki były wiarygodne. (Baranowski, 2005)

Inne wzorce makroekologiczne: W 1975 roku Whittaker zaproponował inny sposób graficznego przedstawiania struktury dominacji zwany krzywą rozkładu względnych liczebności lub krzywą RAD (relative abundance distribution). Kreśli się ją odkładając logarytmy liczebności kolejnych gatunków w zespole. Przy czym używa się liczebności względnych to jest udziału osobników danego gatunku w całym zespole lub stosunku liczebności danego gatunku do gatunku najliczniejszego. Oba sposoby są w pełni równoważne. Wykres rozkładu względnych liczebności niesie szereg łatwych do odczytania informacji na temat zespołu 10

ekologicznego. Analizowanymi elementami RAD są: rozmiary krzywej, kształt, kształt końcówki, nachylenie krzywej i nachylenie środkowej jej części. Na przykład rozmiary krzywej informują o wielkości zespołu: długość krzywej wzdłuż osi x oznacza liczbę gatunków a wzdłuż osi y – oznacza stosunek liczebności gatunku najpospolitszego do najrzadszego, co pozwala wnioskować o wielkości próby i dokładności badań. Im krzywa dłuższa, tym większa musiała być próba. (Ollik, 2008).

Liczebność względna

Liczebnośc względna

1,2

1

0,8

0,6

0,4

0,2

1,00E+00 1,00E-01 1,00E-02 1,00E-03 1,00E-04 1,00E-05 1,00E-06 1,00E-07 1,00E-08 0

0 0

50

100

150

200

50

100

150

200

250

250

Ranga Ranga

Ryc. nr 2. Wykres RAD - graficzne przedstawieniem różnorodności biologicznej zespołu

250

Palearctic birds 200

S

150 100 50 0 0

500

1000

1500

Evapotranspiration

Ryc. nr 3. SER dla ptaków palearktyki

SER – zależność gatunki-energia (species energy-relationship). Dostępna energia (energia, która może zostać przekształcona w biomasę).

11

250

Palearctic butterflies 200

S

150 100 50 0 0

500

1000

1500

Evapotranspiration

Ryc. nr 4. SER dla motyli palearktyki

Wzrost ilości dostępnej energii powinien umożliwiać współwystępowanie większej liczbie gatunków, prowadząc do pozytywnej relacji pomiędzy dostępnością energii a różnorodnością gatunkową (bogactwem gatunkowym).

Ryc. nr 5. IAR – Individuals – area relation

Jeśli liczba osobników na 1m2 wynosi 2, to na 36m2 – 72 osobniki. W rzeczywistości jednak nawet 96, czyli zagęszczenie wynosi y=2.7, a nachylenie 1.08. („nadproporcjonalność”). Jest to wynik znajdowania większej liczby osobników na większym areale.

12

IAR – nie jest proporcjonalny. Nie jest to błąd wynikający z doboru próbki, lecz jest to prawdziwy efekt powodowany przez znajdowanie większej liczby osobników na większym areale. Ten błąd (ekstrapolacji zagęszczenia z małej próbki-areału do dużej i odwrotnie) był często stosowany w przeszłości i nie należy go powtarzać (Baranowski, 2005).

13

2.2. Sówkowate ( octuidae).

Najogólniej motyle możemy podzielić na dwie grupy: tzw. motyle większe (Macrolepidoptera) i motyle mniejsze (Microlepidoptera). Z kolei motyle większe dzielimy na dzienne i nocne, ze względu na ich tryb życia. Obecność danego gatunku motyla w konkretnym środowisku uzależniona jest głównie od występowania w nim roślin żywicielskich, na których żerują gąsienice motyla. Dorosły motyl posiada dwie pary skrzydeł pokrytych łuskami tworzącymi barwny deseń. Wyjątkiem są samiczki niektórych gatunków, których skrzydła są zredukowane, co uniemożliwia tym owadom aktywny lot.

Aparat gębowy motyli tworzy charakterystyczna trąbka, zwinięta w stanie spoczynku, rozwijana zaś w trakcie pobierania płynnego pokarmu – nektaru kwiatów, soku z drzew i owoców.

Motyle przechodzą rozwój złożony. Jaja motyli przyjmują różne kształty i kolory.

Samica składa je najczęściej bezpośrednio na roślinie żywicielskiej, czasem w jej pobliżu.

Po pewnym czasie (od kilku dni do kilku miesięcy) z jaj wylęgają się larwy. Okres intensywnego żerowania połączony jest z kilkukrotnym linieniem larw – kutikula owada jest nierozciągalna i rosnący owad musi zrzucić stary oskórek, zastępowany nowym, większym. Gąsienice motyli są zwykle ubarwione równie bogato, co ich postacie dorosłe Okres życia larwalnego zakończony jest stadium poczwarki. Opuszczający osłonkę poczwarkową motyl ma początkowo pomarszczone i zwiotczałe skrzydła. Dopiero po pewnym czasie, pod wpływem pompowanej do nich hemolimfy nabierają one właściwych rozmiarów i kształtów.

Rodzina octuidae jest jedną z najbogatszych pod względem ilości gatunków. Na terenie naszego kraju występuje 510 gatunków tej grupy (Buszko,2000). W tej liczbie występowania ok. 30 gatunków nie zostało potwierdzone w literaturze po 1950 r. Mimo to, jest to grupa owadów o ogromnym znaczeniu, zamieszkująca różnorodne środowiska od brzegów morza po piętro subalpejskie. Noctuidae należą do motyli średnich rozmiarów o krępej budowie ciała. Tułów jest szeroki, spłaszczony po stronie grzbietowej, podobnie jak odwłok. Na tułowiu znajdują się 2 pary skrzydeł o stosunkowo silnej budowie.

U większości sówkowatych występuje na skrzydłach charakterystyczny rysunek, będący podstawową cechą morfologiczną tej grupy (Chrzanowski,Demski,2000). Ubarwienie większości z nich jest brązowe i szare, ale niektóre sówkowate upodabniają się do motyli

14

dziennych. Głowa jest stosunkowo duża z wyraźnie zaznaczonymi oczami. Ćmy te są aktywne przeważnie nocą, stąd ich nazwa – sówkowate. Lotom sprzyja ciepła i wilgotna pogoda oraz brak księżyca. Warto podkreślić, że wiele gatunków sówek związanych jest z obszarami leśnymi. Liczni przedstawiciele Noctuidae w stadium gąsienicy powodują poważne szkody w uprawach rolnych i leśnych (Chrzanowski, Demski,2000).

Zdjęcie 1. Rolnica tasiemka- octua pronuba(Rolnica tasiemka, 2009; http://pl.wikipedia.org/)

Niektóre gatunki mają podwójną naturę. Widoczne w spoczynku przednie skrzydła wstęgówek (Catocala) oraz niektórych rolnic (Noctua) są maskujące. Dopiero zaniepokojone ćmy pokazują tylne skrzydła, strasząc jaskrawymi kolorami. Największymi wrogami nocnych motyli są nietoperze, których dieta może nawet w połowie składać się z tych pożywnych w tłuszcz i białko owadów. Okazuje się jednak, że namierzane drogą echolokacji sówki nie są zupełnie bezradne wobec radarów nocnych łowców. W tylnej części tułowia posiadają parę "uszu", tzw. narządów tympanalnych, które służą do detekcji prostych sygnałów akustycznych. Przedstawicielami sówkowatych są m.in. rolnice, których gąsienice bytują głównie w ziemi, oraz liczne szkodniki drzew, jak np. strzygonia choinówka (Panolis flammea), zwana też sówką choinówką, podczas masowych pojawów niszcząca znaczne połacie drzewostanów sosnowych.

Przedstawicieli tej rodziny można spotkać właściwie o każdej porze roku. Gatunki zimujące w postaci dorosłej, są aktywne nawet w styczniu w czasie cieplejszych odwilży.

Najczęściej jednak sówkowate spędzają zimę w stadium poczwarki, larwy lub nieco rzadziej jaja. Większość gąsienic sówek jest naga lub posiada na swoim ciele tylko krótkie, rzadko rozmieszczone włoski i ma ubarwienie ochronne, ale zdarzają się też formy 15

włochate i w jaskrawych kolorach. Jedne z nich są polifagami, inne żywią się tylko określonymi gatunkami roślin. Mogą żerować na drzewach, krzewach lub roślinach zielnych. Ich upodobania pokarmowe kolidują czasem z gospodarką człowieka, przedstawiciele podrodziny rolnic sprawiają kłopoty na polach uprawnych, a z kolei strzygonia choinówka może dawać się we znaki leśnikom. Z drugiej strony szereg gatunków jest rzadkich, a nawet zagrożonych wyginięciem ze względu na bardzo ograniczony areał występowania i specyficzne, najczęściej bliżej nie poznane, potrzeby środowiskowe.

Zdjęcie 2. Błyszczka jarzynówka- Autographa gamma (Błyszczka jarzynówka,2009; http://pl.wikipedia.org/

Sówki odżywiają się nektarem z kwiatów, sokami z fermentujących owoców. Tę skłonność do słodkości wykorzystują entomolodzy do obserwacji i ich połowu.

Wieczorami smarują pnie drzew owocowymi przecierami z dodatkiem piwa lub wina. W wilgotne noce, gdy zapachy rozchodzą się najlepiej można liczyć na wizytę wielu sówek, a także niektórych innych ciem. Jest to metoda bardzo przydatna w badaniach, szczególnie gatunków niechętnie przylatujących do światła, a przepadających za przynętami pokarmowymi (Sielezniew, 2005).

16

2.3. Miernikowce (Geometridae) To druga co do wielkości rodzina ciem licząca około 15 tys. opisanych gatunków na świecie, w Polsce 409 (Buszko, 2000). Miernikowce mają na ogół duże zaokrąglone skrzydła i smukłe ciało. Skrzydła podczas powolnego lotu wykonują charakterystyczne trzepoczące ruchy. U samic wielu gatunków skrzydła są zredukowane do niewielkich wyrostków, nie mogą więc one latać. Większość gatunków nie jest jaskrawo ubarwiona, a wzór na skrzydłach zapewnia im dobry kamuflaż. Znane są jednak motyle tropikalne o barwach bardzo jaskrawych. Owady zgrupowane w tej rodzinie są zazwyczaj średniej wielkości. Ich ciało jest dość smukłe i długie.

Na głowie znajduje się para oczu złożonych, czasem możliwe są przyoczka.

Czułka są zbudowane różnorodnie. Najczęściej są nitkowate, ale mogą też być, zwłaszcza u samców pierzaste pierzaste lub grzebykowate.

Na skrzydle przednim wyróżniamy (patrząc od nasady skrzydła): przepaskę wewnętrzną, środkową (zwaną czasem cieniem środkowym), zewnętrzną i przybrzeżną. W polu, pomiędzy przepaskami wewnętrzną a środową znajduje się ciemniejsza plamka środkowa. W skrzydle tylnym układ przepasek jest prawie identyczny, brak jest przepaski środkowej. Brzeg zewnętrzny (boczny) skrzydeł jest gładki, ale może też być dość silnie powycinany.

Ubarwienie skrzydeł jest zazwyczaj maskujące. Dominują barwy szare, brunatne, białe. Niektóre gatunki mają barwy zielone lub żółte.

Zdjęcie 3. Piędzik przedzimek -Operophtera brummata (2009; http://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C4%99dzik_przedzimek

17

Ciało gąsienic jest cienkie i wydłużone. Cecha charakterystyczną larw miernikowców jest uwstecznienie 3 par posuwek, czyli tylnych odnóży. W związku z takim wykształceniem odnóży miernikowce poruszają się bardzo charakterystyczny sposób, tak jakby odmierzały odcinki drogi. Ciało gąsienic jest zazwyczaj zabarwione na zielono i nie posiada owłosienia.

Zdjęcie 4. Gąsiennica miernikowca (2009;http://www.national-geographic.pl/)

Przepoczwarczenie następuje na ogół w ziemi lub w powierzchniowych warstwach ściółki. Nieliczne gatunki budują oprzędy na roślinach żywicielskich lub na drzewach. Miernikowce możemy spotkać w różnych porach roku i dnia. Pojawiają się od wczesnej wiosny do późnej jesieni, tak w dzień, jak i w nocy.

Pośród miernikowców wiele gatunków jest uznane za szkodniki rolnicze i leśne.

Do najważniejszych szkodników drzew należą: poproch cetyniak, piędzik przedzimek czy plamiec agreściak

.

Zdjęcie 5. Plamiec agreściak – Abraxas grossuulariata (Plamiec agreściak, 2009; http://pl.wikipedia.org/)

18

3. Część praktyczna.

Zależność między ilością występujących gatunków sówkowatych i miernikowców a areałem na jakim występują będzie badana za pomocą wzorca SAR w skali regionalnej i lokalnej.

W skali regionalnej rozpatrywano zależność występowania Noctuidae i Geometridae na obszarach: Europy Wschodniej (Mołdawia, Słowacja, Czechy, Węgry, Bułgaria, Białoruś, Rumunia, Polska, Ukraina, europejska część Rosji), Europy Zachodniej (Luxemburg, Belgia, Szwajcaria, Holandia, Austria, Niemcy, Francja), Europy Północnej (Dania, Estonia, Łotwa, Litwa, Irlandia, Islandia, Wielka Brytania, Norwegia, Finlandia, Szwecja), Europy Południowej (Słowenia, Turcja, Macedonia, Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Portugalia, Grecja, Włochy, Hiszpania) i na obszarze całej Europy.

Za skalę lokalną przyjęto powierzchnię całej Polski z podziałem na województwa.

Zbudowano również SAR oddzielnie dla Polski Południowej (opolskie, świętokrzyskie, śląskie, małopolskie, podkarpackie, łódzkie, dolnośląskie, lubelskie), Polski Wschodniej (świętokrzyskie,

małopolskie,

podkarpackie,

warmińsko-mazurskie,

lubelskie,

mazowieckie), Polski Zachodniej (opolskie, śląskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie), Polski Północnej (lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, podlaskie, zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, mazowieckie).

19

3.1. Skala regionalna.

3.1.1. Europa Wschodnia Poniższe dane pochodzą obszaru Państw Europy Wschodniej tzn. : Mołdawii, Słowacji, Czech, Węgier, Bułgarii, Białorusi, Rumunii, Polski, Ukrainy i europejskiej części Rosji. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 1 i 2 w aneksie.

Ryc. nr 6. SAR dla octuidae Europy Wschodniej.

20

Ryc. nr 7. SAR dla Geometridae Europy Wschodniej.

Parametr z = 0,184 dla Geometridae Europy Wschodniej jest większy niż parametr z = 0,086 dla Noctuidae Europy Wschodniej.

3.1.2. Europa Zachodnia.

Poniższe dane pochodzą obszaru Państw Europy Zachodniej tzn. : Luxemburga, Belgii, Szwajcarii, Holandii, Austrii, Niemiec i Francji. Nie uwzględniono danych z Liechtensteinu, Malty, Andory ze względu na małą powierzchnię tych regionów. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 3 i 4 w aneksie.

21

Ryc. nr 8. SAR dla octuidae Europy Zachodniej.

Ryc. nr 9. SAR dla Geometridae Europy Zachodniej.

Parametr z = 0,153 dla Noctuidae Europy Zachodniej jest większy niż parametr z = 0,129 dla Geometridae Europy Zachodniej.

22

3.1.3. Europa Północna.

W Europie Północnej do badań wzięto pod uwagę takie państwa jak: Dania, Estonia, Łotwa, Litwa, Irlandia, Islandia, Wielka Brytania, Norwegia, Finlandia i Szwecja.

Dane szczegółowe wzięte do analizy znajduja się w tabelach nr 5 i 6 w aneksie.

Ryc. nr 10. SAR dla octuidae Europy Północnej.

Ryc. nr 11. SAR dla Geometridae Europy Północnej.

Parametr z = 0,116 dla Noctuidae Europy Północnej jest większy niż parametr z = 0,104 dla Geometridae Europy Północnej.

23

3.1.4. Europa Południowa.

Poniższe dane pochodzą obszaru Państw Europy Południowej tzn.: Słowenii, europejskiej części Turcji, Macedonii,

Albanii, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji,

Portugalii, Grecji, Włoch i Hiszpanii. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 7 i 8 w aneksie.

Ryc. nr 12. SAR dla octuidae Europy Południowej.

24

Ryc. nr 13. SAR dla Geometridae Europy Południowej.

Parametr z = 0,240

dla Geometridae

Europy Południowej

jest większy niż

parametr z = 0,202 dla Noctuidae Europy Południowej.

3.1.5. Europa.

Poniższe dane pochodzą obszaru całego kontynentu

europejskiego, w

którego skład wchodzą wszystkie państwa wymienione we wcześniejszej części pracy.

Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 9 i 10 w aneksie.

25

Ryc. nr 14. SAR dla octuidae Europy.

Ryc. nr 15. SAR dla Geometridae Europy.

Parametr z = 0,125 dla Geometridae Europy jest większy niż parametr z = 0,113 dla Noctuidae Europy.

26

3.2. Skala lokalna.

3.2.1. Polska.

Poniższe dane pochodzą z terenu całej Polski tj. z województw: opolskiego, świętokrzyskiego, śląskiego, lubuskiego, małopolskiego, podkarpackiego, kujawskopomorskiego,

łódzkiego,

zachodniopomorskiego,

pomorskiego,

warmińsko-mazurskiego,

dolnośląskiego, lubelskiego,

podlaskiego, wielkopolskiego,

mazowieckiego. Do SAR dla Noctuidae nie ujęto danych pochodzących z województwa mazowieckiego, ponieważ logicznie nie może być na największym terenie najmniejszej liczby gatunków. Może to świadczyć o słabym zbadaniu terenu, czy też o dużej antropopresji środowiska. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 11 i 12 w aneksie.

Ryc. nr 16. SAR dla octuidae Polski.

27

Ryc. nr 17. SAR dla Geometridae Polski.

Parametr z = 0,067 dla Noctuidae Polski jest większy niż parametr z = 0,013 dla Geometridae Polski.

3.2.2. Polska Południowa.

Dane ujęte w tym wykresie pochodzą z obszarów województw: opolskiego, świętokrzyskiego, śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, łódzkiego, dolnośląskiego, lubelskiego. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabelach nr 13 i 14 w aneksie.

28

Ryc. nr 18. SAR dla octuidae Polski Południowej.

Ryc. nr 19. SAR dla Geometridae Polski Południowej.

Parametr z = 0,066 dla Noctuidae Polski Południowej jest większy niż parametr z = 0,055 dla Geometridae Polski Południowej.

29

3.2.3. Polska Wschodnia.

Dane na podstawie których wykonano poniższe wykresy pochodzą z obszarów województw: świętokrzyskiego, małopolskiego, podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego, lubelskiego, mazowieckiego. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabeli nr 8 w aneksie.

Ryc. nr 20. SAR dla octuidae Polski Wschodniej.

Ryc. nr 21. SAR dla Geometridae Polski Wschodniej.

30

Parametr z dla Geometridae i Noctuidae Polski Wschodniej osiągnął wartość ujemną. Może to wynikać z kilku powodów o czym szerzej napisano w dyskusji.

3.2.4. Polska Zachodnia.

SAR dla Noctuidae i Geometridae został zbudowany na podstawie danych pochodzących z terenu województw: opolskie, śląskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabeli nr 9 w aneksie

Ryc. nr 22. SAR dla octuidae Polski Zachodniej.

31

Ryc. nr 23. SAR dla Geometridae Polski Zachodniej.

Parametr z = 0,161 dla Noctuidae Polski Zachodniej jest większy niż parametr z = 0,153 dla Geometridae Polski Zachodniej.

3.2.5. Polska Północna.

Dane na podstawie których zostały wykonane poniższe wykresy pochodzą z obszarów województw: lubuskiego, kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, podlaskiego, zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego. Dane szczegółowe wzięte do analizy znajdują się w tabeli nr 10 w aneksie

32

Ryc. nr 24. SAR dla octuidae Polski Północnej.

Ryc. nr 25. SAR dla Geometridae Polski Północnej.

Parametr z = 0,223 dla Noctuidae Polski Północnej jest większy niż parametr z = 0,020 dla Geometridae Polski Północnej.

33

4. Dyskusja.

Z przeprowadzonych badań wynika, że parametr z dla sówkowatych (Noctuidae) Europy Wschodniej wynosi 0,086; dla sówkowatych Europy Zachodniej 0,153. Parametr z dla miernikowców (Geometridae) Europy Wschodniej równy jest 0,184, w porównaniu z parametrem z dla tej samej rodziny w Europie Zachodniej równym 0,129.

Parametr z dla sówkowatych Europy Północnej to 0,116, dla sówkowatych Europy Południowej 0,202. Geometridae Europy Północnej charakteryzują się parametrem wynoszącym 0,104 a Europy Południowej 0,240. Wskaźnik ten dla całej zbadanej Europy w przypadku sówkowatych to 0,113, a dla miernikowców 0,125.

W skali lokalnej parametr ten dla obszaru całej Polski dla Noctuidae wynosi 0,067, dla Geometridae 0,013. Nachylenie dla Noctuidae Polski Południowej równa się 0,066, a dla Noctuidae obszaru Polski Północnej 0,223. Polska Południowa charakteryzuje się z dla Geometridae równym 0,055, a Polska Północna 0,020.

Na podstawie zebranych danych ustalono parametr z dla Noctuidae Polski Zachodniej wynoszący 0,153, dla Polski Wschodniej parametr ten wyniósł – 0,053.

Nachylenie dla Geometridae Polski Zachodniej to 0,161, dla Polski Wschodniej – 0,277.

Ujemne wartości badanego parametru mogą wynikać z kilku powodów. Na terenie południowej części Polski Wschodniej występuje większa liczba gatunków tych rodzin motyli. Spowodowane jest to migracją gatunków z Europy Południowej, jak też tym, że wiele gatunków badanych rodzin to gatunki górskie nie występujące gdzie indziej. Poza tym południowe obszary Polski Wschodniej są mniej przekształcone przez człowieka.

Należy zwrócić uwagę również, iż badania na temat rozmieszczenia i występowania poszczególnych gatunków na terenie kraju nie są pełne. Często badania prowadzone są w miejscach najbardziej cennych przyrodniczo których jest mniej w Polsce centralnej i stąd też może wynikać niepełne i nierównomierne poznanie ich rozmieszczenia i tym samym obserwowane są wartości ujemne w parametrze z.

Badany parametr dla całej zbadanej Europy w przypadku sówkowatych to 0,113, a dla Polski 0,067. Wskaźnik ten dla miernikowców Europy wyniósł 0,125 a dla obszaru Polski 0,013.

34

Dla porównania: parametr z zbadany dla motyli dziennych obszaru Basenu Morza Śródziemnomorskiego wynosi 0,49, dla motyli dziennych Europy Północnej 0,10. Dzięki SAR zbudowanemu dla motyli Basenu M. Śródziemnomorskiego zagrożonych wyginięciem ustalono parametr z równy 0,56, a dla motyli Europy Północnej zagrożonych wyginięciem 0,14.

Ryc. nr 26. Parametr z dla badanych regionów Polski.

35

Ryc. nr 27. Parametr z dla badanych region贸w Europy.

36

5. Wnioski.

Na podstawie przeprowadzonych badań można wysnuć następujące wnioski: 1. generalnie parametr z dla skali regionalnej przyjmuje wartości wyższe niż dla skali lokalnej w badanych rodzinach motyli, 2. parametr z jest stały w rodzinach motyli Geometridae i Noctuidae w skali lokalnej w Polsce południowej i wschodniej, 3. nieznaczne różnice w parametrze z występują między rodzinami Geometridae i Noctuidae w skali lokalnej w Polsce północnej i wschodniej, 4. parametr z nie różni się pomiędzy rodzinami motyli Geometridae i Noctuidae w skali regionalnej w Europie północnej, zachodniej i południowej, 5.

nieznaczne różnice pomiędzy badanymi rodzinami motyli w skali regionalnej obserwuje się w Europie wschodniej.

37

6. Piśmiennictwo.

1. Baranowski, A. 2005. Praktyczny opis gatunku w przestrzeni - SAR motyli (Lepidoptera), Prezentacja. Wszechnica Mazurska w Olecku.

2. Batkowski, S. Palik, E. Szpor, R. 1972. Motyle większe Tatr Polskich. Polskie Pismo Entomologiczne, XLII/3, 637-688.

3. Borowiak, M. Chrzanowski, A. 2007. Stan Poznania motyli (Lepidoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego jako przykład wciąż aktualnej potrzeby badań entomofauny parków narodowych i rezerwatów przyrody. Parki Nar. i Rez. Przyr., 26(2), 113-121.

4. Buszko, J. Kokot, A. Palik, E. Śliwiński, Z. 1996. Motyle większe (Macrolepidoptera) Puszczy Białowieskiej. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 15(4), 3-46.

5. Buszko, J. 1991. Motyle (Lepidoptera) rezerwatu Las Piwnicki. Parki Nar. i Rez. Przyr. 10, 5-60.

6. Buszko, J. 2000. The Lepidoptera of Poland – A Distributionary Checklist. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań- Toruń.

7. Fauna Europaea, 2009. (01.03.2009 r.) http://www.faunaeur.org/ 8. Mier, 2009. Miernikowce. (15.05.2009 r.) http://www.jezioro.com.pl/fauna/systematyka.html?id=2276 9. Karsholt, O.; Razowski, J. 1996. The Lepidoptera of Europe – A Distributionary Checklist. Apollo Books, Stenstrup, Denmark.

10. Kazimierczak, J. Płóciennik, M. Pabis, K. 2006. Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic – wyniki badań wstępnych. Parki Nar. i Rez. Przyr.

25(2), 69-84.

11. Kokot, A. Palik, E. 2000. Uzupełnienie II do fauny motyli większych (Macrolepidoptera) Puszczy Białowieskiej. Parki Nar. i Rez. Przyr. 19(1), 99-102.

12. Kokot, A. Wasiluk, D. 2004. Uzupełnienie IV do fauny motyli większych Macrolepidoptera Puszczy Białowieskiej. Parki Nar. i Rez. Przyr. 23(1), 147-150.

13. Krebs, J. 1996. Ekologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

14. Malkiewicz, A. 2001. Miernikowce (Lepidoptera:Geometridae) Karkonoszy Polskich. Przyroda Sudetów Zachodnich, t. 4.

38

15. May, R.M. 1992. Ile gatunków zamieszkuje Ziemię?. Świat Nauki 12, Warszawa.

16. Michalak M. Wzorce w makroekologii - zależność gatunki - areał (SAR). VII Festiwal Nauki i Sztuki. Prezentacja. Siedlce. Akademia Podlaska, 2005.

17. Nowacki, J. Rudny, J. 1992. Sówkowate (Lepidoptera, Noctuidae) Puszczy Augustowskiej. Wiad. entomol. 11, 37-57.

18. Nowacki, J. 1992. Materiały do poznania sówkowatych (Lepidoptera, Noctuidae) Puszczy Rominckiej. Wiad. entomol. 11(2), 113-119.

19. Nowacki, J. 1998. Sówkowate (Lepidoptera, Noctuidae) Karkonoszy Polskich.

Wiad. entomol. 16, 177-188.

20. Ollik, M. 2008. Czynniki generujące rozkłady względnych liczebności, Praca doktorska wykonana w Zakładzie Ekologii Zwierząt Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.

21. Oleksa, A. Baranowski, A., Oleksa, A. 2004. Motyle (Lepidoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Wiadomości entomologiczne. 23 supl.2, 174-176.

22. Sielezniew,

M.

Stankiewicz,

A.

2002.

Motyle

tzw.

większe

nocne

(Macrolepidoptera, Heterocera) rezerwatu ,,Las Natoliński” w Warszawie. Parki Nar. i Rez. Przyr. 21(2), 195-205.

23. Sielezniew, M. ,,Sówki”, Przyroda Polska, nr 4/2005.

24. Weiner, J. 2000. Blaski i nędze życia ekologa. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, t. 49(3).

25. Weiner, J. 1999. Życie i ewolucja biosfery, Wydawnictwo Naukowe PWN.

39

7. Aneks.

7.1. Spis tabel.

Tabela nr 1. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

93

111

liczba gatunków Noctuidae

411

505

480

513

666

Rosja

Bułgaria

78,9

Ukraina

Węgry

49

Polska

Czechy

33,8

2

Rumunia

Słowacja

pow. państwa [tys km ]

Europa Wschodnia

Białoruś

Mołdawia

Wschodniej.

207,6 238,4 322,5 603,7 4540

346

629

484

607

719

Tabela nr 2. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

33,8 49

liczba gatunków Geometridae

77

Rosja

Ukraina

Polska

Rumunia

Białoruś

Bułgaria

Węgry

Czechy

Europa Wschodnia

Słowacja

Mołdawia

Wschodniej.

78,9 93 111 207,6 238,4 322,5 603,7 4540

418 394 397 441

269

478

404

399

481

Tabela nr 3. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

Francja

Niemcy

Austria

Holandia

Szwajcaria

Europa Zachodnia

Belgia

Luxemburg

Zachodniej.

2,6 30,5 41,3 41,5 83,9 357,1 675,4

liczba gatunków Noctuidae 279 372 564 361 570

520

699

40

Tabela nr 4. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

Francja

Niemcy

Austria

Holandia

Szwajcaria

Europa Zachodnia

Belgia

Luxemburg

Zachodniej.

2,6 30,5 41,3 41,5 83,9 357,1 675,4

liczba gatunków Geometridae 267 331 466 297 467

428

586

Tabela nr 5. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

Szwecja

Finlandia

Norwegia

Wlk. Brytania

Islandia

Irlandia

Litwa

Europa Północna

Łotwa

Dania

Estonia

Północnej.

43,3 45,2 64,6 65,2 70,3 103 244,8 324,2 338,1 450

liczba gatunków Noctuidae 408 363 358 362 235

32

395

331

422

422

Tabela nr 6. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

Szwecja

Finlandia

Norwegia

Wlk. Brytania

Islandia

Irlandia

Litwa

Łotwa

Europa Północna

Estonia

Dania

Północnej.

43,3 45,2 64,6 65,2 70,3 103 244,8 324,2 338,1 450

liczba gatunków Geometridae 299 290 304 297 204

17

293

283

302

325

41

Tabela nr 7. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

Hiszpania

Włochy

Grecja

Portugalia

Chorwacja

Hercegowina

Bośnia i

Albania

Macedonia

Europa Południowa

Turcja

Słowenia

Południowej.

20,3 23,4 25,7 28,7 51,1 56,5 92,4 132 301,3 504,6

liczba gatunków Noctuidae 602 186 606 318 605 599 405 613

730

701

Tabela nr 8. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do Europy

2

pow. państwa [tys km ]

Hiszpania

Włochy

Grecja

Portugalia

Chorwacja

Hercegowina

Bośnia i

Albania

Macedonia

Europa Południowa

Turcja

Słowenia

Południowej.

20,3 23,4 25,7 28,7 51,1 56,5 92,4 132 301,3 504,6

liczba gatunków Geometridae 448 186 352 245 210 301 316 368

580

601

42

Tabela nr 9. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do obszaru Europy. powierzchnia EUROPA

państwa [tys 2

km ]

liczba gat.

Noctuidae

powierzchnia EUROPA

państwa [tys 2

km ]

liczba gat.

Noctuidae

Luxemburg

2,6

279

Portugalia

92,4

405

Słowenia

20,3

602

Węgry

93

513

Turcja

23,4

186

Islandia

103

32

Macedonia

25,7

606

Bułgaria

111

666

Albania

28,7

318

Grecja

132

613

Belgia

30,5

372

Białoruś

207,6

346

Mołdawia

33,8

411

Rumunia

238,4

629

Szwajcaria

41,3

564

Wlk.Brytania

244,8

395

Holandia

41,5

361

Włochy

301,3

730

Dania

43,3

408

Polska

322,5

484

Estonia

45,2

363

Norwegia

324,2

331

Słowacja

49

505

Finlandia

338,1

422

Bośnia i

51,1

605

Niemcy

357,1

520

Chorwacja

56,5

599

Szwecja

450

422

Łotwa

64,6

358

Hiszpania

504,6

701

Litwa

65,2

362

Ukraina

603,7

607

Irlandia

70,3

235

Francja

675,4

699

Czechy

78,9

480

Rosja

4540

719

Austria

83,9

570

43

Tabela nr 10. Powierzchnia i liczba gatunków w państwach należących do obszaru Europy. powierz chnia EUROPA

państwa [tys 2

km ]

powierz

liczba gat.

Geomet

chnia EUROPA

państwa [tys

ridae

2

km ]

Liczba gat.

Geometr idae

Luxemburg

2,6

267

Portugalia

92,4

316

Słowenia

20,3

448

Węgry

93

397

Turcja

23,4

186

Islandia

103

17

Macedonia

25,7

352

Bułgaria

111

441

Albania

28,7

245

Grecja

132

368

Belgia

30,5

331

Białoruś

207,6

269

Mołdawia

33,8

77

Rumunia

238,4

478

Szwajcaria

41,3

466

Wlk.Brytania

244,8

293

Holandia

41,5

297

Włochy

301,3

580

Dania

43,3

299

Polska

322,5

404

Estonia

45,2

290

Norwegia

324,2

283

Słowacja

49

418

Finlandia

338,1

302

Bośnia i Hercegowina

51,1

210

Niemcy

357,1

428

Chorwacja

56,5

301

Szwecja

450

325

Łotwa

64,6

304

Hiszpania

504,6

601

Litwa

65,2

297

Ukraina

603,7

399

Irlandia

70,3

204

Francja

675,4

586

Czechy

78,9

394

Rosja

4540

481

Austria

83,9

467

44

Tabela nr 11. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski.

WOJEWÓDZTWO OP SW

SL

LS

MP

PK

KP

LD

PM

DL

PD

ZP

WM LB

WP

powierzchnia województwa

9,4 11,7 12,3 14 15,2 17,8 17,9 18,2 18,4 19,9 20,2 22,9 24

25 29,8

2

[tys km ] liczba gatunków Geometridae

236 291 299 240 342

273

255

236

261

335

285

282 224 263 290

Tabela nr 12. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski.

WOJEWÓDZTWO OP SW SL

LS

MP

PK

KP

LD

PM

DL

PD

ZP

WM LB

WP

MZ

powierzchnia województwa

9,4 11,7 12,3 14

15,2 17,8 17,9 18,2 18,4 19,9 20,2 22,9

24

25

29,8 35,5

2

[tys km ] liczba gatunków Noctuidae

299 346 352 268 373 308 303 288 337 388 357 355 313 344 342 336

45

Tabela nr 13. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Południowej.

Polska Południowa

OP

SW

powierzchnia [tys km ]

9,4

11,7 12,3 15,2 17,8 18,2 19,9

25

liczba gatunków Noctuidae

299

346

344

2

SL

352

MP

373

PK

308

LD

288

DL

388

LB

Tabela nr 14. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Południowej.

Polska Południowa 2

powierzchnia [tys km ]

OP

SW

9,4

11,7 12,3 15,2 17,8 18,2 19,9

25

291

263

liczba gatunków Geometridae 236

SL

299

MP

342

PK

273

LD

236

DL

335

LB

Tabela nr 15. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Wschodniej.

Polska Wschodnia

SW 2

powierzchnia [tys km ]

Liczba gatunków Noctuidae

MP

WM

LB

MZ

11,7 15,2 17,8 20,2

24

25

35,5

346

313

344

336

373

PK

308

PD

357

Tabela nr 16. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Wschodniej.

Polska Wschodnia

SW 2

powierzchnia [tys km ]

MP

PK

PD

11,7 15,2 17,8 20,2

liczba gatunków Geometridae 291

342

273

285

WM

LB

MZ

24

25

35,5

224

263

238

46

Tabela nr 17. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Zachodniej.

Polska Zachodnia

OP

SL

LS

KP

Powierzchnia [tys km ]

9,4

12,3

14

17,9 18,4 19,9 22,9 29,8

Liczba gatunków Noctuidae

299

352

268

303

2

PM

DL

337

ZP

388

WP

355

342

Tabela nr 18. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Zachodniej.

Polska Zachodnia

OP 2

Powierzchnia [tys km ]

SL

LS

KP

PM

DL

ZP

WP

9,4 12,3 14 17,9 18,4 19,9 22,9 29,8

Liczba gatunków Geometridae 236 299 240 255 261 335 282

290

Tabela nr 19. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Północnej.

Polska Północna

LS

KP

PM

PD

2

ZP

WM WP

powierzchnia województwa [tys km ] 14 17,9 18,4 20,2 22,9 liczba gatunków Geometridae

24

MZ

29,8 35,5

240 255 261 285 282 224 290

238

Tabela nr 20. Powierzchnia i liczba gatunków w województwach Polski Północnej.

Polska Północna

LS 2

PM

PD

ZP

WM

WP

MZ

17,9 18,4

20,2

22,9

24

29,8

35,5

268 303 337

285

355

313

342

336

powierzchnia województwa [tys km ] 14 liczba gatunków Noctuidae

KP

47

7.2. Spis zdjęć.

Zdjęcie 1. Rolnica tasiemka................................................................................................ 15 Zdjęcie 2. Błyszczka jarzynówka ........................................................................................ 16 Zdjęcie 3. Piędzik przedzimek............................................................................................. 17 Zdjęcie 4. Gąsiennica miernikowca..................................................................................... 18 Zdjęcie 5. Plamiec agreściak ............................................................................................... 18 7.3. Spis rycin Rycina nr 1. Species area relatioship curve – graficzne przedstawienie zależności gatunkiareał (krzywa SAR) .............................................................................................................. 9 Rycina nr 2. Wykres RAD - graficzne przedstawieniem różnorodności biologicznej zespołu ................................................................................................................................ 11 Rycina nr 3. SER dla ptaków Palearktyki............................................................................ 11 Rycina nr 4. SER dla motyli Palearktyki ............................................................................. 12 Rycina nr 5. IAR – Individuals – area relation .................................................................... 12 Rycina nr 6. SAR dla Noctuidae Europy Wschodniej........................................................ 20 Rycina nr 7. SAR dla Geometridae Europy Wschodniej.................................................... 21 Rycina nr 8. SAR dla Noctuidae Europy Zachodniej.......................................................... 22 Rycina nr 9. SAR dla Geometridae Europy Zachodniej...................................................... 22 Rycina nr 10. SAR dla Noctuidae Europy Północnej.......................................................... 23 Rycina nr 11. SAR dla Geometridae Europy Północnej...................................................... 23 Rycina nr 12. SAR dla Noctuidae Europy Południowej...................................................... 24 Rycina nr 13. SAR dla Geometridae Europy Południowej ................................................. 25

48

Rycina nr 14. SAR dla Noctuidae Europy........................................................................... 26 Rycina nr 15. SAR dla Geometridae Europy....................................................................... 26 Rycina nr 16. SAR dla Noctuidae Polski............................................................................. 27 Rycina nr 17. SAR dla Geometridae Polski ........................................................................ 28 Rycina nr 18. SAR dla Noctuidae Polski Południowej ....................................................... 29 Rycina nr 19. SAR dla Geometridae Polski Południowej ................................................... 29 Rycina nr 20. SAR dla Noctuidae Polski Wschodniej......................................................... 30 Rycina nr 21. SAR dla Geometridae Polski Wschodniej .................................................... 30 Rycina nr 22. SAR dla Noctuidae Polski Zachodniej.......................................................... 32 Rycina nr 23. SAR dla Geometridae Polski Zachodniej ..................................................... 32 Rycina nr 24. SAR dla Noctuidae Polski Północnej............................................................ 33 Rycina nr 25. SAR dla Geometridae Polski Północnej ....................................................... 33 Rycina nr 26. Parametr z dla badanych regionów Polski .................................................... 35 Rycina nr 27. Parametr z dla badanych regionów Europy.................................................. 36

49